Skip to main content

Full text of "Guilielmi Neubrigensis Historia sive Chronica rerum anglicarum, libris quinque. E codice ms. pervetusto, in bibliotheca prænobilis domini Dni. Thomæ Sebright"

See other formats 


E 


I>visioo      SOC_ 

/ /4 
v.  | 


GUILIELMI 

NEUBRIGENSIS 

HISTORIA 

Sive  C  H  R  O  N  I  C  A 
Rerum  ANGLICARU 

LIBRIS    QJJ  INQJJE 

ECodice  MS.  pervetufto,  inBibliotheca  pranobilis  Domini 

Dni.  THOM^E  SEBRIGHT, 
BARONETTI, 

Uberrimis  additionibus  locupletata, 
Longeque  emendatius  quam  antehac  edita, 

Studio atque  induftria  Thomi    Hearnii, 

Qui  &  praster  Joannis  Picardi  Annotationes, 

Suas  etiam  Notas  &  Spicilegium  fubjecit. 

(/^ffM^M-  Accedunt        WVrh^ 

Homilias  tres  eidem  GUILIELMO 

a  Viris  eruditis  adfcriptse, 

Partim  e  Codice  prasclaro  antedicto, 

Partim  e  Codice  antiquo  Lambethano  nunc  primum  editx. 


O  X  O  N  I  l 
E  Theatro    Sheldoniano, 
M.DCC.XIX. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

Princeton  Theological  Seminary  Library 


http://www.archive.org/details/guilielmineubrig01will 


in 


PRiENOBILI  DOMINO 

Dno.  THOMM  SEBRIGHT, 

BARONETTO, 

THO.  HEARNIUS 
S. 


EDITad  te,  Vir 

pranobilis  &  de  flu- 
dm  noflrts  optime  me- 
ritey  Guilielmus  Neu- 
brigenfis,  adfidem  Codicts  tui  vetu- 
a  2  Biflimi 


IV 

ftijfimi  emendatw,  S5  integntati 
fuce  reftitutus  plurimifque  locis  ad- 
aucim.Gratias  faneimmortales  tibi 
efie  agendas  fatebuntur  omnes  rei 
litterarice  fludiofi.quodtamprompte 
e  Bibhotheca  tua  inflruclijfima  Co- 
dicem  hunc  nobisporrexeris.  Atque 
ea  prcecipue  de  caujfa  gratulabun- 
turt  quod  fcediffimis  errorihis  jam 
antea  inquinatus  fuerit  aucfor  cevo 
Augufteo,Ji  siilum  &  fidem  Hifto- 
rice  fpectes,  pene  dignus.  Dignijfi- 
mus  proinde  &  ipfe  eft  qui  e  The- 
atro  prodierit  Sheldoniano. 
Idquodipfe  optime  fciebas,  in  re- 
bus  noHris  hi/ioricis  adprime  ver- 
fatus.  Ceterum  nequaquam  miran- 
dum  efi,  te  tam  lubenter  Codicem 
aucloris  -mXvtsD^  ac  prceftantijfimi, 
&  multorum,  quce  commemorat,fa- 

ciorum 


ctorum  aimflv,  egregium  communi- 
cafie,  quumftudia  nosirapromovere 
nunquamnon  conatm  fueris.  Hinc 
Oxoni^  commorattis  benigniffi- 
me  me  excepifti,  6f  Jubinde  docte  de 
Antiquitatibus  tam  Gracis  quam 
etiam  Romanis  &  Britannicis  dif 
feruijii.  Adeo  ut  non  potuerim  non 
laudare  cum  ingenium  tum  &  fer- 
monestuos  quotiefcunque  te  videre 
6f  audire  mihi  datum  eft.  Nec  eft 
quod  alicui  mirabile  videatur,  te, 
ftudiis  optimis  imbutum  littenfque 
interioribus  ab  ineunte  cetateprobe 
inftrucium,  conceffifle,  ut  auclor,  qui 
Galfridum  Monumethenfem  refu- 
tat,  in  lucem  denuo  edatur ;  quum 
certijfimumfit  te  veritatis  ejfe  cul- 
torem^  eamque  tibi  potijfimum  pro- 
batam  efie philofophiam,  quce  par- 

tium 


VI 

tiumftudio  minimefaveat.  Abfit  ut 
omnia  apudGalfridum  reprehenda- 
mits.  ^At  nemofapiens  ea  laudibtis 
extulerit  quce  ridicuJa  plane  funt 
&  abfurda.  Minime  tamen  ignoro, 
opinionem  prajudicatam  tantum  a- 
pudnonnullos  valere,  utetiamfine 
ratione  valeat  auctoritas  Galfridi 
aliorumque  idgenus  auclorum.§tyod 
vitio  judicii  hominumque  tarditate 
arbitror  contigiffe.  §tya  in  re  te 
etiam  mecum  confentire  cenfeo,quip- 
pe  qui  exploratum  habes  interefie 
plurimum  inter  hiftoricos  qui  vera 
a  fal/is  disjungerent,  &  rhapfodia- 
rum  collectores  qui  fabulas  pueriles 
commifcerent  veris  narrationibus. 
Et  tamen  fatendum  eft,  Galfridum 
interpretem  tantumfuifie  non  au- 
florem  hiflorice  quam  vocavit  Bri- 

tanni- 


VII 

tannica,  eoque  nomine  veniam  me- 
reri.  Verumhcecalias.  Nuncquod 
ccepimus,  Guilielmum  noftrum  intu- 
eamur-,  fcriptorem  aequum,  libero 
judicioyiullaque  ejufmodi  adftricium 
neceffitate,  utftbi  ea  tuenda  efte  du- 
xerit  quce  ab  ipfa  ratione  abhorre- 
rent .  Itaque  legant  relegantque  ju- 
venes,  tuum  exemplum  imitati,  qui 
expertus  nofti  ex  ejufmodifcriptori- 
htsperdifficiles  &  perobfcurasquce- 
ftiones  dejuribtisEcclefia&Regum 
explicari  poffe.  Vale.  Ex  Aula 
Edmundi  Oxoni^e  prid.  Non. 
Jul.  A.D.  M.DCC.X1X. 


THO. 


IX 


THO.  HEARNIUS 

L  E  C  T  O  R  I 

E  C I MU  S  fextus  jam  ver- Rat;o  pro- 
titur  menfis,  amice  Le&or,  h^noft1™ 


ronicac 
lielmi 


ex  quo  Guilielmi  Camdeni^l 
Eli^abetham  in  lucem  emi-  "™^*e 
ferim.  Quo  opere  pene  ab- 
foluto,Codicem  MS.  a  prae- 
nobili  Domino  Dn0.  Thoma  Sebright,  Baronetto 
(Codices  e  Bibliotheca  fua  inftru&iflima  mecum 
benignillime  communicare  femper  parato)  mu- 
tuo  accepi,  Guilielmi  Neubrigenfis  Hiftoriam, 
five  Chronicam,  rerum  Anglicarum  complecl:en- 
tem.  Jam  antea  conjeceram,  Hiftoricum  hunc 
egregium  fcediflime  inquinari.  Conje&uram 
firmat  CodexMS.  Pauculis  enimpaginis  colla- 
tis,  exemplaria  imprefTa  innumeris  erroribus 
fcatere,  &  hinc  inde  quamplurima  magni  mo- 
menti  defiderari  deprehendi.  Hinc  de  nova  edi- 
tione  cogito,  quantumvis  ne  tanto  oneri  ferun- 

b  do 


X  THO.    HEARNII 

do  impar  futurus  efTem,  vererer.  Quam  etiam 
ut  in  me  fiifciperem,  tantique  pretii  Codicem 
ab  interitu  vindicarem,  hortati  funt  amici  eru- 
diti,  in  quibus  &  ipfe  Dominus  Thomas  Se- 
bright  jure  optimo  numerandus.  Tandem  igi- 
tur  prelo  mandatur  fcetus  hic  eximius  Guiliel- 
mi,  vehementerque  omni  ftudio  atque  opere 
laboravi  ut  quam  emendatiffime  prodiret ;  ea 
nempe  methodo  in  progrediendo  fervata,  ut 
textum  ad  fidem  Codicis  MS.  exprefferim,  prio- 
rumque  Editionum  ( Antverpienfis  nimirum  & 
Parifienfis,  nam  Heydelbergenfis  non  pro  nova 
editione,  fed  pro  nova  tantummodo  impreffi- 
one  juxta  editionem  Antverpienfem,  fummariis 
tamen  capitulorum  omiflis,  eft  habenda)  difcre- 
pantias  ad  infimam  paginae  oram  collocaverim ; 
annotationes  vero  uberiores,tam  fcilicet  Picardi 
quam  &  noftras,  adcalcem  operis  rejecerim. 
Huic  Editi-  §.  II.  Sed  prseter  Chronicam  continet  Codex 
quiasRquaf- nofter  A«\|/^«.  quaedam  Theologici  argumenti. 
i^/argu-Hinc  fane  adejufdeminitium  hasc  exftat  nota  a 
menti  iub-  manu  Veteri,fed  non  eadem  a  qua  &  ipfa  hiftoria 

]ecimus,su—  '  j.  i 

ctoie  iti-   exarata :  Liber  SanUcc  Maria  de  Novoburqp.    In 

dem,  ut  vi-  © 

detur,  Gui-  jm  volumine  continentur  h<zc :  "  Hiftoria  Anzlorum. 

iielmo  no-  -  i      r  .  ° 

ft*°.  "  Omelia  fuper^  cum  loqueretur  Ihefus  ad  turbas. 
aScrmo  de  Trinitate.  Sermo  de  Santlo  Albano" 
Et  hafce  quidem  Reliquias  (quas  Guilielmo  no- 
ftro  recT:e  T,  ut  mihi  videtur,  adfcribunt  viri  eru- 

iTlnHiftoria  Bedam  rerace?»  appellat.  Idem  Epitheton  in  Ser- 
inone  de  Sanclo  Albano,  p.  S79.  In  quo  Sermone  &  Britonum  fe 
calumnias  non  formidare  declarat,  p.  874. 

diti,) 


em  m 
ica 
icorum 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xr 

diti,)  fubjicere  etiam  vifum  eft.  Fatendum  ta- 
men  eft,  in  Codice  noftro  imperfeclas  efTe. 
Sermo  nimirum  de  Trinitate  maxima  ex  parte 
mutilatur  j  &  nonnulla  itidem  defiderantur  in 
Sermone  de  San<5to  Albano  :  quas  tamen  omnia 
e  Codice  antiquo  Lambethano  meam  in  gra- 
tiam  fupplevit  Juvcnis  eruditus,  EdvardusBur- 
tonus,  e  medio  Templo  Londini,  Armiger. 

$.111.  Verum  non  eft  mirandum,  auctorisQui&  Ex_ 
nos  habere  hafce  in  Theologia  Reliquias,  quum  Planati°- 
Theologum  (monafticos  errores  fi  excipias)  exi- Cant 
mium  fuiffe  fatis  manifeftum  mihi  effe  videa-  rcripfic 
tur.    Nam  Explanationem  in  Cantica  Cantico- 
rum  luculentiffimam  fcripfit,  quam  Cantabrigia^ 
&  Novoburgi  fe   vidiffe    monuit  Lelandos  r. 
Quod  quidem  opus  contexuit  rogatu  Rogeri 
Abbatis  fecundi  Bellalanda?,  (cui  dicavit 2)  an- 
nis  nimirum  aliquot  antequam  Chronicam  con- 
fcripferit.     Unde  liquet,  Rogerum  de  auctore 
noftro  prasclare  fenfiffe,  viro  nempe  judicio  acu- 
tiffimo  &  do&rina  fingulari  ornato.   Porro  do- 
cuit  Lelandus  5,    intra  unum   annum  concin- 
naffe  audorem  ;  haud  aliter  fcilicet  atque  Pli- 
nius  Hiftonam  Naturalem  (quantumvis  in  ea- 
dem  viginti  millia  rerum  obfervatione  digna- 
rum  ex  lecl:ione  voluminum  circiter  duum  mil- 
lium  complexus  fit)  intra  anni  unius  fpatium 
condidit,  ut  e  notis  chronologicis  collegit  Hen- 

I.  Coll.  Vol.  iv.  P.19.&  37.     z.  Vide  ad  imam  partem  paginas 
n8.Hiftori3e  quam  edimus.     3.  Loc.  cit. 

b  2  ricus 


xii  THO.  HEARNII 

ricusDodwellus  ',monumentum  immortale  Ca- 
thedrse  Camdenianae,  &  fine  dubio  clariffimum 
lumen  temporis  fui.  Ceterum  non  tantum  fcri- 
pfit,  fed  &  edidit  Explanationem  hanc  Guiliel- 
mus.  Hinc  fane  conftat,  probafTe  eruditos,  ali- 
oqui  in  lucem  publicam  prodire  non  permiflu-r 
ros.  Nam  hifce  temporibus  fummam  curam  ad- 
hibebant  fapientes,  ne  fcripta  jejuna  atque  in- 
erudita  juris  publici  fierent.  qua  de  cauffa  au- 
ctorum  qui  iifdem  temporibus  floruerunt  apo- 
phoreta  a  rei  antiquariae  vitasque  privatas  ftu- 
diofis  magna  asmulatione  perlegenda  effe  mihi 
videtur,  illos  praecipue  imitatis,  qui  reli&o  foro, 
&  cauffarum  a&ionibus,  in  mitioribus  ftudiis 
astatem  confumpferunt,  fatius  effe  ducentes, 
inodico  civilique  cultu  contentos  vivere,  quam 
bona  animi  turpi  quaeftu  peffimo  exemplo  fce- 
dare. 
e*  opere  §'  *V.  Jam  ex  °Pcre  noftro  facile  omnes  in- 
noftrocerte^iijoent    au&orem  noftrum  in  antiquitatibus 

Jiquet,  in        _      O    _     *  t  ~l 

antiquitati-  hiftoriifque  ita  verfatum  fuiffe,  ut  ejufdem  x~ 

bu*   atque  *  .,-.-•'  , 

hiftoriis     tatis  aut  nemo,  aut  pauci  plures  hbros  perle- 

verfatifli-  .  j  .     r     v     n 

mumfuwb.gennt,  &  qui  omne  tempus,  quod  lph  a  facns 
in  ccenobio  negotiis  datum  fiiit,  in  his  ftudiis 
laboribufque  confumpferit,  quo  paratior  ad  res 
in  Britannia  noftra  geftas  litteris  confignandas 

i.  Bomctime  fincc  8$t.  JDotwell  rcaD  otocr  $liny'8$&s 
taral  ^ift.  xoitr;  ^r.  Cljerrp  of  Sfcotte^brooke,  ant>  crtraite 
«D  all  tbe  Cbronologtcal  0otc0  out  of  tt,  bp  wtycl)  !>e  gas 
iWs  trjat  tbi0  *©orfc  *»a0  compilefc  in  tbc  fpacc  of  a^car. 
E  Diario  noflro  pro  an,  M.DCC.VII,  fub  Nov.  15. 

efTe 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xiii 

efle  pofTet.  Id  quod  prseclare  fciverat  Ernaldus 
(iic  enim  legendum  non  E.  tantummodo  ut  in 
Editionibus  aliis )  Abbas  Rievallis,  qui  ad  opus 
aggrediendum  impulit,  cuique  proinde  dicavit 
confecravitque,  licet  librum  primum  &  aliquot 
libri  fecundi  capitula  duntaxat  eidem  ofFerre 
permiffus  fuerit,  jam  mortuo  antequam  ad  um- 
bilicum  duceretur  totum  opus,  ut  redte  e  Ni- 
cholao  Rievallenfi  obfervavit  Picardus  \  Non 
alia  certe  de  cauffa  Bedam  aflidue  pervolvit, 
quem  celebriora  Jubtili  brevitate  (non,  ut  antea 
edebatur,  gravitate)  geft a perfirinxtjfe  teftatur\ 
Hinc  &  ipfiim  quoque  Gildam  legit  relegitque, 
Hiftoricum  perveterem  &  in  pauciflimis  bibli- 
othecis  adfervatum,  utpote  fermone  admodum 
impolitum  atque  infipidum,  ideoque  fufque  de- 
que  a  plerifque  habitum.  Et  tamen  Gildae  in- 
tegritatem  laudat,  in  gentis  fuse  facinoribus 
atrociflimis  detegendis  atque  damnandis  dili- 
gentiflimum. 

§.  V.  Itaque  quum  tantus  hiftoricus  atqueDigniflimuj 
antiquarius  fiierit  nofter,  nemo  mirabitur,  nosqu.^nobis 
in  eo  accurate  edendo  operam  coilocaffe,  pr32-£kasco- 
cipue  quum  na&i  fuerimus  Codicem  optimum,^ms^uouft 
quique  perplures  annos  cum  tineis  &:  blattis 
rixatus  eft.    Imo  tantse  audtoritatis  eft  Codex 
ifte,ut  mihi  videatur  illum  ipfum  effe  Codicem, 
quem  bibliothecae  ccenobii  de  Novoburgo  dono 
dedit  ipfe  au&or.  Certe  ad  ccenobium  fpe&affe 

I .  Not.  in  Epiftolam  Guilielmi  nofhi  Prajfacionalem.    z .  Pag.6. 

e  nota 


xiv  THO.   HEARNII 

e  nota  fuperius  edita  colligimus ;  quantumvis 
Novoburgi  nufquam  comparuerit  hiftoria  no- 
ftra  quo  tempore  ccenobium  vifitaverit  Le- 
landus  r,  qui  tamen  teftatur  2  exftitifle  in  bi- 
bliotheca  Wellenli.  Et  eo  ipfo  feculo  quo  flo- 
ruerit  au&or  Codicem  noftrum  exaratum  fuifle 
cenfuit  etiam  D.  Rogerus  Twyfdenus,  Eques 
Auratus  &  Baronettus,  Vir  utique  optimus,  & 
commemorabili  pietate  ac  virtute  prasditus,  qui 
&  ipfe  divulgare  in  animo  habuit,  ut  e  Codice 
impreflb,  ab  ipfb  quamplurimis  locis  calamo 
emendato,  conftat,  quem  Codicem  mecum  item 
communicavit  prasftantiflimus  Dominus  Dns. 
Thomas  Sebright.  De  hoc  Codice  fimul  atque 
mihi  nunciatum  eft,  eundem  efle  cum  eo  quo 
ufiis  eft  Picardus  exftimavi.  Sed  me  falli  illico 
docuerunt  amici,  quorum  fententiam  idcirco  li- 
benter  fum  amplexus,  quod  ex  ipfb  Codice  eam 
firmari  paullo  poft  expertusfuerim. 
noirTmo-  $.  VI.  Jam  hoc  confideremus,  cujufmodi  hi- 
deftu.  ftoricos  inter  monachos  noftros  fimus  reperturi, 
fi  omnes  eadem  modeftia  fuiflent  ornati  qua  & 
nofter.  Et  quidem  multos  hac  parte  excelluifle 
nemo  dirhtebitur  j  at  neminem  noftrum  fuper- 
afle  e  variis  hiftoriae  patebit  locis.  Hinc  fane 
tam  caute  quam  quis  unquam  fabulas  aniles  vi- 
tavit.  Nam  quamvis  nonnulke  id  genus  irre- 
pferint,  hx  tamen  tribuendae  feculi  potius  vi- 
tiis,  quam  Audoris  ingenio,  qui  de  earundem 

i.  Vide  ejus  Coll.  Vol.  1T1.  p.  37-     *,.  Ibid. 

veritate 


PRiEFATIO.  xv 

veritate  fiibdubitavit.    Unde  m  capitulo  illo 
1  de  quibujdam  prodigiofs    hxc  verba   profert : 
Mirum  plane  Ji  talia  olim  contigere^  cum  nihil  tale 
in  libris  veterum  reperiatur^  quibus  utique  ingens 
jludium  fuit  memorabilia  quceque  litterU  mandare, 
Et  recte  e  filentio  librorum  veterum  concludit, 
hujufmodi  prodigia  ibi  non  commemorata  pro 
veris  non  eife  habenda,  quum  &  auctores  om- 
nium  vetuftiflimi  prodigia  pariter  atque  fomnia, 
quotiefcunque  acciderunt,  fcriptis  prodiderint ; 
a  quibus  &  hanc  confuetudinem  ad  medise  anti- 
quitatis  auctores  emanafle    opinor.    Qui  ta- 
men  omnia  credenda  effe  neutiquam  volebant. 
Quippe  qui  optime  fciebant  plurima  fuiffe  con- 
fi&a.     Id  quod  de  quibufdam  prodigiis  a  fe 
commemoratis  agnofcit  Livius.  Sic  enim  ille2: 
Trodigia  eo  anno  (Urb.  Cond.  DXXXVUT.  Ante 
Chr.  CCXIV.)  multa  nunciata  funt.  quce  quomagis 
credebant  Jimplices  ac  religiofi  homines,   eo  etiam 
plura  nunciabantur .  Ubi  tq  etiam  delendum  efTe 
tam  e  noftris  quam  ex  aliis  Codd.  MSS.  monui- 
mus  3.  Nectamenomnia  proprodigiis  habenda 
funt  quae  in  veteribus  auctoribus  prodigiorum 
iimilia  effe  videntur.   Alioquin  &  ifta  Thucydi- 
dis  lib.Ti.c.  77.  belli  Peloponnefiaci  minus  efle 
vera  pronunciares :  ''h^jj  y$t  cv  ooimv  vXn  t$i(pQei<m> 

iW  civtfAWv  'zstss  cwtIuu,  thn)  TeW78pct,T%  7W(>  >L  (p\oyz 

*7T  cwtQ  a,vw.   Quse  quidem  a  Vitruvio  ad  ini- 

1.  L.  V.  c.  14.    i.Hift.  lib.  xxiv.  c.  x.  Ed.  noftr*.   3.  In  var. 
JLeftt. 

tium 


xvi  THO.   HEARNII 

tium  capitis  i .  libri  Tl.  flrmantur.  Sic  enim  ille : 
Homines  vetere  more,  ut  fercey  in  Jilvis  (3  fpeluncis 
€0  nemoribus  nafcebantur,  ciboque  agrejli  vejcendo^ 
vitam  exigebant :  Interea  quodam  m  loco  ab  tem- 
pejlatibus  &  ventis  denfce  crebritatibus  arbores  agi- 
tatce^  &  inter  fe  terentes  ramosy  ignem  excitaverunt : 
(3  eo,  flamma  vehtmenti  pertemti,  qui  circa  eum 
locum  fueruntyfunt  fugati.  Neque  aliunde  plane 
eft  quam  a  modeftia,  quod  omnia  quse  fecerit 
Beckettus  laudanda  efle  pernegaverit  nofter 
Guilielmus.  Et  tamen  humillime  agnofcit  *,  fuce 
parvitati  nequaquam  concedi  de  tanti  viri  aSlibus 
temere  judicare  j  adeo  ut  tam  Beckettum  quam  & 
ipfum  regem  culpandum  efTe  cenfuerit.  Hac  mo- 
rum  fuavitate,  quum  alii  fere  hiftorici  monaftici 
fint  acerbi,  multorum  amicitiam  demeruit. 
Quum  vero  animo  effet  a  tumultibus  urbanis 
alieno,  fecefTumque  amaret  litterarium,  intra 
ccenobii  parietes  vitam  agebat,  totum  fe  ftudiis 
pietatis  litterarumque  facrarum  &  profanarum 
confecrans.  Multi  autem  erant  qui  a  fecefTu 
litterario  perducere  ftudebant ;  quorum  tamen 
monitionibus  pro  virili  obftabat,  tantumque  ab- 
fuit  ut  aulicos  fibi  conciliare  vellet,  ut  nomen 
fuum  omnino  tacendum  efTe  duxerit.  Cautus 
igitur  erat  6c  in  nomine  proferendo,  quotief- 
cunque  epiftolas  fcribere  neceffe  habebat.  Et 
tamen  boni  mores  fuadebant  hifce  occafionibus 
edere.  Si  ifti  hoc  non  poftulaflent,  fuumnomen 

I.  Pag.  i8<r. 

hac 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xvll 

hac  ipfa  in  hiftoria  non  prodidiffet.  Guilielmum 
fliille  Patrono  fignificavit,  indicavitque  fe  de 
NovoburgoCanonicum  fuilTe.  Quodnam  autem 
fuerit  cognomen  ex  hiftoria  noitra  non  edifci- 
mus.    Parvum  tamen  five  Petitum  fuifTe  docue- 
runt  Lelandus  aliique.  Itaque  quum  cognomen 
minus  effet  notum,  Neubrigenfis  vulgo  audiit  a 
Prioratu  in  quo  vixit.    Neque  alio  titulo  citant 
plerique.    Guilielmum  igitur  Neubrigenfem  &  1105 
appellavimus.   Sed  alii  Novoburge?ifem  five  Neu- 
burgenfem  pro  Neubrigenfi  reponendum  efle  con- 
tendunt.  (in  quibus  &  ipfe  numerandus  eft  cl. 
Barlovius  ',   Epifcopus  nuper    Lincolnienfis.) 
Neuburgenfem  enim  ecclefiam   commemorat 
ipfe  au6tor.  Neque  difiiteor.  Malui  tamen  ap- 
pellationem  vulgarem  retinere,    ne  pro  novo 
au&ore  haberes.    Id  quod  etiam  fecit  Picardus. 
Quin  &  non  defunt  rationes  quse  Neubrigenfem 
etiam  redte  fcribi  fuadeant.     Quod  enim  nos 
H13urg  five  2i5utTOttt  2  appellamus  in  quibufdam 
plagis  vocitatur  ^5rig  &  lii3evg.  Inde  &  oppidum 
de  Newbury  in  agro  noftro  Bercherienfi  poteft 

i.  In  notula  qnadam  MS.  ad  initium  Guilielmi  Neubrigenfis 
Heydelbergx  excufi.     i.  Burrow  i0  a  Citp  or  (lOton,  aS  Atle- 

burrow,  Peterburrow.  3lnl)  that  t0  t\)c  fame  tlje  <©erman0 
cali  Burg,  a0  Strasburg.  V®i)ici)  i0  fomcttme  miftaUen  in  pxoz 

nottneing  it  fOt  Berg,  &c.  Ita  v.  cl.  Joannes  Nordenus  in  libello 
rarifiimo,  (e  quo  excerpta  aliquct  egregia,  nam  ipfum  opufculum 
nondum  vidi,  mihi  dono  dedit  cl.  Bagfordius)  cui  tit.  %  $$XC- 
paratttC  tO  Speculum  Brhar>ni<e  ( cujus  partes  quardam  lucem 
adfpexerunt,  reliquze  delitefcunt)  Londini  $i.  paginis  (in  8vo.) 
excufo  A.  D.  1596. 

c  etiam 


xvin  THO.  HEARNII 

etiam  tam  jpefobrig  five  jpetobcrg  vocariquam 
&  jQeiubtirg.  Vox  idem  valet  quod  &  Novtis 
burgus.  Neque  hujufmodi  commutatio  littera- 
rum  Grascis  ipfis  inufitata.  Inde  certe  tipyx  pro 
B£/yx  m  Ptolemasi  Geographia,  Ed.  Grsec.  Baf. 
15-35.  (cujus  exemplar  penes  me  habeo  cum 
Notis  MSS.  V.  undiquaque  dodtiflimi  Henrici 
Jacobie  collegio  Mertonenfi)  ut  obfervavit  An- 
tiquarius  eruditiflimus  Thomas  Savillus,  cujus 
notulas  in  Ptolemasum  ad  finem  Prsefationis  « 
hujus  exhibebo.  Inde  etiam  QoutnwTnts  pro  *A<- 
cwjtIxs  habet  Diodorus  Siculus,  quos  quidem 
QKtcunxs  appellat  aucStor  multo  antiquior  Xeno- 
phon.  Verum  utraque  le6tio,  tam  nimirum 
QhiowjTioi  quam  &  QtoeLcm,  redte  fe  habet.  Ana- 
logise  enim  Grammaticas  confentaneum  eft  ut 
a  $A<£?,  Q\i2vT*f,  ^XiouvTioi  tam  commode  vocen- 
tur  quam  etiam  sxi&imoi.  Qupd  fi  vocem  apud 
Diodorum  corruptam  effe  exiftimes,  me  plane 
diffentientem  non  habebis,  modo  adftipulentur 
Codices  MSS.  Apud  Pollucem  \gdw  pro  tgoiXijj 
vel  ImAn,  quse  &  ipfa  depravatio  eft  vocis  ;£*a?. 
Quum  vero  apud  eundem  Bacchi  fcutum  >'- 
pcu<&  nominetur,  non  eft  quod  fufpiceris  ^e©- 
reponendum  effe.  Scriptura  *  enim  multis  locis 
confirmatur.  Et  quidem  appellatio  indita  a  fi- 
militudine  ^voctg.  Ecce  Pollucis  verba> :  h  za- 
•wpm  €o9-^  w€g/V,  cuyn*  tw  %  ^dvluf  huitevyti  ifctyuo- 

1.  Vide  Num."i.    1.  Vidcfis  If.  Cafaub.  deSatyrica  Poefi,  p. 
138.    3.  C.  xvm.  f 

KCCf 


PR&FATIO.  xix 

KCtf  7TX  (C  7TU^cJL\lw  vty&T (J^lw .     *£   TO  JvgCUOV  TO  AlOVV- 

mobHsv.  Et  tamen  primo  intuitu  fateberis  efTe 
errorem  apud  Themiftii  Orationes  a  Pantino 
cditas  ubi  tzs  Kcw&t?  pro  rs?  BewfW  (quas  notif- 
fima  eft  appellatio  unius  e  Fabulis  Eupolidis) 
habemus.  Male  etiam  snehahse  pro  eneiiah- 
se  (non,  cumMarmorum  Oxonienfium  l  Edi- 
toribus,  ANAnAHSE)  in  lapide  quodam  perve- 
ten  Galeriae  Bodleianas.  Rec-te  autem  evopidi 
(non,  ut  iidem  Editores  %  evpolidi)  in  alio 
ejufdem  Galerias  lapide.  Reciius  item  in  aliis 
ejufdem  Galeriae  infigniffimse  lapidibus  quam 
nobis  exhibuerunt  Editores,  utcunque  doctif- 
fimi.  Unum  pro  multis  fufficiet  exemplum.  En 
igitur : 

TREBELLIA-    3-    L-   TERTIA 

SIBI  ET 

SILIAE*    L«    ET«  3'  L.    FELICIAE   DELICIO 

LIBERTABVSQVE    SVIS-  ITA  NE  '  QVI    VBI 
EGO    CONQVIESCO    3  COMVR  ATAVI    CINERES 
SVAS  PONAT  *  QVAE  ADVERSVS  FECERIT  y  VIRGINBVS 

DAMNAS    ESTOD    HS    (£[j)  HMHNS. 

Aliter  Editores,  nempe 6 : 

TREBELLIA    IL    TERTIA 

SIBI    ET 

SILIAE   :  .  .  .  .    FELICIAE    DELICIO 

LIBERTABVSQVE QY1    VBI 

EGO  CONQVIESCO  CVM  VRNA  ATAVI  CINERES 

i.  N.  vTI.  z.N.xx.  3-Sic.  4.AnproQyi?  Eomodocjuo& 
ovi  pro  ovae  in  Infcriptione  apud  Montfaucon  in  Diar.  It.  f. 
M-  5-Sic.    6.  Vide  n.  lvii. 

C  2  SVAS 


xx  THO.   HEARNII 

SVAS    PONAT    QYAE    ADVERSVS     FECERIT    .... 
DAMNASISIOD.    HS.  H.  M.  H.  N.  S. 

Atque  hanc  Infcriptionem  eo  lubentius  hac  oc- 
cafione  in  medium  protuli,quodantiquiffimam, 
digniffimamque  quse  ingenium  tuum  exerceat, 
plane  efle  exiftimem.  Sed  haec  forte  leviora 
funt  quam  ut  de  iifdem  fufius  difTeramus.  Sane 
de  cognomine  Hiftorici  noftri  tantum  abeft  ut 
fim  fbllicitus,  ut  in  eo  non  fim  pugnaturus,  quo 
minus,  utrum  velis,  eligas. 
Kequeaii-      ^  yjj    At  j  m  ilxc  loquimur  de  Guilielmi 

icr   evinci-         *  T. 

(ur  e  dete-  noftri  modeftia,  videor  mihi  audire  aliquos  effu- 

inoneerro-     _  '  \ 

rumGaifri-  tientes,  idcirco  hax  falfa  effe,  quia  Galfndi  Mo- 
iamen  in  numethenfis  au&oritatem  labefacfare  tentavit. 
roiwejici-  Perinde  ac  fi  quicunque  Galfridi  Hiftoriam  non 
defenditac  tuetur  prohomine  immodefto  illico 
fit  habendus.  Alii  modeftiam  potius  aucloris 
noftri  e  detecrione  errorum  Galfridi  college- 
rint.  Sane  pudici  eft  mendacia  vitare.  Contra, 
mendacia  laudare  eft  plane  hominis  vafri,  frau- 
dulenti  atque  improbi.  Sapiens  erat  nofter. 
Neque  igitur  laudibus  efferendos  efle  cenfebat 
fautores  fabularum.  Imo  &  nominis  Britannici 
amantiffimus  erat.  Tantum  abeft  ut  Humphre- 
dum  Lhuydum,  virum  alioquin  candidum  ac  per- 
eruditum,  probem,  qui  inter  Britannicasglorise 
obtre&atores  noftrum  numeraverit,  indignum- 
que  eo  nomine  qui  lucem  videret  palam  prae- 
dicaverit '.  Tamen  non  diffimulandum  eft,plura 

I.  Fiagm.  Britan.  Defcript.  f.  73.  b. 

in 


enclus. 


P  R  JR  F  A  T  I  O.  xxi 

in  Galfrido  efTe  a  veritate  minime  aliena,  ut- 
cunque  tenebris  obducSta,  uti  etiam  in  Aluredo 
Beverlacenfi  quem  deflorabat  five  expilabat 
#I  Galfridus.  At  neque  Aluredus  neque  Galfri- 
dus  mendacia  in  operibus  nomina  fua  ferenti- 
bus  ipfi  fingebant.  Ea  potius  attribuenda  Scri- 
ptori  Britannico,  e  quo  quae  fcriptis  prodide- 
runt  in  linguam  Latinam  erant  verfa.  Et  qui- 
dem  ipfe  Auclor  Britannicus  nunc  exftat  in  Bi- 
bliotheca  Collegii  Jefu  Oxoniae.  longe  au&ior 
fcilicet  Aluredo  &  Galfrido.  Utinam  quifpiam 
linguae  Britannicae  ftudiofus  ac  peritus  in  lucem 
publicam  edat.  Nam  plurima  inibi  habentur 
ledtu  &  fcitu  digniilima.  Neque  dubito  quin  & 
Auclor  Britannicus  ex  aliis  Antiquitatis  laciniis 
pleraque  excerpferit.  Adeo  ut  neque  ipfi  pror- 
fiis  adfcribendae  fint  nugae  illae  Milefiae  fabulae- 
que  aniles  quas  paffim  interferuit  &  in  medium 
protulit.  Ejufmodi  fabulae  in  aliis  itidem  oc- 
currunt  fcriptoribus  vetuftiffimis.  ne  quidem 
ipfo  Livio  Patavino  (Hiftoricorum  Latinorum 
facile  principe)  excepto,  qui  temporum  prifco- 
rum  Hiftoriam  e  monumentis  nullius  quafi  fidei 
colligendam  atque  contexendam  efle  fenfit.  Et 
hoc  in  ipfb  hiftoriae  fuae  limine  monuit.  Neque 
mirum.  Primis  enim  aetatibus  omnia  pene  me- 
moriae  potius  quam  fciiptis  mandabant.  Atque 
inde  factum  ut  Bardi  etiam  dogmata  fua  litteris 
tradere  nefas  efTe  duxerint.    Neque  barbaros 

J.  Vide  Pixfat.  noftram  Alurcdo  Beverlacer.fi  prxfixam,  §.  7. 

illos, 


xxii  THO.    HEARNII 

illos,  quorum  mentio  apud  Xenophontem,  qui 
de  Cyro  carmina  panxerunt  publiceque  perop- 
pida  atque  vicos  cecinerunt,  alios  a  Bardis  re 
vera  fuiffe  exiftimarim.    <t>iwcci  J  o  Kvpo?  hkymq' 

Xj  CtaiTUJf  67*   9L   VVUJ  \S&V  T  QctpQcipWV  H$og  [J$p  KcL/%.l$0?, 

\fwxjjuj  q  (piXcbvB- poo7iiTU,Ti5  Jij  (piXop>a,%szcns  k.  (piXon- 

ftOTUTtfy      teqi    7mVTU.     /udp    7T5VUV     CLVCLTXluJcCf^      57WV7Z*    ^ 

xiv^uvov  xjzzvpeiai  %  k7nxjveicdscj  tvtxa,  '.    Adeo  ut  mi- 

rari  non  debeamus,  tot  etiam  apudXenophon- 
tem  a  veritate  abhorrere,  quippe  qui  plura 
quas  nunquam  fecerit  Cyrus  retulerit.  Nec  qui- 
dem  ipfe  ea  quae  de  Cyri  morte  narravit  vera 
efTe  crediderim,  quum  hiftoriae  apud  Juftinum, 
Trogi  Epitomatorem,  nequaquam  fintconfen- 
tanea.  Bardis  nimirum  ipfis  multa  accepta  re- 
tulit,  quibus  plane  fimillimi  erant  Bardi  etiam 
Britannici.  Populis  enim  orientalibus  eruditio 
qualifcunque  apudantecefTores  noftros  etiam  ve- 
tuftiflimoseft  tribuenda.  Namque  Britanniam 
jam  antiquitus  ipfis  fuiffe  notam  exploratiili- 
mum  habemus.Britannos  memorat  ipfe  Herodo- 
tus,  licet  alio  nomine  fit  ufiis.  'pe«  $  ^  (inquit z) 
tk\gi  7mo7js:  f  hbpomtf  o  ^I^os",  cLp£cL/L$jj(&J  6k  KiXtuv^  ol 
io/jAToi  'srOg   vjXix  dvrptojv  $   Kwjy\tus   ouiaax  r  cv 

Tn  Evpc*>7rv[.  Cynetas  Cantii  noftri  incolas  fuiffe 
puto,  nifi  potius  pro  incolis  totius  infulae  fint 
accipiendi,  perinde  ac  fi  tota  infula  hifce  pri- 
mis  temporibus  Cynetii  nomine  infigniretur. 
Quum  vero  Bardi  memoriae  tantopere  indulge- 

i  .Xenoph.  de  Cyri  Inft.  p.3 .Ed.  Franc.  m.d.xcvi.   2.  L.iv.  c.xlix. 

rent, 


PRiEFATIO.  xxiii 

rent,  neque  fcriptis  vel  dogmata  vel  etiam  res 
geftas  mandarent,  neutiqnam  quidem  eft  mi- 
randum  tamdiu  ipfos  quidem  litteras  ignorafTe 
Britones,  eas  primum  inveniente  Nemnio,  vel 
potius  Nennio,  quodam,  ut  e  Codice  MS.  ve- 
tuftiffimo  ■  colligo ;  in  quo  &  hanc  cauffam  af- 
fignatam  video,  nempe  quod  ignorantiam  vitu- 
peraret  Scholafticus  quidam  Saxonici  generis. 
Hifce  itaque  ita  fe  habentibus,  nemo  crimini 
dabit,  quod  tam  multa  veritati  minime  confona 
in  Audtorem  Britannicum  irrepferint.    Nedum 
culpabit  feu  Aluredum  feu  Galfridum  qui  eju£ 
dem  effent  interpretes.   Redte  tamen  crimina- 
tus  eft  Guilielmus  nofter,  qui  ipfum  Galfridum 
mendacia  cudiffe  exiftimaverat.  Verum  noftrum 
non  eft  apologiam  pro  Galfrido  texere.     Hoc 
jam  olim  fecerunt  eruditi,  in  quibus  eft  audtor 
numerandus  fragmenti  egregii  quod  in  Colle- 
(Staneis  Smithianis  penes  me  adfervatur.    Hoc 
ad  calcem  Prsefationis  z  fubjiciam. 

§.VIII.AGalfridoadCodicemGui-  „  , 

....  n    .      — ..  .  ..  Titulus  ad  initium  cu- 

lielmi  noitri  Chronicse  regrediamur.   jufque  iibri  maie  fe  ha- 
E  quo  &  titulum  ad  initium  cujufque   ^*?fn<«*™w™ 

J.  i        J.  proinde  auitontate   Co- 

libri  mutavimus.    Quiim  enim  a  Pi-   dkbnoftri  mutavimus, 
cardo  GuiUelmi  Neubngenfa  de   rebus  lZS?££tZ 
jinglicts  liber  primus,  deinde  fecundus,    noter- 
&c.  excuderetur,  nos  expliciunt  capitula,    Inci- 
pit  liber  primus^  &  iic  deinceps,  fubftituimus. 

i.  Vide  Alphabetum  Nemnii,  vel  Nennii3  hujus  ad  calcem  Prx- 
fationis  noftrs  num.  II.    z.Videnum.  iii. 

Nam 


xxiv  THO.   HEARNII 

Nam  &  ita  proculdubio  ipfe  auclor.  Haud  ali- 
terenim  in  aliis  fere  omnibus  Codicibus.  Ne- 
que  Procemium  operis  pro  parte  primi  libri 
habemus,  fecus  atque  Picardus  in  hoc  plane  a 
primo  etiam  editore  diflentiens.  Atque  hic 
quoque  Codicis  MS.  auc-toritate  nitimur.  Ex 
eadem  fimiliter  au6toritate  eft,  quod  nonnun- 
quam  hiis  pro  his  a  nobis  fiteditum.  Aliquando 
nimirum  ambigua  eft  fignificatio.  ita  fcilicet 
ut  tam  pro  his  quam  pro  iis  accipiatur.  Hinc 
facStum  ut  in  §.  16.  Ciceronis  Orationis,  quse 
vulgo  Divmatio  dicitur,  his  pro  iis  ediderit  Lam- 
binus,  e  Codicibus  fuis,  quum  alii  Codices  iis 
plane  haberent.  Nullus  tamen  dubito  quin  di£ 
crepantia  ex  hiis  orta  fit.  Sed  ecce  verba  :  Mea 
fuit  Jemper  hcec  in  hac  re  voluntas^  (3  fententia, 
quemvis  ut  hoc  mallem  de  iis^  qui  efient  idonei^  fufci- 
pere^  quam  me:  meut  maUem^  quam  ncminem.  Ali- 
ter  Lambinus,  viz.  Meafuit  femper  in  hac  re  vo- 
luntaSy  (3  fententia^  quemvis  ut  hoc  maUemy  de  his 
qui  ejfent  &c.  Alibi  item  hiis  in  Codd.  MSS. 
Ciceronis,  ut  tam  his  quam  iis  denotet.  Verum 
hax  fbrfitan  clarius  conftabunt  ex  Editione  no- 
ftra  Ciceronis  operum  jam  prelo  parata. 

,   -       §.  IX.  Aliis  fimiliter  in  locis  perquam 

Alibi  quoque     caute   fe  '  r       ^"«*"« 

geffic  cuiiieimus  in  re   erat  ftudiofus  Guilielmus  eas  fbrmas 
ra?nofUrnPtea;n7tanuI  in  fcribendo  fequendi,  qu*  eo  feculo 

mi    quos  commemorat     quo   vixit    111   ufu    fuerUllt.      HanC    ob 

incertum.    Qtisedam    de  rr-         ,r,  ,---.     . 

«difidis  veterum.  cu-   cauliam  Lile  pro  Thule  pag.  10.  ufur- 
aeusapudNewark.       pavit.    Nos  tamen  Thule  retinuimus. 

Neque 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xxv 

Neque  eft  quod  inde  quifpiam  putet,  linguse 
Graxas  expertem  fuiffe.  Hanc  enim  probe  cal* 
luiiTe  cenfeo.   Et  quidem  pronunciationi  plane 
eftadfcribendum.  Eodemmodo  fcripferunt  alii 
media?  aetatis  Hiftorici,  ne  quidem  Joanne  ex- 
cepto  Forduno,  qui  omnigenos  qui  de  Scotia 
egerant  au&ores  pervolutafle  videtur.  Similiter 
&  oida  pro  oda  fcripferunt  aliquot  qui  linguse 
Grxcx  arTe&abant  peritiam.    Imo  eo  modo 
pronunciabant  multi,   ut  ipfi  itidem  eandem 
linguam  callere  viderentur.    Inde  Cida  m  qui- 
bufdam  Codicibus  ortum  fuifTe  rectiflime  cen- 
febat  Gevartius '.    Pars  nimirum  littera?  0  vel 
injuria  temporis  evanefcebat,    vel  certe  adeo 
tenuis  erat  litteras  ductus   ut  aciem  fugeret. 
Idem  dicendum  quoque  eft  de  Lecduno  pro  Le 0- 
duno  m  Codicibus  Guilielmi  noftri a  quibus  ufi 
funt  Editores  priores.    Sed  his  omiffis,  nunc 
demum  ea  confideremus,  quas  de  nummis  re- 
gnante  Stephano  percudendis  fcripfit  Guiliel- 
mus.    Hanc  fcilicet  in  fententiam  3 :  «  Caftella 
"  quippe  per  fingulas  provincias  ftudio  partium 
"crebra  furrexerant,  erantque  in  Anglia  quo- 
"  dammodo  tot  Reges,  vel  potius  tyranni,  quot 
"  Domini  caftellorum,  habentes  finguli  percuf- 
"furam  proprii  nummifmatis,   &  poteftatem 
"  fubditis,  regio  more,  dicendi  juris."     Qua- 
les  fuerint  hi  nummi  mihi  nondum  eft   ex- 


1.  Papin.  Leftt.ad  v.  Sylv.  cap.  m.     2.  Vide  p.  124.  Ed.noftrx. 
3.  Pag.  75. 

d  plora- 


xxvi  THO.  HEARNII 

ploratum.  Neque  quales  fuerint  fciri  pofTe  vi- 
detur.  Ni  fallor,  ejufmodi  nummi  omnes  peni- 
tus  evanuerunt  fubadtis  tandem  tyrannis,  aliif 
que  publicse  pacis  perturbatoribus.  Nempe  di- 
fcindebant,  ad  exemplum  veterum,  ot  M^ov  rb 
ddoKipcv  vo^o-fjLd^  inquit  audtor  Etymologici 
Magni ',  quem  Nicam  fuifTe  credunt  eruditi 2. 
Adeo  ut  mirum  non  fit,  nullos  eorum  in  fcri- 
niis  eruditorum  nunc  dierum  comparere.  Nam 
non  eft  cur  fufpiceris,  eofdem  fiiifle  blanchas 
five  blancbeas,  monetas  fcilicet  minutioris  ar- 
genteae,  vel  argento  &aere  mixtse,  fpeciem,  de 
qnibus  paflim  in  chartis  antiquis.  Et  quidem 
hlanchm  five  blancheas  facillime  reperias  in  fcri- 
niis  do&orum.  Imo  ipfe  inter  cimelia  antiqua 
habeo.  Scias  autem  velim,  hanc  fpeciem  mo- 
netas  prohibitam  fuifle  regnante  Henrico  vi. 
Albos  appellabant  alii.  A  colore  fcilicet.  Neque 
quidem  alii  fere  erant  iftiufmodi  nummi  atque 
<Wgo*  five  }qvcLe/oi  a<j6^/  Grasco-barbari.  Neque 
re  vera  eft  quod  fufpicio  alicui  fuboriatur  in- 
ter  illos  efTe  numerandos  propter  quos  tot  mo- 
netarii  pcenas  dabant  regnante  Henrico  1.  De 
qua  re  hoc  modo  Chronicon  Saxonicum  fub  an- 
no  M.C.XXV.  On  )>iy  S^n  renbe  ye  king  fcenpi 
tropopen  Epij-ter  meyye  op  NopmaniM  fco  Gngla 
lan&e.  "j  bebeab  f  man  j-col&e  beniman  ealla  ba  mi- 
mtepe  ]>e  pa?pon  on  Gngle-lanbe  heopa  hman.  J  yxy 
hepe  elcer  niht   hant>.  -j  heopa  ytanen  bene^San.  f 

t.  P.  167.  Ed.  Sylb.  voc.  LittKiwrreu.    2.  Vide  cl.  GaleiPraef. 
ad  Opufcula  Myth.  Eth.  &  Phyf.  edit.  Cant.  1671.  8vo. 


PRiEFATIO.  xxvn 

psej-  _pop  femanjje  hapbe  an  punb  he  ne  mihfce  cy- 
j-tcn  senne  peni  ac  anne  mapket:-  Anb  j-e  bij-cop 
Rogep  oj?  Sxpej--bypig  j-enbe  ojrep  eall  6n;gla  lanbe 
1  bcbeab  hi  callc  f  hi  j-colben  cumen  to  pin-ceaj-tpe 
tro  Epij-trej-  mej-j^e:-  Da  hi  jnbep  coman  ]>a  nam  man 
an  ■]  an.  *j  benam  aelc  jjonne  piht;  hanb.  -\  J>a  j-fcanej- 
bcne^&an:-  Eall  jnj-  pxjr  gebon  proinnon  ]?a  fcpelj>niht"« 
"J  ^  paej-  eall  mib  micel  pihte.  jrop^&i  ^  hi  hajrben  j?op- 
bon  eall  f  lanb  mib  hepe  micele  j:alj-  f  hi  ealle  -  a- 
bohtron.--  i.  e.  Hoc  annoy  mijit  J^ex  Henricus  ante 
Chrifii  Jeflum  de  Normannia  in  Anglorum  terram, 
$  jujfit  omnes  monetarios  qui  erant  in  Angiia  pri- 
vari  membriS)  fcilicet  quemque  dextra  manu  &  te- 
Jiiculis ;  quodfailum  efi  quoniam  qui  habuit  libram 
non  potuit  ullam  rem  mercari  uno  ijlius  denario  in 
quovis  foro.  Tunc  J{pgerns  Epifcopus  de  Saresbyrig 
mifit  per  totam  Angliam,  £0  jujfit  eos  omnes  inter- 
effe  Wintonice  ad  Chrifii  fefium.  Cum  eo  pervenif- 
fenty  fevocati  fuerunt  figillatim,  &  prtecifa  erat  cui- 
que  dextra  manusy  ac  tefiiculi,  Totum  hoc  faUum 
efi  intra  duodecim  [fefti Natalium~]  dies^  (3  qui- 
dem  optimo  jure^  quippe  damnum  maximum  intulif~ 
fent  toti  genti  tantam  vim  metalli  vitiofi z  coemendo. 
Sed  qualefcunque  demum  fuerint  nummi  illi  a 
Guilielmo  noftro  memorati,  nullus  dubito  quin 
nomina  oppidorum  ubi  erant  percufli  pra?  fe 
tulerint.  Non  fecus  atque  in  aliis  noftris  num- 
mis  antiquis  fiebat.  Nec  quidem  dubito  quin 
&  formas  nummorum  vere  regiorum  referrent, 

i.  Reftius,  ex  lege  Canuti  de  moncta,  apojihton.    z.  Potius, 
fabrhandt. 

d  2  mone- 


xxvm  THO.    HEARNII 

monetariorumque  itidem  nominibus  efTent  fi- 
gnati.    Eum  in  finem  ut  populus  facilius  deci- 
peretur.   Nam  hxc  confuetudo  nomina  mone- 
tariorum  adponendi   admodum   erat  antiqua. 
Emanavit  fcilicet  ab  ipfis  Romanis,  in  quorum 
multis  nummis  a.  a.  a.  f.  f.  i.  e.  Auro  argento  tere 
flando  feriundo,  videmus.   Easdem  notas  &  in  la- 
pidibus  occurrunt.  Sciendum  vero,  tam  lapides 
iftos  quam  &  nummos  ortum  fuum  fumpfiffe 
a  triumviris  monetalibus.   Sed  inquies  nummos 
regios  non  fine   fumma  difficultate  adulterari 
potuiife.    Verum  res  aliter  fe  habuit.     Hifce 
enim  diebus  nummi  ipfi  regii  admodum  erant 
inelegantes.    Proinde  nulla  arte  ad  adulteran- 
dos  opus  fuit.   Effigies  in  iifdem  fi  fpecStemus, 
neceffe  eft  agnofcamus  regibus  ac  principibus 
quorum  nomina  ferunt  toto  coelo  efTe  dillimi- 
les.   Biceps  erat  (vel  faltem  aujagjia,  five  potius 
auTvyuini,  fic  enim  apud  Ariftotelem  r  eft  le- 
gendum,  vel  awrve/cLtrpai,  afFedtus)    Richardus 
primus  fi  fides  nummo  apud  Speedum.     Stipes 
vero  Guilielmus  Conqueftor^  ad  res  agendas  in- 
eptus,  nuliiufque  formas  fi  nummum  rariflimum 
penes  amicum  noftrumThomam  Rawlinfonum, 
armigerum,  antiqua  virum  doctrina  &  fide,  fe- 
quamur.  In  quo  nummo  &  ipfum  oxjj^or,  quod 
dextra  tenet,  ^cacv  plane  eft,  &  ficMiypia,;  ve^ 
terum  reabfe  referre  videtur.   Et  tamen  ex  eo- 
dem  ipfius  diffolutos  &  perditos  mores  facil- 

I .  De  Generatione  Aniinalium  L.  iv.  c.  ui. 

lime 


P  R  B  F  A  T  I  O.  xxix 

lime  quis  colligeret.  Deformis  enim  facies,  ra- 
rufque  in  capite  &  in  barba  (quae  tamen  pro 
more  Normannorum  faspiffime,  ne  promifla 
effet,  tondebatur  '  )  pilus,  quales  fere  lafcivi 
funt,  non  tantum  avarum  tyrannumque  fuifTe 
probant,  fed  &  mulierofinn,  &  crapulse  ftupri- 
que  plenum,  &  in  lufibus  amplexibufque  puel- 
larum  pernodtare  folitum.  Idem  fimiliter  de 
nummis  Guilielmi  Rufl,  qui  &  ipfe  clerum  odio 
habens 2  ob  crudelitatem  &facrilegia  (nammulta 
ficut  Pater  ex  fanis  religioliflimis,  quorum  ali- 
quammulta  nudavit  plane  ac  fpoliavit ' ,  per 
fcelus,  prasfifcine  dixerim,  &  latrocinium  abf 

i.  Id  quod  etiam  manifeftiflimum  eft  e  pichiris  aliquibus  ve- 
tuftiflimis.  Talis  illa  piftura  in  feneftris  de  Tamworth  quam  edi- 
dit  cl.  Dugdalius,  in  agri  Warwicenfis  antiquitatibus,  p.  813. 
z.  Vide  fol.  38.  a.  Codicis  prxftantiflimi  ac  perveteris  in  Biblio- 
theca  Collegii  Orielenfis  Oxonii  in  membranis  fcripti,  Regum- 
que  noftrorum  Leges  ac  Statuta  compleclentis ;  in  quo  &  multa 
ad  eorum  vitas  pertinentia.       3.  UDiUiam  JRott0   tt  fecttntJe 

fone  to  J©illm  Cottqtterour  xoa0  croxwtet)  at  l©eftmcftcr 

XX 

aftcr  hi0  faDir  fye  per  of  our  lorti  ap.tiit.biii.  C$$*ltfitg 

tttatJC  thC  0eXDCforeft    [ampliavit  duntaxat  jam  antea  a  Patre 

faclam]  (n  the  Sotttb  contre  bpfptictbc  Jle  of  UDpb^t, 
wtjer  ther  «jcre  befor  monp  churcbe0  attO  parcbe0.  3[n  thc 
whichc  foreft  be  »>a0  fmpte  soith  a  brot)e  bofeet)  aroxoe  at 
hi0  trpfte  [f-  brpfte]  at  a  bontyngc  that  hc  mat)e  XDith  ht0 
fettpKtSr.  I©atcr  C^rel  onwetpttg  to  hpm,  »>hcr  of  the 

fe?ng  bpett ChiS  ftpng  Detjc  grct 

grebattttcc  to  holp.  ebiret),  attt»  Jjtitjc  ttt  h£0  battD0  thc  ISc- 
bcnettj:  of  ttpbera  ^Bifchop  rpehe0  attt)  abbey0.    Haec  e  Co- 

dice  MS.  ftemmata  &  res  geftas  regum  Angliae  a  Guiliemo  Con- 
queftore  ufque  ad  Henricum  vl.  continente  (auftore  Roberto 
Cole  Canonico  Lanthoniae  juxta  Glouceftriam  anno  M.CCCC.LV.) 
penes  amicum  egregium  Richardum  Furney,  A.  M. 

tulerat ) 


xxx  THO.  HEARNII 

tulerat )  gravi  diuturnaque  flagravit  invidia,  di- 
cendum.  Neque  magis  elegantes  erant  (pau- 
ciffimos  fi  demas)  nummi  Anglo-Saxonici  & 
Anglo-Danici.  Hoc  manifeftiffimum  effe  opinor 
e  DifTertatione  EpiftolariD.AndreseFountaine, 
Equitis  aurati,  clariffimi  quidem  veterum  num- 
morum  pofTefToris,  pariter  atque  illorum  inter- 
pretis  fcientiffimi,  una  cum  celeberrimi  Hicke- 
fii  Thefauro  Linguarum  Septentrionalium  in 
Iucem  publicam  edita ;  in  qua  DifTertatione  de- 
fiderari  video  nummum  perquam  rarumHaroldi 
regis  (qui  Edvardo  ConfefTori  fucceffit)  penes 
virum  do&iffimum  Joannem  Bridges,  armige- 
rum,  cui  perquam  humane  dono  dederat  pras- 
nobilis  Dominus  Dns.  Erafmus  Norwich,  de 
Brampton  in  agro  Northamptonienfi,  Baronet- 
tus,  cujus  in  hortis  fiib  muro  quodam  antiquo 
fbrte  fortuna  repertus  erat.  Nummi  hujus  in 
parte  obverfa  hanc  epigraphen,  cum  Haroldi 
©©to^jj,  video,  harold  reex,  in  parte  vero  a- 
verfa  pvthering  on  [i.  e.  in  five  de\  eox  (ce- 
fter.)  Ita  nimirum  ut  Exoniae,  non,  ut  alii  for- 
fitan,  Oxonise,  percuUus  fuerit,  Putheringque 
effet  monetarius,  vel  potius  cunei  cuftos  ac  prae- 
fecT;us.  Et  quidem  re  vera  Exonise  fuiffe  per- 
cuffum  probat  nummus  quidam,  quem  ab  eo- 
dem  v.  doctifT.  Joanne  Bridges  mutuo  accepe- 
ram,  cum  ^thelstan  rex  a  parte  antica,  & 
lbertee  mo  eox,  i.  e.  Elbertee  [ut  l  idem  va- 

leat 


PRiEFATIO.  xxxi 

leat  quod  "  el  ]  monetarius  Eoxcefier^  a  parte 
poftica.  Non  me  fugit  hunc  nummum  edidifie 
v.  clariflimum  D.  Andream  Fountaine,  qui  ta- 
men  in  eo  a  nobis  diflentit  quod  abertee  mo- 
neta  (vel  Monetarius)  de  Eoferwic,  hodie  ^Offe,  le- 
gendum  efle  monuerit,  perinde  ac  li  duplex 
crucis  forma  mox  poft  eo  confpiceretur,  quum 
una  fit  tantummodo,  aliaque  figura  iit  plane 
littera  x,  eodemque  modo  exprefla  quo  &  eam 
exprimi  videmus  in  parte  nummi  obverfa.  Ve- 
rum  illud  neutiquam  pratereundum,  p  in  num- 
mo  quem  diximus  Haroldi  idem  forjitan  va- 
lere  quod  W.  Qupd  fi  concedas,  Putbering  idem 
re  vera  erit  quod  Wuthering  five  Wythering.  Et 
quidem  multi  funt  nummi  antiqui  in  quibus 
eadem  hujus  litterse  occurrit  forma,  non  alia 
nimirum  ab  Anglo-Saxonica  p.  Haud  aliter  at- 
que  apud  Romanos  B  faepiflime  idem  valebat 
quod  V^  ut  illis  exploratiflimum  eft  qui  in  mo- 
numentis  vetuftis  verfantur.  Inde  certe  in  hac 
Infcriptione  apud  Fabrettum  *, 

agathemer 

coivgi   bene 

bibenti  q.ve  vi 

xit  ann  xxxii  d  xxviii 
bibenti  nihil  aliud  fignificat  quam  viventi,  quam- 
vis  corre&io  immediate  fequens  vixit  dubium 
relinquere  videatur,  an  de  bibace,  an  de  fobrie 

i.Ejufmodi  exempla  in  iis  ^.thclftani  nummis  habemus,  in 
quibus   7ETHLSTAN  pro  /ETHEUTAN.     Z.  Inftt.  p.$4^ 

& 


xxxn  THO.    HEARNII 

&  parce  vitam  agente  intelligi  debeat.  Inde 
&  in  facro  quodam  fragmento  mihi  dato  ab 
amicoegregioThomaRawlinfbno,  ipfe  inuocauit 
me  vel  bity  ut  ledtori  liqueat  u  tam  v  quam  &  b 
denotare.  Male  proinde  &  Edd.  illas  quas  apud 
Juftinum  Vergamum  pro  Bergomum  habent.  In- 
fcriptiones    enim   vett.  apud    Grut.  r  cvrat. 

REIP.    BERGOM.    &   %  BERGOMI  PATRONO.     Adfti- 

pulantur  quoque  Tabuke  Peutingerianas.  Sic 
&  noftrates  jf tlttttt  *  pro  Jfthtttt  olim  voca- 
bant,  perinde  ac  fi  nunc  dierum  Jf  eutltarp  pro 
jfefcruarp  diceremus.  Ad  exemplum  fcribarum 
Graecorum,  qui  &  ipfi  ^^d^/cv  non  s&pxdpiov 

i.  P.  cccxcn.  z.  P.  cccxcvi.  3.  Nam  hunc  in  modum  ad 
finem  rarifiimi  libelli  imprefti  (duabufque  fchedis  in  folio,  quod 
vocant,  comprehenfi)  cui  tit.  Ctye  morale  proaerbe0  Of  Cr|*= 
ftpne,  penes  Thomam  Rawlinfonum,  v.  cl. 

Explmt. 
$>i  thefc  fappnses  Crtftpnc  ttms  auttenreffc 
f©biche  fti  mafepng  battoe  fnche  31ntelltgenee 
Ctjat  tberof  fhe  tDas  mtrenr  anD  maiftrcffe 
I£irett>crfec0  tefttfie  tbcjcpcrtenrc 
3In  trenfh  langnaigc  was  xoritcn  thts  fentence 
3!nt>  thns  Cngltttjct»  Dootb  hit  rcljcrs 
^ntoin  J©it»cnplle  thcrl  iKpncrs 

(0o  tfcoa  litil  qaaper/  ant)  recomannO  me 
aflnto  trje  goot)  grace  /  of  mp  fpccial  lorOc 
Cfeerle  lBjaeri0.   for  31  haite  enprpntet)  the 
9t  iits  romanScment.  folo"0)ing  enrp  wortie 
t5?is  coppe  /  as  bts  fccrctarie  can  rccortie 
3t  UBeftmeftre.  of  fcncrcr  tfae  pje  tmpc 
2lnt>  of  fepng  CtwarD  thc  jcbti,  pere  brage 

Cnprtntet)  bp  Catton 

Jn  fcttcrcr  tbc  colfce  feafon. 

menfem 


PRiEFATIO.  xxxiii 

menfem  hunc  appellabant.  Sic  enim  titulus 
Martyrii  S.  Polycarpi  fe  habet  in  MS.  vetuftiflu 
mo  Barocciano :  Mjji/<  tu  ouutoo^  ny :  Muprv^/ov  §* 
ayid  noAvKct,f)7rd.  zfki<nco7n£  Sjuu^s"  <$  kcicts.  <&& 
i^d  Kcthdv^m  tydjpxagiav.  iWJWs  etiam  in  Cod. 
quodam  Grasco  reperi  pro  7mj$<£>i.  Quin  &■ 
addi  poteft  veteres  voratrurn  a  vorando,  quod 
nos  Barathrunt)  appellaffe,  ut  e  Gloffarii  veteris 
Latini  calamo  exarati  penes  me  audtore  ano- 
nymo  colligo,  e  quo  &  illud  difco  vaciUa  pro 
baciUa  antiquitus  fuiffe  pronunciatum.  Sicenim 
ille :  BaciUa  dicebantur  vafcula  apta  ad  rotandas 
pruinas  vel  carbones^  £2  dicuntur  bacilla  quafi  vefiti- 
lia  ( vtl  vaciUa )  a  veo.  Quid  quod  &  orvis  pro 
orbis  in  nummo  aureo  Theodofii  Magni  apud 
Spanhemium  habemus,  Scjuva  pro  Juba,  Favi- 
«/que  pro  Fabius,  in  Cod.  MS.  Galeano  Joannis 
Forduni  Scotichronici ■  ?  Neque  illud  prseter- 
mittendum  effe  arbitror,  veteres  fortaffe  iicut 
fcribebant  etiam  ita  locutos  fuiffe  \  Adeo  ut 
nova  plane  methodo  de  pronunciatione  fit  fcri- 
bendum,  fi  opus  id  genus  aliquis  aggreffus  fu- 
erit.  Atque  hax  had:enus.  Jam  ad  inftitutum 
redeamus.  Wythering  familia  eratantiqua,  poft- 
ea  ab  oppido  quod  poflidebant  Wttherington  ap- 
pellata.  E  qua  f amilia  &  heros  ille  celeberri- 
mus  oriundus,  de  quo  in  Cantilena  celebrati£ 
fima  (a  prcelio  infigni  quod  in  faltu  Chevienfi 
accidit)  vulgo  vocata  Cjjefoytjafe  hifce  verbis : 

i.  L.Ti.c.  17.  &  L.  fv.  c.  z.    2.  V.  Quimiliani  Inft.l.  1.  c.  3. 


xxxiv  THO.    HEARNII 

£&en  tfcpt  a  gallant  &>qutrc  fortt?, 
©ftft&eringtcn  toas  tiia  name, 

CKHtjo  fatD,  $e  UjouId  not  tiatje  it  totD 
to  ^enrp  our  iatng^  fordmme, 

£&at  c'2  mp  Captain  fougljt  on  /oct, 

anD  1  ftocD  loofetng  on ; 
|&ou  fac  ttoo  (Earls,  fatD  Mtl)ertngton, 

anD  31  a  &quire  alone. 

3B'ft  do  ttje  bett  ttiat  Do  3  mav, 

tMjtle  31  fcatoc  poto'r  to  ftanD, 
WXfyite  31  t)atoe  poto'r  to  tuctiD  mp  &>tuorD 

3Ttt  figijt  tott^  Ijeart  ano  Ijano. 
Deinde, 

ifor  Wt&erhtgton  neecs  muft  31  l»aii> 

a0  one  tn  ooleful  Dttmps ; 
ifor  fonjen  &is  legs  toere  fmitten  off, 

^c  fougtjt  upon  fcis  ttumps. 

In  alia  Cantilena  de  eodem  proelio,  fenfu  fere 
eadem  fed  verbis  admodum  diverfa,  XM  ^tljai^ 
rpngton  &  tUQHet jan#ngtoit  vocatur,  ut  ex  ipfa 
CantilenaeCollecStaneis  noftris  MSS.  jam  tan- 
dem  ad  calcem  Prasfationis  hujus  in  lucem  pro- 
lata  l  tibi  manifefte  conftabit.  Nonnunquam 
dftttiorpitgtott  fcribebant.  Hunc  enim  in  modum 
Infcriptio  vetuftain  Ecclefia  de  Appleton  prope 
Abbingtoniam  in  agro  Bercherienfi  : 

*  1£ere  Ipettj  3o&iT<115utDrpngton  genttjlman*  fofcicfc 
DecefeiD  tfcc  latf  Dap 

I.  Videnum.  iv.     z.  In  fex   lineas  diftinximus,   <juum  tres 
tantummodo  exhibeat  monumentum. 

Of 


PRiEFATIO.  xxxv 

of  SDecembr;  an9  onT  cpCCCC^3133!-  of  pcr. 

cijartte  prcp  fot  tjps  foule  anD 
for  fcorattyc  ^is  \upfc  lctitc^  after  Ijts  aettie  toue  rc* 

lvg,m\  tn  ttjc  monatfarp  of  &pon 

Verum  enimvero  hic  dicet  non  nemo,  Quam- 
obrem  illud forfitan  (moxpoft  "innummoquem 
"  diximus  Haroldi  idem")  in  fuperioribus  inferuifti} 
Nonne  planum  eft  e  nummis  Guilielmi  Conqueftoris  cevo 
illo  quo  percujfm  eft  nummus  nofter  p  non  aliudfu- 
ifie  aw?  In  illii emm  pillem  (five  pillelm )  rex. 
quo  modo  (3  in  nummis  Guilielmi  fyfi,  ejufdemfilii. 
Sed  lente  quasfo.  Ni  fallor,  tunc  pilleitt  non 
OTliftem  pronunciarunt.  Neque  mirum  hoc 
videbitur,  fi  confideretur  hodie  etiam  nos  j&itfp 
pro  Xttflftitfn  in  vulgari  fermone  efFerre.  Haud 
alio  fcilicet  nomine  Wiltain  compendiarib  vo- 
camus.  Quo  minus  negem  formam  hancce  (p) 
in  ejufmodi  cerni  nummis  obftat  Thefaurus 
Rawlinfonianus.  Imo  Speedus  ipfe  exhibuit. 
Clarius  itidem  patebit  fi  opus  de  nummis  Poft- 
Normannicis  in  lucem  emiferit  Amicus  doclifc 
fimus  Dns.  Andreas  Fountaine.  quod  ut  tandem 
faciat  det  Deus.  Ceterum  de  nummo  Bridge- 
fiano  redtius  judicabis  ex  ejufdem  E6typo,quod 
proinde  viri  clariffimi  qui  poflidet  fiimptibus 
atque  cura  fculptum  fiibjicere  non  gravabor  r. 
idque  etiam  ea  potiffimum  de  caufTa,  quod  inde 
aliquantulum  conftabit  quanta  fuerit  Anglo- 
Saxonum  &  Anglo-Danorum  barbaries,  qui  ne 

x.  Vide  ad  calcem  Prxfationis,  num.  "v. 

e  2  re&o 


xxxvi  THO.  HEARNII 

re&o  &  naturali  ordine  litteras  in  ejufmodi 
nummis  collocare  quiverint.  Atque  hoc  quoque 
fimiliter  dicendum  eft  de  Nummis  aliquammul- 
tis  poft  Normannorum  ingreflum.  Adeo  ut  hac 
occafione  non  poffim  non  revocare  in  mentem 
infcriptiones  illas  vetuftiffimas,  perplexis  du- 
cftibus,  &  ordine  litterarum  retrogrado,  de  qui- 
bus  Paufanias  hunc  in  modum ' :  Tw  z  F  cVn  t>) 
hciovcwi  [%  Kv\peA#3  cJJn^ctpf&ciTCdv  imsi  nts  ixkmax 
^a^aoi  wf  ctp%pu\ois  yey>ctp,[j$pcb.  Kcu  t&  jlS-/j  \s  euju 
clvtcov  e%«,  cyjipcvm  ^  a/kct  r  3  ypaftpciTWv,  @>d$pc(pri- 
efov  x&Axcnv  ETklwiS,  to  q  '&£  tviovoz.  ' K7td  %  7iioa,ns 
%  f.7Ti&$  zfkxcyityH  r  hrodv  tq  Sivnpovy  acorip  cv  %\J.v\x 
trpopcd .  ^iy^cn\ou\  q  cVn  Tn  XcipvoMi  tL  ctTKas  tu.  cRn- 
y^afjLjxam  i/\iypxs  av^QctT^Szxjf  ^otAgT^f.   Quae  Ut 

minus  obfcura  videantur,  operas  pretium  erit 
Sylburgii  cum  explicationem  tum  &  notam  fub- 
fequentem  legere :  u  Infcriptiones  quse  in  arca 
"  [Cypfeli]  vifimtur,  pleraeque  prifcis  exaratae 
"funt  litteris.  Earumque  litterarum  aliae  in 
rectum  tendunt;  alias  earundem  figuras  Grasci 
@jq)o(pyi$ov  (a  boum  arantium  converjione)  appel- 
lant.  id  eft  hujufmodi.  poftquam  exaratus  eft 
<c  verfus  unus,  verfiis  alter,  a  fine  prascedentis, 
<c  ducitur  ordine  converfo,  perinde  ut  fit  in  di- 

I.  In  Eliacorum  priore,  llve  libro  quinto,  p.  310.  Ed.Hanoviae 
M/DcTvnr.  typis  VVechelianis.  z.  Periphraftica  eft  ftruftura,  (in- 
quit  Sylburgius)  &  poft  yp^etftfd/jx  fubaudiendum  «»<*.  fimplicior 
ftruftura  eft,  im  i-m  rjj  Xecpvouu  'vm^f/.v.ftcf.T  on  tu  TrXfiu  ^dfXf^iai  rels 
«ipxcclois  y.?f>ctxien.  3.  DiftinCtione  (inquit  Sylburgius)  poft  ?f«/tf- 
f&Tai  fublata,  fyntaxis  &  fenfus  erit  planior. 

«auli 


<c 
CjC 

tt 


PRJEFATIO.  xxxvn 

"auli  (boc  eft,  iterati  Jtadii)  curfii.  Sunt  in  ea- 
"dem  arca  infcriptiones  aliis  etiam  conjedtu 
u  difficilibus  gyris  exaratse.  Significat  igitur  Pau- 
"Janias,  in  pofteriore  injcriptionum  genere  duclus 
u  ejfie  tam  intricatu  &  perplexis  gyris^  ut  nec  legi  nec 
u  intelligi  fiacile  queant.  In  altero  autem  infcriptio- 
unis  genere  prioris  verfius  litteras  ordine  Gracisy 
"  Latinis,  (3  aliis  gentibus  ujitato  exaratas  efie  : 
u pofterioris  verb  litteras  exaratas  efie  more  Hebrai- 
"  c o :  id  eftj  ordme  retrogrado,  a  dextra  mjiniftram 
c<  dutlo.  Ejus  ordinis  exemplum  proponere  lubet  in 
ufiequentibus  duobus  ex  argumento  confitlis  verfibus  : 

"THN   TH;AE    KEAPOT    AAPNAKA 
"SONEI    NEKH0    TOAE^TK    OT " 

Sed  his  omiffis,  quid  demum  de  iisnummis  ju- 
dicabimus,  qui  Principes  referunt  cum  larvis  > 
Ccrte  fimul  atque  adfpicies  proculdubio  &  illos 
etiam  effe  propter  inelegantiam  damnandos  ar- 
bitraberis,  quippe  qui  neque  litteras  neque  prin- 
cipum  corpora  prout  decebat  reprsefentant. 
Adeo  ut  tum  ora  tum  &  facies  operculis  rectif- 
fime  obtegantur,  ne  fcilicet  deformes  effe  vide- 
rentur  principes  pulcherrimi  atque  ornatiffimi  -, 
quse  quidem  opercula  Qop&etcu*  veterum  nonnun- 
quam  refpondebant.  Ceterum  quantumvis  num- 
mi  ob  elegantiam  nequaquam  fint  laudandi, 
Pi6tura3  tamen  horum  temporum  fatis  funt  ele- 
gantes,  licet  forfitan  a  veritate  abludant  minuf- 
que  fint  illis  fimiles  quos  prae  oculis  habebant 
pidtores.  Quam  ob  caufTam  neque  illam  Ifidori 

imaginem 


xxxvni  THO.    HEARNII 

imaginem  ad  initium  libelli  de  natura  bominis  in 
Mufdo  Afhmoliano  elegantiilime  depi&am  ipfi 
Ifidoro  fimilem  elTe  exiftimo.     Quin  &  ipfa 
quoque  aedificia  temporibus  hifce  de  quibus  agi- 
mus  venufta  erant,  &  in  quibus  fpecies  grata 
&  elegans  cernebatur.  Hoc  de  Divifis  &  Scire- 
burna,  quas  caftella  fplendidijfima  appellat,  tefta- 
tur  Guilielmus  nofter.    Tale  &  caftellum  illud 
Oxonienfe  cujus  rudera  tam  faepe  in  peram- 
bulationibus  mirati  fumus,  quorum  confpe&um, 
tam  antiquum  quam  &  recentiorem,  exhibebi- 
mus  \  Verum  haec  aedificia  non  tantum  elegan- 
tia  fua  clara  erant,  led  &  munitionibus.    Adeo 
ut  fi  murorum  turriumque  &  portarum  ratio- 
nem  habeamus,fatendum  fit  ad  hoftium  impetus 
perpetuo  repellendos  excogitata  hujufmodi  fu- 
iiTe  asdificia.  Nimirum  ipfos  Romanos  imitaban- 
tur  audlores,  qui  craflitudinem  murorum  ita  fa- 
ciendam  cenfuerunt,  uti  armati  homines,  fupra 
obviam  venientes,  alius  alium  fine  impeditione 
prseterire  polTent.  Id  quod  de  ipfis  teftatur  Vi- 
truvius.    Cujus  verba  plures  firmant  reliquias, 
praecipue  ruinae  palatii  vetuftiflimi,  inftar  Baby- 
lonici  muri  cocl:o  latere  facti,  Treveri  confpe- 
clae.  Ad  quod  palatium  referendi  forfitan  num- 
mi  penes  me  Conftantini  Junioris  nobilis  Cae- 
faris  cum  providentiae  caess  circa  muros  ali- 
quot,  quos  Caftra  Praetoria  vocant  Occo  aliique; 

quales  non  paucos,  una  cum  aliorum  vi  ingenti, 

— i         ■  . » »_ 

i.  Videadfinem  Praefationis,  num- vi. 

Sil- 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xxxix 

Silceftrise  ( Segontiacorum  in  agro  Hantonienfi, 
non  Attrebatiorum  in  agro  Bercherienfi  ut  vo- 
luit  Humphredus  Lhuydus  ',  civitatis,  Vindomis 
in  Antonini  Itinere  Britanniarum  vocatse)  eru- 
tos  non  ita  pridem  vidimus,  quos  omnes  Onio- 
nii  denarios  five  gDinong  $tnnie&,  &,  Onionii 
pecuniam  five  gDinonjS  S&onty  vulgo  appellant ; 
quem  quidem  Onionium  gigantem  fuiffe,  & 
hanc  urbem  incoluifle  perhibent.  At  egomet 
ipfe  SDntOtt  vocem  effe  corruptam  pro  Tinine 
five  Inine  exiftimo,ut  fit  compendium  Conftan- 
tini  five  Conftatttine ;  eo  modo  quo  &  JToitp  pro 
#tttOttp,£ptttt  pro  (Eomuno  dicimus,ut  fexcenta 
id  genus  exempla  prseteream.  Certe  Treveri 
nummos  antedi&os  Conftantini  Junioris  penes 
nos  percuffos  fuiffe  oftendunt  litterse  ptre  ad 
infimam  nummorum  partem  pofitse.  Neque  a- 
lio  (ut  conje&ura  affequor)  referendus  num- 
mus  ille  seneus  penes  me  Theodofii  magni  cum 
Trp  (id  eft,  Trevem  pecuma,  vel,  voce  pecunia 
fubintelle&a,  Treveri  percujfa)  ad  imum  partis 
averfae,  a  qua  parte  &  Vi&oriolae  imaginem 
ipectamus.  Neque  aliud  denotant  PTRin  num- 
mis  Magnentii,  cum  victoria  dd.  nn.  avgg. 
et  caes  a  parte  averfa.  Quum  vero  horum 
aliquot  litteram  A  a  parte  dextra  capitis  Ma- 
gnentii  prae  ie  ferant,  exiftimarim  fane  nihil 
aliud  ejufinodi  litteram  fignificare  quam  a,  five 

I.  In  Commentarioli  Britannicae  Defcriptionis  fragmento,  f. 
14.  a.  Col.  Agr.  m.d.lxxii.  8vo3 

pri- 


xl  THO.   HEARNII 

primum^  ita  fcilicet  ut  inde  colligamus  eo  anno 
percufTos  f  uifTe  nummos  quo  Decentium  Fra- 
trem  Caefarem  fecerit  Magnentius,  anno  Chrifti 
nempe  CCCLII.  Atque  hanc  obfervationem  eo 
lubentius  inferendam  duxi,  quod  nondum  de- 
prehenderim  apud  antiquarios.  Nec  quidem 
aliud  valet  A  ad  dextram  partem  capitis  Con- 
ftantis  in  nummo  quodam  hujus  Imperatoris 
quem  vidi  penes  juvenem  amiciflimum  mihique 
longe  chariffimum,  cum  ob  ingenium  tum  ob 
eruditionem ,  Edvardum  Prideaux  Gwyn  ex 
iEde  Chrifti  in  Academia  noftra  celeberrima,  in 
quo  &  trp  itidem  confpicimus,  eo  ipfo  fcilicet 
anno  in  urbeTreverenli  percufTo  quo  imperium 
Italiae  &  Africae  poft  patrem  Conftantinum 
magnum  mortuum  accepit  Conftans.  Qupd 
vero  in  optimae  notae  nummo  Conftantini  Ma- 
gni  penes  eundem  juvenem  egregium  A  fefc 
exhibeat  a  parte  finiftra  militaris  figurae,  non 
aliud  fane  puto  denotare  quam  quod  mox  poft 
religionem  Chriftianam  ftabilitam  fedemque 
imperii  Byzantium  tranflatam  tempora  jam  fe- 
licia  ac  tranquilla  efTe  cenfuerit  Conftantinus 
Magnus.  Quam  quidem  noftram  opinionem  fir- 
mat  Labari  figura,  cum  Chrifti  monogrammate. 
Imo  ea  ipfa  de  cauffa  potuit  gloria  novi  sae- 
cvli  appellari,  qua  infcriptione  fignantur  Gra- 
tiani  nummi  aliquot  rariffimi  &  perelegantes 
penes  v.  cl.  Thomam  Rawlinfonum.  Huc  iti- 
dem  (ad  urbem  fcilicet  Treverenfem )  &  alius 

nummus 


P  R  M  F  A  T  I  O.  xli 

nummus  ^eneus  penes  me  proculdubio  referen- 
dus  cum  str  a  parte  averia,  fub  muliere  ftante 
cum  duobus  puerulis  in  ulnis.  Eft  Faurbe,  fe- 
cundas  uxoris  Conftantini  Magni.  Mihi  dono 
dedit  Edvardus  King  Oxonienfis,  non  ita  pri- 
dem  iEdis  Chrifti  Commenfalis.  Mox  poft  str 
( quod  Jignatam  [pecuniam  fcilicet]  Treveri  de- 
notare  opinor)  femilunulam  videmus ,  quam 
ipfam  fbrmam  munitionis  cujufdam  ad  Treve- 
rim  fpedantis  indicare  cenfeo.  Nummus  autem 
ifte  eft  admodum  rarus.  Et  alii  quoque  nummi 
hujus  Imperatricis  pro  rariffimis  funt  habendi. 
Praster  litteras  quas  explicuimus  a  parte  averfa 
nummi  quem  dixi  hxc  legitur  epigraphe,  salvs 
reipvblicae.  Nempe  fummam  e  fbecunditate 
imperatricis  confecuturam  effe  felicitatem  con- 
jiciebat.  Horfum  quoque  trahendi  nummi  ple- 
rique  in  parochia  de  Bradwell  haud  procul  a 
§)folu  i\\  tJeOToll)  inagro  Glouceftrienfinuper 
eruti,quorum  aliquammultos  mihi  donavit  anti- 
quarius  eximius  Richardus  Graves  deMickleton 
in  agro  praedi&o,  qui  8c  aliis  me  fibi  devinxit 
beneficiis.  At  Vitruvii  verba  nihil  magis  firmat 
quam  muri  Silceftrise;  quorum  craffitudinem 
omnes  fufpiciunt  &  admirantur.  Neque  minus 
admirantur  fbffas  quibus  cinguntur ;  quippe 
quse  latitudinibus  &  altitudinibus  quam  amplif- 
fimis  conftant.  Unde  fatis  liquet  praefidium  f u- 
iffe  militare.  Id  quod  ex  ipfo  conftat  ^ct^o;, 
quod  nuper  intra  mcenia  non  procul  a  porta 

f  Quer- 


xlii  THO.    HEARNII 

Querquetulana  (quas  &  hic  pariter  atque  Roma: 
fuiife  videtur)  confpeximus.  xt^ct^ytcv  autem 
Hve/w  (inquit  Scholiaftes  in  Sophoclem)  h  tokos 
%<;  rins  qicLwyois  atyiipteTtof  $  r  aYkw  r  7c$x%dvTtov 
0*Asueo%.  Quo  fenfu  &  ipfe  ufus  eft  Sophocles 
in  Ajace  Flagellifero  : 

TiVKP^  TTUpiTlV    CipTl    MVCJOOV    ^7H) 

Korjfjivtev,  fMonv  3  "ZirOT (jLoKtov  c^cLTYjytov, 

Idem  tamen  Scholiaftes  obfervaverat  ArjiKw 
sp&Tqytcv  nihil  aliud  effe  quam  to  spciro-mSov.  Adeo 
ut  Attice  tota  urbs  Silceftria^  appellari  debeat 
qic&Tviyiov.  Potuit  &  Silceftria  th%(&  appellari.Eo 
modo  quo  &  Thebag  Scylaci  dicuntur  enCcu 
ret%<^.  a  magnitudine  murorum,  non  a  portu, 
ut  mea  fert  opinio,  nifi  fbrte  a  pulchritudine 
potius  eorundem  nomen  fumpfilfe  conjicias. 
Quinetiam  inter  numnlos  Raianos  (quos  in  or- 
dinem  redegi,  quorumque  Catalogum  nondum 
editum  confeci)  in  Bibliotheca  Bodlejana  ex- 
flat  nummus  asneus  infignis  raritatis  cum  abh- 
Nor  teixot.  Aboni  autem  mecma  vicus  fuit  ce- 
iebris  in  Paphlagonia.  Quantumvis  vero  vicus 
tantummodo  fuerit,  mcenibus  cindtus  erat,  & 
inter  urbes  praecipuse  notas  numerari  potuit, 
haud  aliter  atque  Hagas  Comitum,  utcunque 
vicum,  in  Hollandia  inter  urbes,  fi  pulchritu- 
dinis  &  magnitudinis  rationem  habeas,  jure 
merito  recenfere  licet.  Porro  habemus  akkol- 
Cixsv  rik%o$  apud  Stephanum  -arg)  ndxiw.  mhiv 
nempe  z&\  raV  Ho<*jtA«^r  pjXa?»  lw  ttcnmv  Kct,p%q- 

idyioi. 


P  R  m  F  A  T  I  O.  xi.iii 

$owi,  Et  hujus  etiam  muri  infigniffimi  erant. 
Utinam  totum  opus  Stephani  ( nam  Epitome 
tantummodo  exftat )  ederetur.  Jam  latet  (ut 
videtur)  in  bibliotheca  Laurentina  in  Efcuriali 
Regis  Catholici.  Ut  fic  conjiciam  facit  viri  cu- 
jufdam  cl. l  obfervatio.  De  eo  tamen  nihilCor- 
derius  in  Prasf atione  Cyrilli  in  Hiei  emiam  Com- 
mentario  prsemiifa.  Det  Deus  nt  alter  exoria- 
turLongolius  z  (juvenis  3  miro  ingenio,judicio 
acri,  incredibili  induftria,  omnibufque  bonis  ar- 
tibus  prseditus,  quique  proculdubio  fummum  La- 
tina?  eloquentias  faftigium  fuiflet  adeptus,  nifi 

i.  Jun.  4  1706.  fll^r.  fMjtltp  3!pre0  (rcljo  Wb  in  £$aln 
fcberal !?ear0)  tdlsi^r.  2Dotm>eU  anD  m?  felf,  tljat  tn  tjtjc 
«gfcurtal  t0  a  con&Derable  number  of  dPreeb^SS.  among 
xo\)ici)  is  jStepI;anu0  «&  TroMm.  'Ci0  a  thjcfc  iFolto,  anD 

probablp.   not  eptt0mt5'D.    E  Diario  noftro  pro  an.  xfDCcTvi. 
2.  Cujuscura  Vettii  Valentis,  Aftrologi  vetuftiiftmi,  Codex  non- 
dum  editus  in  Bibliotheca  Seldeniana  defcriptus  erat.    Id  quod 
patet  e  Nota  quadam  in  Colle&aneis  noftris  MSS.  [Vol.  xvii.  p. 
192.]  quam  ad  finem  Prxfationis  dabo.  Vidc  num.  vU. 
3.  «  Patavii  in  <ede  D.  Francifci, 
"  Chiiftophoro  Longolio 
"  Belgx  Romanam  civitatem  propter    eximiam  in  ftudiis  litte- 
"  rarum  ptxftantiam  adepto,  fummo  ingenio,  incredibili  indu- 
"  fttia,  omnibus  bonis  artibus  praedito,  fupra  juventas  annos,  in 
"  qua  extinftus  eft  magno  cum  Italix  dolore,  cui  ingentem  fpem 
cc  nominis   fui  excitaverat,  Petrus  Bembus  amico  ac  hofpiti  po- 
"fuit.   Obiit  anno  Chrifti  m.d.xxii.  Septemb.  XI.  die  aetatis 
cc  fuce  xxxiiii. 

"  Te  juvenem  rapucre  Deafxtalia  mntes 

"  Stamina,  cum  fcirent  moritumm  tempore  mllo 

"  Longoli  tlbi  fi  canos  feniumque  dedijjent." 
E  Schedis  ineditis  ifaaci  Cafauboni,  &  Lanreniii   Scbraderi  Mommentis 
Jtalia;,  p.  20. 

f  z  mors 


xliv  THO.  HEARNII 

mors  immatura,acerbifIimo  litteratorum  dolore, 
eum  in  medio  optimorum  ftudiorum  curfu,dum 
annum  tricefimum  quartum  ageret,  fuftulifTet ) 
qui  defcribendum  curet.  Sed  de  his  plus  quam 
fatis.  Ad  nummos  quod  attinet,  mihi  videtur 
non  alia  de  cauffa  eos,  de  quibus  fiipra,  inele- 
gantes  fuiffe  quam  quod  ars  nummos  cudendi 
plane  efTet  negle&a,  quum  alias  artes  vigerent 
&  in  pretio  haberentur.  Idem  obfervandum  de 
nummis  itidem  recentioribusRomanorum,cum 
antiquioribus,  in  quibus  i iimma  elegantia,  neuti- 
quam  conferendis.  Necquidem  apudnos  viguit 
ars  cudendi,  donec  Principes  noftri  artifices 
ejufmodi  honoribus  cumulandos  curarent.  Qui 
&  ipfi  Gallorum  Principes  magna  ex  parte  imi- 
tabantur,  apud  quos  Ludovicus  XIV.  asternam 
gloriam  meruit.  quippe  quem  a  nemine  vete- 
rum  fuperatum  fuiffe  omnes,  candore  animi  or- 
nati,  facile  concedunt.  imo  Principem  confum- 
matiflimum  •  fiiiffe  non  defunteProteftantibus 
etiam  qui  afferant.    Nsevis  tamen  fuis  caruifTe 

i.  CJjisi  $rincc  [Lewis  xiv.]  fuli  of  Cijarm0,  ant»  wtjo 
40  thccj:attmot>elof  a  pcrfett  prfnce,  f0  notwhat$rfnce0 
Mjere  tn  3lge0  paft  ;  deinde,  ^oxoeber  31  aUmtre  5f  rance  anU 
|jate  a  great  tefpett  for  tlje  fSrtnec,  [Lewis  xTv.]  !)t0  tntiuc: 
ttrp  ant)  cireumfyetffon  10  xoonDerfttil,  hi0  appltcatfon  ge=: 
itcrott0,  ant>  Jjf0  at)tancfng  fonrart)  to  maUe  himfelf  grcat, 

(0  glorfOtt0.  in  Cod.  cjuodam  MS.  (pag.  208,  341,342.)  a  viro, 
quicunque  deinum  is  fuerit,  pererudito  &  in  Hiftoricis  antiquis 
paiiter  atque  recentioribus  verfatiffimo  contexto,  penes  ainicum 
egregium  Benedi&um  Lconardum  Calvert  ,  ex  JEde  Chrifti 
Oxoniae,  armigerum,  juvenem  &  nobihfiimum  &  ornatiffimuin. 

nemo 


P  R  JE  F  A  T  I  O.  xlv 

ncmo  fanus  unquam  dixerit.  At  dum  haec  com- 

memoramus,  e  memoria  pene  fugerat  conceflio 

quafdam  Stephani  Regis,  quam  e  turri  Londi- 

nenfi  meam  in  gratiam  defcripfit  Amicus  do- 

cliflimus  Joannes  Anftifius,  fecialis  ille  xvi  no- 

ftri  ttoXwv  dv™£i(5h  cifaav.  Ad  rem  pertinet  num- 

mariam,  digniffimamque  proinde  cenfeo  qua; 

hic  fubjiciatur.    Nempe  haec  in  verba :  "  Epif 

ccopus  Linc.  fummonitus  ad  oftendendum  quo 

c  warranto  clamat  &c.  cuneum  in  caftro  fuo 

cde  Newerk  ad  monetam  faciendam  3.  E.  3. 

'Epifcopus  dicit  quod  S.  quondam  Rex  Anglias 

c  confirmavit  Ecclefiae  Lincoln.  &  Roberto  de 

cCayfheto  Epifcopo  unum  cuneum  apudNew- 

c  erk.    Et  Willelmus  de  Denum  qui  fequitur 

c  pro  Domino  Rege,  quoad  praediclum  cuneum 

c  dicit,  quod  cum  Epifcopus  clamat  cuneum  il- 

clum  per  Cartam  praedi&am,  S.  quem  idem  E- 

c  pifcopus  afTerit  fuifTe  Regem  &c.  cuneum  il- 

clum  eo  titulo  habere  non  poteft.   Dicit  enim 

cquod  prsedi&us  S.  intrufit  fe  in  praedi&o  re- 

cgno.     Ita  quod  poftea  idem  S.  non  habuit 

cftatum  in  regimine  ejufdem  regni  nifi  ad  ter- 

c  minum  vitae  fuae  tantum  &c.   unde  petit  ju- 

dicium  &c." 


f.X.  A 


xlvi  THO.   HEARNII 

§.  X.  A  nummis  ad  Haftiludia  five 

Torneamenta  tranfeamus,  de  quibus 

egregia  etiam  apud  Guilielmum  no- 

ftrum  legimus.    Eorundem  originem 

Gallis  tribuendam  efle  aflerunt  pleri- 

que,  au&ore  Galfridoil.  DominoPru- 

liaci  fivede  Pruel/i,  A.D.  M.LXVI.  occi- 

fo.  Atque  ea  de  caufla  confliblus  GaUi- 

cos  appellari  monent  hiftorici  noftri, 

licet  alii,  in  quibus  do6tifiimus  Mun- 

fterus,  referant  inftituta  fuilfe  hsecce 

praeludia  anno  falutis  DCCCCXXXIIir. 

Verum  non  defunt  qui  opinentur  hos 

Torneamenta  Gallis  accepta  non  re- 

ferre.    Quam  opinionem  ftabiliri  pu- 

tant  e  Regiftro  five  Rentali  perveteri,  quod 

olim  pertinebat  ad  Prioratum  S.  Trinitatis  Ca- 

nonicorum  Regularium  intra  Ealdgate  Londini, 

penes  Joannem  Anftifium  fecialem  praeftantif- 

fimum  quem  commemoravimus.  Hoc  Regiftrum 

five  Rentale   (cujus  audtor  erat  frater  Thomas 

de  Jxebrigge  vocatus  filitu  Johannis  de  Cornubia 

Ecclefia  S.  Trinitatis  Canonicus  facerdos  Z3  profef- 

fus  z )  fedulo  evolvi,  mihi  mutuo  datum  ab  ipfb 

Anftifio.  Hunc  in  modum  verba  fe  habentqua? 

in  medium  proferunt:    "Temporibus  Edgari 

"  Regis  Anglorum  fuerunt  trefdecim  milites 

"  Regi  &  regno  fatis  amabiles,  qui  quandam 


Torncamcnta  quinque  in 
locis  haberi  permittit 
Richardus  primus.  Ha- 
ftiludia  /HjM^io»;  ve- 
terum  perquam  fimilia. 
Hsc  nota  7  inlnfcripri- 
onibus  antiquis  idem  va- 
let  quod  centurio.  Infcri» 
ptionis  veteris  lf&,  Le- 
gianis  IL  ^iuguf}*,  re- 
perta;,  explicatio.  Afia 
itidem  Infcriptio  anti- 
qua,  a  Marmorum  Oxo- 
nienfium  editoribus  juris 
publici  fafta,  illuftrata. 
Torneamenta  ad  Elizi- 
bethaj  noftrac  regnum 
ufque  perdurarunt.  Pu- 
RirfKcorum  de  Tot- 
tenham  Highcrofle,  no- 
ftra  opinione,non  re  vera 
Torneamentum. 


i.  Vide  Camdeni  Brit.  Ed.Lat.  fol.  p.  ^94. 
ipfius  Regiftri. 


z.  Sicin  fol.  8.a* 


"  terram 


P  R  &  F  A  T  I  O.  xlvii 

"  terram  in  orientali  parte  Londoif,  ab  incolis 
"  pras  nimia  fervitute  dereli&am^  a  rege  pecie. 
"  runt,  quatinus  praedi£tam  terram  &  Gildse  li- 
u  bertatem  imperpetuum  eis  concederet.    Qui- 
"  bus  rex  libenter  conceffit  condicione  qua  f  e- 
"quitur,  videlicet,  quodquilibet  eorum  tria  du- 
"  ella,  fcilicet,  fuper  terram,  fubtus  &  in  aqua 
"vi&oriofe  perageret,  &  poftea  certo  die  ili 
"  campo,qui  modo  vocatur  Eftfmethfeld,  contra 
"quofque  advenientes  ipfimet  haftis  decerta- 
"  rent,  quodque  gloriofe  fa<5tum  eft.    Et  ipfb 
"die  rex  nominaviteam  Knyghtegildam  &c.  ,-\ 
E  quibus  verbis  intelligimus,  terram  hanc  no- 
men  fumpfiffe  ab  equitibus  fefe  ibi  exercenti- 
bus.   Si  plura  de  eadem  velis,  confulendi  funt 
Stovei  Annales 2  rerum  Anglicarum  Defcriptio- 
queCivitatis  Londinenfis  5.   Hoc  modo  hujuf- 
modi  exercitia  defcribunt  Du-Frefnius  aliique : 
u  Torneamenta  dicuntur  quasdam  nundina?,  vel 
u  feriae,  in  quibus  milites  ex  condi&o  convenire 
"folent,  &  ad  oftentationem  virium  fuarum  Sc 
"audaciae  temere  congregari,  vel   congredi." 
Neque  aliter  fere  nofter,  (Canonefque  quos  ad- 
hibuit  Concilii  Lateranenfis,)  e  quo  4  &  id  difci- 
mus  in  Anglia  incepiile  regnante  Stephano. 
Quod  fi  ea  vera  fint  quse  e  Codice  Anftifiano 
edidimus,  &  vera  effe  non  eft  quod  quifpiam 
dubitet,  facillime,  ut  arbitror,  concedes,  torne- 
amenta  exercitiaque  illa  in  Regiftro  memorata 

i.  Fol.i49.a.   z,Ed.  Fol.p.138.    3.  Ed.FoJ.p.u^.  4-  L.v.c.4. 

inter 


xlviii  T  H  O.   HEARNII 

inter  fc  invicem  difcrepafle.  Porro  adjicit  Gui- 
lielmus,  inhibita  fuifle  torneamenta  ab  Henrico 
II.  Hinc  juvenes  eorundem  gratia  in  Galliam 
transfretarunt.  Quapropter  Richardus  primus 
in  Anglia  denuo  haberi  permifit,  Princeps  glo- 
ria  bellica  celeberrimus,  quique  juvenes  Galli- 
cos  ob  hsec  exercitia  fummam  laudem  confecu- 
tos  fuifle  cognoverat.  Ea  omnia  promovere 
ftuduit  quse  in  Anglise  decus  cederent.  Itaque 
voluit  &  juvenes  Anglicos  iis  ludis  indulgere  e 
quibus  vires  erant  firmandas.  Imo  noluit  Gal- 
licos  juvenes  in  ulla  arte  militari  palmam  no- 
ftris  praeripere.  Tanto  vero  ftudio  haec  exerci- 
tia  praeftita  fiiifle  liquet,  ut  haud  aliter  ad  fum- 
mos  honores  evehi  pofle  exiftimarent  tam  jn- 
venes  ipfi  quam  &  eorum  parentes.  Ea  de  caufla 
litterx  ad  viros  celeberrimos  dabantur.  Nihil 
enim  omittendum  fuifle  judicabant  quod  con- 
filia  laude  digniflima  promoveret.  Quinimmo 
potius  omnibus  nervis  fibi  connitendum  efle 
cenfebant,  atque  in  eo  laborandum,  ut  omnes 
intelligerent,  quantopere  exiftimationi  fuas  con- 
fulerent,  fortunifque  providerent.  Smiliter  & 
olim  Antiochae  ludos  Circenfes  tanta  alacri- 
tate  ac  diligentia  adtitatos  fuifle  legimus,  ut 
faepe  Antiochenfium  Primates  five  Principes 
ad  mercandas  quadrigas  ufque  in  Hifpaniam 
mitterent.  Qui  vero  ejus  negotii  gratia  in 
provincias  '  proficifcebantur ,    a  viris  optima: 

I.  Vide  cl.  Priorium  de  Literis  Canonicis,  p,  103. 

notse 


PRiEFATIO.  xlix 

notas  litteras  commendatitias  obtinebant.  Quod 
fi  fcire  cupias  quibufnam  in  locis  Haftiludia  five 
Torneamenta  haberi  permiferit  Richardus,  ex 
ipfa  charta  conceffionem  continente  edocebo 
mecum  itidem  a  cl.  Anftifio  communicata. 
u  In  Libro  Jtybro  Scaccarii. 
"  Richardus  Dei  gratia  Rex  Angl.  Dux  Nor- 
"  man~,  Aquit.  Comes  AndegavT  Venerabili  in 
"  Chrifto  Patri  H.Dei  gratia  Cant.  Archiepifco- 
"  po,totius  Anglise  Primati  Salutem.  Sciatis  nos 
"  conceflifTe  quod  Torneamenta  fint  in  Anglia 
"  in  quinque  placeis,  '  inter  Sarum  &  Wilton, 
"  inter  Warewicke  &  Kenelingwrthe  ,  inter 
CcStamforde  &  Warineford,  inter  Brackeleye 
"  &  MixebF,  inter  Blie  &  Tykehill.  Ita  quod 
"  pax  terrse  noftrse  non  infringatur,  nec  pote- 
"ftas  Judiciaria  immorabitur,  nec  de  foreftis 
"  noftris  dampnum  z  inferretur.  Et  Comes  qui 
"  ibi  torneare  voluerit  dabit  nobis  20  marcas,  & 
"  Baro  x  marcas,  &  miles  qui  terram  habuerit 
"  4  marcas,  &  miles  qui  terram  non  habuerit 
"  2  marcas.  Nullus  autem  extraneus  ibi  torne- 
"abit.  Unde  vobis  mandamus  quod  ad  diem 
"Torneamenti  habeatis  ibi  duos  Clericos  & 
"  duos  milites  veftros  ad  capiendum  facramenta 

1.  Inter  Sarum  &  Wilton,  inter  VVarwike  &  Kelingworth,  inter 
Stamford  &  Walingford,  inter  Brakeley  &  Mixebcr,  inter  Bly  & 
Tikehill,  cl.  Seldenwt  pag.  10.  libelli  injcripu,  iDrtgtttal  of  a  JDttCi 
Ot  finglC  CombatC.  Lond.  1610.  4to.  non  aaeo  retfe,  ut  vaetur. 
Htc  vero  in  lucem  a  nobit  edita  non  ex  ipfo  autographo.  Ced  e  veteri  apo- 
grapho  dtfcripfit  c/.  ^infiifiusj  ut  ipfe  me  docnit.     z.  F.  inferetur. 

g  "de 


THO.    HEARNII 

cc  de  ConT  &  BaF  quod  Nobis  de  prsedidta  pe- 
"cunia  ante  Torneamentum  fatisfacient,  & 
cCimbreviari  faciant  quantum  &  a  quibus  rece- 
"perint.  Et  x  marcas  pro  Carta  ad  opus  no- 
cc  ftrum.  Unde  Comes  Sarum,  &  Comes  de 
ccCIare,  &Comes  de  Warenn  Plegii  funt.  Tefte 
"  meipfo  apud  Villam Epifcopi  22.  Augufti. 

Deinde  fequitur, 
ccHac  eflfirmapacis  fervanda  a  Torneamentorihus: 

"A  tempore  quo  Miles,  five  Comes,  five 
"Baro,  five  alius  Torneator  movebit  de  domo 
cc  fua  verfus  Torneamentum  &  verfus  domum 
"fuam  nihil  in  via  capiet  injufte  fine  licentia, 
ccnec  de  cibariis,  nec  de  aliquibus  vitalibus, 
cc  nec  de  aliis.  Nulli  etiam  in  via  de  aliquo  fo- 
"risfaciat  nec  perfe,  necper  fuos,  necrJiquem 
"vexari  permittet  injufte  pro  pofTe  fuo  per  fe 
cc  vel  per  fuos.  Et  fi  aliquem  delinquentem  in- 
cc  veniet,  &  illud  deliclum  poffit  per  fe  vel  per 
cC  fuos  emendare,  illud  emendari  faciat.  Et  fi 
"  non  poflit  emendare,  l  oftendit  Baronibus 
cc  qui  juraverunt  fervare  pacem  Domini  Regis 
ccde  Torneamentoribus,  &  judicia  illorum  e- 
"mendentur. 

"Juramenti  forma. 

cc  Jurandum  eft  ab  omnibus  Comitibus  &  Ba- 
cc  ronibus  Anglise,  &  omnibus  qui  torneare  vo- 
cc  lueruntquod  jufticiabileseruntDominoRegi, 

1.  F.  oftendat. 

«  Capi- 


P  R  B  F  A  T  I  O.  li 

"Capitali  Jufticiario  domini  Regis,  &  quod 
"  pacem  Domini  Regis  integram  &  illasfam 
"  fervabunt,  &  itinenbus  verfus  Torneamenta, 
"  &  de  Torneamentis  pro  toto  pofle  fuo,  & 
"  nominatim  de  forefta  Domini  Regis  &  de 
"  mercatis  ejus.  Et  quod  nullus  aliquid  delin- 
"quet,  nec  aliquem  fuorum  forisfacere  permit- 
"  tat.  Et  fi  quid  fiat  injufte,  oftendat  hoc  Ba- 
"ronibus  qui  hoc  juraverunt,  &c  judicio  illomm 
"  emendetur  quicquid  illud  forisfa&um  eft.  Et 
"  fi  aliquis  torneator  fcedera  alii  debeat  vel  fer- 
"  viens  aliquis  vel  quicunque  ille  fit,  ipfe  lega- 
"  lem  treugam  ei  dabit  in  Torneamento,  &  in 
"  eundo  &  redeundo  de  Torneamento.  Et  fi 
"  noluerit  treugam  dare  diftringetur  ad  hoc  vel 
<cnon  permittetur  torneare.  Jurandum  eft  et- 
"lamab  omnibus  quod  non  torneabunt  ante- 
"  quam  Domino  Regi  de  pecunia  fua  fecundum 
"Aflifarn  Domini  Regis  inde  fad:am  plene  fa- 
"  tisfecerit.  Et  fi  invenerint  aliquem  tornean- 
"tem  qui  non  fatisfecerit,  corpus  fuum  arre- 
"  ftabunt,  &  Balivo  Domini  Regis  liberabunt 
"  Capitali  Jufticiario  tranfmittendum/'  Atque 
hsec  fecit  Richardus  in  gentis  Anglicanas  glo- 
riam,  quem  &  alii  poftea  Principes  imitati  funt ; 
ita  tamen  ut  pluribus  in  locis  haberi  concefle- 
rint,  pro  arbitrio  virorum  magnorum  in  quo- 
rum  gratiam  efTent  celebranda.  Hinc  de  iifdem 
tam  crebra  mentio  apud  Hiftoricos.  Verum 
hominem  efTe  arbitror  neminem3  qui  nomen 
g  2  audierit, 


lii  THO.  HEARNII 

audierit,quin  rationem  ludorum  commemorare 
ac  declarare  poflit.  Etfi  iilud  hac  occafione  abs 
re  fbrte  non  erit  fubjicere,  veterum  ^ovo^ctxtcug 
perquam  limilia  fuilfe  haftiludia.  Neque  mira- 
beris  Britones  imitatos  fuiffe  Grascos,  quum  & 
eofdem  curribus  ufos  fuiffe,  veluti  antiquos 
Graxorum  heroas  ufbs  in  bello  Trojano  ferunt, 
teftatus  fit  Diodorus  Siculus,  fcutoque  angufto 
tantum,  lanceaque  contentos  fuiffe  memorias 
prodiderit  Herodianus.  Quales  vero  u.ovopctxictt 
effent  vetuftiores  ex  hifce  Homeri l  verbis  in- 
telligendum  efTe  exiftimo : 

EKTcap  3  ng/cl(toto  7Tcti$  >L  0105  Oovanv? 

XCt)pOV  fSp    TTf^COTCV  chift&TgZOV    CWKtp    i7r647Z6 

KAjj^j  cv  Kiwin  %&XKv\pik  7nt/hov  iXovns, 
O^Tnin^o?  cfri  tuOc&zv  aJ$<kv{  %o.\kiov  iy%os. 
E  quibus  verbis  &  illud  clarum  eft,  pugnaffe 

heroas   'cv  rits   chctfAifJtit^vnidpoi?   ets  tIuj   povofictxi&v 

%(*>tf.ot?.  Quin  &  equiipfi  iis  plane  erant  fimiles 
quos  &  ipfe  Homerus  commemorat,  dzp<A7rocfir 
nimirum,  five  oupovns  ««•  v-^os  txs  ^JW.  Neque 
ipfa  Tsvxe*  five  'ivnci  noftrorum  minus  erant  pre- 
tiofa  quam  Paridis  &  Menelai  quas  graphice 
defcripfit  idem  Poetarum  Grascorum  Princeps. 
AennJW  tamen  aliquantulum  diverfas  fuiffe  vel 
inde  fufpicamur,  quod  veterum  undique  effent 
sequales.  Sic  enim  Homerus  a : 

Kct\  ficltev  [Alexander  fc.]  'at^ eiJcto  %cC\  dtwiSct 

TfttVTBffZ  'lQ-LW.  ' 

i.  ik  r.  v.  314.    a.  ia.  r.  v.  347. 

Et, 


PRiEFATlO.  liii 

EtT, 

Kcu  $<Lh.i  [Menelaus  nempe]  u^/ct^l^uo  k£\ 

dazrioct  mHvnxrs  \o~luu. 

Heroes  eo  modo  ornati  Ivmow^  ii  ^  tjvopiytyi  m- 
irofyns  ( ut  verbis  Homericis  utar z)  Equites  Jin- 
gulares  rect-iflime  potuerunt  appellari,  haud  ali- 
ter  atque  ipfe  Aurel.  Commodus  Imp.  eo  no- 
mine  venit  in  marmore  hoc  in  hortis  Ant.  Au- 
guftini  Archiepifcopi  Tarraconenfis,  Viri  omni 
genere  laudis  praeftantiffimi : 

MARTI    CAMPESTRI   SAC. 

PRO    SAL. 
IMP.  M.  AVR.  COMMODI 
AVG.    ET   EQVIT.    SING. 
T.    AVRELIVS   DECIMVS 

7    LEG.   VII.    G.   FEL. 
PR£P.    SIMVL    ET 
CAMP.    DEDIC.    K.    MART. 
MAMERT.    ET    RVFO   COS. 

In  quo  marmore  hsec  nota  7  five  )  ( nam  Semi- 
coli,  quod  vocamus,  formam  nonnunquam  re- 
fert,  fi  fides  eruditis)  idem  valet  quod  centurio, 
quamvis  $  denotet  in  Notts  five  Siglis  (Tyronis 
atque  Senecas  nominibus  infignitis)  a  do&iilimo 
Grutero  in  lucem  emiflis.  Sunt  &  alii  lapides, 
pariter  ac  alia  vetuftatis  monumenta,  in  quibus 
eadem  confpicitur.  Quinimmo  nonnunquam 
in  lateribus  Romanis  5  cujufmodi  quamplurimos 
etoceti  Antonini,  quod  vulgo  tlKKatt  appella- 


1.  ia.  r.  v,  356.    z.  ia.  A.  v.  303. 


tur, 


liv  THO.   HEARNII 

tur,  prope  Lichfeldiam  erutos  fuilTe  me  docuit 
juvenis  amiciffimus,  multifque  mihi  nominibus 
chariffimus,  quippequi  antiquitatum  noftrarum 
eft  cultor  diligens,  Edvardus  Arblafter,  iEdis 
Chrifti  Oxonias  fuperioris  ordinis  commenfalis. 
E  cujus  equidem  litteris  intelligo  lateres  lp  ■, 
prae  fe  ferre,  quod  Lucius  Pifo  Centurio,  pro  mea 
interpretatione,  valet.  Adeo  ut  Aurelius  in 
Marmore  Auguftiniano  elTet  Legionu  Jeptimee 
Gemina,  non,  ut  alii,  Germanicce,  Felicis  Centurio. 
Neque  apud  Grascos  tantummodo,  fed  &  apud 
Romanos  ejufmodi  itidem  haberi  folebant  p- 
vopaWBi'  E°  referenda  eft  Infcriptio  quasdam 
in  lapide  antiquiilimo  (iscae,  legionis  ii.  av- 
gvstae,  hodie  Caerleonfic  Britannis  Caer-Leon-ar- 
Vsk,  quod  idem  eft  ac  Urbs  Legionts  ad  Jfcam 
fl.  in  agro  Monumethenfi  nuper  eruto,)  n*  ex- 
plicationem  virorum  aliquot  eruditorum  fequa- 
mur.  Infcriptionem  ipfam  mihi  pro  fiia  bene- 
volentia  impertiit  vir  plane  eruditiffimus,  re- 
rumque  Botannicarum  pariter  atque  venerandse 
antiquitatis  cultor  egregius  Richardus  Dyerus, 
A.  M.  &  Collegii  Onelenfis  in  Academia  noftra 
Oxonienfi  Socius,  qui  &  ipfe  ab  Amico  fuo  D. 
Pettingale,  viro  reverendo  &  do&o,  acceperat. 
Eximiam  elTe  exiftimo.  Neque  proinde  tuam 
in  gratiam  fubjungere  gravabor. 

D  M 

g1  valerjvs  )  g^   f 

GALERlAV     VlCTOR 

lvgdv- 


P  R  m  F  A  T  I  O.  lv 

LVGDVNi  v  SIG  v   LEG,  fi  A/G 

S^Pn   XVII,    ANNOR    XLVsCV 

RAv  AGiNTv  AMNiO  PERPiTVOV  B. 

Si  fides  explicationi  Virorum,  quos  diximus,  eru- 
ditorum,  galeria  idem  eft  quod  galerianvs. 
Hoc  fi  verum,  Galerianus  vi£toriam  in  duello 
fingulari  reportaverit.  Atqui  res  aliter  plane 
fe  habet.  victor  enim  eft  cognomen,  galeria 
tribus  rufticae  appellatio  e  qua  erat  G.  Valerius 
nofter  Vtblor.  Infcriptio  itaque  hunc  in  modum 
pro  mea  fententia  explicari  debet,  fcilicet :  Diis 
Manibus.  Gaius  Valerius  Gaii  filius  Galeria  [tri- 
bu]  Vitlor  Lugdunij  figmfer  Legionis  Secundce  Au- 
gufiie  [quas  &  Britannica  Secunda  nominabatur] 
Stipendiorum  decimo  feptimo,  annorum  quadraginta 
quinque,  curam  [fic  enim  legendum,  vel  littera 
m  ab  exfcriptore  omiiTa,  (eo  modo  quo  omitti 
videmus  in  lapide  quodam  Bibliothecas  Bod- 
lejanse,  in  quo  eorv  pro  eorvm  legitur, )  vel 
nota  —  pro  m  poft  tot  annos  exefa]  agenti  [cu- 
ram  agere  apud  Livium  habemus]  Amnio  [hasc 
fbrma  (a)  litteras  a  in  ufu  maxime  erat  impe- 
rantibus  Gordianis]  Verpetuo  [ubi  animadvertas 
velim  i  hoc  in  monumento  tam  e  quam  &  i 
denotare,  formamque  litteras  Iflandicse  five 
Runicae  i,  cujus  poteftas  eft  e  ',  licet  Stungenju 
appellent,  referre]  Beneficiario.  Hujufmodi  mi- 
lites  ceromate  ungi  folebant,  ut  eo  magis  indu- 
rarentur  artus,  agiliorefque  ad  pugnam  redde- 

i.  Vide  cl.  Hickefii  Thefaur.  Linguar.  vett.  Sept.  Part.  III.  p.3. 

rentur. 


lvi  THO.   HEARNII 

rentur.  Hinc  cerom  (i.e.  Ceromatiftes)  in  qui- 
bufdam  Infcriptionibus.  Occafionem  viris  eru- 
ditis  galeria  in  galerianvs  vertendi,  ni  fal- 
lor,  praebnit  Infcriptio  fubfequens  in  Marmo- 
ribus  Oxonienfibus  '  edita : 

I.    O.    M.   TANARO 
T.    ELVPIVS   GALER 
PRAESENS   GVNA 
PRI  LEG.   XX.   V.   V. 
COMMODO     ET 
LATERANO 

COSS. 
V-    S.    L.    M. 

In  qua  Infcriptione,  pro  Editorum  fententia, 
galer  idem  eft  ac  galerivs,  PRAESENsque  in 
praeses  eft  vertendum  ;  qui  &  gvna  in  gv- 
netha  five  gvinetha  mutari  volunt.  Perinde 
quafi  Elupius  Galerius  Prafes  efTet  Gunetha  vel 
Guinethas^  five  j^Ott^TKIftalejS*  Verum  nihil  eft 
mutandum.  galer  eft  galeria,  praesens  Elu- 
pii  cognomen,  gvna,  vel,  ut  redtius  in  exem- 

plari  apud  me  legitur,  gv>Ta,  Syriae  urbs  a 
Stephano  commemorata;  id  quod  etiam  obfer- 
vavit  Fabrettus.  Neque  novum  veteribus  poft 
enunciatam  Tribum  cognomen  collocare.  Haud 
aliter  enim  &  in  hac  Infcriptione  veteri  e  Sche- 
dis  Barberinis 2 : 

i.  Pag.  x%i.    t.  Vide  Fabietti  Infcriptt.  p.  359. 


P  R  M  F  A  T  I  O.  lvii 

D  M 

L-  VALLONIO   L-  F-  SAPINA    [tribu  fc.] 

LIBERIO.    SPOLET 
EQVO-    SINGVL'    VIXIT 

ANN-    XLIX-    MENS-    X 

l-  vallonivs-  l-  f-  sapina  [tribu  nempe] 

VALENS-  T.  F.  C 
IN-  FR.  P.    XI-  IN.  AGR.    P-  XIV 

In  qua  pro  eqvo  reponendum  forfitan  eqviti, 
ut  cum  fuperiori  ad  amuffim  hac  in  re  conve- 
niat.  Ceterum  ut  veteres  excipiebant  vicl:ores 
Iautis  epnlis,  -ms  AripviTgof  £  Atovvo-a  Psvio-ftoiz,  ita 
&  noftri  juvenes  vi£toriis  potiti  ejufinodi  epulis 
excipiebantur,  quibus  &  feminas  nobilitate  & 
pulchritudine  illuftres  (una  cum  muliebri  &de- 
licato  ancillarum  puerorumque  comitatu)  inter- 
erant,  eofque  %7is.oig  feu  frondibus  viridibus 
tanquam  vidtorise  infignibus  coronandos  fuiile 
nonnunquam  acclamabant.  Torneamenta  vero 
de  quibus  diximus  ( intermifliones  aliquot,  Ed- 
wardi  m.  ut  videtur  Proclamationi,  quam  vo- 
cant,  attribuendas ',  fiexcipias)  ad  Elizabethas 


I.  Vide  viri  do&iffimi   Guilielmi  Bedwelli  Prxfationem  ad  li- 

bellum,  a  fe  editum,  cui  tit.  CbeCnrnament  of  i&ottenljam. 
4Dr,  tbe  wooing,  XDinntng,  ant»  *»cUDing,  of  Tbb?,  t&ereculef 
fcaugbter  tljere.  Iffirttteu  long  ftncc  tn  berfe,  bp  ^r.Gilbert 
Pilkington,  at  tbat  timc  asfome  Jjaue  tJjottg^t  ^Oarfon  of 
tJje  #>artfi).  Cafcen  out  of  an  ancient  fl^anufcript,  ant)  v\xs 
bliQjeD  for  tfye  fceiigijt  of  otijere,  bp  Wilhei.m  Bedwell, 
no*o  f5aftour  tljere.  JLonUon,  $->rtnteU  1631.  iReprinteD  bp 

W-  Mears,  J.  Browne,  ant)  F.  Clay,  XDitljOUt  Temple-Barr. 
1718.  8vo. 

h  noftra? 


lviii  THO.  HEARNII 

noftras  regnum  ufque  perdurafTe  monuerunt 
docti.  Neque  aliunde  eft  quod  in  Cantilena 
quadam  ■  infcripta,  &  lamcntablc  Dtttp,  eompcfeD 
upon  t&cDeatt)  of  Kobert  ILoro  Dcfccrei.v,  late  (£arlc 
of^iTcr,  tol)3  to  bcbcaDCD  tn  tlje  £o'U3C2  of  tontion, 
on  glfbUie&ncfoap  tn  tlje  mormng,  itfoo.  £c  tjje  trnc 
cf  IflllcHaDap,  ha^c  verba  legamus  : 
#t  £Ttlt  l;e  DtD  furpafsc, 

gallantlp,  gaUantlp, 
SU  mcn  tijat  ts  ano  Voas, 

etoermorc  fitll : 
jflDne  aap  ass  tt  toas  fcen, 

33n  tionour  of  l)ts  &uccn, 
S>ucl;  Dccds  tjatlj  fciDeme  lccn 
as  l)C  DtD  Doc 
Quibus  fane  &  verba  fequentia  funt  confenta- 
nea,  e  libello  2  perquam  raro,  regnante  Eliza- 

i.  In  Mufco  Afhmoliano  inter  libros  imprefTbs  a  V.  cl.  Anto- 
nio  a  Wood  donatos.  2.  Pag.25,  26.  Titulus  autem  hujus  li- 
belli  hunc  in  modum  fe  habet  :  C1)C  CoptC  of  a  JUttcr  fent 
OUt  Of  England  tO  Don  Bernardin  Mendoza  3Imbaflati0ur  (n 

^France  for  ifce  &tng  of  .Spaine,  Ocelartng  tbe  ftatc  of  <£ng= 
lant>,  contrarp  to  tJje  opinion  of  Don  Bernardin,  ant)  of  ali 
i)tis  parti^anis  Spaniardes  antj  oti;cr0.  CljisiLetter,  althougi) 
it  i»a0  fent  tO  Don  Bernardin  Mendoza,  -pct,  bp  gOOO  Jjap,  tJ)C 
Copieff  tJ;crof  afoell  in  Cnglifb  a0  in  JFrencl;,were  fonnO 
in  t\)t  CJjamber  Of  one  Richard  Leigh  a  Serainarie  Prieft,  h>J;o 
wa0  latelp  ejcecutet)  for  bigi)  treafon  commttteD  in  tl)C  time 
tbat  tj;e  Spanifl)  SrmaDa  t»a0  onttjefea^.  itebereunto  are 
aOiormeo  certatne  late  3iOuertifement0,  conccrntng  tl)c  loflc0 
ant>  Oiftrefie^  Jjappenet)  to  tbeSpanifl)  $aute,af%oell  in  figljt 
voitl)  the  €ngltfl)  $aute  in  tl)t  narroto  fea0  of  CnglanO,  a0 
alfo  bp  tempctte,  anOcontrariew)inO0,  upon  ti)ei©eft,  anfc 
Jj^ortJi  coaft0  ofJ!relanD,in  tbetr  rcturne  from  tl)c  ^ortijcrnc 
3iflc0  bcr>onD  SCOtlant).  Imprinted  at  London  by  I.  Vautrol- 
lier  for  Richard  Field.  1588.  410. 

betha 


P  R  JE  F  A  T  I  O.  lix 

betha  typis  excufb,  mihi  dono  dato  ab  egregio 
fuvene  Edvardo  Burtono,e  medioTempIo  Lon- 
dini,  Armigero,  defcripta:  £lnD  tottljin  tiuo  Datcs 
after  ttjat,  tbe  (Earle  cf  Etfex  tcing  spaffrr  of  tbe 
^ucenes  Ijorfc,  tettb  ccrtatnc  prtitctpall  C>entlemen  lus 
fcruantg,  frtcnD0  <nD  follotucr^,  fliewcD  afo:e  tljc 
©ueenc  [at  St.James's]  aboue  ttiree  bunDreD  fcoifcs  cf  al 
fei uice,  anD  a  great  numbcr  of  Carabins,  anD  a  fatre 
H3ano  of  footmcn  ail  qsusUrtierg.  Jtyte  fljcln  crcecDeo 
tn  numbrr  anp  ctbcr  parttcular  HBano,  anD  tbe(Earle 
jjtmftlfe  tottb  a  grcat  nimtbcr  ofllaunces,  fcorftD  anD 
«trmcDj  6tD  run  ticrp  ntanp  courfes,  ano  fpcciallp  toitti 
tlie  Carle  cf  Cumbcrland  (ass  ttjrt?  cal  tt)  tljcConrfe  of 
the  Held  M)ic\)  31  rjat)  ncucr  fccnc  bcfoie :  anDDtD  alfo 
bim  felfe,  ano  tys  companp  Tourney  sn  bsrfebaefcc  a 
fceru  tong  ttme,  ano  catifeo  alfo  rt3  Carabines,  ano  l;ts 
footemen  to  mafce  manp  sfrinmfto  tljerc,  to  tbe  grent 
lilung  of  tijr  ©ueene,  anD  of  trje  multttuce  of  pcople, 
fetjtc^  tnere  manp  tfcouf.MD0.  Imonon  defitntHi- 
ftorici  qui  doceant  Haftiludia  etiam  regnante 
Jacobo  primo  in  ufu  fuiile.  Eifdem  certe  ma- 
xime  delec-tabatur  Henricus  Fredericus  Wallias 
five  Cambriae  Princeps,  amor  &  deliciae  Britan- 
nicae  gentis.  Neque  mirum,  quum  ut  iifdem 
ftlb  exerceret  hortaretur  ipfe  Pater  fapientiffi- 
mus  '.  Quamvis  autem  pugna  qua^dam  (id  quod 
obiter  notandum  elTe  duxi)  Rufticorum  de 
Eottenjjam^tjrjjcrnffe  in  agro  Middlefexiano, 
cujus  Defcriptionem  edidit  clariffimus  Bedwel- 
lus,  ut  jam  in  margine  indicavimus,  Tornea- 


i.  V.  Jacobi  primi  B*<r.  A5j.  p.  115.  ed.  Lond.  1603.  Svo. 

h  2  menti 


lx  THO.   HEARNII 

menti  nomine  infigniatur,  in  numero  tamen 
Torneamentorum  non  effe  re  vera  habendam 
ipfe  plane  cenfuerim.  Nam  ipfa  ratio  pugnandi 
non  convenit  cum  legibus  five  regulis  illis  quas 
in  Torneamentis  fervarunt  heroes :  mihique 
videtur  ludos  etiam  alios  quibus  fefe  exercere 
fblent  ruftici  non  minus  abfurde  Torneamenta 
etiam  pofTe  vocari.  Qupd  fi  perpendifTet  cl. 
Bedwellus  pugnam  ipfam  Henrico  quinto,  vel 
fexto,  vel  etiam  Edvardo  quarto,  jam  regnante 
contigifTe  forfitan  conjeciffet,  recentioremque 
proinde  fuifle  quam  ipfe  in  Prsefatione  voluit. 
Non  tamen  inficias  ibo  fbrtitudinem  fummam 
in  hac  pugna  pras  fe  tulifle  rufticos.  Et  quidem 
alias  itidem  fatis  fortes  funt  ruftici  quotief- 
cunque  de  puellis  decertant.  Tantum  abeft  ut 
puerorum  non  virorum  hanc  pugnam  quam  dixi- 
mus  fuifle  exiftimaris.  Nam  fic  Au£tor  Defcri- 
ptionis  T  : 

31  toot  it  toas  no  cbjlorcnjs  gamc,  U$cn  t^cy  tcgtttjcr 

[mccte 
Wfym  ilb  a  fjcfec  tn  tlje  ficlD,  on  W  tefloto  bette 
&nD  lanD  on  Irtflp,  for  notbtng  ^uoulD  tljep  ictte 
0nD  foug&t  fcrly  faft,  ttU  tljere  tjorfe  ftocttc. 
&nD  feiu  tuoroc 0  foerc  fpcfecn. 
SEIjere  tocrc  flatlcs  2  all  to  flattcrD, 

i.Pag.  154.  z.Quibus  fane  potifllmum  inftrumentis,  haftarum 
vice,  ufifunt.  Idque  etiam  exdecreto  ipfius  ^andilU,  cujus  filiam 
deperibant  : 

Chen  fapD  Randill  the  refe,  tnerp  be  hc  ttarpD 
Chat  abowt  thig  car^tng  lengej  »on!0  betarpD 
31  »OttiO  not  mp  Dattghtc;  tbat  (he  xocre  mifHar^D 
ll&nt  at  fcer  moft  Mjortyty,  31  xoonlD  (he  wcre  marpD. 


P  R  M  F  A  T  I  O.  lxi 

jC^re  foere  (btelos  all  to  clattero, 
XSotoles  ano  ctfijes  all  to  battero 
0no  manp  rjcaos  therc  toere  broUcn. 

£ljere  foaa  clenUing  cf  carcfaosles,  nno  clattcrtng 

[of  canes, 
3Df  felkfreUes  tn  ctje  nelo :  brofeen  tocrc  cl)eu  fannes : 
£Df  fome  toerc  cfce  tjeaos  brohcn,of  fome  tlje  uratne 

[pannes 
#no  eutll  foere  tfcep  be  fene,  ere  t&ep  toenc  c&ancc, 
CSJitb,  ftuipptng  of  fujipplca 
2Lfje  laoo'0  tutrc  fo  toearp  for  fougfjt, 
Kfat  ctjcu  migrjt  ngfjt  no  more  on  ioft, 
115ut  crcepco  akout  in  t&e  crofc, 
%&  tr;ep  Vocrc  crooUco  cripplcs. 

Deinde  de  Perkin  illo,  quem  vi&orem  tandem 
evalifTej  cuique  proinde  puellam  (CiWbe  nomi- 
natam)  cujus  caulTa  pugnabant  non  tantum  tra- 
ditam  fed  &  nuptam  fuiffe  declaravit,  hanc  in 
fententiam  ' : 

Ipcrfetimurnco  tjtm  about,  in  ttjc  iHuljrong, 

$0}  tlje  Tumament  fljall  beginne 

Cht0  Oap  fcaun':=ntght, 

Wn\i  a  flaple  for  to  fcght, 

3lttD  ije  trjat  is  moft  of  might 
Sbali  bjofe  he^  xotth  toinne.    Pag.  147. 

j.  Pag.  156.     z.  Qui  quidem  Figulus  erat.   Nam  hoc  modo  De- 
fcriptio  :        Perkin  the  potter  intO  tjje^tcflc  paft, 

SflnD  fapO,  Randill  the  reue,  a  Oattghtet  thou  hatt, 
Cibbc  thp  Deare 
Cherefore  faine  wcct  xoottiO  31 
HP^etbc;  thefe  fellovots  op  J, 
£>£  wl)icl)  of  ali  tht0  batcheierp, 
f©erc  tJ)c  bcft  *»ortbp, 
CowcD  hcjfrt  bi0  fere.    Pag.  146. 

^e 


lxii  THO.    HEARNII 

!£e  fougfct  freujlu,  for  be  baDrca  ijim  long, 
^e  foas  foare  of  Cirrp  taUe  &ib  lp  trje  tjono 
#nD  foouto  tjaue  leo  tjer  nfoap  fottt)  a  loue  fong. 
flnD  perkin  after  ran, 
0no  off  tjis  capull  tje  tjim  orofoc, 
0nD  gaoe  bjm  of  tjts  flaple  inofoe, 
2Ct)en  te&e,  quotb,  £ib,  ano  lofoe 
i^e  are  a  Dougtitp  man. 

%\W  tl;ep  tugeo,anD  ttjep  ruggeo  titl  it  foas  nigb  nigtjt: 
011  tlje  lotues  of  Tottenham  come  to  fee  tbat  Cgl)t. 
2Co  fctcb,  bom  ttjeir  fcusbanDs,  tb,at  foere  ttyem  trougb 

[pligfct 
WXt\  foifpes  ano  fetres,  t]jat  foas  a  rtctj  figtjt, 
^er  busbana*  bome  to  fctct). 
0no  fomc  tb,cp  tjao  in  armcs 
SCbat  tocre  fceble  foretcljes, 
#nD  fome  on  fo&celcbarrofocs 
0no  fome  on  crfttycs. 

Ctjcp  gat^er'o  Perkin  about  on  eucrp  ftoe 
&nD grant bj  n  tb,cre ttjc grecttje more  foas  bis  prtoe. 
Etb l  anD  l£ee,  fottb,  great  mirtb,  tjamcfoaro  can  rioe 
0nD  foere  all  ntgbt  togitrjer,  till  ttje  morrofo  tioe. 


i.  Nam  &  ipfa  quoque  in  pugna  praefto  erat,  prout  tam  e  fu- 
perioribus  quuin  &  ex  hifce  etiam  carminibus  colligi  queat  ; 
Sicl)  anothcr  clothing  hanc  31  ttot  fcene  oft, 
V®l)tn  all  the  great  companp  rtDing  to  the  aofr, 
Tibbe  on  a  grap  marc  xoasf  fettc  upon  Joft 
3Upona  facbesfttll  of  fcnnp,  for  (hc  fyotUO  fit  fofr, 
3!nt>  leD  till  thc  gappe  t 
;fforthe£  woniD  fhe  notthan, 
iPo^theJouc  of  no  man, 
Cfli  copule  he$  brooO  hcn 
tl&cj  brought  into  hcj  iappe. 

3!  gap 


P  R  M  F  A  T  I  O.  lxiii 

£no  to  C&urcfc  ttjep  toent. 
£>o  tuell  tns  neeo'0  t)e  bas  fpco, 
&t)at  oeare  Hibbe  be  fliall  toeo. 
W$z  ctjeefe  men  tfcat  fcer  t)itt)crleao 

SXKerc  Of  ttje  Turnament. 

%o  t&e  ric^  Feaft  comc  manp  for  ttjenonce : 
^ome  comc  tjop^attc,  ano  fome  tripptng  on  tlrit^er  on 

[t&e  Ifones : 
§>ome  tott^  a  ftaffe  in  tjis  fyano :  nno  fomc  ttoo  at  cnce: 
£Df  fome  toere  tjje  tjcat>s3  broUen ;  M  fomc  t&e  ioouloer 
©SHittj  forroto  comc  ttjcp  t^it&er.         [bones  : 
22Uo  toas  ^atotrin :  ioo  tnis  t^arrp : 
WLo  tnas  HTpmUin  :  too  ioas  SCirrp : 
0no  fo  toas  all  ttje  companp. 
315ut  pct  ttiep  come  togit^er. 

#t  t&at  Fcaft  tuere  tljep  ferueo  in  rtct)  arap. : 
cuerp  fiue  ano  fiuc  rjao  a  cockenp. 
0no  fo  ttjep  fat  in  toilitp,  atl  ttje  long  oap. 
Cibbbc  at  nigtjt,  3  trotoe,  fcao  a  fimple  arap : 
^picfele  mirt&  toas  t^em  a  mong. 
31  n  euerp  corncr  ot*  ttjc  tjoufe 
toas  mcloop  oelictous, 
JFor  to  feeare  precicua 
3Df  fir;  mens  fong. 

2H  gap  girOle  Tibbe  ijatj  borroxoet)  fo$  tbe  nottce  t 
sllnO  a  gatJanD  on  ije?  ijcaO  fnil  of  rucil  boncn 
3mt>  a  broucl)  on  Jjcz  brcft  full  of  fapbtre  ftoneo, 
Cije  tjolp  rooOe  tonenfng  was  tt>rtttcn  for  ti?c  nonce 
^fo^  no  fpcnOing0  xoonlO  tijep  fpare. 
f©ben  follp  3!enfein  xoift  \)t%  tbare. 
$e  gnrO  fo  faft  I)i0  grap  mare 
Cijat  fh,e  ict  a  foxofein  fare, 
3Ht  tlje  reresxoarO.    Pag.  149. 

$.XI.  In 


lxiv  THO.   HEARNII 

Codex  nofter  «ucikms,  $•  XI.  Ifl  quibufdam  VCterUHl   Codi- 

ideoque  ex  aiio  in  Bi-   cibus  Pi&uras  invenimus,  tam  aucto- 

bliotheca       Lambethana  •  1        J>._«.   Ilf., 

fuppietu,    Neut.quam    nim  quam  virorum  quos  laudant  lllu- 
mirandum  Auaons  no-    ftrium.    Sed  nihil  id  genus  in  noftro 

ftrinonexftareerfigiem.  .      „      ..  .  \      r 

occurnt  Codice,  qui  tamen  m  quibul- 
dam  ad  Hiftoriam  pertinentibus  deficit,  e  Lam- 
bethano  proinde  vetere  a  cl.  Twyfdeno  l  fup- 
pletus,  uti  &  alia,  ut  jam  fupra  innuimus,  alio 
fpe&antia  ex  eodem  nuperrime  fupplevit  ami- 
ciflimus  Juvenis  Edvardus  Burtonus.  Sed  nec 
effigies  Aud:oris  exfpe&anda  erat,  quantumvis 
aliorum  effigies  exhibuillet ,  quippe  qui  per- 
modeftus,  ut  innuimus,  erat.  Neque  his  diebus 
ftatuas  eruditis  ponere  folenne  erat.  Quas  ta- 
men  confuetudo  valuit  apud  Romanos  pariter 
atque  Grascos.    Qui  &  numifmata  quoque  in 

I.  Hoc  liquet  tam  ex  obfervationibus  noftris  ad  imump.  169, 
378.  quam  e  nota  fequenti  ab  ipfo  Twyfdeno  ad  initium  exem- 
plaris  Editionis  Picardianae,  mihi  mutuo  dati  ab  amico  prxno- 
bili  D.  Thoma  Sebright,  fcripta :  "Hunc  librum  contuli  cum 
"optimo  Codice  in  membranis,  qui  fuit  olim  liber  San&ae 
"  Mariae  de  Novoburgo,  quae  [/.  qui]  jam  penes  me  eft.  1 3.  die 
"  Junii  1635.  Ubi  vero  Codex  ifte  mancus  five  mutilus  erat,  uti  a 
<c  pag.  2,8$.  adpag.32? .  &  a  pag.  415;.  ad  pag.  414.  reftituimus  ex 
"  optimo  Codice  in  Membranis  quetn  inter  manus  meas  habui  z  3 . 
"die  Aprilis  1647.  ex  libris  Archiepifcopi  Cant.  Lambethae,  mihi 
<c  a  D.  Simondz.  D*  Eux  accommodato."  Similia  fere  notavit 
idem  cl.  Twyfdenus  ad  finem  Apographi  eorum,  quae  in  Cod.  no- 
ftro  defiderantur,  quod  a  viro  eruditiflimo  Thoma  Bretto,  LL.D. 
beneficio  amiciflimi  do&ifiimique  juvenis  Thomae  WagftafFe,Tho- 
mx  5')K9ttS,C»T*  filii,  mutuo  accepi ;  unde  etiam  exploratum  ha- 
beo,  Codicem  noftrum  priufquam  fibi  comparaverit  Twyfdenus 
fuiffe  peculium  celeberrimi  Antiquarii  D.  Henrici  Spelmanni,  E- 
quitis  aurati,  qui  Twyfdeno  fortaflis  dono  dedit. 

erudi- 


P  R  B  F  A  T  I  O.  lxv 

eruditorum  memoriam  faepe  fignabant.  Abfit 
autem  ut  Salluftii  genuinum  effe  numifma  exi- 
ftimem  quod  in  Archivis  Frekianis  Oxonise  ad- 
fervatur.  Quid  vero  de  illo  dices  numifmate 
Salluftii  quod  apud  Fulvium  Urfinum  habemus  ? 
Certe  verum  efle  puto,  &  ab  Amiterninis  figna- 
tum ;  licet  e  litterarum  numifmatifque  forma 
fatis  manifeftum  effe  videatur  aliquot  poft  Sal- 
luftium  feculis  percuffum  fuiffe,  id  quod  de  aliis 
aliquammultis  numifmatibus  (in  quibus  &  illa 
numeranda  quae  Homeri  effigiem  exhibent) 
plane  eft  animadvertendum.  Porro  exftant 
Hermae  five  ftatuae  quadratse  viris  eximiis  di- 
catse  multis  feculis  poftquam  mortem  obierant. 
Qui  quidem  Hermse  Grascis  dicebantur  «^** 
yuvou  Similes  etiam  (ni  fallor)  habemus  inter 
monumenta  J  qusedam  Arundeliana  in  Hortis 
prope  Lambetham,  /*>?  x&pas  fc.  \x>vnt<;  pj<^e  na- 
JW,  cmuXxs  proinde  i^c\g  cum  Paufania  appeL 
landos,  qui  nempe  non  in  pedes,  fed  epiftylium 
quadrangulare  definebant.  tetfdym©*  &  ipfe 
Mercuriusj  viarum  Prasfes,  ideoque  inter  Lares 
viales  jure  merito  cultus,  (quo  nomine  o<hoft 
cvothoe  Rve  vubo\os,  YtyiyLbvM  &  TTOfjLTnv?  etiam  audie- 
bat )  vocabatur.  Verum  neque  Hermx  hujuf- 
modi  in  ufu  erant  apud  anteceffores  noftros. 

i.  Vide  fis  pag.  zSz.  Voluminis  quinti  libri  infcripti:  <Clje 
&ataral  JJtftorp  ant>  atntiqttCtleis  of  tfce  Cottntp  ot*  Surrcy. 
385cgttn  in  trje  £ear  167?,  fcp  John  Aubrcy,  Efij;  f.  IR.  s.  auti 
continuet)  to  ti)t  prefent  Ctme.  JllttftratcO  taiti;  ?>roycv 
JScttlptttreg.  Lond.  M.Dcc.xiK.8vo. 

i  De- 


lxvi  THO.  HEARNIT 

Deerant  enim  artifices  qui  fingerent.  Et  tamen 
non  diflimulandum  eft  eorum  loco  laminas  fu- 
ifTe  fepulchrales.  Exftant  in  multis  ecclefiis.  In 
quibus  &  nonnunquam  reperiuntur  figura;  feu  e 
lapidibus  feu  e  calce  heroum  effigies  integras 
reprsefentantes.  Ejufmodi  cernuntur  in  ecclefia 
de  Aldworth  in  agro  Bercherienfi.  Atqui  iftse 
figurae  pro  Hermis  neutiquam  habendae.  Quor- 
fiim  haec  >  Nimirum  ut  fcias,  noftri  fimulachrum 
firuftra  efle  quasrendum  tam  in  libris  quam  &  in 
ecclefiis  periftyliifque  &  impluviis.  Nedum  in- 
ter  figna  illa  vetera  ad  columnas,  intercolum- 
niis  etiam,  in  filvis  denique  difpofita  fub  dio 
videbis.  Imo  neque  reperies  in  iis  partibus  do- 
morum  veterum  ( fi  quse  reftent )  quse  btumois 
xoprav  (in  quibus  collocabant  imagines  majo- 
rum)  refpondebant.  Nam  fi  quid  in  ipfius  me- 
moriam  poneretur,  haud  alind  erat  a  lamina 
fepulchrali,  quse  una  cum  ccenobio  Novobur- 
genfi  penitus  intercidit  j  nifi  forfitan  conjicias 
in  libris  aliquot,  qui  temporis  injuria  perierint, 
effigiem  depictam  fuiffe.  Vereor  autem  ne  vana 
fit  ejufinodi  conjedtura.  Non  tamen  diffiten- 
dum  eft  plures  libros  de  Picl:ura  veterum  de- 
perditos  efle.  Duo  fragmenta  ad  eandem  per- 
tinentia  jam  penes  me  habeo  ex  dono  Thomas 
Rawlinfoni,  V.cl  &amici  noftri  eximii.  Uti- 
nam  totius  operis  partes  reliquas  nancifci  po- 
tuerim.  Fruftra  itidem  inter  textilia  opera  no- 
ftri  quaeres  effigiem.    Quamvis  enim  textores 

poly- 


PRiEFATIO.  lxvii 

polymitarii  liciorum  varietate  hominum  illu- 
ftrium  effigies  ad  vivum  fepiffime  reprsefenta- 
rint,  id  quod  &  ipfse  fecerunt  moniales,  illae 
prascipue  quae  parentibus  nobiliffimis  oriundae 
Venereque  fere  ipfa  formofiores  delicate  vixe- 
rint  ingeniique  famam  augere  in  votis  habue- 
rint,  diu  tamen  eft  ex  quo  omnia  id  genus  a- 
pud  nos  opera  tanquam  fuperftitionis  Papifticse 
nugse  perdita  fuerunt,  ne  quidem  exceptis  ta- 
bulis  aliquot  celeberrimis,  quas  revulfas  efle  ho- 
mines  multi  plorarunt,  plurimis  maximifque  in 
rebus  probatiffimi,  &  omnium  exiftimatione 
ornatiffimi. 

§.  XII.  Verum  enimvero  licet  id  ge-   n.       .  „  , .. 

o  Figurs  m  Ecclefns  no- 

nus  figurse  pro  Hermis  non  fint  re   ft™  Hermas  vecerum 
vera  habend*,confitendumtameneft   Zj££*2£ 

in  quibufdam  coemeteriis  invenirimo-   ,es  fignandi  confuemdo. 

TT  r  Reeum  uxoresoboculos 

numenta  veterum  Hermarum  fpeciem   o]lfn  habuerunt  in  ima. 
quandam  prse  fe  ferentia.  Talia  fiint   sinibus  B-  virg'nis  ?[- 

....  .  t    f        j     /-m        i  I  ctores.     Regin3rum  iti- 

llla  in  ccemeteno  ecclenas  de  Cneckley   dem  emgies  in  camiie- 
in  agro  Staffordienfi.    De  quibus  in    ™^™*™><i™™>«- 

0  _-*■  vis    reminx    rn    nuiem 

Colle&aneis  cl.  Aflimolius,  is  qui  Fe-  defcript*  forcis  eircm 
cialis  appellatur.  Lapides  ifti  Check-  infenoris- 
leyani  admodum  fiint  vetufti.  Praster  vero  hu- 
manas  exhibent  etiam  figuras  teffellatas,  a  qui- 
bus,  ni  fallor,  ipfum  loci  nomen.  Ejufinodi 
enim  figuras  Cfjecfcptuorft  appellant  Angli. 
Qupd  fi  verum,  fateamur  &  illud  neceffe  eft  de 
hifce  figuris,  quarum  origo  vel  oblivione,  vel 
vetuftate  deletur,  mira  olim  narraiTe  vulgum. 

i  2.  Digna- 


lxviii  THO.   HEARNII 

Dignaqueplane  fiint  eju{modimonumentaqua2 
omnibus  monftrentur,  ipfo  Tullio  judice,  qui 
Archimedis  fepulchrum,  feptum  undique  &  ve- 
ftitum  vepribus  &  dumetis,  ignaris  Syracufanis, 
&  omnino  effe  negantibus,  oftendiffe  fe  glori- 
atur  '.  Ita  nobilijjima  Grtecia  civitas^  auondam 
vero  etiam  docHJJima^  fui  civit  unius  acutijjimi  mo- 
numentum  ignorajfet^  niji  ab  homine  Arpinate  didi- 
cijjet.  Ceterum  antequam  erigerentur  hi  lapi- 
des  aliud,  ni  fallor,  loci  erat  nomen.  Nec  qui- 
dem  inufitatum  a  rebus  novis  nova  ponere  no- 
mina  locis.  At  ab  illis  figuris  non  eft  quod  vel 
compofitionem  membrorum,  vel  conformatio- 
nem  lineamentorum  pulcherrimam  exfpe&es. 
Inelegantes  enim  plane  funt,  quajque  feculi  quo 
fculpebantur  ignorantiam  manifefte  prodant. 
Quum  vero  loculis  fepulchralibus  fint  perquam 
fimiles,  Guilielmo  Conqueftore  non  effe  anti- 
quiores  puto.  Confuetudo  enim  ejufmodi  lo- 
culorum  fbrma  lapides  fepulchrales  fingendi 
tum  demum  invaluifTe  videtur  quum  Angli  in 
terram  fan&am  ad  Sarracenos  aliofque  Crucis 
Sacrse  hoftes  debellandos  itinera  facerent.  Quo 
tempore  &  crucibus  ornandi  valuit  itidem  con- 
fuetudo.  Eafdem  nimirum  formas  in  terra 
fancta  viderant,  ipfifque  in  mentem  venerat  ar- 
gumentum  efTe  pietatis.  Itaque  qui  caerimo- 
nias  religionefque  publicas  fan&iflime  tuendas 
arbitrabantur,  mirum  non  eft  illos  diligentiflime 

I.  Quaeft.  Tufc  l.T\c.  »3. 

docui/Ie 


PRiEFATlO.  lxix 

docuifle  crucis  fbrmam  in  lapidibus  magni  efle 
momenti,  &  neutiquam  negligendam.  Nec  pro- 
inde  quifquam  mirabitur  tot  confpici  ejufdem 
figuras  in  monumentis  veteribus ;  prsecipue 
quum  &  ipfse  ecclefise  itidem,  jam  ab  Edvardo 
ConfefTore  forma  crucis  resedificata  ecclefia 
Weftmonafterienfi,  eadem  fbrma  fingi  coepe- 
rint.  A  quo  tempore  &  beatiflimse  Virginis 
®iotokx  imagines  frequentius  quam  antehac  in 
ecclefiis  collocari  fblebant.  Nec  tantum  in  ec- 
clefiis  fed  &  in  ipfis  partibus  exterioribus  eccle- 
fiarum  ponere  folenne  erat  artificibus,  qui  irt 
iifdem  fingendis  ob  oculos  plerumque  habebant 
regum  uxores  qui  tunc  rerum  potiebantur. 
Qupd  ni  ita  efTet,  cur  non  omnes  Virginis 
Beatse  effigies,  fimiles  eflent?  Scio  me  difficili 
in  loco  verfari.  Dico  tamen  ut  fentio.  Quid 
quod  &  exploratiflimum  habeo  mecum  rerum 
antiquarum  peritos  fentire,qui  libenter  agno- 
fcunt  poetas,  picl:ores,  opifices  ingenio  fiio  in 
fimulachris  fingendis  atque  defcribendis  indul- 
gere.  Neque  minus  indulferunt  cantilenarum 
vulgarium  fcriptores,  illi  potiflimum  qui  de  a- 
moribus  egerunt.  Inde  certe  eft  quod  in  qui- 
bufdam  reginarum  videamus  effigies,  quantum- 
vis  puellas  eflent  ruftica?  de  quibus  tracl:averint 
aucStores.  Elizabethae  reginse  effigiem  confpi- 
cimus  in  aliquot  cantilenis  in  quibus  laudes  de- 
fcribuntur  feminarum  familiisnullius  quafi  notas 
oriundarum.  Non  alio  confilio  quam  ut  partim 

ipfl 


lxx  THO.    HEARNII 

ipfi  Rcginse  placerent  audtores,  partim  ut  fe- 
minarum  pulchritudo  manifeftior  eflct.  Ejuf- 
modi  effigiem  habemus  in  aliquibus  Impreffio- 
nibus  cantilense  cui  titulus :  Ctje  feeauttfuU&fcep' 
berDeflTe  of  8rcaoia.  0neui  paltarcU  fong  of  a  courtcous 
poungmntgty,  ano  a  fuppofeD  §>&epfcearo's  E>augt)ter. 
Co  agallant  tune,  calleD  t&e  ^ep^earo^  HDeltgijt. 
Quse  quidem  cantilena  hunc  in  modum  incipit : 

2T|)cre  foas  a  ^cp^cros  oaug&tcr, 

came  triping  on  tjje  uiap, 
#no  ttjere  Oje  met  a  courteous  ^nigljt 

fo|tc&  caufeo  &et  to  tfap. 
Sing  trang  dil  do  ke> 

Ne  quis  vero  dubitet  Elizabetham  Reginam 
defignaffe  auctores,  in  aliquibus  id  genus  can- 
tilenis  exhibetur  cum  fceptro  atque  globo.  In 
qua  re  quid  faciendum  erat  fculptores  confule- 
bant  feu  au6tores  feu  fbrfitan  exfcriptores  & 
typographi. 

§.  XIII.  Quoniam  de  lapidibus  fe- 

i.ogorum  vetcrum    for-  ^—~       .  f- 

ma  pyramidibus  jEgy-   pulchralibusmentionemfecimus^vifum 

ptiacis     non     abfimilis.     eft    ^j^     j^j       j       j   brevit£r  Joqui  fe 

£orundem  matena.   Py-  m  U 

r*,quas  vuigo  ^onc?   veterum  Rogis.    Hi  fane  Pyramidibus 
fi*«*  ^ppeiiamus.ex  «f-    ^oryptiacis  fimillimi  erant.  Eorum  for- 

fibus  olim  conftabant.  °      .  .  .  ,  _, 

mas  m  numnus  videmus  Romanis. 
Neque  dubito  quin  a  Pyramidibus  hsec  forma 
Rogorum  duxerit  originem.  Pyramides  non 
alio  fine  condebantur  quam  ut  in  iifdem  fepe- 
lirentur  iEgypti  reges.  Qui  tamen  in  locis  pri- 
vatis  jacere  petebant,  ne  ab  hoftibus  e  domici- 

liis 


PRiEFATIO.  lxxi 

liis  magnificis  fiirriperentur  corpora  metuentes. 
Hoc  enim  nonnunquam  accidifle  monuit  Dio- 
dorus  Siculus.    Aliarum  etiam  confuetudinum 
origo  iEgyptiis  eft  tribuenda.    Imo  planum  fa- 
cere  multis  teftibus  licet  fignorum  bellicorum 
eofdem  fuiffe  Au&ores.    Adeo  ut  fecum  pra> 
clare  agi  exiftimare  debeant  omnes  nationes, 
quibufcunque    demum  objicitur   fe  fcientiam 
omnem  abiEgyptiis  accepifTe.  Haud  fecus  fane 
Grasci,  qui  de  iEgyptiorum  dodtrina  optimam 
opinionem  animo  imbiberant.     Rogi  e  ftrue 
lignorum  fiflbrum  conftabant.  In  fuperiori  eo- 
rundem  parte  poni  folebant  corpora.    Priu£ 
quam  vero  ignis  accenderetur,  Dii  Manes  roga- 
bantur.   Solenni  fcilicet  more.  Neque  aliter  fie- 
bat  in  corpore  accendendo  Septimii  Severi,  qui 
Eboraci  obiit.    De  ipfius  morte  accuratiflime 
fcnpfit  Herodianus.   Tantam  in  placandis  Ma- 
nibus  curam  adhibebant  ne  injuriam  fibi  infer- 
rent  Dii  Inferi.    Eo  modo  quo  &  compitalibus 
effigies  virilefque  &  muliebres  ex  lana  fufpen- 
debant  Laribus  five  Manibus,  qui  pro  iifdem  ab 
antiquis  colebantur.    Nam  exiftimabant  ea  ra- 
tione  fe  impediiffe  quo  minus  Dii  Inferi  ejuf- 
modi  laneis  capitibus  contenti  familias  viola- 
rent,  aut  morte  alicujus  familiarium  &  amico- 
rum  vacuam  aut  funeftam  domum  redderent. 
Quse  plane  confuetudo  ante  unum  &  alterum 
feculum  etiam  apud  vulgum  Anglorum  incre- 
bruit,  tales  confuetudines  plaudentibus  Ponti- 

ficiis. 


lxxii  THO.   HEARNII 

ficiis.  Inde,  ut  mea  fert  fententia,  tot  fabulae 
aniles  de  ftobiit  <35oo&*Jf  eftoto,  quse  rifiim  non 
poffunt  non  elicere.  Neque  alio  retulerimcon- 
fuetudinem  Athenienfium,  qui  in  amicorum  fu- 
nere  poftquam  aedes  luftrafTent,teftam  odoribus 
refertam,  averfo  vultu  &  non  refpe&antes  l  in 
viam  mediam  abjicere  folebant.  iEfchylus,  xwj- 
<popotg' 

St«^4>,  Kct%tp(4ctQ  as  ns  CrftfefvtyAfy  7fdkiv, 

AiKXozt  Tivx&y  ct,q>o<poi(nv  oppcunv. 
Ad  quem  locum  Scholiaftes :  txtd  <3s&s  to  7mp  A- 
&lwouGtg  i&os'  on  KctS-capovTte  oiKictv  oqtctKivco  Jvfxicc- 

7>7£/&>,     'pi-^/CtVTiS     CV    TUjf    T^tO^OlS     TO    OCpctHSVy     CtfJblTU- 

qti-Mn  cLvix*>pxv>  Me  tamen  non  fugit  Mercurii 
gratia  hasc  potiflimum  eos  prseftitifTe,  qui  fom- 
norum  pariter  atque  viarum  prasfes  erat.  Unde 
&  %e^uva  lecSti  pedem  nuncupabant,  qui  parvos 
Mercuriolos  tanquam  fbmni  prasfides  infculptos 
gerebat,  fkut  etiam  Hermulas  commemorant 
Scriptores  Gromatici,  quas  Mercurio  viarum 
Prasfidi  facras  re&iflime  pro  terminis  agrorum 
haberi  potuerunt.  Hasc  de  Rogis  vetuftiflimis. 
Poftea  eorundem  materia  e  beftiarum  oflibus 
conftabat.  Imo  nonnunquam  ex  oflibus  etiam 
humanis.  Inde  eft  quod  GlofTographi  notave- 
rint  Rogum  idem  etiam  aliquando  valere  quod 
1I5oitefn;e.  Ita  nimirum  pyras  five  ignes  illos 
vocant  Angli  exultationibus  publicis  acclamante 
vulgo  accenfbs.    Vocem  autem  ab  oflibus  ori- 

i.  Vide  Dan.  Hcinfii  Not.  in  1.  iii.  Silii  It. 

ginem 


PRiEFATIO.  lxxiii 

ginem  duxifTe  docuit  cl.  Bagfordius  in  Epiftola 
de  Antiquitatibus  Londinenfibus  ad  irtitium  Le- 
landi  Colle&aneorum.  Id  quod  liquido  con- 
ftare  etiam  arbitror  e  litteris^  quas  vocant,  pa- 
tentibus  in  Turri  Londinenfi,  de  quibusfane  me 
certiorem  fecit  vir  egregius  Joannes  Sothebeius 
(Junior)  Londinenfis,  de  cujus  proinde  epiftola 
litteras  ipfas  recitabo. 

Pat.  if.E.x.M.6.  dorfo. 
"  Rex  Majori  &  Vicecomitibus  London  fa- 
"  lutem.  Quia  Margareta  Regina  Anglise  Con- 
"  fors  noftra  cariflima  ufque  ad  Turrim  noftram 
"  London  in  brevi  eft  acceffura,  &  ibidem  per 
"  tempus  aliquod  moratura,  Nos  periculis,  quae 
"  ei  Conforti  noftrse,  &  aliis  Magnatibus  quae 
"ad  lpfam  ibidem  fiint  venturas,  ex  infeclione 
"  &  corruptione  aeris  per  accenfionem  Rogo- 
"  rum  in  civitate  praedic-ta,  &  aliis  locis  eidem 
"  Turri  vicinis,  dum  prasdi&a  Confors  noftra  a- 
"  pud  dicStam  Turrim  moram  fecerit,  pofTent, 
"  quod  abfit,  de  facili  evenire,  occurrere  volen- 
"tes,  Vobis  mandamus  quod  in  eadem  civitate 
"  publice  proclamari,  &  ex  parte  noftra  fub 
"  gravi  forisfadhira  firmiter  inhiberi  faciatis,  ne 
"  qui  Rogos  illos  praefumant  accendere,feu  alias 
"minifterium  hujuiinodi,  dum  didta  Confbrs 
"noftra  ibidem  moram  fecerit,  exercere,  per 
"  quod  aer  quoquo  modo  infici  valeat  feu  cor- 
"  rumpi.  Et  hoc  nullo  modo  omittatis.  Tefte 
"meipfb  apud  KarlT  28.  die  Junii," 

k  §.  XIV. 


lxxiv  THO.   HEARNII 

Kogorum  tempore  E.  L        .  §'  XW '  ^  ^^  fedi  »  mQm°' 

accenfio  pefti  qua  pecora   riam,  ledtor,  quas  de  Rogo  quodam  di- 
!3?5JS JE   Wt "ofter capitulo  xxlv.  Libri Quin- 

enda.  opushocnonaiio   ti.    Nam  ea  potiffimum  mihi  anfam 

confilio  quamreipublicae  »  i        -r»         •       i  •  v  rr> 

licccraria -caufla  i  nobis   prasbuerunt  de  Rogis  breviter  dtfle- 
fufcepcum.  rendi.  Illius  autem  Rogi  tanta  vis  erat, 

ut  ejufdem  accenfione  peftilentia,  quse  grafla- 
batur  in  populo,  conquieverit.  Quinetiam  ar- 
bitrantur  quidam  Rogos  accenfos  fuifle,eo  tem- 
pore  quo  Edvardi  Regis  uxor  Londinum  eflet 
acceffura,  ob  peftem  qua  pecora  inficiebantur, 
quorum  proinde  magnus  numerus  flammis  man- 
dabatur,  haud  fecus  atque  Londini  paucis  ab- 
hinc  annis  contigifTe  fcimus.  Verum  hanc  fen- 
tentiam  nondum  amplec-tor.  Nulli  enim,  quod 
quidem  fciam,  exftant  Hiftorici  qui  confirment. 
Qupd  fi  aliqui  lateant,  da  operam  ut  in  lucem 
prodeant.  Quo  fadto,  amplius  deliberandum 
erit.  Interim  tacebo.  Neque  mihi  fuccenfebis 
quod  negotium  hoc  verbo  expedierim.  Cete- 
rum  priufquam  te  dimittam,  fciendum  eft,  me 
huncce  qualemcunque  laborem  ideo  fufcepifle 
ut  ad  ftudia  tua  aliquid  adjumenti  adferrem. 
Imo  quicquid  inhoc  opere  prseftitum  eft,lecl:or 
benevole ,  id  omne  me  reipublica?  litteraria: 
caufla  prasftitifle  confirmo,  cujus  dignitatem 
meis  omnibus  coramodis  &  rationibus  (neque 
vanus  hax  fcribo )  prasferendam  efle  intellexi. 
Si  vero  dicas  me  id  quod  ftudui  neutiquam 
efle  confecutum,  tibi  refponfum  hoc  habeto, 

mihi 


P  R  M  F  A  T  I  O.  lxxv 

mihi  non  voluntatem  perficiendi,  fed  faculta- 
tem  defuifTe :  imo  nonnullaquominus  illaetiam 
facerem  qua?  potui  obititiife.  Tu  conjicito  ce- 
tera,  ac  valeto.  Scribebam  Oxonix  in  Aula 
Edmundi  ipfis  Idibus  Maii  A.  D.  M.DCC.XIX. 


THO- 


LXXVI 

THOMiE    HEARNII 
Ad  Praefationem  fuam 
A   P   P  E  N  D   I   X. 

Num.  I.  Vide  pag.  xviii. 

Ex  Adverfariis  quibujdam  MSS.  doftijfimi  Vfiru 
Armachani  penes  me,  ex  dono  V.  cl.  Jacobi  Ty- 
rei/iy  Armigeri. 

In  Ptolemaei  Geograph.  (Graece  edit.  Bafil.  ann.  15-33. 
4*0.)  lib.  2.ubi  deHibernia  agitur,Thom3eSavilli  notulr. 

Pag.  70.  Ooititvm.l  al.  Owvhviov. 

71.  A/£o/V]  al.  A/£m. 

OuiKtCofot.']  al.  oJj^«^ofo/.  quod  re&ius  vidctur. 

Oui$viof,]  al.  Ovitytdiot. 

B/f>«.]  quid  fi  Bpi>«  ?  ejusenim  lv.a7i^iv  accolas 

Brigantes. 

cvTipvot.]  Iberni  apud  Mar.  Nigrum.  &  ficri  po= 

teft  ut  (cripfeiit  Ptolemaeus  'Uiovoi. 

72.  'oCWj  Eft  &  Nigro  ad  Obocam  m*tf  o/uawpaf. 
Aagf/o/.]  Niger  Darnios,  quos  ille  Darinos  vocat, 
ad  Obocam  ponir,ubi  Ptolemams  Caucos;  iplos 
autem  Caucos  ubi  Ptol.  Aapmf. 

7^.'E7nJ)ov]  a.  cognomine  promontorio.  Ergo  non 
ita  in  ortum  tendenda  Biir. 
"£</)>».]  Iege"A<fya.  Nigro  Adros  infula.  &  Britt. 
hodie  Vnis  adar ;  qnod  infulam   ionat    defer- 
tam,  avibtifque  reh&am. 

Num. 


-  w;;™  EC0t1.rwjinsMSsmMLp.124.  p*w 

Atpnahctwn^rttarmtcum{iCod,M  in  mcmbrams)cuipi'cefiqitur  licec 

ruhrica: 

(W  1  M        ^  I  {a)VorXe,fletvmui 

Nem^mny  ipeap  pepeptr  luepap  utcupepdmzeautoami  pcoiApeico  pa^co^p^^^ 
niCAjenepip  quta.  bptcconep  non  Kdcbepene  puottnentum  &x  Lppepubtto  ejc 
msccKina.aone   menttp  pu^e  popm^utc  e&.p  uc  tutcupep^ctonemec  Kebtz 
^ubmem  bemepet^enap  pu&evbe  pituptp  etbe  nomtntbup  ^ucttp 

Ficrttra    Tlomen     PoteftaS 


K 
t 

K 

Ni 

I 
1 


a.l^p 

bp  e^u  £ 

cupt 

bexu 

e£m 

ptcK 

?U(Otp 

hutl 
tecKutc 
keou 
lotibe 


a 

b 


p 


c 

b  . 

e 

6 

K 

4 

•V 

A 

5   ■ 

M 

k 

hH 

l 

A 

k 

* 

l 

I- 

mum 
mKn 
op 

pe^pc 
qutrlt 

p<\£ 
SXAYtt 

tpaoti 
tttp 
tetl 
oj:p 


K 


m 

n 

o 

P 

q 

1: 


r 

<^ 
u 

fy 


Z 

V 
T 


zetpc 
atun 
epctautl 
e^ut 
^up 
emc 
Ktnc 
Kenc 
el&u 

u^l 

onn 


z 

a^e 

e^ 
eu 

3wU 

ei 
hirvc 

e5° 

ecce 

uutc 
oe 


ImpenfisViri  cl.JOANNlS  /3RIDGES,  dc\Bartuti  juycta  Keteringe£;jWKytermQa£;,//2  agrv 

TLo rthainptonienfi,  Aimiget-i . 


THOMiE   H  E  A  R  N  I  I  &c.  lxxvii 

Num.  iu.  Videpag.  xxiii. 
£  fl&inbication  of  3etfcrj>  cf  gpomnoutlj. 

ECod.  MS.  Smithiano  (n.  IV.  p.  133.)  penes  Editorem, 
cui  tit.  <X  ifolto  3i3oofe  turtttrn  bp  S[5r.  CaniDcn'0 
oton  ^anD,  ano  containtng  mmv  curicitf  ftcmarfts 
anD  iJDbfertjattons. 

J^cre  (0  a  grcat  complaintt  among  fomc  of  tljc  moft 
learneO  againft  (Efalfriouo  3lrtburtu0,  or  dSaifritiuo 
fl^onumctt)enfi0,  for  ixante  cf  trutbc,  ant)  moOc- 
fttc,  a0  crcating  a  H5rutc  unto  u0  for  tf)C  founUer 
of  our  USrttatnc.  T&nt  *ubo  (0  tjec  tijat  probmg  itt  to  bee  a 
fictton  can  protoe  tt  H>itf)ail  to  be  i)iss  jftbatsoorfce  be 
quite  aboliQ)GX),  tbere  i0  a  baft  blancfce  upon  tbc  ttmeo  of 
our  countrie,  frotn  tljc  Creation  of  tj)e  J©orlO  till  tlje  com- 
ming  of  3CuIiu0  Caefar,  not  terra  incognita  ttt  fclfe  bcing 
ieffe  to  be  fenoxone  tljen  ouro.  Che  tfctngo  of  »btcb  agco, 
a0  wee  ttnOcrftanO  not  tbe  more  for  flti)onmotttb/0  l^tftorte, 
unlcloethe  fame  be  trtte;  foe  neitljcr  feeme  ttyep  (aobeing 
tbofe  tjmeo  x»bieb  ourCriticfco  marfe  with  tbcir  '"a^a» 
jttnTJ  tbeir  MvBi*iv,  ttjcir  Ignotum  anO  Fabulofum)  mucb  to  be 
UooOc  upon.  ^ebcrtljelcfo  out  of  that  tocrp  ftorie  (lctt  it 
bee  i»hat  it  xoiil)  batoe  titles  bcen  framcO  in  opcn  ^Sarla^ 
ment,  botb  in  2  CnglanO  anD  ^rclant)  for  tljc  rtgbtooftbc 
Croxmtcof  CngIanU,ctocn  to  cntire  &tngtiomc0. 3lnOtbougl> 
noe  |2>aiiamcnt  can  mafcc  that  to  be  a  trutbc,  vol)ic\)  10 
not  fucb  in  tbc  proper  naturc  tbcrcof,  nor  tbat  mucb  au- 
tboritie  is  aUOeO  tberebp  totbat  traOittonalmonument,  bc^ 
caufe  |5arlamcnt=mcn  are  not  ahrapc^  3intiquartc0,  pct 
arexoee  fomc-cobat  tbe  morc,  anO  ratrjerttUe  toIoofecxDitb 
fabottr  on  the  Cafc.  Cbercforc  it  pleafcU  me  xoell,  yxim 
once  31  OtO  rcaO  in  a  great  JDitoine,  ttyat  in  Apocryphis  non 
omnia  cfc  Apocrypha.  i!!nO  tbat  toerp  much  of  39omnouth'0 
boofce,  or  prctenOeO  trantlation  De  Origine  &  geftis  Britanno 
ruin  bc  grauntcO  to  bc  fabulouo,  yctt  manp  trtttbco  3  a0 
mtteO. 

1.  Apud  Matth.  Weftm.  Epift.  Edw.  I.  Regis  A.  ad  Bonifacium 
P.M.  1301.  Et  Epift.  Procerum  Angl.  annoeod.  z.  i  i.Elizab.ap- 
Dubl.  13.  Febru.  £iX  l*Cn.  SiOncp  %.  2DcputtC.      3.  F.  are.  H. 

Che 


lxxviii  THOM7E   HEARNII 

CJ)e  mafnc  eontrobcrfic  concerning  tijat  woxb  t0,  ajjjis 
tl;cr  it  bean  antiquitfc,  or  an  tmpofture  i  Ct)attt  i%  fult 
of  fables  or  titfco!)xrcncic0,  ncc  ntan  ticnyctb,  anU  d&tral- 
t)u0  Cambrcnfi0  i)imfclfc,  tbottgl)  bcing  t;i0  countrieman, 
ant)  Iibtng  in  tljat  age  angcrlp  ■  tajcetb  it  for  fuei),  albcit 
I)ce  grattnt0  a^Brutc  ant)  mucb  of  tljc  principall  fubftance 
to  bc  trttc  ant)  folIo*DC0  it.  Cl)c  at)bcrfaric0  arc  botbma= 
np  ant)  manp  of  fpecfal  account,  a0  $tubrigcnft0,  VB\)C=> 
tbamftet),  $c.  amongctJjcancicnt,  ant)  amongctJjcmotJcrn 
(xci)omc  alfo  CamDen  citcti;)  21ltbc0,  yuniu<3,  OIBucJjanon, 
^olftior,  215ot)in,  $c.  but  all  of  tbcm  ftrangcrs.  ®n  tb* 
otber  fit)c  frctnt)0  allcagc  3t|5almc0bnrf  c  ( tlje  xoortlhtcft 
srrfter  of  ali  ouri$tftorfan0)  for  tJjcbcingof  atrttmr,  i^ums 
tingDon,  ailuret>u0,  i^obetien,  Ccftrcnfi0,  <0crbafiu0  Ctis 
buricnfi0,  ?c.  among  our  olticr  Sutbor^ ;  ant)  of  tj;c  fame 
latcr  timc0  tlje  muftcr  of  namc0  is  not  tbjnn,  ILclant)  moft 
famoufe,  Str  3!oim  ^rffe  ftnfgbt,  i^umpljrep.  ILJjuit)  qc, 
mcn  fingularlp  sfctllet)  in  onr  antiquitic0,  anti  HBxtt&iM  of 
racc,  2Dotfor  lkep0  fount)cr  of  &q>0  Collctjge  in  Cants 
brttjge,  $f$v.  ILambert  of  3Lfncoln'0  3!nn  (xojjoc  for  frccing 
fltponmouth  from  tl)C  fttfpfcion  of  forgcric  ?,  boucljct!)  t)t0 
poffcflton  of  a  i©elcb  copte  olbcr  in  J)ts  opinion  ti;cn  SJtJJon- 
moutl)0  trantXatton)  JDottor  ^o^cll,  $$x.  %cvois  ant)  all 
J©elfl)  3l5art)0  ant)  <0cnealogtft0,  JDoflor  HDJjtte  of  H5afings 
ftofee  in  ijis  ILatine  i£fftorfe0,  Btoxoc,  i£oltngfl)eat)  $c. 
Soc  tbat  if  tbe  caufe  5»eare  to  be  tritje  or  carriet)  bpbopec^, 
tl)e  affirmattbe  luoult)  J)abc  tl)c  fullcr  cryc.  3!nt)  bp  tl)at 
5d!)icI)  ^onmoutb  btmfelfe  <  itt  I)t0€piftlc  DcUfcatorte  to 
tbat  lcarnct),  brabe  ant)  xearltfee  fSrtncc  IKobcrt  C-arle  o£ 
<fi>locefter  naturall  fonne  to&ingi$enrv  tbeftrft,  coneewc: 
tng  tJ)e  ftile  of  tl)ei©cIfl)origtnall  bp  btm  tranflatcD  (anti 

pcrl)ap0  tntCrpolatCt))  XCbcrcitt  abOUntJCt)  phalerata  verba  & 

amp  illofx  diftiones,  pompotts  *sort)S  ( a0  Jje  fattj) )  ant) 
faiclltng  pl)rafc0,it  fecmes  notl)ing  clfc  but  a  ntere  .Satpra, 
lSbapfot)ic  or  Ccnto,  pcicct)  togetljer  ottt  of  tl)ctr  25art)0, 
fong0,  or  ballat)0.  vityicb.  mav  xoell  bc  foc.   iForHlmtanus 

l.  Sicut  fabulofa  Gaufrcdi  Arthuri  mcntitur  Hiftoria.  <Cl)Cfe 

arc  *&ort>0  of  <E5iralt>u0,  citct)  b^  Sir  3!ol)n  |5rife  out  of  Gi- 

raldus  de  Cambriae  Defcriptione,  M?J)CfC  <©irait)U0  t)Cnte0,ant) 

trul?  t)cnie0,  tljat  i©alc0  was  fo  callct)  citber  of  3Dulte 
USalio,  or  Of  £luccnc  it9cnt)0lcna.  a.  Perambula.  of  Kent. 
3.  Deeft  forte,  »?ritc0.  H.  ^arceli 


AD  PRJEF.  SUAM  APPENDIX.  lxxix 

^arccliinus  mitcs  that  itxoa0  tbe  officc  of  tbe  liSritann 

2J5art)0,  Fortia  facla  viroruin  illuftnum  heroicis  compoiita  ver- 
fibus,  cum  cUilcibus  Lyrae  modulis  cantitare  :  ant)  JLucan  long 
bcfote  bi0  tjapeo  hatb  tccotoct»  tbe  fame. 

^DurtHftoriano  otticc  concetningthcufe  of  fucb  a  booUe  as 
tbi0  of  ^oninoutl/s,  for  fcefenfe  uijjcrcof  not  onlp  a  gteat 
patticof  leatnet)  xorttct0  ftant),  butanwhoie  noblcnatiott 
(antienip  ilottis  of  tijis  jfianb)  batJ)  not  an  cafie  titfeti- 
ption.  Ccrtatnlp  much  is  ai.trtbutet),  ant)  mucl)  is  to  be 
attributeti  in  tbts  cafe  unto  tiomefticU  monumcnts,  hofe> 
barbarous  foeber,  fpcciallp  toucbing  thc  ^Dtiginalls  of 
|>eople.  ^for  fllijr/tfilus  of  3Lcsbos  is  fait)  to  oxdc  tljis  fens 
tence,tl;at  in  feagches  of  fucl)  naturc  magis  creditur  ipfi  genti, 

atque  vicinis,  quam   remotis  &  exteris.  U£i)icl)  bat)  ttOC  fl^prfi- 

Iti0  cbcr  fait),  pct  bat)  it  not  bccn  tbc  iefs  true,  or  tbc 
more  nceDing  autljovitie,  bccaufc  it  is  meerlp  a  tiittate  of 
common  fcnfe,  ant)  all  principall  authors  alloxye  tijercof. 
Saluft  bimfelf  mat)c  ufc  of  &ing  igicmpfal  l;i0  Itbraric  in 
theCarthagenianor33umcU  tongue  (tobtcb  xras  a  Uint)  cf 
Sr/riacU,  Ibciajfng  tljctr  ortgcnall  to  be  from  Cpre  ant) 
otber  toxtmcs  in  ^bxnicia )  to  write  bi0  3fusttrtba  tl)e 
more  ejcanip.  i©hat  fhali  voc  fay  of  ^2>oItt)or  tlltrgiro  xcav» 
in  tbis  berp  tnatter  i  Chougb  hc  utterip  mifltUet)  5ipon= 
moutb/s  narrations  aaf  fabulous,  yet  t)tt)  bce  breif  tbcm 
into  bisbolumesxoiti)  fpccial  protcftatton  bp  name  agaiutt 
a  iitle  booUe  of  liUe  atgumentpafiing  for  dfnioas  tbe  fyis 
ftoriograpber'0.  jStgcbertu3  CPcmblaccnCs,  libing  in  ^cn- 
moutb's  titne,  *t>hcre  his  Cbrcniclc  tenticrs  thc  oceafion, 

faitb  Of  tl;at  ftorie  tl)US:  Nec  dubiapro  verisafhrmamus,  nec 
hiftoricam  narraticnem,  quae  nuper  de  Britannico  fermone  in 
I.atinam  tranflata  eft,   lectori  fubtrahimus.     3flnt>  tl)lS  CCUrfe 

eatrvjes  tbe  iboxoe  of  ^ufticc  ar.t)  reafon.  *3cbettbclcu"c 
cach  wap  tioe  as  bimfeif  tbtnUs  bcft,  tbough  tbatpetbaps 
be  not  beft.  ;(For  Saluft  in  thc  iiUe  cafc  rcportes  sobat  bc 
fcntJS,  but  tafeing  nothmg  tbcrein  upon  btmfelfe,  platuclv» 

tcil0  US:     tbat  fides  ejus  rci  penes  authores   erit.     (CaCttUS 

aifoe  (his  aomirer,  ant)  ne^t  l)im  to  bc  atjmiret)  for  bi0 
art)  wi)cn  ])t  batl)  fimplie  fctt  tjovunc  xoljat  J)c  bat)  rjcarti 
conccrning  tije  <©crmans  firft  anccftri  ( a  talc  of  a  fathct 
ant)  J)is  tbrccfonncs,  ao  tl)atto  in  £ponmoutij  of  Ui5rutc  ant) 
!)iS  tl)tCC  fontiS  )  COUCluDct!) :  Quae  neque  confirmare  argu- 
mentis,  neque  refellere  in  anirno  eft.   JLctt  tl;cvcfcre  cur  t?ifto- 

rtan 


lxxx  THOMiE  HEARNlt 

rfan  loobe  xoell  about  i)im,  anD  ejcamfne  totytyzt  ti)i0  *)ro= 
eeeDfng  Doe  not  propcrltc  conccrnc  bf0  Dutte.  £ure3!  am 
thattf  Cornclfw0i:acftu0  haD  houlDen  ti)C  courfeof  cberp 
isbcre  folloxofng  tljc  ancicnt  l$fftorte0,  or  i^fftorfcall  tra= 
Dfttono  of  countrtc^,  he  J)aD  not  in  tl)e  Jevozs  antiquitfes 
becn  fo  rit)fculou0,  iDIe  anD  fnfurfou^,  a0  he  i0  tntbefift 
boofce,  a  fragment  of  b*0  l$fftorfc0. 

l^oxcfocber,  f t  f0  U;e  leaft  carc,  or  among  t\)t  ieaft  eare0 

of  famouo  oiD  i^fftorians,  xoboe  are  tb'  onlp  erample0  of  l$f= 

ftoric,  to  fpcnD  muclj  ttme  tn  tJ)elearnfng  or  ctpmologic0 

of  natioti0,  or  ceui.trpcs  namc0.    ;Jror  a0  £>t.  ■  3luguftine 

.  faitl),  thcp  arc  manp  times  fo  cfyangcD  temporis  vetuftate,  ut 

vix  hominei  doctiiUmi  antiquiffimas  hiftorias  perfcrutantes,  ori- 
gines  potuerunt  reperire  :    anD  S.  2  $?tcrom  (of  all  ti)Z  JLa= 

ttne  ifatber0  moft  IcarncD)  bath  roorO0  to  lifee  purpofc, 
xobcrc  bc  fpcaUe0  of  fuel)  nattono  ao  DefccnDeD  out  of  Jocs 
tan.  itnD  bce  tt  tj)at  tlje  name0  are  ticber  foe  xocli  to  be 
knoton,  vett  rol;at  ta  ttt  to  tbe  purpofe  of  an  l^iftorfe  (tJje 
glaffe  ofaaiono)  to  unticrftant)  tl)c  rcafon  (or  conjcrturcg 
ratbcr)  wi)?,  or  i)oxo  ^>rttafnc  xoap  callet)  USrftain,  IRome 
ifiome,  or  3£rop  Crop  t*  Certatncly  to  perplcjc  in  ti)is  cafe 
our  rcatJer  voitl)  long  t)ifpute0  orlong  rcbcrfai0  of  name0, 
ant)  tbcir  etpmologic0,  xoiti)  xoi)ici)  fome  late  3lnttquarte0 
babe  dop'D  ant)  peftreD  U0,  fall0  into  that  rule  xo\)ic\)%n\z 
mtanu0  3  i)ati)  upon  t\)z  Iffee  occafion,  xobcre  Jje  xzcitzti) 
Dtbcro  optnton0  concc^ning  t\)Z  ortgtnalte  of  t\)Z  ancfcnt 
C5all0.    Cbercfore  xoiti)  I;tm  3  fap  for  trjat  potntt,  decli- 

nanda  varietas  faepe  fatietati  conjun&a.  3f  anp  tbfng  bec  Cleare 

in  fucJ)  a  cafc,  or  behementlp  probable,  ft  t0  bothcnougb, 
anD  ali  xo\)i cl)  an  l^fftortan'0  ofttee  Dotl)  permf tt,  brcfftp  to 
mentfon  the  fame.  310  for  ti)z  caufe  of  the  namc  of  2l5ri* 
tain,  onlp  txoo  conjetture0  among  foe  many  xo\)ici)  habe  of 
latc  becncbrougbt  fcemcxoortl)  tbe  remembrtng:  tl)C  one 
i©  Camben'0,  xc\)o  Dcrtbc©  it  out  of  the  xoorD  Brith,  tohfclj 
ftgninDe  (a0  \)z  faitj) )  inthe  ancient  tongue  of215ritatn, 
that  4  l^erb  xottb  rohfcb  tl)e  2i5ritatn0  are  reporteD  to  babe 
pafntcD  anD  DccoloureD  tbcfr  boDfe0.  V®\)ici)  ¥8  conjei 


r.  De  civitateDei  libr.  i6cap.ii.  z  De  trad.  Hebr.in  Genef. 
3.  Hift.  libr.  15.  cap.  13.  4  Conea.  ^For  $?r. Camtien  faitj) 
uotthat  itxoas  tbebcrb,  bttttbc  bcr^  befngpatntcD,fmearD 
0;  coiourD  (xottb  an  bcrb)  vo\)Ui)  tl)Z  xcorD  Brith  CgnfftDe. 

aure 


AD  PRiEF.  SUAM  APPENDIX.  lxxxi 

itutc  be  upl)olt)0  witl)  fingular  tHligcncc,  ant)  great  barfes 
tic  of  Icarncti  probabtlitic0.  C&e  otber  opinton  or  rathcr- 
l^tftoricall  affirmation  i0,  that  2l6vitam  ix>a$  tienominatct) 
of  a  man,  a0  aifo  the  hcvb  2i$vitanntca.    $Mtnie'0  «  *»ovt)0 

arc  :  ■ Miror  nominis  caufam Fuit  quidem  &  hic  quan- 

dam  ambitus,  nominibus  fuis  eas  adcptandi,  quod  docebimus 
fecifle  Reges,  ut  res  tanta   iis   debeatur,  herbam  invenire,  vitam 

juvare. 215?  wbicl)  XDOit)0  it  10  plainc  that  fMinie  thincba 

tj)cve  xoas  fomelkmg  or  otljcr  xchcfe  namc  J;at)  Brit  tbevein, 
ant)  ti;at  tJ)C  $evb  Britannica  x&a0  pcvJ)ap0  confccvateO  bp 
hitn  to  tljc  pvcfcvbation  of  ijis  namc  ant)  memorte  to  all 
poftevitic0.  T&ut  £$onmouth  ant)  I)i0  follo*i)cv0  fctvcalv» 
Urattjc  U0  25ntatn  out  of  2H5vutu0,  >»l)oeaccovt)tngto  thcit 
narration  *»a0  gvcat  gvantucbilt)  to  -£nea0  fathcr  of  3lfcaa 
ntu0,  fatjjer  of  Jotlbiu0,  fatbev  of  2!5vutu0.  CJjt^Dcriba^ 
tion  of  ottr  3flant>'0  name  10  XDonbrouflp  efteamet)  bp  the 
UScIfl)  novD  long  fiince  tncorporatet)  xuitl)  U0.  Cfyereforc  it 
bchobe0  our  i^iftortan  to  be  *»cll  atibifct)  bcfore  l)e  cntet 
tnto  anp  fcint)  of  unKtnt)  titligcnce  againft  the  famc.  fot 
if  in  fome  cafc0  communis  erfor  facit  jus,  error  ccrtapnclp 
tti  fuch  cafe0  a0  tht0,  a0  it  ittntJcth  noc  mau,  fo  neitbcr  10 
itt  fingular  to2l5rttatn,  becaufc  tl;e  liccnce  of  tjeribtng  nas 
tion0  from  fuppofet)  <0ot)0  ant)  putflant  i©ortbte0  i0  unts 
berfail.  3irrianu0  ant)  otbcj  autbor©  tefttfie  tJjat  ^lcjcana 
tiej  the  (2?rcat  fait)  be  fount)  rt  abailable  in  hi0  aflion0, 

quod  Ammonis  fifius  habitus   lit,    cum   certb   teneret  ie  filiutti 

Philippi,  xohicb  are  SUejcantier^  »)ort)0  in  llucian.  CHarro 
alfo,  ao  fce  10  citeti  bp,  St.  Suguftine,  profcflcth,  utile  efle 

civitatibus,  ut  fe  viri  fortes,  etiamfi  falfum  ht,  ex  Diis  genitos 
elfe  credant,  ut  eo  modo  animus  humanus  velut  divinae  ttirpis 
fiduciam  gerens  res  magnas  prsfumat  audacius,  agat  vehementius, 
&  ab  hoc  impleat  ipfa  fecuritate  felicius.     CJ)i0  fcntence  tlOts 

wfthftantJing  tjelibcret)  bp  $f)arcu0  flllarro  (tijc  moft  learns 
et)  man  *Dhich  «ber  IKome  hcatljen  hau)  ftant)0  fpeciallp 
contiemnct)  b?  that  holp  2l5tfl)op  a0  fctting  opeti  a  sottie 
gate  to  falfl)00t)e  ant)  abufion.  $ofe>  tbcreforc  if  ifljcffrcp  of 
^onmoutl^otjjorlJbe  conclutict)  on  all  IjantJS  fojuntvuc, 
tl)e  noblc  l^iftortan  muft  prefe^  bcritie  before  poltticfe  rc^ 
fpett0i  but  becaufe  it  i0  not  ( a0  tl)e  woxlX\  fee0  )  J)e  map 
temembej  tjje  tcmpe^  of  (I5emblacenfi0,  anD  of  the  otbej 

I.  Natur.  Hilt.  libr,  15.  cap.  3. 

1  aius 


lxxxii  THOMiE    HEARNII 

3utJ;oj0  citeO  abobe  in  ttytt  aiOorcOt.  Jror  my  part  as  ^fap 

X&itb,  CatttOcn,  in  hnc  re  fuum  cuique  liberum  efto  per  me  ju- 

dkium,  fo  ncitcrtbclcfse  31  inelinc  bcrp  ftronglp  to  babe 
foe  muci)  of  cberp  ^tftortcaIlmonument,or  ^iftoricall  tras 
ttttton  matntatncD,  as  tnay  xoctt  bc  bottlOcn  uitijout  open 
abfurOttie.  SBpp  ^iftories  nottt>itl;ftanOtng  begtnn  at  jtas 
liuis  Cxfa^. 


Num.  IV.  Vide  pag.  xxxiv. 

K\)t  HScittle  of  £ttcrbuvn,  tominmlv  callcD  C&efcp* 
•  Cljacc,  torittcn  bp  i%.  ®\)tcU3  r:na  te  cittctcntfrcm 
ttjc  ccmmon  onc. 

E  Colledaneis  noftris  MSS.  Vol.  LXXXll.  pag.  7. 
iDutofan/fWB^^  |2>erfc  o*otoff$iortbombarlattOeanO  a  bowe  to 

oio  ®$£>.  OL        ^00  ma^  ^e 

commui    ^W*'  CJjatbesooiO  butttc  in  tl;e  mountarms  offCi^btat 

nicateo  xoitbin  OapS  iti 

to  me  bp  3jn  tlje  maggej.  of  Oougbtc  SDogles  attO  all  tbat  euej  wftjh 

a leajneO        ^m  jjC 

rJrricnO.  ^e  fatttftc  bartes  in  all  Cbcbtat  ijc  fapo  jjt  xoolO  Ur;ll  anO 

carrj  tbcm  a  srap 
3i5c  mp  fetj)  fapb  tbeOougbetf  2Doglas  a  garm  31  xnrdi  lct 

tbatfcontvng  rjf  tbjtt  31  «la^ 
Cije  tbc  |3erfe  oxot  of  215anboroi»e  cam  Mritlj  bfm  a  mvgbtee 

meanp 
VQitl)  P*  C  arebarOest  boit)  off  blooO  anO  bone  tl)e  xceaj 

cJjofcn  o*ct  of  (brjars  ftj 
Cbfs  bcganc  on  a  monOay  at  morn  f  nCtycbtat  tljc  billps  fb  bc 
Cbc  cbpio  mat?  ructljat  ps  un  born  it  *r»as  tbe  mor  pitte 
Cbcbrrjbars  tbroro»>c  tbe  xcooOes  xecnt  foj  torcas  tbeOeaj 
25omcn  brjc&arte  unponc  tbe  bent  witl)  tjjer  brottiO  aras 

cicare 
CJjcn  tbc  wr40  tborotoe  tbea>oooes  went  on  euery  fyOe 

fl)car 
<Erea  Jjonoes  tjjorotoe  tbc  grebis  glent  for  to  feyil  tbear 

Ocar 
Cbc  beganc  in  Cijpbf at  tbe  bj?ls  a  bobe  2 nty  on  a  ^onn^n 

Oap 


AD  PRiEF.  SUAM  APPENDIX.  lxxxiii 

IBt  tbat  tt  Drexre  to  tl;c  oxcare  off  none  a  bonDrttb  fat 

bartco  DeD  ti)tx  lap 
Che  bl\»e  a  mot  uppone  tbc  bcnt  tbe  femblvD  on  fpDis  fljeaj 
Co  tbe  qtivrvp  tl)cn  tbe  33erfc  xuent  to  fc  tbe  brpttlvngc  off 

tbc  Dcarc 
l^efapD  it  ujas  ti)c  2>uglas  promvs  tbisDay  to  mct  mcjjca^ 
OBut  31  wy&z  })t  u>olD  farjUc  bcrament  a  grcat  otb  tbc  |3crfe 

foca^ 
%t  t\)t  lafte  a  fqupa^  off  3|5ortbombelonDe  loUvDe  at  his 

banD  fulinv 
$?e  xcas  xcax  atb  tbc  TDougljettc  SDogias  compngc  xottb  fcint 

a  mpsljtte  mcanp 
HBotl)  «jttb  fpea^  brpllp  $  branDc  pt  *»as  a  mpgbtf  fight  to  fe 
l^arDpa^  mcn  boti)  offljart  na?  banDe^cajnot  in  Crtftiante 
Cbe  •ttjca?  x%  C  fpea^  mcn  gooD  xoitbosDte  anp  fealc 
CI)e  irea^  borne  a  long  be  ti;c  xeattc^  a  CosvDe  Vty  boumDcs 

of  CibiDale 
iJUabe  of  tbe  brvtlpng  of  the  Dea^  l)c  favDc  ant)  to  vonj  bov0 

locfe  yt  tav&  gooD  becD 
ifo?  neuej  fttljc  yz  soeaj  on  vouj  motbars  bornc  baD  yz  ne- 

uc^  fo  mtcfcie  neD 
CbeDoug!)eti2Doggla0ona  fteDebe  roDe  att  J)t0  menbc= 

forne 
i$i0  armor  glvttervDe  as  DgDaglcDe  a  boIDer  barnexcas 

neucr  born 
Cell  meialjos  men  ve  ar  be  faps  o^  »>bos  mcn  tbat  yt  be 
3®ho  gabc  vouc  leabe  to  l)unte  tn  this  Cbpbiat  ci)a^s  in  ti)e 

fpvt  of  me 
Clje  nrft  mane  tbat  cue^  bfm  an  anfa>ca£  mavD  vt  xcas  the 

goot)  lort)  |Bcrfe 
3©e  xcvll  not  tell  tbe  wbovs  ntcn  xce  a?  !;c  favs  nor  xjjhos 

men  tijat  xoe  be 
2l5ut»e  xovll  i)ount  hea^  itt  tbis  chavs  itt  the  fpvt  of  thvne 

anD  of  tbe 
Che  fattifte  i)artes  in  all  Cbvbiat  sre  habc  fcv^  *n&  ^aft 

to  earrv  tbem  a  xcav 
215e  mv  troti)  favD  tbe  Dougbte  JDogglas  agav  tljer  for  ti;e 

tou  of  us  fball  De  this  Dap 
C!)en  fapt)  t\^z  Dougl)tc  JDoglas  unto  tije  lorD  |Dcrfe 
Co  bvll  all  thes  giltles  mcn  a  las  it  xoeaj  great  pttte 
1&ut  ^txiz  tl)owt  art  a  iott)  of  ianDe  31  atu  a  vevle  callvD 

i»ttl)tn  mv  contre 

la  3Let 


lxxxiv  THOMiE   HEARNII 

3let  all  our  men  uppone  a  parti  ftanbe  ant)  tio  tJ)e  battcJl 

off  tj)e  ant)  of  mc 
tftae  Crtftc0  cor0  on  b*0  croame  fapt)  tbe  tl;e  lorbe  ^erfe 

«?bo  foeuc^  tl)Cj  to  faps  nap 
3l5e  mp  trotl?  t)ougl)tte  SDoglas  be  fa^0  tboxo  fi;alt  neuc^ 

fe  tfyat  bap 
^ctlja^  tn  £>ngIont)e  Sfeottlonbe  nar  ifrance  no^  foj  no 

man  of  a  xuoman  born 
2But  anti  fortune  be  mp  chance  31  tJar  met  l)tm  on  man  fo;  ott 
Crjen  bcfpa^fcc  a  fqupar  off  $frortl)ombarlont)c  i&icVtitytiaxs 

rpngton  xca0  I)i0  nam 
3*t  fhall  ncuer  bc  tolt)  in  Sotlje  5?ngIonfce  rje  fapa  to  fepng 

!$erry  tbe  iiij  for  fi)am 
31  xeat  ^oue  bpn  grcat  lort)C0  twaxo  31  am  a  poor  jSqurjar 

cf  lantic 
31  wvll  ncuer  fe  mp  captapnc  fvgljt  on  a  fpltie  ant)  ftant)e 

mp  felffe  ant)  loocfcc  on 
1But  xctyli  3!  map  mp  xoeppone  xccltie  3!  ^V^  not  bot*> 

Ijart  ant)  bantse 
Cljat  "Dav>  tjjat  t>ap  tljat  tirctifull  tmp.  tl)e  firft  ftt  l)ere  J,  frmtie 
2Hnt)  poue  ^n  jjCrc  ailp  mor  a+^e  jjountpng  atl)e  Cfyybtat 

^ct  y0  tl)cr  mor  be  rjpmt) 
CJje  ^ngglr/fije  men  ljat»e  thcj  boxcf 0  yc  bcnt  tl;cr  l)artc0 

xocre  goot)  t>e  nougbc 
CJje  firft  off  arro^  tljat  tijc  fljote  off  febcn  0Uore  fpea^  mcn 

tlje  t!ougl)e 
^ct  bpt)t)^0  tl)t  ^erle  5Dogla0  ttppon  tl)e  bent  a  eaptapne 

goot)  pe  nougbe 
3lnt>  t!)at  xca0  fene  beramcnt  for  bc  xorougl)t  rjo~botlj  xdoo 

ant)  xDouclje 
Cl)c  IDoggla0  pcrt^ti  l)t0  oft  in  iij  Ipfe  a  cljcffe  cl)cften  off 

prptie 
£©ttb  fuar  fpear0  off  mrgbttc  trc  tbe  cttm  in  on  cuerp  fpfce 
Cl)rugbe  our  tnzztyu)*  arctycrp  gabc  manp,  a  vcountie  full 

xtpttc 
g$any  a  DougJjctc  tlje  gartieto  t)?  xcJjierj  ganptie  tbem  no 

pryBe 
Cl)C  pnglffijc  mcn  Ict  tl)car  boj>0  be  ant)  puJtic  oxot  brant)C0 

ttjat  xecr  brtggt 
3t  *ca0  a  Jjebp  fpgijt  to  fc  brpgbt  ftcort)C0  on  bafnitco  Ipght 
Cljrorotce  rpcbc  maic  ant)  mrme  ^e  |)lc  man^  ftcrne  tbe 

ftroHe  tione  ftregijt 

^an^ 


AD  PRiEF.  SUAM  APPENDIX.  lxxxv 

^anp  a  frc^Ue  tijat  *oa0  fall  fre  tbcr  untiar  footfcpt)  Ipgljt 
9t  laft  tljcJDuglas  ant)  tljefDerfe  met  Ipfc  to  captapn0  of 

mpgljt  anl)  of  mapne 
Cije  foapte  togctJjar  tpll  tije  botij  froat  xoitJj  toort»c0  ttjat 

*oear  of  fpn  mpllan 
Cljc0  xoortljefrcefcps  for  to  fpgbt  tljer  to  tije  xoear  full  fapne 
Cyll  tJje  blooticoajte  off  tljea^  bafnete0  fprente  a0  encrD^t) 

ijcal  or  ran 
l^elDe  tlje  perfe  faptie  tlje  2DogIa0  ant)  3  fetij  31  fljali  tije 

brpnge 
£©Jjer  tljotoe  fljalte  baue  a  £erl0»agf0  of^lamp  out  Bcots 

tilj  fcpnge 
Cljoue  fljalte  Jjauc  tljp  Kanfom  fre  31  ijigljt  ttje  jtjear  tjjte 

tljinge 
iforttjc  manfullyfte  man  yct  art  tJjo*oe  tijat  euer31  con=> 

qucrpt»  in  ftiDengtjtpng 
$ap  fapt)  tljc  Iort»e  idcrfe  3  tolUe  it  tlje  beforne 
Cljat3  ttioltie  ncuerpcitiptic  be  to  no  manofatoomanborn 
l©itlj  tjjat  tljer  cama  narroxoe  ijafteip  forttje  off  a  mpgljtte 

watte 
i$tt  Ijatljc  Grcfeene  tije  perle  3Dugia0  (n  attije  brcft  bane 
Cljrorouc  iptiar  ant)  iong0  batlje  tije  fljarpe  arrowcvs  gane 
Cijat  neuer  afte^  in  all  Iji0  Ipffe  trnpf  ije  fpapfce  mo 

!O)ort)C0  but  ane 
Cljat  *oa0  fvgljte  pe  mp  mprrp  mcn  uiljpll^  yt  map  for 

mp  lyff  tiaps  bcn  gan 
CJjc  pcrfe  leanpt)e  on  lji0  branDe  ant)  faxue  tljc  2Dugia8t)c 
i$e  toofeetljetictjcmane  be  tl;e  JjanUe  ant)  fayt)  xoo  £0  me 

for  tJje 
Co  ijaue  fatoptje  tijv  Itfffe  3  wolUc  Jjauc  pertvUe  witl)  mp 

Iant)c0  for  yzms  iii 
^ror  a  bettcr  man  of  tjart  nare  of  ijanfce  wa0  not  in  all  tJje 

nortlj  contre 
£Dff  all  tjjat  fc  aSUottifljc  fenpgjjt  x»a0  eallpt)  Bix  i^exoe 

tlje  Slponggon  bprrp 
i$e  faxoe  tljc  3Dugla0  to  tlje  JDeth,  »a0  fcpgljt  ije  fpent^ti  a 

fpear  a  trufti  tre 
i$e  rot)  uppon  a  corflarc  tljrouglje  a  ijontjritij  arcljcrp 
i£e  ncucr  ftynttvtie  nar  ncucr  blauc  tpll  ijc  cam  to  tije  goot) 

lort)  $crfe 
i$e  fetupponetijelortje^erfe  atipntc  tijat  xoa0  full  foare 
i©itjj  a  fttar  fpcar  of  a  m?gijtte  trc  clcan  tjjoro»  tije  bofcp 

ije  tlje  ^erfc  ber  ^t\)c 


lxxxvi  THOMiE   HEARNII 

%t\)t  to  tbaripDe  tbat  a  tnan  mpght  fe  a  iarge  clotlj  paro 

ant>  mare 
Coxoebettarcaptarm0xeeamat  in  criftiante  tben  tbatDaj? 

flain  xcear  tber 
Sn  arcljar  off  $ortl)ombcrlont)e  fap  fican  xca0  tbe,Iort)|->erfe 
^t  bar  a  benDe  boxoe  in  \)is  banti  xea0  maDe  off  trufti  tre 
%  naroxo  that  a  clotb  ^arDe  xca0  Jang  totl)  barDe  ftele 

baplDc  be 
31  t>rmt  tbat  xca0  botb  fat>  anti  foar  be  fat  on  Sfr  l^exoe  tbe 

^onggon  bprrp 
Clje  tirmt  ?t  x»a0  botb  fatJ  ant>  far  tj;at  be  of  ^onggon 

bcrrp  fete 
<€\)t  fxcanc  fetbar^  tbat  J)(0  arroxoe  bar  xottb  bt0  bart 

bloot)  tbe  xcear  xccte 
Cb er  x»a0  neuer  a  freafee  xoone  foot  xoolte  fle  but  ftill  (n 

ftour  t>vt>  ftant) 
fjcaxepng  on  pcbe  otJ;ar  xebpll  tbe  ntfgbt  t)re  xoitb  manp 

a  baifnii  brante 
Cl)i0  battell  bcgane  in  Cb^biat  a  noxcar  befor  t\)t  none 
3!nt>  xoJjen  efccn  fong  bell  xca0  rang  tl;e  batteil  xoa0  nat 

half  tione 
Cljc  toofee  on  ethar  hant>  be  tbe  Ipgl)t  off  tbe  mone 
^anr»  batie  no  ftrengljt  fov  to  ftant>e  in  Chpfctat  ti)t  b(llp0 

abou 
£>f  jcb  C  arcbar0  of  ^nglontie  xoent  a  xcap  but  fifti  ant)  tbre 
£)f  jcjcCfpcarmenof  .SKotlontje  but  cbcn  fibc  ant)  nfti 
15ut  ail  xcear  flapne  Cbcbiat  xt<ttl)tn  ti)t  batie  no  ftrenge 

to  ftant)  on  bP 
Clje  cbpltje  map  rue  tbat  £0  ^n  bovne  it  xoa0  t\)t  mor  pitte 
Chear  xoa0  flapne  xctthc  tbe  lort)  fSerfe  Str  3iobn  of  3s 

gcrftonc 
^ir  IBogar  tbc  J)intie  bartlp  &ir  I©pllf  am  tbe  boltje  bcarone 
Bir  3!org  tl)e  xoortbe  louie  a  Unygbt  of  grcat  IKenoxoen 
Bir  l&aff  tbe  rpcbe  IRugbe xottl)  Dyntes  xcear  beaten  Uoxocne 
;#orl©etbarrrmgtonmp  hartexca^  xcothat  euer  l)c  flapne 

fl?uloe  be 
jFor  xoben  botb  J)i0  Jeggte  xocar  bexo^ne  tn  to  ytt  \)t  fen^letJ 

ant)  fougbt  on  bts  fenp 
Cber  wa0  flapne  xcftb  tbe  Oougljeti  3Dngla0  S>ir  i^exoetJ)e 

^onggon  bprrr^ 
&tr  3Dau?  JlxoDale  tbatxoortbe  xoa0  b(0  Cftar0  fon  xoa0  be 
eirCharlg  a  ^©urre  in tftat  placc  tl)at  neucr  a  foot xoofte fle 

Six 


AD  PRJER  SUAM  APPENDIX.  lxxxvii 

Sfr  l^cxec  ^apscll  a  lorbc  Ije  M>a0  xottl)  tl)t  JDoglaS  tirjt) 

rjeticv 
£o  ott  tbe  morrowe  tl}z  maptie  ttycm  bvjcars  o$  bircb,  anO 

bafell  fo  gap 
3$anv*r>eiJ0ttSwtti)M)ctjvngtcars  cam  to  facl)  tt)cr  maUrjS 

a  *»ar/ 
Cibpt>ale  map  earne  off  carc  $frortt)ombarlQnt)  map  mapfc 

grat  mon 
^For  to*cc  fnct)  eaptapns  as  flarme  xocar  ttjcar  on  tt)c  marel) 

pcrti  ilaii  ncuer  be  non 
i©ort)  ps  ccmmen  to  CtJben  burroxoc  to  3!amp  tlje  &koU 

ti(l)c  fev/ng 
Chat  tougbcti  3Duglas  Ipff  tcnant  of  tbe  0pcrclje0  rjc  lap 

flcan  Cbpbiot  xoitJ)  in 
l£ts  bantjfccs  t)^t)  ije  x»cal  ant)  wrmg  Jje  fapt)  alas  anfc 

u-oc  ps  me 
Sncb  a  notbar  eaptavjn  .Sfeotlant)  xcitfe  in  he  farjt)  t>e  fetb 

fhult)  nencr  be 
l©ort)e  ps  commpn  to  lobty  ILontione  till  tlj-e  iiii  l$arrr? 

our  Hrmg 
Cl)at  lort»  ^erfe  cbcrjfftcnante  oftbe  fllJJ  crcbts  J;e  lavflavne 

Cbpbiat  witljtn 
<E>ot)  batte  mcrci  on  Jjts  foll  fapt)  fepng  l^arrrr  goot)  lort)  pf 

tijr-  sotil  it  be 
31  hawe  a  C  captapns  tn  ^nglonDe  hc  far-t)  as  gooD  as  eucr 

xoas  be 
20ttt  ^)crfe  ant)  31  brook  mp  Ir-ffe  tlj^  Detb  xoeli  qnpte  fball  bc 
3Hs  ottr  noble  fer-ng  mar;De  bis  a  boxwe  Ipfec  a  nobie  prince 

of  renoxoen 
^For  tbeDctb  of  tbe  lort)  jDcrfe  Jje  DrjDe  thc  battell  of  J)omr 

bpil  Doxon 
I©ber  typ  ant)  ttjrttte  Sfeottifbe  Hnrjgbtes  on  a  Dap  xoeatv 

beaten  Qortm 
«ElenDale  glrjtterrjDc  on  tijer  armor  brr/gj)t  obcr   cafttll 

towar  ant)  toxxm 
Cbj0  wa0  tbe  bontpngc  off  tljc  Cljcbiat  tfyat  teat  begane 

tJ)is  fpurn 
JJDlQ  men  tljat  Kno*ocu  tijc  grotonDe  xocll  yc  noitgbe  call  it 

t\)t  battell  of  sOttcrburn 
Stt  iDttcrburn  began  tf?<0  fjmrne  npnon  a  ■  ^onnrm  Dap 


i.  Skj  pro  ^onnrm  Dar% 

Cber 


lxxxviii  THOMiE    HEARNII 

CJjer  xoa0  the  fcougghte  JDoglas  flcan  the  perfe  neuerwent 

awap 
Cher  *oa0  neuer  a  t£tn  on  tljc  march  partc0  fcn  tj;e  2Dos 

gla0  ant)  the  |2>crfc  met 
2lr5ut  pt  %oa0  merbeie  ant)  the  ret)eblut)c  ronne  not  a0  thc 

ISeanc  tiops  in  tJjc  ftrct 
3]hcfuc  ertft  our  bail£0  betc  ant)  to  the  blp0  u0  brpnge 
'Cbu0  M>a0  tbe  hounttfnge  of  the  Cbibpat  goO  fent)  u0  all 

goot)  entipng 

Expliceth  quoth  »  Rychard  Sheale. 

Num.  V-  Vide  pag.  xxxv. 
Nummus  Haroldi  Regis,  Comitis  Godwini  filii,  e  Mu- 
feo  Amici  noftri  Joannis  Bridges,  Armigeri,  Viri  & 
ornatiHimi  &  fpe&atiflimi. 


Num.  VII.  Vide  pag.  xliii. 
0.  jpote  about  ttje  $$£>.  cf  Vettius  Valens  amcng  ClBr. 
Selden's  HBoofeS  ttt  tt)C  Bodlejan  ^tbrarp ;  tunttcn  op 
mc  on  Friday  Oftob.  8th.  in  1*708. 

E  Coll.  noftris  MSS.  Vol.  xvn  p.  192. 

$  tlje  Bodlcjan  ILtbrar^,  amongft  H®V.  Selden's  MSSts. 
[Arch.  Seld.  B.  37 .]  t0  a  fatr  Copp  ttt  paper  Of  Vettius 
Valens's  Anthologia.     'C(0  a  folf  0  210OOB,  COntatntng 

ac;z.  3Leabc0,  ant)  (t  appear0  from  3lrchbp.  ufher's 


3 


r.  31  fint»  that  tb(0  JKpcbart)  ^m\z  s»a0  iibfng  (n  tbc 
2>car  iy88.  ano  tbat  be  wa03!ut!;or  of  manp  other  fSoettcai 

CJ>tng0. 

Letters, 


^ONSPECTIIg    QHADRUPLEX    CA  gTRI    £IVB    ARClg   OXONlEN^lS 


ConfpecPus    recesrva   Caftri  a.  pante     auSlrcLlx,  ptr  quem  iniraAtvusy 
ubi    rrvuri   vCju^nbur  a-cknocturn  crafsi 

Nt^irtVJVide. 


Corfpectus  antiquus  Caftrrte  Talula 
Kactulphi  ^4gafi  A.t>.t^tyS  .  edvta 


Lciupcctus  anciqiu is  Cajftn.e  tttbula 
JjairUelis  }\.in.a  bello  nupero  civili 
ijrcxjsantci    de.Un.cdta. 


Confpecttu^    recen$  Caftri:  a  ripa.  qttadam   Ttrxta    pontem     axxHralem  ctxxi  ad  Brcraft-irlTxm  cixxcit. 

(aflurrti   qu.acla.l~n    irvtecjra.  3C  antiqua,    auce  tvrvLcci   rvurtc   rncvnetJreliauts   nitrivKiirn  ditutis,) 

*t    Co-mitatus      e^raaftulvvm,     co  nve rtitur.Prope     hanc     tiimm ,  ut    optne-rylVlati/dis    virago  illa.Aiiyln.ci^Heynrict 
mater}  albis    vefihus    utdutuut    fpecie    tti/vei.    coloris    Ixoftes  falteret,  noctis   filentto  earefsa   eft  ovvtdo Oxoi 
,  a    Ste.p-h.ano     rege    ctrctij  s^cme     ob-Cefso,SC  jcaptxa    per    lhajmejxnx.   vecta     ad    ai-ce*n    \Vallingford-tettfei 

(b.jCollis    quida-m    cditiortque tn 
pulffo   i/crcant  tlie  rvepe    of~ 
the   Caftle. 


Tmpcnfis     egreau  Antiquarii  pariter  atque  Amici  rioftri  e^imti RldHARDI  CRAVB^tde  AIIC^KUETON  u 
Agro    (TLOUdE^TIUENSlAvmiaeri, 


drlin..f*B  Ufffhar-s    lia.lrrrUn.iV.Ol 


AD  PRiEF.  SUAM  APPENDIX.  lxxxix 

Letters,  p.  32.2.  anD  from  fcmcJBote^  of  $$v.  Selden  fn  \)is 

2!{>00li  De  Diis  Syris  anD  J)f0  CDttfOU  Cf  tl)t  Arundelian  Mar- 

bles,  that  it  formcrlp  belong'D  to  tlje  famons  ^atl;einati= 
ctan,  John  Dee  •,  to  x&hom  tt  came,  3!  beliebc,  aftcr  tljc 

JDeath  Of  Chriftopher  Longolius,  itfho  XOa0  tbe  pcrfotl  tljat 

got  it  tranfcrtbeD  for  thc  Charge  of  about  6.  ponnD0  10. 

fl)tlling0,    30   appcat0  from    the    follOXSing    Memoranduui 

wrttten  at  the  begtnning  of  th(0li5oofc:  "Garavit  hunc  Ii- 

"  brum  dercribendum  Chriltophorus  Longoliusprecio  oclingento- 
"rum  feftertiorum  nummum,  hoceft,  vicenis  aureis  ducati>. 

«  De  Lonpmir  '>Ct0  ti)ongJ)t  bp  fomc  tl)at  t\)i&  i0  U)C  onlp 
Copp  of  tht0  balnableCoilettton  ttyat  is  noso  cjcftant,  anD 
tbat  ti)c  otijer  morc  anttcnt  Copp,  xstycl)  bdong'D  to  Aldus, 
fyom  •ortncb  Longclius  got  tl)t0  to  be  tranfcrtb'D,  is  not»  uns 
fortunatelp  loft.  31  remcmber  Joieph  Scaliger  more  tljau 
oncementton^  a  Copp  of  Vettius  tn  hi0  Cptftle0,but  tt  Doeg 
not  appear  xshcther  'txoa0  the  fame  xoitJ;  thi0  of  LongcKus, 
or  tbat  of  Aldus,  or  xobctbcr  't*sa0  Dtfferent  from  ctthcr. 
'Ct0  certatnfrom  the  fafD  Cpfftle0  [11  n.  551t.]  tl>at  Sca- 
liger  intentiet)  tO  bafcC  fet  Ottt  Vettius  Valens;  bitt  Dptng  bes 
forc  i)t  couID  accomplifl)  *ohat  he  haD  rcfoibeD  upon,  fome 

f?ear0    ftnce  Huetius  (30  Str  Edward  Sherbourne   obfclUCO) 

baD  a  tjcfigne  of  printtng  hftn  at  Paris,  anD  £>r.  Edward 
Bernard  fent  l)im  a  Spectmen  for  that  tntent  t  bnt  acj)at 
tynDer'D  J)tm  is  uncertatn.  <3©r.  SeMen  jha0  gtbcn  n0  too 
or  tbrec  iffragmcnts  fn  the  2l5ooft0mention'D  abobc,  anD  fo 

J|)a0  Salmaiius  in  \)iS  U5oofe  de  annis  climaciericis  ;  attt)  UUCC 

that  £^r.  Dodwell  Jja0  pablftb'D  an  ejctratt  out  of  J)tm  in  I/10 

Epiftolary  Difcourfe  conc.  the  Immortality  ot  the  Soul.     3int) 

311  tl)infe  fome  otber  icarneD  £®tn  habe  mcntion't)  l)im  ag 
an  3!utbor  xoortJj  pnbitfhing,  00  J)e  moft  eertainlp  t0,  tf  at 

t\)t  famc  timc  Julius  Firmicus   Maternus's  Kbri  Mathefeos,  OC 

H5ooB0  of  ti)c  $o*oer  anD  3Inflttcncc  cf  tl)e  ftarr0  aecorDing 
to  t\)C  JDottrine  of  tbe^gyptians  anD  Babylonians,  (for  xoitlfs 
out  Donbt  one  xdouID  illuftrate  t\)t  otber)  x»ere  publifheD 
•nitl)  htm  ;  for  ttye  tilnftratfon  of  w\)ic\)  mucb  mtght  bcalfo 
collettcD  fromtlje  tbrce  ^SS.noi»  tntl)t  Bodlejan  Jltbrar^ 
w>J)tcJ)  3Dr.  Huntington  procnrcD  from  Baflbra,  wrtttcn  tti 
tbe  Chaldean  Eanguage  anD  Cbaraacr.  SIBtit  tben  a0  tljffif 
grcat  l©orfe  woulD  bt  of  flgnal  fcrbfcc  to  IKcitgfon  anD 
3Learnfng,  bp  conDuctng  fn  an  emtncnt  manncr  to  crpofc 
tjjc  foll^,  tl)e  banitv,  anD  tbc  maDncfc  of  both.  the  olD  anD 

m  moDeru 


xc  THOMiE   HEARNII&c. 

moticrn  $retent)er0  to  3!tttJictarp  aiftrologp,  fo  it  is  moft 
certain  tl;at  ti.jc  ^crfon  »>ho  i;ati)  the  cottrage  to  ttnbertafee 
<t  ottght  to  be  tJbrongljl^  berfct),  not  onlp  in  the  Chaldaic, 
httt  alfo  tn  tl?e  ^Egyptian  Sftrologp ;  becaufe  Vettius  ijtmfelf 
acqttatnts  tts  that  ttttring  bts  'Crabclls  in  ^gypt,  Ije  wasf 
at  a  grcat  ejcpence,  bcfore  bc  cottlt)  learn  ttye  j&ccrcts  of 
tr)i<s  §rt  from  bts  cobetotts  fllpafters  antj  3"^uttoris,  the 
Hierophantx  tt  map  be,  xoijo  matic  a  fBrep  of  htm,  to  sabich 
i)t  fnbmtttcti  ont  of  iobe  to  ft.  JlmmetiiateJp  aftcr  tbe  JRote 
abobe  menttoneD  conccrning  the  Sttm  of  *&J)onep  Longolius 
gabefor  babing  thefl)pi§>.  tranfcrfb'D,  is  aDDeD  anCjcplfs 
cation  of  t\)t  fcberal  0otes  matje  nfe  of  in  tbe  25oob,  in 
«jhfch  are  fomcDtflferent  from  thofe  publtfi)'D  bp  DuFrefne 
<n  btff  Greek  dfjloffarp.  fl^r.  Selden  ant)  otijers  ijabe  barp'0 
about  tbe  time  *t>t)en  tljis  3!nthor  iib't» ;  bttt  it  appears 
from  Dtbens  ^otcs  in  thts  fll£)J3.  ( wfctch  31  ^abe  feberai 
tfmeis  peru8'D  xoiti)  muci)  IDeiight )  tbat  foe  lib'D  after  the 
time  of  Antoninus.  I&e  menttonjS  Indktions  in  fome  fMacciS, 
the  ufe  of  xshicb  DiD  ttot  begin  'till  abottt  tbe  time  of  Ma- 
xentius.  Cfcere  iff  another  $ote  xohicb  brings  hfm  as  1om> 
as  Sevems,  be  mentfontng  a  perfon  wbofe  $atibftp  he  acs 
conntff  for  in  ti)t  £ear  200.  after  Cbrift  or  tbereabottts.  3lnD 
tbis  tS  the  proper  Valens  citcD  bp  5©r.  Selden  ant)  ottyers ; 
fot  the  latter  #art  of  tije  i©orfc  feems  to  habe  becn  Done  bp 
anottyet  Valens,  one  of  ti;e  2l5oofes  in  fol.  181 .  b.  being  callet) 
fittxiov  fovTtzo*,  yotycvcas  before  the  fijcti;  anD  fcbcntl)  if  not 
more  are  mcntton'0  in  Dtte  ortier.  Cfjerc  arc  txco  confe 
Dcrabie^otes  concerntng  tbe  3ige  of  tbisiattcr  Valens,viz. 

'TTrihfyfi^n  /3'.  AiochvTietvii  tres  />[*£   (Ot  147.)  TvZi  1$'  «s  ap.  y.   [in 

fol.  177.  b.]  xohich  brings  bim  as  los»  as  an.  Chrifti  451. 
3Httt)  (n  fol.  178.  a.  tye  mentionff  the  SDeath  of  Valentinian 

tbeScconD,  in  the  j6th.^ear  of  fcf0  3tge,  b^xohtcb,  ijetisf 
brought  Doxon  to  about  tfee  ^ear  391. 


GUI- 


XCI 


GUILIELMI     SILVII 

EPISTOLA, 
Editioni  Antverpienfi  praemifia. 


D,  ELISABETELE 

SERENISS.    ANGLIyE, 

FRANCIiE,  HYBERNIiE  REGINiE. 

UCTOREM  hunc  abamico 
nactus  primum  ipfe  paginas 
aliquot  percurrens,  ledtione 
devoravi :  mox  opere  nonni- 
hil  deguftato  illud  uni  &  al- 
teri  ex  familiaribus  meis  viris 
fane  prudentibus  &  infigni- 
ter  eruditis,  meo  more  expendendum,  &  dili- 
genter  examinandum  dedi,  magno  ab  ipfis  ftu- 
dio  contendens,  ne  fiium  me  de  hoc  Chronico 
judicium  celare  vellent.  nam  temere  quidquid 
obtruditur,  in  lucem  dare,  effet  non  folum  te- 

m  2  merarii 


xcn  GUILIELMI  SILVII  EPISTOLA. 

merarii  &  inconfiderati  hominis,  verum  etiam 
in  promovenda  re  litteraria  parum  diligentis 
&  officiofi.  Poftea  vero  illi  ipfi,  quibus  hanc 
provinciam  demandaram,  ita  mihi  pro  voto  re- 
fponderunt,  fic  opus  commendarunt,  ut  vix  a- 
liud  magis  unquam,  cum  propter  docl:rinam, 
prudentiam  &  gravitatem,  tum  vero  maxime, 
quod  plurima  deprehenderent  his  temporibus 
fcitu  dignifT.  qua?  prsecipue  in  hoc  au&ore  com- 
mendanda  fummifque  laudibus  extollenda  cen- 
ferent,  &  in  primis  quod  aperte,  ingenue  citra- 
que  omnem  fucum  aut  adulationem  hiftoriam 
iuam  profequeretur,  nunc  hos,  nunc  illos  pro 
merito,  fine  ullo  refpeclu  aut  laudans  aut  vitu- 
perans.  Itaque  cum  in  hoc  libro  plurima  effent, 
qux  in  hunc  ufque  diem  veluti  altifT.  tenebris 
obruta  delituerunt,  vifus  fiim  mihi  officium  & 
regno  &  Majeftate  tua  non  indignum  fac-turus, 
fi  opus  hoc  prima  occafione  in  lucem  ederem, 
omnibufque  legendum  exponerem,  ut,  fi  forte 
ipforum  fortitudinem  in  fufcipienda  adverfus 
perpetuos  Chriftiani  nominis  hofteis  expedi- 
tione  imitari  recufarent,  faltem  admirarentur 
ac  juftis  laudarent  encomiis  tantos  principes, 
qui  relictis  Regnis  ampliflimis  &  Imperiis,  mi- 
nime  veriti  funt  vel  ob  fumtuum  magnitudi- 
nem,  vel  etiam  ob  periculofi  itineris  difficulta- 
tem  gravifT.  bella  fufcipere,  ut  quoquo  modo 
regnum  Hierofolymitanum  cum  vicinis  provin- 
ciis  Euangelicas  redderent  libertati,  ac  tanta 

mala 


GUILIELMI  SILVII  EPISTOLA.  xciii 

mala  perpefTos  Chriftianos  a  contemtu  vindi- 
carent.  His  ergo  &  ejufmodi  reb.  gerendis 
cum  prae  ceteris  omnibus  &  fplendore,  &  ani- 
mi  magnitudine,  cum  in  adeundis,  tum  etiam 
in  contemnendis  periculis  Anglorum  Reges  ex- 
celluerint,  non  immerito  tuas  Regias  Majeftati 
infcribendum  opus  duxi,  quas  non  folum  regni 
hujus  amplifT.  fed  etiam  omnium  virtutum  pra> 
clarifT.  heres  exftitifti,  ita  ut  parem  noftro  in 
orbe  Reginam  invenire  difficile  judicemus,five 
linguarum  peritiam,  five  animi  dotes,  aut  recte 
gubernandi  fcientiam,  quis  fpedtare  veiit.  ne- 
que  dubitandum  eft  quin  tanta  Patrona  fultus 
nofter Neubrigensis  magno cum applaufu, 
&  alacritate  in  lucem  fit  proditurus.  Deum 
Opt.  Max.  oro  ut  veftram  Ma^in.  Regnumque 
illud  amplifT.  multa  perpetuaque  felicitate  de- 
corare  dignetur.     Antuerpise  iiii.  Idus  Mart. 

M.D.LXVII. 


$mxt  y«.  Mtf. 

deditifT. 


Gulielmus  Silvius, 


JO- 


CXIV 


JOANNIS   PICA  RD  I 
PROLOQJJIUM, 

Editioni   Parifienfi   praefixum. 

AD 
POTENTISSIMVM,  ILLVSTRISSIMVMQVE 

D.D.CAROLVM  GONZAGAM 

Et  CLEUENSEM, 

Franciae  Patricium,  Niuerni  Rheteli- 
que  Ducem,  Mantuanum  &  Porci- 
anum  Principem,  nec  non  Campa- 
nise  Gallicae  Brigiaeque  Regium 
Praefettum,  &c. 

In  Guillelmi  Neubrigenfis  Hiftoriam, 
Proloquium  J.  Picardi. 

EL  tandem  liceat, 

quia  neceJSe,  hunc  of 

ferre  t^Auftorem,  ut 

gratiffimo  tuo  erga 

nos  animo  qualiter- 

cunque  refpondeamus,  6?  beneficium 

priva- 


J.  PICARDI  &c.  xcv 

privatum  publica  tejlemur  gratu- 
latione.   Serius  quidem  pro  officio, 
gratiaque  collatce  magnitudine :  ita 
ut  vereamur  ne  noflra  %£&<;  d  j3pa- 
$mh<;  fit  &%*.&&  %*&<;>  quanquam  a- 
quifjimi  rerum  ceftimatores  nihilun- 
quam  duxere,  vel  dixere  ferum,  fi 
ferium.   ^uam  vero  ferium,  Ji  ex 
voto  Momi  feneftrata  nobis  inejfent 
pectora,  etiam  talpce  penitim  vide- 
rent.  Interim,Jijuvat  Angliam re- 
navigare  hujus  hiftorice  foliis ',  ceu 
velis,  licet.  Quidni  ?  Cum  &  Prin- 
ceps  Jsdauricius  tibi  ex  ea  advolanti 
(redeunti  enim  dixifiejuam  minu- 
eret  celeritatem)  cenfuerit  inter  vi- 
fenda,  velivolum  oftentare  currum : 
qui  tamen  nec  te  vel  adGeffbriacum 
Morinorum  portum  vehat ,  tantum 
abefty  ut  fuo  perbrevi  trattu  reve- 

hat 


xcvi  J.   P  I  C  A  R  D  I 

hat  Doverium:   indeque  remigres 

Londinum  urbium  /mglicarum  ur- 

bem,  cjuamhoc  in  librofpeciabis  non 

fplendidis  ittis,  qucejubente  ferenif- 

fima  Regina  Elifabeta  licuit  vide- 

re,  quantum  libuit,  infigncm :  fed 

1  conciliis  habitis,  Regibus  Stepba- 

no,  Henrico  II.  Rickardique  Regis 

%  coronatione,fpumantem  noxio  Ju- 

dceorum  perfidorum  cruore,  turba- 

tam  GuilleJmi  Londinenfis  indigence 

factione.  At  morcefatis  in  Anglia : 

loci  varietas  tollat  faftidium,  prce- 

terquam  quodfejlims  ad  graviora, 

ut  lujiratis  Zelandice  celeberrimis 

urbibus  applices  in   Hollandiam^ 

prifcis ,   Bataviam:  ©*  falutato 

^SMauricio  Principe,  nec  non  ejus 

germanis,  Lugdunum  Batavorum 

i.  De  quibus  1. 1.  c.  10, 30.  &  1.  $.  c.  1.    2.  L.  4.  c.  1. 

per- 


PROLOQUIUM.  xcvn 

pervenias :  Scaligerumque  noflra- 

tem,   reipublkce  litterarice  prceci- 

puum  columen  &  lumen  invifas. 

Conduxerit  enim  plurimum  tanti 

viriafpeclus  non  injucundus,  ad  de- 

tergendum,  fi  quod  haurias,  tcediwn 

1  ex  ejufdem  Hollandice  inundatione 

ah  Auclore  noflro  recenfita  utpote 

fuo  cevofacia :  &  certefic  danmofe, 

crudeliterque,  ut  ne  ipfis  quidemju- 

mentis  parcitum.  §luid  mitius  fpe- 

retur  de  beris,fcilicet  hominibm \fi 

vel  fervi  innoxii  luant  capite  ?  fDe- 

latus  Hollandia  Kortholandiam , 

ftupuifli  infoihos  populi  mores  & 

femincemarince  nuper  comprehenfce, 

aliquandiuque  cum  indigenis  verfa- 

tce:  cujus  haud  difpares  intueberis 

inGuillelmi  noftri  Anglia, 2  pueros 

I.  De  qua  1.  3.  c.  1.    2.  L.  1.  c.  27.  cui  jungantur  notae. 

n  toto 


xcvin  j.  P  I  C  A  R  D  I 

toto  corpore  virides.  Daniam  tamen 
appulfus  &  a  Rege  perhumano  ex- 
ceptus  magnifice,  cernes  aliud  bis 
longe  mirabilius^fcilicet l  Nicbola- 
um  Brekfpearium  ^Anglum^patris 
Codro  pauperioris  filium,  fic  prove- 
clum,  utpontificias  ^Albanenfis  Ec- 
clefice  meritus  infulas,  ^Apoflolicus 
Legatus  id  obierit  regni,  paulopoH 
Romanus  pontifex  inaugurandus. 
Huc  ufque  pacifica.  Magnanimum 
enimpeftus  tuum  Jpirans  belli  vere 
belli  avet  caftra  6f  bosies  illos,  cum 
quibus  majores  tui  pugnavere  gla- 
diisnon  volfeUis:  aut,  ut  pugnare- 
tur^  effecerunt :  nominatimque  S. 
Bernardi,  aqualis  Guillelmus  Ni- 
uernenfis  Comes  {nulla  enim  tum 
Ducis  mentio  vel  titulus )  juslitice 

i.  De  quo  1.  %.  c.  6. 

fan- 


PROLOQUIUM.  xcix 

fanctitatifque  nomine  celeberrimm 
in  hifioriis:  qui  anno  incarnatiChri- 
fti  mcxxviii.  venit  ad  Trecenfe 
1  Concilium  d  Mathao  S.  R.  E.  Le- 
gato  coacium,  una  cum  Archiepif 
copis  &  comprovincialibus  Remenfis 
Senonenfifque  dioecefem^adprcefcri- 
bendas  leges  militibtis  Templariis  : 
quos  Auctor  nofier  appellat  mortis 
contemptores,  &  fuis  locis  nonnulla 
eorumfortiadenarrat  gefta.  Sedubi 
in  actis  z  Lateranenfis  Concilii,  no- 
minatim  legi  Albigenfes  hareticos, 
aqua  ignique  interdictos :  vemt  in 
mentem 3  Odo  Niuernenfis  Comes  an- 
no  mccix.  profecim  adeandem  hce- 
refem  excetram  debellandam  non 
Herculis,fedfidei  Catholica  clava : 

i.  Hoc  de  Concilio  lege  notas  ad  epift.  39.  S.  Bernar.  po- 
fter.  edic.  x.  L.  3.  c.  3,  3.  De  quo  Fecr.  Vallis  Sernaiae  c. 
ij.&zi.  Hilt.Albig. 

n  2  ubi 


J.    P  I  C  A  R  D  I 

ubi  expugnatce  Carcajfonce  regimen 
obJatum  refutavit  modefte :  &,  ut 
Simon  Monfortim  fufciperet  obte- 
ftati  funt  ille  Duxque  Burgundite. 
Hcec  quidem  in  Occidente :  Oriens 
autemlonge  cjarior  apparet  expedi- 
tione  philippi  Francorum  {qui  Pe- 
tri  Comitis  Niuernenfis  filiam  dedit 
conjugem  Herveo  a  Gierno,  &  cum 
ea  Comitatum  Niuernenfem,  l  in- 
quit Alti(Jiod.Monachus)&  Rtchar- 
di  AnglorumRegis\quos  infequeban- 
tur  Henricm  Campanus ^Stephanus 
Blefenfis,  Rainaldus,  Herveus  Gi- 
ernius  z  Erixque  Niuernenfes  Co- 
mites^  Sj3  alii  complures  DynaBa 
interpofitis  annis  pauculis  ad  idem 
bellum  accincti :  qui  licet  pro  virili 


i.  In  Chronol.  anno  1199.     t.  fcjus  memio  apud  Joan. 
Herold.  1.  %.  B«lli  facri  c.  %.  1.  3. 

de* 


PROLOQUIUM.  cr 

defudarint Jhaud  tamen  coirceri  ha- 
cfenus  valuit  illis  ipfis  Orientis  fini- 
bus  ceu  rapidus  torrens  Mahume- 
tes  illeCbriflianiffimiperduellis.Ea 
de  caujfa  plerique  Gallorum  princi- 
pum,  ut  illufirembellisjuperioribus 
coronidem  imponerent,  mox  Chrifti- 
an&  Jidei  clypeo  plujquam  feptem- 
plicimuniti  ruerunt  in  idololatras, 
pulchramque petierunt  per  vulnera 
mortem:  qua  &  tu^Sereniffime  Prin- 
ceps,  ftimulatus,  fimulque  Hierojo- 
lymitanis  majorum  prceliis  excita- 
tus  acrius,  quam  Themiftocles  Mii- 
tiadis  trophais,  pervenifii  tandem 
Vtennam  ^Aufiriacam,  Jalutafli 
Mathiam  Archiducem  Imperatoris 
Germanum,  &  comparatis  militice 
necejfariis,  ocyor  Euro  te  applicafii 
ad  Toparcham  RuJJevormium  ca- 

ftrorum 


cn  J.    PICARDI 

ftrorumprtefeffum :  a  quo  fuiftiho- 
norifice  in  confilium  ajfumptus ,agni- 
tufque  velut  ab  Uliffe,  alter  Acbd- 
lesy  excelfi  animi  ardore :  quem  mox 
explicuifti,certiorfactus l  de  duobus 
Turcarum  millibus  ftationem  agen- 
tibus  intra  fecundum  ab  exercitu 
Chrisliano  milliarium:  illos  haud 
minus  prudenter  quamr  feliciter  in- 
ducens  filvce ,  utguftarent  de  inftdi- 
atoribus.  Quumque  Polemarcha  re- 
fcifiet  Vefio  confulendum :  haudmo- 
ra  copias  immittit  militares .  Tu  ve- 
rofimulruis  inter  confertas  acies  ac 
adComitem  Martinengumfaucihus 
gladwrum  eruendum:  atfenfiflipri- 
us,  quam  videris  occumbentem.  Pu- 
gnisfingulis  aderas  propugnator  op- 
pugnatorque,  & 

i.  Hsec  &  infequentia  ex  itinerario  ejufdem  Ducis  edito 
Viennae  Auftriacas.  "r^lllls. 


PROLOQUIUM.  ciii 

Nulla  dies  aberat,   quin  linea 

duda  fuperffet 
hoftium  depicfa  cruore,  tuique  enfis 
cufpidevelut  pemcillo  exprejfa.  Ce- 
teris  tamen  diebus  prceclarior  ille, 
quo^Prcefecius  Caftrenfis,  hiberno- 
rum  providus  incommodorum  indi- 
xerat  tempus  oppugnandi  fuperio- 
rem  Budtf  urbis  regionem.  Ruina 
muri  licet  angufliore  facla,  datur 
fignum  ad  pugnam :  a  qua  nullius 
precibus  revocari  potuifti^arbitrans 
dejectos  militum  animos  exemplotuce 
magnanimitatis  erigendos  §luodper- 
quam  neceffariumfueritjeftabatur 
iter  admurum,  cadaveribus  fabur- 
ratum,  vulneratorum  Hagnans  cru- 
ore,  moribundorum  perfonans fufpi- 
riis,plumbeisperJperfumglandibM, 

quarum  una  ceteris  audacior  &  ca- 

cior> 


ciy  J.    P  I  C  A  R  D  I 

cior,  te  confianti  gradientem  pajfu 
admurum  disjeclum,  in  Itevopercu- 
tiens  latere,  penetravit  thoracem, 
proxime  cor&  pulmonem  :fic  tamcn 
divinitus  illapfa,  ut  ne  vitalia  qui- 
dem  attigerit,  fedad  inferiora  Jen- 
fim  delapja  Heterit  uno  ab  exitufe- 
midigito :  unde  incifionem  dorjofa- 
ftam  pofiulans  Jimul dedit  tam  ftu- 
pendum  tuce  patientice  exemplum>ut 
nec  Marius  Rufticanus,  quife  ve- 
tuerat  ligari  dumfecaretur :  nec  A- 
naxarchus ,  quum  in  pila  lapidea 
tunderetur,  invitans  contuforem: 
necjoannes  Aragonice  Rex  candens 
chirurgiferrumtam  conftanter  paf- 
fus,  utfupraquam  oportebat  urere- 
tur,  tefuperiores  aut  debeant  aut 
poffint  prcedicari.    Hifce  vero  nec 

otiofe  jungendum  duxerim  tuum  ce- 

dro 


PROLOQUIUM.  cv 

dro  digniffimum  refponfum  adeos  qui 

te  monebant  de  fluvio  fanguinis  ex 

vu/neremanante:  Sat,  dixifti,  mihi 

adhuc  fanguinis  in  ejus  bello, 

qui  pro  noftra  reparatione  vel 

noviflimam  profudit  ftillam.  Sic 

fervebat  in  exfangui  pene  corpore 

fanguisChrijti:  Sic 

Fortes  'creanturfortibus  &  bonis: 

Eft  in  juvencis,  eft  in  equis  patrum 

Virtus :  nec  imbellem  feroces 

Progenerant  aquilae  columbam. 

Sic  animabant  recentia  Ludovici  ca~ 

riffimi  genitoris  vulnera  inflicfa  d 

Proteftantibm :  quos  ut  Matifcone 

expulityde  puerperio  conjugu  aman- 

tiffimce  certior  factus,   Niuernum 

contendit.  Tdque  quumfama  volans 

Proteftantibus  velmageDeteftanti- 

bus  indicaffet:ultionisviadifqui/ita 

i.  Horat.  1. 4.  Car.  Ode  4. 

o  eft 


cvi  J.  PICARDI  &c 

ejlfrauduJenta,  ut  quem  virtute  non 
poterant,  doloperimerent.Longe  ta- 
men  aliter  cecidit.  Ludovicus  enim 
licet  vaJde  impar  &  quadraginta 
tantum  ftipatus  nobilibus,  irruit  in 
hoftes  tam  animofey  ut  coegerit  Euro 
veJocioresy  quaji  vuJpes  in  antrum 
Antranifugere.Cujw  viclorite  tefiis 
perftitit  vuJnus  infliclum  expJojione 
fcJopeti.  Nojiriveroanimi  tibi  devo- 
tijfimifihac  hiftoria,quafiperpetum 
arrhabo  tuis  obverfetur  oculuJ&  a- 
Jiquando  teratur  manibus :  aut,  fi 
juvat,  quantiJJias  Homeri  ab  AJe- 
xandro  Magno,  veJ  Tadia  Cyri  a 
Scipione  Africano  Jantifiat  a  te:ex- 
fuJtabimus  de  beneficio  puJchrefoe- 
nerato.  Momentofa  tamenfinegotia 
invideant,  non  invidebimusyuinfaJ- 
tem  gJoriabimur  de  recepto  noftro 
tuis  manibus  munufcuJo.  au- 


CVIJ 


AUCTORIS  VITA, 

Confcriptore  Joanne  Picardo  Bellovaco, 
Canonico  ad  S.  Victoris  Parifienfis. 

UILLELMI  noftri  fcriptu- 
rus  vitam :  benigne  pramio- 
nitum  velim  exoratumque  le- 
dtorem,  ne  fucum  fibi  factum 
caufletur,  quod  catenatam 
fingularium  narrationem  non 
compofuerim .  Colladteorum, 
asqusevorum,  vel  contubernalium  debita  facilif- 
que  fuerit  hasc  opera :  noftra  vero,  inter  legen- 
dam  ejus  hiftoriam  animadverfa,  diftinc-te  or- 
dinatimque  difponere.  In  quibus  quum  defi- 
gnaro  patriam,  nativitatis  annum,  pueritiae,  & 
virilis  setatis  exadfce  modum  :  reor  me  fadhirum 
fatis  &  muneri&  pollicitationi. 

Nordhumbria,  Septentrionalis  parsAnglia?, 
regnique  dum  Eptarchia  regeretur,  inclyta  ti- 
tulo,  fuit  natale  folum  Guillelmi '  in  provincia 


i.  L.  i.c.  38. 


O  2 


Dei- 


cviii  AUCTORIS    VITA. 

Deirorum  anno  Chrifti  MCXXXVl.  (neque  enim 
poftremum  anni  MCXXXV.  menfem  digner  no- 
mine  anni,  quo  Henricus  1  deceflit )  Stephani 
1  Regis  Anglorum,  primo.  Bonis  autem  ma- 
lifve  parentibus  num  ortus  :  licet  nec  ipfe  fub- 
indicarit,  datur  tamen  nolfe,  ut  S.Bafil.  S.  Gre- 
gorii  Nazianzeni  litteras  videlicet :  ccaxnp  oi  rxs 

^oV  txs:  twovtus.  Quam  quidem  fimilitudinem 
exprimemus,  fuifque  diftinguemus  locis,  inhas- 
rentes  veftigiisnaturse,qu3e  fua  fenfim  expolit,& 
imperfedta,  tandem  omnibus  abfblvit  numeris. 
Guillelmus  igitur  ut  pueritiam,  iniit  &  lau- 
dabili  parentum  cura  Neuburgenfecoenobium: 
quo  ex  eodem  fonte  fimul  hauriret  faluberri- 
mas  fandtimonias  &  eruditionis  aquas.  Hinc 
ei  poftea  cognomentum  Neuburgenfis ,  non 
Neubrigenfis,  ut  hacl:enus  falfo  prxtulere  libri 
excufi ;  quod  tamen  placuit  relinquere  ne  mu- 
tata  facies  alterum  hominem  f iiaderet.  Audfcor 
vero  ita:  *  Bellelanda  uno  tantum  milliario  diflat 
a  Neuburgenfi  ecciefiay  quce  me  in  Chrifto  a  puero  a- 
luit.  His  accedit  Anglicani  Codicis  membranei 
elogium  iftiufmodi :  Chronica  '  Willelmi  de  Novo- 
burgo.  &  Joannes  Baleus  Anglus  centuria  III. 
Scriptorum  Angliae,  &  xiii.  in  introdu&ione 
pro  formanda  hiftoria,  cognominans  Guillel- 
mum,  Novoburgenfem  :  voce  quidem  commo- 

t.  Exfine  prooemii  acl  hos  hbros.     z.  L.  i.  c.  iy.     3.  Cronka 
canon  de  Novo  burgo  a  manu  veteri  ad  finem  MS.  noftri.  H. 

diori, 


AUCTORIS    VITA.  cix 

diori,  femilatina  tamen.  Qupd  enim  apud  Ve- 
getium  '  legimus,  Burgum :  non  Vegetio,  fed 
imperitae  plebi,  Le&or  peritus  dabit.  Guillelmo 
tandem  noftro  maneat  cognomen  Neuburgen- 
fis  vel  Novoburgenfis  a  ccenobio  condito  No- 
voburgi  in  dioecefi  Eboracenfi,  pietate  furopti- 
bufque  viri  nobilis  Rogerii  Mulbraii  Galli,  op- 
pidulo  Gornaco  ad  Bellovacorum  Normanno- 
rumque  confinia  oriundi.  Agnomini  vero  fu- 
ilTe  Parvum  vel  Petite,  audtorem  habeo  Joan- 
nem  i3aleum.  Guiilelmus  igitur  Novoburgi 
educatus  puer,  do&ufque  ea,  propter  qux  di- 
fcenda, 

Pueris  dant  cruflula  blandi  Doffores, 
fic  Latinx  ftuduit  linguas,  ut  vix  in  eo  depre- 
hendas  micam  ftribiliginis :  qua  plerique  con- 
temporanei  fcatent  fcriptores.  Paullo  poft  e- 
greffus  pueritiam,  fuique  feculi  exhorrefcens 
corruptos  mores :  canonicam  viclurus  vitam, 
juravit  in  verba  Auguftinianas  regula^  Hinc  mox 
ad  S.  Patris  Auguftini  iefQ  componens  exem- 
plum  divinis  incubuit  paginis :  eafque  tandem 
improbo  labore  ita  prse  manibus  habuit,  ut 
paflim  lepideque  ad  rem  fuam  verteret.  Di&i 
mei  funt  teftes  locupletiffimi,  creberrimas  ea- 
rumdem  notaz,  in  hac  hiftoria  defideratae  ha- 
ctenus,  licet  forfan  pernecefTarise  ad  inhiben- 
dam  aliquot  delicatulorum  naufeam  :  qui  ut  de- 
libarunt  quiddam  minus  Ciceronianum,  tumidis 
expuunt  buccis.  Eam  vero  fanctarum  littera- 
1.L.4.C  10.  rum 


cx  AUCTORIS   VITA, 

rum  fcientiam  vel  csecis  indicarent  fermones 
ab  eo  quidem  reiicti :  fed  ab  impiis  trucibufque 
blattis,  aut  fectariis  Anglis  crudeliter  depafti. 
Hac  eruditionis  fama  percrebefcebat  nomen 
Guillelmi,  potiffime  inEboracenfitradtu.Unde 
Rogerus  Bellelandenfis  abba  tam  improbe  cum 
illo  egit,  ut  Cantica  Canticorum  ( quod  volu- 
men,  judicio  '  S.  Hieronymi  quanto  brevius, 
tanto  difficilius)  fufceperit  explicanda.  Interim, 
varia  memoriseque  non  indigna  gerebantur  in 
Anglia,  Scotia,  Hibernia,  Gallia,  quin  &  in  O- 
riente.  iElredus  Rievallenfis  Archimandrita 
volens  pofteris  confultum :  epiftola  ad  Guillel- 
mum  data,  ut  hasc  in  hiftoriam  conferret,  mo- 
nuit.  Paruit,  fed  quam  modefte,  patet  ex  re- 
fponfb  :  quam  veraciter,  ex  ipfa  hiftoria.  Uni- 
verfa  enim  aut  fuis,  aut  alienis  vidit  oculis,  aut 
a  viris  flde  dignis  accepit :  qualia  funt 2  de  fe- 
pultura  Guillelmi  nothi :  de  3  Thoma  Ebora- 
cenfi,  Eudone,  Wimundo  Epifcopo,  pueris  viri- 
dibus,  vafculo  mirabili,  Guillelmo  Trenchevel- 
lo :  Godrico,  Ketello :  Henrico  Th  Anglorum 
Rege  ad  Sepulchrum  S.  Thomse  Cantuarienfis 
infigniter  publiceque  abjedto,  &  ceteris  quos 
advertet  vigilans  Ledtor.  Horum  autem  non- 
nullos  fi  videat  illaudatis  expreffos  coloribus, 
nempe  Gerardum  Eboracenfem ,  Hugonem 
Ceftrenlcm,  Rogerium  Salesberienfem,  Alexan- 
drum  &  Galterium  Lincolnienfem  tandemque 

I.  Adcap.  i.Agg.    i.L.  i.c.  i.     3.  Ib.  c. iii.  c.  xix.  c.  xxia.  cc. 

Roto- 


AUCTORIS   VITA.  cxi 

Rotomagenfem,  &  Guillelmum  a  longo  Campo 
Elienfem,  prasfules,  nec  non  profanos  dyna- 
ftas :  Si  inquam,  videat  deformatos :  eodem 
vultu,  iifdemque  contueatur  oculis,  memor 
Strabonis  1.  i.  Geographise  aflerentis  we/*s 
aKvfeiav  etvoq  7fAo? •  quem  tamen  conftitutum  fi- 
nem  excedet,  imo  non  accedet  rejiciens  hifto- 
riam,  clericorum  Regumque  probris  perfper- 
fam :  quafi  vero  nec  illi,  nec  hi  fuerint  homi- 
nes :  vitaque  impurior  divinas  eorum  attingat 
infulas  (utrofque  enim  Deos  vocari  etiam  fa- 
cris  in  chartis  nemo  non  fcit)  &  cceleftem  fol- 
vat  majeftatem.  Sic,  inquies,  huc  alliduntur 
quorundam  carinas,  ut  ex  naufragio  ne  tabula 
quidem  fuperfit.  fateor,  quia  nec  integras  fidei 
anchora  fundataa  fuerant :  nec  divino,  fed  hu- 
mano  afflatse  fpiritu,  merito  ad  varias  haerefewn 
alliduntur  rupeculas.  Balilius  Macedo  Impera- 
tor  non  hiftorias  tribuit  hujus  cafiis  originem 
c  Ivii.  exhortationum,  ad  filium  Leonem  co- 
gnomento  Philofophum,  commendans  hiftoriae 
ftudium  his  verbis  :  a  i&e/as  ap%cc\ct,s  &c.  Evol- 
"vere  ne  unquam  ceffes  hiftorias  antiquas:  ibi 
"enim  reperies  fine  labore,  quas  alii  magno 
"  cum  labore  congeflerunt :  atque  inde  bono- 
€t  rum  virtutes,  &  improborum  vitia  cognofces, 
"  ut  vitas  humanas  varias  mutationes,  &  rerum 
"  converfiones  :  mundi  hujus  inftabilitatem,  & 
"imperii  ad  cadendum  pronitatem  difces.  Bre- 
€t  viter  malefactorum  pcenas  &  bonorum  pra> 

"mia 


cxn  AUCTORIS   VITA. 

"  mia  leges :  quorum  illafugies,ne  u!tionis,qu32 
"inde  fequitur,  feveritatem  patiaris :  haec  au- 
u  tem  amplecleris,  ut  praemia,  quae  ex  eis  ma- 
"nant,  confequi  merearis." 

Si  quid  igitur  pravum  in  hiftoriam  legas  re- 
latum :  non  hiftorias  dederis,  fed  pravitati  ho- 
minum,  qui  tam  impudenter  peccarunt,  ut  om- 
nem  dedecoris  perpetui  depofuerint  metum  : 
fuamque  impudentiam  ad  pofteros  tranfmitti, 
nec  piguerit,   nec  puduerit,  nec  pcenituerit. 

Qui  confulunt  abftinendum  hodie  ab  evulga- 
tione  librorum  alicubi  referentium  fordes  Cleri- 
corum,  ne  infirmis  noceant,  &  ad  Calvinifmum 
fternant  iter:  laudandi  certe,  quia  maternse 
gloria^  ftudiofi :  laudabiliores,  fi  id  tantum  edu- 
ceret  hujufcemodi  perfidos  transfugas,  quin 
potius  gigantea  eorum  fuperbia.  Quicquidenim 
cogitant  aut  loquuntur,  fuperbia  eft. 

Revertor  ad  Guillelmum  noftrum :  qui  ubi 
acerbum  quiddam,  &  ad  humanse  rationis  lan- 
ces  injuftum  narravit:  mox,  ne  le&oris  judi- 
cium,  futiles  parumque  Chriftianse  ratiocinati- 
ones  occupent,  educit  Theologise  penu,  confi- 
derata  refponfa,  &  fidelium  mentibus  percom- 
moda:  quse  licet  legere  1.  4.  c.  13.  &  30.  8c 
alibi,  hujus  operis.  Quod  quidem  lector,  quia 
nunc  habes  aucl;ius  variis  colis,  periodis,  &  un- 
decim  capitulis  ha&enusdefideratis,  D.Rume- 
tio  in  Senatu  Parifienfi  Advocato  gratias  age, 
imo  fi  potis  es  refer.  Perhumane  commodavit 

yetus 


AUCTORIS    VITA.  cxiii 

vetus  exemplar,  cujufpiam  Anglofaxonis  de- 
fcriptum  manu  :  quam  teftantur  paffim  cha- 
racreres  Saxonici  admixti  Latinis.  De  ceteris 
tandem  lucubrationibus  hacque  hiftoria  accipe 
teftimonium  Joannis  Balei  Angli,  centuria  III. 
Catalogi  Scnptorum  Britannise,  fic  omnino 
fcribentis : 

"  Guiilelmus  Pety te  vel  Parvus,  Bridlingtonse 
"in  terra  Eboracenfi  natus,  Novoburgeniismo- 
"nafterii  prope  Silvam  Cuculinam  Canonicus 
"  Regularis  ac  dodtor  Theologus  fiiit.  Is  huma- 
"  nis  juxta  ac  divinis  ftudiis  tantopere  adha^- 
"  rebat,  ut  nullam  fere  horam  rec-te  collocatam 
"  putaret,  nifi  in  docrorum  librorum  lectione. 
"  Is  quidem  a  Lelando  reprehenfus  fuit,  quod 
"  Britannicarum  ignarus  antiquitatum  cum  Gal- 
"frido  Monumethenfi  tam  acerbe  decertarit 
"  in  procemio  fuorum  Chronicorum.    Erat  ta- 
"  men  Guillelmus,  inquit  Lelandus,  vir  fua  asta- 
"te,  rerum  temporibus  recentioribus  geftarum 
"  non  ignarus  :  fed  multo  in  fcripturarum  in- 
"  terpretatione,  ut  ex  ejus  facile  apparet  libris, 
"felicior.     Scripfit    enim   ab   Anno  Domini 
"MLXVI.  ad  Annum  MCXCVII.  ftilo  fatis  ni- 
"  tido  hiftoriam  de  geftis  Anglorum  libros  quin- 
"  que  :    Hifloriam  gentis  noftra.    De  Anglorum 
"  Regibus  1.  II.  Vrimum  oftendenda  eft  origo  caufa. 
"In  Cantica  Canticorum  1.  i.  Crebra  petitionis 
"  tuce.    Commentarios  alios  1.  i.  Sermones  eru- 
"  ditos  1. 1.  Rogero  abbati  Bellelandenfi  dicavit 

p  "  opus 


cxiv  AUCTORIS  VITA. 

"opus  fuum  in  Cantica  Canticorum.  Claruit 
"anno  MCC."  Rurfufque  ad  finem  centuriae 
decimse  tertise,  in  introdu&ione  pro  formanda 
Hiftoria :  "  G.  Guillelmus  Novoburgenfis,alias 
"Petitus  Canonicus  Regularis  fcripfit  Hifto- 
"riam  de  geftis  Anglorum  in  quinque  libris  a 
"Guillelmo  Notho  ufque  ad  Annum  Domini 
"  MCXCVIII."  Huc  ufque  vita  Guillelmi  ad  An- 
num  setatis  ejus  LXII.  perdudta  :  num  longius 
produ&a,  quianufquam  apparuit,  diligentiori 
difquirendum  relinquo.  Sed  &  quia  tantum 
vitam  fum  pollicitus :  inique  alter  poftulet  aut 
diem,  aut  annum  mortis. 


DA- 


cxv 


'gft?$3!tf': 


Davidis  Poueli  Cenfura  Guilielmi 
Neubrigensis.  ExEpiftolaadD.  Henri- 
cum  Sydneium  quam  Editioni  Juce  Pon- 
tici  Virunnii  Hiftorw  Britanniae  A. D. 
1/8)*.  prcefixit  Pouelus. 

Eftat  alia  gravior  hujus  hiftorise  [Britan- 
nicafj  accufatio,  illam  nimirum  quamplu- 
rimis  erroribus  &  fabulis  effe  refertam,  nec  di- 
gnam  efle  cui  fides  haberi  debeat.  Adducitur 
etiam  ad  hujus  afTertionis  confirmationem,  Gu- 
lielmi  Neubrigenfis  authoritas,  qui  Galfridi  hu- 
jus  hiftoria?  interpretis  contemporaneus  exi- 
ftens,  hanc  controverfiam  movit,  &  ipfam  Bri- 
tannorum  hiftoriam  palam  fcriptis  oppugnat. 
Primum,  quod  ad  rem  attinet,  fic  ego  refpon- 
deo,  me  nunquam  errores  aut  fabulas  defenfii- 
rum.  convincantur  errores,  abjicianturfabuke, 
retineatur  hiftoriae  veritas.  Si  quse  ejus  tempo- 
ris  verior  &  conteftatior  haberi  pofHt  hiftoria, 
producatur  in  medium,  admittatur,  retineatur. 
Deinde  adNeubrigenfis  authoritatem  incontra- 
rium  adductam,  hoc  tantum  dico :  ejus  fidem 
mihi  hac  in  re  non  probari.  Quoniam  in  Anna- 

p  2  libus 


cxvi  F.  Godwini  de  Auctore  Opinio. 

libus  noftris  \  ante  annos  trecentos  confcriptis, 
literis  proditum  invenio,  iftum  Guilielmum  (qui 
ibi  Gwilym  bach,  i.  Guilielmus  Parvus,  dicitur) 
poft  mortem  prsedidti  Galfridi  Arthuri  epifcopi 
Elguenfis,  eum  epifcopatum  ambivifle  circa  an- 
num  Domini  n6y.  atque  repulfam  pafTum,  & 
a  Davide  principis  Oeni  filio  male  traclatum, 
inde  caufam  maledicendi  arripuiire,  &  poftea 
malkias  fiias  virus  2  univerfum  in  gentem  Britan- 
nicam  evomuifTe,quod  prudenti  etiam  leclori  ex 
ejus  fcripti  acrimonia  &  acerbitate  facile  patebit. 

Francisci  Godwini,  primb  Landavenfis, 
deinde  Herefordenjis  Epifcopi,  de  AuUore  nojiro 
Opinio.  Ex  ipfius  Commentario  de  Vrcefuhbus  An- 
glirty  Lond.M.DC.xvi.  p.  656. 

POft  Galfridi  [Arthuri  five  Monumethen- 
fis]  abdicationem,  Epifcopatum  hunc  [A- 
faphenfem]  ambivit  quidam,  Cambris  dic-tus 
Gwillim  Bach,  hoc  eft,  Gulielmus  Parvus,  vero 
nomineGulielmu-Petit  appellandus,  qui  (vulgo 
Neubrigenfis)  hiftoriam  fui  temporis  confcri- 
pfit  ( ut  illa  ferebant  tempora)  elegantem  fane; 
in  cujus  prasfationem  Galfridum  infe&atur  a- 
cerrime,  Arturum  inde  cognominatum  perhi- 
bens,  quod  fabulas  de  Arturo  ex  prifcis  Britonum 
figmentis  fumptas,  cx  proprio  au8asy  per  fuperdu- 

1.  Utinam  ipfa  verba  Annalium  defcripfiflet  Pouelus,  indicaf- 
fetque  quonam  in  loco  vel  quanam  in  bibliotheca  repererit.  H. 
z.F.  univerfam.  H.  Bum 


J.  Pitfei  Cenfura  Auctoris.  cxvn 

Bum  Latini  fermonis  colorem,  honejlo  hifloria  no~ 
mine  palliant,  in  qua  petulanter  &  impudenter  fere 
per  omma  mentiri  eum  dicit^  &  partim  ab  ipjo,par- 
tim  ab  aliis  conficla  tradidiffe^  five  ejfrenata  men- 
tiendi  hbidine,  five  etiam  ut  Britombus  fuis  placeret, 
&c.  Hic,  prasterea  quod  repulfam  tulit  j  a  Da- 
vide  Wallias  Principe,  adeo  parum  amice  fufce- 
ptus  eft,  ut  fufpicentur  nonnulli,  hominem  uni- 
verfae  genti  iratum,  ejufque  glorias  invidentem, 
cum  ha?c  fcriptitafTe,tum  aliasa  verbis  non  tem- 
perafTe  quas  exiftimationi  illius  maculas  inure- 
rent  indelebiles.  Alii  funt  e  contra  qui  arbi- 
trentur  ob  hiftoriam  prius  ab  illo  confcriptam, 
ideo  ab  iratis  Cambris  rejedtum  &  inhumanius 
tra&atum.  Undecunque  id  evenerit,  prasfiilatu 
certe  excidit  expetito,  fubftituto  ficuti  antea  re- 
tulimus  Adamo  quodam  qui  Oxoniae  deceflit  an- 
no  1 1 8 o.  &  in  Ofneienfi  Coenobio  fepultus  eft. 

Joannis  Pitsei  Cenfura  Guilielmi  no- 
ftri.  Ex  ipfiiu  Opere  de  illuflribm  Anglw  Scri- 
ptoribus*  p.  270. 

GUilhelmus  Litle,  fe  Gallice  Petit,  &  La- 
tine  Parvum  cognominat.  Qui  etianf,  a 
Ccenobio  in  quo  Monafticam  egitvitam,  Neu- 
burgenfis  communiter  vocari  folet.  Natione  An- 
glus,  Patria  Eboracenfis  ex  oppido  Bridlingto- 
no,  &  in  Coenobio  Neuburgenfi  juxta  filvam 
quse  dicitur  cuculina  fecundum  inftitutum  S. 

Au- 


cxvm  J.  Pitfei  Cenfura  Audtoris. 

Auguftini  Hipponenfis  Epifcopi  Canonicus  Re- 
gularis.  Sacrse  Theologias  Dodfcor,  in  prophanis 
etiam  litteris  bene  verfatus.  Vir  ingenii,  ut  vi- 
detur,  vafri  '  &  aftuti,  nonnihil  item  ambiti- 
ofi.  Magnatum  adulator,  &  Secularis  potentise 
nimius  fautor.  Unde  mihi  de  veritate  in  hifto- 
ricis  narrationibus  non  parum  fufpedtus.  A  Le- 
lando  certe  nec  immerito  reprehenditur,  quod 
Hiftoriam  Galfridi  Monimitenfis  tam  rigida 
cenfura  notaverit.  Erat  tamen  in  facris  fcien- 
tiis  eruditus,  &  in  fuis  fcriptis  ubique  fatis  po- 
litus.  Hifloriam  incepit  a  Normannorum  in  Angliam 
ingrefiu^  deduxit  ad  annum  Domini  1197.  Scripfit 
ad  Rogerum  Abbatem  Bellandenfem 

InCantica  CanticorumJLibrum  unum.  Crebra  pe- 
titionis  tuse  poftulatio. 

De  geflis  Anglorum,  Libros  quinque.  Hiftoriam 
Gentis  noftrse,  id  eft,  Anglise.  MS.  Cantabrigise 
in  Collegio  S.  Benediclii. 

De  i\egzbas  Anglorum,  Libros  duos.  Primum  o- 
ftendenda  eft  origo  caufe. 

Commentariorum  Librum  unum. 

Sermonum2  Librumunumjlt  alia  quaedam.  Cla- 


1.  Hxc  nimis  acerbe  Pitfeus,  qui  &  alibi  jure  merito  a  viris  eru- 
ditifiimis  reprehenditur.  Certe  longe  aliter  de  Auftore  noftro  ju- 
dicavit  doftifiimus  Baronius,  Cardinalis  ille  illuftriflimus.  WiUiel- 
mus  (inquit)  Neubrigenfis  hujus  temporis  fcriptor  fidelis  &  accuratut. 
Baron.  An  1160.  n.  1.  Et :  Neubrigenftsfcriptornobilis.An.ilZj.n. 
12.  Sed  illud  forfitan  difplicuit  Pitfeo,  quod  tam  Becketti  errores 
quam  &  monachorum  lapfus  detexerit.  Quod  tamen  modefte  fe- 
cit,  &  ut  virum  probum  decuit.  H.  £.  Quos  nunc  primuin  in 
lucem  publicam  edidiinus.  H. 

ruit 


G.  J.  Voflii  de  Au&ore  Judiciuin.  cxix 

ruit  anno  Domini  1200.  Joanne  in  Anglia  Re- 
gni  clavnm  accipiente. 

Gerardi  Joannis  Vossii  de  AuUore  no- 
flrojudicium.  E  lib.  lT  de  Hifloricis  Latinis,  p, 
423.  Lugd.  Bat.  m.  dc.  xxvii. 

SU  B  Richardo  rege,  ac  Joanne,  etiam  cla- 
ruit  Guilielmus  Litle,  qui  &  Parvus, 
five  Gallico  cognomento  Petit.  Imo  nec 
alius  eft  Guilielmus  Neubrigensis; 
quomodo  vocatus,  quia  Novoburgenfis  mona- 
fterii  prope  Sylvam  Cuculinam  canonicus,ac  do- 
c~tor  Theologus,  fuerit.  Hic,  prseter  alia,  edo- 
lavit  libros  duos  de  regibus  Anglorum :  item 
hiftoriam  de  geftis  Anglorum  libris  quinque. 
Qui  MSS.  fuperfunt  Cantabrigise  in  Collegio 
S.  Benedicl:i.  At  primus  eos  in  lucem  protulit 
Guilielmus  Sylvius  '.  Orditur  ab  anno  ciolxvi  ; 
quo  Guilielmus,  cognomento  Nothus,dux  Nor- 
manniae,  Haraldo,  regi  Anglorum,  bellum  intu- 
lit :  hinc  autem  paucis  omnia  perftringit,  ufque 
ad  annum  ciocxxxv,  quo  le  natum  fuiffe  fcri- 
bit :  inde  vero  fufe  omnia  perfequitur,  ufque 
ad  annum  ciocxcvn.  Polydoro  Virgilio  veridi- 
cws  auBor  nuncupatur.  At  a  Guilielmo  [  /.  Jo- 
anne]  Lelandonon  injuriareprehenditur,quod 
modum  non  tenuerit  in  culpando  Galfredo  Mo- 
nsemuthenfi.   Nam  etfi  multa  fabulofa  in  eo 

I.  Typographus  Regius.  H. 

fint: 


cxx  Guil.  Cavei  de  Auctore  Judicium. 

lint :  tamen  non  tam  multa,  quam  ille  videri 
vult.  Nec  ipfe  effugere  potuit  Neubrigenfis, 
quin  fabulas  multas  hiftorias  fiiae  inferciret.  In- 
terea  diffimulare  nonpoffumus,  longe  majori 
judicio,  ac  delectu,  in  fcribenda  hiftoria  Neu- 
brigenfem  ufum  effe,  quam  Galfredum. 

Guilielmi  Cavei  deGuiLiELMOnoftro 
Neubrigensi  Judicium.  Ex  Hiftoria  ejus 
Literaria  VoL  I  p.6yi. 

IJlielmus,  Parvus  cognomento  dictus,  na- 
_J  tione  patria  Eboracenfis,  Bridlingtonas 
natus  anno  113^.  Poftperactam  doniefticas  e- 
ducationiscuram,ad  Monafterium  Neuburgenfe 
prope  Sylvam  Cuculinam  (inde  'Neuburgenfis  feu 
Neubrigenfis  dicl:us)  a  parentibus  mittitur,  ut  re- 
ligionis  fimul  ac  eruditionis  elementa  inde  hau- 
riret;  atque  ita  Canonicus  Regularis  Ordinis 
Auguftiniani  in  eodem  Ccenobio  factus  eft. 
Claruit  anno  119^.  Obiit,  ut  volunt  nonnulli, 
anno  1208.  astatis  72.  Stylus  eft  Gulielmo  fatis 
Latinus,  fatis  nitidus,  longe  purior  quam  quo 
Scriptores  noftri  coaetanei  uti  fblebant.  Ad  Hi- 
ftorise  ejus  fidem  non  parum  facit,  quod  quae 
tradit,  aut  ipfe  fuis  vidit  oculis,  aut  a  viris  fide 
dignis  accepit.  Scripfit<sfe  rebus  Anglictsfui '  tem- 

I.  FJunc  titulum  e  Picardi  Editione  (cjitam  mox  jure  optimo  laudai)  de- 
fcripfit  Caveui,  qui  ita  fe  habet :  Guillelmi  Neubrigenfis  Angli,  Ca- 
nonici  ad  Regulam  S.  Auguftini,  de  rebus  Anglicis  fui  temporis, 
libri  quinque.  Nunc  primum  auftiores  XI.  capitulis  haftenus  de- 
fideratis,  &  Notis  Joannis  Picardi  Bellovaci  saue  Canonici  ad  S. 
Vi&oris  Parifienlis.  //. 

ports 


G.  Nicolfbni  de  Au&rore  Narratio.  cxxi 

poris  hbros  V.  ab  anno  1 066.  ufque  ad  an.  1 1 9 7. 
F roddt  Hifioria  ifta  Antverp.  1567.  8vo.  Heidel- 
berg.  15-87.  multis  vero  periodis,  &  integris  xr. 
Capitulis  au&ior,  optimifque  Joannis  Picardi 
Notis  illuftrata  Partf.  16 10.   8vo. 


Cl.  Vrcefulu  Guilielmi  Nicolsoni  de 
Autlore  nofiro  Narratio.  E  Bibliotbeca  Hifiorica 
Ang!icanay  Ed.lhp.  ^9. 

WILLI AM  of  Newburg  *»as  fo  cairu  frotn  a  ^onas; 
ftcrp  in  Yorkfture,  of  tljat  name,  wrjcreof  he  xsas 
a^cmbcr,  tI;ougb.  htstrue  Sirsname  xoas  Little, 
ttjljence  i)C  fomettmeo  ftilcs  ijtmfelf  Petit  or  Parvus «.  i^ts 
l^iftori?  enos  attJje^car  1197,  anti  ttjercfore  (though  l)t 
(S  faiD  to  be  alibe  2  A.  D.  1220. )  ijc  ought  to  bc  reci*on,& 
among  tjje  I^tftortano  of  ti)tS  «Uge.  John  Pits  ?  tljinUo  he 
appcars  too  mucJj  a  flattcrcr  of  ttje  dfSran&ees  at  Court  to 
wtte  a  true  ^tftor^  i  2l5ut,  bp  ttje  Sccount  he  gibcs  of  tjjc 
begtnntng  of  it,  a^an  xooulo  bc  tcmptcD  *to  beltcbe  Jje 
neber  reau  it.  I£ex»as  a  mottbiolcntfSerfccntor  of  Jeoftiey 
of  Monmouth,  of  xobofe  l^iftorp  be  gibes  tljts  u)arp  Cijas 

tattCr,  tljat  tt  COntatnS  Onl£  pro  expiandis  Britonum  maculis 
vidicula  figmenta,  &c.     HBut  5  JDr.  Powel  gtbeS  t\\t  reafon  of 

this  215ittcrncfs  of  Sptrtt.  ^t  appcars,  i)t  fays,  from 
fome  of  ttjeir  l&tftortes  of  gooo  Creott  anO  3lnttquitv»,  tbat 

tlHS  William  ( s»hom  ti)0fe  Welfh  l^tftortanS  Call  Gwilym 
Bach,  i.  Gulielmus  Parvus  )  ^atin  for  ti)e215iG)opriciiof  St. 

i.  ^Dttjcrs  fomctimes  fttle  btm  fo.    35ut  31  oo  not  rc^ 
tnember  in  ttijat  ^laces  (t  ts  trjat  i;e  fttlcs  himfelf  thus.  H. 

2.  5D.  J©l)Car,  Method.  Leg.  Hift.  p.    138      3.   J.  Pits,  p.   271. 

4.  ^For  mp  part,3  am  of  anotJjcr  optnton,  anobeliebc  ttjat 
Pits  ijao  rcao  tjjts  J©orfe  ixitt)  JDtltgcncc.  0or  00  J\  fee 
anp  reafon  to  tijmfe  othen»ife  from  tbe  aiccount  hc  gtbcs 

Of   thc  SlSegtnntng   Of  tt.  H.      5.   In   Epift.  Ded.  ad  Pontic. 

Vinin. 

q  Af:ph, 


cxxn  G.  Nicolfoni  de  Audtore  Narratio. 

Afaph,  DPOtl  the  3Death  Of  the  tm  JeofFrey  (TOhop  there ) 
about  the  t?eat  n6y,  anfc,  betns  MfappotnteD,  fell  into 
a  tnat)  t&tttnottt  ofDecrirtnstbe  »hoIelE>ttnetpaliti?  of  Wales, 
«0  l&tftor?,  aintiqttit?,  anfc  all  tbat  belons*  to  it.  $e  i% 
larac  •  in  btsf  3Hccottnt  of  tt)e  JLife,  i^annerjj,  &c  of  Hugh, 
315tfl)op  of  Durham.  $is  Latin  ftjrte  **  1?referr'D  to  tbat  of 
M.  Paris,  anD  eqttall'D  With  thofc  Of  Eadmerus  anD  William 

Of  Malmesbury,  bg  2  3Dr.  Wats. 

i.  8vo.  Paris,  1610,    ».  Prsf.  ad  M.  Paris  Hift. 


Notarum  compendiariarum  in  bac  noftra 
Editione  Explicatio. 

Ed.  Antv.  &  Antverp.  Editio  Antverpienfis. 
Ed.Pic.  Editio  Picardi. 
Edd.  pr.  Editiones  priores. 
MS.  Pic  &  Cod.  Pic.   Codex  Manufcriptus 
antiquus  quo  ufus  eft  Picardus. 
P.  &  Pic  Nota  Picardi. 


SUB- 


CXXIII 


SUBSCRIBERS 

To  this  Work. 

NB.  An  Aflerisk  is  put  beforetbofe  that  fubfcrib' d 
for  fyyal  Paper,  a  Dagger  after  tbofe  that  fub- 
fcribdfor  feveral Copies, 

A 

JAmes  A<5ton,  LL.  B.  Fellow  of  AU-Souls- 
Coll.  Oxon. 
John  Adenbroke,  of  London,  M.  D. 

*  Thomas  Allen,  M.  A.  Re&or  of  Murfton  and 

Kingfdown  in  Kent.  f 
John  Anftis,Efq;Garter-principalKing  of  Arms. 
Edward  Arblafter,  Gentleman-Commoner  of 

Chrift-Church  Oxon. 
The  Honourable  Bertram  Afhburnham,  Efq. 

*  Richard  Atherton,  Efq;  Gentleman-Commo- 

ner  of  Brazen-Nofe-College  Oxon. 
B 

*  Thomas  Bacon,  alias  Sclater,  of  Catley  near 

Linton  in  Cambridgefhire,  Efq. 
ThomasBaker,B.D.  of  St.  Johns-Coll.  Camb. 
The  Right  Rev.Father  in  God  George  (Hooper) 

Ld.Bp.ofBathandWells. 
Charles  Battely,  Efq. 

*  Mr.  Oliver  Battely,  Studentof  Chrift-Church 
Oxon. 

q  2  Benjamin 


cxxiv  Subfcribers  Names. 

Benjamin  Bayncs,  M.  A.  Fellow  of  Univerfity- 
Coll.  Oxon.  f 

*  Jolin  Beale  of  the  College  of  Phyficians. 
Hilkiah  Bedford,  M.  A.  " 

*  The  Hononrable  Rowland  Belafyfe,  Efq. 
Francis  Bernard,  Efq.  Gentleman-Commoner 

of  Chrift-Church  Oxon. 
John  Blackbourne,  M.  A. 
Sir  John  Bland,  Baronet. 

*  RogerBourchier,M.  A.  Fellow  of  Worcefter- 

College  Oxon. 
Thomas  Bowdler,  Efq.  f 

*  Brazen-Nofe-College  Library. 

Charles  Brent,  M.  A.  Student  of  Chrift-Church 
Oxon.and  Recl:or  of  Heathorp  in  Oxfordfhire. 

*  John  Bridges,  of  Barton  near  Kettering  in 

Northamptonfhire,  Efq.  Fellow  of  the  Roy- 

al  Society.  f 
Nathaniel  Bridges,  M.A.  Redfcor  of  Orlingbury 

in  Northamptonfiiire. 
Ralph  Bridges,  M.  A.  Vicar  of  Southweald  in 

EfTex,   and  formerly  Chaplain  to  the  Right 

Rev.  Father  in  God  Flenry  (Compton)  Ld. 

Bifhop  of  London. 

*  William  Brome,  of  Ewithington  near  Here- 
ford,  Gent.  f 

William  Bromley   (Junior)  Efq.  Gentleman- 
Commoner  of  Chrift-Church  Oxon. 

*Legh  Brooke,  M.A.  Fellow  of  Brazen  Nofe- 
Coll.  Oxon. 

[ohn 


Subfcribers  Names.  cxxv 

John  Allen  Brookes,  B.  A.  Chaplain  of  All- 

Souls-College  Oxon. 
Edward  Burton,  of  the  Middle-Temple,  Efq. 

C 

*  The  Honourable  Benedicl:  Leonard  Calvert, 

of  Chrift-Church  Oxon.  Efq.  t 

*  John  Campbell,  of  Calder,  Efq. 

*  Thomas  Cartwright,  of  Aynoe  in  Northam- 

ptonfhire,  Efq. 

*  His  Grace  James  (Bridges)  Duke  of  Chandois. 

*  John  Chichcley,  of  the  Middle-Temple,  Efq. 
Charles  Cholmondley,  of Vale-Royal,  Efq. 
*The  Rt.Honourable  the  Earl  of  Cholmondley. 
Rob.  Cholmondley,of  Holford  in  Chefhire,Efq. 

*  The  Honble.  George  Clarke,  Efq.  LL.D.Mem- 

ber  of  Parliament  fbr  the  Univerfity  of  Ox- 
fbrd,  and  Fellow  of  All-Souls-College  in  the 
fame  Univerfity. 
*WaIter  Clavell,   of  the  Inner-Temple,  Efq. 
Fellow  of  the  Royal  Society. 

*  Francis  Clay,  of  London,  Bookfeller.  f 

*  Hcnry  Clements,  of  Oxford,  Bookfeller.  t 
HcnryClements,  of  London,  Bookfeller.  t 
Jonathan  Colley,  M.  A.  Chantor  and  Chaplain 

of  Chrift-Church  Oxon.  and  Vicar  of  CafTen- 

ton  near  Woodftock. 
Edward  Collins,  LL.B.  of  QueenVColI.  Oxon. 
Digby  Cotes,  M.A.  Publick  Orator  of  theUni- 

vcrlityof  Oxford,  and  Principal  of  St.  Mary 

Magd.  Hall  in  the  fame  Univerfity. 

*  Thomas 


cxxvi  Subfcribers  Names. 

*  Thomas  Crowe,  of  London,  M.  D. 

D 
Robert  Dale,  Efq.  Suffolk  Herald. 

*  Ralph  Davifon,  of  London,  Gent. 
Thomas  Deacon,  of  London,  Prieft. 

*  Peirce  Dod,  M.D.  Feliow  of  AU-Souls-Coll. 

Oxon.  f 
Mrs.  Anne  Dodwell. 

*  The  Honourable  Brigadier  James  Dormer. 

*  The  Rt.Honourable  the  Ld.  George  Douglas 
of  Chrift-Church  Oxon. 

*  Philip  Dwight,  D.  D.  Vicar  of  Fulham  in 

Middlefex. 
SirThomas  Dyke,  Baronet. 
Richard  Dyer,M. A.  Fellow  of  Oriel-Coll.Oxon. 

E 
Matthias  Earbery,  M.A.  late  of  St.Johns-Coll. 

Cambr. 
Richard  Ebourne,  Gent. 

*  The  Right  Reverend  Father  in  God  William 

(Fleetwood)  Ld.  Bifhop  of  Ely.  f 
Richard  Emes,  M. A.  Fellow  of  St.  Mary  Mag- 

dalen-Coll.  Oxon. 
Henry  Englefyeld,  of  Whiteknights  in   the 

County  of  Berks,  Efq. 

*  Edward  Etterick,  Efq.  Fellow  of  New-Coll. 
Oxon.  [deceafed.] 

CharlesEyfton,  of  Eaft-Hendred  in  Berks,  Efq. 

F 
John  Fenwick,  Efq.  Fellow-Commoner  of  St. 
Johns-College  Camb.  *  The 


Subfcribers  Names.  cxxvn 

*  The  Rt.HonMe.  Thomas  Ld.  Foley,Baron  Fo- 

ley,  of  Kidderminfter  in  Worcefterfhire. 
John  Fowler,  of  St.Thomass  in  StafFordfhire, 
Efq. 

*  Mat.  Frampton,  M.  D. 

*  John  Freind,  M.  D.  F.  R.  S. 
Richard  Frewin,  M.  D. 
Thomas  Frewin,  Efq. 

Richard  Furney  of  Gloucefter,  M.  A. 

G 
Samuel  Gale,  Gent. 
Thomas  Girdler,D.D.  Fellow  of  Wadham-Coll. 

Oxon. 
*The  HonourableThomas  Levefon-Gower,Efq. 

*  Thomas  Granger,  of  London,  Gent. 
Richard  Graves,  of  Mickleton  near  Campden 

in  Gloucefterfhire,  Efq. 

*  Edward  Green,  Gent.  Chirurgeon  to  St.  Bar- 

tholomew's  HofpitalLondon. 
David  Gregory,  B.  A.  Student  of  Chrift-Church 

Oxon. 
Henry  Gregory,M.  A.  Student  of  Chrift-Church 

Oxon. 
John  Griffin,  of  Sarefden  in  Oxfordfhire,  M.A. 

*  Sir  Richard  Grofvenor,of  Eaton  in  the  Coun- 

tyofChefter,  Baronet. 

*  Robert  Grofvenor,  of  the  Inner-Temple,  Ef q. 

*  The  Rt.HonWe.Francis  (North)  Ld.Guilford. 

*  The  Honblc.  Francis  Gwyn,  of  Ford-Abbey  in 

Devonfhire,  Efq. 

Fletcher 


cxxviii  Subfcribers  Names. 

Fletcher  Gyles,  of  Holbourne,  BookfeUer.  f 

H 

*  John  Hales,Efq.Bencher  of  the  Inner-Temple. 
AnthonyHall,  M.  A.  Fellow  of  QueenVColL 

Oxon. 
*His  Grace  James  Duke    of  Hamilton  and 
Brandon. 

*  Sir  Thomas  Hanmer,  Baronet. 
George  Harbin,  M.  A. 

*  Philip  Harcourt,  Efq.  Gentleman-Commoner 

of  Worcefter-College  Oxon. 

*  The  Right  Honourable  Simon  Ld.  Harcourt, 

Baron  Harcourt  of  Stanton  Harcourt  in  the 
County  of  Oxfbrd. 

*  John  Hardyng,  Efq.  M.  A.  of  the  Univerfity 

of  Camb.  and  Deputy  to  the  Remembrancer 
of  the  Exchequer. 
John  Hare,  Efq.  Richmond  Herald. 

*  The  Rt.  Honourable  Edward  LordHarley.  f 

*  Edward  Harley,  Efq.  Gentleman-Commoner 

of  Chrift-Church,  Oxon. 
John  Harrifon,M.  A.Chaplain  of  Chrift-Church, 

and  Vicar  of  St.  Mary  Magdalen  Parifh,  in 

Oxford. 
John  Harwood,  LL.  D.  of  Do&ors  Commons 

and  F.  R.  S. 
The  Honble.  Ferdinando  Haftings,  of  Chrift- 

Church  Oxon.  Efq. 
Samuel  Hawes,  M.  A. 
JamesHill,  of  the  Middle-Temple,  Gent. 

Thomas 


Subfcribers  Names.  cxxix 

Thomas  Hinton,  M.  A.  Re&or  of  Lafham  in 

Hampfhire. 
William  Hollwell,  Efq.Gent.  Comm.  of  Chrift- 

Church  Oxon. 
Robert  Hopkins,  Efq. 
Chriftopher  Horton,  of  Catton  in  Derbyfhire, 

Efq.  Gent.  Comm.  of  Trinity  Coll.  Oxon. 

j 

Mr.  George  James,  Printer  in  London. 
Robert  Jenkin,  D.  D.  Mafter  of  St.  Johns-Coll. 

and  Margaret  ProfefTor  of  Divinity  in  the 

Univerfity  of  Cambridge. 

*  Thomas  Jett,  Efq. 

*  William  and  John  Innys,  of  London,  Book- 

fellers.  f 

*  Maurice  Johnfon,  of  the  Inner-Temple,  Efq. 

*  John  Jones,  of  Chrift-Church  Oxon.Efq. 

*  Charles  Joy,  of  London,  Merchant. 

*  James  Joy,  of  London,  Gent. 

K 

*  Robert  Keck,  of  the  Inner-Temple,  Efq.f 
Edward  Kelfall,  M.  A.  Vicar  of  Boftonin  Lin- 

colnfhire. 

*  Wiliiam  King,  LL.  D. 

L 

Gilbert  Lake,  B.  D.  Vicar  of  Chippenham  in 

Wilts. 
Roger  Laurence,  M.  A. 

r  Matthew 


cxxx  Subfcribers  Names. 

Matthew  Lee,  B.  A.  Student  of  Chrift-Church 
Oxon. 

*  Henry  Levett,  M.  D.  Phyfician  to  Sutton  and 

St.  Bartholomews  Hofpitals  London. 
J.Lewis,  of  Margate  in  Kent,  M.  A. 
John  Lewis,  of  Covent-Garden  London,  Book- 

feller. 
William  Lewis,  of  Covent-Garden  London, 

Bookfeller. 
William  Lewis  Legrand,  of  Maiden  Early  in 

Berks,  Efq. 
*TheRightHonourableGeorge  (Lee)  Earl  of 

Litchfield. 
Francis  Lutterell,  of  the  Middle-Temple,  Efq. 

*  Charles  Lyddell,  Gentleman  Com.  of  Chrift- 

Church  Oxon. 

*  Richard  Lyddell,  Efq. 

M 

*  John  Markham,  of  London,  Apothecary. 

*  Thomas  Mafter,  Efq.  Member  of  Parliament 

fbr  Cirencefter  in  Gloucefterfhire. 
William  Mafter,  of  St.  Paufs  Covent-Garden 
Lond.  Efq. 

*  Richard  Mead,  M.  D.  F.  R.  S.  f 

*  Samuel  Mead,  Efq.  f 

Dr. John  Burchard  Menckenius,  Counfellor  and 

Hiftoriographer  to  the  K.  of  Poland. 
John  Merik,  Efq. 
Charles  Mordaunt,  Efq.  f 

Sir  Ri- 


Subfcribers  Names.  cxxxi 

Sir  Richard  More,  of  Fawley  in  the  County  of 
Berks,  Baronet. 

*  Richard  Moftyn,  of  Penbedw,  Efq. 

*  Sir  Richard  Moftyn,  Baronet. 
John  Murray,  of  London,  Gent. 

*  The  Rt.  Honourable  George  (Cholmondley) 

Ld.  Newburgh. 

*  His  Grace  Thomas  Holles  (Pelham)  Duke  of 

Newcaftle. 

*  Thomas  Newey,  D.  D. 

JohnNicoll,  M.  A.  Student  of  Chrift-Church 
Oxon.  and  fecond  Mafter  of  Weftminfter 
School. 

O 

*  The  Rt.  Honourable  Robert  (Harley)  Earl  of 

Oxford  and  Mortimer.  f 


*  Samuel  Palmer  (of  the  LockHofpital  belong- 

ing  to  St.  Bartholomew's  Hofpital)  Gent. 

*  Thomas  Palmer,  of  Fairfield  near  Bridge- 
water,  Efq. 

*  The  Rt.  Honourable  Thomas  (Herbert)  Earl 

of  Pembroke. 
*ThomasPeftell,ofLondon,  Gent. 

*  Walter  Plummer,  Efq.  f 
♦HenryPlumtree,  M.D.  F.  R.  S. 

*  Matthew  Prior,  Efq. 

r  2  *Ri- 


cxxxii  Subfcribers  Names. 

R 

*  Richard  Rawlinfon,  LL.D.  of  St.Johns-ColI. 

Oxon.  and  F.  R.  S. 

*  Thomas  Rawlinfon,  Efq.  F.  R.  S.  f 
SirRobert  Rich,  of  Sunning  inthe  County  of 

Berks,  Baronet. 
Richard  Richardfon,  of  North-Bierley  in  York- 

fhire,  M.  D. 
Dr.  George  Riddell. 
The  Rt.  Reverend  Father  in  God,Francis  (At- 

terbury)  Ld.  Bifliop  of  Rochefter,  and  Dean 

of  Weftminfter. 

s 

*  Mr.  Richard  Samberne,Gent.  of  the  fix  Clerks 

Office. 

*  Sir  Thomas  Sebright,  Baronet.  \ 
Edward  Sheldon,  Efq. 

•    *  Robert  Shippen,  D.  D.  Vice-Chancellour  of 

the  Univerfity  ofOxford,  and  Principalof 

Brazen-Nofe-College. 
Matthew  Skinner,Efq.Student  of  Chrift-Church 

Oxon. 
Sir  Hans  Sloane,  Baronet,  Fellow  of  the  Col- 

lege  of  Phyficians  and  of  the  Royal  Society.  f 
George  Smith,  of  the  Middle-Temple,  Gent. 
Lewis  Stephens,    M.   A.  Student  of  Chrift- 

Church  Oxon. 

*  William  Stratford,  D.D.  Archdeacon  of  Rich- 

mond  and  Canon  of  Chrift-Church  Oxon. 
*Dr.Stuart.  *The 


Subfcribers  Names.  cxxxiii 

*  The  Rt.  Honourable  Charles  (Spencer)  Earl 

of  Sunderland. 
*Sir  Philip  Sydenham,  of  Brimpton  D'  Evercy 
in  Somerfetfhire,  Baronet.  f 

T 

Brook  Taylor,  of  Do&ors  Commons  London, 

LL.D.  Fellow  of  the  Royal  Society. 
William  Taylor,  of  London,  Bookfeller.  f 

*  Lewis  Thomas,  of  London,  Merchant. 

*  Timothy  Thomas,  M.  A.  Student  of  Chrift- 

Church  Oxon. 
William  Thomas,  Gent. 

*  SirRobert  Throckmorton,of  Wefton-Under- 

wood  in  Buckinghamfhire,  Baronet. 

*  Harry  Trelawny,  Efq. 

W 

Thomas  Wagftaffe,  Gent. 

John  White,  M.  A.  Student  of  Chrift-Church 
Oxon.  t 

The  Reverend  Mr.  John  Whitehead,  Re&or  of 
Tangmere  in  SufTex. 

John  Whitefide,  M.A.  Minifterof  Kings  Wal- 
den  in  Hartfordfhire,  Chaplain  of  Chrift- 
Church  in  the  Univerfity  of  Oxfbrd,  Keeper 
of  the  Afhmolean  Muferim  in  the  fame  Uni- 
verfity,  and  F.  R.  S. 

John  Wickham,  Efq. 

Browne  Willis,  of  Whaddon-Hall  in  Bucking- 

hamfhire,  Efq. 

*  William 


cxxxiv  Subfcribers  Namcs. 

*WiIliamWollafcott,  Efq. 

*  John  Woodward,  M.  D.  Fellow  of  the  Royal 
Society  and  Profeflbr  of  Phylick  in  Grefham- 
College  London.  f 

William  Wright,  Efq.  Gentleman-Commoner  of 
Brazen-Nofe-College  Oxon. 

*  Hugh  Wrottefley,  of  Lincoln's-Inn  London, 

Efq. 


Adver- 


Advertifement. 

TH  E  Publifher  is  now  printing  in  8vo. 
from  an  old  MS.  Thomee  Sprotti  Chronica. 
To  which  will  be  fubjoynd  four  other  Things, 
tranfcrib'd  alfo  from  old  authentick  MSS.  viz. 
( i .)  Cbronica  de  tempore  Mundiy  the  Author  where- 
of  livd  A. C  74 3 •  (2 .)  A Tracl: relating  to  the 
Abbey  of  Ramfey.  ($.)  Nicholai  Cantalupi  Hi- 
Jioriola  de  Antiquitate  &  Origine  Univerjitatis  Can- 
tabrigienjis .  (4.)  A  remarkable  Fragment  of  an 
old  Englifh  Chronicle  or  Hiftory  of  the  Affairs 
ofKingEdward  theFourth.  The  Price  to Sub- 
fcribers  will  be  twelve  Shillings  the  large,  and 
eight  Shillings  the  fmall  Paper  -y  whereof  half 
is  to  be  paid  at  the  time  of  Subfcribing,  and  the 
reftwhen  the  Copies  are  delivered.  Subfcri- 
ptions  are  taken  in  either  by  the  Publifher  at 
Edmund-Hall,  or  by  John  Rance  at  the  T  h  e- 
atre  Printing  Houfe  in  Oxfbrd. 

Septemh.  1.  171 9. 


'Epistola  Willelmi 

I 

Vi  ri    Reli  g  iosi 

Canonici  <3e  Novoburgo 

Vrcefacionalis  operis  fequentis  & 
y^pologetica  ad  oyiblatem  Rieval/is. 

Everendo  patri  & 
domino 3  Ernaldo  Ab~ 
bati  Rievallis,  fuus 
Willelmus  fervorum 
Chrifti  minimus  cum  apparuerit 
Princeps  paftorum>  immarceffibi- 
lem  percipere  glorice  coronam.  Lit> 
teras  fan6titatis  veftrae  fufcepi, 


i.  Gulielmi  Neubrigenfis  ad  E.  Abbatem  RievalHs  epiftola, 
qua  inftituti  fui  rationem  perfequitur  Edd.  priores.  Et  tamen  in  Cod. 
fuo  pratitulationem  defiderari  monuit  Joannes  Picardus.  2.  AmantifTimo 
patri  domino  E.  Abbati  Rievallis,  fuus  G.  fervorum  Edd.  priores. 
3.  yidcNotas. 

A  quibus 


Epistola. 
quibus  mihi  ftudium  &  '  ope- 
ramrervim  memorabilium^qux 
noftris  temporibus  copiofius 
provenerunt,  ad  notitiam  cau- 
telamque  pofterorum  confcri- 
bendarum  dignatur  ingerere : 
cumex  illo  venerabili  filiorum 
veftrorum  collegio  plures  vobis 
fuppetant^quihocopus  commo- 
dius  valeant  atque  elegantius 
adimplere.  Sed,  ut  video,  pia 
prudentia  veftra  propriis  filiis 
circa  obfervantiam  militi^e  re- 
gularis  fudantibus  in  hac  parte 
ducens  parcendum,  indultum 
mifericorditer  infirmitati  me*e 
ocium  non  patitur  efTe  ociofum. 
Et  quidem  veftra!  circa  me  di- 
gnationi  tanta  fum  devotione  a- 
ftri&us,  ut  etiam,  fi  fortiora ju- 

i.Opera*/.  DeatlS^ 


Epistola. 
beatis,  non  audeam  r  contraire. 
Nunc  autem  cum  lcauta  difcre- 
■tio  veftra  non  altis  fcrutandis, 
myfticifque  rimandis  infiftere, 
fed  in  narrationibus  3  hiftori- 
cis  praecipiat  fpatiari  ad  tem- 
pus,  tanqaam  pro  quadam  (ex 
facilitate  operis)recreatione  in- 
genii ;  4multo  magis  excufandi 
mihi  occafio  tollitur.  Itaque  in 
adjutorio  Dei  &  Domini  noftri, 
in  cujus  manu  *  funt  &  nos  & 
fermones  noftri,  fretus  oratio- 
nibus  veftris,  &  fandtorum  fili- 
orum  veftrorum,  qui  prsecepto 
fanctitatis  veftrae  *fuas  non  con- 
temnendas  preces  dignati  funt 


X.  Ita  quoque  Cod.  Picardi.  ^fntea,  continere.  2.  Tanta  in 
Edd.  priorib.  3 .  Ita  etiam  Cod.  Pic  ^4htea}  hiftoriatis.  4.  Tanto 
magis  Edd.priores.  5.  Siunus  nos  &  fenn.  Edd.priores.  6.Sicetiam 
Cod,  Pic.  To  fuas  antea  omittebatur. 


A  2  fociare, 


Capitula 

fociare^opus  injun£tum  aggre- 
diar,  pauca  fane,  qux  adrem 
pertinent,  ante  hiftorise  ingref- 
fum  pradibans. 

Explicit  Epiflola.  Incipiunt  capitula  primi  libri, 

Prooemium  fcqucntis  hiftoriae. 
i.     De  '  Willelmo  Notho  primo  ex  Normannis  Rege 

Anglorum. 
it.  De  2  Willelmo  Rufo  fecundo  cx  Normannis  Rege 

Anglorum,  &  de  expeditione  Jerofolymitana. 
iii.  De  Henrico  tertio  ex  Normannis  Rcge  Anglorum, 

&  3  de  cjuibufdam  quae  fub  ejus  regno  contigerunt. 
iv.  Quomodo  Stcphanus  contra  jusjurandum  4  invafit 

rcgnum  Anglorum. 
v.    5  Quod  Stephanus  faufta  habuerit -regni  principia. 
vi.  De  Rogerio  Salesbirienfi,  &  Alexandro  Lincolnienfi 

Epifcopis,  &quomodo  capti  funt  a  rcge  Stephano. 
vii.  Quomodo  Stephanus  regiam  au&oritatem  amiferit 

cum  Normannia. 
viii.  Quomodo  Rcx  Stephanus  captus 6  eft  apud  Lin- 

colniam. 
ix.  QupmodoRex  Stephanus  liberatus  eft  per  captionem 

Comitis  Glouceftrenfis. 
x.     Quomodo  Imperatrix  fugit  de  Oxenefordia,  &  de 

Concilio  Lundonienfi. 
xr.  De  vita  fcelerata  7  &  condigno  interitu  Gaufridi 

de  magna  Villa. 


I.  Guillelmo  Edd.  priores.  t.  Guillelmo  Edd.  priores.  3.  De 
iis,  quae  Eddpriores.  4.  Invafit  in  reg.A.  Edd.priores.  5.Quomodo 
Edd.  priores.  6.  Efl:  in  bello  ap.  L.  Edd.  pr.  7.  Et  morte  con- 
digna  Gaufridi  Edd.priores. 

xii.  De 


LlBRI      PRIMI. 

xii.  De  Roberto  *  Marmiun  &  ejus  interitu. 

xiii.  De  variis  cafibus  Regis  Stephani. 

xiv.  De  2  Thurftino  Eboracenfi  Archiepifcopo,  &  ori- 

gine  Rievallis  &  Fontium. 
xv.  De  origine  Bellelandae. 
xvi.  De  3Gilleberto  Sempringhamenfi,  &  ordine  quem 

inftituit. 
xvii.  4  Quomodo  Willelraus  Eboracenfis  non  accepto 

pallio  depoficus  fit,  &  quomodo  Henricus  fucceflit. 
xviii.  De  caufa  expeditionis  Jerofolymitanae  fecundae. 
xix.  De  errore  Eudonis  de  Stella,  &  quomodo  periit. 
xx.  Quomodo  Conradus  Imperator  &  Rex  Lodovicus 

exercitum  duxerunt  in  orientem. 
xxi.  De  Raimundo  Principe  Antiocheno  •,  5  &  de  capti- 

one  Afcalonae. 
xxii.  De  inteftinis  malis  Angliae  fub  Rege  Stephano. 
xxiii.  De  Rege  Scottorum  David,  &  filio  ejus,  &  filiis 

filii  ejus. 
xxiv.  De  Wimundo  Epifcopo,  6&  inepifcopali  vita  ejus, 

&  quomodo  excaecatus  eft. 
xxv.  De  Malcolino  ChriftianiiBmo  Rege  Scottorum. 
xxvi.  De  inftitutione  Hugonis  Dunelmenfis  Epifcopi,  & 

reftitutione  7  Willelmi  Eboracenfis,  &  de  morte  ejus. 
xxvii.  De  viridibus  pueris. 
xxvni.  De  quibufdam  8  prodigiofis. 
xxix.  De  fucceflibus  Henrici  9  fecundi  tempore  Duca- 

tus  fui. 


i.  Mannium  Edd. priores.  i.  Truftino  Edd.  pr.  3.  Gilleberto 
de  Sempringham,  &  Edd.  pr.  4.  Quomodo  Guillelmus  Ebora- 
cenfis  ele&us  non  accepto  pallio  depofitus  iit,  omifjis  &  quomodo 
Henricus  fucceffit,  Edd.  priores.  $ .  Et  captione  Afcalonis  Edd. 
priores.  6.Etquomodo  occaxatus  fuerit,  omiflis  ceteris.t  Edd.  priores. 
7-  Guillelmi  Edd.  pr.  8.  Prodigiis  Edd.  priorts.  9.  Secundi  iri 
Anglia  temp.  Ducatus  fui  Edd.  priores. 

xxx.De 


6  Prooemium. 

xxx.  De  concordia  inter  Regem  Stephanura  &  Ducem 

Henricum  celebrata. 
xxxi.  De  divortio  inter  Regem  Francorum  &  uxorem 

ejus  celebrato,    &  quomodo  ipfa   nupferit  futuro 

Regi  Anglorum. 
xxxiT.De  concilio  Lundonienfi,&  morte  Regis  Stephani. 

Expliciunt  capitula.  Incipit  liber  primus. 

Prooemium  fequentis  hiftorias, 

ISTOI^IAM  l  gentis  noftra, 

id  eft%  Anglorum,   venerabdis 

presbyter  &  monachus  Beda  con- 

fcripfit.  Qui  nimirum  prcefumpto 

altius  exordio^  ut  ad  id^  quod 

Jpecialiter  intendebat,  competen- 

tius  accederet :  etiam  Britonum,  qui  noftrce  infulce 

primi  incolce  fuifie  nofcuntur,  celebriora  fubtili  -  bre- 

vitate  gefta  perftrinxit.     Habuit  3  autem  gens  Bri- 

tonum  ante  noftrum  Bedam  proprium  hiftoriogra- 

phum  Gildam^  quod  Z3  Beda  teftatur^  qucedam  ejus 

verba  fuis  litteris  +  inferens  :  Jicut  ipfe  probavi,  cum 

ante  annos  aliquot  in  ejufdem  Gildce  librum  legen- 

dum  incidiffem.  Cum  enim  fermone  jit  admodum  im- 

politus  atque  infipidus^  paucis  eum  vel  tranfcribere 

vel  habere  curantibus,  raro  invenitur.     Integritatis 

tamen  ejus  non  leve  documentum  eft,  quia  in  veritate 

promenda  propria  genti  non  parcit,  &  cum  admo- 

dum  parce  bona  de  fuis  loquatur^  multa  in  eis  mala 

i.  Defunt  gentis  n.  i.  eft  in  MS.  Picardi.  z.  Sic  etiam  Cod.  Pic. 
yfntea,  gravitate.  3.  Ita  ejuoque  Cod.  Pic.  yintea  defiderabaiur,  autem. 
4.  L.  1.  hifior.  yfngl.  c.zi,  Picardus. 

deploraty 


Prooemiu  m. 

deplorat,  nec  veretur,  ut  verum  non  taceat^  Brito 
de  Britonibus  fcribere,  quod  nec  in  bello  fortes  fue- 
rint,  nec  in  pacefideles.     At  contra  quidam  noftris 
temportbus  pro  expiandis  his  Britonum  maculis  fcri- 
ptor  emerfit^  ridicula  de  eifdem  figmenta  contexens, 
eofque  longe  fupra  virtutem  Macedonum  (3  J^omano- 
rum  impudenti  vanitate  attollens.     Gaufridus  l  hic 
ditlus  efty  agnomen  habens  Arturi  :  pro  eo  quod 
fabulas  de  Arturo   ex  prifcis  Britonum  figmentis 
Jumptas,  &  ex  proprio  auBas  per  JuperduBum  La- 
tini  fermonis  colorem  honefto  hiftorice  nomine  palli- 
avit :  qui  etiam  majori  aufu^  cujufdam  Merlini  di- 
vinationes  faUaciJJimas ,    qutbus  utique  de  proprio 
plurimum  adjecity  dum  eas  in  Latinum  transfunde- 
retj  tanquam  autenticas,  (3  immobili  veritate  fub- 
nixas  prophetias  vutgavit.    Et  hunc  quidem  Merli- 
num  patre  incubo  dcemone  ex  femina  natum  fabula- 
tur :   cui  proptcrea  2  tanquam  patrifianti  excellen- 
tijjimam  atque  latijjimam  tribuit  prcefcientiam  futu- 
rorum :  cum  profetlo  &  veris  rationibus  &  facrvs 
litteris  doceamur ,  dcemones  a  luce  Dei  feclufos  fu- 
tura  nequaquam  contemplando  prcefcire :  fed  quof- 
dam  >futuros  eventus  ex  fignts  fibi  quam  nobis  no- 
tioribuSy  conjiciendo  magis  quam  cognofcendo  coUi- 
gere.  Denique  in  juis  quamvis  fubtilioribus  conjetlu- 
ris  fcepe  faUuntur ,  &  faUunt :  cum  tamen  per  divi- 
nationum  *  prceftigias  apud  imperitos^  quam  utique 

i.  Vide  Notar.  P.  z.  Tancjuam  patris  fan£H  filio  ex-cellentifiimam 
Edd.  ptiores.  In  fuo  tamen  Codice  filio  etiam  dejiderari  monult  Pkardus. 
3.  Eventus  futuros  Edd.primt.    4.  Prsftigia  Edd.  priores. 

11011 


Prooemium. 
non  habent)  prcejcientiam  Jibi  arrogent  futurorum. 
Sane  divinationum  Merlini  perjpicua  fallacia  efl  in 
his  quce  in  regno  Anglorum  contigijje  nofcuntur  poffi 
mortem  prcenominati  Gaufridi  ,  qui  divinationum 
illarum  ncenias  ex  Britannico  tranfiulit :  quibus,  ut 
non  fruffira  *  creditury  ex  proprio  figmento  multum 
adjcat.  Porro  ad  ea>  quee  vel  ante  ipfum,  vel  in 
diebus  ejus  evenerunt,  taliter  fua,  quod  utique  facile 
poterat,  temperavit  figmenta ,  ut  congruatn  poffent 
interpretationem  recipere.  Preeterea  in  libro  fuoy 
quem  Britonum  hiftoriam  vocat,  quam  petulanter 
2  &  quam  impudenter  fere  per  omnia  mentiatur  y 
nemo  nifiveterum  hiffioriarum  ignarus,  cum  in  librum 
illum  5  inciderit,  ambigere  finitur.  Nam,  qui  rerum 
4  geffiarum  veritatem  non  didicit,  fabularum  vanita- 
tem  indifcrete  admittit.  Omitto  quanta  de  geffivs 
Britonum  ante  Julii  Ceejaris  5  imperium  homo  ille 
confinxerit0  vel  ab  aliis  conficla  tanquam  autentica 
fcripferit.  Omitto  queecunque  in  laudibus  Britonum 
contra  fidem  hiftoricce  veritatis  deliravit,  a  tempore 
Julii  Ceejaris  fub  quo  Britones  ditionis  i\pmam  efje 
cceperunt,  ufque  ad  tempus  Honorii  Imperatoris : 
fub  quo  fymani  a  Britannia  propter  urgentiora  J^ei- 
publicce  negotia  Jponte  recefierunt.  Certe  Britones, 
J^pmanis  recedentibus  Juijuris  effecH,  immoadfuam 
perniciem  fibi  relitli,  Piclijque  &  Scottis  adpreedam 
expofiti ,  i\egem  6  Vortigirnum  habuijje  leguntur,  a 

i .  Credatur  Edd.  priores.  z .  Et  impudenter,  omifjo  quam,  in  Edd. 
friorib.  3.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  yintea^  incidit.  4.  Deeft  geftarum 
in  Edd.  priorib.  5.  Jta  quoque  Cod.  Pic.  ^lntea,  imperium  &  advefa- 
tum  homo  &c.    6.  Wortegirnum  Edd.  priores. 

quo 


P    R    O    O   E    M   I    U    M. 

quo  ad  tuitionem  '  regni  invitati  Saxones  vel  Angli 
Duce  Hengiflo  z  Britanniam  venerunt,  irruptiones 
barbaricas  pro  tempore  depulerunt^  pojiea  vero  ex- 
plorata  infulce  fertilitate^  (3  indigenarum  inertia^ 
rupto  fcedere  in  ipfos,  a  quibus  fuerant  invitati,  ar- 
ma  verterunt :  quibus  paulatim  profligatis,  miferas 
eorum  reliquias^  quce  nunc  Walenjes  vocantury  3  in- 
viis  montibus  &  faltibus  coartarunt.  Habueruntque 
per  feriem  fuccejfionis  reges  fortijfimos^  SSlatedomi- 
nantes,  h  quibus  fuere  +  Etbelbertus^  Hengijii  pro- 
neposy  qui  protenfo  a  Gallico  mari  ufque  ad  Hum- 
brum  imperioy *  leve  CbriJH  ]ugum  Augujlino  prcedi- 
cante  Jujcepit.  Ailfridus,  qui 6  Northanhumbranis 
prafidens  Britones  fimul  (3  7  Scottos  vajla  ccede  per- 
domuit.  Edwinus,  qui  Adfrido  fuccedens  Anglis  fi- 
mul  (3  Britonibus  prcefmt.  Ojwaldus  ejus  JucceJfory 
qui  cunUis  Britannice  populis  imperavit.  Hcec,  cum 
juxta  bifloricam  veritatem  a  venerabili  Beda  expo- 
fitam  conjiet  effe  rata :  cunfla^  quce  homo  ille  de  Ar- 
turo  8  &  ejus  vel  JucceJJoribus^  vel  pofi  Vortigirnum 
prcedeceforibus  fcribere  curavit,  partim  ab  ipfo,par- 
tim  G?  ab  aliis  conjiat  effe  conficla ,  Jive  ejfrenata 
mentiendi  libidine ,  five  etiam  gratia  placendi  Bri- 
tombus,  quorum  plurimi  tam  bruti  ejfe  feruntur,  ut 
adhuc  Arturum  tanquam  venturum  expetlare  di- 
cantur^  eumque  mortuum  nec  audire  patiantur.  De- 

i.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  ^fntea,  regni  Saxones,  omifto  invitati.  2.  In 
Britanniam  E dd.  f  riores.  3 .  In  inviis  Edd.  priores.  4.  Echelbertus 
Edd.  priores.  5.  Lene  Cod.  nofler.  6.  Northahumbranis  Edd.  pr- 
7.  Scotos  Edd.priores.  8.  Et  ejus  fuccefloribus,  vel  poft  Wortc- 
girnuin,  EdcLfrhrts. 

B  niqut 


10  PROOEMIUM. 

nique  l  Vortigirno  facit  fuccedere  Aurelium  Am- 
brofmm,  ( deviBis  expulfijque  Saxonibus,  quos 2  Vor- 
tigirnus  accerfieraty )  in  tota  Britannia  egregie  im- 
perantem^  iUique  dat  fucceforem  3  Utherpendragon 
fratrem  ejus,  non  impari  potentia  gloriaque  regnan" 
temy  plura  de  Merlino  fuo  profufa  mentiendi  liber- 
tate  interferens.  Defunclo-quoque  +  Utherpendragon 
facit  Juccedere  Arturum  *  filium  in  regno  Britannia, 
a  6  Vortigirno  7  quartum,  ficut  nofter  Beda  ponit 
*  Ethelbertum  Auguftzni  fufceptorem  in  J^egno  An- 
glorum  ab  Hengifto  quartum.  Itaque  regnum  Ar- 
turiy  (3  ingrefus  in  Britanniam  Augujlini^  concur- 
rere  debuerunt.  Sed  quantum  mera  hiftorice  veritas 
hoc  loco  compofitce  prcejudicet  falfitati :  vel  lippienti^ 
mentis  acie  clare  videri  poteft.  Ipfum  *  autem  Ar- 
turum  facit  prceclarum  &  jpeBabilem  fuper  omnes 
homines^  tantumque  iUum  in  geftis  vult  ejk^  quantum 
fibi  libuit  fingere.  Demque  in  primis  facit  eum  de 
Anglis,  ViUu^  (3  IO  Scottis^  ad  libitum  triumphare : 
1 '  Deinde  Hiberniam^  Orchades,  Gothiam^  Noricam, 
Daciam,  partim  beUo,  partim  etiam  folo  terrore  no- 
minis^  ditioni  fuce  fubjugare.  His  quoque  addit 
Jflandiam^  quce  ultima  I2  Thule  fecundum  quofdam 
dtcitur,  ut  ad  Britonem  iUum  in  veritate  jftetlare 

I.  Wortegirno  Edd.friores.  z.  Wortegirnus  Edd.fr.  3.  Uther- 
pendragum  Ed.  Pic.  4.  Utheipenclra^o  fdd.  friores.  5.  Filium 
fuuin  in  r.  Edd-fr.  6.  Wortegirno  tdd.  friores  7.  In  MS-  Pic. 
eficolon,  &  foft,  Sic  nofter  &c.  8  Echelbertum  Edd.fr.  9.  Artu- 
rum  autem  Edd.  fr.  10.  Scotis  Edd.  pr.  1 1.  Denique  Hiberniam, 
Noricam,  Orchades,  Gothiam,  Daniam,  partim  bello,  &c.  Edd. 
friores.  12.  Tile  tam  hic}  eptam  &  irtfra,  in  AIS.  ntjiro.  Nec  aliter  Cod* 
Pic.  Loctu  exjiat  I.  Georg, 

videatur. 


P    R    O    O    E   M    I    U    M.  II 

videatur,  quod  Augujio  Jtymano  a  Poeta  nobili  adu- 
latorie  dicitur^  Tibi  ferviet  ultima  Thule.  De- 
inde  facit  eum  bcllo  pulfare  GaUias,  &  de  ipfis  in 
brevi  fubaUis  felicifjime  triumphare :  quas  Julius 
Ccefar  cum  jummis  periculis  atque  laboribus  annis 
decem  vix  potuit  fubjugare,  fcilicet  ut  minimus  di- 
gitus  bujus  Britonis  grojjior  videatur  lumbis  magni 
Cafaris.  Poji  hcec  cum  triumpho  multiplici  reducit 
eum  in  Britanniam^  &facit  eum  cum  fubaUis  regi- 
bus  &  principibus  fefium  celebrare  '  famofijjimum 
prcejentibus  tribus  Britonum  Archiepifcopis,  fcilicet 
Lundoniarum^  %)rbis  legionum,  z  Eboracee  i  cum  ne 
unum  quidem  Archiepifcopum  unquam  i  habuerunt 
Britones.  Primus  enim  Augufiwus  accepto  a  Jty- 
mano  Pontifice  paUio^  Archiepifcopus  in  Britannia 
faclus  eji.  Barbarce  vero  nationes  Europce^  4  etiam 
olim  ad  fidem  Chrijii  converfce^  contentce  Epifcopis  de 
PaUii  prcerogativa  non  curabant.  Denique  Hiber- 
nienfes^  *  Norici^  Daci,  Gotbi,  cum  olim  Chrifiiani 
fuiffe  &  Epifcopos  habuijfe  nofcantur%  noftris  tempo- 
ribus  Archiepifcopos  habere  cceperunt.  Inde  Fabu- 
lator  illey  utfuum  Arturum  ad  fummum  evehat,  fa- 
cit  eum  'Romanis  beUum  indicere  :  ante  hoc  beUumfin- 
gulari  certamine  mirce  magnitudinis  Gigantem  pro- 
Jiernere  ;  cum  poji  Davidica  tempora  de  nullo  Gigan- 
te  legatur.  Confequenter  profufiori  mentiendi  licentia 

I.  Sic  eiiam  Cod.  Pic.  ^rfntea,  fancliflimum  pro  famofiflimum. 
r.  Eboiaci  Edd.  priorei.  5.  Habuerint  Edd.  priores.  4.  Dteft  etiam 
in  AtS.  Picardi,  qui  &  merito  abejje  inquit.  5 .  Norici,  Dani,  Gothi, 
Edd.pr,  Ei  tamen  Nordaci,  Gothi,  in  Cod.  fuo  iegi  teftatur  Picardus. 

B  2  facit 


12  PROOEMIUM. 

facit  adverfus  eum  convenire  cum  J{omanis  Jfyges 
magnos  orbis  terrarum :  fcilicet,  Grcecice,  Africcey 
»  Hijpania^  Partborum,  Medorum,  Itureorum,  Libyce^ 
ALgypti^ '  Babylonice,  Bithynm^  Phrygice,  Syrice^  Bceo- 
tice^  Creta,  omnefque  refert  uno  proelio  ab  illo  devi- 
Uos :  cum  Aiexander  ille  Magnus,  &  omnibus  feculis 
clartiSy  per  annos  duodecim  l  in  quibufdam  tantorum 
regnorum  principibus  fuperandis  fudaverit.  ProfeUo 
3  minimum  digitum  fui  Arturi  grojfwrem  facit  dorfo 
Alexandri  Magni^  prcefertim  cum  ante  hanc  vitlo- 
riam  de  tot  magnis  regibust  faciat  eum  commemo- 
rare  fuls  in  concione  fubaUionem  triginta  regnorum 
afe&  tllis  jam  fatlam.  At  non  inveniet  Fabulator 
nofter  tot  regna  in  orbe  noftro,  prceter  regna  memo- 
rata,  quce  utique  nondum  ille  fubegerat.  An  alium 
orbem  fomniat  infinita  regna  habentem^  in  quo  ea 
*  contigcrunt  quce  fupra  memoravit  ?  Quippe  in  orbe 
noftro  nunquam  talia  contigerunt.  Quomodo  enim 
hiftoriographi  f  veteres,  quibus  ingenti  curce  fuit 
nihil  memorabile  fcribendo  omittere,  qui  etiam  medi- 
ocria  memorice  mandafe  nofcuntur^  virum  incompa- 
rabilem  ejufque  atla  fupra  modum  infgnia  /Jlentio 
prceterire  potuerunt  ?  Quomodoy  inquam,  vel  nobili- 
orem  Alexandro  Magno  Britonum  monarcham  Ar- 
turum  ejufque  atla^  vel  paretn  noftro  Efaice  Brito- 
num  prophetam  Merlinum  ejufque  ditla  filentio  fup- 

l.  Babylonis  Edd.  prioret.  z.  Sh  ttlam  MS.  Pic.  "Tomcmtea.de- 
/iderabatur.  5.  yfptat  propojtto  rcfponfnm  i\oboami  ad /ubditos  pettntet 
%eBigalium  minutionem  2.  i\eg.  11.  Picardus.  4.  Contigerint  Edd. 
pripres.     5 .  fta  etiam  Cpd.  Pic.  Stntea  dejiderabatur,  ri  yeteres. 

prejferunt  ? 


Prooemium.  13 

prefierunt  ?  Quid  enim  minus  in  prcefcientia  dun- 
taxat  futurorum  l  tribuit  fuo  Merlinoy  quam  nos 
noflro  Efaice :  niji  quod  ejus  vaticiniis  non  audet  in- 
fererej  Haec  dicit  Dominus,  &  erubuit  inferere^ 
Hxc  dicit  Diabolus,  quippe  hoc  debuit  congruere 
vati,  incubi  dcemonis  filio  ?  Cum  ergo  nec  tenuemde 
bis  veteres  hiflorici  z  fecerint  mentionem^  liquet  a 
mendacibus  effe  confiUa^  qucecunque  de  Arturo  at- 
que  Merlino  ad  pafcendam  minus  1  prudentium  cu- 
riofitatem^  homo  ille  Jcribendo  vulgavit.  Et  notan- 
dum,  quod  eundem  Arturum  poflea  refert  in  bello 
letaliter  vuineratum,  regno  difeofito  ad  curanda  vul- 
nera  fua  abiiffe  in  iiiamy  quam  Britannicte  fingunt 
fabulce,  infulam  +  Availonis  :  propter  metum  Brito- 
num  non  audens  eum  dicere  mortuumy  quem  adhuc 
vere  bruti  Britones  expeclant  venturum.  Defuccef 
jortbus  vero  Arturi  pari  impudentia  mentitur^  tri- 
buens  eis  ufque  ad  feptimam  fere  generationem9  Bri- 
tannice  monarchiam:  facienfque  eorum  fubregulos  & 
mimflroS)  quos  venerabilis  Beda  fortijjimos  dicit 
fuife  J^eges  Anglorum^  univerfce  Britannice  nobiiiter 
imperantes.  ^Vt  ergo  eidem  Bedce^  de  cujus  fapien- 
tia  &  finceritate  dubitare  fas  non  efly  fides  in  om- 
nibus  habeatur :  Fabulator  ilie  cum  fuis  fabulis  in- 
cunUanter  ab  omnibus  refpuatur.  Sane  pofl  Bedam 
non  defuere,  qui  ab  ipfo  feriem  temporum  atque  e- 
ventuum  noflrce  infulce,  ad  noflram  ufque  memoriam 
ducerenty  iiii  quidem  minime  comparandi :  pro  reii- 

X.  Deeft  tribuit  m  Cod.  noftro.     z.  Fecerunt  JEdd.  priores.     3.  Pru- 
tkntum  Edd-  pr.    4.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  slmt«}  AvalJom. 

giofa 


14  PROOEMIUM. 

giofa  tamen  opera^  &  fideli,  quanquam  minus  di- 
ferta  narratione  laudandi.  Noflris  autem  tempo- 
ribus  tanta  £2  tam  memorabilia  contigerunt^  ut  mo- 
dernorum  negligentia  culpanda  merito  cenfeatur^ 
fi  litterarum  '  monimentu  ad  memoriam  fempiter- 
nam  mandata  non  fuerint.  Et  forte  boc  opus  ab 
aliquo  five  aliquibus  jam  vel  inchoatum  efly  velpa- 
tratum^  fedtamen  viri  venerabiles,  quibus  mos  ge- 
rendus  eft^  hoc  ipjum  z  &  mea  parvitati  dignantur 
injungere^  ut  &  ego,  quia  cum  divitibus  non  pofium^ 
faltem  cum  paupercula  vidua  aliquid  de  tenuitate 
mea  mittam  in  ga^pphylacium  Domini,  Quoniam 
vero  Anglicance  ordinem  hifioria  a  quibufdam  ufque 
ad  deceffum  J{egts  Henrici  primi  novimus  effe  de- 
duHunij  fumpto  ab  adventu  Normannorum  in  An- 
gliam  exordioy  media  tempora  fuccincle  percurramy 
ut  afuccefiore  ejufdem  Henrici  Stephano  (cujus  anno 
pnmo  3  ego  WiUelmus  fervorum  Chrifii  minimus^  (3 
tn  Adam  primo  ad  mortem  fum  natus,  &  in  fecundo 
ad  vitam  renatus)  narrationem  (Deovolente)  inci- 
piam  producere  pleniorem. 

i.  Monuinentis  Edd.  frioret.     z.Deefl<k  inCod.nofiro.     3.  Ego 
G.  fervoruin  Edd.  priores. 


De 


LlBERpRlMUS.  I|* 

De  '  Wilhlmo  Notbo,  primo  ex  Normannis  Rege 
jinglorum. 

Cap.    T. 

1 N  N  O  a  plenitudine  temporis  quo  ver- 
bum  caro  fadtum  eft,  &  habitavit  in 
nobis,  m.  lxvi.  2  Guillelmus  cogno-  10C6. 
mento  Nothus,  Dux  Normannorum, 
Haraldo  Regi  Anglorum,  vel  dominandi  libi- 
dine,  vel  caufa  ulcifcendi  injurias,  bellum  in- 
tulit :    quo   Haraldo   bellica  forte  abfumpto, 
Anglifque  expugnatis  atque  fuba&is,  Ducatui 
Normannias  regnum  Angliae  fociavit.  Cumque 
pera&a  vi&oria,  tyranni  nomen  exhorrefcens 
&  legitimi  Principis  perfbnam  induere  geftiens, 
a  Stigando  tnnc  temporis  Cantuarienfi  "  Archi- 
epifcopo  in  Regem  folemniter  confecrari  de- 
pofceret;  ille  viro  (ut  aiebat)  cruento  &  ali- 
eni  juris  invafori  manus  imponere  nullatenus 
adquievit.    *  Aldredus  vero  Eboracenfis  Archi- 
epifcopus,  vir  bonus  8c  prudens,  hoc  munus 
implevit ,   acutius  intelligens ,  cedendum  effe 
tempori,  &  divinae  nequaquam  refiftendum  or- 
dinationi.    Denique  hoc  modo  hominem  fero- 
ciflimum,  *  fpirantem  adhuc  minarum  &  csedis 

I.  Guillelmo  Edd.  priores.  z.  Sic  &  ipfe  nojler  Codex,  tam  bic 
<ju*m  &  infra.  Unde  lUjuet  wraque  fcribendi  ratione  ufum  fuifte  auElo- 
rem.  Imo  tertia  etiam  ufus  efi.  Sxpenumero  enim  Wilelmus  fcripfit. 
3.  Ita  etiam  MS  Pic.  ^4ntea}  Epifcopo.  4.  Altredus  Edd.  priores.  Et 
tamen  al.  Aldredus  legi  in  marg.  Editionis  fu<e  notavit  Pkardiis,  j.  Schts 
*p*Qi  /to~l,  ix.  T.  j.  Paulo^  accommodat  Gmlielmw.  Pic. 

ia 


16  LlBERpRlMUS. 

in  populum,  mitem  reddidit,  &  religiofis  pro 
confervanda  '  publica,  tuendaque  ecclefiaftica 
difciplina,  facramentis  aftrinxit.  A  quo  poftea 
loco  patris  ita  colebatur,  ut  cum  ille  ceteris  im- 
peraret,  ab  eo  fibi  imperari  sequanimiter  fine- 
ret.  Contigit  aliquando  eundem  Pontificem  in 
quadam  petitione  a  Rege  repulfam  paifum, 
iratum  avertere  fcapulam  2  recedentem,  & 
malediclionem  pro  benedidtione  comminari. 
Cujus  s  motum  ille  non  fuftinens  ad  pedes  ejus 
procidit ,  veniam  petiit ,  fatisfadtionem  fpo- 
pondit.  Cumque  optimates,  qui  aderant,  fua- 
derent,  ut  regem  proftratum  erigeret,  Jinite, 
inquit,  illum  jacere  adpedes  Petri,  Plane  in  hoc 
&  quanta  fuerit  ferociflimi  Principis  erga  Vrx- 
fulem  reverentia,  &  quanta  ejufdem  Prsefulis 
circa  Principem  aucStoritas  atque  fiducia,  fatis 
declaratum  eft.  Porro  idem  Rex  a  Stigando 
Cantuarienfi,  ut  didtum  eft,  irritatus,  cum  vi- 
tium  ordinationis  ejus,  &  vitse  dedecora  poftea 
cognovifTet,  honeftam  de  ipfo  voluit  habere  ul- 
tionem.  Accerfitus  enim  Regiis  litteris  ad  di£ 
ponendam  ecclefiam  Anglicanam  *  Apoftolicse 
iedis  legatus,  concilium  in  Anglia  celebravit : 
in  quo  Stigandi  fceleribus  patefactis,  infruclto- 
ofam  arborem *  fecuris  Canonicse  animadverfio- 

I.  Ita  ttlam  Cod.  Pic.  ^dhtea,  republica.  i.  Recedentem  &  male- 
dicentem  Edd.  priorts.  Picardus  tamen  notavit  in  fuo  Codice  rece- 
dentemque,  malediclionem  legi.  3.  Motus  Edd.  priores.  4.  Con- 
cilium  in  Anglia  Apoftolicae  fcdis  legatus  celebravit  Edd.  friores» 
5.  yidtNotat.  P. 

nis 


LlBER      P    R   I    M   U   S. 

nis  fuccidit.    Locum  vero  fuccifse  fufcepit  Lan- 

francus  ex  monacho   Beccenfi  Abbas   Cado- 

nienfis,  natione  Longobardus,  vir  praeter  reli- 

giofa^  vkx  meritum,  in  utraque  litteratura,  fe- 

culari  fcilicet  &  divina,  clariffimus.     Aldredo 

quoque  Eboracenfi    ad  patres   fuos  appofito 

Thomas  fiicceflit.    Guillelmus  autem  poftquam 

regnum  fbrtiter  adquifitum  per  annos  xxi.  no- 

biliter  tenuit,  cum  jam  fub  extrema  forte  de- 

cumberet,  tres  filios  deiignavit  heredes.  Et  qui- 

dem  Robertum  primogenitum  fiium  quia  pa- 

ternae  pietati  inofficiofus  &  rebelhs  extiterat, 

ducatu  '  Normanniaecontentum  effe  voluit:  fui 

vero  nominis  filio,  in  quo  fibi  melius  compla- 

cebat,  regnum  Anglise  affignavit.    Porro  juni^ 

orem  Henricum,  cujus  indolem  propenfius  lau- 

dabat,   multa  fumma  donatum  bene  acturum 

prasdixit.     Dormivit   ergo  cum  patribus  fuis 

homo  ab  annis  adolefcentias  armis  acer,  animo 

ingens,  fucceffu  felix,  fingulare  Nothorum  de- 

cus :    fepultufque   eft  Cadomi  m  monafteria 

Protomartyris  Stephani,   quod  ipfe  a  funda- 

mentis  extruxerat,  egregieque  ditaverat.     In 

ejus  vero  fepultura  quiddam  memorabile  con- 

tigifTe  fideli  narratione  cognovi.     Cum  enim 

expleta  exequiarum  folemnitate  corpus  ejus  ift 

loco  ad  hoc  praeparato  efTet  condendum  ;  qui- 

dam  accedens,   omnipotentis  Dei  z  praetento 

I.  Sic  quoque  jilS.  Pic.  ^fntea   omittebatur ,  Norniannise.     z.  Slt 
flane  Codex  nofitr.  Ita  etiam  al.  legi  in  margine  Ed.  fu<e  notavit  PicardiH, 


17 


1%  LlBERpRIMUS. 

terribiliter  nomine  eum  ibidem  fepeliri  prohi- 
buit,  "terra,"  inquiens,  "ifta  l  avito  mihi  jure 
"  competit :  quam  idem  Rex  dum  monafte- 
"  rium  conftrueret,  violenter  mihi  abftulit,  nec 
"unquam  poftea  2  pro  ea  mihi  fatisfecit."  Ob- 
ftupuere  omnes  qui  aderant,  judicio  Dei,  ad 
declarandam  tranfitorias  Dominationis  vanita- 
tem,  aclnm  conliderantes,  ut  Princeps  poten- 
tiffimus,  qui  tam  late  dominatus  fuerat  vivus, 
locum  corporis  fiii  capacem  line  querela  non 
haberet  mortuus.  Denique  querela  illa  adeo 
movit  omnes,  ut  prius  3  illi  cani  vivo,  tanquam 
meliori,  ad  votum  fatisfacerent  ;  acdeinde  circa 
leonem  mortuum  jufta  complerent.  Sane  +  quod 
idem  Chriftianos  innoxios  hoftiliter  Chriftia- 
nus  impetiit,  &  tanto  fibi  fanguine  Chriftiano 
regnum  paravit,  quantse  apud  homines  gloriae, 
tantae  *  etiam  apud  Deum  noxae  fuit.  Cujus  rei 
argumentum  eft  quod  a  teftibus  fide  dignis  ac- 
cepimus.  In  loco  fiquidem  ubi  6  vicl:i  Angli 
occubuerunt,  conftru&um  eft  a  vi&oribus  mo- 
nafterium  nobile  beati  Martini  de  bello  nun- 
cupatum  ;  quod  fcilicet  &  ad  homines  seternus 
foret  Normannicse  vi&orise  titulus ,  &  ad 
7  Deum  propitiatio  pro  effufione  tanti  fangui- 
nis  Chriftiani.  Denique  in  eodem  monafterio 
locus  ille  ubi  Anglorum  pro  patria  dimican- 

tpti  tamen  praccento  edidit.    Prarcentor  Ed.  ^intverf.  non  adeo  reSie^ 
monente  etiam  ipfo  Picardo.  x.  Antiquo  MS.  Pic.     2.  Defunt  pro 

ea  in  Edd.  priorib.     3.  Vide  Notas.     4.  Quia  MS.  Pic,     5.  EtMS. 
Pk.    6.  Multi  MS.  Pi(.    7  Dominum  Edd.fr. 

tium 


L   I    B    E    R      P   R    I    M   U   S. 

tium  »  maxima  ftrages  fad:a  eft,  fi  fortemodico 
imbre  maduerit,  verum  fanguinem  z  &  quafi 
recentem  exfudat :  ac  fi  aperte  per  ipfam  rei 
evidentiam  dicatur,  quod  adhuc  *  vox  tanti  fan- 
guinis  Chriftiani  clamet  ad  *  Dominum  de  ter- 
ra  j  qua^  aperuit  os  fuum  &  fufcepit  eundem 
fanguinem  de  manibus  fratrum,  id  eft,  Chrifti- 
anorum. 

De  t  WiUelmo  Jtyfo>  fecundo  ex  Normannis  Tfyge 
Anglorum,  &  de  expeditione  Jerofolymitana, 

C  A  P.       II. 

Ajstno  a  plenitudine  temporis  quo  veritas 
de  terra  orta  eft  m.  lxxxvii.  6  Robertus 
primogenitus  in  Ducatu  Normannise  &  Guil- 
lelmus  qui  agnominatus  eft  Rufiis  in  regno 
Anglias  patri  defuncSto  fuccefTere,ordine  quidem 
7  praepoftero,  fed  perultimam  (ut  di&um  eft) 
patris  voluntatem  commutato.  Unde  factum 
eft,  ut,  quibufdam  optimatnm  Roberto  propen- 
fiorem,  tanquam  jufto  heredi  &  perperam  ex- 
heredato  ,  favorem  prseftantibus ,  ftatumque 
regni  turbantibus,  Guillelmus  in  principio  in- 

I.  MaximeA/S.  Pic  2.  Deefi  &  in  Edd.  priorib.  3.  Imitatus  efi 
iocum  de  nece  ^lbel  Gene.  4.  Pic.  4.  Sic  cum  Edd.  priorib.  /iceiDin 
(quod  idem  atque  Deam  valet)  wo«Dnin  (quod  Dominum  fignificai) 
in  Cod.  nofJro  fcribatur.  5.  Guillelmo  Edd.  priores.  6.  Huic  I\oberto 
fuijje  cognomen  Curtehofe  tradit  anonym.  ^4rgltts  in  Chron.  ad  eundem 
annum  e^-  infequentes,  &  Valftngham  in  Tpodig.  Neufirix.  Picardus. 
7.  Pracpoftero,  fcilicet  per  ultimam  patris  (  ut  diftum  eft  )  vol. 
com.  Edd.  priorts. 

C  2  firmius 


19 


1087. 


20  LlBERpRIMUS. 

firniius  laboriofiufque  imperaret,  &  ad  conci- 
liandos  fibi  animos  fiibditorum  modeftior  mi- 
tiorque  appareret :  at  poftqnam  perdomitis  ho- 
ftibus  &  fratre  mollius  agente  roboratum  eft 
regnum  ejus,  exaltatum  eft  illico  cor  ejus,  ap- 
paruitque  fuccedentibus  profperis,  'qualis  apud 
fe  latuifTet,  dum  premeretur  adverfis ,  homo 
vccors  &  inconftans  in  omnibus  viis  fuis,  Deo 
indevotus,  2  &  ecclefiae  gravis,  nuptiarum  fper- 
nens  >,  &  paffim  lafciviens,  opes  regni  vaniffi- 
ma  effufione  exhaunens,  &  eifdem  deficienti- 
bus  fubditorum  fbrtunas  in  hoc  ipfum  corra- 
dens.  «•  Homo  y  typo  immaniffimae  fuperbiae 
turgidus,  &  ufque  ad  naufeam  vel  etiam  deri- 
fionem  dodtrinae  evangelicae,  temporalis  gloriae 
fbediffima  voluptate  abforptus.  Frater  verp 
ejus  fenior  Robertus,  cui  nimirum  ordine  naT 
turali  regni  fucceffio  competebat,  minus  qui- 
dem  elati  &  ferocis  animi  fuit,  fed  in  minorj 
adminiftratione,  fcilicet  Dncatus  Normannici, 
claruit,  quod  regno  ampliffimo  adminiftrando 
nunquam  idoneus  fuerit.  Qui  tamen  armis 
tantus  fuit,  ut  in  illa  magna  &  famofa  expe- 
ditione  Jerofolymitana  inter  fortiffimos  totius 
orbis  proceres  clariffimae  militiae  6  titulis  ful- 
ferit.    Porro  Henricus  frater  junior  laudabilem 


I.  Sic  etiam  MS.  Pic.  ^ntea  omittehantnr^  apnd  fe.  z.  Deeft  t\  /« 
Edd.priorib.  3.  Copulas  addlt  MS.  Pic.  4.  Hcmo  turgidus  typo 
immaniflimx  fuperbiae,  &  ufque  Edd.priores.  j.  RecTtm,  typho,  qua. 
de  voce  in  notii  ad  epiji.  3.  Ber.  dixi.  Picardus.  6.  Deeft  titulis  in 
MS.  Pic  in  ytto  &  fuerit  pro  fulferit. 

praefe- 


LiberPrimus.  21 

prseferens  indolem,  duris  &  '  infidis  fratribus 
militabat.  De  fuo  quippe  nihil  ei  largientes, 
ea  etiam,  qux  pater  illi  teftamento  reliquerat, 
abftulerunt.  Cumque  fratri  minimo  paulatim 
ad  provectum  tendenti  inviderent,  eorum  ille 
infidias  m  tuto  fe  continens  prudenter  elude- 
bat.  Circa  hoc  tempus  Lanfranco  Cantuari- 
enfi  2  Archiepifcopo  viam  univerfse  carnis  in- 
greffo,  Anfelmus  Abbas  Beccenfis  fucceffit,  na- 
tione  &  ipfe  Longobardus,  Lanfranci  olim  dif- 
cipulus,  vir  fandtus  &  excelfus  in  verbo  glorise. 
Eboracenfis  quoque  Ecclefise  Prasfulatum  Tho- 
ma  defun&o  Gerardus  fufcepit.  Sane  fub  me- 
morati  Regis  principatu  fufcitavit  Dominus 
fpiritus  Chriftianorum  contra  Sarracenos,  oc- 
culto  Dei  judicio  longo  jam  tempore  tanquam 
jure  hereditario  poffidentes  fandtuarium  Dei, 
3  id  eft,  loca  facra,  in  quibus  redemptio  noftra 
celebrata  eft.  Fa&us  eft  ergo  perUrbani  Pon- 
tificis  Romani,  &  aliorum  fervorum  Dei  reli- 
giofam  operam,  magnus  populi  Chriftiani  con- 
curfus.  fbrtiffimi  duces  chara&ere  Domini  in- 
figniti,  &  numerofiffima  ftipati  militia,  expe- 
ditione  laboriofiffima  Orientis  regna  pene- 
trantes,  Niceam  Bithyniae,  Antiochiam  Syriae 
urbes  ampliffimas,  &  ad  ultimum  fandtam  ci- 
vitatem,  pio  &  felici  fudore  ceperunt.  e-  qui- 
bus  fuit  Robertus  Dux  Normannise  in  primis 
clarus.     Qui  nimirum  cum  eidem  expeditioni 

i .  Invidis  MS.  Pic.    z,  Fpifcopo  Edd.prims,    3 .  Et  MS.  Pic 

necef- 


iz  LiberPrimus. 

neceffaria  praspararet,  &  pecunia  illi  minus  co- 
piofa  fuppeteret,  accepta  a  fratre  Guillelmo 
fumma  non  modica  Normanniam  illi  l  appo- 
fuit,  ficque  cum  reliquis  Principibus  Chriftia- 
nis  laudabile  iter  arripiens,  cundtis  profpere 
geftis  poft  annos  aliquot  *  repatriavit.  Rex 
autem  Guillelmus  prolongans  iniquitatem  fibi> 
&  in  exitium  proprium  contra  ftimulum  cal- 
citrans ;  venerabilem  Anfelmum  cum  modeftia 
3  corripientem,  &  enormia,  quas  ab  eo  vel  fub 
eo  gerebantur,  corrigere  volentem  non  per- 
tulit,  fed  fpoliatum  rebus  fere  omnibus  tan- 
quam  regno  contrarium  ab  Anglia  expulit. 
Verum  dum  in  Oriente  a  noftris  proceribus 
fbrtiter  atque  feliciter  ageretur,  idem  Rex, 
propellentibus  eum  ad  interitum  malis  fiiis, 
condignum  effrenatae  fuperbias  finem  incurrit. 
Quippe  in  venatione,  fagitta  proprii  militis 
homo  ferociflimus  pro  fera  confofliis  interiit, 
completumque  +  eft  in  eo  illud :  *  "  Vidi  im- 
"  pium  6  fuperexaltatum  6c  elevatum  ficut  ce- 
<c  dros  Libani,  &  tranlivi  &  ecce  non  erat,  quae- 
u  fivi  eum  &  non  eft  inventus  locus  ejus. 

i.  Id  e/?,  oppignoravit.  Pic.  t.  Ita  ttiam  MS.  Pic.  ^intta^  do- 
mum  repedavit.  3.  Eum  conipientem  Edd.  priores.  4.  In  eo  eft 
Edd.  priores.  5.  Pfal.  36.  Pic.  6.  Non  fuper  exaltatui»  (  duab. 
•vocib,')  cttm  Edd.  priorib. 


De 


LlBER      PRIMUS. 

De  Henrico,  tertio  ex  Normannis  J^ege  Angjorum^ 
$  de  quibufdam  quce  Jub  ejus  regno  contigerunt. 

Cap.    III. 

Anno    a  plenitudine  temporis  quo  mifit 
Deus  filium  fuum  in  mundum  m.  c.  Regi 
Guillelmo  infeliciter  mortuo  l  frater  Henricus 
fucceffit,  filiorum  quidem  GuiUelmi  magni  or- 
dine  nativitatis  noviffimus ,    fed  prasrogativa 
primus.     Quippe  aliis  in  Ducatu  patris  natis : 
folus  ipfe  ex  eodem  jam  rege  eft  ortus.     Hac 
ratione  indu&i,  &'  praterea  laudabili  ejus  in- 
dole  ille&i  Pontifices  &  proceres  Anglias  fra- 
trem  Robertum  in  Oriente  adhuc  conftitutum, 
quem  ex  Ducatu  non  bene  adminiftrato  con- 
ftabat  regno  adminiftrando  2  fore  minus  ido- 
neum,  expe&andum  minime  cenfuerunt,  enm- 
que,  quem  aptum  effe  regimini  fignis  non  fal- 
lacibus  colligebant,  in  Regem  folemniter  fub- 
limarunt.     Qui  mox  falubri  ufus  confilio,  ve- 
nerabilem  Anfelmum  ab  exilio  revocavit,  pra- 
vas  confuetudines,  quse  fub  fratre  inoleverant, 
3  abrogavit,  pacis  &c  asquitatis  jura,  *  quoad 
regi  novitio  licebat,  firmavit ;  multa  enim  ad- 
huc  pro  tempore  prudenter  diffimulabat  ne  ri- 
gore  fubito  fubditi  terrerentur,  caute  prasvi- 
dens  poft  reditum  f  ratris  tumultus  s  fibi  publi- 

i.  Frater  fuus  Henricus  Edd.priores.  z.  Sicetiam  MS.Pic  ^in- 
ua  defiderabatnr,  fore.  3.  Abrogans  MS.Pic.  4.  Ita  qttoque  MS. 
Piointea}  quatenus  regem  adhuc  novitium  decuit,  firmavit;  &c. 
%.  Skttitm  MS.  Pk.  ^meat  fcilicet  pro  fibi. 

COS 


25 


IIOO, 


24  Liber    Pkimuj. 

cos  minime  defuturos,  quod  &  contigit.  Cum 
enim  ille  ex  Orientis  partibus  cum  uxore,  quam 
fibi  in  via  defponderat,  reverfus,  Normanniam 
recepiffet ;  inftigantibus  eum  quibufdam  An- 
glise  proceribus,  quibus  jam  Henricus  fbrmi- 
dabilis  effe  cceperat,  fratri  bellum,  nifi  regnum 
fibi  refignaret,  indixit,  armatam  clalTeminAn- 
gliam  duxit,  T  cui  mox  adjunclii  funt,  qui  a  fra- 
tre  defciverant.  Sed  prudentia  fiaterna  homo 
levis  &  inconftans  delufiis,  infecl:o  2  negotio, 
Normanniam  rediit,  fratrique  cum  regno  re- 
gnandi  fecuritatem  reliquit.  Cumque  per  an- 
nos  aliquot  Normannise  incubans  eam  fua  mol- 
litie  perderet,  &  improbi  nullo  publicse  difci- 
plinse  metu  ?  coerciti  libere  graffarentur,  invi- 
tatus  a  majoribus  ejufdem  provinciae  Rex  Hen- 
ricus  civili  magis  animo  quam  hoftili  affiiit, 
*  &  plurima  ejus  parte  in  deditionem  recepta, 
tandem  fratrem  fufis  ejus  copiis  apud  Tener- 
chebrai  in  bello  cepit.  Sic  itaque  vir  magnus 
&  magnorum  in  remotis  mundi  partibus  ope- 
rum,  fbrtunas  invidia  f  proditus  in  manus  ju- 
nioris  fratris,  quem  olim  irritaverat,  incidit,  & 
poft  tantam  militias  claritatem  in  fratris  qui- 
dem,  fed  tamen  minus  fraterna  cuftodia  inglo- 
rius  reliquum  vitse  fuse  tempus  exegit.     Hen- 


I .  Cui  &  mox  Edd.  pr.  i .  Sic  eilam  Cod.  Pic.  ^fntea,  ncgotio, 
regnandi  fecuritatem  fratri  cum  regno  reliquit,  &  in  Norman- 
niam  rediit.  Cumque  &c  3.  Coartati  MS.  Pic  4.  Dtejl  &  in 
Edd.  priorib.    5.  Sic  etittm  Cod.  Pic.  /inteat  preeditus. 


ncus 


LibekPrimus.  2.J 

ricus  autem  regno  Anglias  focians  Dueatum 
Normannia?,  :  ficut  pater  olim  Ducatui  Nor- 
mannise  regnum  fociaverat  Angliae,  nomen  ce- 
lebre  &  grande  adeptus  eft  juxta  nomen  ma- 
gnorum  qui  funt  in  terra.  Porro  venerabilis 
Anfelmus  Cantuarienfis  ex  Gallicano  exilio  ad 
propriam  fedem  regrefTus,  &  poft  annos  ali- 
quot  viam  univerfse  carnis  ingreffus,  fortitus 
eft  nomen  grande  juxta  nomen  magnorum  qui 
funt  in  ccelo.  Succeffit  ei  Radulphus  Abbas 
Sagienfis  vir  religiofus  &  prudens.  Gerardo 
vero  Eboracenfi  defunclx»  Thomas  fecundus 
fucceflit,  aetate  quidem  juvenis,  fed  gravitate 
&  finceritate  morum  prasdeceffori  fuo  valde 
diffimilis.  Idem  enim  Gerardus  homo  quidem 
acutus  &  litteratus  fuiffe  z  dinofcitur  :  fed  vita 
lubricus,  in  emungendis  per  mdecoras  etiam 
occafiones  fubditorum  marfupiis  callidus,  &,  ut 
plurimi  affeverant,  maleficiis  etiam  3  afTuetus, 
Deo  &  hominibus  invifus  inventus  eft,  quod 
&  ejus  mors  horrenda  &  poft  mortem  corpori 
ejus  negata  Pontificalium  exequiarum  folem- 
nitas  +  declararunt.  Qujppe  apud  Suthwellam 
cum  pranfus  in  horto  juxta  cubiculum  clericis 
prope  f patiantibus  fuper  cervical  fub  *  dio  qui- 
efceret,  letali  fbpore  diriguit.  Corpus  ejus  raro 
agmine  6  Eboracam  delatum,  neque  clericis, 


i.  Deejl  ficut  m  MS.Pic.     i.  Dignofcitur  Ed.  Pic.     3.  Aflecu- 

tus  MS.  Pic.     4.  Declaravit    Edd.  frioret.  5.  Divo  Cod.  nojiet, 
6.  Eboracum  Edd.  frhrtj» 

D  neque 


26  LiberPrimus. 

neque  civibus  cum  pompa  exequiali  ex  more 
occurrentibus,  fed  pueris  (ut  dicitur)  fandapi- 
lam  Iapidantibus,  extra  ecclefiam  fine  honore 
fepulturas  eft  traditum.  Ille  autem  qui  ei  fuc- 
ceflit,  exemplo  ejus  territus,  lavanfque  manus 
fuas  in  fanguine  peccatoris,  laudabiliter  in  of- 
ficio  '  fuo  converfatus  eft.  2  Progrefliores  vero 
annos  non  vidit,  raptus,  ut  credo,  ne  malitia 
mutaret  intelledtum  ejus.  De  quo  nimirum 
rem  memorabilem  viro  veraciflimo  referente 
cognovi :  quam  non  filebo.  iEgrotanti  a  me- 
dicis  5  di&atum  eft,  ut  feminae  pro  remedio 
mifceretur,  pronunciantibus  hoc  folo  morbum 
fbre  curabilem.  Inftabant  amici  ut  fieret :  pro- 
teftantes,  +  Deum  minime  '  offenfiim  iri,  dum 
hoc  pure  pro  remedio,  non  pro  voluptatis  il- 
lecebra  fieret.  Vifiis  eft  afTentiri,  ne  contrifta- 
ret  amicos.  Femina  decentis  formse  in  fecre- 
tum  ejus  6  intromittitur.  Poftea  vero  urinam 
infpicientibus  medicis,  afTenfio  illa  pro  placan- 
dis  amicis  fimulatoria  fuiffe  declaratur.  Ob- 
jurgantibus  ergo  eum  amicis,  quod  quafi  fe- 
metipfiim  occideret,  qui  medicorum  praecepto 
non  pareret,  Ji/ete,  inquit.  nullus  veftrum  mihi 
ulterius  verbi  bujus  virus  infibilet  :  nam  propter  fa- 
lutem  carnis  tandem  morituree  immortale  decus  pu- 
dicitia  non  amittam.    Huic  ergo  ex  eadem  seg^ri- 

I.  Deeji  fuo  in  Edd.  priorib.  2.  Sic  etiam  MS.  Pic.  *4ntea}  pro- 
lixiores.  3.  Di&um  eft  Edd. prierei.  4.  Dominum  Edd.pr.  j.Of- 
fenfurum  iri,  Cod,  nofler  MS.    6.  Intermittitur  Edd.  prioret. 

tudine, 


LiberPrimus.  2.7 

tudine,  ut  creditur,  feliciter  mortuo,  pro  qua 
curanda  '  Deum  oifendere  noluit,  2  Thurftinus, 
vir  bonus  &  prudens,  fiicceflit.  Porro  Radul- 
pho  Cantuarienfi  appofito  ad  patres  fuos,  Guil- 
lelmus,  qui  regularium  clericorum  apud  3  Chie- 
chiam  Prior  exftiterat,  cathedram  ejus  fiifcepit. 
Has  fuifle  novimus  Metropolitanorum  fucce£ 
fiones  fub  Rege  Henrico.  Idem  autem  Rex  ex 
4  Matilda  religiofa  regina  geminam  in  fexu 
difpari  *  fufcepit  fobolem.  6  Et  filiam  materni 
nominis  jam  nubilem  Henrico  Imperatori  Ro- 
mano  petenti  defpondit,  filium  vero  aviti  no- 
minis 7,  qui  fucceflbr  fperabatur,  jam  puberem 
finifter  cafiis  abftulit,  cum  turba  nobilium  ju- 
venum  marinis  belluis  efcam  datum.  Et  quo- 
niam  Matildis  regina  jam  obierat,  procrean- 
dorum  caufa  heredum  Rex  filiam  Ducis  Lotha- 
ringiae  duxit  nxorem,  de  qua  8  tamen  liberos 
non  fiifcepit.  Unde  filiam,  poftquam  Impera- 
tor  non  rehcl:is  ex  ea  heredibus  in  fata  con- 
cefTerat,  ex  Alemannia  revocatam,  illuftri  Co- 
miti  Andegavenfi  Gaufrido  defpondit,  ut  vel 
nepotes  ex  ea  9  fucceflbres  haberet.  FacStoque 
concilio,  eidem  filise  fuas  &  fufceptis  vel  fufci- 
piendis  ex  ea  nepotibus,  ab  Epifcopis,  Comiti- 
bus,  Baronibus,  &  omnibus  qui  alicujus  vide- 

1.  Dominum  Edd  priores.  z.  Truftinus  Edd.  priores.  3.  Chic- 
thiam  MS.  nofier.  4.  Matilde  Edd.  priores.  j.  Sufceperat  Edd.  pr. 
6.  Et  filiam  quidem  materni  Edd.  priores.  7.  Polydor.  Virgil.  ^nglk. 
hifi.li.  xi./>«.  191.  Pic.  8.  Sic  etiam  AIS.  Pic.  sintea  dejiderabaturt 
tamen.     9.  Succefluros  Edd.friores. 

D  2  bantur 


28  LlBERpRIMUS. 

bantur  efle  momenti,  '  regnum  cum  Ducatu 
Normannise  fecit  jurari.  Regnavit  autem  in 
mufta  fehcitate  &  gloria  annis  xxxv.  &:  menfi- 
bus  aliquotj  quibus  expletis,  dormivit  cum  pa- 
tribus  fiiis  :  homo  multis  quae  decerent  Princi- 
pem  bonis  ornatus,  quse  tamen  plurimum  de- 
nigrabat  z  in  concupifcentia  feminarum  imi- 
tando  petulantiam  Salomonis.  Feras  quoque 
propter  venationis  delicias  plus  jufto  diligens^ 
in  publicis  animadverfionibus  cervicidas  ab  ho- 
micidis  parum  difcernebat.  Corpus  ejus  cere- 
bro  &  inteftinis  eje&is  s  fallitum  coriifque  infii- 
tum,  a  Normannia  in  Angliam  delatum,  &  a- 
pud  Radingum  +  in  monafterio,  cujus  ipfe  de- 
votus  fundator  largufque  ditator  extiterat,  fe- 
pultum  eft.  Porro  J  homo  ille,  qui  precio  ma- 
gno  condu&us  cerebrum  ejus  extraxerat,  into- 
lerantia  fcetoris  (utdicitur)  infecStus  atque  ex- 
tinctus  eft :  ficque  cum  6  Helifasi  mortui  cor- 
pus  vivificaverit  mortuum,  illius  jam  mortui 
corpus  mortificavit  vivum. 

Quomodo  Stephanus  contra  fusjurandum  invajit 
regnum  Anglorum. 

Cap.    IV. 

u..       A  KNoa  partu  virginis  7  m.  c.  xxxv.  defun- 
XJL  cto,  fed  nondum  fepulto  clariflimo  Rege 

I.  Regnum  Angliae  cum  Ducatu  Noimanniae  fecit  adjurari 
Edd.fr.  i.TlinomittitCod.Pic.  3.  Salitum Edd.fr.  /^yide  NotasV. 
5.  Deeft  homo  in  Edd,  fr.  6.  ^Heg.  13.  &  JEVc.48.  P.  7.  Al.  M.  c- 
xxxvi.  InMS.Pk.  Anglo- 


LlBER      PRIMUS. 

Anglorum,  &  Duce  Normannorum  Henrico, 
'  Stephanus  Bononienfis,  ejus  ex  forore  nepos, 
regnum  Anglorum  invafit.  Siquidem  Stepha- 
nus  major  Comes  Blefenfis  majoris  z  Willelmi 
filiam  5  memorabilem  feminam  uxorem  duxe- 
rat,  &  ex  ea  quatuor  fufceperat  filios.  Qup 
nimirum  in  partibus  Orientis  defuncSto,  mater 
mirabilis  primogenito,  quod  remiflioris  *  efTet 
ingenii  &  tanquam  degener  videretur ,  pru- 
denter  amoto,  Theobaldum  filium,  in  quo  fibi 
bene  complacebat,  ad  plenitudinem  hereditatis 
provexit,  '  Stephanum  adhuc  impuberem  Regi 
avunculo  nutriendum  promovendumque  direxit, 
6  quartum  vero,  7  id  eft,  Henricum,  ne  fbli  fe- 
culo  genuiflc  liberos  videretur,  apud  Clunia- 
cum  tonfbravit.  ProcefTu  temporis  Rex  Henri- 
cus  unicam  ComitisBononienfisfiliam,  ad  quam 
tota  fpedtabat  hereditas,  nepoti  Stephano  co- 
pulavit :  8  in  Angliaquoque  plurima  collargiens. 
Fratri  autem  ejus  Henrico  Cluniacenfi  mona- 
cho  dedit  Abbatiam  Glaftonienfem ,  ac  poft- 
modum  Epifcopatum  adjecit  Wintonienfem. 
Cum  ergo,  ut  pr^edi&um  eft,  Rex  Henricus 
obifTet,  itidem  Stephanus  facramenti,  quod  fi- 
lice  ejus  de  confervanda  fidelitate  prseftiterat, 
prasvaricator    regnum   arripuit,    annitentibus 

i.  Stephanus  Comes  Bon.  Edd. priores.  x.  Guillielmi  Jtve  Guil- 
lelmi  Edd.  priorts.  5,  Nomine  Adalem  addit  AIS- Pic  4.  Deefi 
effet  in  Edd.  priorib.  5.  Tertium,  id  eft,  Stephanum  MS.  Pie, 
6.y"idenotas  adepifi.  93.  Bern.  edit.  1608.  Pic.  7.  Defunt  id  eft  in 
Edjopriorib.     8.  In  Anglia  pludma  eidem  collargiens  Edd.priores. 

rrasfulibus 


-29 


JO  LlBERpRIMUS. 

Praefiriibus    atque   Principibus    eodem   facra- 
mento  aftri&is.    Denique  Guillelmus  Cantua- 
rienfis  Archiepifcopus,    qui  primus  juraverat, 
unxit  eum  in  Regem,  affiftente  &  cooperante 
Rogerio  Salesbirienfi  Epifcopo,  qui  fecundus 
juraverat,  &  juraturis  fingulis  juramenti  for- 
mam  expreiferat.    Et  Archiepifcopus  quidem 
ejufdem,  ut  creditur,  perjurii  merito,  ipfo  pras- 
varicationis  fuas  anno  defecit.    Epifcopus  vero 
poft  annos  aliquot,  ipfo  Rege  l  divinae  in  illum 
ultionis  miniftro,   miferabili  exitu  vitam  fini- 
vit,   ut  plenius  fiio  loco  2  dicetur.    Forte  ta- 
men  arbitrati  funt  obfequium  fe  praeftare  Deo, 
dum  fuo  perjurio  tanquam  difpenfatorioEccle- 
fias  regnique  profe&ibus  melius  providerent : 
eo  quod  in  defun&i  Principis  moribus  &  aclri- 
bus  plura  s  fibi  merito  difplicuiiTent,  quas  Prin- 
ceps  mero  ab  eis  creatus  beneficio,  eorum  ( ut 
credebant)  libenter  emendaret  confilio.    Ste- 
phanus  ergo,  ut  contra  jus  humanum  pariter  & 
divinum,  humanum  fcilicet,  quia  legitimus  he- 
res  non  erat,  &  divinum,  id  eft,  violata  juris- 
jurandi  religione,  fublimaretur  in  Regem,  pa- 
cl:us  eft  quaecunquePraefules  &  Proceres  exigere 
voluerunt,  quas  poftea  per  ejus  perfidiam  in  ir- 
ritum  cun&a  ceiferunt.    Dei  enim  judicio  bona 
minime  venire  debuerunt,  propter  quas  fapi- 
entes  potentefque  illi  malum  tam  enorme  fa- 
ciendum  decreverUnt. 

I.  Divinitus  MS.  Pic.    2.  Scilicet  cap.  vi.  bujus  libri.  Pic     3.  Ipfis 
fro  fibi  in  Edd.  priorib.  Quod 


LlBER       PHIMUS. 

Qupd  Stephanus  faufia  habuerit  regni  principia. 
Cap.    V. 

Du  o  s   quidem  priores    regni  fui  annos 
Rex  Stephanus  fauftos  habere  vifus  eft, 
Rege  Scottorum  David,  qui  Northumbriam 
trans  fluvium  Tinum  irruperat,  magnis  viribus 
repulfo  &  domito  :  '  Baldewino  de  Redneriis, 
qui  contra  eum  rebellare  cceperat,  expugnato 
atque  in  exilium  acto :  rebus  quoque  in  Nor- 
mannia  fortiter  &  feliciter  geftis.     Anno  vero 
tertio  &  quarto  cceperunt  contra  perjurum  & 
pa&orum  etiam,  quse  in  promotione  fiia  fecerat, 
praevaricatorem  mala  increfcere,    plurimi  & 
fortiffimi  rebellare,  ipfe  jam  exhauftis  avunculi 
thefauris  minus  poffe  &  mollius  agere.    Tnitia 
malorum  hasc.     Cum  ergo  in  Auftralibus  An- 
ghse  partibus  contra  eos,  qui  a  fe  defecerant, 
&  hoftiliter  agebant  caffo  labore  fudaret ;  Scot- 
torum  redivivus  furor  erumpens  Northumbri- 
am  crudeliffima  depopulatione  exinanitam  ob- 
tinuit,  &  amne  Tino  tranfmiffo,  neque  fexui, 
neque  setati  parcens,  ufque  ad  fluvium  Tefam 
pervenit :  non  quidem  ibi  debacchandi  fibi  li- 
mitem  ftatuens,  fcd  totam  Deirorum  provin- 
ciam  cum  Eboraca  civitate  fpe  z  jam  indubia 
poffidens.    Provinciales  vero,  cum  nullum  vel 
a  Rege  vel  a  Tranfhumbranis  provinciis  fpe- 
rarent  auxilium ,   bonae  memoriae  3  Thurftini 

i.  Baldenwino  Edd.  prioret,     i.  Jam  non  dubia  Edd.  prioret. 
3.  Truftini  Edd.fr.  Archi- 


31 


1%  LiberPrimus. 

Archiepifcopi  monitis  animati  pro  animabus 
luis,  pro  conjugibus  &  liberis  pugnandum  du- 
xerunt,  atque  unanimiter  conglobati  contra 
multitudinem  immanitate  terribilem  non  longe 
a  flumine  Tefa  in  campo  fteterunt ,  numero 
quidem  longe  impares,  fed  pise  juftasque  caufae 
fiducia  multum  prasftantes.  Denique  Scotti 
mane  caftris  incenfis  flumen  tranfeunt,  &  ob- 
je&am  paucitatem  derifui  habentes,  auda&er 
in  pugnam  ruunt.  At  non  diu  proelium  tra- 
cl:um  eft,  ubi  nihil  aut  parum  gladiis  a&um.  Le- 
vis  enim  armaturae  homines,  confodientibus  eos 
eminus  jaculis,  mox  terga  dederunt,  noftrifque 
cum  vi&oria  campum  reliquerunt.  Caefa  re- 
feruntur  in  illa  vel  pugna,  vei  fuga  Scottorum 
multa  milia,  &  rex  David  raro  quidem  milite, 
fed  multo  dedecore  comitatus,  refugit  in  pro- 
pria.  Hoc  bellum  Deo  propicio  adverfus  Scot- 
tos  feliciter  geftum  eft  anno  Regis  Stephani 
quarto,  menfe  Augufto.  Et  poft  menfes  ali- 
quot  '  Albericus  a  Hoftienfis  Epifcopus  Apo- 
ftolicae  fedis  legatus,  concilium  Lundoniis  ce- 
lebravit ;  ubi  Theobaldus  Abbas  Beccenfis  Re- 
ge  connivente  cathedram  Ecclefiae  Cantuari- 
enfis  fufcepit. 

I .  Sic  etiam  MS-  Pkmrdi.  ^4htea,  Albertus,  iptam  leSlionem  &  iffi 
Pkarditi  tmtttr,  &  in  text»  rctinet.     z,  Confnlt  notas.  Pic. 


Dt 


LlBERpRIMUS.  33 

De  Rogerio  Salesbirienji,  &  Alexandro  Lincolnienfi 
Epifcoptt)  &  quomodo  captifunt  a  rege  Stepbano, 

C  a  p.     VI. 

Post  hxc  Rex  Oxenefbrdias  conftitutus, 
peflimis  confiliis  ita  eft  depravatus,  ut 
Ecclefiafticorum  virorum  inhiando  pecuniis  im- 
pias  eis  manus  injiceret,  &  facris  non  defe- 
rendo  ordinibus,  perfonae  regias  inexpiabilem 
naevum  inureret.  Quippe  Rogerium  Salesbi- 
rienfem  &  Alexandrum  Lincolnienfem  nobi- 
liffimos  &  potentiffimos  tunc  in  Epifcopis  An- 
glorum,  cum  eos  paulo  ante  ad  fe  venientes 
hilari  facie  fufcepiiTet;  repente  tanquam  per- 
fonas  viliffimas  atrocium  injuriarum  reas  ca- 
ptos  inclufit,  artavit,  pecuniis  &  caftellis  nu- 
davit.  Sane  de  hujus  Rogerii  primordiis  atque 
progrellibus,  quoniam  fe  praebet  occafio,  pauca 
dicenda  fiint :  ut  in  fine  ejus  miferrimo  alti- 
tudo  divini  confideretur  judicii.  Idem  fub  re- 
gno  Guillelmi  junioris  facerdos  admodum  J  te- 
nuis  m  quodam  {ut  dicitur)  fuburbano  Cado- 
menfi  de  officio  vivebat.  Eodem  tempore  Hen- 
ricus  junior  fratri  Regi  militans,  cafu  ex  iti- 
nere  cum  comitibus  divertit  ad  Ecclefiam,  m 
qua  ille  miniftrabat ;  petiitque  fibi  celebrari 
facra.  Sacerdos  vero  petitione  fnfcepta  ad  in- 
cipiendum  promptus,  &  ad  finiendum  fuccin- 

I.  Tenuis  (ut  dicitui)  in  cuiod.im  fubiubano  Edd,  piores. 

II  <3us, 


34  LlBERpRIMUS. 

c1:us,  in  utroque  '  militibus  fic  placuit,  ut  dice- 
fent  tatn  aptum  militibus  reperiri  non  poffe 
1  Capellanum.  Cumque  regius  ille  juvenis  cli- 
ceret,  jequere  me :  non  fecus  illi  adhselit  quam 
3  Petrus  olim  Regi  ccelefti  idem  dicenti.  Pe- 
trus  enim  relidta  navicula  Regem  Regum,  ille 
vero  relidta  Ecclefia  fecutus  eft  juvencm  Re- 
gium :  fadtufque  illi  &  cjus  militibus  +  Capel- 
lanus  ad  libitum,  csecus  praeftabat  cxcis  *  du- 
catum.  Et  cum  effet  fere  illiteratus,  innata  ta- 
men  aftutia  ita  callebat,  ut  Domino  fuo  in 
brevi  carus  exifteret,  8c  fecretiora  ejus  negotia 
procuraret.  Poftquam  autem  idem  Dominus 
ejus  regnum  fortitus  eft,  eum  tanquam  ante 
regnum  &  in  regno  bene  de  fe  meritum  ad 
Salesbirienfem  provexit  Epifcopatum  :  quin- 
etiam  illi  tanquam  in  multis  probato,  fideli  & 
induftrio  publicas  adminiftrationes  commifit,  ut 
efTet  non  tantum  in  Ecclefia  magnus,  fed  etiam 
in  regno  a  Rege  fecundus.  Denique  amplas 
exercendse  avaritice  occafiones  nactus,  ex  utro- 
que  officio,  fcilicet  Ecclefiaftico  &  Seculari,  in- 
gentes  coacervavit  divitias,  non  difpergendas 
dandafque  pauperibus,  fed  vaniflimis  ufibus  ap- 
plicandas.  Duo  enim  nobilia  fumptuofiflimo 
opere  caftella,  fcilicet 6  Divifas  &  Scireburnam, 
conftruxit,    vaniflime  fatagens  ne  reciperent 

i.  Sic  militibus  Edd.  priores.  z.  Sacellanum  Edd.  pr.  j.  Matth. 
4.  Mar.  P.  4.  Sacellanus  Edd  prioret.  j.Sicetiam  MS.  Pic  ^4nteat 
ducem.  6.  Quo  non  erat  fplendidius  intra  fiaes  Europte,  ineprit  Rjchard. 
J-/agn/J{ttd.  in  Chron,  degejlis  Sitphani.  Pic. 

compa- 


LiberPrimus.  3^ 

comparationem  in  regno.  Alexandro  '  quoque 
nepoti  fiio,  Rege  fibi  nihil  negante,  Lincolni- 
enfis  Ecclefia?  fedem  obtinuit,  qui  cum  eifet 
cordis  latiflimi,  avunculum  amiulans  duo  & 
ipfe  non  ignobilia  expenfis  profufiffimis  caftella 
exftruxit.  Et  quoniam  hujufinodi  exftrudtio 
Epifcopalem  honeftatem  minus  decere  vide- 
batur  -,  ad  tollendam  illius  exftru&ionis  invi- 
diam  &  quafi  expiandam  maculam,  totidem 
monafteria  conftruens,  *  collegiis  religiofis  im- 
plevit.  Cum  autem  inclytus  Rex  Henricus  a 
jfingulis  regni  Prasfulibus  atque  Proceribus  de 
confervanda  Filiae  fuas  in  fucceffione  regni  fi- 
delitate  facramentum  exigeret ;  memoratus  Sa- 
lesbirienfis  idem  facramentnm,  uti  fuperius  di- 
ctum  eft,  non  folum  in  propria  perfona  3  hila- 
riter  praeftitit,  verum  etiam  aliis  praeftituris 
tanquam  vir  prudens  &  a  Rege  fecundus  ad 
nutum  regium  caute  diftinxit.  Sed  Rege  de- 
fiinfto,  qui  ei  tantae  in  *  hoc  feculo  claritatis 
auclor  extiterat,  circa  legitimos  ejus  heredes 
infidus,  ut  Stephanum  facramento  illo  aaque 
s  aftri&um  fibi  alliceret,  non  folum  non  eft  ve- 
ritus  incurrere  perjurium,    verum  etiam  aliis 

X.  Deeft  quoquc  in  Edd  prlorib.  2.  Eaque,  ut  reort  de  canjja,  ejus 
religio  prudentiaejue  commendantw  in  MSS.  tabulis  Epifcoporum  Lincoln. 
Pic.  ReEie  autem  e  Cod.  noflro  collegiis  pro  collegis  (yuod  inEdd.pri- 
oribus  legitur)  repofui.  Vide  cap.xvi.  fub  finem.  3.  Defunt  hilariter 
pracftitit  in  Edd.priorib.  4.  Deeft  hoc  in  Edd.pr.  5.  Aftriclum  alli- 
ceret,  non  eft  veritus  Edd.  priores.  Ti  fibi  tamen  in  fuo  etiam  legi  Co- 
dice  monuit  Picardus. 

E  2  infigne 


3<S  LiberPrimus. 

infigne  pejerandi  pra?ftruxit  exemplum.  Eidem 
quoque  fublimato  in  Regem  fe  talem  exhibuit, 
ut  obfequiorum  gratia  praeclaram  apud  illum 
habere  fiduciam  videretur.  Tantis  ille  benefi- 
ciis  ingratus,  &  in  ipfum  Epifcopum,  cujus  o- 
pera  nunquam  epifcopalia  fuere,  ultor  divini- 
tus  ordinatus,  eundem,  tanquam  exigui  homi- 
nem  momenti,  primo  carcerali  cuftodia,  poft- 
modum  etiam  cibi  inopia,  &  '  nepotis  ejus 
( qui  Cancellarius  fuerat  regius )  intentato  fup- 
plicio  ita  coartavit,  ut  duo  illa  prasclara  caftel- 
la,  in  quibus  thefauri  ejus  erant  repofiti,  re- 
fignaret.  Qup  facto  claruit  ex  vi  doloris,  quan- 
tum  ejus  cor  infecerit  mundani  virus  amoris. 
Nam,  juxta  veraciffimam  beati  Gregorii  fenten- 
tiam,  quantum,  cum  habentur  temporalia,  ha> 
ret  amor,  tantum,  cum  fubtrahuntur,  urit  do- 
lor.  Denique  grandaevus  Epifcopus  ex  eorum 
amiffione,  in  quorum  exftru&ione  vel  conge- 
ftione  2  Deum  vehementer  ofFenderat,  vi  do- 
loris  abfbrptus,  atque  in  amentiam  verfus,  ita 
ut  indecentia  vel  faceret  vel  diceret,  perfpicuo 
Dei  judicio  vitam  longo  tempore  fplendidiffi- 
mam  infeliciffimo  fine  concluiit.  Alexander 
vero  Lincolnienfis,  qui  cum  eo  captus  fuerat, 
eifdem  quibus  ille  modis  ad  refignandas  mu- 
nitiones,  quas  exftruxerat,  angariatus  eft,  qui- 
bus  refignatis,  aegre  relaxatus  eft,  divinum  circa 
fe  judicium  (fi  fapuit)  venerans  &  faniorame- 

,  i.  Nepoti  Edd.  pmtu    i.  Dominum  Edd.priora. 

ditans. 


LlBERpRIMUS.  37 

duans.  Sed  nec  ipfi  Regi,  quem  virgam  furo- 
ris  Domini  fuifle  conftat,  erga  memoratos  E- 
pifcopos  in  profperum  cedebat ;  quod  infti- 
gante  vel  odio  perfonarum,  vel  ambitu  pecu- 
niarum,  facris  minime  ordinibus  deferebat,  id- 
que  fequentia  declarabunt. 


Qmmodo  Stephanus  regiam  auUoritatem  amiferit 
cum  Normannia, 

C  a  p.     VII. 

Paucis  fiquidem  diebus  elapfis  Matildis 
olim  imperatrix  filiaRegis  Henrici  in  An- 
gliam  venit,  &  contemplatione  juramenti  o- 
lim  l  fibi  de  Regno  prasftiti^multorumprocerum 
corda  commovit,  cum  fe  jam  plurimi  proprio 
inftindtu  contra  Regem  Stephanum  erigere  mi- 
nime  formidarent.  Itaque  divifum  eft  regnum, 
quibufdam  Stephano,  quibufdam  vero  dicftse 
imperatrici  favorem  opemque  praeftantibus  -y  & 
completum  eft  illud  Dominicum :  2  a  Omne 
"  regnum  in  fe  divifum  defolabitur."  Ita  enim 
per  difcurfiis  excurfufque  hinc  inde  hoftiles, 
rapinis  &  incendiis  paulatim  dilaniata  atque 
attenuata  eft  Anglia,  ut  ex  regno  florentiflimo 
infeliciilimum  videretur.  Jam  omnis  Regii  no- 
minis  terror,  jam  omnis  difciplinas  publicae  vi- 
gor  in  ventum  abierat ;  6c  fublato  legum  me- 
tu,  libido  &  licentia  paflibus  xquls  currebant. 

I.  De  Rcgno  fibi  Edd.frhns.    z.  l\Utt.  n.  &  Luc  n-  P. 

Malis 


3  8  Liber     Primus, 

Malis  ergo  quotidie  » crebrefcentibus,  jam  verfa 
erat  in  ludtum  Ecclefise  Cithara ;  &  populus 
fub  multiplici  gemebat  jactura.  Rebus  in  An- 
glia  fe  ita  habentibus,  Andegavenfis  Comes 
Normanniam  cum  exercitu  pervagatur,  totam- 
que  in  brevi  uxoris  &  filii  nomine  in  fuam  po- 
teftatem  *  traducit,  nemine  fe  opponente  qui 
ejus  valeret  impetum  fuftinere.  Cum  Rege 
quippe  Francorum,  qui  Regi  Stephano  fcede- 
ratus  videbatur,  prudenter  colluferat,  ne  quid 
ab  eo  impedimenti  pateretur,  quo  minus  pro- 
fperaretur  in  5  hiis  quae  intendebat. 

Quomodo  l{ex  Stephanus  captus.  efi   in  bello  apud 
Lhicolniam. 

Cap.    VIII. 

Sexto  regni +  fui  anno  Rex  Stephanus  ca- 
ftrum  Lincolnienfe  obfedit,  quod  Rannul- 
phus  Comes  Ceftrenfis  dolo  intraverat,  &  te- 
nebat :  protractaque  eft  obfidio  a  diebus  Na- 
talis  Dominici  ufque  ad  f  Ypapanti  Domini. 
Idem  autem  Comes  ut  obfidionem  fblveret, 
Glouceftrenfem  Comitem  Regis  Henrici  fi- 
lium  Nothum,  fuum  vero  focerum,    aliofque 


l.  Sicetiam  Cod.Pic.  yfntea^  crefcentibus.  l.  MS>  tradufta.  ffuc 
autem  poftunt  referri  continuat.  Sigeb.  ^>fymo\n.&  Richardm  f-fagulft.  ffac 
Picardus.  Tradu&a  vero  mihi  fphalma  effe  videtur  pro  traducit,  quod 
jam  primum  e  Cod.  noftro  eruimus,  quum  antea  redegit  editum  fuerit. 
3 .  His  Edd.  pr.  4.  Deeft  fui  in  Edd.  priorib.  $ .  Sic  etiam  Cod.  Pic. 
sintea}  Epiphaniain.   V't<U  Notat. 

fortifH- 


LlBER       P   R   I    M   U    S.  39 

fortiflimos  Proceres  cum  ingentibus  copiis  fe- 
cum  adducens,  Regi  ni  cederet,  bellum  denun- 
ciavit.    Rex  vero  eorum  adventu  prsecognito, 
vires  undecunque  contraxerat :  &  turmis  extra 
urbem  difpofitis,  ut  '  exciperet  venientes  prce- 
lium  cum  multa  fiducia  inftruebat.  Nam  &  ipfe 
bellator  erat  robuftiflimus,  &  militum  numero 
ampliore  fubnixus.    Huc  accedebat,  quodho- 
ftilis  exercitus  longo  &  hyemali  itinere  fatiga- 
tus,  otio,  quo  recrearetur,  quam  prcelio,  quo 
periclitaretur,  magis  idoneus  videbatur.     Qui 
tamen  numero  quidem  &  apparatu  impar,  fed 
folis  animis  prasftans,  eo  quod  fibi  tam  longe 
progrefTo  a  propriis  nullum  in  hoftium  finibus 
videret  eiTe  locum  effugii,  conftanter  in  bel- 
lum  prorupit.    Rex  ipfe  cum  fua  turma  amotis 
equis  in  pedes  confiftens,  equitum  turmas  ad 
dandos  vel  excipiendos  primos  belli  icStus  in 
fronte  difpofiierat,  quibus  primo  hoftilis  equi- 
tatus  z  in  preffu  victis  atque  in  fugam  adtis,  to- 
tum  pondus  prcelii  in  regiam  turmam  verfum 
eft.    Ibi  quidem  acerrime  pugnatum  eft,  Rege 
ipfo  in  primis  fbrtiter  agente,    quo  tandem 
capto  &  turma  ejus  prorligata,  vic-tor  exerci- 
tus  urbem  diripiendam  ovans  ingreditur,   & 
captivus  inlignis  dictas  imperatrici  tranfmilTus, 
apud  Briftou  cuftodiae  mancipatur. 

i.  Recipevet  Edd.  priorts,     z.  IuiprefTu  Edd  prloru. 


*JU0- 


40  LiberPrimus. 

Quomodo  fyx  Stepbanus  liberatus  efi  per  captio- 
nem  Comitis  l  Gioucejlrenjis. 

Cap.     IX. 

Igitur  Regii  cafus  infelicitate  comperta, 
imperatrix  ad  fiimmum  evehitur,  &  fere 
totius  regni  favoribus  honoratur.  Verum  flul- 
ta  apparuit,  poftquam  elevata  eft  in  fublime. 
Ita  enim  ex  recenti  felicitate  fiiccefTuum  corde 
intumuit  &  verbis  intonuit,  ut  intolerabili  faftu 
femineo  optimatum  contra  fe  pendulos  adhuc 
animos  inflammaret.  Cives  quoque  Lundoni- 
enfes,  qui  eam  favorabiliter  prius  fufceperant, 
expulerunt  eam,  fuperbiam  ejus  non  ferentes. 
Unde  indignata,  2  Regem  (qui  judicio  Dei  in 
3  manus  ejus  inciderat,  &  adhuc  indulgentius 
cuftodiebatur)  compedibus  oneravit,  eo  ipfo 
divini  +  judicii  feveritatem  circa  eum  molliens, 
&,  ut  poftea  claruit,  liberationem  ejus  accele- 
rans.  Evolutis  enim  diebus  paucis  cum  avun- 
culo  flio  Rege  Scottorum  &  fratre  fiioRoberto 
turrim  Wintonienfis  Epifcopi  obfidens,  fortunas 
inconftantiam,  &  effrenatse  fiiperbias  merito, 
prioris  jadfriram  gloriae  experta  eft.  Denique 
idem  Epifcopus  Regis  germanus  homo  multae 
in  regno  potentice,  callidus  &  pecuniofus  fii- 
pra  modum,   Apoftolicas  quoque  fedis  legatus 

i.  Glauceftrenfis  MS-  ttofler.  z.  His}  conftquemibu/que  fimilia  re- 
fert  I{ichardus  Ffagulfla.  in  Chron.  ad  annum  MCXI..  Picardus.  3.  Ma- 
nuin  Edd.  priores.     4.  Sevedtatem  judicii  Edd.  priores. 

in 


LlBER       PRIMUS. 

m  Anglia  j  ad  folvendam  obfidionem,  ex  Can- 
tia,  quam  folam  cafiis  non  flexerat  regius,  Gui- 
lelmum  Yprenfem  cum  Regina,  &  ex  aliis  pro- 
vinciis  plurimos  dominationis  '  feminse  faftu 
irritatos  accerfivit.  Cumque  jam  immenfas 
contraxifTet  copias,  per  dies  aliquot  uterque 
exercitus  excubabat  in  caftris,  &  praster  eos 
qui  ex  caftris  egrefli  pro  oftentatione  virium 
exercebantur,  vacare  videbatur.  Sed  adveni- 
entes  magnae  ex  Lundoniis  copia^,  ita  eorum 
qui  didtse  imperatrici  adverfabantur  auxerunt 
exercitum,  ut  ipfa  jam  impar  ad  pugnam,  civi- 
tate  Wintonia  reli&a  &  direptioni  expofita, 
evadere  curaret  per  fugam.  Captus  eft  in  fuga 
illa  z  Robertus  frater  ejus  Comes  Glouceftren- 
fis  cum  aliis  plurimis.  Porro  s  David  Rex  Scot- 
torum,  ne  incideret  in  manus  hoftium  perfe- 
quentes  arte  elulit,  &  quibufdam  eum  caute 
deducentibus  cum  multo  metu  atque  periculo 
ad  propria  rediit.  Sane  infignium  captivo- 
rum,  fcilicet  Regis  &  Comitis,  commutatio 
fa&a  eft ;  &  perfeverantibus  inimicitiis  uter- 
que  pro  altero  fibi  &  fuis  eft  redditus. 

Quomodo  imperatrix  fugit  de  Oxenfordia,  &  de  con~ 
cilio  Lundonienji. 

Cap.    X. 

Cum  ergo  Rex  &  imperatrix  jugi  difcor- 
dia  difceptarent,  quandoque  partes  aequa- 

I .  Feminex  Edd.  prioret.      z.  In  die  exaltationh  S.  Crucis,  inqttit 
J^char.  Hagtljl.  Tic.     3.  $k  etiam  MS.  Pic,  yintea  omitttbatur,  David. 

F  bantur, 


41 


42  LlBERpRIMUS. 

bantur,  quandoque  vero  prseftabat  altera,  for- 
tunae  volubilitatem  in  brevi  expertura,  quod  ex 
1  fuppofitis  2  clarebit.  Sequenti  enim  anno 
Rex  Stephanus  apud  Wiltonam  munitionem 
conftruens,  repentina  hoftium  irruptione  con- 
tritus,  &  plurimis  fuorum  amiflis  in  fiigam 
aclus  eft.  Captus  eft  ibidem  Dapifer  Regis 
3  Wilelmus,  cognomento  Martellus :  qui  mox 
pro  fui  corporis  liberatione  nobile  caftellum 
Schireburnenfe  refignavit.  Eodem  anno  fbr- 
tuna  retrograda  Rex  imperatricem  in  *  Oxen- 
fordia  '  per  menfes  aliquot  obfidione  conclufit. 
Illa  vero  diutinas  obfidionis  impatiens  occafio- 
nem  fugx  ex  temporis  qualitate  na&a,  noc-tis 
Sc  nivis  beneficio  in  vefte  alba  6  Tamenfim  flu- 
vium  craffa  glacie  fuperftratum  tranfiit :  &  hoc 
modo  evadens  in  tutiora  i  loca  fe  recepit.  Rex 
autem  oppidum  memoratum  obtinuit.  Hoc 
fuccefTu  priorum  eventuum  dedecus  quantu- 
lumcunque  detergens,  poft  tanta  divinx  vel  di- 
ftri&ionis  vel  miferationis  experimenta,  viris 
ccclefiafticis  de  cetero  mitior  vifiis  eft :  Sc 
concilio,  8  quod  fequenti  anno  Lundoniis  ab 
Henrico  Wintonienfi  Epifcopo  *  Apoftolica? 
fedis  legato  pro  quiete  &  praerogativa  ordmis 


I.  Poftpofitis  AfS.  Pic  z.  Clarebnt.  Sequente  autem  anno 
Edd.  priores.  Et  tamen  in  fuo  etiam  Cod.  claiebit  legi  monuit  Picardus. 
3.  Guillelmus  Edd.priores.  4.  Oxenefordia  Ed.  ^ntverp.  Oxeno- 
fovdia  Ed.Par.  ?.  Pofi  feflum  S-  Michaelh  ufque  adadvemum,  inqnit 
l(uhirdus  Hagulflad.  Pic.  6.  Tamelim  Edd.  priores.  7.  Se  loca 
Ecid.priores.     8.  Co>fule  notas.  P.    9.  Sedis  Apoftolkx  Edd.  priores. 

clericalis 


L   I    B    E    R      P    R    I    M   U   S. 

clericalis  celebratum  eft,  benigne  interfuit,  & 
favoris  Regii  furTragium  non  negavit.  Nam 
quia  tunc  in  Anglia  malis  increfcentibus  pa- 
rum  facris  deferebatur  ordinibus,  eratque  fere 
in  omnibus  ficut  populus  fic  facerdos ;  in  eo- 
dem  concilio  ftatutum  eft,  ut  quicunque  in  cle- 
ricum  vel  in  monachum  violentas  manus  inji- 
ceret,  excommunicatus  folemniter  denunciare- 
tur,  &  ad  Romanum  Pontificem  abfolvendus 
mitteretur.  Ipfo  anno  nondum  finito  Cantua- 
rienfis  Archiepifcopus  fiiper  Wintonienfem  E- 
pifcopum  ordinariam  poteftatem  habens ,  6c 
Wintonienfis  fuper  Cantuarienfem  Romanae 
legationis  poteftatem  exercens,  dum  has  duae 
poteftates  fe  mutuo  fibi  colliderent ;  Ecclefia- 
rum  pace  conculTa  Romanum  Pontificem  adi- 
erunt,  &  quseftionem  tanto  gratiorem  quanto 
ponderofiorem  Romanis  auribus  intulerunt. 
Et  alter  quidem  in  caufa  praeftantior,  neuter 
1  vero  inexhaufto  facculo  reverfus  eft. 

De  vita  Jcelerata  &  z  condigno  interitu  3  Gaufridi 
de  mazna  ViUa. 

Cap.    XI. 

Eodem  tempore  Rex  Stephanus  cepit  Gau- 
fridum  de  magna  Villa  in  curia  fiia  apud 
San6tum  Albanum  :    non   quidem  honefte  Sc 

l.  Veio  nifi  exhaufto  Edd.  priores.     i.  Moite  condigna  po  con- 
digno  interitu  m  Edd.  priorib.     3 .  Vide  Notat. 

F  2  fecun- 


4? 


44  LiberPrimus, 

fecundum  jus  ■  gentium,  fed  pro  merito  ejus, 
&  metu,  fcilicet,  quod  expediret,  quam  quod 
deceret,  plus  attendens.  Erat  enim  idem  Gau- 
fridus  homo  audaciffimus ,  &  magnarum  vi- 
rium,  fimul  &  artium :  prseclaram  illam  arcem 
Lundonienfem  cum  duabus  aliis  munitionibus 
non  ignobilibus  poflidens,  &  fiabtili  aitutia  in- 
gentia  moliens.  Cum  ergo  propter  hasc  ipfi 
effet  Regi  terribilis  ;  acceptam  ab  eo  injuriam 
Rex  caute  diflimulabat :  &  tempus  opportu- 
num,  quo  fe  ulcifceretur,  obfervabat.  Injuria 
vero,  quam  Regi  nequam  ille  intulerat,  talis 
erat.  Rex  ante  annos  aliquot  Epifcopi,  ut 
?  di&um  eft,  Salesbirienfis  thefauros  adeptus, 
fumma  non  modica  Regi  Francorum  Lodovico 
tranfmifla,  fororem  ejus  Conftantiam  Eufta- 
chio  filio  fuo  defponderat ;  intendens  affini- 
tate  tanti  Principis  contra  Comitem  Andega- 
venfem  ejufque  filios  fucceffurum  fibi  filium 
roborare :  ?  eratque  hasc  cum  focru  fua  regina 
Lundoniis.  Cumque  regina  ad  alium  forte  vel- 
let  cum  eadem  nuru  fua  locum  migrare ;  me- 
moratus  Gaufridus  arci  tunc  prasfidens  reftitit : 
nuruque  de  manibus  focrus  pro  viribus  obni- 
tentis  abftra&a  atque  retenta,  illam  cum  igno- 
minia  abire  permifit.  Poftea  vero  repofcenti, 
&  juftum  *  metum   pro  tempore  diffimulanti 

I .  Gentium,  fed  omittit  Ed.  ^fntv.  Defunt  etiam  in  textu  Ed.  Pi- 
cardi,  qui  tamen  in  Tabula  Erratorum  addenda  e(Je  monuit.  ^tt  ad  oram 
libri  docuit  in  Cod.  fito  legit  gentium,at.  z.  Sup.  cap.v  j.p.  3 .  gt  etiam 
Cod.  Pic  sintta,  erat  haec.     4    Motum  Cod.  nojltr. 

Regi 


LiberPrimus.  4f 

Regi  ibcero  infignem  prasdam  aegre  refignavit. 
Et  videbatur  hasc  injuria  oblivioni  jam  tra- 
dita,  cum  ecce  congregatis  per  edi&um  regium 
apud  Sanctum  Albanum  proceribus,  prasdo  ille 
inter  ceteros  affuit,  quem  Rex  illico  temporis 
opportunitatem  na&us  juftiffimas  indignationis 
loris  aftrinxit,  eique  arcem  Lundonienfem  cum 
duobus  reliquis  qux  poffidebat  caftellis  extor- 
fit.  Munitionibus  ergo  nudatus,  fed  tamen  re- 
laxatus  homo  ille,  quietis  nefcius,  animo  in- 
gens,  l  aftu  vix  comparabiliter  prasditus ,  & 
fupra  modumfapiens  utfaceret  maium,  colledta 
improborum  manu  monafterium  Ramefeyenfe 
invafit,  nec  veritus  expulfis  monachis  locum 
tam  celebrem  &  fandtum  facere  fpeluncam  la- 
tronum,  &  San£tuarium  Dei  convertere  in  do- 
micilium  Diaboli,  crebris  eruptionibus  atque 
2  excurfionibus  vicinas  infeftavit  provincias. 
Deinde  fumpta  ?  ex  fucceffu  fiducia  longius 
progrediens  Regem  Stephanum  acerrimis  fati- 
gavit  terruitque  incurfibus.  Eo  fic  debacchante, 
videbatur  dormire  divinitas,  &  non  curare  res 
humanas,  vel  etiam  fuas,  id  eft,  ecclefiafticas : 
dicebaturque  a  laborantibus  piis ,  *  Exfurge, 
quare  obdormis  Domine  ?  At  poftquam  ( ut  ait 
Apoftolus 5 )  fuftinuit 6  Deus  in  multa  patientia 
vafa  iras  apta  in  interitum,  excitatus  efi  (7  ut 

1 .  Faftu  MS.  Pic  1 .  Extorfionibus  MS.  Pie.  3.  Exceflu  MS. 
Pic,  4.  Pfalm.  43,  P.  5.  /yow.  9.  P.  6.  Dominus  Edd.  friora. 
7.  Pf*lmf  77.  V. 

ait 


46  Liber    Primus, 

aitpropheta)  tanquam  dormiens  Dominus,  (3per- 
cujfit  inimicos  Juos  in  pofieriora^  id  eft,  in  fine, 
quorum  anteriora  felicia  videbantur.    Denique 
paulo  ante  impii  illius  interitum,  ficut  veraci 
multorum  relatione  compertum  eft,   parietes 
1  Ecclefiae,  quam  invaferat,  &  clauftri  adjacen- 
tis,  verum  fanguinem  fiidarunt :  quo,  ut  poftea 
claruit,  fignificabatur  &  immanitas  facinoris, 
&  jam  imminens  judicium  ejufdem  immanita* 
tis.    Verum  cum  improbi  in  reprobum  fenfum 
dati  figno  tam  horribili  minime  terrerentur; 
nequam  ille  caftellum  hoftile  oppugnans  inter 
confertas  fiiorum  catervas,  viliflimi  peditis  fa- 
gitta  in  capite  percufius  eft.    Qup  vulnufculo 
vir  ferociflimus,  quamvis  illud  primo  derideret, 
poft  aliquot  dies  abfumptus,  ecclefiaftici  ana- 
thematis  vinculum,  nunquam  z  eo  abfblvendus 
fecum  portavit  ad  inferos.    Duo  etiam  fatel- 
lites  ejus  crudeliflimi,  quorum  unus  equitibus, 
alter  peditibus  praserat,  diverfis  cafibus  s  interi- 
ifle  feruntur.    Ille  enim  equo  decidens,  elifb 
ad  terram  capite  excufToque  cerebro,  exfpira- 
vit :   alter  vero  Rainerus  nomine,    prascipuus 
ecclefiarum  efFrador  atque  incenfor,  cum  uxore 
fua  transfretans,  iniquitatum  fuarum  pondere 
in  medio  mari  navim,  qua  vehebatur,  fecit 
immobilem.     Quod  cum  maximo  *  nautis,  & 
aliis  qui  fimul  vehebantur,  effet  ftupori,  s  anti- 


i.  Vide  Notas.  P.     z.  Ab  eo  Edd.priorts.      3.  InterifTe  MS.  nojitr. 
4.  Natis  MS.  Pic.    5 ,  Jorue  propbetx^  ut  ejl  videre  ca.  1.  ejufd.  Pic. 

quo 


LlBEK      PRIMUS. 

quo  exemplo  jacSta  eft  fors,  &  cecidit  fbrs  fu- 
per  Rainerum.  Et  ne  forte  hoc  cafu  accidiffe 
videretur,  iterum  &  tertio  fbrte  jadta  &  fideli 
inventa,  judicium  Dei  declaratum  eft.  Itaque 
ne  univerfi  cum  ipfo  &  propter  ipfum  perirent, 
expofitus  eft  in  fcapha  cum  uxore  &  pecunia 
male  adquifita.  Navis  illico  expedita  eft  & 
curfu  fblito  ferebatur.  Scapha  vero  pondere 
peccatoris  fubfedit,  fluctibufque  abfbrpta  eft. 


47 


De  fyberto  Marmiun  ££  ejus  interitu. 
Cap.    XII. 

San e  memorato  invafori  duo  in Angiia  con- 
fimiles  fuiffe  nofcuntur,  Robertus  fcilicet, 
cognomento  r  Marmium,  qui  expulfis  mona- 
chis  ecclefiam 2  Coventrenfem,  &  *  Wilelmus  Al- 
bemarlenfis,  qui  exclufis  regularibus  clericis  ec- 
clefiam  invafit&polluit+Brelintonienfem.  quo- 
rum  alter,  fcilicet  Robertus,  divini  pondere  ju- 
dicii  contritus  eft :  alter  vero,  id  eft,  *  Wilel- 
mus,  clementiae  divinse  refpedhi  compundtus, 
largis  crebrifque  eleemofynis  in  pauperes  ex- 
penfis,  &  non  ignobilium  conftru&ione  mo- 
nafteriorum  expiavit  exceffum.  Denique  Ro- 
bertus  Marmiun  homo  bellicofus,  ferocia,  aftu- 
tia,  audacia,  ferenulli  fuo  tempore  impar,  cum 

I.  Sk  quidem  hic  loci  Cod.  nofler.  Vt  Mrotpte  modo  fcripferh  ykuBor. 
Marmiun  Edd.  al.  z.  Conventrenfem  Edd.  Pic.  3.  Guillelmus 
Edd.  frioret.     4.  yide  Notas.  P.     5.  Guillelmus  Edd.  prioret. 

jam 


4?  LlBERpRIMUS, 

jam  multis  late  debacchando  fucceflibus  clarus, 
prseclaram  illam  Ecclefiam  excluiis  fervis  Dei, 
1  &  intromiflis  fatellitibus  diaboli  profanaflet: 
Ceftrenfem  quoque  Comitem,  2  cui  fpecialiter 
adverfabatur,  crebris  &  magnis  excurfionibus 
fatigaret,  eidem  Comiti  cum  ingentibus  co- 
piis  3  adventanti  infultaturus  egreifus  eft.  Cttm- 
que  in  confped:u  fiiorum  pariter  &  hoftium 
equo  fpumeo  cum  faftu  nimio  veheretur,  fuse 
artis  immemor  (nam  crebras,  ut  dicitur,  in 
campo  foffas  fecerat,  quibus  hoftes  vel  arce- 
rentur  vel  impedirentur)  judicio,  inquam,  Dei, 
fiiae  artis  &  operis  immemor,  incidit  in  fb- 
veam,  quam  fecit  j  fradtoque  femore  emergere 
non  valens,  a  quodam  ignobili  +  hoftilium  par- 
tium  fatellite,  s  cun6fcis  hinc  inde  videntibus, 
capite  truncatus  eft,  eifdem  fere  diebus,  qui- 
bus  fuper  praedidto  Gaufrido  judicium  Dei  ce- 
lebratum  eft,  quod  &  in  hujus  interitu  pro 
caufTa  confimili  claruit.  Horum  quidem  exi- 
tio,  &  perfpicuo  circa  illos  Dei  judicio  prse- 
nominatus  Albemarlenfis  non  eft  territus,  quo 
minus  poft  annos  aliquot  fcelus  confimile  at- 
tentaret.  Sed,  ut  dixi,  mifericordiam  non  ju- 
dicium  de  manu  Omnipotentis  Dei  pcenitentiae 
&  fatisfa&ioni  refervatus  fufcepit. 

I.  Ita  quoejue  MS>  Pic  yfntea  dtjidtrabatur,  &.  z.  Qui  Ed.  Pk. 
3.  Advcrfanti  Ed.  Pic.  4.  Hoftium  Edd.  frlortt,  5.  &Y  etiam  MS. 
Pic.  yinteat  cun&is  huic  invidentibus. 

Ve 


Liber    Primus,  49 

De  variis  cafibus  Regis  Stephanu 
Cap.    XIII. 

Anno  Regis  Stephani  nono,  qui  illorum 
duorum   nequam  interitu  fuit  infignis, 
idem  Rex  caftrum  Lincolnienfe,  quod  Comes 
Ceftrenfis  obtinebat,  obfedit.  ubi  dum  muni- 
tionem  exftrueret,  operariis  fubita  hoftium  ir- 
ruptione  prasfocatis,  confufus  abfceffit.   Verum 
anno  fequenti  hujus  jadturse  maculam  expia- 
vit.    Cum  enim  Comes  Glouceftrenfis  &  ceteri 
partis  adverfas  munitionem  quantum  iibi  uti- 
Iem,   tantum  etiam  hoftibus  nocituram  apud 
1  Ferendunum  conftruxiffent,  Rex  cum  fua  mi- 
litia  &  Lundonienfibus  copiis  ocius  advolans, 
eadem  munitione  per  dies  aliquot  fortiter  op- 
pugnata,   tandem  cum  ingenti  &  cruento  la- 
bore  potitus  eft.    Sic  z  igitur  circa  partes  alter- 
nabat  fortuna,  &  quibus  per  fecundos  paulo 
ante  fiicceirus  arridebat,    hos  finiftris  repente 
cafibus  eludebat.     3  Veruntamen  hunc  fuccef 
fum,  quovidebatur  anni  prascedentis  dedecus 
expiaffe,    anni  fui  undecimi  fcedavit  infamia. 
Cum  enim  Rannulphus  Comes  Ceftrenfis  pa- 
dtis  cnm  eo  celebratis,  fidelis  jam  illi  &  devo- 
tus  effe&us,  apud  Walingefordam  profufis  eum 
juviiTet  auxiliis,  ille  poft  modicum  eundem  Co- 
mitem  ad  fe  pacifice  &  fecure  venientem  apud 

i.  Sfevendiniuin  MS.  Pk.    a .  Ergo  Edd  priores.     3 .  Verutn  hunc 
Edd.  prisret. 

G  » Nor- 


yo  LiberPrimus. 

.  *  Norhamtonam  in  Curia  foa  regias  Majeftatis  & 
honeftatis  immemor  hoftiliter  comprehendit, 
&  Caftrum  Lincolnienfe  cum  ceteris  quas  ufur- 
paiTe  videbatur,  refignare  coegit.  Quo  fadto 
Comes  relaxatus  Regi  perpes  de  cetero  fa6tus 
eft  inimicus. 

De  2  Turftino  Eboracenji  Archiepifcopo,  &  origine 
Ifyevallis  (3  Fontium. 

Cap.   XIV. 

um  in  RegnoAngliae  talia  provenirent, 
fancfoe  recordationis  ♦  Turftinus  Ebo- 
racenfis  Archiepifcopus  poft  laudabilem  annis 
plurimis  adminiftrationem  officii,  &  prasclara 
pietatis  opera,  cum  jam  fere  expletum  militias 
iiiaa  tempus  effe  fentiret,  relidto  honore  *  8c 
excufans  ab  onere,  cum  monachis  Clumacenfi- 
bus  apud  Pontem-fradfcum  ultimos  vkx  fux  dies 
exegit,  &  appofitus  eft  ad  patres  fuos  in  fe- 
necriite  bona.  Cujus,  inter  cetera  bona  qua? 
operatus  eft,  pio  ftudio  &  religiofas  induftrise 
potillimum  attribuenda  eft  fundatio  atque  pro- 
vec-tio  celeberrimi  monafterii  Fontanenfis,  cu- 
jus  memorandi  operis  talis  fuilTe  occafio  per- 
hibetur.  Quidam  6  Eboracenfis  ccenobii  mo- 
nachi  numero  duodecim  vel  tredecim  ferventes 

i.  Norhamncriain  Edd.  priorei.  Norhamptoniam  tamen  in  Cod, 
fuo  Legi  teflatur  Picardus,  z.  Truftino  Edd.  priores.  3.  Cum  Edd.fr, 
4.  Truftinus  Edd.  priores.  5.  Et  fe  excufans  Edd.  friorts.  6.  Ita 
quoqne  MS-  Pk.  yimtat  Eboracenfes  monachi. 

fpiritu, 


LiberPrimus.  ft 

fpiritu,  &  fcrupulofam  habentes  confcientiam, 
dum  acutius  infpicerent  quod  juxta  traditiones 
vel  Cluniacenfes  vel  alias  confimiles  religiofam 
quidem  vitam  ducerent,  fed  beati  Benedicti 
regulam,  quam  profitebantur,  minus  ad  litte- 
ram  obfervarent ,  aliquid  melius  fortiufque 
adturi  ( nam  Ciftercienfis  ordinis,  qui  nuper  ef- 
fe  cceperat,  fama  jam  celebris  erat)  fuum  mo- 
nafterium  reliquerunt.  Quorum  ftudium  ze- 
lumque  venerabilis  '  Turftinus  amplexus,  egrefc 
fbs  paterne  fufcepit,  maternae  pietatis  finu  fo- 
vit,  &  in  fuis  penetralibus  pro  tempore  occul- 
tatos,  donec  eis,  prout  animo  conceperat,  pro- 
videret,  tandem  in  loco  pafcuae  collocavit.  Et 
2  vocatur  locus  ille,  Fontes  :  ubi  ex  tunc  &  de- 
inceps  tanquam  de  fbntibus  Salvatoris  tam 
multi  hauferunt  aquas  falientes  in  vitam  aster- 
nam.  Sane  paulo  ante  a  nobili }  viro  ♦  Waltero 
Efpec  invitati,  &  a  felicis  memorise  Abbate 
Bernardo  diredti  monachi  Clarevallenfes  in  E- 
boracenfem  provinciam  venerant,  &  in  loco, 
qui  nunc  dicitur  Rievallis  ( tunc  autem  s  locus 
erat  horroris,  &  vaftas  folitudinis )  manfionem 
acceperant,  praefhto  viro  tradente,  &  venera- 
bili  6  Turftino  Epifcopalem  cum  affedtu  pa- 
terno  favorem  prasbente.  Horum  exemplo  mo- 
nachi  illi  Eboracenfes  incitati,  atque  ad  arri- 

I.  Tmftinus  Edd.  prlores.  i.  Vide  notas.  P.  5.  Lcge  notas.  P. 
4.  Walterio  Edd. prhres.  5.  Eiat  locus  Edd.  frlores.  6.  Truftino 
Edd.  priores. 

G  2  pienda 


fi  LiberPrimus. 

pienda  fbrtiora  animati,  memorati  Abbatis  (cu- 
jus  memoria  in  benedi&ione  eft)  magifterio 
fe  tradiderunt,  &:  diftindti  locis  non  animis  hi 
&  illi  arclam  viam  quas  ducit  ad  vitam  paribus 
votis  &  ftudiis  infatigabiliter  currere  ccepe- 
runt.  Benedixitque  eis  Dominus  benedictio- 
nibus  cceli  defuper,  benedi&ionibus  abyffi  ja- 
centis  deorfum,  benedidtionibus  uberum  velle- 
rumque  5  ut  non  folum  in  Omnipotentis  Dei 
fervitio  copiofam  multitudinem  aggregarent, 
fed  etiam  largioribus  eleemofynis  in  pauperes 
difpergendis  fufficerent.  Qupd  autem  Domino 
Chrifto  tanquam  apes  argumentofae  l  fervierint, 
a  ex  fru&ibus  eorum  cognofcitur.  numerofis  fci- 
licet  fan&orum  collegiis,  quse  ex  fe  tanquam 
quaedam  rationalium  apum  examina  emiferunt, 
&  non  fblum  per  Anglicanas  provincias,  ve- 
rum  etiam  in  barbaras  nationes  fparferunt. 


De  origine  Bellelanda, 
Cap.    XV. 

Quia  vero  duorum  infignium  monafterio- 
.  rum  noftrae,  3  id  eft,  Eboracenfis,  provin- 
ciae,  fcilicet  Rievallis  &  Fontium  feci,  ut  de- 
cuit,  mentionem,  «■  Bellalandae  quoque  origi- 
nem  debeo  explicare,  quas  '  ex  loci  propinqui- 

I.  Servirent  Edd.fr.  z.  Imitatw  eft  Guil.  locum  biji.  S.  Cecili*,  de 
tfuaumU  ecclejta:  Cecilia  famula  tua  quafi  apis  argumentofa  tibi 
defervif.  Pic  3.  Deftmt  id  eft  in  Edd.  priorib.  4.  Bellelandas  Edd. 
priores,    <.  Et  Pro  ex  in  Edd.  priorib. 

tate 


LiberPrimus.  $■$ 

tate  mihi  eft  notior :  nam  uno  tantum  milia- 
rio  diftat  a  Neuburgenfi  Ecclefia,  quse  me  in 
Chrifto  a  puero  aluit.  Ut  autem  paulo  altius 
exordiar :  inTranfmarinis  partibus,  ficut  a  ma- 
joribus  accepi,  tres  mcmorabiles  viri  uno  tem- 
pore  fuere,  fcilicet  '  Robertus  qui  agnomina- 
tur  de  Arbufculo,  Bernardus  &  Vitalis.  Hi 
non  ignobiliter  eruditi  &  fpiritu  ferventes  cir- 
cuibant  per  caftella  &  vicos,  feminantefque  fe- 
cundum  Efaiam  fuper  omnes  aquas,  de  con- 
verfione  multorum  frudtus  uberes  colligebant : 
pio  inter  fe  placito  conftituto,  quod  Robertus 
quidem  feminarum  communi  labore  ad  meli- 
ora  converfarum  follicitudinem  gereret,  Bernar- 
dus  vero  &  Vitalis  maribus  propenfius  provide- 
rent.  Robertus  itaque  famofiffimum  illud  mo- 
nafterium  feminarum  de  Fonte  2  Ebraudi  con- 
ftruxit,  &  regularibus  difciplinis  informavit: 
Bernardus  vero  apud  Tirocinum  &  Vitalis  a- 
pud  Saviniacum  monachis  regulariter  inftitu- 
tis,  fuos  quifque  ab  aliis  per  quafdam  praxe- 
ptorum  proprietates  diftinxit.  Cumque  ex  his 
tribus  quafi  radicibus  fervorum  atque  ancilla- 
rum  Dei  per  diverfas  provincias  religiofa  ger- 
mina  pullularent,  quidam  Saviniacenfes  mona- 
chi  5  Bellalandam  noftram  condiderunt.  Qui 
cum  •  efTent  in  initio  pauci  &  pauperes,  locum- 

I.  Robertus  cognoininatus  Edd.prlorts.  Ettamtn  Roberrus  <jui 
cognominatur  in  Cod.  fuo  legi  teftatur  Picardus.  2.  Vidt  notas.  P. 
3.  BelJelandam  Edd.  pr.    4.  Eflent  numeio  pauci  Edd.friores. 

que 


5*4  LiberPrimus. 

quas  aptum  qusererent,  ubi  Deo  propicio  cum 
frudtu  aliquo  habitarent,  nobili  viro  Rogerio 
de  Moubrai  (qui  &  Neuburgenfem  fundavit 
Ecclefiam,)  donante,  locnm  prius  anguftum  ac- 
ceperunt :  deinde  ad  locum  alium,  ■  <3c  de  illo 
ad  tertium,  &  de  tertio  ad  quartum  fub  eodem 
a  patrono,  diveriis  ex  cauflis  migrantes,  ibidem 
fixis  ?  tandem  radicibus  refederunt.  Benedixit- 
que  eis  Dominus,  &  de  rebus  anguftis  ad  ma- 
gnam  jam  amplitudinem  pervenerunt  fub  pa- 
tre  Rogerio  mirandse  finceritatis  viro,  qui  ad- 
huc  fuperftes  eft,  in  fenedta  uberi,  adminiftra- 
tionis  fiise  annis  circiter  quinquaginta  &  fe- 
ptem  expletis.  Fuit  autem  monafterii  hujuS 
initium  poft  venerabilis  +  Turftini  decefTum, 
memoratis  duobus  fcilicet  Rievallis  &  Fontium 
in  bono  jam  ftatu  agentibus.  Et  quoniam  ante 
annos  jam  plurimos  Saviniacenfes  per  cujufdam 
Abbatis  religiofam  inftantiam  in  ritus  Clare- 
vallenfes  tranfierunt ;  hasc  tria  monafteria  per 
unitatem  difciplinae  regularis,  ardliori  quoque 
animorum  nexu  cohasrent,  &  tanquam  tria  no- 
ftrae  provinciae  lumina,  facrse  religionis  prse- 
rogativa  refulgent.  Quid  autem  fentiendum  eft 
de  his  &  aliis  locis  religiofis,  s  quse  in  diebus 
Regis  Stephani  copiofius  exftrui,  6  vel  florere 
cceperunt,  nifi  quod  caftra  Dei  funt  hsec,  in 

i.  Deejl  &  inEdd.  priorib.  i,  Patrocinio  Edd.  priores.  3.  Ra- 
dicibus  tandem  Edd.  priores.  4.  Truftini  Edd.pr.  5.  QmEdd.pr. 
6.  Et  pro  vel  in  Edd.  priorib. 

quibus 


LlBERpRIMUS.  f/ 

quibus  contra  fpiritualia  nequitiae,  Regis  Chrifti 
excubant  milites  &  exercentur   tirones  ?    Eo 
quippe  tempore,    cum  regise  potentia?  omnis 
jam  vigor  deperifTet,  potentes  regni,    prout 
quifque  poterat,  vel  ut  fuos  tutarentur,  vel  ut 
alienos  fines  pervaderent,  munitiones  conftrue- 
bant.    Malis  ergo  fic  pullulantibus  atque  abun- 
dantibus  per  mollitiem  Regis  Stephani,  vel  po- 
tius  per  malitiam  difcordias  femper  nutrientis 
diaboli,  fiiperabundavit  &  gloriofe  eminuit  fa- 
piens  Sc  falubris  provifio  Regis  magni,  qui  ni- 
mirum  tunc  temporis  folito  propenfius  ad  de- 
bellandum   Regem   fuperbise,   quales  Regem 
pacificum  decent,  munitiones  fibi  nofcitur  ex- 
ftruxifle.     Denique  multo  plura  fub  brevitate 
temporis,  quo  Stephanus  regnavit,  vel  potius 
nomen  Regis  obtinuit,  quam  centum  retro  an- 
nis  fervorum  &  ancillarum  Dei  monafteria  ini- 
tium  in  Anglia  fumpfifTe  nofcuntur. 

1  De  z  Gilleberto  Sempringhamejiji^  &  ordine  quem 
inftituit, 

C  a  p.     XVI. 

^Tec  filentio  prsetereundus  eft  venerabilis 

Gillebertus,   vir  plane  mirabilis  ,    &  in 

cuftodia  femiuarum  3  gratise  fingularis,  a  quo 

etiam  ordo    Sempringhamenfis  fumpfit  exor- 

1.  Vide  ATotas.  P.     z.  Gilleberto  de  Sempringham  Edd.  priores. 
3 .  Dteji  gratis  in  Ed.  Picardi. 

dium, 


$6  LiberPrimus. 

dium,  &  cum  celeri  provectu  '  celebrem  fta- 
tum.  Hic  ab  annis,  ut  dicitur,  adolefcentiae 
propria  nequaquam  falute  contentus,  fed  lu- 
crandarum  Chrifto  animarum  zelo  ignitus,  in- 
firmiorem  fexum  propenfius  ccepit  aemulari 
Dei  semulatione,  pio  aufu  fumpto  ex  propriae 
caftitatis  confcientia,  &:  gratiae  fupernae  fidu- 
cia.  Cumque  cceptis  ejus  favor  videretur  arri- 
dere  divinus,  veritus  ne  fbrte  in  vacuum  cur- 
reret,  aut  cucurriffet,  fi  erumpentem  zelum 
moderatrix  fcientia  non  condiret,  prsefertim 
1  cum  minus  adhuc  a  majoribus  inftitutus  tam 
arduam  follicitudinem  arripuifTet,  virum  fapi- 
entise  &  fandtitatis  titulis  clarum,  venerabilem 
fcilicet  Abbatem  3  Clarevallenfem  Bernardum, 
adeundum  putavit,  cujus  venerandis  confiliis 
informatus,  atque  in  fuo  propofito  roboratus, 
tanto  ferventius  quanto  confidentius  piis  coe- 
ptis  infiftere  non  cefTavit.  Profperatufque  eft 
in  his  quse  gerebat,  &  ficut  de  nobili  *  patriar- 
cha  dicitur,  ibat  proficiens  atque  fuccrefcens^  do- 
nec  magnus  vehementer  effedtus  eft,  tam  in 
multitudine  copiofa  ad  Omnipotentis  Dei  fer- 
vitium  aggregata,  quam  in  adjedtione  rerum 
temporalium  ad  necefTaria  fubfidia  corporum, 
juxta  illud  Dominicum :  5  Quterite  primum  re- 
gnum  Deiy  &  jufiitiam  ejus,  (3  hcec  omnia  adjicien- 

I.  Celerem  Edd.priores.  2.  Deefi  cumui  Edd. priorib.  j.CIare- 
vallenfem  fun&um  Bernardum,  Edd.fr.  ^.Gtni6.V.  <j.Matth. 
6.  Pic. 

tur 


LlBERpRIMUS.  f7 

tur  vobis.  Denique  fervorum  Dei  duo,  &  an- 
ciUarum  Dei  ocl:o,  non  ignobilia  conftruxit 
monafteria ;  quas  Sc  numeroiis  replevit  colle- 
giis,  &  juxta  '  fibi  datam  fapientiam  regulari- 
bus  ornavit  inftitutis.  Et  quidem  circa  fervos 
Dei  inftituendos  abundavit, 2  fed  longe  fuper- 
abundavit  indulta  ei  divinitus  gratia  in  follici- 
tudine  feminarum.  Quippe  in  hac  parte  meo 
judicio  palmam  tenet  inter  omnes  [quos  infti- 
tuendis  regendifque  feminis  religiofam  operam 
impendiffe  cognovimus,  &  quidem  ante  annos 
aliquot  fpiritualibus  lucris  onuftus,  jamque  de- 
crepitus  coeleftis  fponfi  paranymphus  migravit 
ad  Dominum.  Porro  filiorum  fc  filiarum  ejus 
numerofitas  permanet,  potenfque  eft  in  terra 
noftra  femen  ejus,  6c  gcneratio  ejus  benedi- 
cetur  in  feculum. 

Quomodo  5  Willelmm  Eboracenjis  non  accepto  pallio 
depojitus  Jit,  4£2  quomodo  Henricus  Juccefterit. 

Cap.     XVII. 

Venerabili  ' Turftino  defun&o,  Ebora- 
cenlis    Ecclefias    pontificatum    fufcepit 
6  Wilelmus  ejufdem  Ecclefias  thefaurarius,  vir 

t.  Datam  fibi  Edd.  pr.  z.  Defmt  fed  longe  fuperabundavit  in 
Ed.ylntverp.  3.  GiullelmusEboracenlls  elec~lus,non  Edd.prioret.  Ft 
quidem  eleftus  in  (no  etiam  Cod.  defiderm  tejlatur  Picardm.  4.  Defmt 
£<  quomodo  H.  fuc.  in  Edd.  priorib.  5.  Truftino  Edd.  pr.  6-  Guil- 
lelmus  Edd.  priores. 

H  plane 


y8  LiberPrimus. 

plane  ■  &  fecundum  carnem  nobilis,  &  morum 
ingenua  lenitate  amabilis.  Qui  cum  ad  fedem 
Apoftolicam  refponfales  idoneos  pro  petendo 
fblemniter  pallio  direxiffet,  emergentibus  ad- 
verfariis  &  multa  contra  eum  proponentibus 
negatum  eft.  JufTufque  ad  eandem  fedem  in 
propria  perfona  accedere ,  &  pro  femetipfb 
tanquam  aetatem  habens  allegare,  cauffis 2  tan- 
dem  5  ingravefcentibus  atque  invalefcentibus 
adverfariis,  pix  quoque  memoriae  Papa  Euge- 
nio  contra  eum,  five  per  veritatem  five  per 
furreptionem  implacabiliter  irritato  depofitus 
eft.  Reverfufque  in  Angliam  feceffit  Winto- 
niam,  ibique  a  confecratore  fuo  Henrico  hono- 
rifice  fufceptus  &  fplendide  exhibitus  eft  fere 
per  decennium,  vel  exceffus  vel  cafus  fuos  de- 
plorans,  atque  in  filentio  temporum  mutatio- 
nem  exfpedtans.  Eo  fic  amoto,  cathedram  E- 
boracenfem  Henricus  4  Abbas  Fontanenfis  fuf- 
cepit  *  annitente  potiflimum  venerabili  Eu- 
genio :  quia  ejus  olim  apud  Clarevallem  fub 
patre  Bernardo  fodalis  &  condifcipulus  fuerat, 
ejufque  vitam,  mores  Sc  induftriam  optime  no-  j 
verat.  Denique  ele&ioni  ejus  favorem  prom-  I 
ptiffimum  praebuit,  &  folemniter  6  confecra-  ; 
tum  pallii  prserogativa  infignivit.    Quem  ?  ta- 

I.  Deeft  &  in  Edd.  priorib.     z.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  ^htea,  tamen.    | 

3.  Ffis  junge  S-  Bernar.  Epift.  134.  &  r.otas  in  eandem  edit.    1608.  Pic. 

4.  Sic  etiam  AtS.  Pk.  sfntea  defiderabatur,  tv  Abbas.  5 .  Annuente 
Edd.  prioret.  6.  Dtefi  confecratum  m  MS.  Pic  7.  Dteft  tamen 
in  Edd  friorib» 

men 


LiberPrimus.  f9 

men  reverfum  in  Angliam  Rex  Stephanus  re- 
cipere  noluit,  nifi  prasftita  fibi  juratoria  cau- 
tione  de  fidelitate  fervanda.  Negato  autem  ei 
favore  regio  nec  cives  Eboracenfes  eum  reci- 
pere  voluerunt,  ftudia  in  depofitum  Praefulem 
propenfiora  habentes.  Interdidta  ergo  pro- 
pter  hanc  pervicaciam  civitate,  &  fiifpenfis 
Ecclefise  organis,  adveniens  Euftachius  Regis 
filius  facra  officia  celebrari  praxepit,  &  prse- 
tentis  •  terroribus  non  cedentes,  civitate  extru- 
fit.  Propinqui  quoque  depofiti  &  proprio  fu- 
rore  &  Regio  favore  feroces,  cund:is,  qui  de- 
pofitioni  ejus  confenfifTe  videbantur,  erant  in- 
fefti  atque  terribiles,  in  tantum  ut  feniorem 
Archidiaconum,  qui  fbrte  in  manus  eorum  in- 
ciderat,  z  abfcidere  minime  vererentur.  Verum 
poft  annos  aliquot  Rege  placato  cives  Ebora- 
cenfes  proprium  antiftitem  cum  gaudio  rece- 
perunt,  ficque  poft  diutinum  difcordiae  malum, 
illuxit  defideratse  pacis  ferenum. 

De  caufa  expeditionis  Jerofolymitance  fecunda. 
Cap.    XVIII. 

Anno  regni  fui  duodecimo,  cum  Rex  Ste- 
phanus  extorta  (ut  fupra  didum  eft) 
de  manibus  comitis  Ceftrenfis  civitate  Lincol- 
nia  potiretur,  ibidem  in  celebritate  natalis  Do- 
minici   folemniter  voluit  coronari :    vetuftam 


i .  Eiroiibus  Edd.  priores.    z .  Abfcindere  Edd.  priorts. 

H  2  fuper- 


60  LlBERpRIMUS. 

fuperftitionem,  qna  Reges  Anglorum  eandein 
civitatem  ingredi  vctabantur,  laudabiliter  par- 
vipendens.  Denique  incundtanter  ingreflSis. 
nihil  finiftri  ominis,  ficut  illa  vanitas  commi- 
nabatur,  expertus  eft :  fed  regix  coronationis 
folemnibus  adimpletis,  »  poft  dies  aliquot z  cum 
exultationc  &  fuperftitiofas  vanitatis  derifione 
egreifus  eft.  Eodem  anno  turba  magna,  quam 
dinumerare  nemo  poterat,  ex  omnibus  popu- 
lis  &  tribubus  &  linguis  Chriftianis  fub  cha- 
radtere  crucifixi  Domini  Jerofolymitanum  iter 
arripuit.  Cujus  celeberrimas  expeditionis  talis 
3  fuifTe  cauila  perhibetur.  Eft  Mefbpotamias 
trans  rlumen  magnum  Eufraten  civitas  nobilis, 
qua?  quidem  vulgo  *  Rohefia,  fed  re&ius  &  an- 
tiquo  nomine  Ediffa  vocatur,  a  diebus  Con- 
ftantini  Magni  Chriftianae  religionis  cultui  de- 
dita,  &  beatiffimi  Thomse  Apoftoli  allatis  ex 
India  reliquiis  inclyta.  Hujus  civitatis  tantus  in 
fide  Catholica  fervor  fub  Vaientc  Imperatore 
Arriano  fuifle  *  memoratur,  ut  cum  ab  eodem 
miifus  adveniifet  prsefe&us,  omnes  qui  ad  A- 
poftoli  bafilicam  orandi  ftudio  convenirent  gla- 
dio  mactaturus,  nullus  domi  refediffe  refera- 
tur  :  fed  omnes  a  minimo  ufque  ad  maximum, 
ut  pro  fidei  veritate  morerentur,  illuc  multo 
alacrius  quam  ad  epulas  concurriffe.  in  tantum, 

T .  Pei:  Edd.  priorcs.  z.  Deeft  cum  in  Ed.  Pic.  3 .  Caufla  fuille  Edd. 
priores.  4.  Lege  notas.  P.  j.  i^ufft,  l.  z,  c  y.  So^m.  I.  6.c.  18.  Socr, 
lib.  4.  c.  15,  Theo.  I.  4.  c.  \6.  Pic 

llt 


LiberPrimus.  £i 

ut  qusedam  muliercula  parvulnm  fecum  filium 
trahens,  dum  properat,  ie  fimul  &  fobolem 
pro  Chrifto  expofitura  ad  vic-timam,  irrumpe- 
ret  officium  judicis  illuc  cum  terrore  maximo 
properantis.  Denique  a  multis  retro  annis, 
cum  Sarraceni  occulto  Dei  judicio  fupra  mo- 
dum  in  Chriftianos  graffari  permiffi,  captis  ci- 
vitatibus  clariflimis,  fcilicet  Alexandria,  Antio- 
chia,  Jerufalem,  Damafco,  iEgyptum,  Syriam, 
aliafque  Orientis  provincias,  m  quibus  Chriftus 
colebatur,  occupafTent,  atque  in  his  omnibus 
Chriftianum  nomen  exterminafTent ;  fbla  hsec 
civitas  '  propugnatrix  non  tantum  murorum, 
fed  etiam  finium  fuorum,  in  medio  hoftium  in- 
numerabilium  &  ferociflimorum  invicSta  per- 
feveravit  ufque  ad  tempus  expeditionis  Jero- 
folymitanse  prioris,  qua  Jerufalem  &  Antio- 
chiam  Chriftiani  expugnatis  obtinuere  Sarrace- 
nis.  Tunc  enim  Turcis  incurfantibus  laborantes 
Edifleni,  auxilium  a  noftro  exercitu  petierunt, 
&  virum  fortiflimum  Baldewinum  fratrem  il- 
luftriflimi  Ducis  Godefridi,  primum  Gallici  ge- 
neris  Ducem  acceperunt.  Qup  in  Regem  Je- 
rofblymitanum  poft  fratrem  Godefridum  fiib- 
limato,  Frincipatus  EdiiTenus  per  alios  ftre- 
nue  adminiftratus  eft  ufque  ad  Jocelinum :  cujus 
lubrici  hominis  petulantia  atque  Iibidine  aclum 
eft,  ut  civitas  Chriftiance  religionis  titulo  fere 

i.  Paulttt  tamen  Diaconus  l.  xviii.  notavit  a  Cofroh  temporead  DCxxlx. 
anmm  fuifie  daentam  Ecclefiam  a  Nefiorianis,  Pic. 

per 


62  LlBER      PKIMUS. 

per  nongentos  '  annos  infignis  in  manus  Tur- 
corum  &  facrae  fidei  exicrminium  unius  civis 
perfidi  proditione  traderetur.    Is  erat  genere 
Armenius,  ejufdem  civitatis  civis  indigena  :  & 
jure  hereditario  habitabat   in  quadam    turri 
muro  conjun&a.     Hujus  filiam  prsenominatus 
civitatis  Princeps  formas  captus  illecebra  vi  abf- 
traxit,  &  ftupro  polluit.     Ille  filiam  dehone- 
ftatam  dolens,  &  aftute  diflimulatam  doloris 
magnitudinem  ut  de  uno  ulcifceretur  ad  mul- 
torum  perniciem  trahens,  no&e  2  facratiflima 
Dominicae  nativitatis,  cum  facrae  in  Ecclefiis 
more  Chriftiano  celebrarentur  vigiliae,  invitatos 
pa&is  clandeftinis  Turcos  intromifit  in  civita- 
tem.    Qui  nimirum  Chriftianum  fanguinem  in- 
fatiabiliter  fitientes,  irruerunt  in  populum  fe- 
cure  in  Ecclefia  excubantem.    Et  Archiepifco- 
pum  quidem  (ut  dicitur)  altari  afliftentem  ma- 
clarunt.     Populum  vero  non  refiftentem,  fed 
fubiti  cafus  ftupore  rigentem,  gladio  trucida- 
runt.     Sic  capta  &  in  poteftatem  fpurciflimse 
gentis  redacSta  eft  EdifTa  tantis  retro  tempori- 
bus  femper  invicta,  &  3  antiqua  fidei  Chrifti- 
anae  alumna.     Latiflimis  quoque  finibus   ejus 
pertinaci  hoftium  furore  pervafis,  &  in  eorum 
immundiflimam  poffeflionem  cedentibus,  Chri- 
ftianas  Rehgionis  cultus  trans  Eufraten  fundi- 
tus  deletus  eft.    Tanti  mali  fama  *  exciti  Chri- 

i.  Infignis  annos  Edd.  priores.    i.  Sacratiflimae  Edd.  pr.    3.An- 
ticjuae  MS.  Vk.    4.  Excitati  MS.  Pie. 

ftiani 


LlBERpRIMUS.  6$ 

ftiani  nominis  fortiffimi  principes,  fcilicet  Con- 
radus  Italiae  atque  Germanias  Imperator,  &  Lo- 
dovicus  Rex  '  Francorum  Dominicum  chara&e- 
rem  mente  promptiffima  fufceperunt,  &  cum 
eis  multi  nobiles  populique  innumerabiles  ex 
cundtis 2  fere  provinciis  Chriftianis. 

De  errore  Eudonis  de  Stella,  (3  quomodo  periit. 
Cap.    XIX. 

Circa  idem   tempus  Eugenius  Papa  Ro- 
manus  ad  fedis  Apoftolicae  regimen  ex 
vitas  regularis  diftri&ione  affumptus,  Ecclefia- 
fticas  ftudio  difciplinse  in  Gallias  veniens,  gene- 
rale  concilium  inftituit  Remis.  in  quo  dum  fe- 
deret  cum  omni  frequentia  Epifcoporum  atque 
nobilium,    oblatus  eft  ei  quidam  vir  peftifer, 
qui  fpiritu  plenus  diabolico  prasftigiali  aftutia 
tam  multos  feduxerat,  ut  fretus  fequentium 
numero,  per  diverfa  loca  formidabilis  oberra- 
ret,  Ecciefiis  maxime  monafteriifque  infeftus. 
Diu  itaque  multumque  debacchatus,  >  tandem 
fapientia  vincente  malitiam  a  Remenfi  Archi- 
epifcopo  captus  eft,  &  fandto  concilio  exhibi- 
tus.    Eudo  is  dicebatur,  natione  Brito,  agno- 
men  habens  de  Stella,  homo  illiteratus  &  idi- 
ota,  ludificatione  daemonum  ita  dementatus,  ut 

l.  Francix  Edd.  frioret.  z.  Dtefl  fere  in  Edd.  prkrib.  3.  Tan- 
dem  a  Rem.  A.  captus  eft,  fapientia  vincente  mahtiam,  &  fanfto 
Edd.  frkrtt. 

1  quo- 


6\  L    I    B    E    R      P   R    I    M   U    S. 

1  quoniam  fermone  Gallico  (Eun)  diceretur,  ad 
fuam  perfonam  pertinere  crederet,  quod  m  ec- 
clefiafticis  exorcifmis  dicitiir,fcilicet,^*r«0»  qui 
venturus  ejb  pidicare  vivos  &  mortuos,  C?  feculum 
per  ignem.  Ita  plane  fatuus  ut  z  eum  &  eun  ne- 
fciret  diftinguere,  fed  fiipra  modum  ftupenda 
caxitate  crederet  fe  effe  dominatorem  &  judi- 
cem  vivorum  &  mortuorum.  Eratque  perdia- 
bolicas  prseftigias  tam  potens  ad  capiendas  fim- 
plicium  animas,  ut  tanquam  ex  mufcis  arane- 
arum  opere  irretitis,  fedudtam  fibi  multitudi- 
nem  aggregaret :  quas  tota  illum  tanquam  do- 
minum  dominorum  individue  fequeretur.  Et 
interdum  quidem  mira  velocitate  per  diverfas 
provincias  ferebatur :  interdum  vero  moraba- 
tur  cum  fiiis  omnibus  in  locis  defertis  &  inviis, 
5  indeque  inftigante  diabolo  erumpebat  impro- 
vifiis,  ecclefiarum  maxime  ac  monafteriorum 
infeftator.  Accedebant  ad  eum  plerumque  noti 
ejus  &  propinqui  (erat  enim  non  infimi  ge- 
neris )  five  ut  eum  familiari  aufucorriperent,fjve 
ut,  quomodo  fe  circa  eum  res  haberet,  cautius 
explorarent.  Videbatur  autem  efTe  circa  eum 
ingens  gloria,  apparatus  faftufque  regius,  & 
qui  cum  eo  erant,  follicitudinis  laborifque  ex- 
pertes,  pretiofe  indui,  fplendide  epulari,  &  in 
fumma  lsetitia  agere  videbantur :  in  tantum  ut 
plerique,  qui  ad  corripiendum  eum  venerant, 
confpe&a  ejus  non  vera,  fed  fantaftica  gloria, 

I .  Quum  Edd. pr.     z .  Eun  &  cuin  Edd.prlorts.    3 .  Sk  etiam  MS. Pic. 
stoteaj  moxque.  COlTlim- 


LiberPrimus.  6f 

corrumperentur.  Fiebant  '  enim  hasc  fanta- 
itice  per  dasmones:  a  quibus  fcilicet  mifera 
illa  multitudo,  non  veris  &  folidis,  fed  aeriis 
potius  cibis  in  locis  defertis  alebatur.  Nam, 
iicut  poftmodum  per  quofdam  audivimus,  qui 
in  ejus  fuerant  comitatu,  eoque  fublato  tan- 
quam  agentes  pcenitentiam  per  orbem  vaga- 
bantur,  in  promptu  2  eis  erant,  quotiefcunque 
volebant,  panes,  3  carnes,  &  pifces,  &  quique 
cibi  lautiores.  Verum  quod  *  iidem  cibi  non 
fblidi,  fed  aerii  fuerint,  fubminiftrantibus  invi- 
fibiliter  fpiritibus  aeris  hujus,  ad  capiendas  ma- 
gis  quam  pafcendas  animas,  hinc  elucet,  quod 
quantamcunque  ex  cibis  illis  repletionem  mo- 
dico  ru&u  *  exinanitio  fequebatur,  tanta  mox 
fuccedente  efurie  ut  eofdem  cibos  illico  repe- 
tere  cogerentur.  Quicunque  6  autem  forte  ad 
eos  accedens  ex  cibis  eorum,  vel  modicum  gu- 
ftaffet,  ex  participatione  7  menfe  da^moniorum 
mente  mutata  fpurciflimas  multitudini  continuo 
adhasrebat.  Et  quicunque  ab  eis  aliquid  in 
8  qualibet  fpecie  accepifTet,  periculi  expers  non 
erat.     Denique  fertur 9  quendam  mihtem  pro- 


I.  Enim,  fed  fantaftice  Edd.  priores.  z.  Ejus  erant,  quotiefcun- 
cjue  volebat,  Edd.  priores.  Et  tamen  eis  in  fuo  ttiam  fcribi  Codice  agno- 
fcit  Picardus.  3.  Carnes,  pifces,  Edd.priores.  4.  Idein  Edd.  priores. 
Nec  aliter  Cod.  nofiert  qui  &  alibi  idem  pro  iidem  habet.  Vide  injra  ad 
c.  XXI.  5.  Exinanitam,  tanta  mox  fequebatur  efuiies,  ut  eof- 
dem  EdcLpriores.  6.  Sic  etiam  MS-  Pic  ^Hntea  dejiderabatur,  autem. 
7.  Menfa  Ed.  yintv.  mendoje.  8.  Quolibet  Cod.  nojier  MS.  9.  Quon- 
dam  Ed.  yfntv.  male. 

I  pinquum 


66  LiberPrimus. 

pinquum  illius  peftiferi  accefliiTe  ad  eum,  & 
iimpliciter  monuiiTe,  ut  abjurata  nefanda  fecSta 
illa  per  communionem  Chriftianae  gratise  pro- 
prio  generi  redderetur.  Ille  hominem  aftute 
1  iifpendens,  oftendit  ei  in  multiplici  fpecie,  f  an- 
tafticarum  opum  amplitudinem ;  ut  blandiente 
1  vifarum  rerum  illecebra  caperetur.  Propin- 
quus,  inquit,  nofter  es,  fume  de  noftro,  quod 
&  quantum  vis.  Verum  homo  prudens  cum 
verba  correptionis  in  ventum  fudilTet,  exivit 
ut  abiret.  Armiger  vero  ejus  confpe&um  mirse 
pulchritudinis  accipitrem  in  propriam  perni- 
ciem  concupivit.  Qup  petito  &■  accepto,  do- 
minum  fuum  jam  abeuntem  cum  Isetitia  feque- 
batur.  Cui  ille,  abjice, 2  inquit,  cito  quod  por- 
tas,  non  enim  eft  avis,  ut  videtur,  fed  daemon 
fic  transformatus  :  cujus  verbi  veritas  poft  mo- 
dicum  claruit.  Cum  enim  infipiens  nollet  au- 
dire  monentem,  primo  conqueftus  quod  acci- 
piter  ille  unguibus  fibi  pugnum  fortius  ftrin- 
geret,  mox  ab  eodem  per  manum  in  aerem 
fublevatus,  deinceps  non  comparuit.  Sane 
ciiin  peftifer  ille  3  per  operationem  Sathana?  ita 
debaccharetur  ut  didtum  eft,  faepius  a  princi- 
pibus  ad  veftigandum  &  perfequendum  eum 
exercitus  fruftra  mittebatur :  qusefitus  enim 
non  inveniebatur.  Tandem  vero  fraudatus  ope 
dsemonum,  cum  non  amplius  per  illum  debac- 

I.  Multarum  MS.  Pic.     z.   Deeft  inquit  in  Edd.  priorib.     3.  Sk 
stiam  MS.  Pk.  Antta,  dejiderabant»r}  per  op.  Sathanse. 

chari 


LiberPrimus.  67 

chari  finerentur  ( '  non  enim  amplius  pofTunt 

quam  a  fuperioribus  poteftatibus  juftoDei  judi- 

cio  relaxantur)  levi  negotio  a  Remenfi  Archie- 

pifcopo  comprehenfus  eft :  &  populus  quidem 

ftolidus,  qui  eum  fequebatur,  dilapfus  eft.  Porro 

difcipuli,  qui  ei  ardtius  adhaerebant,  ejufque  co- 

operatores  exftiterant,    cum  ipfo  capti  funt. 

Cum  ergo  ftaret  in  confpe&u  concilii,  inter- 

rogatus  a  fummo  Pontifice  quifnam  effet,  re- 

fpondit :  Egofum  *  Euny  qui  venturus  efi  judicare 

vivos  &  mortuoij  &  jeculum  per  ignem.    Habebat 

autem  in  manu  fua  baculum  inufitatas  formae, 

in  fuperiori  fcilicet  J  parte  bifiircum.    Interro- 

gatus  quid  fibi  vellet  baculus  ille  -,  res^  inquit, 

grandis  myflcrii  ejl.    Quamdiu  enimy  ficut  nunc  vi- 

detiSj  duobus  ccelum  capitibus  fufpicit^   duas  orbis 

partes  Deus  poffidet^  tertiam  mihi  partem  cedejis. 

Porrof  eadem  duojuperiora  capita  baculi  *  humiliem 

ufque  ad  terram^    (3  inferiorem  ejus  partem,  quce 

fimplex  eft0  erigam^  ut  ccelum  fujpictat :  duabus  mun- 

di  partibus  mihi  retentis^  tertiam  tantummodo  par- 

tem  Deo  reUnquam.    Ad  5  hxc  hfit  univerfa  fyn- 

odus ,   derifitque  hominem  tam  profunde  da- 

tum  in  reprobum  fenfum.    Juifus  autem  ex  de- 

creto  concilii,  ne  peftis  iterum  ferperet,  dili- 

genter  cuftodiri,  tempore  6  modico  fupervixit. 

I.  Jta  quoque  Cod.  Pic.  ^4mea}  non  enim  nifi  a  fuperioribus. 
2.  Sic  etiamMS.  Pic.  ^fntea,  ille  pro  Eun.  3.  Sic  etiam  AIS.  Pic. 
^lntea  defiderabawr}  pavte.  4.  Suminittam  Edd.  priores.  Fatetur  ta- 
men  Picardus  in  fuo  Cod.  humiliavero  legi.  5.  Hoc  refponfum  MS. 
Pic.    6.  Exiguo  Edd.priores. 

I  2  Difci- 


6%  LlBERpRIMUS. 

Difcipuli  vero  ejus  quos  magnis  infignierat  no- 
minibus,  alium  fcilicet  vocans  fapientiam,  '  a- 
lium  fcientiam,  alium  judicium,  &  in  hunc  mo- 
dum  ceteros,  cum  fanam  dodtrinam  nulla  ra- 
tione  reciperent,  z  fed  potius  obftinatiffime 
de  3  falfis  gloriarentur  vocabulis,  in  tantum,  ut 
ille  qui  Judicium  dicebatur,  fuis  detentoribus 
ultricem  infelici  fiducia  comminaretur  fenten- 
tiam,  Curias  prius,  &  poftea  ignibus  traditi,ar- 
dere  potius  quam  ad  vitam  corrigi  maluerunt. 
Audivi  a  quodam  venerabili  viro,  qui  interfuit 
dum  haec  agerentur,  quod  audierit  illum,  qui 
Judicium  dicebatur,  cum  ad  fupplicium  ducere- 
tur,  crebro  dicentem,  Terra  +  finde  te,tanquam 
ad  oris  ejus  imperium  terra  aperienda  eflet,  & 
devoratura,  '  ficut  Dathan  &  Abiron,  hoftes 
ejus.  Tanta  vis  femel  infixi  cordibus  erroris 
fuit. 


Quomodo  Conradus  Imperator  &  J^ex  Lodovicus 
exercitum  duxerunt  in  Orientem. 

C  a  p.     XX. 

1147.  \  nno  a  partu  virginis  m.c.xlvii.  tantae  ex- 
/\  peditionis  explicito  apparatu ,  uterque 
Princeps  iter  6  arripuit,  exercitu  bipertito.  Im- 
perator  enim  prascedebat  itinere  dierum  ali- 


I.  Defunt  alium  fc.  in  Ed.  ^ntv.  z.  Ita  ejuotjue  MS>  Pic  sfntett 
defiderabatur,  fed.  3.  Suis  MS.  Pk.  4.  Findere  tanquam  Edd,  pr. 
5 .  Num.  xvi.  Deuter.  xi.  Pfal.  cv.  P.     6.  Arripuit  &  exercitu  Edd.  pr- 

quot, 


LiberPrimus.  69 

quot,  cum  Italorum  &  Germanorum, '  aliarum 
quoque  gentium  ampliflimis  copiis.  Rex  vero 
fequebatur,  Francorum,  Flandrenfium,  Nor- 
mannorum,  Britonum,  Anglorum,  Burgundio- 
num,  Provincialium,  Aquitanorum  equeftri  fi- 
mul  &  pedeftri  agmine  comitatus.  *  Ingrefli 
Pannonias,  illarum  gentium  3  Rege  placato,  ut 
exercitui  venalia  non  deeflent,  Danubium  tranfi- 
erunt :  &  per  Thracias,  fuppetente  venalium 
copia,  profpere  ufque  ad  urbem  Conftantino- 
politanam  venerunt.  Ibi  fixis  extra  urbem  ten- 
toriis  per  dies  aliquot  exercitum  recreantes, 
pactis  tandem  cum  ejufdem  urbis  Imperatore 
*  celebratis,  anguftum  illud  fretum  quod  Bra- 
chium  S.  Georgii  dicitur,  tranfmearunt.  Ingref- 
fique  Afiam  Minorem,  cujus  pars  quasdauiCon- 
ftantinopolitanse  ditionis  eft,  partem  vero  re- 
liquam  Soldanus  Iconii  poflidet,  Grseci  Impe- 
ratoris  perfidiam  experti  funt :  cujus  tamen 
noftri  quibufdam  exceflibus  motum  incurrerant, 
cum  f  &  Omnipotentis  Dei,  fuperbe  &  indif- 
ciplinate  agendo,  contra  fe  iracundiam  accen- 
diflent.  Legimus  olim  numerofiflimum  Domi- 
ni  exercitum  unius  hominis  etiam  occulte  pec- 
cantis  fcelere  ita  inquinatum,  &  favore  divino 
nudatum,  ut  6  enervis  &:  languidus  appareret. 
Confultus  Dominus,   refpondit  populum  ana- 

1  .Aliarumque  gentium  Edd.  pr.  z .Qui  ingrefii  MS.  Pic.  3  .Pla- 
cato  Rege  Edd.prioret.  4.  Sk  etiam  MS.  Pic.  ^tnuay  conventis. 
5 .  Deejl  &  in  Edd,  priorib.     6.  Enervus  Edd.  pr. 

themate 


70  LiberPrimus. 

themate  *  effe  pollutum,  &  adjecit:  z  Anathema 
in  medio  tui  efly  Ifrael:  non  poteris  flare  adverfus 
bofles  tuos,  donec  deleatur  ex  te  qui  boc  contamina- 
tus  efl  fcelere.  Porro  in  noftro  illo  exercitu 
tanta  tam  contra  Chriftianam  quam  contra  Ca- 
ftrenfem  etiam  difciplinam  mala  increverant, 
ut  mirum  non  Jit,  quod  eis  tanquam  pollutis 
&  immundis  favor  nequaquam  divinus  arri- 
ferit.  3  Caftra  enim  a  caftratione  *  luxurias  di- 
cuntur.  At  caftra  illa  noftra  cafta  non  erant : 
in  quibus  utique  infelici  quadam  licentia  y  mul- 
torum  ipumabant  libidines.  Prasfumentes  quo- 
que  de  multitudine  &  inftrudTru  copiarum,  at- 
que  ita  carnem  brachium  fuum  fuperbe  po- 
nentes,  in  Domini,  pro  quo  asmulari  videban- 
tur,  mifericordia  atque  potentia  minus  confi- 
debant,  declaratumque  in  eis  eft,  quia  6  Deus 
fuperbis  rejiflit:  bumilibus  autem  dat  gratiam, 
Prasterea  in  terra  Chriftiani  Imperatoris,  cum 
quo  fcedus  7  percufferant ,  &  quo  jubente, 
8  venalia  illis  abundabant,  minus  a  rapinis 
temperabant.  Immifit  ergo  eis  infenfiis  Impe- 
rator  hinc  famem ,  inde  hoftem :  tanti  fan- 
guinis  Chriftiani  periculum  Chriftianus  minime 
perhorrefcens.  Denique  venalibus  prohibitis, 
cum  pro  vidtualibus  congerendis  propter  ho- 
ftium   infidias  noftri  non  valerent  excurrere  : 

I.  Pollutnm  e(Te  Edd.  priores.  i.Jofuej.  V.  3.  Vide  Notas.V. 
4.  Dicuntur  luxurix  Edd.  priores.  5.  Multi  MS.  Pie.  6.  Jacobi  4. 
P.  7.  Antca  percufferunt  MS.  Pk-  8.  Venalia  vel  afTeiebantur, 
vel  abundabant,  Edd.  prioret. 

primo 


LiberPrimus,  71 

primo  exercitus  fame  contabuit ;  deinde  ho- 
ftium  exceptus  infidiis,  vel  Turcorum  gladios 
inebriavit,  vel  Chriftianas  ftatum  libertatis  ig- 
nominiofiflimas  atque  infeliciflima?  fervitutis 
fbrte  mutavit.  Nec  fuperbis  '  &  immundis 
caftigandis  ira?  defuere  cceleftes,  a  &  plerum- 
que  (ut  dicitur)  effufa  defuper  3  intempeftivo- 
rum  imbrium  inundatio  de  exercitu  noftro  plus 
minuit,  quam  hoftilis  gladius  +  devoravit.  Ita- 
que  duorum  exercituum  maximorum  parte 
longe  '  majori  diverfis  cafibus  &  cladibus  pro- 
fligata,  cum  parte  refidua  duo  illi  magni  Prin- 
cipes  segre  exitium  evadentes  Jerofblymam 
venerunt :  &  nulla  re  memorabili  fa&a, 6  in- 
glorii  recefTerunt. 

De  J{aimundo  Principe  Antiocheno^  (3  captione 
7  AJcalonit. 

Cap.    XXI. 

Illis  ad  propria  cum  ignominia  reverfis, 
Sarraceni  de  8  necatae  vel  captas  multitudi- 
nis  Chriftianae  ingentibus  fpoliis  ditati,  facli 
funt  inclyti.  Denique  fuccefTu  fuperbi,  &  con- 
fidentia  virium  plus  folito  efFerati  Chriftianis 
fe  finibus  immerferunt,  omne  genus  Chriftia- 
num  in  Orientis  partibus  abradere  meditantes, 

I.  Atque  Edd.  pr.  z.  Scd  MS.  Pic.  3.  Sic  etiam  MS.  Pic.  s4n- 
tea,  intempeftivarum  nubium.  4.  Ita  quoque  MS>  Pic.  Amta  defi- 
derabatur,  devoravit.  5.  Majore  Edd.  fr.  6.  Inglorie  Edd.prioret. 
7.  Afcaloni  Edd.  Pic.    8.  Caefc  Edd.frhrtt. 

atque 


72  LiberPrimus. 

atque  hujus  molitionis  quafi  faufta  principia 
interfe&o  Raimundo  Chriftianiffimo  Antiochias 
Principe  praelibantes.  Quippe  hic  fuerat  Chri- 
ftiani  nominis  in  Oriente  fortiffimus  propugna- 
tor,  atque  infignium  geftorum  titulis  veteris 
in  fe  Machabaei  transfuderat  gloriam.  Memini 
me  (cum  efTem  adolefcentulus )  vidiffe  quen- 
dam  venerabilem  monachum  ab  Orientis  par- 
tibus  cum  magnis  fuffragiis  venientem,  qui  ex 
ejufdem  clariffimi  Principis  olim  militia  fiierat. 
Hic  inter  plura,  quas  de  ipfb  memoranda  refe- 
rebat,  eum  ob  infigne  virtutis  Turcis  tam  ter- 
ribilem  fuiffe  perhibebat,  ut  quotiens  contra 
eum  produdturi  effent  exercitum,  contra  '  gla- 
dium  ejus  centum  milites,  &  totidem  contra 
ejus  lanceam  fcriberent.  Cum  ergo  (ut  dixi) 
z  iidem  hoftes  recentibus  Chriftianorum  cladi- 
bus  alacres  fines  Antiochenos  folito  ferocius 
incurfarent,  ille  conventum  non  fuftinens  fuffi- 
cientium  copiarum  paullo  inconfideratius  ex 
virtutis  confcientia  cum  paucis  fe  dedit  difcri- 
mini,  opprefTufque  multitudine,  poft  fortia  ge- 
fta  non  fecus  quam  antiquus  ille  Machabseus 
occubuit.  Cum  autem  hoftes  erecStis  ufque  in 
ccelum  animis  Antiochiam  irrumpere  3  cogita- 
rent,  audito  Chriftiani  *  fideris  occafu,  magna- 

I.  Ejus  gladium  Edd.  friores.  i.  Idem  MS.  nojter.  Vide  fupra 
adc.xix.  3.  Cogitaret  MS.  nofler.  4.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  y1nteat 
principis.  Sed  non  abfurde  (inquit  Picardus)  fideris  legitur,  quandtr 
quidemfic  hradiaret,  quafi  geminit  Pollitct  &  Cajlorerfietate  &  fortitudine. 

nimus 


LiberPrimus.  73 

nimus  Rex  Jerofblymorum    '  Balduinus  cum 
Cruce  dominica  &  militia  templi  ocior  advo- 
lat,  &  hoftium  molitiones  prasveniens,  2  atto- 
nitam  civitatem  ingreditur.     Hoftes  nihilomi- 
nus  irruunt,   ?  &  civitatem  oblidione  conclu- 
dunt.    Sed  qui  fuperbis  paulo  ante  reftiterat, 
humilibus  illis  dedit  uberem  gratiam.    Deo  e- 
nim  propicio  paulatim  refpirantes  atque  inva- 
lefcentes,  hoftes  jam  crebris  fucceflibus  tumi- 
dos  non  fblum  obfidionem  deferere,  fed  etiam 
finibus  fiiis  cum  dedecore  excedere  compule- 
runt  j  viribufque  paulatim  *  crefcentibus  poft 
modicum  hoftium  fines  ingrefli,  eos,  qui  paulo 
ante  aliena  invaferant,  propria  cum  fiimmo  pe- 
riculo  tueri  coegerunt.     Denique  poft  annos 
aliquot,    militia  templi  Gazam  antiquiffimam 
Paleftinas  civitatem  olim  dirutam  reparavit,  & 
fertiliffimos  ejus  fines  obtinuit.     Inclytus  quo- 
que  Rex  *  Balduinus  Afcalonam  ejufdem  6  pro- 
vinciae  florentiflimam  atque  munitillimam  civi- 
tatem,  quse  nunquam  antea  a  Chriftianis  ex- 
pugnari 7  poterat,  cum  multa  gloria  expugna- 
vit  &  cepit,  ficque  tota  Paleftina  in  jus  &  po- 
teftatem  Chriftianorum  redad:a  eft. 

I.  Baldewinus  Edd.  priores.  2.  Sic  etiam  AtS.  Pic.  */lmea%  Antio- 
chiam.  Civitas  autem  attomta  forte  ( ut  notat  Picardus )  ob  Rgimundi 
acerbum  cafum.  3 .  Deefi  &  in  Edd.  priorib.  4.  Crefcentibus  non 
multo  poft  hoftium  Edd.  pr.  5.  Baldewinus  Edd.pr.  6.  Provinciae, 
&  florentimmam  Edd.  priores.     7.  Potuerat  Ed.  Pic. 

K  Dc 


74  LlBERpRIMUS. 

De  inteflinis  malis  Anglmfub  i^ege  Stepbano. 
Cap.    XXII. 

Interea  dum  circa  noftros  vel  a  noftris  in 
Oriente  talia  gererentur,  Anglia  inteftinis 
malis  exanguis  &  faucia  tabefcebat.  Et  quidem 
de  quodam  tempore  *  plebis  antiqua?  fcriptum 
eft  :  z  In  diebus  iRu  non  erat  i\ex  in  Ifrael :  fed 
unufquifque,  quod  reclum  fibi  videbatur^  faciebat. 
At  in  Anglia  fub  Rege  Stephano  pejus  fiebat. 
Nam  quia  tunc  impotens  erat  Rex,  &  per  Re- 
gis  impotcntiam  languida  lex,  quibufdam  quod 
rectum  fibi  videbatur  agentibus;  multi,  quod 
infita  ratione  malum  eiTe  fciebant,  fublato  Re- 
gis  &  legis  metu  proclivius  faciebant.  Et  pri- 
mo  quidem  videbatur  regnum  Anglix  fcifTum 
eife  in  duo  ;  quibufdam  Regi,  quibufdam  vero 
Imperatrici  faventibus.  Non  quod  velRex,  vel 
Imperatrix  fux  parti  potenter  imperaret ;  fed 
quod  fuorum  bellicis  quifque  ftudiisprotempore 
niteretur.  Neuter  enim  in  fuos  imperiofe  agere 
&  difciplinas  vigorem  exercere  poterat :  fcd 
uterque  fuos,  ne  a  fe  deficerent,  nihil  negando 
nmlcebat.  Sane  inter  partes  (ut  fuperius  di- 
d:um  eft)  diu  multumque  certatum  eft,  alter- 
nante  fortuna.  ProceiTu  vero  temporis  inter 
3  eas  jam  fepius  fortuna?  infidelitatem  «■  exper- 

i.  Le"ii  ad  oratn  Cod.  Pic.     l,  Judic.    17.     3.  Eos  Edd.  frioru. 
4.  Expertos  Edd,  prkres. 

tas, 


L    I    B    E    R      P    R   I    M   U   S. 

tas,  remiffiores  motus  effe  coepere :  quod  '  ta- 
men  Anglias  non  ceffit  in  bonum.  Illis  quippe 
diutinas  concertationis  pertsefis ,  &  mollius  a- 
gentibus,  provinciales  difcordantium  Procerum 
motus  efferbuere.  Caftella  quippe  per  fingulas 
provincias  ftudio  partium  crebra  furrexerant, 
erantque  in  Anglia  quodammodo  tot  Reges, 
vel  potius  tyranni,  quot  Domini  caftellorum, 
habentes  finguli  percufTuram  proprii  z  nummif 
matis,  &  poteftatem  fubditis,  regio  more,  di- 
cendi  juns.  Cumque  ita  finguli  excellere  qua> 
rerent,  ut  quidam  fuperiorem,  quidam  vel  pa- 
rem  fuftinere  non  pofTent,  feralibus  inter  fe 
odiis  difceptantes,  rapinis  atque  incendiis  re- 
giones  clariffimas  corruperunt,  &in  fertiliffima 
olim  patria,  fere  omne  robur  panis  abfumpfe- 
runt.  '  Aquilonalis  vero  regio,  quse  in  potefta- 
tem  t  David  Regis  Scottorum  ufque  ad  *  flumen 
6  Tefyam  ceflerat,  per  ejufdem  Regis  indu- 
ftriam  in  pace  agebat,  ad  quem  Henricus  ex 
nepte  ejus,  ~  id  eft,  Matilde  olim  Imperatrice, 
Andegavenfis  Comitis  filius,  &  Anglia?  Rex  fu- 
turus  a  matre  miflus  jam  pubes  acceffit:  8  &  ab 
eo  apud  Lugubaliam  (quae  vulgo  ?  Carleil  dici- 
tur)  cingulum  miiitare  accepit,  prseftita  prius 
(ut  dicitur)  cautione,  quod  nulla  parte  terra- 

I.  Tum  pro  tamen/n  Edd.  priorib.  z.  Numifmatis  Edd.  prkres. 
3.  Aquilonaris  Edd.  priores.  4.  Sic  etiam  AfS.  Pic  yintea^  Domini. 
5.  Fluvium  Edd.  priorei.  6.  Tefam  Edd.pr.  Picardus  tamen  agnofcit  in 
fuo  Cod.  legi,  Thefyam.  7.  Defunt  id  efl  in  Edd.  priorib.  8.  At  Edd. 
pr.     9.  yide  Notas.  P. 

K  2  rum, 


7f 


7&  LlBERpRIMUS. 

rum,  quse  in  ejufdem  '  regis  ex  Anglia  ditio- 
nem  tranfuTent,  ejus  ullo  tempore  mutilaret 
heredes. 

De  Jfyge  Scottorum  David,  ($  filio  ejus,  &  filiis 
filii  ejus. 

Cap.   XXIII. 

Iisdem  temporibus  juvenis  clariffimus,  &, 
quod  in  homine  latas  feculi  vias  ambulante 
invenire  difficile  eft,  cum  morum  fuavitate,  eo- 
rundem  etiam  iinceritate  confpicuus,  Henricus 
z  fcilicet  unicus  memorati  Regis  David  filius, 
Northumbria;  Comes,  &  regni  fucceffor  fpera- 
tus,  cum  ingenti  Anglorum  fimul  &  Scottorum 
luctu  morte  immatura  rebus  exceffit  humanis, 
reliclis  ex  jconjuge,  quae  '  Guarennenfis  fuerat 
Comitis  filia,  tribus  filiis  &  totidem  filiabus. 
Cafus  quidem  acerbiffimus  vifcera  pii  patris 
concuffit,  fed  conftantis  animi  pondus  (erat 
enim  vir  bonus  &  fapiens  )  decentem  ♦  doloris 
modum  fecit ,  complexufque  nepotes  duos , 
nam  tertium  (ni  fallor)  gravida  nondum  ma- 
ter  ediderat,  filium  in  eis s  fibi  vivere  reputans, 
confolationem  recepit.  Denique  poft  annos 
aliquot  generale  debitum  fbluturus,  Malcolinum 
filii   primogenitum    adhuc   impuberem   regni 


i.  Deejl  regis  in  Edd.  priorib.  z.  Scilicet  memorati  Domini  Re- 
gis  filius  Edd.  priores.  Unicus  tamen  in  fm  legi  Cod.  teflatur  Picardut. 
3.  Guerrenenfis  MS  Pic  4.  Dolori  malit  Picardus.  5.  Deeji  fjbi 
in  Edd-  priorib. 

fuc- 


L   I   B   E   R      P   R   I    M   U    S.  77 

iuccefTorem  declaravit,  fratri '  vero  ejus  *  Wi- 
Jelmo  comitatum  Northumbrias  aflignavit.  Et 
major  quidem  natu,  tam  morum  fimilitudine, 
cjuam  corporis  habitudine  patrilTare  magis ; 
minor  vero  matriflare,  id  eft,  materni  generis 
imaginem  in  vultu  &  moribus  prastendere,  vi- 
debatur.  Dormivit  ergo  5  Rex  Scottorum  4  Da- 
vid  cum  patribus  fuis, *  vir  magnus  &  gloriofus 
in  feculo,  nec  minoris  glorise  in  Chrifto.  Nam> 
ficut  accepimus  a  fide  dignis  teftibus,  qui  ejus 
vitam  adtufque  noverunt,  vir  fuit  religiofus  & 
pius :  vir  multas  prudentise,  fummique  modera- 
minis  in  adminiftratione  temporalium,  &  nihil- 
ominus  magnse  devotionis  6  in  Deum  :  vir  pro- 
pter  regni  negotia  ad  divina  nequaquam  offi- 
cia  fegnior,  vel  propter  divina  quibus  infiftebat 
officia,  ad  negotia  f  regni 8  obtunfior.  Poft  ho- 
norabiles  nuptias  &  thorum  immaculatum,  ex 
quo  illi  unicus  natus  eft  filius,  qui  fimillimis 
moribus  patrem  exprimeret,  annis  plurimis  in 
caslibatu  9  permanfit,  in  piis  largitionibus  tam 
profiifus,  ut  praeter  copiofam  difperfionem  in 
pauperes,  eleemofynas  illius  enarrent  ab  ipfo 


I.  Sk  etiam  MS.  Pic.  ^ntea  dejtderabatur,  vero.  z.  Guilellmo 
Edd.  pr.  3 .  Deefl  Rcx  in  Edd.  priorib.  4.  Sic  etiam  MS.  Pic  ^fntea, 
Dominus  pro  David.  5.  Subquo,  inquit  Nkolaus  S.  Bern.  y4manu~ 
enjis  ep.  ~  1.  &  virtus  mercede,  &  vitium  ultione  non  caruit.  Pic. 
6.  In  Dominum  :  vir  poft  regni  negotia  Edd.  prioret.  7.  Regia 
pro  regni  in  Edd.priorib.  8.  Itaetiam  Ed.  ^ntverp.  Et  pc  plane  in 
Cod.  noflro.  Miror  proinde  Picardum  male  Jic  legi  monnij]e}  eaque  dt  caujia 
in  obtufior  mutajie.    9.  Remanfit  MS.  Pio. 

fundata:, 


78  L    I    B    E    R      P    R   I    M   U   S. 

fiindatas,  «  ditatas,  a  ornatas  multse  ecclefia: 
Sanctorum.  Sane  cum  illi,  quem  3  Deus  pro- 
nunciat  fe  invenilTe  virum  fecundum  cor  fuum 
cum  titulo  vocabuli  in  multis  fimillimus  fuerit ; 
in  quodam  etiam  non  parvo  inter  multa  & 
praeclara  bona  exceifu  ab  ejus  fimilitudine  non 
receffit.  Sicut  enim  ille  poft  multa  virtutum 
infignia  +  in  adulterium  fimul  &  f  homicidium, 
in  altero  enervis,  in  altero  nequam  incidit: 
ita  &  ifle  alias  quidem  bonus  &  pius,  Scotto- 
rum  gentem  ex  effrenata  barbarie  fanguinis 
avidam,  &  neque  astati,  neque  fexui,  Hcet  eo 
nolente  &  fruftra  prohibente,  parcituram,  An- 
glorum  immifit  provincia?,  dum  pro  nepte  fua 
olim  Imperatrice,  cujus  juftam,  ut  credebat, 
partem  fovebat,  plus  jufto  asmularetur.  At  ficut 
ille  per  6  exuberantem  eledtoris  fui  gratiam 
vulnus  illud  vel  potius  vulnera  pia  humilitate 
fanavit ;  ita  etiam  ifte  tanti  excefTus  reatum 
dignis  (ut  credimus)  pcenitentia  fructibus  ex- 
piavit.  Itaque  non  folum  in  executione  pi- 
orum  operum ,  verum  etiam  in  actione  fru- 
(Stuofas  poenitentias,  regiam  antiqui  David  for- 
mam  novus  ifte  David  Rex,  non  barbarus  bar- 
baras  gentis  implevit.  Notandum  etiam  quod 
ficut  ille  poft  pcenitentiam,  ob  prioris  peccati 
meritum  divinitus  caftigatus  eft  per  f  nequiffi- 

!•  Non  dicatx  cum  Ed.  ^intvtrp.  i.  Et  ornatae  Edd.  priorts. 
3.  Dominus  pronunciavit  Edd.  pr.  4.  Lege  i.l{eg.  c.  1 1.  P.  5.  Ho- 
micidium  Uriee  fupra  defcriptum.  P.  <5.  &ic  ttiamMS.  Pic.  ytnita^  excu- 
bantcm.    7.  sibfahnem.  Lege  c.  15,1651 7,1 8.  %eg.  i.   Pic. 

mum 


LiberPrimus.  79 

mum  filiumj  ita  ifte  quoque  quamvis  longe 
mitius  per  quendam  pfeudomonachum  &  Epif- 
copum.  Quem  nimirum  ego  poftmodum  apud 
1  Bellalandam  noftram  faspius  vidi,  adtufque 
ejus  infolentiflimos  cum  2  cafu  digniflimo  di- 
dici.  Quae  utique  filentio  praeteriri  non  de- 
bent :  ut  cognofcant  &  pofteri  quomodo  in 
homine  illo  glorificatus  fit,  3  qui  fuperbis  re- 
fiftit,  &  humilibus  dat  gratiam. 

De  Wimundo  4  Epifcopo,  &  inepijcopali  ejus  vita7  £2 
quomodo  exctvcatus  ejl. 

Cap.     XXIV. 

Id  e  m  obfcuriflimo  in  Anglia  loco  natus  , 
cum  perceptis  litterarum  rudimentis  non 
haberet  unde  in  fcholis  fubfifteret,  artis  fcri- 
ptoriae  *  fciolus  quibufdam  religiofis  6  antiqua- 
rii  officium  pro  7  tollenda  inopia  impendebat. 
Deinde  apud  Furnefium  8  tonforatus  &  regu- 
larem  vitam  profeffus,  cum  nadhis  effet  fcri- 
pturarum  copiam  cum  otio  competenti,  adju- 
tus  triplici  bono,  fcilicet  acri  ingenio,  illabili 
memoria,  apto  eloquio,  ita  in  brevi  profecit, 
ut  magnas  fpei  effe  videretur.    Evolutis  diebus 

I.  Bellelandam  Edd.  priores.  i.  Deeft  cafu  in  Ed.  ^intverp. 
l.Nempe  Deus}  de  quo  b<ec  fcripferit  Jacob.  4.  c>  ?.  Petr.  i.epift.j.  Pic. 
4.  Epifcopo,  &  quomodo  excxcatus  eft  Edd.  pr.  5.  yide  mtat. 
6.  Papias.  Antiquarii  librarii  funt,  qui  antiqua  fcribunt  in  marg. 
Cod  nojiri  i  manu  recemiori.  7.  Toleranda  Edd.  pr.  LeHionem  nofiiam 
fi.mat  MS.  in  qito  toleranda  cum  duob.  punclit  fub  ra  ab  ead,  m.  bafct 
lilterai  delendat  eje  denotautib.     S.  Tonfuratus  Edd.  pr. 

in 


80  LiberPrimus. 

in  infulam  '  Man  cum  fratribus  mifTus,  fuavi- 
tate  eloquii,  &  jocunditate  faciei,  cum  effet 
etiam  produdto  6c  robufto  corpore,  ita  barbaris 
placuit,  ut  ab  eis  in  Epifcopum  peteretur,  & 
eorum  quidem  completum  eft  defiderium. 
Mox  ex  fuccelfu  intumuit,  &  grandia  moliri 
ccepit.  Nec  contentus  epifcopalis  dignitate 
officii,  animo  jam  ambulabat  m  magnis  &  mi- 
rabilibus  fuper  fe  -,  eratque  ei z  cum  corde  va- 
niflimo ,  os  loquens  ingentia.  Denique  con- 
gregans  viros  inopes  &  audaces,  judicium  ve- 
ritatis  non  veritus,  propofuit  fe  3  effe  filium 
Comitis  Muravenfis,  hereditate  patrum  fuorum 
a  Rege  Scottorum  fpoliatum,  cordi  fibi  efTe 
non  fblum  jus  fuum  *  profequi,  fed  etiam  ul- 
cifci  injurias,  s  illos  fe  velle  &  habere  periculi 
&  fbrtunae  confortes,  rem  quidem  effe  aliquanti 
laboris  &  periculi,  fed  magnae  claritatis,  &  plu- 
rimi  emolumenti.  Acceniis  ergo  omnibus,  at- 
que  in  verba  ejus  jurantibus,  per  vicinas  cce- 
pit  infulas  ferociter  debacchari,  eratque  jam 
quafi  Nembroth  6  robuftus  venator  coram  Do- 
mino,  dedignatus  juxta  Epifcopalis  officii  de- 
bitum  hominum  effe  pifcator  cum  Petro.  Au- 
gebatur  indies  fatellitum  copiis,  inter  quos  ni- 
mirum  ipfe  eminens  fere  ab  humero  &  furfum, 
tanquam  dux  magnus  omnium  animos  accen- 

I.  Deefi  Man  in  Edd.  prlnrib.  z.  Sic  etiam  Cod.  Pic.  ^Antea  defi- 
derabatur,  cuni.  3.  Ita  quoque  AIS.  Pk.  ^intea  dejiderabaturt  efle. 
4.  Sic  eiiam  MS.  Pie.  ^tntea,  perfequi.  5.  Inopes  in  margine  Cod. 
tiojhi  a  mantt  recemiori.     6>  Cen.  io.  P. 

debat. 


L   I    B    E    R      P   R    I    M   U   S.  Sl 

debat.  Excurrebat  in  provincias  Scotise,  ra- 
pinis  8c  homicidiis  cundta  exterminans.  Cum- 
que  adverfiis  eum  regius  exercitus  mitteretur^ 
in  remotiores  fe  faltus  recipiens,  vel  in  Ocea- 
num  refugiens,  omnem  illum  apparatum  belli- 
cum  eludebat,  &  recedente  exercitu,  rurfum 
ex  locis  abditis  ad  infeftandas  provincias  erum- 
pebat.  Cum  ergo  in  omnibus  profperaretur, 
effetque  jam  ipfi  etiam  Regi  terribilis ;  quidam 
Epifcopus  vir  fimpliciflimus  '  ejus  impetum  mi- 
rabiliter  ad  tempus  repreilit.  Cui  cum  ille  bel- 
lum  denuncians  exterminium  minaretur,  nifi 
ve£tigal  penderet:  voluntas,  inquit,  Dei  fiat, 
nam  meo  exemplo  nunquam  aliquis  Epifcopus 
alterius  Epifcopi  fiet  tributarius.  Cohortatus 
ergo  populum  fuum,  illi  cum  fiirore  venienti 
fola  fide  major,  nam  in  ceteris  longe  impar, 
occurrit,  &  pro  fuorum  animatione  primum 
ipfe  belli  dans  id:um,  jadtata  fecuri  modica, 
hoftem  in  fronte  gradientem  Deo  volente  pro- 
ftravit.  Quo  cafu  confbrtatus  populus,  in  pra> 
dones  fortiter  irruit,  &  eorum  magna  parte 
csefa,  ducem  ferociffimum  enerviter  fugere 
compulit.  Solebat  autem  hoc  ipfe  poftea  inter 
amicos  cum  z  jocunditate  narrare  tanquam  glo- 
rians,  quod  fblus  eum  Deus  per  fimplicis  Epif- 
copi  fidem  vincere  potuiffet.  Ego  quoque  hoc 
ipfum,  quodam  qui  de  numero  fatelhtum  ejus 
fuerat,  &  cum  ceteris  qui  evafere,  fugerat,  re- 

I.  Miiabiliter  cjus  impetum  Edd.pr.    i,  Jucunditate  Ed.Pk. 

L  ferente, 


$2  LiberPrimus. 

ferente,  cognovi.  Refumptis  autem  viribus  per 
infulas  atque  provincias  Scotias  '  debacchaba- 
tur  ut  prius.  Quamobrem  Rex  compulfus  eft 
placare  prasdonem,  faniori  plane  ufus  confilio, 
ut  cum  hofte  tumido  callidoque,  cum  quo  for- 
titer  agi  non  poterat,  fapienter  ageretur.  Ce- 
dens  ergo  illi  quandam  provinciam  cum  mo- 
nafterio  Furnefienfi,  excurfiones  ejus  interim 
fufpendit.  Cum  autem  per  fubditam  provin- 
ciam  tanquam  Rex  z  vallante  exercitu  gloriofe 
ferretur,  ipfique  monafterio,  cnjus  monachus 
fuerat,  fupra  modum  gravis  exifteret,  de  con- 
fenfu  nobilium  infidiati  fimt  ei  quidam  pro- 
vinciales,  quiejus  velpotentiam  vel  infolentiam 
exofam  habebant.  Na&ique  tempus  opportu- 
num,  cum  prasmiflam  ad  hofpitium  multitudi- 
nem  lento  pede  &  raro  ftipatus  fatellite  feque- 
retur,  comprehenfum  vinxerunt,  utrumque  illi 
oculum,  quia  5  uterque  nequam  erat,  eruerunt, 
caufamque  virulenti  germinis  amputantes,  eum 
pro  pace  regni  Scottorum,  non  *  propter  re- 
gnum  ccelorum,  caftraverunt.  Qui  poftea  *  Bel- 
lalandam  noftram  venit,  ibique  annis  plurimis 
ufque  ad  obitum  quietus  permanfit.    Fertur  ta- 

I.  Debacchatus  eft  ut  prius  Edd.  priores.  z.  Sk  etiam  MS.  Pic, 
yfntea,  valente.  3 .  V.  C.  ujroque.  Videiur  autem  auflor  reffexijje  il- 
lud  Evang.  an  oculus  tuus  nequain  eft,  quia  ego  bonus  fum  ?  fatret 
autem  moraliter  in  fcripturit  exfonunt  oculum  fro  intentione  :  eo  quoque 
fpe&at  Evang.  Parab.  Matth.  19.  Pic.  4.  ylllufit  ad  Chrifti  diclum 
Matth.  19.  Sunt  Eunuchi  qui  feipfos  caftraverunt  propter  regna 
ccelorum.  idm.    5  Bellelandam  Edd.  fiioret. 

men 


LiberPrimus.  83 

men  tunc  etiam  dixiffe,  quia  fi  vel  pafleris  ocu- 
lum  haberet,  inimici  ejus  de  a&is  in  eum  mi- 
nime  exultarent. 


De  Malcolino  CbriftianiJJimo  fyge  Scottorum. 

Cap.    XXV. 

e  m  o  r  a  t  o  '  igitur  Scottorum  Regi  Da- 
vid,  Malcolinus  major  natu  nepotum 
ejus  ex  filio  nondum  pubes  fucceffit.  Qui  ve- 
nerabilem  avum  in  multis  bonis  exasquans,  in 
quibufdam  etiam  gloriofe  fuperans,  in  medio 
nationis  barbarse  &  perverfas  tanquam  fidus 
ccelefte  refulfit.  Prseventus  enim  a  Deo  in 
benedictionibus  dulcedinis,  ut  a  tenero  fuperni 
amoris  fervorem  conciperet,  in  tota  vita  fua 
candore  pudicitias,  titulo  humilitatis  &  inno- 
centise,  puritate  confcientiaj,  morum  fuavitate 
pariter  &  gravitate  ita  excelluit,  ut  inter  fecu- 
lares  (quibus2fblo  habitu  congruebat)  mona- 
chus,  &  inter  homines,  quibus  imperabat,  ter- 
renus  quidam  Angelus  videretur.  Mira  quidem 
hsec  in  Rege,  &  rege  gentis  tam  barbarse, 
quam  utique  Deo  cun&a  opera  ejus  dirigente 
ita  regebat,  ut  propter  illa  virtutum  infignia 
barbaris  non  efTet  defpe&ui,  fed  potius  admi- 
rationi  &  amori :  dum  per  regiam  audtorita- 
tem  &  feveritatem  improbis  &  audacibus  ma- 

I .  Ergo  Edd.pr.     z.  Toto  M$.  Pk. 

L  2  ximo 


$4-  LiberPrimus. 

ximo  eflet  terrori.  *  Non  tamen  defiiere,  qui 
novis  motibus  intumefcentes,  vel  eum  impe- 
tendum  cenferent,  vel  confueta  illi  denegarent. 
Qups  nimirum  Deo  fibi  manifefte  cooperante 
ita  vel  contrivit,  vel  domuit,  ut  omnes  dein- 
ceps  formidarent  molefti  effe  viro,  cum  quo 
erat  Deus.  Sed  nec  defuere  illi  in  ingrefTu  pu- 
bertatis  quidam  immiffi  a  Sathana,  qui  cum 
in  fe  ipfis  caftitatis  jacturam  pro  nihilo  duce- 
rent ;  eum  2  quoque  ad  carnalis  experientiam 
voluptatis  aufu  improbo  &  virulentis  fiiafioni- 
bus  titillarent.  Illevero,qui  jam  s  fequi  agnum 
cupiens  quocunque  iret,  fanclas  integritatis  ze- 
lum  toto  pe&ore  hauferat,  &  thefaurum  iftum 
in  carne  fragili  tanquam  in  vafe  fidtili  caute 
cuftodiendum,  nullo  quidem  homine,  fed  Deo 
tantum  intus  docente  fciebat,  indecoras  cose- 
vorum,  vel  etiam  eorum  quos  loco  magiftro- 
rum  colebat,  fuafiones  primo  contempfit,  ac 
deinde,  cum  nondum  quiefcerent,  voce  &  vultu 
cum  quadam  au&oritate  ita  repreffit,  ut  eorum 
nullus  de  cetero  talia  illi  auderet  ingerere  :  at 
in  his  *  repulfus  hoftis  ftimulante  invidia  non 
quiefcit, J  fbrtiores  contra  puerum  Dei  infidias 
ftruit,  Matrem  adornat,  quas  illi  virus  occul- 
tum  tanquam  confilium  maternse  pietatis  infi- 

T.  Sic  etiam  MS.  Pic.  sfntea,  non  cnim  defueve.  2.  Quoque& 
ad  Edd.  priores.  3.  ^id  rem  trahit  illud  ^ipocal.  14.  Hi  funt  qui 
cum  mulieribus  non  funt  coinquinati.  virgines  enim  funt.  Hi  fe- 
quuntur  agnum,  quocumque  ierit.  Pk.  4.  Repulfis  MS.  Pic. 
j .  Scd  fortiores  MS.  Pic 

bilet, 


LlBERpRIMUS.  8/ 

bilet,  &  non  folum  blandiendo  alliciat,  fed  et- 
iam  imperiis  urgeat  -y  Regem,  non  monachum 
efle  moneat,  astati  &  corpori  ejus  amplexus 
1  puellares  maxime  congruere  doceat.  Matris 
importunitate  vindtusmagis  quam  vi&us,  afTen- 
tiri  vifus  eft,  ne  contriftaret  parentem.  Lseta 
illa  cubantis  jam  filii  lecto  afliftens,  virginem 
fpeciofam  &  nobilem  ad  latus  non  obludtantis 
collocavit.  Ille  egredientibus  confciis  fecre- 
tum  nadtus,  &  charitatis  magis  quam  carnis 
igne  fuccenfus,  illico  furrexit,  &  cubile  regium 
toto  nodtis  fpatio  virgini  cedens,  opertus  pal- 
lio  in  pavimento  dormivit.  Eo  mane  a  cubi- 
culariis  fic  invento,  &  2  confecuto  virginis  te- 
ftimonio,  utriufque  3  declarata  eft  virginitas. 
Matrem  poftea  vel  objurgare  vel  blandiri  adji- 
cientem,  quadam  conftantis  animi  audtoritate 
4  compefcuit,  ut  fuper  hoc  audendum  ulterius 
non  putaret.  Dicant  quod  voluerint  venera- 
tores  fignorum,  *  ex  miris  merita  metientes,  & 
ex  fola  fignorum  claritate  fan6titatis  titulum 
tribuentes  :  plane  ego  illud  in  Rege  juvenculo, 
fic  impugnatae  fed  inexpugnatse  integritatis  mi- 
raculum,  prseferendum  cenfeo  non  folum  illu- 
minationi  caecorum,  fedetiam  fufcitationi  mor- 
tuorum. 

T.  Puellaris  AfS.  nofler.  z.  Sic  ctiam  Cod.  Pic.  ^fntea,  confueto, 
3 .  Eft  declarata  Edd.  pr.  4.  Cumpefcuit  Ed.  Pic.  Vidt  Ed.  nojiram 
Camdeni  Eliigbethx,  p.  1004.     5.  Et  ex  miris  Edd.  fr, 

De 


86  LiberPrjmus. 

De  injiitutione  Hugonis  Dunelmenjis  Epifcopiy  (3  re~ 
ftitutione  '  Wilelmi  Eboracenjis^  #  de  morte  ejus. 

Cap.    XXVI. 

T  autem  a  Scotia  paululum  regrediar, 

defun&o z  Wilelmo  de  San6ta  Barbara 

Dunelmenfi  Epifcopo  viro  religiofo,  Hugo  E- 

boracenfis  Ecclefia^  thefaurarius  propter  nobi- 

litatem  generis   (erat  enim  propinquus  Regis 

Stephani)  ad  Pontificatum  Dunelmenfisecclefiae 

ele&us  eft,  venerabili  Henrico  Eboracenfi  Ar- 

chiepifcopo,    ad  quem  Dunelmenfis  Epifcopi 

fpecliabat  confecratio,  plurimum  obnitente,  at- 

que  obtendente  &  minus  canonicam  eledti  se- 

tatem,  &  minus  probatam  morum  ejus  gravi- 

tatem.   Afcenderunt  ergo  majores  ex  ele&ori- 

bus  cum  ipfb  eleclo  ad  fedem  Apoftolicam  pro 

negotio  tam  eledtionis  quam  confecrationis, 

jam  di6to  Archiepifcopo  pro  fe  refponfalem 

mittente,  qui  &  eledtioni  contrairet,  &  confe- 

crationem  impediret.    Sed  venerabili  Eugenio, 

qui  ejufdem  Archiepifcopi  apud  Clarevallem 

condifcipulus  fuerat,   ex  hac  luce  paulo  ante 

fubtradto,  invenerunt  Anaftafium  fedi  Apofto- 

hcx  praefidentem.    Tres  quippe  viri  memora- 

biles,  &  in  vita  fua  amiciflimi,  tempore  illo  de- 

cedentes,  in  morte  quoque  brevibus  >  funt  in- 

i.  Guillelmi  Edd.  priwes,     i   Guillelmo  Edd.friores.     3.  Deeji 
funt  in  Edd.  priorib. 

tervallis 


LiberPrimus.  %7 

tervallis  feparati,  fcilicet  Eugenius  Papa  Ro- 
manus,  Bernardus  Clarevallis  Abbas,  Henricus 
Eboracenfis  Archiepifcopus :  e  quibus  Eugenio 
&  Bernardo  prius  '  afliimptis,  Henricus z  e  ve- 
ftigio  fecutus  eft.  Vulgato  autem  duorum  tranf- 
itu,  tertio  adhuc  fuperftite,  3  Wilelmus  olim  E- 
boracenfis  *  Archiepifcopus,  qui  Wintoniae  mo- 
rabatur,    fpe  recuperationis  concepta,   (nam 
prior  eum  depofuerat,  fecundus  ut  deponere- 
tur  egerat,  tertius  depofito  fuccefferat )  fedem 
Apoftolicam  celeriter  adiit :  judicium  non  ac- 
cufans,  mifericordiam  humiliter  poftulavit.    Et 
ecce  *  certus  ex  Anglia  de  tranfitu  Eboracenfis 
Archiepifcopi  nuncius  fuperveniens,  verecun- 
diffimas  ejus  preces  multum  adjuvit.  Et  quidem 
Dunelmenfis  eleclus,  qui  prior  illuc  venerat,  a 
Domino  Papa  folemniter  confecratus,  illius  qui 
pofterior  advenerat  pendente  adhuc  fortuna 
difceffit.    Sed  tandem  6  &  ipfe,  prioris  judicii 
rigore  fublato,  Apoftolicas  manfuetudinis  cle- 
mentiam  expertus  f  eft,  miferante  8  canos  ejus 
Papa  cum  Cardinalibus,  &  fatagente  circa  ejus 
negotium  maxime  quodam  Gregorio  magni  no- 
minis  Cardinali,  homine  facundiffimo  &  pro- 
fundiffimas  aftutise,  atque  animi  vere  Romani. 

I.  Abfumptis  Edd.  priores.  i .  Eveftigio  (unica  diSlione)  Edd.  pr. 
3 .  Guillelmus  Edd.  pr.  4.  Sic  etiam  MS.  Pic.  ^intea  defiderabatur,  Ar- 
chiepifcopus.  5 .  Certus  de  tranfitu  ex  Anglia  Eboracenfis  Epifcopi 
Edd.  prkres.  Picardus  tamen  agnofcit  in  juo  etiam  Cod.  Archiepifcopi 
tegi.  6.  Defunt  &  ipfe  in  Edd.priorib.  j.DeJiderathr  eft  m  Eddpriorib* 
8.  Ejus  car.os  Edd.prhw. 

Itaque 


8  LiberPrimus. 

Itaque  in  integrum  reftitutus,  &  pallio,  quod 
nunquam  eatenus  impetrare  l  poterat,  infigni- 
tus,  Sabbato  fan&o  Wintoniam  rediit,  ibique 
celebrata  folemnitate  PafchaliJ  poft  2  albas  ad 
civitatem  propriam  properavit.  Occurrerunt 
autem  ei  extra  civitatem  minus  pacifice  Ro- 
bertus  Eboracenfis  ecclefise  Decanus,  &  Osber- 
tus  Archidiaconus,  qui,  ut  eum  a  defiderata 
fede  arcerent,  propofitis  capitulis  adverfus  eum 
fbrtiter  appeilarunt.  Ille  nihilominus  progre- 
diens,  folemni  occurfu,  &  ingenti  applaufu  a 
Clero  &  populo  fufceptus  eft.  Prsenominati 
vero  ejus  adverfarii  Theobaldum  Cantuarien- 
fem  Archiepifcopum,  Apoftolicas  tunc  in  An- 
glia  vices  agentem,  concite  adeuntes,  ejufdem 
favore  &  fufFragiis  utebantur.  Porro  ille  re- 
ceptam  non  multo  poft  albas  Pafchales  eccle- 
fiam  decenti  moderamine  regens,  &  ingenita 
lenitate  nulli  onerofus  exiftens,  paucis  poft 
Pentecoften  evolutis  diebus  febre  corripitur,  & 
rapitur  ex  hac  vita,  ingenti  tam  clericis  quam 
laicis  ex  mitiflimi  Paftoris  occafu,  lu6tu  reli&o. 
Sane  propter  inopinatum  ejus  tranfitum  a 
multis  creditur  veneno  extindlus,  aflerentibus 
eum  ex  facro  calice,  per  quendam  3  ab  adverfa- 
riis  immifliim  vel  pro  eis  semulantem  infedto, 
potum  mortiferum  ( quod  diclu  horrendum 
+  eft)  cum  potu  *  vita^  haufifTe.     At  hoc  mera 

I.  Potuerat  Ed.  Pic.  z.  Oftavas  MS.  Pic.  3.  Ex  MS.  Pic. 
4.  Eft)  &  cum  Edd.fr.  5.  Vitam  haufifle  Ed.yttwv.  Mortem 
haufifle  Ed.  Pic.  QIIO- 


LiberPrimus.  %<) 

quorundam  '  opinio  eft,  quam  tamen  petulan- 
ter  velut  perfpicuam  2  veritatem  fparferunt 
3  invulgus.  Denique  ego  procefTu  temporis  cum 
fama  ifta  crebrefceret ,  quendam  virum  ma- 
gnum  &  grandaevum,  Rievallis  monafterii  mo- 
nachum  jam  valetudinarium  &  morti  vicinum, 
qui  eo  tempore  Eboracenfis  Ecclefias  Canoni- 
cus  &  memorato  Archiepifcopo  familiaris  ex- 
titerat,  fuper  hoc  cum  adjurationibus  percun- 
d:andum  putavi.  Qui  conftanter  refpondit, 
hoc  efTe  mendaciflimum  conceptae  a  quibufdam 
opinionis  commentum  :  fe  quippe  cum  fcelus 
illud  attentatum  dicitur,  prasfentem  atque  Ar- 
chiepifcopo  affiftenten  fuiffe,  nullo  modo  ma- 
lignum  quemquam  inter  circumftantes  fidelif. 
fimos  ad  aliquid  tale  audendum  irrepere  po* 
tuifTe.  Illud  quoque  falfum  eft  quod  dicunt 
eum  amicis  fuadentibus  antidotum  guftare  *  no- 
luifTe  :  cum  ab  eis  hoftilis  malicia  in  eum  ali- 
quid  aufa  putaretur.  &  ad  hoc  fuum  vel  opi- 
nabile  vel  commentum  firmandum  *  ferunt  eum 
dixifTe,  quod  ccelefti  antidoto  non  adjiceret 
humanum.  Quod  utique  quia  vir  fapiens  fuit, 
&  6  Deum 7  non  efTe  tentandum  divina  auclori- 
tate  edoclus,  nec  dixifTe  8  nec  egiffe  credendus 
eft.  Ad  hoc  Symphorianum  familiarem  cleri- 
cum  ejus,  qui  in  ejus  obfequio  non  parvo  tem- 

l.  Sic  etiamMS.  Pk.  Opinione,  quam  antea.  z .  Jta  qnoque  M$. 
Pic.  ytntea^  veritate.  3.  In  vulgui  omittit  MS.  Pic.  4.  VoluifTe 
Fdd. prioret.  5.Fertur  Edd.pr.  6.  Dominum  Edd,  friorti.  T.Deut. 
6.  Maxth.  4.  P.     8.  Neque  Edd,  priorei. 

M  pore 


5>o 


LlBER       PRIMUS. 

pore  fuerat,  &  segrotanti  devotus  minifter  afti- 
terat,  audivi  dicentem,  quod  amicis  fuadentibus 
antidotum  fumpferit,  quod  utique  '  vir  fapiens 
2  feciffe  credendus  eft.  Ab  eodem  quoque  au- 
divi,  amicos  qui  aderant  ob  hoc  maxime,  ad 
putandum  quod  mortiferum  quid  biberit,  fiiifTe 
proclives,  quia  dentes  ejus,  qui  candidi  fue- 
rant,  in  extremo  illo  incommodo  nigrefcere 
cceperant.  At  hoc  ridetur  a  medicis,  ?  cum 
dentes  hominis  morituri  paflim  nigrefcere  fo- 
leant.  Porro  Eboracenfis  Archiepifcopi  morte 
comperta,  Robertus  Decanus  &  Osbertus  Ar- 
chidiaconus,  annitente  &  cooperante  Cantua- 
rienfi  Archiepifcopo  Apoftolicae  fedis  legato, 
Rogerium  ejufdem  Archidiaconum  ad  Ebora- 
cenfis  Ecclefias  cathedram  elegerunt,  magnifque 
fufFragiis  atque  terroribus  Eboracenfe  Capitu- 
lum  ad  confentiendum  induxerunt.  Et  de  hoc 
quidem  plenius  fuo  loco  dicemus. 

De  viridibus  pueris. 
C  a  p.    XXVII. 

Nec  praetereundum  videtur  inauditum  a 
feculis  prodigium,  quod  fub  Rege  Ste- 
phano  in  Anglia  nofcitur  evenifTe.  Et  quidem 
diu  fuper  hoc,  cum  tamen  a  multis  prasdica- 
retur,  hasfitavi ;  remque  vel  nullius  vel  abditif- 

i.  Deeli  viir  inEdd.pr.     x.  Sk  etiam  MS.  Plc.  sintea  omittebam, 
fecifle.     3.  Ita  quoque  MS  Pic-  sintea,  cum  homines  morituri. 

flmas 


LlBER       PRIMUS. 

fimx  rationis  in  fidcni  recipere  ridiculum  mihi 
videbatur  :  doncc  tantorum  &  talium  pondere 
teftium  ita  fum  obrutus,  ut  cogerer  credere  & 
mirari,  quod  nullis  animi  viribus  pofiiim  attin- 
gere  vel  rimari.  Vicus  eft  in  Eftanglia  quatuor 
vel  quinque  (ut  dicitur)  mihariis  diftans  a  no- 
bili  monafterio  beati  Regis  &  martyris  Ed- 
mundi.  Juxta  quem  vicum  quaedam  antiquiffi- 
mx  foffe  vifuntur :  quae  fermone  Anglico 
1  TIKOllfjpttteS a,  ideft,luporum  foffe,  dicuntur,& 
vico,  cui  adjacent,  fuum  nomen  indulgent.  Ex 
his  fbffis  tempore  meflis,  &  occupatis  circa 
frugnm  colle&ionem  per  agros  mefToribus,  e- 
merferunt  duo  pueri  mafculus  &  femina,  toto 
corpore  virides,  &  coloris  infoliti,  ex  incognita 
materia  vefte  operti.  Cumque  per  agrum  at- 
toniti  oberrarent,  comprehenfi  a  mefToribus 
dudti  funt  in  vicum,  multifque  confiuentibus 
ad  tants  novitatis  fpecl:aculum,  per  dies  ali- 
quot  tenti  funt  cibi  expertes.  Cum  ergo  inedia 
jam  pene  deficerent,  nec  tamen  aliquid  cibo- 
rum,  qui  offerebantur,  attenderent;  forte  ex 
agro  contigit  fabas  inferri,  quas  lllico  arripi- 
entes,  legumen  ipfiim  in  thyrfis  quadierunt,  Sc 
nihil  in  concavitate  thyrfbrum  invenientes,  a- 
mare  rleverunt.  Tunc  quidam  eorum,  qui  ad- 
erant,  legumen  ex  corticibus  erutum  3  porrexit 
eis,  quod  ftatim  libenter  acceptum,  comede- 


9* 


K.  Vulfputes  Edd.  friores.     z.  yide  notas.  P,     3.  Porrexeiit  MS. 

nojter. 

M  2  runt. 


^2  LiberPrimus. 

runt.  Hoc  cibo  aliti  funt  per  mcnfes  aliquot, 
quoufque  '  ufum  panis  noverunt.  Denique  co- 
lorem  proprium,  ciborum  noftrorum  prasvalente 
natura,  paulatim  mutantes,  &  fimiles  nobis  ef- 
fe&i,  noftri  quoque  fermonis  ufum  didicerunt. 
Vifumque  eft  prudentibus,  ut  facri  Baptifmatis 
perciperent  facramentum,  quod  &  fa&um  eft. 
Sed  puer  qui  minor  natu  videbatur  poft  Ba- 
ptifmumbrevi  vivens  tempore  immatura  morte 
deceflit,  fbrore  incolumi  permanente,  &  nec 
in  modico  anoftri  generis  feminis  difcrepante. 
Quse  nimirum  z  poftea  apud  Lennam  (ut  dici- 
tur )  duxit  maritum,  &  ante  annos  paucos  fu- 
perftes  eiTe  dicebatur.  Sane  cum  jam  noftrae 
ufum  loquelas  haberent,  interrogati  qui  & 
unde  effent,  refpondifTe  feruntur :  Homines  de 
terra  Santli  Martiniy  qui  fcilicet  in  terra  nativita- 
tis  noflrce  prcecipute  venerationi  habetur.  Confe- 
quenter  interrogati,  ubinam  effet  terra  illa,  &: 
quomodo  exinde  3  huc  advenifTent,  utrumque, 
inquiunt,  nefcimm.  Hoc  tantum  meminimus ;  quia 
cum  quodam  die  pecora  patris  noflri  in  agro  pafce- 
remuSyfonitum  4  quendam  magnum  audivimus^  qua- 
lem  nunc  apud  Santlum  5  Edmundum,  cum  Jigna 
concrcpare  dicuntur ,  audire  folemus.  Cumque  in 
fomtum  illum  quem  admirabamur  animo  intendere- 
tniiS)  repente  tanquam  in  quodam  mentis  exceflu  po- 

I.  Panis  uCumEdd.  frioret.  z.  Poft  apud  Edd.fr.  3.  Advcnif- 
fent  huc,  Edd.fr.  4.  Defunt  quendam  magnum  #i  Ldd.  friv'b> 
5.  Albanum  fro  Edmundum  in  Edd.  friorib, 

fih 


LiberPrimus.  93 

fiti)  invenimus  nos  inter  vos  in  agro  ubi  metebatis. 
Interrogati  utrum  ibidem  vel  in  Chriftum  cre- 
deretur,  vel  fol  oriretur,  terram  illam  Chrifti- 
anam  effe,  &  ecclefias  habere  dixerunt.  Sed 
folj  inquiunt,  apud  nojlrates  non  oritur :  '  cujm  ra- 
diis  terra  noflra  mmime  illuflratur^  illius  claritatts 
modulo  contenta,  qua  apud  ■  vos  Jolem  vel  Orientem 
prtecedit  vel  fequitur  Occidentem.  Porro  terra  quce- 
dam  lucida  non  longe  a  terra  noflra  afyicitur^  amne 
largijjimo  utramque  dirimente.  Hsec  &  multa  a- 
lia,  qu2e  retexere  longum  eft,  curiofe  percun- 
ctantibus  refpondifle  feruntur.  Dicat  quifque 
quod  voluerit,  Sc  ratiocinetur  de  his  ut  pote- 
rit  i  me  autem  prodigiofum  mirabilemque  even- 
tum  expofuifTe  non  piget. 


De  quibujdam  ^  prodigiofis. 

Cap.    XXVIII. 

l  i  a  quoque  seque  mira  &  prodigiofa  no- 
J^.  ftris  temporibus  contigerunt,  ex  quibus 
pauca  retexam.  Mira  vero  hujufmodi  dicimus, 
non  tantum  propter  raritatem,  fed  etiam  quia 
occultam  habent  rationem.  Dum  in  +  lapidi- 
cina  quadam  petra  ingens  s  ferramentis  finde- 

I.  Et  ejus  pro  cujus  in  Edd.  priorib.  z.  Sic  etiam  MS.  Pic.  sfntea, 
nos.  3.  Prodigiis  Edd.priores.  4.  Sic  etiam  MS.  Pic  ./tfnre*,  Iapi- 
cidina.  5.  In  carbonariis  fodinis  agri  noftri  Leodienfis  faepe- 
numero  dlices  ingentes  reperiuntur,  rotundi,  Isves,  praeduri,  in- 
tra  quos  vivi  bufones  omnis  fpiracuJi,  quod  videri  poflir,  expertes, 
conditi  latent.  C.  Lang.  Pk. 

retur, 


94  LiberPrimus. 

retur,  apparuere  duo  canes,  capacem  fui  in 
eadem  petra  concavitatem  replentes  abfque 
omni  fpiraculo.  Videbantur  autem  effe  ex  eo 
canum  genere  quos  leporarios  vocant,  fed  vul- 
tu  truces,  odore  graves,  pilorum  expertes.  Et 
unus  quidem  eorum,  ut  dicitur,  cito  defecit. 
Alterum  vero  ftupendse,  ut  aiunt,  edacitatis 
Henricus  Wintonienfis  Epifcopus  diebus  pluri- 
mis  in  deiiciis  habuit.  Refertur  etiam  quod 
in  alia  '  lapidicina,  dum  pro  eruendis  fabricae 
neceflariis  lapidibus  altius  foderetur,  repertus 
fit  lapis  fbrmofus  duplex,  id  eft,  ex  duobus  fub- 
tili  agglutinatione  compadtus  lapidibus.  Mi- 
rantibus  operariis,  Epifcopo,  qui  non  longe  ab- 
erat,  exhibitus,  z  defignari  juffus  eft  ut  inno- 
tefceret,  fi  quid  in  eo  lateret  myfterii.  Inven- 
taque  s  eft  in  ejus  *  concavitate  beftiola,  quam 
bufbnem  vocant,  cathenulam  auream  circa  col- 
lum  habens.  Cundtis  ergo,  qui  aderant,  tam 
inufitatse  rei  ftupore  fufpenfis,  prsecepit  Epif- 
copus  iterum  fignari  lapidem,  &  *  lapidicinse 
altitudini  redditum  ruderibus  in  perpetuum 
operiri.  In  provincia  quoque  Deirorum  6  haut 
procul  a  loco  nativitatis  meas  res  mirabilis  con- 
tigit,  quam  a  puero  cognovi.  Eft  vicus  aliquot 

i.  jintea^  Iapicidina.  z.  ^Antea,  diftignari.  3.  Eft  omitt. 
Edd. priores.  4.  ^4nno  M.c .X LV.  mvenus  e(l  bufo  vivus  indufus  m  con- 
cavo  lapide  in  muro  civitatis  Cenomanic<e.  Quo  occifo  bufones  infra  ma- 
nia  exinde  fuerunt,  cum  antea  nunqnam  fuifient.  ViElor.  &  Ricard.  Ha- 
gulfi.  Chron.  De  altis  rebus  in  lapidibus  repertis  ^flexand.  ab  yilexan. 
genial.  dierum  lib.  5 .  c.9 .  Pic .     5 .  yintea,  lapicidinae.    6.  Haud  Edd.  pr. 

a  mari 


LlBERpRIMUS.  9$- 

a  mari  Orientali  miliariis  diftans,  juxta  quem 
famofae  illae  aquae,  quas  vulgo  '  (^ipie  vocant, 
numerofa  fcaturigine  e  terra  profiliunt,   non 
quidem  jugiter,  fed  annis  interpofitis,  &,  fadto 
torrente  non  modico,   per  loca  humiliora  in 
mare  labuntur,  quas  quidem  cum  ficcantur,  fi- 
gnum  bonum  eft :    nam  earum  fluxus  futura^ 
famis  incommodum  non  fallaciter  portendere 
dicitur.    z  Ex  hoc  vico  rufticus  quidam  ad  falu- 
tandum  amicum  in  proximo  vico  commoran- 
tem  profedtus,  multa  jam  nocSte  minus  fobrius 
remeabat.    Et  ccccy  de  proximo  tumulo  quem 
fsepius  vidi,  &  duobus  vel  tribus  ftadiis  a  vico 
abeft,  voces  cantantium,  &  quafi  feftive  con- 
vivantium  audivit.     Miratus  quinam  in  ?  loco 
illo  fblemnibus  gaudiis  intempeftse  noctis  filen- 
tium  rumperent,  hoc  ipfum  curiofius  infpicere 
voluit,  videnfque  ih  latere  tumuli  januam  pa- 
tentem,  acceflit  &  introfpexit,  viditque  domum 
amplam,  &  luminofam,  plenamque  difcumben- 
tibus,  tam  viris  quam  feminis,  tanquam  ad  fo- 
lemnes  epulas.    Unus  autem  miniftrantium  a- 
fpiciens  ftantem  ad  oftium,  obtulit  ei  poculum. 
Quo  ille  accepto  confulte  noluit  bibere,  fed 
efFufo  contento,  &  continente  retento  conci- 
tus  abiit,  fadtoque  tumultu  in  conviviopro  fub- 
latione  vafculi,  &  perfequentibus  eum  convi- 
vis,  pernicitate  jumenti  quo  vehebatur  evafit, 

t .  Vipfe  Edd.  prkres,    i.  Ex  quo  vico  Edd.  friorts,    j.IHoloco 
Edd.  friorts. 

Se 


9&  LlBERpRIMUS. 

&  in  vicum  cum  infigni  fe  prseda  recepit.  De- 
nique  hoc  vafculum  materise  incognitse,  coloris 
infbliti,  &  formse  inufitatse,  Henrico  feniori 
Anglorum  Regi  pro  l  magno  munere  oblatum 
eft,  ac  deinde  fratri  Reginse,  David  fcilicet  Re- 
gi  Scottorum,  contraditum,  annis  plurimis  in 
thefauris  Scotiae  fervatum  eft  :  &  ante  annos 
aliquot  ( ficut  veraci  relatione  cognovimus ) 
Henrico  fecundo  illud  afpicere  cupienti  a  Rege 
Scottorum  a  Willelmo  refignatum  3  eft.  Haec  & 
hujufmodi  incredibilia  viderentur,  nifi  a  dignis 
fide  teftibus  contigifTe  probarentur.  Si  autem 
potuerunt  +  Magi  per  incantationes  (ut  fcri- 
ptum  eft )  iEgyptiacas,  &  arcana  quadam  ope- 
ratione  utique  malorum  Angelorum  virgas  con- 
vertere  in  dracones,  &  aquam  in  fanguinem, 
5  novas  quoque  ranas  producere,  quos  tamen 
( ut  6  ait  Auguftinus )  creatores  draconum  vel 
ranarum  non  dicimus,  ficut  nec  agricolas  fe- 
getum,  aliud  eft  enim,  ex  intimo  &  fummo 
eaufarum  cardine  condere  atque  adminiftrare 
creaturam,  quod  qui  facit  7  fblus  eft  creator 
Deus,  aliud  autem  pro  diftributis  ab  illo  viri- 
bus  &  facultatibus  8  aliquam  operationem  fo- 
rinfecus  9  admovere,  ut  tunc  vel  tunc,  fic  vel 
fic  exeat  quod  creatur,  quod  non  folum  mali 


I.  Deeft  magno  m  Edd.  prhrib.  z.  Guillelmo  Edd.  pr.  3.  Eft 
cmititmt  Edd.  pr.  ^.Exod.  7.  P.  5.  Exod.  8.  P.  6-  Lib.  3.  deTritt. 
c.  8.  P.  7.  Solus  creator  cft  Deus,  Edd.  firioret.  8.  Aliquando 
jpro  aliquam  in  Edd.  f  rkrib.    9.  Advovere  Ed.  sintverp. 

*  Angeli, 


L    I    B    E    R      P   R    I    M    U   S. 

1  Angeli,  fed  etiam  mali  homines  pofTunt :  jfi, 
inquam,  mali  Angeli  per  Magos  ( Deo  permit- 
tente)  ea  potuere,  non  eft  mirum,  fi  &  illa,de 
quibus  nunc  quseritur,  quadam  Angelicae  na- 
turas  potentia,  (fi  a  fuperiori  poteftate  permit- 
tantur)  partim  prseftigialiter  &  fantaftice,  ut 
illud  in  tumulo  nocT:urnum  convivium,  *  partim 
in  veritate,  ut  vel  illos  canes,  vel  bufonem  il- 
lum  cum  cathenula  aurea,  feu  ?  ciphum  illum 
valeant  exhibere,  in  quibus  homines  ftupore 
inutili  teneantur ;  qui  nimirum  mali  Angeli  li- 
bentius  faciunt,  cum  permittuntur,  in  quibus 
homines  perniciofe  fallantur.  Porro  pueromm 
illorum  viridium,  qui  de  terra  emerfilfe  dicun- 
tur,  abftrufior  ratio  eft,  quam  utique  noftri  {Qtx- 
fiis  tenuitas  non  fufficit  indagare. 


97 


De  fucceffibus  Henrici  fecundi  in  Jnglia  tempore 
Ducatus  fui. 

Cap.   XXIX. 

T  autem  jam  ad  feriem  hiftoricas  narra- 
tionis  redeam,  Henricus,  Matildis  olim 
imperatricis  ex  illuftri  Andegavenli  Comite  fi- 
lius,  accepto,  *  ut  fuperius  didtum  eft,  a  matris 
avunculo  Rege  Scottorum  cingulo  militari, 
transfretavit,  &  venit  ad  patrem  -3  eratque  de 


T.  Angeli,  &  mali  homines  Edd.  prioret.  z.  Partim  etiam  in 
vev.  Edd.  fr.  3.  Sk  MS.  no/kr.  Scyphum  Edd.  priores.  4.  Vidt  No~ 
tas.  P. 

N  cetero 


$8  L   I    B    E   R      P   R    I    M    U    S. 

cetero  in  obfequio  ejus  prudentiae  &  fortitu- 
dinis  praxlaram  indolem  prasferens,  &militaris 
glorias  non  '  tepidus  aemulator  2  exiftens.  Poft 
annos  vero  aliquot  patre  in  .fata  concedente, 
paterni  juris  plenitudinem,  id  eft,  Andegaven- 
fem  fimul  &  3  Cinomannenfem  Comitatum,  & 
materni  juris  expeditam  portionem,  id  eft,  Nor- 
manniae  Ducatum,  recepit.  Nam  regno  Anglia?, 
quod  ad  jus  seque  fpe&abat  maternum,  Rex 
Stephanus  quamvis  remifTe  &  languide,  ut  fu- 
perius  expofitum  eft,  eatenus  incubabat.  Ita- 
que  patri  fuccedens,  &  patrem  in  brevi  vel 
sequans  vel  etiam  excedens,  quocunque  fe  ver- 
tiilet,  induftrius  ftrenuufque  apparuit,  ita  ut 
jam  illis  fbrmidabilis  exifteret,  qui  felicibus 
cjus  initiis  invidebant.  Cumque  in  partibus 
tranfmarinis  omnia  illi  quieta  jam  effent,  regno 
Anglias,  quodjure  fibi  perfpicuo  competebat, 
fraudari  non  ulterius  patiens,  tam  difficili  & 
periculofb  negotio  animum  intendit.  Metuens 
autem  ne  qua  poft  egrefliim  fuum  in  Norman- 
niam  fieret  irruptio  a  Regc  Francorum,  cujus 
Rex  Stephanus  affinitate  gaudebat  (nam  fbro- 
rem  ejus  jam  pridem  tilio  fuo  Euftachio  uxo- 
rem  acceperat)  fines  fuos  prasfidiis  opportune 
difpofitis,  cautius  credidit  muniendos.  Unde 
fa&iim  eft  ut  parvam  fecum  manum  in  Angliam 
duceret ,    reputans  terris  tranfmarinis ,    quas 

i.  Trepidus  Edd.  prioret.     2.  Sic  ttiam  AfS.  Vic.  ^intea  defidera- 
batnr}  exiftens.     3 .  Csenomanenfem  Edd.  fr, 

quieto 


LlBER      PRIMUS. 

quieto  jam  jure  poflidebat,  parum  efTe  conful- 
tum,  11  copias  abduceret  militares,  necefTaria 
fibi  prsefidia  in  Anglia  minime  defutura  :  fi  fe- 
cus,  certa  incertis l  inconfulte  poftponi.  De- 
nique  non  amplius  (utdicitur)  quam  centum 
quadraginta  equites,  &  peditum  tria  millia  in 
Angliam  cum  eo  venerunt.  Adventu  ejus  co- 
gnito,  ferventibus  ad  eum  animis  convenerunt, 
qui  matri  ejus  ab  initio  faverant.  Auctus  illico 
ingentibus  copiis,  munitionem  2  Malmesbirien- 
fem,  ubi  Regis  Stephani  praefidium  erat,  obfe- 
dit.  Tunc  idem  Rex  convocatis  celeriter,  qui 
3  a  fe  non  defecerant,  cum  Euftachio  filio,  a- 
cerrimo  juvene,  ocius  .  advolans ,  hoftem  ad 
prcelium  provocavit.  At  ille  in  caftris  fe  con- 
tinen7,  &  campi  difcrimen  pro  tempore  *  con- 
fulte  declinans,  eo  quod  manum  imparem  ha- 
bere  videretur  -,  hoftili  ferocia?  copiam  pugna: 
non  fecit.  Rex  vero  cum  neque  hoftem  com- 
mode  pofTet  impetere,  neque  prolixiores  circa 
caftra  hoftilia  excubias  agere  tutum  videretur, 
ociofe  receflit,  &  obfeffa  munitio  in  potefta- 
tem  obfidentis  conceflit.  Augebatur  idem  in 
dies  &  militiae  numeris,  &  favoribus  fociorum, 
deficientibus  ad  eum  paulatim  qui  hoftilinm 
partium  fuerant  regni  optimatibus ;  ita  ut  jam 
incrementis  virium  &  felicitate  fuccefluum  du- 
cis  gloria  (fic  enim  vocabatur)  adverfarii  no- 

I.  Inconfulto  Edd.fr.  z,  Melbesbirienfem  Edd.  pr.  Et  tamen 
Malmesburienfem  in  fuo  legi  Cod.  teflatur  Pkardus.  3.  Ab  fe  Edd.  pr. 
4.  Coniulto  Edd.  pr.  ^  2  meil 


99 


100  Liber     Primus. 

men  regium  adumbraret.  '  Stanfbrdiam  cum 
inftrudto  exercitu  adiit ;  qua  celeriter  expu- 
gnata  &  capta,  munitionem  quoque  eje&o  pras- 
fidio  regio  poit  aliquot  dies  obtinuit.  Audiens 
autem  d5ipfetoit,  2  quae  ad  ejus  fe  partes  tranf- 
tulerat,  obfideri  a  Rege,  ut  hofte  propulfato 
obfidionem  folveret,  ad  Oiientalium  Anglo- 
rum  provinciam  cum  exercitu  properabat,  fed 
accepto  poft  modicum  de  ejufdem  loci  dedi- 
tione  nuncio,  divertit,  &  3  irruit  fuperNotinge- 
ham,  quae  fita  eft  fuper  fluvium  Trentam,  qua 
mox  expugnata  atque  opibus  vacuata,  receflit, 
oppugnandae  munitionis,  quae  natura  loci  inex- 
pugnabilis  videbatur,  operam  inanem  omit- 
tens.  Inde  ad  alia  converfus  +  negotia,  tanquam 
favore  fibi  arridente  divino  in  omnibus  pro- 
fperabatur. 

De  concordia  inter  J{egem  Stephanum  (3  Ducem 
Henricum  celebrata. 

C  a  r.     XXX. 

um  haec  fub  eventu  pendulo  inter  Re- 
gem  &  Ducem  altercatio  traheretur, 
Euftachius  ejufdem  Regis  filius  juvenis  clariffi- 
mus  immatura  fecundum  voluntatem  Dei  morte 
deceflit,  magnam  feminandae  inter  Principes 
pacis  occafionem,  fui  de  medio  ablatione  re- 

X.  Sanfordiam  Ed.  Pic.  male.     z.  Qui  Ed.  Pk.     3.  Inipuit  Ed' 
^fmverf).    4.  Negotia,  fibi  tanquam  favore  arridente  Edd.  priom. 

linquens. 


LlBER      PHIMUS. 

linquens.  Eo  quippe  fuperftite  partes  concor- 
dia  mediante  componi  atque  uniri  minime  po- 
tuiifent,  '  tum  propter  juvenilem  ejufdem  acri- 
moniam,  tum  propter  2  ejus  praeclaram  quan- 
dam  ex  3  affinitate  Regis  Francorum  fiduciam. 
Utroque  autem  pacis  impedimento  per  unius 
hominis  mortem  fiiblato,  quod  Deo  propicio 
proveniffe  creditur,  eo  quod  jam  fuper  An- 
gliam  inteftinis  malis  exanguem  Sc  fauciam  co- 
gitaret  cogitationes  pacis  &  non  affli&ionis  : 
viri  pacifici  de  pace  fiiadenda  atque  fbrmanda 
propenfius  cogitare  cceperunt.  Occafu  quippe 
filii,  qui  fucceffurus  fperabatur,  fupra  modum 
exulceratus  pater,  ad  apparatus  bellicos  pigrius 
movebatur,  &  voces  fuadentium  pacem  folito 
patientius  audiebat.  Duce  quoque  prudentum 
confiliis  ad  hoc  inclinato,  ut  honefto  &  folido 
fcederi  poftponeret  cafus  ambiguos,  placuit  in- 
ter  eos  folenne  &  falubre  colloquium  celebrari. 
Ubi  amicis  mediantibus  &  circa  bonum  publi- 
cum  pia  &  prudenti  provifione  fatagentibus, 
pax  inter  eos  &  caute  formata,  &  folide  fir- 
mata  eft.  Decretumque  eft,  ut  Stephanus  de 
cetero  tanquam  Princeps  legitimus  integre  in 
Anglia  cum  gloria  &  honore  regnaretj  Hen- 
ricus  vero  ei  tanquam  heres  legitimus  in  regno 
fuccederet.  Hanc  pacis  formam  tanquam  uti- 
lem  &  honeftam  Princeps  uterque  amplexus, 

i.  Cum  Edd.  friorts.     z.  Ejufdem  Edd.prhres.     5.  Quamrtfttts  tx 
c.  xi.  /«/>.  Pic. 

abolitis 


101 


102  L   I    B    E   R      P    R    I    M    U   S. 

abolitis  omnibus  quse  inter  eos  hadtenus  ho- 
ftiliter  adta  fuerant,  atque  omni  limultateper- 
petuas  tradita  fepulturas,  in  mutuos  multis  prse 
gaudio   lacrimantibus  fe  dederunt  amplexus. 
Et  Rex  quidem  ducem  adoptans  in  filium,  eum 
fblemniter  fuccefforem   proprium   declaravit. 
Dux  vero  Regem  tanquam  patrem  &Domi- 
num  in  confpe<ftu  omnium  honoravit.    •  Wilel- 
mus  autem  Regis  filius  junior  jubente  patre 
duci  *  hominium  fecit.    Dux  quoque  illi  paclis 
interpofitis  fatisfecit.    Quibus  Deo  propicio  fa- 
lubriter  adtis,  Rex  Angliam  &  Anglia  pacem 
3  recepit.     Annis  enim  jam  plurimis  fere  nudo 
Regis  nomine  infignis,  tunc  recipere  vifus  eft 
hujus  rem  nominis,   &  quafi   tunc  primo  re- 
gnare  coepit :  quia  tunc  primo  purgata  inva- 
fionis  tyrannica2  macula  legitimi  Principis  jufti- 
tiam  induit.     Dux  autem  in  Anglia  poft  fir- 
matas  pacis  fblemnia  modico  tempore  commo- 
ratus,  transfretare  parabat,  &  Rex  cum  +  Wi- 
lelmo  filio  multifque  aliis  nobilibus  celebri  las- 
titia  profequebatur  abeuntem.     Cumque  idem 
regius  puer  in  oculis  patris,  equo  (ut  aflblet ) 
5  concitatius  veheretur ;  contigit  cqtio  cadente 
feflbrem  ad  terram  graviter  6  allidi.  fractoque 
ofie  tibise  refurgere  impotens,  patri  &  omni- 
bus  qui  aderant  dolorem  incuffit.    Reportatus 

i.  Guillelmus  Edd.  pr.  z.  SicetiamMS.  Pic.  sfntea,  homagium. 
3 .  Rccipit  Ed.  Pic.  4.  Guillelmo  Edd.  pr.  5 .  Concitatus  Ed.  Pic 
6.  Allidi.  unde  cum  frafto  ofTe  Edd.  priorts. 

ergo 


LlBER      PRIMUS.  I03 

ergo  eft !  Cantuariam,  ut  ibi  curaretur.  Rex 
vero  finiftro  cafu  faucius,  datis  cum  benedi&i- 
one  mandatis,  Ducem  x  dimifit ;  qui  feliciter 
transfretans  circa  asftatis  initium  ad  propria 
cum  gaudio  remeavit. 

De  divortio  inter  Rggem  Francorum  &  uxorem  ejus 
celebrato^  (3  quomodo  ipfa  nupferit  futuro  J^egi 
Anglorum, 

C  a  p.     XXXI. 

11  s  d  e  m  fere  diebus  inter  Lodovicum  Franco- 
rum  Regem  &  5  Alienorem  reginam  divor- 
tium  celebratum  eft,quibufdamEpifcopis  atque 
proceribus  confanguinitatem  illorum  fub  teftifi- 
catione  jurisjurandi  fblemniter  allegantibus.  Ea- 
dem  fane  regina,  ducis  Aquitanici  foboles  uni- 
ca,  ante  expeditionem  Jerofolymitanam  (de 
qua  fuperius  didtum  eft)  memorato  Regi  nu- 
pferat,  fupque  conjugio  ampliflimum  illum  du- 
catum  AquitaniasregnoFrancise  junxerat.  Quae 
nimirum  ita  fibi  in  principio  juvenis  animum 
4  fbrmas  iux  venuftate  pra^ftridtum  devinxerat, 
ut  lllius  *  famofiflimas  expeditionis  iter  arreptu- 
rus,  dum  uxorem  juvenculam  vehementius  se- 
mulatur,  eam  nequaquam  domi  eife  relinquen- 
dam,  fed  fecum  ad  prcelia  proficifci  decerne- 
ret.   Qupd  exemplum  fecuti  multi  alii  nobiles, 

1.  Cantiaviam  AfS.  nofier.     1.  Dennfit  Ed.  Pic.     3.  Alienoram 
Edd.  priorts.     4.  Sux  fonna;  £dd.  pr.     j.  Famatiflim* atuea. 

uxores 


104  Liber    Primus. 

uxores  fuas  fecum  duxerunt :  quibus  cum  cu- 
bicularias  deeffe  non  poffent,in  caftris  illis  Chri- 
ftianis,  quae  cafta  effe  oportebat,  feminarum 
multitudo  verfabatur,  quod  utique  fadtum  eft 
exercitui  noftro  in  fcandalum ,  ut  fuperius 
1  oftenfum  eft.  Cumque  idem  Rex  ab  Oriente 
una  cum  conjuge  non  fine  infecli  negotii  de- 
decore  ad  propria  fuiffet  reverfus,  amore  pri- 
ftino  inter  eos  paulatim  refrigefcente,  caufas 
quoque  2  difcidii  fuccrefcere  coeperunt,  illa  ma- 
xime  moribus  regiis  offenfa,  &  caufante,  ?  fe 
monacho,  non  Regi  nupfiffe.  Dicitur  etiam, 
quod  in  ipfo  Regis  Francorum  conjugio  ad  du- 
cis  Normannici  nuptias  fiiis  magis  moribus 
congruas  afpiraverit,  atque  ideo  praeoptaverit 
procuraveritque  «-difcidium.  Itaque  caufis  ingra- 
vefcentibus,  &  illa  quidem  ( ut  dicitur )  mul- 
tum  inftante,  illo  vero  vel  non,  vel  remiffius 
oblu6tante,  per  Ecclefiafticae  legis  vigorem  fo~ 
lutum  eft  inter  eos  vinculum  copulae  conjuga- 
lis.  Porro  illa  foluta  a  lege  viri,  &  habens  po- 
teftatem  cui  vellet  nubendi,  duabus  apud  pa- 
trem  filiabus  reliclris,  quse  poftea  duobus  illu- 
ftriffimi  Comitis  Theobaldi  filiis,  Henrico  fci- 
licet  &  Theobaldo,  paterna  provifione  nupfe- 
runt,  defideratis  s  tandem  potita  eft  nuptiis. 
Denique  convenientes  Dux  Normanniae  &  illa 

x.Cap.xx.X*.  2.  Diflidii  Edd.pr.  ^.Videnotas.V.  4.  Difildium 
Edd.  pr.  5 .  Tandem  poft  potita  eft  Edd.  pr.  Monuh  tamen  Picardut 
%n  fuo  Cod.  kgi,  tandein  potita  eft  Ducis  Normanniae  nuptiis. 

loco 


LlBER      PRIMUS.  I0y 

loco  condicl:o,  padtum  r  conjugale  inierunt, 
ininus  quidem  fblemniter  ratione  perfonarum, 
fed  cautiori  providentia,  ne  quid  fcilicet  im- 
pedimenti  pareret  folemnis  prasparatio  nuptia- 
rum.  Mox  Ducatus  Aquitanise,  qui  a  finibus 
Andegavenfium  &  Britonum  ad  Pyrenasos  ufc 
que  montes,  Galliam  Hifpaniamque  dirimen- 
tes,  extenditur,  Francorum  fe  ditioni  paulatim 
2  fubducens  ratione  conjugis  in  Ducis  Nor- 
mannici  poteftatem  tranfivit;  Francis  quidem 
invidia  tabefcentibus,  fed  impedire  non  valen- 
tibus  ejufdem  Ducis  proveclum. 

J)e  concilio  Lundonienji,  C?  morte  fiegis  Stephani. 
C  a  p.     XXXII. 

Interea  Rex  Stephanus  faftu  regio  fines 
Anglias  luftrans,  &  fe  tanquam  Regcm  no- 
vum  oftcntans,  fufcipiebatur  ab  omnibus  3c 
decenti  magnificentia  colebatur,  &  incende- 
bantur  ante  faciem  ejus,  Sc  quodammodo  li- 
quefiebant  ficut  cera  a  facie  ignis,  munitiones 
adnlteras,  quse  erant  improborum  receptacula, 
&  fpelunc32  latronum.  Veniens  autem  in  E- 
boracenfem  provinciam,  quendam  Philippum 
de  3  Colevilla,  qui  munitionem  fuam  apud  Drax 
incendere  vel  incendendam  tradere  videbatur, 
invenit  rebellem,  fretum  fcilicet  ejufdem  mu- 

i.  Conjugnlem  MS.  nofler.     z     Subducentcs   Ed.  Pic,     3,  Sic 
ttlam  Cod.  Pic.  yimea^  Tolevilla. 

O  nitionis 


106  L   I   B   E   R      P   R   I   M   U  $. 

nitionis  firmitate,  '  &  commilitonum  fuoruni 

ingentibus  animis,  8c  copiofo  ciborum  armo- 

rumque  apparatu.     Rex  vero  ex  proximis  pro- 

vinciis  exercitu  convocato,    munitionem  ob- 

jedtu  amnium,  filvarum,   atque  paludum  fere 

inacceflibilem  obfidione  conclufit,    &  fortiter 

expugnatam  in  brevi  obtinuit.     Erat   autem 

tempus  meffis,  &  Rex  in  z  Eboraca  civitate,  vel 

in  adjacente  provincia,   quae  volebat  expletis, 

ad  Auftrales  provincias  remeabat,  circa  3  fefti- 

vitatem  beati  Archangeli  Michaelis,  cum  Epif- 

copis  &  nobilibus  Angliae  Concilium  Lundoniis 

celebraturus,   tum  pro  regni  negotiis,  *  tum 

etiam  pro    negotio   vacantis  ecclefias  Ebora- 

cenlis.    Evocati  ergo  majores  ejufdem  ecclefise 

cum  Abbatibus  atque  Prioribus  fubjecfce  pro- 

vincise  afFuere ;  fadtoque  in  Rogerium  Archi- 

diaconum  Cantuaricnfem  decreto,  eum  a  fuo 

Archiepifcopo,  cujus  efficaci  aftutia  omne  ne- 

gotium  elect.ionis  ejus  procefferat,  Rege  con- 

nivcnte  folemniter  petiere.     Quem  cum  facile 

a  volente  impetraffent,  licet  eum  idem  Archi- 

epifcopus  tanquam  precibus  obftri&us  cedere 

videretur,  vel  potius  vellet  videri,  alias  quoque 

preces  adjecere^  fcilicet  uteum,  non  tanquam 

Cantuarienfis   Archiepifcopus ,    fed    tanquam 

Apoftolicse  fedislegatusconfecraret.  Hoc  quo- 

quc  a  volente  non  difficulter  impetrato,  con- 


t.  Deefl  &  i»  Edd.  prlorlb.     z.  Eboracenfi  civitate,  &  adjacente 
Edd.  ptioret.     3 .  Feftum  Edd.  friores.     4.  Coin  Edd.fr* 

fecratus 


LlBER       P    R    I    M    U    S.  107 

fecmtus  eft  idem  eledtus  in  Ecclcfia  beati  Petri 
apud  Weftmonafterium.  Qui  foluto  concilio 
ad  ecclefiam  propriam  properavit,  &  poft  fuf- 
ceptionis  fuse  fblemnia,  rebus  pro  tempore  dif- 
pofkis  eundi  ad  iedein  Apoftolicam  petendi 
pallii  gratia,  in  propria  per/bna  iter  arripuit. 
Rex  vero  poft  concilium  in  Cantia  conftitutus 
morbo  decubuit  j  quo  ingravefcente  poft  dies 
paucos  deceffit  menfe  O&obri,  &:  fepultus  eft 
apud  l  Faverefliam  in  monafterio  a  fe  ante  ali- 
quot  annos  conftrudto,  anno  regni  fui  nono- 
decimo.  Nuncium  autem  mortis  ejus  Dux  Nor- 
mannias  mature  accepit,  qui  fbrte  tunc  caftrum 
quoddam,  quod  ab  eo  defciverat,  cum  exercitu 
obfidebat.  Cumque  ab  amicis  moneretur  re- 
licta  obfidione  fub  omni  celeritate  in  Angliam 
transfretare,  ne  quid  forte  contra  eum  occa- 
fione  moras  inimici  veteres  molirentur,  mira 
juftitias  fux  confidentia  refpondit,  illos  nihil 
aufuros.  Et  quamvis  amici  multum  inftarent, 
obfidionem  folvere  noluit,  donec  factum  eft  d,e 
caftro  obfeffo  quod  voluit,  exfpe&ante  illum 
cum  defideriis  Anglia,  &  nulla  interim  in  cun- 
ctis  finibus  ejus  furgcnte  procella.  Et  hujus 
quidem  libri  iftc  fit  modus,  ut  a  regno  Henrici 
fecundi  liber  fecundus  incipiat. 

Explicit  liber  primus.  Incipiunt  capitula  librifecundi, 

I.  yinonymut  Cogejhalenfit  monaclms ,  Faurefpliani  :  cui  adjicit 
ccenobia  Cogefhal,  &  Fumefium.  Plc.  Faverefcham  Ed.  yintv. 
Favercfcam  Ed.  Pic. 

O2  i.Dc 


io8  Capitula 

I.     De  primordiis  rcgni  Ilcnrici  fccundi. 

XX.  Quomodo  Rcx  Henricus  fccundus  r  dominica  regia 

ad  priftinum  revocavit  ftatum. 
iii.  De  fitu  Caftelli  de  2  Scarthcburth. 
17.  De  obfidione  &  deditione  Brigias,  &  quomodo  Rex 

Scottorum  reddidit  Regi  Anglorum  3  Aquilonales  Au- 

glia3  partes. 
V.    De  bello  Walenfium,  &  quomodo  in  gratiam  Regis 

4  venerunr. 
vi.  Quomodo  Nicholaus  Anglicus  faclus  eft  Papa  Ro- 

manus. 
VII.  5  Qua  de  caufa  Gaufridus  6  Regis  frater   defcivit  ab 

ipio,  &  quomodo  reconciliatus 7  eft. 
viii.  De  everfione  Mediolani  &  Magorum. 
IX.  De  fchifmate  Romanae   Ecclefiae,  &  Papienfi  con- 

cilio,  &  conventu  Gallicano. 
x.     De  expeditione  Tolofana,  8  &  illuftri  Comite  Bar- 

cinonenfi. 
xi.  Dc  horrenda  interfeclione  9\ViIelmi  Trencheveil, 

&  ultione  ejus. 
xii.  Quomodo  Reges,  Francorum  fcilicet  &  Anglorum, 

diffidentes  pacificati  funt. 
xiii.  De  haereticis  Angliam  ingreffis,  &  quomodo  exter- 

minati  I0  funt. 
xiv.  DeConcilioirTuronis  celebrato  abAlexandroPapa. 
xv.  Decreta  Turonenfis  Concilii. 
xvi.  De  ira  Regis  in  venerabilem  Thomam  Cantuari- 

enfem  Archicpifcopum. 

I .  Dominia  Edd.  priores.  z.  Scarcheburch  Edd.  pr.  3.  Aquilo- 
nares  Edd.  priores.  4.  Redierint  Edd.  priores.  5.  De  qua  caufa 
Edd.pr.  6.  FraterRegis  Edd.  priores.  7.  Sit  Edd.  priores.  8.  Etde 
illuftri  Edd.  priores.  9.  Guillelini Edd.  priorcs.  10.  Sunt  juftoDej 
judicio  amca.     11.  Turone  Eddipriorcu 

xvii.  De 


Libri    Secundi. 

xvii.  De  morte  '  O&oviani,   &  reditu  Alexandri  in 

Italiam. 
xviii.  De  fecunda  expeditione  Walenfi,  2  &  adquifi- 

tione  Britannia?. 
xix.  De  tranfitu  piiffimi  Rcgis  Scottorum  Malcolini. 
xx.  De  vita  3  8c  tranfitu  vcnerabilis  heremitae  Godrici. 
xxi.  Dequodam  Kctello,  &  gratia  divinitus  illi  collata. 
xxii.  De  diutina  vacatione  Ecclefiae  Lincolnienfis. 
xxiii.  De  duabus  expeditionibus 4  Amalrici  Regis  Jero- 

lolymitani  in  iEgyptum. 
xxiv.  De  difcordia  &c  reconciliatione  5  Regis  Francorum 

&  Rcgis  Anglorum. 
xxv.  De  coronatione    Henrici  tertii,    &  interfe&ione 

6  beati  Thomae. 

xxvi.  De  expugnatione  Hibernienfium  ab  AngHs. 
xxvn.  Quomodo  Henricus  tertius  receflit  a  patre,  & 

7  commovit  contra  eum  Regem  Francorum  &  alios.'' 
xxviii.  Qualia  contigeruntapud  Albemarlam,  &Caftel- 

Ium  novum,  &  8  Vernullium. 
xxix.  De 9  hiis  qui  capti  funt  apud  Dolum. 
xxx.  De  obfidione  Leiceftriae,  &  guerra  Rcgis  Scotto- 

rum,  &  captione  Comitis  Leiceltrenfis. 
xxxi.  De  David  Scotto,  &  quibufdam  aliis  qui  a  Rege 

defecerunt. 
xxxit.  De  adventu  Regis  in  Angliam,  &  qualia  Scotti 

fecerunt10in  Anglia. 
xxxiii.  De  captione  Regis  Scottorum. 


I.  Oftaviani,  &  de  reditu  venerabilis  Papae  Alexandri  in  Ita- 
liain  Edd.fr.  i.  Et  de  adq.  Edd.fr.  3.  Et  morte  venerabilis 
Godrici  Edd.  pr.  4.  Deefi  Amalrici  in  Edd.  friorlb.  5.  Regum 
Francorum  &  Anglorum  Edd.  pr.  6.  Deefl  beati  in  Edd.  priorib. 
7.  Commovit  eum  contra  Regein  Francix  Edd.  friores.  8.  Ver- 
nullum  /W$j  nofter.    9.  His  Eddjffr,     1 0.  In  Anglia  omitttmt  Edd. pr. 

xxxiv. '  Qua- 


109 


110  LlBER      SECUNDUS. 

xxxiv.  ■  Qualia  exercitui  &  terrae  Regis  Scottorum  eo 

capto  provenerunt. 
xxxv.  De  2  memorabili  humilitate  Regis  Anglorum,  & 

de  eo  quod  confecutum  efl:. 
xxxvi.  De  obfidione  Rothomagi,  &  dolofa  oppugnati- 

one  obfidcntium. 
xxxvn.  Quomodo  Rex  Anglorum  pacificavit  Angliam, 

&  liberavit  Rothomagum. 
xxxvin.  De  concordia  Regum,  &  pace  regnorum. 

Expliciunt  capitula.  Incipit  liber  jecundus. 


De  Primordiis  regni  Henrici  fecundi. 

C  A  P.     I. 

11/4,  P*|^3^NO  ^  partu  virginis  m.c.liv.  Hen- 
ricus,  Henrici  majoris  ex  filia  olim 
Imperatrice  nepos,  poft  mortem  Re- 
gis  Stephani  a  Normannia  in  An- 
gliam  veniens,  hereditarium  regnum  fufcepit? 
conclamatus  ab  omnibus,  &  confecratus  my- 
ftica  unctione  in  Regem,  concrepantibus  per 
Angliam   turbis,    vivat   Rex.     Prioris  quippe 
regni,  fub  quo  tot  mala  pullulaverant,  infelici- 
tatem  experti,  de  novo  Principe  meliora  fpera- 
bant,    prsefertim  cum  prasclara  illi  prudentia 
atque  conftantia  cum  zelo  s  juftitias  ineile  vi- 
derentur,  *  &  magni  jam  Principis  in  ipfis  fuis 
primordiis  praeferret  imaginem.     Denique  e- 
di&o  prsecepit,  ut  illi,  qui  ex  gentibus  exteris 

1.  Qualia  in  exercitu  &Regis  terra  Scottorum  &c.  Edd.  frioret. 
2.  Deeft  memorabili  in  Edd.  priwrib.  3  Sic  etiam  MS.  Pk.  yintea. 
omittebatWj  juftitiaj.     4.  Deeft  &  m  Edd  priorib» 

in 


LlBER      SECUNDUS.  III 

ifl  Angliam  fub  Rege  Stephano  prasdarum  gra- 
tia  tanquam  ad  militandum  confluxerant ,    &■ 
maxime  Flandrenfes,  quorum  magna  tunc  An- 
gliae  incubabat  multitudo,  propriis  regionibus 
redderentur ,    fatalem   eis   diem    conftituens, 
quem  in  Anglia  fuftinere  certi  foret  difcrimi- 
nis.    Quo  ediclo  pavefa&i,  ita  in  brevi ■  dilapfi 
funt,  ut  quafi  fantafmata  in  momento  difpa- 
ruifTe    viderentur,    ftupentibus  plurimis,   quo 
modo  repente  evanuiffent.  Mox  Caftella  nova, 
qua2  in  diebus  avi  fui  nequaquam  exftiterant, 
complanari  praecepit,  prseter  pauca  in  locis  op- 
portunis  fita,  quse  vel  ipfe  retinere,  vel 2  a  pa- 
cificis  ad  regni  munimen  3  retineri  voluit.   Pu- 
blicse  quoque  difciplinse  in  primis  follicitudi- 
nem  habuit ;  &  ut  legum  vigor  in  Anglia  revi- 
vifceret,  qui  fub  Rege  Stephano  extin&us  fe- 
pultufque  videbatur,  cura  propenfiore  fategit. 
Ordinatifque  in  cund:is  regni  finibus  juris  & 
legum  miniftris,  qui  vel  improborum  audaciam 
coef  cerent,  vel  interpellantibus  fecundum  cau- 
farum  merita  juftitiam  cxhiberent,  ipfe  vel  in 
deliciis  erat,    vel   majoribus  negotiis  regiam 
operam  impendebat.    Quotiens  autem  judici- 
bus  mollius  indigniufve  agentibus,  provincia- 
lium  querimoniis  pulfabatur,  provifionis  regise 
rcmedium    adhibcbat  :    illorum   competenter 
corrigens  vel  negligentiam  vel  exceiTum.  Talia 

i.  Dclapfi  F.dd.  priores.     z.S^etiam  AlS.  Pk.  ylntea  omittebatur^k. 
5.  Ita  quo<jHe  Cod.  Pic.  sintea}  rctiucre. 

novi 


ii2  Liber    Secundus, 

novi  Principis  initia  fuere,  gratulantibus  qui- 
dem  &  laudantibus  pacificis  :  *  muffitantibus 
vero  &  contremifcentibus  improbis.  Fugie- 
bant  lupi  rapaces ,  vel  mutabantur  in  oves ; 
aut  li  non  vere  mutabantur,  metu  tamen  legum 
z  innoxii  cum  ovibus  morabantur.  3  Confla- 
bantur  gladii  in  vomeres,  &  lanceae  in  falces, 
nullufque  jam  exercebatur  ad  proelium,  fed 
omnes  olim  optatae  &  nunc  Deo  propicio  in- 
dultas  pacis,  vel  fovebantur  otiis,  vel  intende- 
bant  negotiis. 

Quomodo  +  l$ex  Henricus  fecundus  '  dominica  regia 
adpriftinum  revocavit  ftatum. 

C  A  P.      II. 

onsiderans  antem  Rex,  quod  Regii 
redditus  breves  eiTent,  qui  avito  tempore 
uberes  fuerant,  eo  quod  Regia  6  dominica 
7  per  molliciem  Regis  Stephani  ad  alios,  mul- 
tofque  dominos  majori  ex  parte  migraiTent, 
prsecepit  ea  cum  omni  integritate  a  quibuf 
cunque  detentonbus  refignari,  &  in  jus  J  fta- 
tumque  priftinum  revocari.  Et  ^  hii  quidem,  qui 
regiis  oppidis  feu  vicis  hadrenus  inclyti  fuerant, 

I.  Mufitantibus  MS.  nojter.  2.  Sic  ctiam  MS.  Pic.  ^Jntea  omit- 
tebatur}  innoxii.  3.  Ouod  Ffay  cap.  l.  de  pacipco  I^egis  nojtri  Jcfti 
Chrijii  imperio  prxdixity  ad  Henrici  annum  \.  tramfert  ^uElor.  Pic. 
4.  Deeft  Rex  in  Edd.  priorib.  5.  Dominia  Edd.priores.  6.  Sic  etiam 
AlS.  Pic.  ^fntea,  dominia.  7  Videnotas.  P.  8.  Ita  quoyw  MS. 
Pk.  yintea  omitubatur^  ftatumoue.     <?.  Hi  tdd.  pr. 

chartas, 


LlBER      SECUNDUS.  IIJ 

chartas,  quas  a  Rege  Stephano  vel  extorfe- 
rant,  vel  obfequiis  emerant,  quibus  tuti  fo- 
rent,  protulerunt.  Sed  quoniam  chartse  inva- 
foris  juri  legitimi  Principis  praejudicium  facere 
minime  debuerunt,  eifdem  inftrumentis  !  tuti 
effe  minime  potuernnt.  Itaque  primo  indignati, 
deinde  conterriti  &  contriitati,  asgre  quidem, 
fed  tamen  integre  ufurpata  &  diu  tanquam  fo- 
lido  jure  detenta  refignarunt.  Cumque  in  cun- 
cl:is  regni  provinciis  omnes  ufque  ad  unum,  de 
quo  poft  pauca  dicetur,  voluntati  regise  paru- 
ifTent,  Rex  Tranfhumbranas  z  partes  adiit, 
Comitemque  Albemarlenfem  s  Wilelmum,  qui 
ibidem  fub  Stephano  Rex  verior  fuerat,  de  re 
confimili  eodem  quo  ceteros  pondere  audtori- 
tatis  convenit.  Ille  diu  hasfitans,  multumque 
aeftuans,  tandem  corde  faucius  poteftati  fiiccu- 
buit,  &  qusecunque  ex  Regio  4  dominico  pln- 
ribus  jam  annis  poiTederat,  cum  ingenti  anxie- 
tate  refignavit,  5  maxime  famofum  lllud  &  no- 
bile  caftrum,  quod  dicitur 6  Scartheburth,  cujus 
litum  talem  effe  novimus. 


1.  Eflc  tuti  Edd.  priores.  z.  Provincias  Edd.pr.  3.  Guillelmura 
Edd.  priores.  4.  Dcuninio  Edd.  priores.  5.  Sed*  maxime  MS  Pic. 
6.  Scharchebuich  Edd.  fr.  Scarburthe  tamen  in  Cod.  juo  iegi  fatetur 
Pkardus. 


V* 


114  Liber     Secundus. 

Dejitu  Cafielli  de  l  Scartbeburth. 
Cap.    III. 

Rupes  ftupendae  altitudinis  a  fimul  &  am- 
plitudinis,  >  8c  praeruptis  fere  ex  omni 
parte  fcopulis  inacceffa,  mare  irrumpit,  quo  tota 
ambitur,  exceptis  tanquam  faucium  quarundam 
anguftiis,  quas  aperit  ad  Occidentem,  habens 
in  fummo  planitiem  fpeciofam,  St  herbidam,  & 
ipatiofam  tanquam  fexaginta  jugerum,  4  &  eo 
amplius,  fonticulum  quoque  aquse  vivse  ex  faxo 
profluentem.  In  ipfis  autem  faucibus,  ad  quas 
fine  labore  non  afcenditur,  turris  regia  fita  eft ; 
&  fiib  eifdem  faucibus  urbis  initium  eft  in  Au- 
ftrum  &  Aquilonem  utrumque  latus  fpargentis, 
frontem  vero  ad  Occidentem  habentis;  &  a 
fronte  quidem  proprio  muro,  ab  Oriente  vero 
rupe  caftelli  munitur.  porro  utrumque  ejus  Ia- 
tus  mari  alluitur.  Sane  hunc  locum  memora- 
tus  Comes  *  Wilelmus,  cum  in  Eboracenfi  pro- 
vincia  plurimum  poffet,  caftro  conftruendo  ido- 
neum  contemplatus,  fumptuofo  opere  naturam 
juvans,  totam  rupis  planitiem  muro  amplexus 
eft,  3c  turrim  in  faucium  anguftiis  fabricavit, 
qua  proceflu  temporis  collapfa,  arcem  magnam 
&  praeclaram  Rex  ibidem  sedificari  prsecepit. 

I .  Scharchebutch  Edd.  prioret.  z.Sk  etiam  AIS.  Pic.  slntea.  omit- 
tebatur,  fimul.  3.  Deeft  &  in  Edd.  friorib.  4.  Vel  pro  &  in  Edd. 
priorib.    5.  Guillelmus  Edd.  pr. 

De 


Liber    Secundus.  iij 

De  obfidione  (3  deditione  Brigitf,  ££  quomodo  J{ex 
Scottorum  reddidit  J^pgi  Anglorum  l  Aquilonaks 
Anglice  partes, 

C  A  p.     IV.  t 

ex  igitur  in  eadem  provincia  rebus  ad  vo- 
tum  geftis  ad  fuperiora  Angliae  remeans, 
folum  Hugonem  de  Mortuo  mari,  virum  for- 
tem  &  nobilem,  annis  jam  plurimis  regio  ca-» 
ftro  de  Brigia  incubantem,  offendit  rebellem, 
Qui  cum  juberetur  propriis  efle  contentus,  & 
reddere  quas  de  jure  regio  poffidebat,  pervi- 
caciffime  renuit,  feque,  quibus  pocuit  modis, 
ad  refiftendum  prseparavit.  Sed  quod  fuperbia 
2  ejus  &  indignatio  ejus  efTet  plufquam  forti- 
tudo  ejus,  confequenter  apparuit.  Rex  enim 
celeriter  exercitu  congregato,Brigiam  obfedit: 
quam  poft  dies  non  multos  fbrtiter  oppugna- 
tam  in  deditionem  recipiens,  ei,  cujus  cor  pau- 
lo  ante  quafi  cor  leonis  fuerat,  humiliato  8c 
fupplici  veniam  dedit.  Regi  quoque  Scotto- 
mm,  qui  3  Aquilonales  Angliae  regiones,  foilicet 
+  Northumbriam,  Cumbriam,  Weftmeriam,  no- 
mine  Matildis  didfoe  imperatricis  &  heredis  ejus 
olim  a  David  Scottorum  Rege  adquifitas,  tan- 


T.  Aquilonaves  EdJ.  priores.  z.  Deeft  hoc  prius  ejus  t»  Edd.  pr. 
3.  Aquilonaves  Edd.  priores.  4.  Novhumbriam,  Cubviam,  Weft- 
metilandiam,  Edd.  priores.  Picardus  tatnen  fatetur  in  fuo  Cod.  Cum- 
briam,  &  Wcftemeriam  ttiam  legi. 

P  2  quam 


11$  Liber     Secundus. 

quam  jus  proprium  poflidebat,  mandare  cura- 
vit :  Regem  Angliae  tanta  regni  fui  parte  non 
debere  fraudari,  nec  poffe  patienter  mutilari, 
juftum  effe  reddi  quod  fuo  fuiflet  nomine  ad- 
quifitum.  Ille  vero  prudenter  confiderans  Re- 
gem  Anglia^  in  hac  parte  cum  potentia  virium 
merito  caufas  prasftare,  quamvis  pofTet  obten- 
dere  juramentum,  quod  avo  fiio  David  prasfti- 
tifle  dicebatur,  cum  '  ab  eo  cingulum  acciperet 
militare  :  prasnominatos  fines  repetenti  cum 
integritate  reftituit,  &  ab  eo  viciflim  comita- 
tum  Huntedunenfem  prifco  z  jure  fibi  compe- 
tentem  recepit.  s  Hiis  compofitis,  Anglia  in 
cunctis  finibus  fuo  ocio  &  fecuritate  pro  tem- 
pore  fruebatur.  4  Regis  autem  fupra  omnes, 
qui  hactenus  in  Anglia  regnaffe  nofcebantur, 
Jatius  dominantis,  (hoc  eftabultimis  Scotiae  fi- 
nibus  ad  montes  ufque  Pyrenseos)  in  cundtis 
regionibus  nomen  celebre  habebatur. 

pe  bello  Walenfium^  &  quomodo  in  gratiam  I{egis 
5  redierunt» 

Cap.   V. 

Verum  non  multis  diebus  elapfis,   inter 
Regem  &  Walenfes  gentem  inquietam 
&  barbaram  difcordia  oritur,  dum  vel  ille  ali- 


I.  Hclege  c.  Z4-  /.  i.  f»f>.  Pic.  z.  Sibi  jure  Edd.  friores.  3.  ^4n-> 
tea,  his  ita  comp.  4.  Regis  cnim  fupra  Edd.priores.  5.  Redieiint 
Edd.  priores. 

quid 


LlBER      SECUNDUS.  117 

quid  infblitum  perpotentiam  ab  eis  '  exigeret, 
vel  illi  filvofis  montibus  vallibufque  fuis  plus 
julto  confifi,  tanto  Principi  per  infblentiam  fo- 
lita  denegarent,  five  etiam  propter  z  eorum  in- 
quietudinem  &  clandeftinos  in  vicinos  Anglo- 
rum  fines  excurfus.  Rex  vero,  immenfis  ex 
tota  Angha  copiis  congregatis,  ?  regionem 
♦  Walliarum,  qua  facilior  aditus  videbatur,  in- 
gredi  ftatuit.  Porro  illi  convenientes,  excuba- 
bant  in  terminis :  &  in  planum  progredi  vel 
aperto  bello  cum  loricatis  congredi  levis  ar- 
maturas  homines  caute  declinantes,  delitefce- 
bant  in  filvis,  &  viarum  anguftias  obfervabant. 
Sane  Walenfes  reliquias  Britonum  eiTe  nofcun- 
tur,  qui  hujus  infulas  (quse  nunc  Anglia  dicitur, 
olim  Britannia  dicebatur)  incolse  primi  fuere, 
ejufdemque  nationis  &  linguae  effe  probantur, 
cujus  &  Britones  tranfmarini.  Cum  autem 
gens  Britonum  a  fiipervenientibus  Anglorum 
populis  exterminium  pateretur,  qui  evadere 
potuerunt,  refugerunt  in  *  Wallias  contra  ir- 
ruptionem  hoftium  naturae  beneficio  tutas,  ibi- 
que  hasc  natio  perfeverat  ufque  in  prasfentem 
diem.  Regio  quippe  illa  tradtu  6  protenfiori 
ad  profpectum  Hiberniae  fuper  mare  Occiden- 
tale  jacens,  aho  latere  regionibus  Anglicis  jun- 
gitur,  &  fere  tota  vel  Oceano  vel  1  inviis  fal- 

1.  Exigere  Edd.  priores.  i.  Dtefi  eorum  in  Edd.  priorib.  3.  yidt 
Notas.  4.  Waliarum  Edd.  pr.  5.  ^4nteat  Walias.  6.  Sic  etiam 
AiS.  Pic  yintea^  propenfiori.    7.  Vivis  £d.  yfntv.  mate. 

tibus 


nS  Liber    Secundus. 

tibus  aliifque  difficultatibus  cingitur.  Ideoque 
difficillimos  habet  acceflus,  five  ingreflus.  In- 
trorfiis  autem  inextricabiles  quofdam  nofcitur 
habere  receffus,  ita  ut  quam  periculofum  eft 
potenti  cuilibet  eam  cum  exercitu  ingredi,  tam 
impoflibile  fit  eam  interius  cum  exercitu  per- 
vagari.  Gignit  autem  pro  fui  natura  homines 
moribus  x  barbaros,  audaces  &  infidos,  alieni 
fanguinis  avidos,  &  proprii  prodigos,  rapinis 
femper  inhiantes,  &  tanquam  transfufo  a  na- 
tura  odio  genti  Anglorum  infeftos.  Habet  qui- 
dem  pro  eo  quod  faltuofa  eft  uberrimas  alen- 
dis  pecoribus  2  pafcuas,  fed  plani  parum  ha- 
bens,  &  frugum  infcecunda,  alendis  propriis 
non  fiifficit  filiis  fine  inve&o  ex  3  vicinis  An- 
glias  provinciis  commeatu.  Quem  nimirum 
quoniam  fine  beneficio  vel  permiilu  Regis  An- 
glorum  habere  non  poteft,  ejufdem  cogitur  di- 
tioni  fiibjacere.  Et  fi  forte  per  latrocinales 
excurfus,  a  quibus  propter  effrenatam  barba- 
riem  vix  temperat,  eum  irritaverit :  iram  ejus 
diu  non  fuftinens,  cogitur  eum  placare.  Igitur 
Rex  fines  hoftium  cum  natura  &  malitia  loco- 
rum  multum  luctando  ingrediens,  infaufta  ne- 
gotii  initia  habuit.  Pars  enim  exercitus  per 
loca  filvofa  &  humida  incautius  gradiens,  deli- 
tefcentium  juxta  viam  hoftium  excepta  infidiis, 
periclitata  eft :  ibique  Euftachius  *  filius  Joan- 

I.  Huc  refer  caf>.  8-  defcrlpt.  Cambria.  Pic.  2.  S.  Hleron.  in  tra- 
duElione  Pfalm.  93.  ufus  eji.  Pic  3.  Intitnis  Edd.  fr.  4.Joannis 
filius  Edd.fr.  nis, 


LlBER       SECUNDUS.  119 

nis,  vir  magnus  &  grandsevus,  atque  inter  pri- 
nios  Anglise  proceres  divitiarum  &  fapientias 
ritulis  refulgens,  cum  Roberto  de  Curci  seque 
nobili  viro  aliifque  pluribus  interiit.    Qui  vero 
evafere  periculum,  Regem,  qui  jam  :  Deo  pro- 
picio  eruperat,  &  in  tuto  confiftebat,  cum  ce- 
teris  occubuiffe  putantes,  ejufque  interitum  ad- 
ventantibus  adhuc  &  properantibus  ad  angu- 
ftias   ordinibus   nunciantes,   non   parvam  ex- 
ercitus  partem,  rumoris  atrocitate  attonitam, 
enerviter  fugere  compulerunt  j  ita  ut  Henricus 
Effexenfis ,    vir  inter  primos  inclytus,  &  jure 
hereditario  fignifer  regius,  vexillo  regio,  cujus 
confpectu  exercitus  animandus  erat,  abjec1:o, 
fugse  fe  crederet,  atque  2  occurrentibus  Regem 
extincl:um  proclamaret.  Ob  quod  delidtum  poft- 
ea  a  quodam  viro  nobili,  proditionis  ei  dedecus 
publice  opponente,  Regii  vigore  judicii,  duello 
addicl:us  eft,  &  ab  eodem  devicl:us.   Quem  ta- 
men  Rexde  mifericordia  judicio  mortis  fubdu- 
cens,  apud  Redingum  monachum  fieri  juflit, 
ampliffimo  autem  patrimonio  ejus  fifcum  auxit. 
Sed  hoc  poftea.    Cum  ergo  Rex  ocius  advolans 
turbatum  exercitum  proprio  exhilarafTet  afpe6tu, 
refumptis  illico  3  animis  &  viribus  confufi  ordi- 
nes  in  ordinem  coiere,  feque  adverfus  hoftiles 
*  de  cetero  infidias  cautius  inftruxere.  Cumque 

T.  Domino  Edd.  priores.  z.  Extinftum  Regem  occunentibus 
Edd.  pr.  3 .  Animis,  viribus  confiii  Edd.  $r,  4.  Infidias  cle  ce- 
tero  Edd.priom. 

Rex 


120  LlBER      SECUNDUS. 

Rex  hoftes  etiam  a  mari  invadendos  duceret, 
&  claflem  non  modicam  prsparari  jufliflet,  le- 
gati  hoftium  cum  verbis  pacificis  affuerunt, 
moxque  illorum  reguli  fupplices  ad  eum  vene- 
runt.  Qui  cum  ob  promerendam  tanti  Princi- 
pis  gratiam,  quibufdam  finium  fuorum  muni- 
tionibus  traditis,  hominium  illi  cum  facra- 
mentis  pradtitiflent,  pacis  fereno  poft  belli  nu- 
biluni  gratius  arridente,  exercitus  ad  propria 
cum  gaudio  reverfiis,  &  Rex  ad  alia  negotia 
five  delicias  eft  converfiis. 


Quomodo  Nicbolaus  Jnglicus  fatlus  efi  Papa  fy- 
manus. 

C  A  p.     VI. 

Sane  anno  primo  Regis  Henrici  fecundi, 
obiit  Anaftafius  Papa,  fucceflbr  Eugenii, 
cum  fuiflet  Pontifex  anni  unius.  Cui  fucceflit 
Nicholaus  Albanenfis  Epifcopus,  x  mutans  no- 
men  cum  omine,  did:ufque  eft  Adrianus.  De 
quo  dicendum  eft,  quomodo  tanquam  de  pul- 
vere  elevatus  fit,  ut  federet  in  medio  Princi- 
pum,  &  z  Apoftolicse  teneret  folium  gloriae. 
Is  enim  natione  Anglicus,  patrem  habuit  cle- 
ricum  quendam  non  multse  facultatis,  qui  ?  re- 
Iicl:o  cum  feculo  impubere  filio,  apud  Sandlum 
Albanum  fa&us  eft  monachns.    Ille  vero  ado- 

I.  Sic  etiamMS.  Pic.  yfnu*.  imitans.     2.  yintea,  Apoftolicum. 
3.  yidenotas.  P. 

lefcentiam 


LlBER      SeCUNDUS.  I2t 

lefcentiam  ingreflus,  cum  proptei."  inopiam 
fcholis  vacare  non  pofTet,  idem  monafterium 
quotidianse  ftipis  gratia  frequentabat.  Undd 
pater  erubuit,  verbifque  mordacibus  fbcordiam 
ejus  increpitans,  omni  folatio  deftitutum  cum 
gravi  indignatione  abegit.  Ille  vero  fibi  re- 
li&us,  &  forti  neceflitate  aliquid  audere  co- 
adtus,  Gallicanas  adiit  regiones,  ingenue  em- 
befcens  in  Anglia  vel  fodere  vel  mendicare. 
Cumque  in  Francia  minus  profperaretur,  ad 
remotiora  progrediens,  trans  Rhodanum  pere- 
grinatus  eft  in  regione  quse  Provincia  dicitur. 
Eft  autem  in  illa  regione  monafterium  nobile 
1  regulanum  clericorum,  quod  dicitur  S.  Rufi  : 
ad  quem  locum  ille  veniens,  &  fubfiftendi  oc- 
cafionem  ibidem  inveniens,  quibus  potuit  ob- 
fequiis  eifdem  fe  fratribus  commendare  cura- 
vit.  Et  quoniam  erat  corpore  elegans,  vultu 
*  jocundus,  prudens  in  verbis,  ad  injuncta  im- 
piger,  placuit  omnibus :  rogatufque  canonici 
ordinis  fiifcipere  habitum,  annis  plurimis  ibi- 
dem  refedit,  regularis  3  inter  primos  difciplina* 
aemulator.  Cumque  efTet  acris  ingenii,  &  lin- 
guas  expeditse,  frequenti  &  ftudiofa  lectione 
ad  fcientiam  atque  eloquentiam  multum  pro- 
fecit.  Unde  fadfaim  eft,  ut  Abbate  defuncto 
fratres  eum  concorditer  atque  folemniter  in 
patrem  eligerent.  Quibus  cum  aliquandiu  pras- 

r.  Clericorum  recnilarium   Edd.  priorts.     i.  jucundus  Ed.  Pic- 
1-  Sic  ttiam  MS.  Pk.  y^ntea}  in  priinis. 

Q_  fuiflet, 


122  LlBER       SECUNDUS. 

fuiifet,  poenitentia  ducfi  atque  indignati,  quod 
hominem  peregrinum  levaifent  fuper  capita 
fiia,  facti  funt  ei  de  cetero  infidi  atque  infefti. 
Odiis  itaque  paulatim  crudefcentibus,  ut  jam 
graviter  afpicerent,  in  quo  fibi  paulo  ante 
1  tam  bene  complacuerat :  tandem  -  confectis 
&  propofitis  contra  eum  capitulis  ad  fedem 
eum  Apoftolicam  provocarunt.  Pise  autem  me- 
moriae  Eugenius,  qui  tunc  arcem  Pontificii  te- 
nebat,  cum  rebellium  filiorum  contra  patrem 
querelas  audiifet,  Sc  ejus  pro  fe  allegantis  pru- 
dentiam  modeftiamque  3  adverteret,  paci  inter 
eos  reformandse  efficacem  operam  dedit,  mul- 
tumque  imperans  &  fiepius  inculcans  utrique 
parti,  ut  partes  eife  definerent,  &  unitatem 
fpiritus  in  vinculopacis  fervarent,reconciliatos 
ad  propria  remifit.  At  non  diu  quievit  nefcia 
quietis  malitia,  grandiufque  intonuit  rediviva 
tempeftas.  Interpellatus  eft  iterum  idem  vene-. 
rabilis  Pontifex,  cujus  jam  aures  fratrum  illo- 
rum  querelis  &  fuiiirris  tinniebant.  Utrique 
ergo  parti  pie  &  prudenter  profpiciens  :  Scioy 
inquit,  fratres  ubi  jedes  Jit  Sathana:  fcio  quid  in 
vobis  fujcitet  procellam  ijlam.  Ite, +  eligite  vobispa- 
trem^  cum  quo  pacem  habere  pojjitis,  vel  potius  ve- 
litis :  ifie  enim  non  er.it  vobis  ulterius  oneri.  Ita- 
que  dimiffis  fratribus  Abbatem  in  beati  Petri 
obfequioretinen^,  Albanenfem  ordinavit  Epif 

i .  Deefl  tam  in  EdJ.  priorib.     z.  Sic  etiam  MS.Pic.  yintea,  conficlis. 
3.  yimeat  animadveiteict.     4.  Sic  etiamAiS,  Pic.  yintea,  colligite. 

copum, 


Liber     Secundus. 

copum,  ac  non  multo  poft  fiimptis  induftrias 
ejus  experimentis,  '  in  z  gentes  ferociffimas 
Dacorum  &  Norrenfium  cum  plenitudine  po- 
teftatis  direxit  legatum.  Qup  ille  officio  in  bar- 
baris  nationibus  per  annos  aliquot  fapienter  & 
ftrenue  adminiftrato,  Romam  cum  falute  & 
gaudio  remeavit  •  fufceptufque  a  fiimmo  Pon- 
tifice  &  Cardinalibus  cum  honore  &  gloria. 
Evolutis  diebus  non  multis  Anaftafio,  qui  Eu- 
genio  fuccefferat,  decedente,  omnium  in  eum 
votis  cohcurrentibus  Romanse  urbis  Pontifica- 
tum  3  fufcepit  ex  Nicholao  Adrianus.  Qui  ni- 
mirum  fuorum  non  immemor  rudimentorum, 
ob  paternam  maxime  memoriam,  beati  marty- 
ris  Albani  Ecclefiam  &  donariis  honoravit,  & 
perpetuis  infignivit  privilegiis. 


Qua  ♦  de  caufa  Gaufridus  *  J{egis  frater  defcivit  ah 
ipfoy  &  quomodo  reconciliatus  eji, 

C  A  P.    VII. 


I2J 


c 


u  m  igitur  Anglia  fedatis  &  fubactis  Wa- 
lenfibus  in  pace  &  fecuntate  ageret,  nun- 
ciatum  eft  Rcgi  fratrem  fuum  Gaufridum  tu- 
multuari  in  partibus  tranfmarinis.  Caufa  6  vero 
motus  fraterni  haec  erat.    Illuftris  ille  Comes 


i.  >tf««4,  ad  pro  in.  z.  Vide  notas.  P.  3.  ^inna,  fufcepit  : 
factus  ex  Nicholao  Adrianus.  4.De  qua  Edd.fr.  ?.  Frater  Regis 
Edd.  pr.     6.  Sic  ttiam  MS.  Pk.  sfntea  defiderabatur,  vero. 

Q^j.  Andega- 


124  Liber    Secundus. 

Andegavenfis  ex  Matilde  olim  Imperatrice  tres 
fufceperat  liberos,  Henricum,  Gaufridum, '  Wi- 
lelmum.  Curn  ergo  ad  Henricum  primogeni- 
tum  paterni  maternique  juris  fpe&aret  inte- 
gritas,  idem  Comes  provifionem  reliquorum 
noluit  in  totum  ex  gratia  fratris  pendere,  ne- 
fciens  qualem  ille  2  ad  fratres  fbret  habiturus 
affedtum.  Itaque  in  extremis  agens,  medio  fi- 
liorum  comitatum  Andegavenfem  teftamento 
reliquit.  Sed  quia  tunc  Anglia  fiib  eventu  pen- 
debat  ambiguo,  cum  Henricus,  inquit,  pleni- 
tudinem  obtinuerit  juris  materni,  id  eft,  Nor- 
manniam  cum  Anglia,  fratri  Gaufrido  jus  pa- 
ternum  integre  dimittat.  Interim  vero  idem 
Gaufridus  tribus  caftellis  non  ignobilibus,  fci- 
licet  5  Chinone,  4  Leoduno,  Mirabello  fit  con- 
tentus.  Et  quoniam  Henricus  *  tunc  fbrte  ab- 
erat,  mature  afiuturus :  Epifcopos  &  nobiles, 
qui  aderant,  adjuravit,  ne  corpus  fnum  fepul- 
turae  traderetur,  nifi  prius  prseftito  facramento 
a  filio,  quod  paternum  minime  violaret  tefta- 
mentum.  Denique  illo  mortuo,  ad  celebran- 
das  exequias  mox  filius  afRiit,  adjurationem 
illam  paternam  audivit,  diu  hasfitavit,  tandem 
conclamantibus  omnibus,  ne  ad  fempitcrnum 
&  inexpiabile  dedecus  corpus  patris  fineret  in- 
fepultum  tabe  corrumpi,   vi6tus  fuccubuit,  & 

I.  Guilleltnum  Edd.  pr.  z.  Foret  ad  fratres  Edd.  pr.  3.  Schi- 
none  hk  loci  in  MS.  fecus  atqminfra.  4.  ^4nteat  Lecduno.  Vulgp 
Loudun  (inquit  Picardm)  in  Ttmnka  ditiope  ad  fluvios  Tuerem  &  Crm-: 
fam.     y  Forte  tunc  antea. 

facra- 


LlBER      SECUNDUS.  12? 

iacramentum,  quod  exigebatur,  non  fine  fletu 
praeftitit.  Sepulto  patre  teftamentum  '  defigna- 
tum  eft.  llle  vero  pro  tempore  diflimulavit  do-' 
lorem.  Cum  autem  regnum  efTet  adeptus,  Ro- 
mano  Fontifici  ( ut  dicitur)  qua  neceffitate, 
quod  nefciebat  jurafTet,  mtimare  curavit.  Et 
quoniam  extorta  facramenta  vel  vota  non  ob- 
ligant,  nifi  fbrte  ex  fubfequenti  confenfu  *  con- 
valefcant,  3  facilem  ( ut  dicitur )  ab  illo  facra- 
mento  abfblutionem  impctravit.  Ingefta  enim 
neceffitas  jurandi,  five  vovendi,  neceffitatem 
non  ingerit,  quod  juratum  votumve  eft  adim- 
plendi,  fed  fola  *  voluntatis  hanc  neceflitatem 
parit  libertas.  Ea  ratione  tutus,  nec  paterni 
teftamenti,  nec  proprii  juramenti  contempla- 
tione,  fratri  fatisfacere  voluit.  Unde  ille  in- 
dignatus,  tribus  prasnominatis  caftellis,  quas  pa- 
ter  ei  reliquerat,  contra  omnes  ( ut  putabat ) 
cafus  munitis,  vicinas  turbabat  provincias.  Rex 
autem  exercitu  propere  congregato,  Chino- 
nem,  caftellum  fcilicet  fic  diclrum,  quod  s  tantx 
erat  firmitatis,  ut  in  eo  muniendo  tuendoque 
natura  &  operatio  humana  concertare  videren- 
tur,  obfedit,  &  in  brevi  per  deditionem  obti- 
nuit,  fratri  humiliato  &  fupplici  veniam  dedit, 
6  caftellifqne  nudato,  ut  occafionem  fuperbiaa 
tolleret,  terram  planam  conceflit,  ex  qua  fru- 


I.  ^4ntea,  diflignatum  cflr.  z.  Convalefcat  MS.  nojler.  5.  Fa- 
cile  MS.  Plc.  if.^ntejt,  voluntas.  hanc  &c.  5.Tanta  erat  finni- 
tate  Edd.  prioret.     6.  .sintea,  caftello<me. 

ctuum 


126  LlBER       S    E   C    U   N    D    U    S. 

ctuum  utilitas  proveniret.  Cumque  idem  moe- 
rore  contabefceret,  &  nunc  fratris  '  duritiam, 
nunc  fortunas  cum  gemitu  accufaret  invidiam ; 
felicior  eum  fubito  exhilaravit  eventus.  Cives 
enim  prasclarse  urbis  2  Nammetenfis,  certum, 
vel  in  quo  fibi  complaceret  Dominum  non  ha- 
bentes,  ejus  induftria  &  ftrenuitate  invitati 
eum  fibi  in  verum  certumque  Dominum  elege- 
runt,  atque  acceriito  civitatem  cum  adjacente 
provincia  tradiderunt.  At  5  non  diu  hac  feli- 
citate  functum  mors  immatura  fuftulit,  mox- 
que  eandem  civitatem  Comes  Richemundenfis, 
qui  tunc  tranfmarinas  Britannise  magna  ex  parte 
praefidebat,  tanquam  verus  pofTefTor  intravit. 
Quibus  auditis,  Rex  dato  mandato  Richemun- 
denfem  comitatum  fifco  applicari,  illico  +  ex 
Anglia  Normanniam  transfretavit,  &  y  civita- 
tem  Nammetenfem  tanquam  jure  6  fraternas 
fucceflionis  repofcens,  eundem  Comitem  ma- 
gni  apparatus  terroribus  ita  prasftrinxit  atque 
infregit,  ut  vix  tepide  oblucl:ari  conatus,  civi- 
tate  refignata  infiftentem  placaret. 


I 


De  fubverfione  Mediolani^  &  Magorum  reliquiii. 

C  a  p.     VIII. 
isdem  fere  temporibus  Fredericus Teuto- 
nicus   atque  Italicus  Imperator  Mediola- 


i  Duiitiem  Edd.fr.  z .  Nanmetenfis  MS.Pk.  3 .  Sic  etiam  MS.Pic. 
-/4wjea,nondum  hac.  4.  Ex  Anglia  in  Normanniam  Edd.fr.  %.hx 
qnoque  MS.  Pic-  ylnxza.  defiderabatnr}  civitatem.    6.  Fraterno  Edd.fr. 

num 


Liber     Secundus.  127 

num  urbem,  opum  viriumque  fiiarum  fiducia 
diu  rebellem  expugnavit,  cepit,  evertit.  Et  qui- 
dem  Longobardi  gens  inquieta  &  bellicofa, 
immoderatae  libertatis  asmula,  &  tam  numero 
urbium  quam  magnitudine  virium  f iiperba,  ante 
annos  plurimos  ab  Imperatore  Romano  magna 
ex  parte  defciverat :  fed  dum  inter  fe  amplif. 
fimx  civitates  de  prioratu  difceptarent,  atque 
alias  aliis  imperare  cuperent,  imperatoris  con- 
tra  fe  vires  auxerunt.  Deniquc  Mediolanen- 
fes  opibus  viribufque  prascellentes,  totius  Lon- 
gobardias  affe&abant  imperium ;  jamque  ali- 
quot  urbes  fubegerant,  quafdam  etiam  rebel- 
les  everterant,  cum  Papienfes  vinbus  T  quidem 
impares,  fed  tamen  eorum  imperium  afper- 
nantes,  ad  partes  z  imperatorias  fe  tranftule- 
runt.  Quorum  exemplum  fecutx  urbes  ceterae, 
in  fbedus  imperatoris  venerunt.  Agsreflurus 
ergo  Mediolanenfes,  defedtu  omnium  fociorum 
remiffius  jam  agentes,  Imperator  vires  impe- 
rii  contrahebat.  Illi  quoquc  dominandi  libidi- 
nem  in  tuendae  libertatis  conitantiam  conver- 
tentes,  totis  fe  opibus  adverfus  Imperatorios 
impetus  muniebant.  Cumque  fuburbana  de- 
molirentur  atque  diruerent,  5  ne  tantum  obfef 
fis  nociva  quantum  obfidentibus  ufui  forent 
eadem  ratione  monafterium  quoque  antiquum 
&  nobile,  &  fmctorum  infigne  reliquiis  extra 


I.  Decft  quidem  m  Fdd.  priorib.     2.Se  iinperatorias  antta.     3.Ne 
tain  obf.  n.  quam  obf.  uf.  fovent,  eade  ve  monafteriiiiri  Edd  pr. 

mcenia 


128  Liber     Secundus. 

moenia  deftruentes,  quicquid  in  eo  facrum  re- 
verendumque  '  repertum  eft,  in  urbem  tranf- 
tulerunt.  trium  praecipue  Magorum  corpora, 
z  qui  Salvatoris  infantiam  myfticis  honorando 
muneribus,  ?  fadti  fiint  ex  gentibus  primitise 
Deo  &  agno.  Et  quidem  thefaurus  ifte  olim 
in  ejufdem  Eccleliaj  fecreto  repofitus,  ipfbs 
quoque  monachos  clericofque  ibidem  mini- 
ftrantes  latebat.  Sed  cum  ufque  ad  fundamen- 
tum  deftrueretur  ipfa  Ecclefia,  repertus  &  re- 
velatus  eft  cum  manifeftis  indiciis,  quibus  de- 
clarabatur,  quod  viri  illi  ( quorum  memoria  in 
benedidtione  eft )  honorato  &  adorato  Salva- 
tore  puero,  in  regionem  fuam  reverfi,  etiam 
poft  paflionis  ejus  triumphum  fuperftites  fue- 
rint :  *  &  percepta  prasdicantibus  Apoftolis 
baptifmi  gratia,  ad  ipfum,  quem  in  cunabulis 
olim  honoraverant,  ab  eodem  in  dextera  patris 
fedente  honorandi,  migraverint.  *  Nec  non 
6  &■  a  quibus  perfonis  facras  illorum  reli- 
quix  illuc  delatae,  ibique  repofitce  fuerint.  Eas- 
dem  vero  reliquias  oflibus  &  nervis  compadtee 
cutem  quoque  aridam  atque  imputribilem  fu- 
perductam  habebant,  vi,  ut  putatur,  balfami, 
quo  poft  mortem  ( gentili  more )  corpora  eo- 
rum  dehbuta  crcduntur.  Sed  *  &  aureus  cir- 
culus  eadem  (ut  dicitur)  corpora  cum  reperta 

i.  stnteat  inventum  eft.  z.  Alatt.  12.  P.  3.  ^fpocal.  14.  Vide 
Cxferem  Raro.  &  Petr.  Galchinlum  in  notis  in  Alartyrol.  i\oman.  ad  6. 
Janu.  Pic.  4.  Et  percepta  a  prxdicantibus  Edd.  priores.  {.  NeC 
notuin  eft  a  quibus  Edd.pr.    6.  Vide  notas.  P.    7.  Deeji  &  in  Edd  pr. 

funt, 


LlBER       SECUNDUS.  129 

funt ,  ambiebat :  ut  flbi  mutuo  cohsererent» 
Igitur  '  obfefTa  eft  urbs  Mediolanenfis  ab  Im- 
peratore  Frederico,  cujus  quantus  exercitus  fa- 
erit  eo  ipfb  cognofcitur  :  quo  Mediolanum  po- 
tuit  oblidere,  urbem  fcilicet  potentiflimam,  &■ 
de  fuorum  numerofitate  atque  ferocia  filiorum 
z  immenfius  gloriantem.  Quje  nimirum  poft 
cafus  varios  multiplicefque  confli&us  deditioni 
addi&a,  incidit  in  manus  hoftiles.  Vicftor  Im- 
perator  civitatem  evertit,  cives,  quoniam  fe 
dediderant,  non  difpcrdidit,  feddifperfit,  pra> 
claras  illas  Magorum  reliquias  ibidem  recon- 
ditas  ( Longobardis  aegre  ferentibus )  in  re- 
gnum  Teutonicum  tranftuht,  &c  thefauri  hujus 
cuftodia  civitatem  Coloniam  infignivit. 

l)e  Jcbifmate  fymanie  Ecclefix^  &  Papienfi  concilioy 
£?  3  conventu  Gallicano. 

Cap.    IX. 

1l lust r  1  s  Anglorum  Rex  Henricus,  anno 
regni  fui  V.  apud  Lincolniam  fblemniter 
coronatus  eft  in  natali  Dominico,  non  quidem 
mtra  mcenia,  credo  propter  vetuftam  illam  fu- 
perftitionem,  quam  Rex  Stephanus  ( ut  fupra 
♦  dictum  eft )  laudabiliter  contempfit  atque  de- 
niit :  fed   in  vico  fuburbano.     Sequenti  vero 

I.  Inttgram  prolixamcjue  narrationem  lege  apnd  ^adevknm  l.  3.  <?  c. 
tii.ad  44.  &  l.  4  a  cap  25.  ad^<).  &  ftqaentia.  Pic.  2.  Inmenfiuin 
AlS.nojhr.     3.  Coventu  AlS.  nojicr.     4  L.  1.  c  18. 

R  anno 


I30  LlBER       SeCUNDUS. 

anno  Adrianns  Papa  naturae  debitum  folvit ; 
cjuo  fublato  Cardinales  in  fummi  Pontificis  e- 
lecStione  difcordes  Ecclefiam  fciderunt, '  &  dum 
•  in  fe  mutuo  partes  fasvirent,  in  orbe  quoque 
terrarum   vinculum   Ecclefialticas   pacis  rupe- 
runt.    Et  quidem  pars  major  faniorque  in  Rol- 
landum  ejufdem  Ecclefias  Cancellarium,  virum 
vcligiofum  &  litteratum,  concordans,  eundem 
ritu  canonico  confecravit.    Pars  vero  nonnulla, 
&  fere  nulla  in  z  Oclovianum  nobilem  virum 
conveniens,  eundem,  divinum  non  verita  judi- 
cium,  execrationis  elogio  maculavit.     Uterque 
in  alterum  excommunicationis  &  damnationis 
fententiam  promulgavit.  Uterque  partem  fuam 
Ecclefiarum  &  nobilium  perfbnarum  favoribus 
munire  curavit.  Ille  Alexander  di£tus  eft,  juxta 
caufe  meritum  vidtor  futurus.    Ilte  nudo  no- 
mine,  &  fallaci  omine  Vi&or  dictus  eft,  vicFi 
dedecus  habiturus.     Foterat  fane  fciflura  illa 
cito  refarciri,  poterat  multitudini  paucitas  ce- 
dere  atque  uniri,  nifi  Fredericus  Imperator  ve- 
teri  odio  Rollandi  Alexandrum    non   ferens, 
partem  3  Octoviani  tuendam  fovendamque  1110- 
dis  omnibus  fufcepiilet.    Denique  fiiae  ditionis 
Epifcopos,  fcilicet  Italicos&Teutonicos,  pras- 
cepit  «■  Papiam  convenire,  tanquam  ad  difcuf- 
fionem  &  examen,  cujufnam  partis  merita  prae- 

1  Et  ut  in  fe  Fdd.  priores.  i.  Ofl.ivi.inum  Edd.  pr.  3.  CVhi- 
viannm  Edd.  priores.  Oifhivi.mi  tamen  in  to.i  fuo  /rgi  teflatur  Pkardns. 
4.  Vide  Notas.  V. 

ponde- 


LlBEK       SECUNDUS.  I3I 

ponderarent,  re  autem  vera,  ut  Alexandri 
parte  deprefla,  partem  alteram  approbantes, 
diclt  Victoris  prasmaturam  vidtoriam  celebra- 
rent.  Partibus  quoquc  mandavit,  ut  adeflent, 
concilii  fufcepturas  decretum'.  Et  didbis  qui- 
dcm  Vidtor  tanquam  fubiturus  judicium  afFuit. 
Alexander  vero  '  prasjudicium,  quod  ei  fiib  no- 
minc  judicii  parabatur,  non  fblum  caute,  fed 
etiam  libere  recufavit.  Itaque  ex  Teutonico 
fimul  &  Italico  regno,  z  Epifcopi,  imperiali 
juflione  cum  ingenti  multitudine  Praelatorum 
inferioris  ordinis  Papiae  congregati  in  gratiam 
Imperatoris,  qui  cum  fuis  ducibus  terribilis  ad- 
erat,  quaecunque  caufam  Alexandri  juvare  po- 
terant,  cum  pro  eo  nemo  allegaret,  vel  filentio 
fupprimentes,  5  vel  callide  invertentes  &  cor- 
rumpentes,  quod  pro  parte  altera  minus  de  ve- 
ritate  fuppetebat,  arte  fuppleverunt :  &  dictnm 
Vi&orem,  tanquam  verum  beati  Petri  fuccef- 
ibrem,  folemniter  recipientes,  in  Alexandrum, 
tanquam  in  Schifmaticum  &  Deo  rebellem, 
fententiam  generali  decreto  tulerunt.  Am- 
plcxus  eft  Imperator  cum  omni  frcquentia  Du- 
cum  &  Procerum  adta  concilii,  poenam  non 
recipientibus  comminatus.  Illuftres  quoque 
Francorum  &  Anglorum  Reges  +  modis  omni- 
bus  follicitare  curavit ,    ut  ad  perpetuandam 

T.  ^ntea,  judicium.  z.  Ouid  contigmt  in  Danico,  vide  apud 
Saxon.  Grammat.  I.  14.  FJifi.  Dan.  Pic-  3.  Defunt  vel  cal.  inv.  & 
cor.  in  Edd.  priorib.     4.  Omnibus  modis  Edd.  priores. 

R  2  amicitiam 


JJ2  LlBER      SECUNDUS. 

amicitiam  mutuam,  fibi  in  hac  parte  concordes 
exifterent.  IHi  vero  inflexi,  fcntentia  caute 
fufpenfa,  donec  rei  tam  fcrupulof*e  plenius  ve- 
ritatem  agnofccrent,  celebrem  &  ipfi  ex  utro- 
que  regno  Epifcopornm  &  nobilium  loco  & 
tempore  congruo  conventum  fecerunt.  Ade- 
rant  a  parte  '  Odfcoviani  duo  principales  ejus 
complices,  qui  ejus  fuerant  elecStores,  fchifma- 
tifque  au£tores,  Guido  fcilicet  Cremenfis  &• 
Joannes  de  Sanclo  Martino  Cardinales.  Nam 
Imarus  Tufculanus  Epifcopus,  manus  illi  exe- 
crationis  aufus  imponerc,  jam  l  exuerat  homi- 
nem.  Aderant  &  a  parte  domini  Alexandri 
tres  Cardinales,  fcilicet  Henricus  Pifanus,  Jo- 
annes  Neapolitanus,  3  WillelmusPapienfis.  Sur- 
gens  *  igitur  ille  Cremenfis  in  confpec-tu  Re- 
gum  &  Prasfulum,  coram  univerfa,  qua?  conve- 
nerat,  multitudine  Cleri  &  populi,  pro  parte 
fua,  &  contra  adverfam  totis  ingenii  atque  fa- 
cundias  viribus  allegavit.  Qui  cum  peroraflet, 
furgens  t  Willelmus  Papieniis  6  vir  eloquentiffi- 
mus,  perfpicuis  7  rationibus  objec-ta  elifit ;  & 
fere  quicquid  ille  pro  fe  dixerat  in  ipfum  ita 
retorfit,  ut  propriis  irretitus  captufque  fermo- 
nibus  videretur.  Denique  in  illo  altercatio- 
nis  mutuas  quafi  duello  totius  ita  negotii  ve- 
ritas  claruit,  ut  neuter  ulterius  Princeps  cuncta- 

I.  ^intea,  Oftaviani.  %.  Sic  etiam  AlS-  Pic.  ^4htea}  vitaverat 
hom.  3.  ytntea}  Guillelmus.  4.  Ergo  Edd.  priores.  $.  ^4ntca} 
Guillelmus.  6.  Eo  nontine  conmcndatnr  a  Pttro  Slefenfi  Epift.  48.  Pio 
7.  yinieat  orationibus. 

retur, 


LlBER       SECUNDUS.  I33 

retur,  repudiata  parte  '  OcStoviani,  Dominum 
Alexandrum  recipere,  &  cum  regnis  fibi  fub- 
ditis  ei  de  cetero  in  2  hiis  qua^Dei  fimt,  s  tan- 
quam  patri  parere.  Prasnominatis  ergo  fchif- 
maticis  cum  confufione  &  dedecorc  difceden- 
tibus,  Principcs  &  Pontifices  noftri  lata  fblem- 
niter  in  fchifinaticos  excommunicationis  fcn- 
tentia  folverunt  conventum.  Interim  Domi- 
nus  Papa  Alexander  in  terra  Regis  Siciliae,  cu- 
jus  fideli  4  favore  fruebatur,  tutus  confiftens, 
opportunitatem  tranfeundi  in  Gallias  prasftola- 
batur.  Parebatque  ei  in  *  hiis,  quas  ad  curam 
fpc&ant  Paftoralem,  totus  orbis  Latinus,  exce- 
ptis  Provinciis  Alemannicas  ditionis.  Impera- 
tor  enim  ex  privata  fimultate  femel  in  repro- 
bum  fenfum  datns,  &  vel  a  ratione  vinci  inde- 
corum  imperatoriae  reputans  majeftati,  multo 
tempore  diftulit  palmam  dare  perfpicua?  veri- 
tati. 

De  expeditione   Tolofanay    £?  de  iUufiri  Comite 
Barcinonenji. 

C  a  p.     X. 

emorabilis  Rex  Anglorum  Henri- 
cus  II.  anno  regni  fiii  feptimo  in  partes 
Gafconise  duxit  exercitum,  cujus  6  famofae  ex- 
peditionis  caufa  hxc  erat.    Comes  ?  Pidtavenfis, 

1.  sintea,  Oftaviani.  z.  Iis  Edd.  prioret.  3.  Tanquain  Papae 
patri  Ed.  Pic.  4.  Fervore  MS.  Pic.  5.  Eis  Edd.  pr.  6.  Sic  ttiam 
AIS.  Pic.  simea  dejiderabatwt  famofo.     7.  Pictavienfis  Edd.  pr. 

qui 


134  Liber     Secundus, 

qui  &  dux  Aquitanus,  avus  fcilicet  l  Alianoris, 
prius  Francorum,  poltea  vero  Anglorum  Re- 
ginse,  cum  efTet  in  expenfis  profiifior,  &  pro- 
priorum  reddituum  quantalibet  affluentia  tantas 
voragini  nequaquam  fiifficeret,  accepta  a  Co- 
mite  S.  Egidii,  viro  pecuniofo,  pecunia  copi- 
ofa,    nobilem   illi  cum  pertinentiis  civitatem 
Tolofam  appofuerat,  atque  in  fata  concedens, 
abfblvendi  appofiti  operam  ad  filium  tranfmi- 
ferat.    Qui  nimirum  in  expenfaaim  profufione 
patriflans,   ipfe  quoque  liberandi  pignoris   in 
heredes  transfudit  negotium.    Reliquit  autem 
unicam  filiam  heredem,  quas  cum  Regi  Fran- 
corum  Lodovico  nupfifTet,   idem  Rex  uxoris 
nomine  Tolofam  repetiit.    Comes  vero  Sancti 
Egidii  nihil  quidem  juris  obtendens,  z  fed  ta- 
men  Tolofae  totus  incumbens,  tandem  oppor- 
tunitatem  nacl:us,    Regem  nuptiis  Germanse 
placavit,  Conftantias  fcilicet,  Euftachio,  Regis 
Stephani  filio,  >  olim  nuptae,  &  poft  mortem 
ejus  ad  fratrem  reverfe.    Verum  cum  poftea 
*  celebrato  inter  Regem  Francorum  &  uxorem 
ejus  divortio,  eadem  ad  nuptias  Regis  tranfif- 
fet  Anglorum,  mota  eft  *  rurfum  quseftio  fuper 
Tolofa  juftis  hcrcdibus  refignanda.  Memorato 
vero  Comite  negante,  &  fuas  poiTeffionis  Re- 
gem  Francorum  laudante  aucl:orem,  Rex  An- 

l .  Alienorx  Edd.  priores.  z .  Sic  etiam  AIS.  Pic.  ^4ntea}  fed  dolo 
torus.  3.  Deefi  olim  in  Edd.  primb.  4.  Sicetiam  MS.  Pic.  ^fntea, 
fafto.     5.  RuifusErf.  pic. 

glorum 


tlBEK.      S   E   C  U   N   D   U   S.  135- 

glorum  contradto  ex  univeifis  terris  iux  diti- 
onis  exercitu,  Gafconiae  fines  ingrefTus  eft.    In- 
vitati  quoque  ab  eo  amici  ut  fequerentur  vel 
occurrerent,  ingentibus  copiis  auxerunt  exer- 
citum,  prascipue  Comes  Barcinonenfis  vir  ma- 
gnus  &  potens ,   nec  infra  Reges  confiftens. 
Sane  hujus  in    regali    magnificentia  animum 
plufquam  regalem  paucis  perftringere ,    quo- 
niam  fe  prsebet  occafio,  operse  pretium  vide- 
tur.     Illuftris  quidem   Rex  Arragonum  paulo 
ante  noftram  memoriam,  cum  haberet  liberos, 
unum  eorum  pias  devotionis  inftinctii  Chrifto 
dicatum  in  monafterio  tonforavit,  reliquos  pro 
tempore  fucceifores  defignans.     Verum  prae- 
mortuis,  qui  fucceiTuri  fperabantur  j  J  contigit 
patrem  humanis  noviilimum  rebus  excedere. 
Veriti  autem  Optimates  &  z  populus  ne  forte 
nepotibus  de  fucceflione  contendentibus,   re- 
gnum  difcerperetur,  propere  convenientes,  Sc 
venicnti   periculo   occurrentes,    Regis   filium 
clauftro  feftinanter  extra<5tum  fublimaverunt  in 
Regem,   regnoque  difpolito,    ad  procreandos 
qui  fuccederent  liberos,  uxorem  ?  ducere  com- 
pulerunt,  neceffitatis  obtentu  excufantes  excef- 
fum,  &  neceflitatem  legi  non  efTe  fubje&am 
allcgantes.     Denique  nata  eft   ei  unica  filia. 
Cumque  regnum  laudabili  moderamine  admi- 


1.  Contingit  F.d,  Pic.  z.  Populus  de  fucreiiionc  nepotibus 
contendcntibus,  ne  regntun  Edd  />r.  3.  Compulerunc  duccre 
FM.  prioru. 

niftrafTet 


1}6  Liber     Secundus. 

niftraflet  ufque  ad  annos  filise  nubiles,  convo- 
catis  nobilibus,  &  coram  fe  folemniter  appa- 
rentibus  cum  univerfa  pene  militia  ditionis  fuse 
taliter  eos  eft  allocutus  :  Parcat  mihi  Z3  vobis 
Omnipotens  Deus  cartjfimi,  fablus  fum  emm  mji- 
piens.  vos  me  coegjflis.  Sed  nunqmd  qui  cecidit  non 
adjiciet,  ut  refurgat  ?  Nunqutd  quod  ufurpavit  in- 
felix  neceJJitaS)  quam  efie  dixijiis  r  exlegem^  eadem 
cejfante  ratum  ejfe  debebit,  quod  ufurpatum  efl  con- 
tra  legem  ?  En  ex  me  natam  *  regni  habetis  here- 
dem.  Provideantur  huic  pueliie  honorabiles  nuptiee : 
£0  regno  erit  conjultum.  J^edeat  ergo  monachus 
3  vejier  ad  regulam^  &  fauciam  de  cetero  fanet  con- 
Jcientiam,  Reclamatum  eft  ab  omnibus  :  fed 
cum  pium  felixque  propofitum  diffuaderi  non 
poffet,  de  confilio  Procerum  juveni  clariffimo, 
Barcinonenlis  Comitis  filio,  filiam  defpondit; 
regnoque  illi  cum  filia  tradito,  vir  memorabi- 
lis,  praecipuufque  mundi  contemptor,  pungen- 
tes  confcientias  ftimulos  ultra  non  paffus,  po- 
fita  purpura  cucullam  reinduit,  &  +  regnum 
clauftro  mutavit.  Quibus  actis  fiiafum  s  eft 
juveni,  ut  regni  infignia,  id  eft,  coronam  & 
purpuram  folemniter  fumeret,  cum  regnum 
haberet.  Negavit  fe  ille  hoc  facturum,  ita  allc- 
gans  :  Cum  nullus  progenitorum  meorum  fupra  Co- 
mitem  fuerit,  natura  fum  Comes :    qua  contentus, 

I.  Ex  lege  Ed.Pic.  z.  Habetis  regni  Ead.  prioreu  3.  Itermn 
pro  vefter  in  Edd.  priorib.  4.  Regno  AlS.  nofler.  ^.  Sic  etiamMS. 
ric.  ylmai  defiderabatnr,  eft. 

ficut 


Liber    Secundus.  137 

Jicut  non  fum  melior^  ita  nec  excellentior  ejfe  volo 
quam  patres  mei.  %)t  ergo  in  me  fortuna  naturam 
non  fuperet,  nomen  &  injignia  fygis  omitto.  Porro 
ut  m  me  etiam  ferviat  fortuna  naturce^  retento  Co- 
fnitis  nomine  regni  amplitudinem  &  poteflatem  non 
refpuo.  Huc  accedit,  quod  regia  dignitate  ajfumpta 
1  nonnullis  l^egibus  in  divitiis  (3  gloria  cederem» 
At  cum  mihi  regni  Jint  opes  cum  poteflate  regiay 
Barcinonenji  Comiti  nullus  in  mundo  Comes  potefl 
aquari.  Proinde  malo  efie  Comitum  primusy  quam 
fygum  nec  Jeptimus.  Sic  itaque  vir  mirabilis 
nobili  quodam  regii  honoris  contemptu  vel  al- 
legabat  vel  jocabatur,  cum  ab  amicis  excellen- 
tiam  induere  2  regiam  moneretur.  Nec  un- 
quam  vel  Rex,  vel  Dux,  fed  Comes  tantum  Bar- 
cinonenfis  appellari  voluit,  licet  ducatum  Pro- 
vinciae,  id  eft,  illius  regionis  quae  fic  dicitur,  & 
a  Rhodano  ufque  ad  Italise  fines  extenditur,- 
cum  regno  Arragonum  poflideret.  Porro  ejus 
filius  poft  s  patris  decefTum,  juxta  materni  pra> 
rogativam  generis,  a  Romano  Pontifice  in  Re- 
gem  eft  folemniter  confecratus.  Pater  vero 
4  tum  propter  amicitiam  regis  Anglorum,  tum 
quia  Comiti  S.  Egidii  infeftus  erat,  cum  im- 
modicis  gentis  fubditae  copiis  Tolofanae  (ut 
dic-tum  eft)  expeditioni  interfuit.  Guilelmus 
quoque  cognomento  '  Trencheveil,  vir  nobilis 

1.  Non  mukis  Edd.prlores.  Quammultis  conjecerat  eruditus  quidam 
ad  marg.  exemplaris  Ed.  Pic.  quod  mutuo  fumpji  cL  i^ichardo  i\aivlinfono, 
ji.  M.  z.Dcejl  regiam  in  Edd.  friorib.  3.  DeceiTuin  patris  Edd. 
friores.     4.  Cum  Edd.  friores.     5.  ^4nteax  Trenthcveil. 

s  & 


138  LlBER      SECUNDUS. 

&  potens,  nonnullarum  civitatum  &  multo- 
rum  Dominus  caftellorum,  odio  memorati  Co- 
mitis,  in  cujus  manus  (ut  dicitur)  ante  inci- 
derat,  &  de  quibus  asgre,  ac  non  nifi  plurima 
terrarum  fuarum  parte  mutilatus  evaferat,  cum 
quantis  poterat  viribus  regi  Anglorum  affifte- 
bat.  Idem  vero  Comes,  tanti  exercitus  impe- 
tum  pertimefcens,  regis  Francorum,  qui  uxoris 
fux  germanus,  &  filiorum  erat  avunculus,  auxi- 
lium  imploravit.  Qui  zelando  pro  nepotibus, 
feftinus  adveniens,  cum  aliquanta  militia  To- 
lofam  intravit.  Qupd  cum  innotuifTet  regi 
Anglorum,  perfonse  regis  lbidem  confiftentis 
deferens,  civitatem  oppugnare  diftulit,  &  ad 
pervadendam  provinciam  expugnandafque  mu- 
nitiones  convertit  exercitum.  Caturcenfem  ci- 
vitatem,  quce  afe  defecerat,  &  fines  ejus  cum 
numerofis  caftellis  deditione  recepit,  plurima 
quoque  expugnavit  &  cepit.  Quibus  acl:is,  & 
memorato  Guilelmo  x  Trencheveil  munitioni- 
bus,  quas  illi  fbrte  bellica  Comes  Egidienfis  ex- 
torferat,  redditis,  2  Normanniam  rediit. 

De  borrenda  interfeBione  3  Wilelmi  Trencbeveil,  & 
ultione  ejus. 

Cap.    XI. 


s 


ane  quoniam    de  eodem  Guilelmo   inci- 
denter  fadta  eft  mentio ,   filendum  non 


1.  Coadjutori  fuo  addh  M$.  Pic.    1.  In  Nonnanniam  Edd.pr. 
3.  slmtaj  Guilklmi.  ^ft 


LlBER       SECUNDUS.  I39 

efb  quid  in  illum  poftea,  excrefcente  fupra 
modum  malitia,  fit  a  fuis  commifrum,  quam 
levis  occafio  piaculare  peperit  fcandalum,  & 
quam  terribile  fubfecutum  fit  inauditas  ultio- 
nis  exemplum.  Res  enim  recentis  memorise 
eft,  crebro  certoque  mihi  comperta  relatu. 
Idem  vir  nobilis  &:  magnus,  juxta  nomen 
magnorum  qui  fimt  in  illa  terra ,  cum  poft 
Tolofanam,  cui  interfuit,  expeditionem  fini- 
bus  fuis  per  circuitum  fortiter  defenfis  in 
pace  ageret,  caufla  exftitit,  ut  nepoti  in  curfii 
hoftium  laboranti  fubvenire  deberet.  Denique 
ipfe  cum  manu  non  parva  praxedens,  prsece- 
pit  ut  reliquus  exercitus  fequeretur.  Erum- 
pens  ergo  ex  fiibjecTris  '  urbibus ,  Bederenfi 
f cilicet  & J  Carcafumenfi,  juventus  non  modica, 
armis  animifque  inftructa,  properabat.  Con- 
tigit  autem  ut  quidam  *  Bederenfis,  numero 
fretus  concivium,  Equiti  *  cuidam  non  ignobili 
fimul  procedenti  petulanter  injuriam  faceret, 
equo  ejus  militari,  quem  Dextrarium  vocant, 
ablato,  &  ferendis  in  via  farcinis  deputato. 
Eques  >"  vero  toto  fibi  ordine  equeftri  adjuncto 
in  praefentia  ducis  acerrimam  movit  querelam, 
illatam  injuriam  tanquam  6  minus  damnofam, 
fed  multum   dedecorofam   exaggerans.     Dux 

I.  Vide  notas.  P.  2.  Carcafonienfi  Edd.  priores.  3.  Sic  quidem 
v  c.  fed  meliui,  Beterenfis,  aut  Biterrejifis.  Pie.  4  Deeff  cuidam  in 
Edd  friorib.  5.  Vero  fibi  toto  ordini  Ed.Pic.  6.  Minus  quidem 
damncfam  Edd.  priores.  Nimis  tamenpro  minus  in  Cod.  Jno  /«5»  tejiatnr 
Fkardus. 

S  2  vero 


140  LlBER      SECUNDUS. 

vero  placare  volens  Equites,  conftanter  pronun- 
ciantes  quod  protinus  ab  exercitu  difcederent, 
fiBederenfes  concivisfui  impunitate  gauderent, 
auclorem  injuria?  conquerentium  tradidit  vo- 
luntati.  Quem  illi  levi  quidem  fed  aliqnantulum 
indecora  multatum  pcena  tanquam  dehonefta- 
tum,  &  «  de  cetero  fine  honore  vidturum  dimi- 
ferunt.  Unde  vehementer  indignata  eft  civitas 
Bederenfis,  quafi  unius  civis  vel  exiguum  dede- 
cus  univerfitatem  fuam  maculafTet.  Itaque  uni- 
verfi  cives  Domino  fiio  ab  expeditione  reverfo 
lacrimabiliter  fupplicarunt ,  ut  aliquo  honcfto 
&  competenti  modo  fubjedtse  &  devotse  fibi 
urbis  dedecus  aboleret.  Ille,  ut  erat  animi  fatis 
civilis,  clementer  hnmiliterque  refpondit;  feque 
id,  quod  neceflitate  placandi  Equites  acStum  fii- 
ifTet,  libenter  emendaturum,  &  civibus  optimis 
die  z  certo  prout  ipfi  didtarent  folemniter  fa- 
tisfacturum  fpopondit.  Quam  illi  fponfionem 
amplexi,  3  interim  quievernnt.  Statuto  die 
iponfbr  cum  amicis  &  fubjectis  nobilibus  affuit; 
&  bafilicam  cathedralem  ingrefliis,  civium,  qui- 
bus  prafente  Epifcopo  fatisfaceret,  pra^ftola- 
batur  adventum.  Illi  quoque  fiirore  callide  dif- 
fimulato  mox  affuere,  loricas  &  ficas  vefte  fii- 
perdudta  tegentes.  Procedenfque  in  medium 
qui  injuriam  fecerat,  &  ignominiam  reporta- 

T.  Sic  etiam  MS- Pic-  ^ntea,  deinceps  fine.  i.  Sic  etiam  MS. 
Pic.  ^intea,  certo  ex  eorum  arbitrio  fblemniter.  3.  Ita  quoftt 
MS.  Pk.  sintea  omitiebaturt  inteiim. 

rat, 


LlBER      SECUNDUS.  141 

rat,  ecce  egoy  inquit,  homo  infelix  t3  vitce  pertafusy 
eo  quod  mihi  contigerit  cum  dedecore  vivere.  Dicat 
nunc  (Ji  placet )  dignatio  tuay  Domine  mi,  utrum 
velit  quod  circa  me  aclum  ejt  emendare  :  ut  velim 
pojjimquc  vivere.  Tunc  vir  memorabilis  fatis  ci- 
viliter  &  '  citra  perfonam  dominantis,  paratus 
fum,  inquit,  fuper  hoc  prcefentium  Procerum  z  con- 
filio  civiumque  arbitrio  Jiare,  ficut  jpopondi.  Rur- 
fus  ille;  Bene^  inquit,  diceres^Ji  alicujus  exbibi- 
tione  honoris  a  te  noflra  pojjet  confujio  compenfari, 
Nunc  autem  cum  5  tu  ea  menfura,  qua  menfus  es 
nobis  dedccus^  non  pofjis  remetiri  honorem :  noftram 
non  aliter  quam  tuo  necejfe  efl  fanguine  maculam 
expiari.  Quo  dicto,  arma  cives  nequiffimi,  quae 
occuluerant  retexernnt,  &  impetu  fa6to  coram 
facro  altari,  fruftra  fe  pene  ufque  ad  periculum 
proprium  objectante  Epifcopo,  Dominum  pro- 
prium  cum  amicis  &  Proceribus  fuis  laniffee 
crudeliffimi  peremerunt.  Qupd  cum  effet  om- 
nibus  per  circuitum  gentibus  in  ftuporem  & 
fibilum,  cundfcis  fa&um  deteftantibus,  &  pefti- 
ferse  confpirationis  *  collegio  merita  imprecan- 
tibus,  finitimi  Principes  arbitrantes  obfequium 
fe  prasftare  Deo,  fi  gentem  malignam  abrade- 
rent ;  ad  faciendam  vindidtam  in  nequiffimos 
jundtis  fe  viribus  prasparabant.  Illi  quoque  ur- 
bis  fuae  firmitate  confiii,  quantis  fe  poterant 
apparatibus  muniebant.  Ac  primo  quidem  Ro- 

I.  Sicetiam  AlS.  Pic.  ylntea,  infra.     i.  ^fntea,  concilio.     3.  In 
fra  tu  in  Ed.  Pic.    4.  Collegia  merito  impr.  Edd.  priores. 

manus 


142  Liber     Secundus. 

manus  Pontifex  tanti  fceleris  atrocitate  au- 
dita  fceleftiffimos  illos  ecclefiafticas  maledi&io- 
nis  jaculo  perculit,  Rex  vero  Arragonum  cum 
aliis  Principibus  confequenter  maledi&am  ur- 
bem  obfedit.  Cumque  obfidio  aliquandiu  tra- 
heretur,  &  obfidentibus  tum  propter  loci  mu- 
nimina,  tum  quia  obfeffis  pro  anima  res  erat, 
fere  inextricabilis  capienda?  urbis  difficultas 
obfiftere  videretur  ;  obfeffores  moras  prolixi- 
oris  pertadi,  ne  non  aliquid  ageretur,  cum  il- 
lis,  quos  expugnare  non  poterant,  pacem  fe- 
cerunt,  eofque  Domino  proprio,  illius  fcilicet 
filio  quem  '  madtaverant,  paclis  pro  fatisfa- 
dtione  paternas  necis  intervenientibus  reconci- 
liaverunt.  Foederibus  ergo  celebratis,  fbluta 
eft  obfidio,  &  bene  adtum  videbatur.  Quod 
utique  divina,  ficut  poftea  claruit,  ordinatione 
provenit,  ut  fcilicet  viribus  inexpugnabiles 
congruam  ad  interitum  acciperent  talionem 
qui  Dominum  modeftum  &  bonum  artificiofa 
perfidia  crudeliter  trucidarant,  &  eodem  illis 
z  modio  remetiretur  a  filio,  quo  ipfi  prius  pa- 
tri  menfi  fuerant.  Nam  cum  fbrte  eidem  filio 
poftmodum  joco  vel  ferio  improperatum  effet 
a  quodam  nobili,  quod  perfidis  civibus  ex- 
tincfti  patris  fanguinem  vendidiffet,  ita  eft  fau- 
ciatus  hoc  verbo,  ut  fidem  fervare  perfidis  in- 
decorum  reputans,  doloris  fimul  &  pudoris  ur- 
gentibus  ftimulis,  feftinam  paternas  necis  quo- 

1.  «/*««*,  mactaverunt.     i<  Medio  MSPk. 

cunque 


LlBER      SECUNDUS.  143 

cunque  modo  meditaretur  ultionem.     Mox  il- 
luftri  Arragonum  Regi  myfterium  conceptas  in- 
tentionis  aperiens,  accepit  ab  eo,  tanquam  in 
adjutorium  contra  Comitem  Egidienfem,  non 
parvas  gentis  ferociffimas  copias.     Et  prascur- 
rens  ad  civitatem  Bederenfem  fama  prius  arte 
difperfa,  quod  idem  Comes  irruptionem  mo- 
liretur,  civibus  fupplicavit,  ut  quoniam  Regis 
Arragonum  amicitia  &  ope  gaudebat,  mox  af- 
futuris  Arragonibus  hofpitium  in  tranfitu  ex- 
hibentes,  jufta:  '  commutationis  modum,  vidtu- 
alia  miniftrando,   fervarent.     Venientes  ergo 
Arragones,  non  quidem  fimul  ne  eflent  terri- 
biles,  &  eorum  ingrefTus  nequaquam  pacificus 
videretur,  fed  pauci  &  pauci  per  dies  aliquot, 
tandem    omnes    ingreffi   urbem  repleverunt. 
Cumque  per  totam  effent  in  hofpitiis  civita- 
tem,  repente  ad  fignum  2  ab  arce  datum,  raptis 
armis  impetum  in  proximos  quofque  cives  fe- 
cerunt,  totumque  urbis  populum  furore  infa- 
tiabili  fere  in  momento  peremerunt.  Sic  male- 
dictus  ille  populus  jufta  s  Dei  ordinatione  mer- 
cedem,  quam  oportuit,  perfidis;  iux  &  crude- 
litatis  accepit.   Porro  miniftri  ultionis  pro  mer- 
cede  fui  operis,  habitationem  (ut  dicitur)  ac- 
ceperunt  perfidorum  casdibus  civium  expiatae 
civitatis.    ♦  Hiis  explicitis,  quoniam  pro  tem- 
pore  memorabilia  videbantur,  ad  fufceptas  hi- 
ftoriae  feriem  redeamus. 


1.  Communicationis  MS-  Pic.     z.  Sic  etiamMS.  Pic.  ^tnttAomh' 
ttbantur,  ab  arce.     3.  Deefl  Dei  m  Edd.  friorib.     4.  Iis  Edd.  fr. 

'  lltO' 


o, 


144  Liber    Secundus. 

Quomodo  fyges,  Francorum  fcilicet  &  Anglorum, 
difjidentes  pacificati  funt. 

Cap.    XII. 

IG  i  t  u  r  Rex  Anglorum  Henricus  fecun- 
dus  ab  expeditione  Tolofana  reverfus , 
brevi  quievit.  Sequenti  enim  anno,  qui  fuit 
regni  ejus  o&avus,  ira  inter  ipfum  &  Regem 
Francorum ,  tempore  ejufdem  expeditionis 
1  conceptacaufis  ingravefcentibus,tandem  quafi 
parta  erupit,  &  fubditarum  quietem  provinci- 
arum  motibus  turbulentis  corrupit.  Denique 
immenlis  hinc  inde  exercitibus  congregatis,  in 
terrarum  confiniis  caftris  e  regione  difpofitis 
uterque  Princeps  cum  fuis  copiis  confiftebat, 
quia  &  progredi  periculofum,  &  2  retrogradari 
indecorum  videbatur :  paratiorque  ?  eratuterque 
vel  Princeps  vel  exercitus  propter  bellici  dif- 
criminis  ambiguos  exitus  prcelium  excipere 
quam  inferre.  Viri  ergo  pacifici  hanc  ha^fita- 
tionem  +  feminandse  pacis  occafionem  haben- 
tes,  ne  duorum  zelus  &  fuperbia  hominum 
ftrages  innoxiorum  parerent  populorum,  pie 
cauteque  fategerunt.  Et  quoniam  fiib  clypeo, 
ut  dici  folet,  melius  plerumque  procedit  pacis 
negotium  :  Principibus  quod  prius  ne  audire 
quidem  fuftinebant,  fine  magna  difficultate  per- 

i.  Sic  etiam  MS.  Pic.  ^4ntectt  conceptis.  z.  Retrogredi  Edd.fr. 
Vidt  /.IV.  c.i  7.  j.Uterque  etat  Edd. fr.  4.  Defunt  feminandae  pacis 
occafioncm  in  Edd.  friorib. 

fuafum 


Liber     Secundus.  145" 

fuafimi  eft.  Itaque  pacificati  funt  Principes,  & 
populi  rediere  in  fua.  Sane  eodem  anno  Theo- 
baldus  Cantuarienfis  Archiepifcopus  deceflit, 
cui  Thomas,  Cancellariusregius,anno  fequenti 
fucceflit. 

De  hcereticis  Angliam  ingrejjis^  £2  quomocio  exter- 
minati  '  funt, 

C  a  p.     XIII. 

Iisdem  diebus  Erronei  quidam  venerunt  in 
Angliam,  ex  eorum  (ut  creditur)  genere 
quos  -  vulgo  Publicanos  vocant.  Hi  nimirum 
olim  ex  Gafconia  incerto  audtore  habentes  ori- 
ginem,  regionibus  plurimis  virus  fux  perfidias 
infuderunt.  Quippe  in  latiflimis  Gallise,  Hifpa- 
niae,  Italise,  Germaniasque  provinciis  tam  multi 
hac  pefte  infe&i  efTe  dicuntur,  ut,  fecundum 
3  prophetam,  multiplicati  effe  fuper  +  numerum 
videantur.  Denique  cum  a  Prasfulibus  eccle- 
fiarum,  &  Principibus  provinciarum  in  eos  re- 
miflius  agitur,  egrediuntur  de  caveis  fuis  vulpes 
nequiffimae,  &  prastenta  fpecie  pietatis,  fedu- 
cendo  fimplices,  vineam  Domini  Sabaoth  tan- 
to  gravius,  quanto  liberius  demoliuntur.  Cum 
autem  adverfus  eos  igne  Dei  fidelium  zelus 
fuccenditur,  in  fuis  foveis  delitefcunt,  minuf- 
que  funt  noxii :  fed  tamen  occultum  fpargendo 

I,  Sint  jufto  Dei  judicio  Edd.fr.     i.  yide  netas.  P.      3.  David 
Pfitl.  138.  P.    4.  Numerum  arenaj  videantur  Edd  pioret. 

T  virus 


i4<f  Liber     Secundus. 

virus  nocere  non  definunt.  Homines  rufticani 
&  idiotse,  atque  ideo  ad  rationem  hebetes , 
pefte  vero  illa  femel  haufta  ita  imbuti,  ut  ad 
omnem  rigeant  difciplinam,  unde  rariffime 
contingit  eorum  aliquem,  cum  e  fuis  latebris 
proditi  extrahuntur,  ad  pietatem  converti.  Sane 
ab  hac  &  ab  aliis  peftibus  hsereticis  immunis 
iemper  extitit  Anglia,  cum  in  aliis  mundi  par- 
tibus  tot  pullulaverint  hserefes.  Et  quidem  haec 
infula,  cum  propter  incolentes  Britones  Bri- 
tannia  diceretur,  '  Pelagium  in  Oriente  haerefi- 
archam  fiiturum  ex  fe  mifit,  ejufque  in  fe  pro- 
ceffu  temporis  errorem  admifit :  ad  cujus  per- 
emptionem  Gallicanse  ecclefias  pia  provifio  fe- 
mel  &  iterum  beatiflimum  direxit  Germanum. 
At  ubi  hanc  infiilam  expulfis  Britonibus  natio 
pofTedit  Anglorum,  ut  non  jam  Britannia  fed 
Anglia  diceretur,  nullius  unquam  ex  ea  peftis 
haereticae  virus  ebullivit :  fed  nec  in  eam  ali- 
unde  ufque  ad  tempora  Regis  Henrici  fecundi 
tanquam  propagandum  &  dilatandum  intro- 
ivit.  Tunc  quoque,  Deo  propicio,  pefti,  quae 
jam  irrepferat,  ita  eft  obviatum,  ut  de  cetero 
hanc  infulam  ingredi z  vereretur.  Erant  autem 
tam  viri,  quam  feminae  paulo  amplius  quam 
triginta,  qui,  diflimulato  errore,  quafi  pacifice 
huc  ingrefli    funt   propagandae   peftis  gratia 

I.  Lege  Profper.  yfcptit.  Chron.  ^fnno  405.  ConHant.  presbyt.invittt 
fanffi  Germ.  stntifwdor.  &  vium  S.  Cenove.  Pic.  z.  Vererentur 
Edd.  priorts. 

duce 


Liber     Secundus.  147 

duce  quodam  Gerardo,  in  quem  omnes  tan- 
quam  praceptorem  ac  Principem  refpiciebant. 
Nam  fblus  erat  aliquantulum  litteratus :  ceteri 
vero  fine  litteris  &  ldiotae,  homines  plane  im- 
politi  &  ruftici,  nationis  &  linguae  Teutonicae. 
Aliquamdiu  in  Anglia  '  commorantes,  unam 
tantum  mulierculam  venenatis  circumventam 
fiifurris,  &  quibuldam  (  ut  dicitur )  fafcinatam 
praeftigiis,  fuo  coetui  2  aggregarunt.  Non  enim 
diu  Iatere  potuerunt,  fed  quibufdam  cunofe 
indagantibus,  quod  peregrinae  eflent  fe<Stae, 
deprehenli,  s  comprehenfi  tentique  funt  in  cu- 
ftodia  publica.  Rex  vero  nolens  eos  indifcuf- 
fbs  vel  dimittere  vel  pnnire,  Epifcopale  prae- 
cepit  Oxonias  concilium  congregari.  Ubi  dum 
fblemniter  de  religione  convenirentur :  eo , 
qui  lkteratus  videbatur,  fiifcipiente  caufam 
omnium,  &  loquente  pro  omnibus,  Chriftianos 
fe  cfle,  Sc  do&rinam  Apoftolicam  venerari  re- 
fponderunt.  Interrogati  per  ordinem  de  facrae 
fidei  articulis :  de  fubftantia  quidem  fuperni 
medici  rec~ta,  de  ejus  vero  remediis,  quibus 
humanae  infirmitati  mederi  dignatur,  id  eft,  di- 
vinis  facramentis,  perverfa  dixerunt ;  facrum 
Baptifma,  Euchariftiam,  Conjugium  deteftan- 
tes,  atque  unitati  catholica^,  quam  haec  divina 
imbuunt  fubfidia ,  aufu  nefario  derogantes. 
Cumque  fiimptis   de   fcriptura  *  facra  divinis 

r.  ^lntea,  morantes.    i.stnteaj  aggregavcrunt.    3.  Sic  etiam  MS. 
Pic.  sfntea  omiuebamr^  compiehenfi.     4.  Dtefi  facra  in  Edd.priorib. 

T  2  urgeren- 


148  Liber     Secundus. 

urgerentur  teftimoniis,  fe  quidem  ut  inftituti 
erant  credere,  de  fide  vero  fua  difputare  nolle 
refponderunt.  Moniti,  ut  poenitentiam  age- 
rent ,  &  corpori  ecclefiae  unirentur ,  omnem 
confilii  falubritatem  fpreverunt.  Minas  quo- 
que  l  pie  praetentas  ut  vel  metu  refipifcerent, 
deriferunt ,  verbo  illo  dominico  abutentes  : 
a  Beati  qui  perjecutionem  patiuntur  propter  jufti- 
tiam,  quoniam  ipforum  eft  regnum  coelorum.  Tunc 
Epifcopi,  ne  virus  hsereticum  latius  ferperet 
praxaventes,  eofdem  publice  pronunciatos  has- 
reticos  corporali  difciplinas  fubdendos  catho- 
lico  Principi  tradiderunt.  Qui  prsecepit  hasre- 
tica^  infamiae  characterem  frontibus  eorum  in- 
uri,  &,  fpeclrante  populo,  virgis  coercitos  urbe 
expelii ,  diftricte  prohibens  ne  quis  eos  vel 
hofpitio  recipere,  vel  aliquo  folatio  confovere 
praefumeret.  Dicla  fententia,  ad  pcenam  ju- 
ftiflimam  ducebantur  gaudentes ,  non  lentis 
pailibus  praseunte  magiftro  eorum  &  ?  canente, 
*  Beati  eritu  cum  vos  oderint  homines.  In  tan- 
tum  deceptis  a  fe  mentibus  feductorius  abute- 
batur  fpiritus.  Illa  quidem  muliercula  quam 
in  Anglia  feduxerant,  metu  fupplicii  difcedens 
ab  eis,  errorem  confefTa  reconciliationem  me- 
ruit.  Porro  deteftandum  illud  collegium,  cau- 
teriatis  frontibus,  juftse  feveritati  fubjacuit : 
eo,  qui  primatum  gerebat  in  eis,  ob  infigne 

T  .  Ita  quoque  AtS.  Pic  *Antea  defiderabantnr,  pie  prjctentas.    z.Matt. 
j.  P.     3.  y4meat  cantante.     4-  Matt.  J.  P. 

magi- 


LlBER      SECUNDUS.  149 

magifterii,  inuftionis  geminse,  id  eft,  in  fronte 
&  circa  mentum,  dedecus  fuftinente.  Sciflifque 
cingulo  tenus  veftibus  publice  casfi,  &  rlagris 
refonantibus,  urbe  eje&i,  algoris  intolerantia 
(hiems  quippe  erat)  nemine  vei  exiguum  mi- 
fencordias  impendente,  mifere  interierunt.  Hu- 
jus  feveritatis  pius  rigor  non  '  folum  a  pefte 
illa,  quae  jam  irrepferat,  Anglias  regnum  pur- 
gavit,  verum  etiam,  ne  ulterius  irreperet,  in- 
cuffo  hasreticis  terrore  prascavit. 

De  Concilio  2  Turonu  celebrato  ab  Alexandro  Papa. 
Cap.    XIV. 

o  d  e  m  .tempore  Romanus  Pontifex  Alex- 
ander  de  Apulia  liquido  itinere  venit  in 
Gallias.  Cum  enim  illi  (  ut  fuperius  di&um 
eft)  prseter  terras  Alemannica?  fubditas  pote- 
ftati  totus,  in  3  hiis  quas  Dei  funt,  orbis  pareret 
Latinus,  vias  tamen  obfidentibus  4  O&oviani 
fatellitibus,  &  vel  eum  adeuntes ,  vel  ab  eo 
redeuntes,  fi  qui  forte  inciderent,  rebus  omni- 
bus  fpoliatos  carcerali  quoque  cuftodise  manci- 
pantibus,  rariffimus  ad  illum  poterat  effe  ac- 
ceffus,  unde  nec  ipfe  poterat  ut  volebat  &  de- 
cebat  fungi  fummo  facerdotio,  &  longius  A- 
poftolicae  brachium  extendere  poteftatis.   Hu- 


I.  Sic  plam  in  MS.  r.oftro,  licet-n  a  fuj»-a  lin.  idque,  ut  vidctur,ab  aiia 
manu  fcribatur.  ^intca,  non  pefte  illa.  Picardm  tamcn  fatetur  in  Cod. 
fuo  folura  itidem  exjlare.  z.  Turone  Edd.  /r.  3.  His  Edd.pr.  4-s*n- 
tea,  Octaviani.  ms 


IfO  Liber     Secundus. 

jus  rei  gratia  mari  fe  credens,  &  cum  ingenti 
periculo  provincias  adiens  Occidentis,  occur- 
rentibus  ei  Prsefulibus  &  nobilibus  regionum 
Gallicanae  Ecclefise,  multorum  deiideriis  ex- 
pe&atus  advenit.  Magni  quoque  Francorum 
&  Anglorum  Reges  adventum  ejus  folemni  ho- 
norantes  occurfu,  qualia  regiam  decebant  ma- 
gnificentiam,  infigni  exuli  hilariter  obfequia 
prasftiterunt.  Principum  itaque  favore  adjutus, 
convocatis  ecclefiarum  paftoribus ,  in  odtavis 
Pentecoftes  generale  concilium  cum  multa  glo- 
ria  '  Turonis  celebravit,  anno  ab  incarnatione 
1163.  Domini  m.c.lxiii.  z  Hujus  autem  concilii  de- 
creta  noftra?  duximus  hiftorise  inferenda. 


Decreta  Turonenjis  Concilii. 
C  a  p.  XV. 
3  canon  1.  /^\  uoni  a  m  enormis  qua^dam  confuetudo  in 
^s*>  quibufdam  locis,  contra  fand:orum  pa- 
trum  inftitutiones,  invaluit,  ut  fub  annuo  pre- 
cio  facerdotes  ad  ecclefiarum  regimen  ftatu- 
antur,  ne  id  fiat  modis  omnibus  prohibemus ; 
quia  dum  facerdotium  fub  hujufmodi  venali 
mercede  difponitur,  ad  seternae  retributionis 
prsemium  confideratio  non  habetur. 

I.  Turone  Edd.  pr.  z.  Hanc  quidem  claufulam  &  in  fuo  Cod.  exjtare 
teflatur  Picardus  5  in  fjuo  tamen  deefie  decreta  monuit.  3.  Numeriifli  mar~ 
ginales  defuntin  MSnoHro-  Neq,  exflant  in  Ed.  yintv.  Neejue,utconjicio, 
exflabant  in  Cod.  Picardi.  Cum  Picardi  tamen  Ed.  adpofuimus.  Scitndum 
autem  in  Saronii  Tom.  iz.  yin.  1 163.  alio  ordim  n.  ;8.  reccnferi  hos  Ca~ 
nonesj  quem  proinde  numeris  majoribus  dijlinximus. 

Non 


Liber     Secundus.  Ifl 

Non  fatis   utiliter  avaritia  redareuitur  in   cam. 
populo,  fi  ab  '  hiis,  qui  in  Clero  z  conftituti  vi- 
dentur,  &  prsecipue  qui  contempto  feculo  reli- 
giofbrum  nomen  profitentur  &  regulam,  3  mo- 
dis  omnibus  non  cavetur.    Prohibemus  igitur 
ne  ab  +  hiis  qui  ad  religionem  tranfire  voluerint, 
aliqua  pecunia  requiratur  -,  neve  prioratus  aut 
capellanse  quaelibet  monachorum  aut  clerico- 
rum  annua  *  diftractione  vendantur :  neque  ab 
eo,  cui  regimen  ipfarum  committitur,  pro  ea- 
rum  commiffione  ullum  precium  exigatur.  Hoc 
autem  Simoniacum  efTe,  fandtorum  6  patrum 
au&oritas  manifefte  declarat.     Unde  quifquis 
hoc  de  cetero  prsefumpferit  attentare,  partem 
fe  cum  Simone  non  dubitet  habiturum.     Pro 
7  fepultura  quoque,  vel  chrifinatis  8  &  olei  fa- 
cri  perceptione,  nulla  cujufquam  precii  vena- 
litas  intercedat,    neque  fub  obtentu  alicujus 
confuetudinis   reatum  fuum   aliquis    tueatur : 
quia  diuturnitas  temporis  non  minuit  peccata, 
fed  auget. 

Quia  in  quibufdam  epifcopatibus  Decani  ca».  3. 
vel  Archipresbyteri  ad  agendas  vices  Epifco- 
porum  vel  Archidiaconorum,  &  terminandas 
caufas  ecclefiafticas  fub  annuo  precio  ftatuun- 
tur,  quod  ad  facerdotum  gravamen,  &  fubver- 
fionem  judiciorum  non  eft  dubium  redundare : 

I.  Iis  Edd.  fnioret.  i.  Conftirui  Ed.  Pic.  3.  Omnibus  modis 
Edd.prioret.  4.  lisEdd.fr.  5  .Diftriftione  Edd.  prioret,  6.  Autodtas 
patrum  Edd-  pr.    7.  ylit  Notas.  P.     8.  Scu  fro  &  In  Edd.  friorib. 

id 


IJ-2  LlBER      SECUNDUS. 

id  ulterius  fieri  diftricStius  prohibemus.  Quod 
qui  fecerit,  removeatur  a  Clero.  Epifcopus 
quoque,  qui  hoc  in  fua  dicecefi  fuftinuerit,  & 
eccleiiaftica  judicia  fua  patitur  diflimulatione 
perverti,  canonica  diftri&ione  pledtatur. 

can.  4.  Majoribus  ecclefiae  beneficiis  in  fua  in- 
tegritate  manentibus,  indecorum  nimis  effe 
videtur,  ut l  minores  clericorum  praebendae  re- 
cipiant  fe&ionem.  Idcirco,  ut  ficut  in  magnis, 
ita  quoque  in  minimis  membris  fuis  firmam 
habeat  ecclefia  unitatem,  divifionem  praeben- 
darum  aut  dignitatum  permutationem  fieri  pro- 
hibemus. 

C4H.J'.  Plures  clericorum  &  (quod  mcerentes 
dicimus)  eorum  quoque  qui  prasfens  feculum 
profeflione,  z  votis,  &  habitu  reliquerunt,  dum 
communes  ufuras  manifeftius  damnatas  exhor- 
rent,  commodata  pecunia  indigentibus  pofTef- 
fiones  eorum  in  pignus  accipiunt,  &  proveni- 
entes  s  frucl:us  percipiunt  ultra  fortem  ;  idcirco 
generalis  concilii  decrevit  au&oritas,  ut  nullus 
amodo  conftitutus  in  clero,  vel  hoc  vel  aliud 
ufuras  genus  exercere  prsefumat ;  &  fi  quis  ha- 
(Stenus  alicujus  poiTeflionem  data  pecunia  fub 
hac  fpecie  in  pignus  accepit,  fi  fbrtem  fuam 
«■  dedu&is  expenfis  de  frucStibus  jam  percepit,ab- 
folute  poiTeilionem  reftituat  debitori.  Si  au- 
tem  aliquid  minus  habet,  eo  recepto  polTeflio 

I,    ^fntea,   juniores.      2.  Votifque  pro  votis    in  Edd.  ptiorib. 
3.  Fm&ibus  MS.  nojler.    4.  Diduftis  Edd.  fr. 

libere 


Liber     Secundus,  1^3 

libere  ad  Dominum  revertatur.  Qupd  fi  poft 
hujufmodi  conftituta  in  clero  quifquam  exti- 
terit,  qui  deteftandis  ufurarum  lucris  infiftat, 
ecclefiaftici  officii  periculum  patiatur  ;  nifi '  forte 
beneficium  ecclefiae  fuerit,  quod  redimendum 
ei  hoc  modo  de  manu  laica  2  videatur. 

3  I  n  partibus  Tolofas  damnanda  hasrefis  du-  c<"h  6' 
dum  emerfit,  quse  more  cancri  paulatim  fe  ad 
vicina  loca  diffundens,  per  Gafconiam  &  alias 
provincias,  quamplurimos  jam  infecit :  &  dum 
in  modum  ferpentis  +  infra  fuas  revolutiones 
abfconditur,  quanto  ferpit  occultius,  tanto  gra- 
vius  dominicam  vineam  in  fimplicibus  demoli- 
tur.  Unde  Epifcopos  &  omnes  domini  facer- 
dotes  in  illis  partibus  commorantes  invigilare 
praecipimus,  &  fub  interdi&ione  anathematis 
prohibere,  ne,  ubi  cogniti  fuerint  illius  hasre- 
fis  fe&atores,  receptaculum  quifquam  eis  in 
5  fiia  terra  prsebere,  aut  prsefidium  impertiri 
prsefumat :  fed  nec  in  venditione  &  emptione, 
aliqua  cum  eis  communio  habeatur,  ut,  folatio 
humanitatis  amiffb,  ab  errore  viae  fuse  refipif- 
cere  compellantur.  Quifquis  autem  contra  hxc 
venire  tentaverit,  tanquam  particeps  iniqui- 
tatis  eorum  anathemate  feriatur.  Illi  vero  fi 
deprehenfi  fiierint  per  catholicos  Principes 
cuftodise  mancipati,  omnium  bonorum  amik 
fione  multentur.  Et  quoniam  de  diverfis  parti- 

I.  Dee(l  forte  in  Edd. priorib.     i.  ^intea,  videbatur.     3.Apar- 
tibus  Edd.  fnriores,     4.  yimt<tt  intra.     5 .  Tevra  iua  Edd.  pr. 

U  bus 


III. 


1^4  Liber     Secundus. 

bus  J  in  unum  latibulum  crebro  conveniunt,  & 
praeter  confenfum  erroris  nullam  cohabitandi 
caufam  habentes  in  uno  domicilio  commoran- 
tur :  talia  conventicula  &  inveftigentur  atten- 
tius,  &  fi  inventa  fuerint,  canonica  feveritate 
vetentur. 
c™7.  Quamvis  grave  nimis,  &  divini  animad- 
verlione  judicii  dignum  habeatur,  quod  Laici 
quidam,  quod  facerdotum  eft,  in  ecclefiafticis 
rebus  ufurpant :  majorem  tamen  mcitat  formi- 
dinem  ac  dolorem,  quod  fbmitem  fui  erroris  in 
ipfo  clero  dicuntur  2  aliquotiens  invenire,  dum 
quidam  fratrum  &  coepifcoporum  noftrorum 
aliorumque  praelatorum  ecclefias  decimas  eis, 
&  ecclefiarum  difpofitiones  indulgent :  &  in 
devia  eos  mortis  impellunt,  qui  prasdicatione 
eorum  ad  vitas  viam  fuerant  revocandi,  de  qui- 
bus  Dominus  dicit  per  s  prophetam,  peccata  po- 
puli  mei  comedunt ,  (3  ad  iniqmtatem  provocant 
animas  eorum,  Unde  ftatuimus,  ut  quifquis  ali- 
cui  laico  m  feculo  remanenti  eccleiiam  deci- 
mamve  concefferit,  a  ftatu  fiio  tanquam  arbor, 
quse  inutiliter  terram  occupat,  fuccidatur,  & 
donec  4  emendetur ,  ruinse  fux  jaceat  dolore 
proftratus. 

Non  magnopere  antiqui  hoftis  invidia  in- 

VIIL  firma  ecclefise  membra  pracipitare  laborat; 
fed  manum  mittit  ad  defiderabilia  ejus,  &  e- 
le&os  quofque  nititur  fupplantare,  dicente  fcri- 

x.  Htkge  ttotas  ad  c.  j^.bujus  libri.  P.     a.Aliqtloties  Edd.fr.    $.Ofee 
4.P.    4.Emendet^/5.  nojier.  ptura, 


Cm.  8. 


LlBEK.      SECUNDUS.  Ij-y 

ptura,  '  Efc<2  ejiis  elecla.  Multornm  fiquidem 
2  cafum  opcraii  fe  reputat,  ubi  preciofius  ali- 
quod  membrum  ecclefiae  fua  fiierit  calliditate 
detra&um.  Inde  nimirum  eft  quod  fe  in  An- 
gelum  lucis  more  fblito  transfigurans,  fub  ob- 
tentu  languentium  fratrum  confulendi  corpo- 
ribus,  &  ecclefiaftica  negotia  fidelius  pertra- 
ctandi,  regularcs  quofdam  ad  legendas  leges 
&  confectiones  phyficas  ponderandas  de  clau- 
ftris  fuis  educit.  Unde  ne  fub  hac  occafione 
fpirituales  viri  mundanis  3  rurfum  acl:ionibus 
involvantur,  &  in  interioribus  ex  eo  ipfi  defi- 
ciant,  ex  quo  fe  aliis  putant  in  exterioribus 
providere :  de  pra:fentis  concilii  afTenfu  ftatui- 
mus,  ut  nullus  omnino  poft  votum  religionis, 
poft  facfam  in  aliquo  religiofo  loco  profeffio- 
nem,  ad  phyficam,  legefve  mundanas  legendas 
permittatur  exire.  Si  vero  exierit,  &  ad  clau- 
ftrum  fuum  infra  duorum  menfium  fpatium 
non  redierit,  ficut  excommunicatus  ab  omni- 
bus  evitetur,  &  in  nulla  caufa,  fi  patrocinium 
prseftare  voluerit,  audiatur.  Reverfus  vero,  in 
choro,  in  capitulo,  in  menfa,  &  ceteris,  ulti- 
mus  fratrum  femper  exiftat :  &  (nifi  ex  mife- 
ricordia  forte  Apoftolicse  fedis)  totius  fpem 
promotionis  ♦  amittat. 

i.  Job.  39.  juxta  70.  P.  2.  ^inteay  cafij.  3.  -rfntea,  rurfus. 
4.  Sic  plane  Coi.  noffer  MS.  Neqne  aliter  ipfe  Codex  Picardi.  Qwn  <£» 
ita  ethm  Ed.  Slntverpienfis .  ^lt  mox  pojl  amittat  fcqtttntia  jubtexuit 
in  fua  Edh.  Picardus,  ex  l.  V.  c.c).Decret.  Epifcopi  vero,  Abbate>, 
Priores  tantx  enormitati  confentientes  &  non  corrigentes,  fpoli- 

U  z  entur 


i$6  Liber    Secundus. 

De  ira  J{egis  in  venerabilem  Tbomam  Cantuarien- 
fem  Archiepifcopum. 

Cap.    XVI. 

Anno  concilii  ejufdem  nondum  emenfb, 
adverfus  venerabilem  Thomam  Cantua- 
rienfem  Archiepifcopum  ira  Regis  Anglorum 
excanduit,  multorum  &  enormium  malorum, 
quas  fecuta  nofcuntur,  infameprincipium.  Sane 
idem  Thomas  Lundoniis  oriundus,  vir  acris 
ingenii  &  competentis  eloquii,  vultu  &  mori- 
bus  elegans,  in  efficacia  quoque  rerum  agen- 
darum  nulli  fecundus,  in  obfequio  Theobaldi 
Cantuarienfis  Archiepifcopi  praecipuus  fuerat, 
&  ab  eo  Archidiaconatum  Cantuarienfem,  Ro- 
gerio  ad  Eboracenfis  ecclefise  Pontificatum  afc 
fumpto,  acceperat.  Cum  autem  Henricus  fe- 
cundus,  defunc1:o  Stephano  (ut  fiiperius  J  ex- 
pofitum  eft)  regnum  hereditarium  2  fufcepifTet, 
virum  coram  Regibus  ftare  idoneum  fibi  deeffe 
non  pafTus,  fublimitatis  regias  fecit  Canceila- 
rium.  Qup  officio  infignis,  tam  egregie  feculo 
militavit,  tanti  apud  Principem  amons  5  fimul 

entur  propriis  honoribus,  &  ab  ecclefiae  liminibus  arceantur,  ca- 
Iumniam,  &  audaciam  temere  litigantium  condemnando  in  ex- 
penfis,  &  alio  multiplici  remedio  fanftio  imperialis  compcfcit. 
Quoniam  igitur  facris  inftitutis  confonare  dignofcitur  :  prxci- 
pimus  ut  de  cetero  in  caufis  pecuniariis  viclus,  viftori  in  expcnfis 
Jegitimis  condemnetur  :  nifi  fententia  pro  abfente  feratur. 
i.  Diftum  eft  Edd.  friores.  i.  Sufcepit  Ed.  Pic.  3.  Id  fujius  nat* 
rat  Mattb.  Parhrus  in  yinticiuit.  Ecciefite  Britann.  Pic. 

& 


LlBER      SECUNDUS.  iy7 

&  honoris  prserogativam  obtinuit ,  ut  con- 
regnare  videretur.  Eluxerant  ei  anni  aliquot 
in  militia  feculari,  cum  ecce  Ecclefiafticae  mi- 
liti^e  afcribitur,  &  voluntate  regia  Cantuari- 
enfis  ecclefiae  pontificatum  iortitur.  Mox  tanti 
honoris  quantum  efTet  onus,  pia  &  fagaci  con- 
fideratione  permetiens,  habitu  &  moribus  ita 
repente  mutatur,  ut  quidam  dicerent,  digitus 
1  eji  hic  :  alii  autem,  hcec  mutatio  dexteree  exceifi. 
Secundo  promotionis  fiKe  anno  concilio  Turo- 
nenfi  interfuit :  ubi  ( ut  dicitur )  pontificatum, 
minus  fincere  &  canonice,  id  eft,  per  operam 
manumque  regiam,  fufceptum,  pungentis  con- 
fcientise  ftimulos  non  ferens,  fecreto  in  2  ma- 
nus  Domini  Papse  refignavit.  Qui  fadtum  ap- 
probans,  paftoralem  illi  farcinam  Ecclefiaftica 
manu  rurfus  impofuit,  &  in  homine  fcrupulofb 
turbats  confcientise  lasfionem  fanavit.  Regref- 
fis  a  concilio  ad  proprias  fedes  Epifcopis,  3  re- 
gnum  &  facerdotium  in  Anglia  difceptare  cce- 
perunt,  &  facta  eft  tnrbatio  non  modica  fuper 
prasrogativa  ordinis  clericalis.  +  Regi  quippe 
circa  curam  regni  fatagenti,  &  malefa&ores  fine 
dele&u  exterminari  jubenti,  ajudicibus  intima- 
tum  eft,  quod  multa  contra  difciplinam  publi- 
cam,  fcilicet  furta,  rapinae,  homicidia,  a  cle- 
ricis  faspius  committerentur,   ad   quos  fcilicet 

1.  Dei  addit  MS.  Pic.  Et  opinor  re&ius  (Jnquit  cl.  D  Hpg.Ttvyf- 
denw)  non  tainen  ineft:  MSo.  quo  utor  optimae  notx  &  fidei. 
x.  Manu  AIS  nojler.  3.  Sk  etiam  MS.  Pic  jimta  dejlderabaturt 
jegnum.     4.  Rege  Edd.fr. 

hicx 


Ij-8  Liber     Secundus. 

laicae  non  pofTet  jurifdi&ionis  vigor  extendi. 
Denique  »  ipfb  audiente  declaratum  dicitur, 
plufquam  centum  homicidia  intra  fines  Angliae 
a  clericis  fub  regno  ejus  commifTa.  Quam- 
obrem  acri  motu  turbatus,  in  fpiritu  vehe- 
menti  contra  malefacStores  clericos  pofuit  le- 
ges,  in  quibus  utique  zelum  juftitiae  publica^ 
habuit,  fed  fervor  immoderatior  modum  ex- 
ceflit.  Sane  hujus  immoderationis  regiaa  no- 
ftri  temporis  Epifcopos  tantum  refpicit  culpa, 
quantum  ab  eis  proceffit  &  caufa.  Cum  enim 
facri 2  praecipiant  canones,  Clericos,  non  fblum 
facinorofbs,  id  eft,  gravionbus  3  irretitos  cri- 
minibus,  verum  etiam  leviorum  criminum  reos, 
degradari;  &  tot  milia  talium,  tanquam  innu- 
meras  inter  pauca  grana  paleas,  Ecclefia  ♦  An- 
glicana  contineat ;  quantos  a  multis  retro  an- 
nis  clericos  in  Anglia  contigit  officio  privari  ? 
Nempe  Epifcopi,  dum  defendendis  magis  cle- 
ricorum  libertatibus  vel  dignitatibus,  quam  eo- 
rum  vitiis  corrigendis  refecandifque  invigi- 
lant,  arbitrantur  obfequium  fe  praeftare  Deo 
&  Ecclefise  fi  facinorofbs  clericos,  quos  pro 
officii  debito,  canonicas  vigore  cenfurae,  coer- 
cere  vet  nolunt,  vel  negligunt,  contra  publi- 
cam  tueantur  difciplinam.  Unde  clerici,  qui 
in  fortem  Domini   vocati  tanquam  ftellae  in 

I.  Hucrefer  c.  22,23.  '■  *•  V'U£  S.Thorme,  dicl<e  hi(/or.  quadripar- 
th<e.  Pic.  2.  s4htea}  praxipiunt.  3.  Hxreticos  pro  irretitos  in 
Ed.  jintv.     4.  sinua,  Anglica. 

firma- 


Liber     Secundus.  IJ9 

riimamento  cceli  pofitse,  vita  &  verbo  lucere 
1  deberent  fuper  terram,  habentes  per  impu- 
nitatem  agendi  quodcunque  libuerit  licentiam 
&  libertatem,    neque  Deum,    cujus  judicium 
tardare  videtur,    neque  homines  poteftatem 
habentes  reverentur ;  cum  &  Epifcopalis  circa 
eos  follicitudo  fit  languida,  &  feculari  eos  ju- 
rifdictioni   facri   eximat  ordinis  prasrogativa. 
Cum  ergo  memoratus  Princeps  in  paleas  facri 
ordinis,  2  id  eft,  facinorofbs  clericos  vel  difcu- 
tiendos  vel  puniendos  nova  quasdam  ftatuta 
fecilTet,  in  quibus  (utdictnmeft)  modum  non 
tenuit :  ita  3  ea  demum  credidit  fore  rata,  fi 
epifcoporum  efTent  confenfu  roborata.    Con- 
vocatis  ergo  ad  eliciendum  quocunque  modo 
confenfum  Epifcopis,  ita  omnes  ufque  ad  unum 
vel  pellexit  blanditiis  vel  infregit  terroribus 
ut  regia?  voluntati  cedendum  parendumque  pu- 
tarent,  &  novarum  legum  illarum  confcripti- 
oni  propria  figilla  apponerent.  Ufque  ad  unum 
dico.  nam  folus  Cantuarienfis  Archiepifcopus 
flexus  non  eft,  fed  ad  omnem  impulfum  ftetit 
immobilis.  Tunc  vero  tanto  vehementius  *  Re- 
gius  in  eum  furor  efferbuit,  quanto  ipfe  regali 
magnificentias  ratione   dati   &  accepti  magis 
obnoxius  videbatur.     Unde  Rex  ccepit  ei  gra- 
vis  exiftere,  occafionibus  eum  undecunque  ex- 
quifitis  pulfare,   eorum,    quse  olim  in  regno 

i.  Debcnt  Ed.  Pic.     i.  Et  MS.  Pk.     3.  Stcetiam  MS.  Pic.  *An- 
teat  ut/>ro  ea.    4.  sintea}  Regis. 

Cancel- 


160  LlBER      SECUNDUS. 

Cancellarius  fecerat,  rationem  expofcere.  Ille 
intrepida  libertate  refpondit,  fe  expleta  fecu- 
lari  militia  Ecclefiae  a  Principe  cui  militaverat 
abfblute  fuiffe  dimilfum,  nec  debere  in  fe  per 
occafionem  magis  quam  veritatem  vetera  re- 
plicari.  Cumque  in  dies  Regii  furoris  caufe  in- 
gravefcerent,  eo  die,  quo  plenius  refponfurus 
erat  obje&is,  folemne  illud  officium  de  beato 
Stephano,  fcilicet :  Sederunt  Vrincipes^  &  adver- 
fum  me  loquebantur,  £?  iniqui  perfecuti  funt  me,  juf- 
fitcoram  fe  in  celebratione  facrificii  fblemni- 
ter  decantari.  Mox  curiam  ingreffus  eft,  cru- 
cem  argenteam  ante  fe  portari  fblitam  manu 
propria  bajulans.  Volentibufque  quibufdam 
Epifcoporum,  qui  aderant,  minifterium  por- 
tandae  ante  Metropolitanum  proprium  crucis 
fufcipere,  abnuit,  nec  alium  in  illo  conventu 
publico  crucis  bajulum  quantumcunque  roga- 
tus  admifit.  '  Hiis  tanquam  excandefcentis 
jam  furoris  fomitibus  rege  fupra  modum  in- 
flammato,fequenti  no&eclam  profugiens  tranf- 
fretavit ;  &  fufceptus  honorifice  a  Rege,  nobili- 
bus,  Epifcopifque  Francorum,  pro  tempore  ibi- 
dem  confedit.  Rex  vero  Anglorum  in  abfen- 
tem  irrationabiliter  2  faeviens,  &  plufquam  de- 
ceret  Principem,  effrenato  furori  indulgens : 
indecora  fatis  &  >  miferabili  ultione  omnem 
ejus  propinquitatem  Anglias  finibus  exturbavit. 

i.  Iis  Edd.  frioret.     z.  Skttlam  AlS.  Pk.  ^intea,  fsvus.     3.  Mi- 
jfabili  Ed.  Pic 

Sane 


LlBER      SECUNDUS.  Itfl 

Sane  cum  plerique  fbleant  in  '  hiis,  quos  a- 
mant  &  laudant,  a  afFe&u  quidem  propenfiori, 
fed  prudentia  parciori,  quicquid  ab  eis  geritur. 
approbare :  plane  ego  in  viro  illo  venerabili, 
ea,  quse  ita  ab  ipfo  a&a  fiint,  ut  nulla  exinde 
proveniret  utilitas,  fed  fervor  tantum  accende- 
retur  regius,  ex  quo  tot  mala  poftmodum  pul- 
lulafTe  nofcuntur,  laudanda  nequaquam  cen- 
fuerim,  licet  ex  laudabili  zelo  procefTerint :  fkut 
nec  in  beatiflimo  Apoftolorum  Principe,  arcem 
jam  Apoftolica?  perfe&ionis  tenente,  quod 
gentes  fiio  exemplo  Judaizare  coegit ;  in  quo 
eum  Doctor  gentium  reprehenfibilem  s  decla- 
rat  fuifle,  licet  eum  conftet  laudabili  hoc  pie- 
tate  fecifTe. 

De  morte  *  OUoviani^  ($  reditu  Alexandri  Papx 
in  Italiam. 

Cap.   XVII. 

Alexandro  *  Papa  poft  Turonenfe  con- 
cilium  in  Galliis  commorante,  6  Oclovi- 
anus  ( qui  &  Vi&or  eft  dictus )  extrema  forte 
devidtus,  initi  certaminis  vi<5toria  caruit :  & 
nominis,  quod  tanquam  pro  omine  a  fuis  ac- 
ceperat,  fallax  praefagium  non  implevit.  Tunc 
Joannes  de  San&o  Martino,  imperiali  favore 

I.  ^4ntea}  iis.  i.  ^dntea,  efFeftu.  $.Galat.  z.  P.  4.  O&avi- 
ani,  &  de  reditu  venerabilis  Papce  Alexandri  in  Italiam  Edd.priorti. 
5.  Sic  eiiam  MS.  Pfc.  ^intea  defiderxbatur,  Papa.  6.  O&avianus 
(qui  Viftor  &c.  Edd.  priorts. 

X  adju- 


I(j2  LlBER      SECUNDUS. 

adjutus,  Guidonem  Cremenfem  collegam  fuum 
loco  devidfa  Vi&oris  inftituit ,  ne  vi&i  vide- 
»rentur.  Alexander  vero  annis  aliquot  in 
Galliis  demoratus,  repatriandi  iter  arripuit , 
apud  montem  Peflulanum  tranfitum  in  Apu- 
liam  '  opperiens  opportunum.  Imperator  ve- 
ro  non  quiefcens,  fecretis  (ut  dicitur)  litte- 
ris,  &  promiflis  ampliflimis  apud  *  Willelmum 
3  ejufdem  urbis  Dominum  agere  ftuduit,  ut 
proderet  hofpitem.  At  vir  memorabilis  inte- 
grse  fidei  +  eft  inventus,  &  infignem  hofpitem 
decentiflime  honoravit.  Cumque  Cardinales 
cum  multitudine  virorum  fortium,  qui  Jerofo- 
lymam  properabant,  Dromonem  *  hofpitalis 
Hierofolymitani  ingrefli  ,  Dominum  Papam 
mox  fecuturum  jadtis  in  alto  mari  anchoris  ex- 
peclrarent :  contigit  Dromonem  a  praetereunte 
clafle  piratica  infeftari.  Advehebatur  Pontifex 
ex  Triremi  ingreflurus  Dromonem  :  fed  con- 
fpecl:is  circa  Dromonem  piratis,  mox  remis 
retortis  in  6  Magalonenfem  fe  portum  recepit. 
7  At  viri  virtutis  qui  erant  in  Dromone,  tam 
viriliter  reftitere  Piratis,  ut  confufbs  nec  illas- 
fbs  abigerent.  Itaque  Dominum  Papam  non 
ulterius  cum  periculo  expedtandum  cenfentes, 
curfu  profpero  fines   regni  Siculi  attigerunt. 

t .  Reperiens  MS.  Pic.  z.  Guillelmutn  Edd.  pr.  3.  lllum  ipfum 
tjje  ad  qnem  /nnoc.  3.  refcriptum  exflat  c.  Pervenit  /.  4.  nihil  repugnat- 
Pic.  4.  Inventus  efl:  Edd.  priores.  j.yide  notas.  P.  6.  Magolonen- 
fem  MS.  nofter.  7.  At  ii,  qui  erant  in  Edd.  priorib.  Viri  tamen  in 
f»9  etiam  Cod.  exftare  tejiatur  Pkardus. 

Idem 


LlBER      SECUNDUS.  I63 

Idem  vero  Pontifex  poft  dies  aliquot  in  alia 
navi  mari  fe  credidit,  &:  fecundis  in  Apuliam 
flatibus  nullo  prorfus  obfiftente  tranfivit.  Suf- 
ceptufque  reverenter  a  Rege  Siculo  &  quot- 
quot  ejus  erant  ditioni  fubje&i,  cives  quoque 
Romanos  cum  optimatibus  poft  modicum  de- 
votos  &  fubditos  habuit.  Verum  arcta  erat 
via,  quse  exTranfalpinis  regionibus  ad  eum  du- 
cebat ;  eo  quod  Satellites  vel '  Imperatoris  vel 
Pfeudo-papositinera  follicite  obfervarent.  Porro 
Imperator  Ecclefiafticas  pacis  diruptor,  pace 
&  integritate  diu  non  eft  gavifusimperii.  Cum 
enim  in  Longobardos  infblentius  ageret,  illi 
jugum  Alemannicum  non  ferentes,  in  liberta- 
tem  fe  priftinam  receperunt,  &  reftanrato  a 
propriis  civibus  ex  difperfione  confluentibus, 
cum  fociarum  auxilio  civitatum  Mediolano  : 
urbem  quoque  Alexandriam,  exnomine  Domini 
Papse,  cui  fe  devotos  effe  gaudebant,  fic  vo- 
catam,  apto  loco  ad  excipiendos  primos  Ale- 
mannorum  Italiam  ingredientium  impetus  con- 
diderunt.  Quam  dum  Imperator  in  ipfis  ejus 
primordiis  obfidione  cinxiffet,  expugnare  non 
potuit :  fed  exercitu  fruftra  fatigato  difcedens, 
hoftium  contra  fe  fiduciam  auxit. 

I .  Imperatores  Ed.  ^fntverp,  vnalt. 


X  2  De 


1^4  Liber     Secundus. 

De  fecunda  expeditione  Walenfi  &  de  adquifitione 
Britannia. 

C  a  p.    XVIII. 

An  n  o  quo  Papa  Alexander  ( ut  di&um  eft ) 
relictis  l  Galliis  Apuliam  remeavit,  orta 
1  inter  Regem  Anglorum  &  Walenfes  rediviva 
fimultas,  utnque  parti  res  magni  negotii  fiiit. 
Cum  enim  eadem  gens  effrenis  &  effera,  rupto 
petulanter  fbedere,  obfidibufque,  quos  in  fidem 
padtorum  dederant,  periculo  expofitis,  vicinos 
Anglorum  fines  turbarent :  Rex  immenfo  tam 
ex  regno  quam  ex  Tranfmarinis  provinciis  ex- 
ercitu  adunato,  vi  magna  hoflium  fines  in- 
greffus  eft.  Et  quidem  propter  inextricabiles 
locorum  difficultates  non  poterat  longius  pro- 
gredi :  fed  tamen  eorum  frenatis  excurfibus  ita 
coar&avit  inclufos,  ut  pacem  meditari  coge- 
rentur.  Rex  vero  ex  3  Walliis  reducT:o  exercitu 
ad  alia  vocatus  negotia,  transfretavit,  filiorum 
propenfiori  opera  futura?  promotioni  &  dita- 
tioni  profpiciens.  Quippe  ex  4  Alianore  quon- 
dam  Francorum  regina  fufceptis  quatuor  filiis, 
Henricum  natu  majorem  regni  Anglici,  &  Du- 
catus  Normannici,  cum  Andegavenfi  Comitatu 
fuccefTorem  relinquere,  Richardum  vero  Aqui- 
tanix,  &  Gaufridum  Britannise  pra^ficere  cogi- 

r.  GalJiis  in  Apuliam  Edd.  prhres.     z .  In  MS.  nofier.     3.  slntea, 
V/aJiis.    4.  Alienora  Edd.  priores, 

tabat : 


LlBER      SECUNDUS.  16S 

tabat :  quartum  natu  minimum  Joannem  fine 
terra  l  agnominans.  Tres  z  quoque  ex  eadem 
habens  filias ,  unam  Regi  Hifpanias  ,  alteram 
vero  Saxonise  Duci  defpondit :  tertiam,  non- 
dum  nubilem,  Regi  Sicilise  iiio  tempore  com- 
parem  daturus.  Verum  quod  3  de  prasficiendo 
Britannias  filio  cogitabat,  artibus  viribufque 
paulatim  prasparabat,  cum  necdum  fuas  Bri- 
tanniam  ditioni  fubjugaiTet.  Jam  tamen  duos 
in  eandem  provinciam  prasparatos  habebat  in- 
qrelTus :  civitatem  fcilicet  +  Nammatenfem  & 
Caftrum  Dolenfe.  Contigit  autem  Conanum 
5  Comitem  Richemundenfem,  qui  Majori  Bri- 
tannias  parti  dominabatur,  in  fata  concedere, 
relicta  ex  forore  Regis  Scottorum  herede  unica 
filia.  Quam  Rex  innubilem  impuberi  filio  co- 
pulans, 6  &  omne  jus  i  puellulas  in  propriam  po-  ' 
teftatem  redegit.  Erant  autem  inBritannia  qui- 
dam  nobiles  tantarum  opum  &  virium,  ut  nul- 
lius  unquam  dignarentur  fubjacere  dominio. 
8  Hiis  a  multis  5  retro  annis  dominandi  libi- 
dine,  atque  impatientia  ferviendi  hoftiliter 
contendentibus,  praxlara  olim  ,0  regio  ita  di- 


l .  yintea^  cognominans.  z.  Quidem  pro  quoque  in  Edd.  priorib. 
3  De  omittunt  Edd.  priores.  4.  Naminatenfem  Edd.  priores,  quomodo 
&  m  fuo  etiam  Cod.  legi  tefiatur  Picardus,  qtti  tamen  Nannetenfem 
ueccjfario  efie  legendttm  monuit.  y.  Comitem  fcilicet  Richemonten- 
fem  Edd.  priores.  6.  Deefi  &  in  Edd  priorib.  7.  Puellae  Ed.  Pic. 
8-  Jiis  multis  Ed.  Pia  His  quoque  in  Ed.  ^ntverp.  9.  Annis  retro 
Edd.priores.  10.  Provincia  Edd.priores,  Infuo  autemCod.  Regis  re- 
gio  ita  iegi  tcfiamr  Pkardut. 

Iacerata 


166  Liber     Secundus. 

Iacerata  atque  attenuata  erat,  ut  in  ea  ex  agris 
opulentiffimis  vaftse  folitudines  viderentur. 
Cumque  a  potentioribus  inferiores  premeren- 
tur,  Regis  Anglorum  auxilium  expetentes,  ejus 
le  ditioni  fpontanee  fubdiderunt.  Quibus  ille 
prompto  animo  &  profuiis  opibus  auxilium 
fubminiftrans,  ipfos  quoque  potentes,  qui  & 
magnitudine  virium,  &  vix  acceffibilium  natura 
locorum  eatenus  inexpugnabiles  credebantur, 
fubegit;  ficque  in  brevi  Britannia  tota  poti- 
tus,  l  turbatoribus  vel  expulfis  vel  domitis,  eam 
in  cun&is  finibus  fuis  ita  difpofuit  atque  com- 
pofuit,  ut,  populis  in  pace  agentibus,  deferta 
paulatim  in  ubertatem  verterentur. 


De  tranjitu  piijjimi  Regis  Scottorum  Malcolini. 
Cap.    XIX. 

Circa  hxc  tempora  Chriftianiffimus  Rex 
Scottorum  Malcolinus,  cujus  in  prasce- 
denti  libro  *  (prout  decuit)  fecimus  mentio- 
nem,  Chrifto  vocante,  hominem  exuens,  An- 
gelis  3  fbciandis  regnum  non  perdidit,  fed  mu- 
tavit.  Hominem  Angelicse  finceritatis  inter  ho- 
mines,  &  tanquam  terrenum  quendam  ange- 
lum  (quo  dignus  non  erat  mundus)  coeleftes 
angeli  rapuerunt  e  mundo.     Homo  in  setate 

i.  Turbatoribufque  cxpulfis  Edd.  priores.     z.  Cap.  2j.  P.    3.  So- 
ciandus  Edd.  friores. 

tenera 


Liber     Secundus.  167 

tenera  mirandae  gravitatis,   in  regni  faftigio 
atque  delicns  '  itupendas  &  fine  exemplo  puri- 
tatis,  ex  corpore  virgineo  raptus  eft 2  ad  agnum 
virgims  filium,  fecuturus  eum  quocunque  ierit. 
Raptus  eft  plane  morte  immatura,   ne  miran- 
dam  ejus  innocentiam  atque  mundiciam,  cum 
regnantem  juvenem  tot  in  contrarium  occafi- 
ones  &  incentiva  impellerent,  mutaret  malicia 
temporum.    Verum  quia  mirabili  animse  inter 
virtutum  infignia  non  deerant  ?  fordiufcula;  ex 
Regiis  deliciis,    quas  tamen  tolerabat  magis 
quam  amabat,  contracfoe  :  ccelitus  emiffa,  non 
immifla  vifitatio  paterno  eum  verbere  caftiga- 
vit,  &  excoxit  ad  purum.    Quippe  annis  ante 
exitum  aliquot  ita  elanguit,  &  pra?ter  alia  in- 
commoda  graviffimis  extremitatum,  id  eft,  ca- 
pitis  Sc  pedum,  laboravit  doloribus,  ut  quilibet 
peccator  pcenitens  tantis  videretur  flagellatio- 
nibus  ad  liquidum  pofTe  purgari.    Unde  mani- 
feftum  eft,  puerum  Dei,  non  tantum  ad  pur- 
gationem,  verum  etiam  ad  probationem  &  in- 
crementa  virtutum,  vel  augmenta  meritorum, 
feveritatem  paterni  verberis  fuifTe  expertum. 
Dormivit  ergo  cum  patnbus  fuis,  &  fepultus 
eft  apud  *  Dunfermelin,  locum  fcilicet  in  Sco- 
tia  fic  di&um,    Regum  fepulturis  infignem. 


I .  Sk  etlam  MS.  Pic.  .Antea  omittebatur ,  ftupenda:.  2.  Et  fro  ad  in 
Idd.  friorib.  3.  Sic  etiam  MS.  Pic.  >4ntea,  fordecul<r,  quam  germa- 
rtiorem  ejje  letlionem  monuit  Picardm.  Codices  tamen  MSS-  authenticos  fequi 
malui.    4.  Dunfiemelin  Edd.  priores. 

Succeflit 


Itf8  Liber     Secundus. 

Succeffit  ei  frater  ejus  '  Willelmus, 2  fratri  qui- 
dem,  ut  videbatur,  ad  ufiim  mundi  aptior,  fed 
in  regni  adminiftratione  ?  fratri  felicior  non 
futurus.  Mundo,  quo  frater  fimpliciter,  ideo- 
que  pie  &  laudabiliter  uti  voluit,  non  fimplici- 
ter  ipfe  «•  uti  fed  f rui  intendens,  &  fratris  modum 
in  temporali  excellentia  multum  conatus  tran- 
fcendere,  ejus  tamen  gloriam  nunquam  po- 
tuit  vel  in  temporali  felicitate  sequare.  Nuptia- 
rum  bono,  cui  frater  pise  fan&asque  praspofuit 
virginitatis  optimum,  multo  quidem  tempore 
uti,  vel  ad  fobolem,  vel  pro  remedio  inconti- 
nentias  diftulit.  Tandem  vero  falubrioris  in- 
ftin&u  confilii  de  Tranfmarinis  cujufdam  Pri- 
mahi  filiam  duxit  uxorem :  &  de  cetero  non 
folum  vixit  corre&ius,  verum  etiam  regnavit 
felicius. 


De  vita  tfmorte  venerabilis  '  beremitce  Godrici. 

Cap.    XX. 

isdem6  fere  temporibus  venerabilis  here- 
mita  Godricus  de  Finchala  (loco  fcilicet 
fblitario  fic  dicSto)  non  longe  a  civitate  Dunel- 
menfi  fiiper  amnem  Wirum,  annis  maturus  & 
meritis,  in  domino  requievit.  in  quo  plane  cer- 

I.  ^4ntea}  Guillelmus.  z.  Sic  ttlam  MS.  Pic  ^fntea,  fratre. 
3 .  Fratre  Edd.priores.  4.  Deeft  uti  in  Edd.  priorib.  5 .  Deeft  heremitx 
in  Edd.  priorib.     6.  ^4nteat  temporibus  fere. 

laere 


LlBER      SECUNDUS.  itf? 

nere  erat  pium  altumque  divinitatis  benepla- 
citum,  ad  confufionem  nobilium  &  magnorum, 
ignobilia  mundi  &  contemptibilia  eligentis, 
Cum  enim  l  idem  effet  rufticanus  &  idiota, 
nihilque  fciens  nifi  Chriftum  Jefum  &  hunc 
crucifixum,  quod  utique  quantumlibet  2  obtun- 
lis  &  rudibus  ?  in  fidei  cunabulis  traditur :  in  in- 
grefTu  adolefcentia?  fervere  coepit  fpiritu,  totif- 
que  haufit  oilibus  ignem,  quem  Dominus  mi- 
fit  in  terram.  Denique  cselibatum,  quem  Deo 
gratum  &  fublimis  effe  meriti  fbrte  didicerat, 
devote  amplexus  ;  in  cibo  &  potu,  in  verbo 
&  geftu,  homo  fimpliciflimus  +  decentem  cum 
gravitate  fervare  modum  ftuduit.  Velox  ad  au- 
diendum,  tardus  autem  ad  loquendum,  &  in 
ipfa  locutione  parciffimus.  Flere  cum  flentibus 
do&us,  ridere  autem  cum  ridentibus,  &  jocari 
cum  jocantibus  nefcius.  Juvenis  fepulchrum 
dominicum  in  multa  paupertate  nudis  ince- 
dendo  pedibus  vifitavit,  reverfufque  ad  pro- 
pria,  locum  *  aptum  ubi  Deo  ferviret,  follicite 
qusefivit.  Accepitque  in  6  fomnis  (ficut  aiunt) 
ut  locum  Finchala  dicT:um  quaereret,  ibidem 
Deo  volente  vidhirus.  Quem  tandem  poft  mul- 
tam  luftrationem  inveniens,  ibidem  cum  {b^ 
rore  paupercula  primum,  &  ea  defun&a  folus 
multo  tempore  habitavit.    Vitas  autem  ejus  di- 

\.  Dteft  idem  in  Edd.  priorib.  z.  Obtufis  Ed.  Pic.  3.  Sic  etiam 
MS.  Pic  ^ntea  omittebantur,  in  fidei  &c.  coepit  fpiritu.  4.  Ita 
quoque  MS.  Pic  ytnteat  decente.  5 .  Sic  etiam  MS,  P/c-  yintea,  apet- 
tum.     6.  Somniis  Edd.prioret. 

Y  ftridtio 


170  LlBER      SECUNDUS. 

ftrictio  fere  fiipra  humanum  modum  fuiffe  per- 
hibetur.    Memoratus  quidem  locus  filvofus  eft, 
fed  modicam  habet  planiciem  :  quam  ille  fbdi- 
endo  exercens,    fructum  ab  ea  annuum,  quo 
utcunque  fuftentaretur,  exigebat  :    &  quantu- 
lamcunque  poterat  advenientibus  exinde  cha- 
ritatem  exhibebat.    Sane  Dunelmenfi  ecclefise 
mundiffimas  vitas  merito  commendatus,  talem 
fan&i  collegii  ibidem  confiftentis  circa  fe  pro- 
videntiam  meruit,  ut  fenior  monachus,  ad  hoc 
ipfum  deputatus,    crebro  eum  vilitaret,   tum 
1  pro  inftrucl:ione  fimplicitatis  rufticas,  tum  et- 
iam  ut z  facri  participatione  myfteni  certis  die- 
bus  muniretur.     Diu  quidem  hoftis  antiquus 
hominem  fimpliciilimum  inlidiando  circumve- 
nire  tentavit.  ubi  autem  infidias  vidit  minus 
procedere,  fimplicitatem  faltem  prasftigiis  cu- 
ravit  illudere.   Sed  vir  Dei  hoftiles  &  caute  vi- 
tavit  infidias,  &  conftanter  fprevit  derifitque 
prasftigias,  beatiflimo  maxime  Joanne  Baptifta, 
quem  fpecialiter  diligebat,  crebrius  eum  vifi- 
tante,  informante  &  roborante.     Hoc  modo 
ufque   ad  decrepitam  vivens  astatem,   paucis 
ante  mortem  annis  fenilium  defecStu  membro- 
rum  decubuit,  &  diebus  plurimis  quantulafcun- 
que  in  moribundo  corpore  vitse  reliquias  mo- 
dico  la&is  hauftu  fervavit.    3  Denique  illis  die- 

I.  Sic  ttiam  MS  Pic.  yintea.  dejtderabatur,  pio.  z.  Sic  ttiam  MS. 
Pic.  slniea,  pavticipatione  facii  minifterii.  **4t  in  Ed.  ^tntv.  par- 
titione  pro  participatione.  3 .  Ita  qitoqne  MS>  Pic. ^imea  omiuebatttrt 
<iriiii}uc. 

bus 


Liber     Secundus.  17 

bus  vidcre  eum  &  alloqui  merui,  in  oratorio 
proprio  juxta  facrum  altare  jugiter  decumben- 
tem.  Cumque  toto  fere  corpore  quodammodo 
pramiortuus  videretur,  expedite  tamen  loque- 
batur,  illa  ori  ejus  familiaria  verba,  fcilicet 
Patrem  &Filium  Sc  Spiritum  San&um,  fsepius 
rcplicans.  In  vultu  autem  ejus  miraqusedam 
dignitas  &  decus  infolitum  vifebatur.  Tranfiit 
ergo  fenex  &  plenus  dierum,  idemque  loci 
fpacium  ejus  '  nunc  tenet  corpus,  quo  vel  orans 
procumbere,  vel  segrotus  decumbere  confue- 
verat  2  vivus. 

5  De  quodam  IQtel/o,  &  gratia  divinitus  illi  collata, 

C  a  p.     XXI. 

]uit  &  alius  quidam  vir  ♦  venerabilis  in 
noftra,  id  eft,  Eboracenfi  provincia,  apud 
vicum,  Farneham  dic-tum,  nomine  Ketellus. 
Homo  quidem  rufticanus,  fed  innocentias  & 
fimplicitatis  merito  fingularem  quandam  a  Do- 
mino  gratiam  confecutus.  De  quo  fane  plura 
memorabilia  veracium  mihi  virorum  innotuere 
relatu,  e  quibus  pauca  retexam.  Idem  cum  ef- 
fet  adolefcens  ,  quodam  die  jumento  fedens 
domum  revertebatur  ex  aoro.    Et  ecce  m  via 

o 

plane  jumentum  tanquam  in  aliquod  oftendi- 

t.  Nunc  corpus  occupat,  quo  Edd.  priores.  2.  Deefi  vivus  in 
F.dd.  priorib.  3.  V.C-  mfcribh  :  cle  uno  cligno  memorari,  fcilicet 
Katello  ruftico  in  provincia  Eboracenfi.  Pk.  4.  Memorabilis 
/1/5.  Plc 

Y  2  culum 


172  LlBEK      SECUNDUS. 

culum  impingens,  in  terram  decidit,  &  feifo- 
rem  dejecit.  Qui  exurgens  vidit  duos  quafi 
Ethiopes  parvulos  fedentes  in  via,  &;  conri- 
dentes.  Intellexit  effe  damiones  non  amplins 
permiffos  nocere,  &  gaudentes  fe  vel  modicum 
nocuiffe.  Accepitque  tale  donum  l  a  Deo,  ut 
ab  illa  die  *  &  deinceps  dsemones  haberet  con- 
fpicabiles,  &  quantumcunque  3  latere  cuperent, 
eum  latere  non  pofTent.  Intuebatur  eos,  ut  ho- 
mines  vel  in  modico  kederent  oberrantes,  &  fi 
fbrte  vel  modicum  kefionis  intulifTent,  exul- 
tantes.  Denique  hujus  fibi  gratise  confcius, 
ccepit  Deo  devotus  exiftere,  orandi  fludio  cre- 
brius  fecretum  captare,  efu  carnium  &  lineis 
abftinere,  ecclefiam,  quantum  *  vacare  poterat, 
ita  frequentare,  ut  ingrederetur  primus  &  ulti- 
mus  egrederetur.  Caelibatum  amplexus  de  nu- 
ptiis  non  curavit,  ufque  ad  finem  vita^  in  ob- 
fequio  pofitus  cujufdam  Adse  clerici  de  Farne- 
ham.  Accepti  muneris  fecretum  tenuit,  nec 
fuas  paffim  voluit  revelare  vifiones,  nifi  forte 
Sacerdoti  tanquam  confeflionis  myfterium,  aut 
domino  fuo,  five  alicui  fapienti  arctius  inqui- 
renti.  Stabat  aliquando  s  prse  foribus  domini 
fui  circa  folis  occubitum  ;  viditque  decem  dx- 
mones,  quorum  unus  major  erat,  &  praseffe 
ceteris  videbatur,    vicum  ingreffos.     Cumque 

I.  SicetiamMS.  Pic.  ^4ntea,  cx  Deo.  z-  Dcefi  tk  in  Edd.  priorib. 
3 .  Sic  etiam  MS-  Pk.  ytnteat  tadeie  cup.  4.  Deefi  vacare  in  Edd. 
priorib.     5.  Pvo  Edd.fr. 

uno 


Liber     Secundus.  173 

uno  in  loco  fubfifterent,  &  fecum  confabula- 
rentur,  tanquam  fecreto  deliberantes  de  agen- 
dis,  major  ille  ccepit  J  mittere  binos  per  do- 
mos.  Ipfe  autem  cum  uno  fbres,  ubi  ftabat 
Ketellus,  ingredi  voluit.  Tum  ille,  in  nominey 
inquit,  Chrifli  interdico  vobis  januee  hujus  z  ingref 
fum^  £?  moram  in  vico  iflo  :  revocate  focios  veftros, 
£?  abite  velociter,  Paruere  inviti,  facri  nominis 
adjurationem  non  ferentes,  &  fuas  molitiones 
ab  homine  ammadverfas  dolentes.  3  Item  vi- 
dit  aliquando  dsemones  tranfeuntes  cum  carro 
diligenter  claufo,  &  audiebatur  foris  gemitus 
incluforum  ;  porro  illi  ridebant.  Tum  ille  ad 
eos  (nam  folebat  impavidus  cum  hujufmodi 
fpiritibus  mifcere  fermonem)  quid  eft,  inquit, 
hoc  ?  Et  llii,  ammas^  inquiunt,  peccatrices  de- 
ceptas  captafque  a  nobis  ad  loca  pccnalia  ducimus : 
illce  gemunt^  &  nos  ridemus.  Te  quoque  nobts  tradi 
optamus,  ut  etiam  fuper  te,  cum  hoflis  nofler  fis, 
gratulantius  redeamus.  Tum  ille,  abitey  inquit, 
malignijjimi ;  rifus  vefler  in  luclum  vertatur.  Con- 
tigit  +  autem  eum  aliquando  eorundem  pene 
hoftium  faevitiam  experiri.  Feffus  ex  agrario 
opere  domum  reverfiis,  dum  fomno  gravaretur, 
facri  fe  fignaculi  nequaquam  impreffione  mu- 
nivit.  Dormienti  loco  fblito  fbli  aftitere  duo 
dasmones,  fevi  nimis  atque  terribiles,  &  exci- 
tatum  apprehendentes  ;  euge^  inquiunt,  K^tclle^ 

1.  Binos  mitteie  Edd.  pr.     z.  Ingieflu  Ed.  Pic.     3.  Idem  Edd. 
pr.     4.  Deeft  autem  in  Edd.  friorib. 

incidifli 


174  Liber    Secundus. 

incidifli  in  manus  nofiras  :  infefios  fentire  habes^ 
quos  provocare  minime  timufli,  quorum  myfleria 
totiens  prodidifli.  llle  fubito  cafu  attonitus,  no- 
men  Chrifti  invocare  &  fignare  fe  voluit,  nec 
valuit.  Manus  •  enim  &  lingua  ejus  tenebantur, 
ne  facri  fe  vel  figni  vel  nominis  munimine 2  regio 
tueretur.  Noii  ( inquiunt )  KeteUe  fruflra  conari: 
manum  hnguamque  tuam  ligavimm^  ut  nihil  tibi 
adverfum  nos  valeat  fuffragari.  Cumque  ita  de 
illo  triumphare  viderentur,  &  malum,  quod  ei 
facere  cogitabant,  verbis  minacibus  atque  inful- 
tatoriis  prsevenirent,  repente  juvenis  fplendidus 
bipennem  manu  ferens  introiit,  ftanfque  in  me- 
dio,  bipenni  molliter  digito  ta&a  fonitum  3  in- 
gentem  dedit.  Quo  fonitu  exterriti  dasmones, 
reli(Sto,  de  quo  triumphare  cceperant,  homine, 
difFugerunt.  Tum  accedens  juvenis  (quem  e- 
jufdem  hominis  +  Angelum  fimTe  credo)  Kgtelle, 
inquit,  negligentia  tua  pene  te  periclitari  nunc  fe~ 
cit.  Cave  ne  ulterius  te  inveniant  infidiantes  tibi 
hofles  inermem.  Dicebat  autem  idem  Ketellus 
effe  quofdam  daemones  magnos,  robuftos  & 
callidos,  multumque  *  nocivos  fi  relaxentur  a 
fuperiori  poteftate,  quofdam  vero  parvos  ac 
defpicabiles ,  impotentes  viribus  &  fenfu  he- 
betes,  omnes  tamen  pro  modulo  flio  infeftos 
hominibus,  multumque  laetari ,   fi  vel  parum 

i.  Enim  ejus  &  lingua  tenebantur  Edd.prioret.  2.  Deeft  regio  in 
Edd.  priorib.  $.Deeft  ingentem  in  Ed.ric.  4.Credo  fuille  Angelum 
Edd.  priores.    5 .  yimea}  nocuos. 

illis 


Liber     Secundus.  17S 

illis  moleftiae    inferant.     Vidiife   fe  quofclam 
tales  fedentes  fecus  vias,  &  facientes  offendi- 
cula  tranfeuntibus,  petulanterque  ridentes,  cum 
vel  hominem  vel  x  jumentum  ejus  pedes  atte- 
rere  facerent,  &  maxime  fi  homo  hoc  ipfum 
jumento  imputans,  maledic-to  in  jumentum  cal- 
caribufve  fasviret.     Torro  fi  homo  vel  modice 
turbatus  nomen  ederet  Salvatoris  ( ut  eft  quo- 
rundam  confiietudo  valde  laudabilis )  triftes  & 
confuii  fugiebant.  Aiebat 2  quoque  fe  aliquando 
domum  potationis  ingrefliim  vidifTe  hujufmodi 
dsemones  in  fpecie  iimiarum,  iingulos  potato- 
ribus  fingulis  in  fcapula  fedentes,  illifque  po- 
tantibus  fpuentes  in  phialas,  hominumque  ve- 
cordiam  petulanti  geftu  &  ludicris  motibus  ir- 
ridentes.     Cumque  inter  potandum  preces  ex 
more  indicerentur,  &  nomen  Salvatoris  info- 
naret,  exterriti  exiliebant,  virtutem  facri  no- 
minis  non  ferentes,  fed  mox  refidentibus  ad 
phialas  rufticis,   rurfus  introibant,    feflionem 
priorem  cum  motibus  folitis  repetentes.    Sane 
3  hic,  cui  tanta  divinitus  collata  eft  gratia  in 
animadvertendis  nequam  fpirituum  adtibus  at- 
que  infidiis,  annis  vitse  fuse  in  multa  innocentia 
&  finceritate  expletis,  dormivit  in  domino,  fe- 
pultufque  eft  apud  «•  Farneham. 

I.  Jumenti  Ed.  Pic.     z.  Se  quoque  Edd.fr.    3.  Deefi  hic  in  Edd. 
friorib.    4.  Farnaham  MS.  nofler. 

Ve 


176  LlBER      SECUNDUS. 

De  diutina  vacatione  Ecclejice  Lincolnienjis. 
Cap.    XXII. 

Anno  regni  Henrici  fecundi  quartodeci- 
mo,  qui  fuit  a  partu  virginis  m.c.lxvii. 
mortuus  eft  Robertus,  Ecclefise  Lincolnienfis 
Antiftes,  Alexandri  fucceflbr  -y  redadtoque  in 
Fifcum  Epifcopatu,  vacavit  paftorali  providen- 
tia  eadem  Ecclefia  per  annos  fere  decem  & 
feptem,  id  eft,  ab  anno  ejufdem  Regis  quarto- 
decimo  ufque  ad  tricefimum,  ita  ut  aliquis  T  in 
ea  ulterius  pontificaturus  tepide  crederetur, 
maxime  propter  verbum  cujufdam  converli 2  de 
Tama  a  deceflfu  praenominati  Epifcopi  conftan- 
ter  pronunciantis,  nullum  ulterius  fbre  Ecclefiae 
Lincolnienfis  Epifcopum.  Is  enim  (ut  dicitur) 
cum  propter  religiofse  converfationis  meritum, 
&  multorum,  quse  fimiliter  prsedixerat,  even- 
tum,  fpiritu  prophetico  pollere  videretur,  a  plu- 
ribus  in  fidem  receptum  eft,  quod  nec  in  ea 
re  falleretur.  At  hasc  poft  modicum  fides  ?  nu- 
tare  vifa  eft,  Gaufrido,  Regis  filio  naturali,  in 
gratiam  ejufdem  Regis,  ad  memoratse  Eccleiias 
Pontificatum  electo.  Cum  autem  ille  amplif- 
fimis  contentus  redditibus,  ut  liberius  vacaret 
deliciis,  canonicas  confecrationis  tempus  pro- 

i.  In  ea  Pontificatus,  futurus  ulterius  tcpide  Edd.  pr.  z.  Vide 
infra  l.  III.  c.  8.  3.  Sic  quidem  Cod,  noffer.  Neyue  aliter  conjecerat  Pi~ 
cardus.  Mutare  amta. 

traheret, 


LlBER      SECUNDUS.  177 

traheret,  ovefque  dominicas  nefciens  pafcere, 
&  do&us  tondere,  multo  tempore  Lincolni- 
enfi  Ecclefias  fiib  eledti  nomine  incubaret,  me- 
morati  viri  verbum  in  multorum  animis  ad  fi- 
dem  coepit  referpere.  Qupd  x  utique  poft  mo- 
dicum  fbrtius  movit  plurimos,  cum  Rex  poeni- 
tentia  ductus,  quod  ilelicatum  juvenem ,  & 
tanti  honoris  apici  minus  congruentem,  carnali 
affedtu  ltapromovere  voluiffet,  eo  tandem  ad 
refutandimi  z  jus  &  nomen  eledti  prudenter  in- 
du&o,  Epifcopatum  rurfus  in  Fifcum  reduxifTet. 
At  illius  vel  pronunciationis,  vel  opinionis  men- 
dacium  fequenti  eft  tempore  declaratum,  ut 
fuo  loco  narrabitur. 

De  duabus  expeditionibus  3  Amalrici  I^egis  Jerofo» 
lymitani  in  /Egyptum, 

Cap.    XXIII. 

Circa  idem  tempus  Amalricus  Rex  Jero- 
folymorum  invitatus  a  Rege  Babylonis, 
Chriftianam  militiam  duxit  in  iEgyptum,  quas 
nunc  terra  Babylonis  vulgo  dicitur  :  non  illius 
fane  vetuftiffimas  Babylonis,  de  qua  «■  fcripturse 
facras  » loquuntur,  quae  prima  poft  diluvium  in 
terra  Chaldasorum  a  Nino  8c  Semiramide  con- 
dita,   plufquam  mille  annis  Orientis  obtinuit 

I .  Sic  etiam  MS.  Pic.  ^4nteat  itaque.  2.  Ffac  opinor  de  caufa  AiSS- 
TabuU  Lincolmenfium  Pontifcum  carent  ejut  nomine.  Pic.  3.  Deefi 
Amalrici  in  Edd.  priorib.  4.  Scriptura  facra  loquitur  Edd.  friortt. 
5.  Cenef.  ir.  P. 

Z  Princi- 


I78  LlBER      SECUNDUS. 

Principatum,  &  olim  diruta,  defertaque  nunc 
dicitur ;  fed  cujufdam  iEgyptias  civitatis,  cui 
( ut  legitur )  Cambifes  Rex  Perfarum  l  in  fiib- 
a6ta  iEgypto  a  fe  conditas  nomen  indidit  2  Ba- 
bylonis.  Hujus  autem  expeditionis  caufa  hasc 
fuit.  Turci,  gens  callida  &  bellicofa,  fub  Rege 
Noradino  regnum  affe&antes  iEgypti,  eo  quod 
iEgyptii  opulentia  quidem  clari,  fed  armis  mi- 
nus  acres  viderentur,  duce  Saracone,  Principe 
militise  ejufdem  Regis,  viro  in  rebus  bellicis 
experientiflimo ,  clandeftinum  per  extremos 
Chriftianorum  fines  tranfitum  arte  moliti,  iE- 
gyptiis  fe  provinciis  immerfere,  captifque  vel 
deditis  in  brevi  civitatibus  aliquot,  Regi  Ba- 
bylonis  terribiles  intolerabilefque  fuere.  Qui 
cum  videret  eos  virtute  iEgyptia  arceri  abigi- 
que  non  poffe,  Regis  Chriftiani  Sarracenus 
poftulavit  auxilium,  multam  de  cetero  devo- 
tionem  cum  certo  &  annuo  pollicens  vedfcigali. 
Mox  ille,  ut  erat  magnanimus,  regno  difpofito, 
3c  parte  militiae  ad  excipiendos  Noradini  im- 
petus,  fi  fbrte  interim  irrumpere  niteretur,  de- 
putata,  cum  parte  reliqua  Chriftiani  exercitus 
iEgyptum  ingrefliis,  junc-tis  fibi  Regis  Babylo- 
nici  copiis,  Saraconem  cum  Turcis  in  quadam 
civitate  obfedit,  &  tandem  coartatos  atque  in- 
fractos  iEgypti  finibus  expulit,  conceffo  in  ter- 

I.  Te  in  omittmt  Edd. priores.  z.  GuiUel.  Tyr.  L  zg  c.  ?.  appeUat 
Belbeis:  quemhuc  referes,  Jacobumque  Vitriac.tap.  9J.  HiHor.  Orienta. 
Batyloms  autem  JEgyptU  meminit  Diodor.  Skttl.  I. 1 .  Pic. 

ram 


Liber     Secundus.  179 

ram  fuam  tranfitu  libero  per  fines  Chriftianos, 
Dum  hsec  in  iEgypto  agerentur,  Noradinus 
non  quievit,  &  quietem  fimulans,  arte  J&do- 
lis  plus  nocuit.  Denique  quendam  ex  noftris 
laudatas  fidei  &  fortitudinis  virum,  cui  urbis 
noftras  hoftium  finibus  oppofitas,  quse  nunc 
z  Belinas  dicitur,  olim  Casfarea  Philippi  dice- 
batur,  cura  &  cuftodia  commifla  erat,  auro 
corruptum  ad  fuas  partes  traduxit,  ?  quo  im- 
mittente  Turci  latenter  civitatem  ingrefli  ne- 
minem  quidem  peremerunt,  fed  expulfis  cum 
Epifcopo  Chriftianis,  novo  urbem  prasfidio  mu- 
nierunt.  Hujus  cafus  adverfitas  Regis  ex  iE- 
gypto  revertentis  animum  faucians ,  trium- 
phantis  gloriam  denigravit.  Poft  annos  *  vero 
aliquot  Turcorum  fbrtiores  fasviorefque  copiaa 
non  tam  dominandi  libidine,  quam  vindicandaa 
repulfionis  iux  rtimulis  incitatse,  duce  *  rurfnm 
Saracone  regni  iEgyptii  intima  penetrarunt, 
Ad  quorum  ingreflum  Babylonici  Regis  fiducia 
omnis  elanguit,  unde  mox  per  legatos  6  verbis 
ad  deprecandum  compofitis  Chriftiani  Regis 
opem  folitam  flagitavit.  Qui  mox  regno  cau- 
tius  difpofito,  cum  peditum  equitumque  ingen- 
tibus  copiis  iEgyptum  ingrefliis ,  jun&o  fibi 
iEgyptio  exercitu  Turcos  aggredi  ftatuit.    Qui 


I.  Ac  Edd.pr.  z.  Paneas  ad  oram  exemplarh  Ed.  Pic.  ejtiod  nrntuo 
fumpfi  J.  V.  amicifiimo  Richardo  I{aivlinfono  fcripfit  eruditm  quidam.  5.  A 
quo  immifll  Turci  Edd.  pr.  4.  Deeft  vero  in  Edd.  pr.  5.  Rurfus 
£dd.pr.     6.  yinteat  urbis  ad  deprecandum  compoiitos. 

Z  2  '  aftute 


180  Liber     Secundus. 

1  aftute  belli  difcrimen  declinantes,  in  a  fblitu- 
dines  refugerunt.  Perfequentibus  eos  Chrifti- 
anis,  Pafchalis  occurrit  fblemnitas.  Unde  ca- 
ltris  pofitis  fuper  s  fluvium  clariffimum  Nilum, 
facratiflimse  diei  cum  gaudio  folemnia  perege- 
runt.  Cumque  eis  carnium  pro  ejufdem  diei 
lastitia  modicus  eiTet  apparatus ,  de  fupernae 
proviiionis  beneflcio  res  memorabilis  contigit. 
Sicut  enim  ab  ipfis  accepimus  qui  interfuere, 
cum  Chriftianus  exercitus  in  caftris  pro  facrse 
diei  reverentia  excubans  minifterio  facerdotum 
cibos  fumpfiflet  cceleftes,  repente  grex  maxi- 
mus  aprorum  fuumque  filveftrium  ex  vicinis 
locis  erumpens  paluftribus  caftra  irrupit.  Tum 
viri  virtutis  gladiis  &  lanceis  pro  venabulis  ufi 
quantos  voluere  non  folum  efcas  ftudio,  fed 
etiam  pro  deliciis  madtavere.  Agentes  ergo 
gratias  infperati  muneris  largitori,ejufdem  gra- 
tiflimas  venationis  tantam  copiam  habuere,  ut 
ex  illius  diei  reliquiis  in  cibos  craftinos  &  diei 
tertias  jumenta  onerarent.  Mane  profecti  per- 
fequendis  hoftibus  iniiftebant.  Verum  cum 
pedeftres  copias  laffarentur,  Rex  eifdem  fub- 
fiftere  juflis  cum  equitatu  properabat.  Quod 
ubi  hoftilis  exercitus  dux  calidifTimus  comperit, 
occurrendum  ei  prcelioque  decertandum  pu- 
tavit,  certam  fibi  de  abfentia  pedeftrium  tur- 
marum  viclioriam  pollicens,  eo  quod  ipfe  equi- 

i.  Aftuti  Bld.prlorts.     i.  sfntea,  folitudinem.     3.  FJumen  Ni- 
lum  Edd.fr.  Pkardiu  tamtn  notat  cJariflimum  in  ftto  etiam  Cod.  kgi. 

tata 


Liber    Secundus.  181 

tatu  longe  numerofiore  praeftaret.  Itaque  com- 
miiTum  ell  proelium  atrox  nimis  &  cruentum, 
quod  ab  hora  diei  feptima  protra&um  eft 
1  ufque  in  vefperum.  Uterque  exercitus  ala- 
critate  fimul  &  numero  minoratus,  in  caftra  fe 
recepit,  amne  medio  interlabente  difcreta,  cu- 
jus  vadum  Chriftiani  caute  praeoccupaverant  ad 
tranfmeandum.  Nodte  vero  Rex  Principibus 
convocatis  damna  deplorat,  majorem  exerci- 
tus  partem  abeiTe  caufatus,  docet  bellum  a  fa- 
tigatis  &  fauciis  non  debere  mane  repeti,  fcd 
abfque  ftrepitu  revertendum  z  effe  ad  fbcios. 
Qupd  cum  omnibus  placuiiTet,  no&e  intem- 
pefta  cum  filentio  per  viam,  qua  venerant,  abi- 
ere.  Hoc  ipfum  &  ab  hoftibus  faclum  eft, 
metu  &  cautela  non  difpari.  Et  Turci  qui- 
dcm  in  Alexandriam  fe  receperunt.  Chriftia- 
nus  vero  equitatus  pedeftribus  eft  copiis  red- 
ditus.  Rex  autem  refeclo  exercitu  5  au&ufque 
viribus  obfedit  Alexandriam  j  qua  tandem  poft 
multarum  experimenta  difficultatum  per  dedi- 
tionem  potitus,  Turcos  iterum  regno  Baby- 
lonico  expulit,  &  cum  ingenti  gloria  ad  pro- 
pria  remeavit. 

i.  Deeft  ufque  in  Edd.  pr.     i,  Deefl  efTe  in  Edd.fr.     3.  Au&if- 
que  Edd.frioret. 


De 


I&2  LlBER      SECUNDUS. 

De  difcordia  &  reconciliatione  l  J^egis  Francorum 
&  fy&t*  -dnglorum. 

Cap.    XXIV. 

ANNo  2  regni  Henrici  fecundi  fextodeci- 
mo,  ipfe  &  Rex  Francorum,  cum  jam 
diufcule  fuiflent  difcordes ,  mediantibus  viris 
pacificis,  pacis  iterum  inter  fe  jura  firmarunt. 
Illius  autem  difcordiae  caufa  haec  fuit.  Rege 
olim  Stephano  tumultibus  Anglicis  occupato, 
Comes  Andegavenfis  invafit  obtinuitque  Nor- 
manniam,  praster  Giforcium  &  duo  alia  quali 
appendentia  Caftella  quae  in  poteftatem  Re- 
gis  Francorum  ceflerunt.  Hanc  juris  Norman- 
nici  diminutionem  proceflii  temporis  ejufdem 
Comitis  filius,  Rex  fcilicet  Anglorum,  Henricus 
fecundus  non  patiens,  arte  magis  quam  viri- 
bus  in  hac  parte  vidit  utendum.  Denique  per 
virum  induftrium,  Thomam  fcilicet  Cancella- 
rium  fuum,  egit  apud  Regem  Francorum,  ut 
3  filia  ejus  ex  filia  Regis  Hifpanici,  quas  nupfe- 
rat  ei  poft  *  Alianorem,  primogenito  fuo  Hen- 
rico  daretur  in  conjugem,  munitionibus  illis  in 
dotem  cedentibus,  quae  tamen  a  Templariis 
tanquam  in  fequeftro  cuftodirentur ,    donec 

i.  Regum  Francorum  &  Anglorum  Edd.  priores.  2.  Deeft  regni 
in  Edd.  priorib.  3.  Nomine  Margareta  xriennis  defponfata  Henrico  fcp- 
tennianno  1164.  Non.  Novemb.  Henrico  Pifano  &  y/iUelmo  Papicnfi 
Cardinalibus  &  Legatis  facra  minijlrantibus,  inquit  Matt.  Parkfrus  in  an- 
tiqnit.  eccleft*  Britan.  Pic.    4.  Alienoratn  Edd.  pr. 

puerj, 


LlBER      SECUNDUS.  183 

pueri,  qui  nondum  per  aetatem  nuptias  con- 
trahere  poterant,  fuo  tempore  nuptialiter  con- 
venirent,   Rege  Anglorum   interim  utriufque 
pueri  habente  cuftodiam.     Verum  idem  Rex 
aliquot  annis  elaplis  produ&ioris    moras  im- 
patiens,  inter  eofdem  pueros  nuptias  celebra- 
vit  prasmaturas  &  a  Templariis  caftella  rece- 
pit.  Quamobrem  fasvientibus  Francis,  &  ipfum 
quidem  prasvaricationis,  Templarios  vero  pro- 
ditionis  accufantibus,  ad  lites  &  bella  ventum 
eft.  Sed  crebris  experimentis  '  edodti,  ejufdem 
Regis  potentise  vim  inferri  non  poffe,  ira  pau- 
latim  defervefcente  tandem  padtis  quibufdam 
mediantibus  adquieverunt ,   ut  fieret  pax,  & 
facl:a  eft  pax  :   non  quidem  folida,  fed  tem- 
poralis  ut  poftea  claruit.     Nempe  memorati 
duo  Reges  nunquam  diu  inter  fe  quieviffe  no£ 
cuntur,  populis  2  hinc  inde  ple&i  afluetis,  quic- 
quid  illi  per  fuperbiam  delirafTent. 

De  coronatione  Henrici  tertii,  ££  interfeUione  beati 
Tboma. 

C  a  p.    XXV. 

Anno  a  partu  Virginis  m. c.lxx.    qui  fuit  II70( 
Regis  Henrici  fecundi  feptimufdecimus, 
idem  Rex  Henricum  filium  fuum  in  astate  te- 

1.  Edocti,  fe  ejufd.  R.  pot.  vim  infene  non  poffe  Edd.prioret, 
2.  Refpexit  ad  illud  Horax.  epift.  z.  I.  I.  Quicquid  delhant  Reges, 
ple&untur  Acbivi,  pic. 

nera 


184  LlBER      SECUNDUS. 

nera  fecit  folemniter  confecrari  &  coronari  in 
Regem  Lundoniis  per  manum  Rogerii  Ebora- 
cenfis  Archiepifcopi.  Nam  venerabilis  Tho- 
mas  Cantuarienfis  Archiepifcopus,  Rege  non- 
dum  placato  ( licet  Romanus  Pontifex  &  Rex 
Francorum  plurimum  circa  reconciliationem 
ejus  fatagerent )  adhuc  in  Galliis  exulabat.  Qui 
cum  fa&um  audiffet,  pro  ecclefia  fua  semulans, 
Romano  Pontifici,  cujus  favore  &  fuffragiis  fo- 
vebatur,  rem  celeriter  intimavit,  idque  in  fiium 
&  ecclefise  fuae  praejudicium  adtum  efTe  alle- 
gans,  ad  coercendos,  tam  Eboracenfem,  qui  in 
aliena  provincia  hoc  attentaverat,  quam  Epif- 
copos,  qui  prsefentes  afTenfum  prasbuerant, 
magnae  diftridlionis  litteras  impetravit.  Sane 
Rex  Anglorum  tempore  modico  poft  filii  co- 
ronationem  in  Anglia  commoratus  transfre- 
tavit.  Cumque  crebris  Domini  Papae  monitis, 
atque  importunis  illuftris  Francorum  Regis 
precibus  pulfaretur,  ut  faltem  jam  poft  fepten- 
nium  exilii  infigni  illi  exuli  placari  dignare- 
tur,  tandem  adquievit :  &  J  celebrata  eft  inter 
eos  folemnis,  &  quanto  ferior  tanto  optatior 
gratiorque  concordia.  Rege  2  igitur  in  tranf- 
marinis  partibus  confiftente,  idem  Archiepif- 
copus  cum  licentia  &:  gratia  regia  ad  Ecclefiam 
propriam  remeabat.    Habebat  autem  penes  fe, 

I.  Tnter  Glforclum  Normanni<e  oppidulttm  &Trel(tmi  fr&fenttbutWU- 
hlmo  Pafienfi  Presbytero  &  Odone  Diacono  Cardinalibtts.  Pic.  i.yin- 
teat  ergo. 

Rege 


LlBER      SECUNDUS.  185* 

Rege  infcio,  litteras  domini  Papas  contra  Ebo- 
racenfem  &  '  reliquos  Epifcopos,  qui  illi  in- 
fauftifiimae  coronationi  z  interfuerant,  impe- 
tratas  -y  factas  jam  concordiae  irritatrices,  &  ma- 
joris  irae  provocatrices  futuras.  Has  in  An- 
gliam  ad  fufpenfionem  Epifcoporum  prsemif- 
fas,  ipfe  fequebatur  zelo  juftitiae  fervidus,  u- 
trum  autem  plene  fecundum  fcientiam,  novit 
Deus.  Noftrae  enim  parvitati  nequaquam  con- 
ceditur,  de  tanti  viri  actibus  temere  judicare. 
Puto  tamen  quod  beatiffimus  Papa  Gregorius 
in  molli  adhuc  teneraque  Regis  concordia  mi- 
tius  egiifet;  &  ea,  quse  fine  fidei  Chriftianse 
periculo  tolerari  potuiffent,  ratione  temporis 
&  3  compenfatione  pacis  diilimulanda  duxiffet, 
juxta  lllud  Propheticum,  *  Prudens  in  tempore 
illo  tacebit,  quia  tempus  malum  eji.  Itaque  quod 
a  venerabili  Pontifice  tunc  acl:um  eft,  nec  lau- 
dandum  effe  judico,  nec  vituperare  prasfumo  : 
fed  dico  *  quia  fi  vel  modice  in  hujufmodi  a 
fancto  viro  per  zeli  laudabilis  paulo  immo- 
deratiorem  impetum  eft  excefTum,  hoc  ipfum 
eft  facras,  quse  confecuta  nofcitur,  igne  paf- 
fionis  excoclxim.  Ita  quippe  ian&i  viri  vel 
amandi  vel  laudandi  funt  a  nobis,  qui  nos 
iilis  longe  impares  effe  cognofcimus  :  ut  6  ta- 
men  ea,    in  quibus  homines  vel  forte  fue- 

1.  Alios  Edd.  pr.  z.  *4ntea}  interfuerunt.  3.  Compofitione 
Ed.  Pic.  4.  ^imoi  f.P.  5.  Deeft  quia  inEdd.  friorib.  6.  yinteat 
tantuin  ea,  in  quibus,i;e/  («t  Ed.  Pic.)  omijjoea,  tantum,  in  quibus. 
Et  umtn  pkardnt  ad  oram  libri  teftatm  in  fuo  etiam  Cod.  tainen  legi. 

A  a  runt. 


i86  Liber     Secundus. 

runt,  vel  fiiifTe  nofcuntur,  nequaquam  vel  a- 

memus,  vel  laudemus,  fed  ea  tantum,  in  qui- 

bus  eos  fine  fcrupulo  imitari  debemus.    Quis 

enim  dicat  eos  in  omnibus  quae  ab  ipfis  fiunt, 

efTe  imitabiles,  '  cum  dicat  Apoftolus  Jacobus : 

in  multis  offendimus  omnes?  Non  ergo  inomnibus 

qua?  faciunt,  fed  fapienter  &  caute  debent  lau- 

dari,  ut  fua  Deo  praerogativa  fervetur :  in  cu- 

jus  utique  laudibus  nemo  poteft  efTe  nimius, 

quantumcunque  laudare  conetur.    Igitur  Epif- 

copis  pro  memorato  exceflu,  (qui  utinam  pro 

tempore  diffimulatus  fuifTet)  ad  inftantiam  ve- 

nerabilis  Thoma?,  Apoftolicas  fedis  auclroritate 

ab  omni  Epifcopalis  officii  dignitate  fufpenfis, 

Rex   quorundam   querelis   exafperatus  infre- 

muit,  8c  turbatus  2  eft  fupra  modum,  atque  in 

ipfb  fervore  erumpentis  furoris  parum  fui  com- 

pos,   ex  abundantia  cordis  turbidi  eru&avit 

verba  non  fana.    Tunc  quatuor  >  afHftentium 

Procerum  viri  genere  nobiles,  &  militise  ad:i- 

bus  clari,  semulando  pro  Domino  temporali  in- 

flammati  ad  facinus :  mox  egreffi  funt  a  facie 

ejus,  &  tanta  velocitate  transfretantes  (ut  quafi 

ad  fblemnes  epulas  feftinare  viderentur)  con- 

cepti  furoris  ftimulis  agitati,    quinto  natalis 

Dominici  die  Cantuariam  venerunt,  &  vene- 

rabilem  Archiepifcopum  religiofa  laetitia  pra> 

clarae  folemnitati  intentum  ibidem  invenerunt. 

i.  Dtfunt  cutn  d.  A.  J.  in  m.  o.  omnes  in  Edd.  priorib.    l.  Eft 
mlttunt  Edd. prioret.    3.  Vidz  notas.P.    4.  ^intea,  artibns. 

Ingref- 


Liber    Secundus.  187 

Ingreffique  ad  eum  jam  pranfum  &:  fedentem 
cum  viris  honoratis,  falutatione  non  praemif- 
fa,  fed  regii  nominis  terrore  prastento,  jufle- 
runt  magis  quam  petierunt  aut  monuerunt,  ut 
quoniam  Epifcoporum  fufpenfio,  qui  '  regiae 
paruerant  voluntati,  in  ipiius  Regis  contem- 
ptum  &  contumeliam  redundaret,  eandem  ma- 
turius  relaxaret.  Illo  refpondente,  fuperioris 
fententiam  a  minori  poteftate  convelli  non 
pofTe :  proinde  fua  non  interefle  relaxare,  non 
a  fe,  fed  a  Pontifice  Romano  fufpenfos,  voces 
fermonum  grandium  emittebant,  Quibus  ille 
non  territus,  fiirentibus  granditerque  fremen- 
tibus  mira  libertate  a  atque  fiducia  loquebatur, 
Unde  magis  accenfi  concite  egreffi  funt,  & 
fumptis  armis  ( nam  fine  armis  ingreffi  fuerant) 
ad  atrociffimum  fe  facinus  cum  ingenti  fh*e*- 
pitu  fremituque  praparabant.  Suafum  efl  3  ve- 
nerando  Pontifici *  a  fuis,  ut s  m  facram  fe  Ba- 
filicam  recipiens,  inhumane  fevientium  rabiem 
declinaret.  Cumque  non  facile  acquiefceret, 
paratus  ad  fubeundum  difcrimen :  tandem  ir- 
rumpentibus  atque  urgentibus  adverfariis,  a- 
mica  fuorum  violentia  ad  facri  loci  rnunimina 
trahebatur.  Canebantur  a  monachis  Omnipo- 
tenti  Deo  fblemntter  laudes  vef pertinas,  &  ipfe 
venerabile  Chrifti  templum  ingrelTbs  eft,  facri- 

X.  Regis  Edd.  priores.  a.  Et  Edd  pr.  3.  Venerabili  Edi.frisru. 
4.  Sic  etiam  MS.Pic.  yZntta  dejtdtrabantury  a  fnis.  5.  Ha>e  &  faptriova 
froixitu  tnmantw  l.  4.  c.  1  3^  14.  "vita  p-oieflufque  tjufchm  STix.  Pic. 

A  a  2  ficium 


*88  Liber     Secundus. 

ficium  vefpertinum  mox  r  futurus.     Infecuti 
enim  fatellites  diaboli  neque  facri  ordinis,  ne- 
que  facri  vel  loci  vel  temporis  reverentiam,  ut 
Chriftiani ,   habuerunt :    fed  facerdotem  ma- 
gnum,  ftantem  ad  orationem  ante  venerandum 
altare,  aggreffi,  in  ipfis  Chrifti  natalitiis  Chrifti- 
ani  nequiffimi  gladiis  crudeliffime  peremerunt. 
Qup  faclro,    tanquam   triumphantes z  egreffi, 
cum  infelici  lastitia  abierunt.    Reputantes  au- 
tem,  ne  forte  quod  adtum  erat,  ei,  pro  quo 
amiulati  fuerant,    difpliceret:   in  Aquilonales 
Anglise  partes   fecefTerunt,  animum    erga  fe 
Principis  plenius  pro  tempore  cognituri.  Porro 
beati  3  Pontificis  in  confpe&u  Domini  quam 
preciofa  mors  fuerit,   quantaque  facinoris  in 
eum  commiffi  atrocitas  ratione  &  loci  &  tem- 
poris  &  perfonae,  fignorum  fequentium  fre- 
quentia  declaravit.    Sane  tanti  piaculi  fama  in 
brevi  per  omnes  fere  Latini  orbis  fines  difper- 
fa,  iliuftrem  Anglorum  Regem  infamavit,  & 
prasclaram  ejus  inter  Reges  Chriftianos  glo- 
riam  ita  denigravit,  ut,  quoniam  +  credi  vix 
poterat,  illud  abfque  ejus  voluntate  &  mandato 
fuifTe  attentatum,  fere  omnium  imprecationi- 
bus  impeteretur,  &  publicis  infedtandus  odiis 
cenferetur.    Ipfe  quoque,  audito  quod  a  fuis 
adrum  fuerat,  intelligens  datam  elTe  maculam 
in  gloriam  fiiam,  &  vix  expiabilem  fibi  na^vum 

i.  Sic   ttiam  MS.  Pk.  ^4nted,    fafturus.      x.    s4nteat  ingrefli. 
3.  yideNota*.  P.     4.  Vix.  aedi£dd.  priores. 

inuftum, 


LlBER      SECUNDUS.  189 

inuftum,  ita  doluit,  ut  diebus  aliquot  perhibe- 
atur  nihil  guftaffe.    Sive  autem  parceret  ho- 
micidis  illis,  five  non,  confiderabat  proclives 
efTe  homines  ad  male  fentiendum  de  eo.  Nam 
fi  parceret  fceleratiffimis ,    tanti  mali  aufum 
vel  audtoritatem  praeftitifTe  videretur.    Si  vero 
in  eis   ple&eret,   quod  abfque  ejus  mandato 
non  attentaffe  putabantur,  utrobique  nequifli- 
mus  diceretur.    Idcirco  parcendum  eis  duxit, 
&c  tam  famx  iiix  quam  illorum  faluti  profpi- 
ciens,    fedi  eos  Apoftolicae  ad   fufcipiendam 
folemnem  pcenitentiam  prasfentari  prsecepit. 
Qupd  &  factum  eft.    Nam  ftimulante  confci- 
entia  Romam  profed:i,  ad  agendam  pceniten- 
tiam   a  fummo    Pontifice   Jerofolymam  funt 
direcl:i,  ubi  annis  aliquot  indiclum  fatisfa&io- 
nis  modum  non  l  fegniter  (utdicitur)  exequen- 
tes,  vitam  omnes   finiere.     Sed  hoc   poftea. 
Tum  vero  idem  Rex,  dum  fere  omnes  in  eum 
beati  viri  necem  refunderent,    &  Francorum 
maxime  Principes,  qui  felicitatis  ejus  semuli 
femper  extiterant,  adverfus  eum,  tanquam  in 
verum  certumque  tantae  enormitatis  aucl:orem, 
fedem  Apoftolicam  inftigarent,  refponfales  Ro- 
mam  direxit,  ut  precum  verecundia  ferventem 
invidiam z  temperarent.    Qui  cum  Romam  ve- 
niffent,  cunctis   Regem  Anglorum  execranti- 

I.  y.C.  infigniter.  Sepulti  autem  futrunt  ante  fores  templi  fJierefb- 
lymiuni)  cum  hoc  etogio :  Heic  jacent  miferi  qiii  martyrifaverunt  B. 
Thomam  Cantuavienfem  Archiepifcopnm,  ut  Rog,  Hov.  in  annal. 
mttw  ejt.  Pic.     1.  ^ntea}  tempeiaret. 

bus 


i  LlBER      SECUNDUS. 

bus  asgre  admiffi  funt.  Conftanter  vero  alle- 
gantes,  quod  Domini  fiii  mandato  five  con- 
fenfu  tantum  facinus  non  fiiiffet  commiffum : 
tandem  impetraverunt ,  ut  a  latere  Domini 
Papse  Iegati  in  Gallias  cum  plenitudine  pote- 
ftatis  mitterentur,  qui,  re  diligenter  inquifita 
&  cognita,  eundem  Regem  vel  ad  pnrgationem 
famas  fiiae  admitterent,  vel  reum  inventum 
cenfura  ecclefiaftica  coercerent.  Qupd  &  fa- 
(5tum  eft.  Mifli  enim  a  fede  Apoftolica  Cardi- 
nales  '  duo,  venerabilis  fcilicet 2  Albertus,  qui 
poftea  eidem  fedi  prsefuit,  &  Theodinus,  in 
Gallias  venerunt :  fa&oque  in  terra  Regis  An- 
glorum  celebri  conventu  Ecclefiafticorum  viro- 
rum  atque  nobilium,  ejufdem  Principis  humi- 
liter  ibidem  apparentis,  &  conftanter  afferen- 
tis,  quod  fiia  neque  voluntate  neque  juflione 
illud,  quo  fama  ejus  gravabatur,  contigerit,  & 
quod  de  nulla  3  unquam  re  magis  doluerit,  pur- 
gationem  folemniter  fufceperunt.  Sane  non 
negavit,  homicidas  illos  ex  aliquibus  forte  ver- 
bis  ejus  incautius  prolatis  occafionem  aufum- 
que  tanti  furoris  *  fumpfiffe,  cum  de  fufpen- 
fione  Epifcoporum  accepto  nuncio  ira  immo- 
deratiori  abfbrptus  minus  fbbrie  loquereturj 
&  propter  hoc,  inquit,  difciplinam  non  refugio 
Chriftianam,  decernite  quod  placuerit,  devote 


I .  S x  e  Cod.  nofiro  edidimut.  ^4nteay  duo  venerabiles,  falicet 
&c.  2.  ^rfd  hitnc  infequentem^ne  exftant  Fpifiolx  ^rnnlphi  Lexovi- 
tnjis.  Pic.     3.  Re  un«juam  Edd.prioret.     4.  yinteat  fufcepifTe. 

ample&ar, 


LlBER      SECUNDUS.  Ipl 

ampledtar,  exequarque  decretum.  Quo  didx>, 
&  vefte  abje&a,  juxta  morem  publice  pceni- 
tentium,  nudum  fe  ecclefiafticae  fubmifit  difci- 
plinas.  Hac  tanti  Principis  humilitate  dele&ati, 
&  prae  gaudio  lacrimati  Cardinales,  collacri- 
mantibus  &-  Deum  laudantibus  plurimis,  con- 
fbrtata  ejufdem  Principis  confcientia,  &  fama 
minus  laborante,  folverunt  conventum.  Suc- 
ceffit  autem  beato  Thomae  in  cathedra  Cantu- 
arienfi  Richardus  Prior  Doverenfis. 

De  expugnatione  Hibernienfium  ab  j4nglis\ 
Cap.   XXVI. 

isdem  temporibus  Angli  fub  fpecie  mili- 
tantium  Hibernias  infube  irrepferunt,  ean- 
dem  poftea  crefcentibus  viribus  invafuri,  & 
partem  ejus  non  modicam  armis  fiibadtam  pof- 
fefTuri.  Eft  autem  Hibernia  '  (ut  accepimus) 
inter  infulas  fecundas  a  majori  Britannia  magni- 
tudinis,  fed  eadem  ( ut  ait  venerabilis  Beda ) 
ferenitate  &  falubritate  aeris  multo  prasftan- 
tior,  z  egregie  pabulofa  atque  pifcofa,  &  glebas 
fatis  uberis,  fi  non  defit  induftria  boni  cultoris  -9 
fed  populos  habet  moribus  incultos  &  barba- 
ros,  legum  &  difciplinas  fere  ignaros,  in  agri- 
culturam  defides,  &  ideo  lacSte  magis  quam 
pane  viventes.    Hanc  autem  fingularem  pras 

• 

i.  Videnotas,  P,     i.  £^c  c  4.  Graldi  Cmb.  inTopograpb.  Hi~ 
btrnix.  Pic. 

cun&is 


Ip2  LlBER      SECUNDUS. 

cundfcis  regionibus  habet  a  natura  praerogati- 
vam  &  dotem,  ut  nullum  gignat  venenatum 
animal,  nullum  reptile  noxium.  J  Cujus  utique 
certa  citaque  mors  eft  ad  primum  Hibernici 
aeris  atta&um,  fi  fbrte  aliunde  advehatur. 
Porro  quicquid  inde  advehitur,  contra  venena 
valere  probatum  eft.  Sane  hoc  quoque  de  hac 
infula  mirabile  eft,  quod  cum  major  Britannia, 
aeque  Oceani  infula,  nec  fpacio  longiori  fe- 
juncta,  tantos  bellorum  cafus  experta  fit,  to- 
tiens  exteris  gentibus  prasda  fuerit,  totiens  ex- 
ternam  dominationem  incurrerit,  expugnata  & 
pofTefTa  primo  a  Romanis,  deinde  a  Germanis, 
confequenter  a  Danis,  poftremo  a  Normannis, 
Hibernia,  Romanis  etiam  Orchadum  infularum 
%  dominantibus,  inacceffa  raro  &  tepide  ab  3  ul- 
la  unquam  gente  bello  pulfata,  nunquam  ex- 
pugnata  &  fiibacta  eft,  nunquam  externae  fub- 
jacuit  ditioni,  ufque  ad  annum  a  partu  virginis 
millefimum  centefimum  feptuagefimum  pri- 
mum,qui  fiiit  Regis  Anglorum  Henrici  fecundi 
oc-tavus  decimus.  Quod  enim  Britones  dicunt 
eandem  infulam  fuo  paruiffe  Arturo  fabulofiim 
eft,ficut  &  cetera  quae  de  ipfb  mentiendi  libidine 
petulantia  quorundam  confinxit.  Qupmodo 
autem  Hibernici,  incidendo  in  poteftatem  Re- 

i.  Quinimo  certacitaque  mors  eorum  eft,ad  p.  H.  a.attraftum: 
fi  f .  al.  advehantur.  Edd.priores.  Fatetur  tamen  Picardus  infuoetiam 
Cod.  advehatur  legi.  z.  Sic  etiam  MS.Pk.  ^tntea,  dominium  tenen- 
tibus.  3.  ^intea^  ullo  unquam  expugnata.  ^ignofcit  tamenPicar. 
im  infm  etiam  Cod.  ab  ulla  unquam  gente  bello  expngnata  iegi. 

gis 


Liber     Secundus.  193 

gis  Anglorum,  longam  &  nunquam  a  feculo 
interruptam,  &  quafi  ingenitam  J  finierint  li- 
bertatem,  2  expoiitu  facile  eft,  cum  res  fit  re- 
centis  memorix.  Denique  mutandi  ftatus  illi 
>  vel  nationi  vel  regioni  hasc  fuifle  occafio 
traditur.  Hibernia  juxta  prifcum  Angliae  mo- 
rem  in  plura  fe  regna  confcindens,  &  confueta 
Reges  habere  plurimos,  +  eifdem  plerumque 
*  diiceptantibus  difcerpebatur  ;  &  quanto  ex- 
ternorum  inexpertior  erat  bellorum,  tanto  in- 
terdum  indigenis  tanquam  propriis  vifceribus 
in  mutuam  cxdem  ruentibus  miferabilius  evifc 
cerabatnr.  Contigit  autem  6  quendam  Regum 
terrse  illius  a  finitimis  impetitum  Regibus  coar- 
tari  nimis,  &  defedtu  virium,  crudelitatem  ho- 
ftium  pene  experiri.  Inito  ergo  confilio  & 
miifo  feftinanter  in  Angliam  filio  accerfivit  vi- 
ros  mihtates,  &  juventutem  ftrenuam,  fpe  lucri 
profuiioris  ille&am.  Quprum  ope  fublevatus, 
primo  refpirare,  deinde  roborari,  poftremo 
fubactis  lioftibns  triumphare  ccepit.  Nec  fuos 
adjutores  abire  paifus  eft,  fed  tanta  eos  largi- 
tate  donavit,  ut  obliti  populum  fuum  &  domos 
patrum  fiiorum,  ibidem  eligerent  habitare. 
Cum  autem  ferociffimi  totius  Hiberniae  populi 
contra  eundem  Regem  mdignari  &  tumultu- 

I.  ^fntea,  finierunt.  2.  Exponere  MS.  Pic.  3.  S':c  etiam  MS- 
Pic.  ylntea  cmhtebamur,  vel  nationi  vd.  4.  yfntea^  iifdem.  5.  Ita. 
quoquc  MS.  Pic.  ^ntea}  difciepantibus.  6.  Sci/icet  Dermicinm  prin- 
cipem  -.  cujtti  advemum  ad  Henrkum  sfnglorum  l{cqem  fuppetiafatte  pro- 
wiyfo/j  dkjt  Girald.  c.  iiz1&  >.  Hibtrm*  expugntu*.  Pic. 

B  b  ari 


i?4  Libek     Secundus. 

ari  inciperent,  quod  gentem  Anglicam  Hiber- 
nise  unmififfet,  illi  metuentes  paucitati  fuse, 
accitis  ex  Anglia  viris  inopia  laborantibus  & 
llicri  cupidis  vires  paulatim  auxerunt,  &  quia 
nondum  habebant  Principem,  erantque  adhuc 
tanquam  oves  non  habentes  Paitorem,  '  accer- 
iierunt  ex  Anglia  praeficiendum  iibi  virum  no- 
bilem  &  *  potentem,  Comitem  fcilicet  Richar- 
dum.  Qui  nimirum  cum  effet  magnanimus,  &■ 
iupra  vires  rei  familiaris 5  in  expenfarum  efFu- 
iione  profufus,  ampliflimis  redditibus  exinani- 
tis,  &  exhauito  fere  patrimonio  creditonbus 
erat  fupra  modum  obnoxius ;  atque  ideo  pro- 
clivius  ad  majora  invitantibus  adquievit.  Ar- 
matorum  ergo  juvenum  plurima  validaque  ma- 
nu  contra£ta,  in  terra  juris  fui  clafTem  tranf- 
fretaturus  in  Hiberniam  prasparabat.  Cumque 
jam  fblvere  pararet,  affuerunt  qui  ex  parte 
Regis  transfretationem  inhiberent.  Ille  vero 
nullius  rei,  quam  in  Anglia  poffidere  videbatur, 
remoratus  affedtu,  nihilominus  transfretavit, 
atque  expedtantes  focios  optato  ketificavit  ad- 
ventu.  Jundtis  mox  copiis  aliquid  audendum 
aggrediendumque  ratus,  quo  in  pofterum  bar- 
baris  foret  terribilis,  pervicaci  impetu  irruit 
fuper  +  Divelinum,  urbem  maritimam,  totius 

i.  Accernvcnmt  F.dd.  pr.  z.  Sic  dtfiinguimus  curn  AlS.noflro.  In  Fdd. 
pr.  non  poji  potentcm,  fed mox  poft  comitem  ponitur  comma.  3 .  Sic  ttUtUk 
AlS.  Vic.  ^lniej  omhtebantur,  in  exp.  effufione.  4.  Sic  Hiberni  vulgo 
appellmt :  Lativi  Scrptores,  Giraldm  Cambrenfis  in  Topograph.  Hibern.ZT 
a!ib:}  Dublinara :  S.txo  Gr.tmmzt.  Dufivuum  fub  fnem  l.  4.  Pic. 

Hibernias 


Liber  Secundus. 
Hibernix  Metropolinij  portuque  celeberrimo 
in  commerciis  &  commeatibus  noftrarum  a> 
mulam  Lundoniarum.  Qua  fbrtiter  celeriter- 
que  expugnata  &  capta,  plurimos  etiam  longius 
pofitos  metu  perculfos  in  foedus  venire  coegit. 
Infiftebat  finitimis  pertinacius,  prifcam  tueri 
nitentibus  libertatem,  munitiones  locis  oppor- 
tunis  conftruens,  &  dominationem  paulatim 
protendens.  Porro  quantulamcunque  nationis 
barbarae  gratiam  per  affinitatem  afFectans,  fce- 
derati  Regis  fiiiam  uxorem  accepit,  &  partem 
regni  plurimam  nomine  dotis  percepit.  Cujus 
tam  faufti  fucceffus  cum  regi  innotuifTent  An- 
glorum,  motus  quod  eo  non  fblum  inconfiilto, 
fed  etiam  inhibente  rem  tantam  fuilfet  aggref- 
fus,  &  praeclarae  adquifitionis  gloriam  illi  po- 
tius,  ut  prascellenti,  adfcribendam  in  fe  conver- 
tilfet,  omne  ejus  in  Anglia  patrimonium  fifco 
addixit,  &,  ne  quod  ex  Anglia  fubfidium  Hi- 
berniae  inferretur,  commeatus  navium  inter- 
dixit.  Fortiora  quoque  comminans,  in  gra- 
tiam  maturius  redire  compulit  jam  pene  re- 
gnantem.  Itaque  extorfit  ei  'famofiffimam  ci- 
vitatem  Divelinum,  &  cetera  quas  in  adquifi- 
tione  potiora  videbantur:  parte  vero  reliqua 
cum  patrimonio  fuo  Anglico  z  integre  illi  re- 
ftituto,  juffit  effe  contentum.  Quibus  aclis, 
idem  Comes,  qui  paulo  ante,  exinanito  prodige 
patrimonio,  fere  nihil  aliud  quam  nudam  no- 

i .  Sic  etiam  MS.  Pic.  stnttat  nobilem.     i,  Sk  stiom  AiS.  Pic.  yln- 

u*>  intcS10-  B  b  2  bilitatem 


19* 


1$6  LlBER      SECUNDUS. 

bilitatem  habuerat,  Hibernicis  Anglicifque  opi- 
bus  inclytus,  in  multa  felicitate  agebat,  quam 
tamen  poft  annos  aliquot  mors  immatura  J  cor- 
rupit.  Plane  hoc  ipfo  declaratum  eft,  quam  va- 
num  fit  quod  in  homine  illo  ita  evanuit  :  & 
quam  fallax,  quod  eundem  libi  incumbentem 
repente  elabendo  delufit.  Ex  Hibernicis  ma- 
nubiis,  quibus  multum  inhiaverat,  &  pro  qui- 
bus  a  tam  multum  etiam  cum  periculo  3  falutis 
fudaverat,  nihil  fecum  hinc  abiens  homo  ille 
portavit,  fed  laboriofe  periculofeque  quaefita 
ingratis  relinquens  heredibus,  falubrem  quoque 
multis  ex  fuo  occafu  doctrinam  reliquit.  Rex 
autem  Anglorum  poft  modicum  in  Hiberniam 
cum  ingenti  militia  transfretavit,  Reges  infu- 
las,  qui  eatenus  rebelles  extiterant,  adventu 
ejus  pavefa&os  fine  fanguine  fubjugavit,  rebuf- 
que  pro  voto  difpofitis,  eodem  anno  in  An- 
gliam  cum  falute  &  gaudio  remeavit. 

Quomodo  Henricus  tertius  recejfit  a  patre^  &  4  c om- 
movit  contra  eum  J^egemFrancorum  &  alios. 

Caf.    XXVII. 

1173.  A  NNO  *  Partu  virginis  m.c.lxxiii.  qui  fuit 
i\  Regis  Henrici  fecundi  vicefimus,  cum 
idem  Rex  in  Angliam  reverfus  ex  Hibernia,  in 

1.  Sic  etiam  MS.Pic.  *Anteat  corripuit.  2.  Etiam  tam  multun 
Edd.  pr.  3.  Sudaverat  falutis  Edd.priores.  4.  Commovit  eum  con- 
traRegem  Franciae  (omifiis  &  alios)  Edd.priores. 

Nor- 


LlBER      SECUNDUS.  197 

Normanniam  poft  modicum  tranfiflet  ex  An- 
glia,  fadta  eft  execrabilis  &  fceda  diflenfio  in- 
ter  ipfum  &  filium  ejus  Henricum  tertium, 
quem  ante  biennium,  ut  fuperius  di&um  eft, 
in  Regem  fecerat  folemniter  confecrari.  Cum 
enim  idem  creviflet,  &  pubes  jam  fadtus  vellet 
cum  facramento  &  nomine  rem  facramenti  & 
nominis  obtinere,  &  patri  faltem  conregnare  : 
cum  folus,  ut  ei  a  quibufdam  infufurrabatur, 
de  jure  regnare  deberet,  quafi  eo  coronato 
regnum  expiraflet  paternum,  indignans  maxi- 
me  expenfas  Regie  faciendas  fibi  a  patre  par- 
cius  miniftrari ;  contra  patrem  intumuit  atque 
infremuit,  clamque  ad  fbcerum  fuum  Regem 
Francorum,  patri  tsedium  moliturus,  profugit. 
A  quo  nimirum  grate  fufceptus,  non  tam  quia 
gener  erat,  quam  quia  a  genitore  defciverat, 
ejus  fe  in  omnibus  confilio  credidit.  Franco- 
rum  '  igitur  virulentiffimis  adhortationibus  a- 
nimatus  atque  inftigatus  in  patrem,  quo  minus 
jus  violaret  naturas,  exemplo  2  non  eft  territus 
fceleftiflimi  Abfalonis.  Pater  vero  filii  aver- 
fione  comperta,  &  quo  profugiflet  agnofcens, 
mifit  ad  Regem  Francorum  viros  honoratos 
cum  verbis  pacificis,  filium  paterno  jure  re- 
pofcens  j  &,  fi  quid  circa  illum  emendandum 
videretur,  ejufdem  fe  Regis  confilio  mature 
emendaturum  pollicens.  Ad  3  haec  ille,  Quis 
mihi,  inquit,  talia  mandat  ?  Rex,  aiunt,  Anglo- 

1.  s4mta}  ergo.     z.  yide  notas,  P.     3.  Hoc  Edd.  pr. 

rum. 


198  Liber     Secundus. 

rum.  Et  ille:  Falfiim  eft,  inquit.  Rex  Anglo- 
rum  ecce  adeft,  pervosmihi  '  nil  mandat.  S't 
autem  patrem  hujus  olim  Anglorum  Regem 
2  etiam  nunc  Regein  appellatis,  fcitote,  quia 
ille  Rex  mortuus  eft.  Porro  quod  adhuc  pro 
Rege  fe  gerit,  cum  Regnum  filio,  mundo  tefte, 
refignavcrit :  mature  emendabitur.  Sic  delufi 
refponfales  ad  dominum  fuum  rediere.  Mox 
idem  Henricus  junior,  Francorum  confilio,  ma- 
lum  patri  undecunque  moliens,  partes  Aquita- 
nise  clam  adiit,  &  duos  fratres  impuberes  ibi- 
dem  cum  matre  confiftentes,  Richardum  fci- 
licet  &  Gaufridum  fbllicitatos,  connivente  ( ut 
dicitur)  matre  in  Franciam  fecum  traduxit. 
Alteri  enim  Aquitaniam,  alteri  Britanniam  fuo 
tempore  poffidendas  pater  concefferat,  &  pro- 
pterea  per  illum  Aquitanos,  per  hunc  vero 
Britones  proclivius  fuis  partibus  applicandos 
Francis  docentibus  intelligebat.  Comitem  quo- 
que  Flandrenfem  patris  fui  confobrinum,  vi- 
rum  magnarum  virium,  6c  innumeras  beilico- 
fasque,  cui  praeerat,  gentis  fiducia  in  immen- 
fum  gloriantem,  grandibus  promiilis  5  ille&um 
4  annitente  Rege  Francorum  fibi  adjunxit. 
Tunc  multi  potentes  &  nobiles,  tam  in  An- 
glia,  quam  in  partibus  Tranfmarinis,  vel  mero 
odio  eatenus  dirTnnulato  impulfi,  vel  vaniflimis 
pollicitationibus  follicitati,    a  patre  ad  filium 

i .  ^ihtea,  nihil.     l .  Dcfunt  etiam  nunc  Regem  in  AiS.  Ph. 
5.  Deefi  ille&um  in  Edd.  prlorib.    4,  Annuente  MS.  Pk. 

paula- 


LlBER      SECUNDUS.  199 

paulatim  cceperunt  deficere,   &  ad  motus  fe 
bellicos    modis  omnibus  prasparare.    Comes 
fcilicet  Leiceftrenfis,  Comes  Ceftrenfis,  Hugo 
Bigotus,    Radulphus  de  '  Fougeriis,  aliique 
complures  amplitudine  opum  6c  firmitate  mu- 
nitionum  terribiles.    Multi  etiam  fuis  rebus  vi- 
ribufque  minus  confidentes,  ne  nil  agerent, 
concedendo  in  Franciam  hoftilem  animum  de- 
clararunt. z  Hiis  acceflit  hoftis  truculentior  Rex 
Scottorum,  immites  populos,  &  neque  fexui, 
neque  aetati  parcituros  finibus  immifTurus  An- 
glorum.    Cum  ergo  tot  tantique  Proceres  a 
rege  feniore  defcivilTent,  omnefque  contra  eum 
tanquam  pro  anima  fiia  gererent :  admodum 
pauci  erant,  qui  ei  fideliter  St  firmiter  adhse- 
rerent,  ceteris  circa  eum  pendule  fluitantibus, 
dum  a  regis  junioris  abforberi  vidfcoria  fcrupu- 
lofius  fbrmidarent.    Tunc  demum  vidit  rex  fe- 
nior  ( fic  enim  vulgo  dicebatur )   quam  incon- 
fulte ,  immo  quam  ftuite  egerit,    prasmature 
creando  fibi  iuccefTorem,   minus   attendens, 
quod  novarum  rerum  aucupatores  Regem  pro- 
clivius   fequerentur  juniorem.   Turbatis  ergo 
rebus  anxius,   dum  hoftes  interni  externique 
urgerent  :  Uiiis  quoque,qui  fibi  adhserere  vide- 
bantur,  in  gratiam  filii  remiffius  agentibus  mi- 
nus  fe  credens,  ftipendiarias  +  Bribancionum 

T.  Germamtu,  Fulgeriis,  ut  appendix  Sig'b.  ipfeque  Radulphus  in  con- 
firmatione  cxnobii  S.  Petri  ad  oppidum  Fulgerins  conditi  in  yftmorica  Bri- 
tanna  fub  annum  \\6o.  V\c.  2  .His  Edd.  pr.  3 .  His  Fdd.  pr.  4.  Brab. 
ttdoram  MS  nojhi  <?  mann  recentiori  Ottod  idem  valet  ac  Brabancionum. 

copias, 


200  JLlBER       SECUNDUS. 

copias,  quas  ;  Rutas  vocant,  accerfivit,  eo  quod 
de  thefauris  regiis,  quibus  in  tali  articulo  par- 
cendum  non  effet,  pecunia  copiofa  fuppeteret. 

Qualia  contigerunt  apud  Albemarliamy  &  Caflellum 
novum^  &  Vernullium. 

C  a  p.     XXVIII. 

IG  i  t  u  r  menfe  Junio,  quando  fblent  Reges 
ad  bella  procedere,  finitimi  principes  con- 
tradtis  undecunque  viribus  Regem  hoftiliter 
aggrediuntur  Anglorum,  fiib  obtentu  quidem 
quafi  pro  filio  semularentur  contra  patrem,  qua 
nimirum  aemulatione  nil  ftultius,  re  autem  vera 
proprii  vel  odii,  ut  Rex  Francorum,  vel  emo- 
lumenti,  ut  Comes  Flandrenfis,  negotium  por- 
re&a  occafione  agentes.  Porro  Rex  Anglorum 
ad  excipiendos  tantorum  hoftium  impetus  mi- 
nus  fe  poterat  praeparare  propter  fuorum  tu- 
multus  internos,  quibus  vehementiffime  ange- 
batur.  Cum  ergo  propter  manum  imparem  ir- 
rumpentibus  non  poffet  occurrere,  munitiones 
2  tamen,  quae  erant  in  terminis,  difpertitis  prae- 
fidiis  cautius  ftuduit  munire.  Itaque  Rex  Fran- 
corum  oppidum  Vernullium,  nullius  rei  necef- 
fariae  ad  tolerandam  obfidionem  diutinam  in- 
digum,  circumfufb  3  conclufit  exercitu,  non  nift 
capto  eo  vel  dedito  progreflurus.  Comes  vero 
Flandrenfis  cum  fuis  copiis  a  parte  Flandrias 

i.  Putas  MS.  Pk.     z.Tantum  Edd.  pr.     3.  jintta,  concludit. 

irruens, 


LlBER      SECUNDUS.  201 

irruens,  obfedit '  Albemarliam,  valido  quidem 
inaniter  f  ultam  prsefidio :  cum  ejufdem  oppidi 
Dominus,  Comes  fcilicet  Albemarlenfis,  a  circa 
feniorem  Regem,  ceu  multi  alii  flucl:uaret.  Qui 
nimirum  pro  eo  quod  oppidum  minus  oppu- 
gnatum  cito  expugnatum  eft,  cum  Flandrenfl 
creditus  eft  3  comite  collufifTe.  A  quo  captus 
cum  omnibus  quos  illic  Rex  caufa  praefidii  mi- 
ferat,  alia  quoque  caftella  fua  refignavit.  Pro- 
gredienfque  Flandrenfis  exercitus  ad  majora 
fauftis  animatus  principiis,  munitionem  regiam, 
quse  +  Caftellum  novum  dicitur,  per  dies  ali- 
quot  adhibitis  machinis  fbrtiter  f  oppugnavit. 
Qua  tandem  dedita,  Comes  tamen  Flandrenfis 
gavifus  non  eft.  Frater  namque  ejus  Matheus, 
Comes  Bononienfis,  quo  ille  tanquam  futuro 
fiiccefTore  gaudebat,  qui  de  conjuge  propria 
fobolem  nequaquam  fufceperat,  aut  fperabat, 
in  ejufdem  oppidi  oppugnatione  i&u  fagittas 
circa  genu  faucius,  cafu  vulneris  in  pejus  ver- 
gente  decubuit,  &  poft  dies  pauciflimos  inter 
curandum  in  fata  conceflit,  fratri  tantum  ex 
fuo  interitu  ludhim  relinquens,  ut  foluta  mox 
expeditione  lugubris  ad  propria  remearet,  fini- 
ftrum  fibi  eventum  obje<Stans  atque  imputans, 
qui  Regem  confobrinum,  a  quo  nunquam  lse- 
fus,  crebro  autem  beneficiis  praeventus  extite- 

i.  ^iniea,  Albemarlam  valido  inaniter  ful.  pr.  cum  ejus  oppidi 
Edd.  priores.  2.  Contra  fen.  Edd.  fr.  3.  Deefi  comite  inEdd.fr. 
4.  Vttlgo  Neuchaftel  m  tra£fti  Caletenf2  dfccefane  Rotbomagenfi.  Pic- 
5    Expugnavit  Edd.friow 

C  c  rat, 


202  LlBER       SECUNDUS. 

rat,  caufa  nequiflimi  filii  hoftiliter  impetendum 

duxiffet.    Quo  comperto,  confiderans  idemrex 

fe  jam  bellicas  fbllicitudinis  parte  dimidia  pro 

tempore  liberatum,  adverfus  partem  reliquam 

propenliorem  mox  fumpfit  fiduciam.    Convo- 

catis  ergo  ftipendiariis  copiis,  &  quotquot  eum 

in  illo  articulo  non  deferendum  putabant,  de- 

nunciavit  regi  Francorum,    qui  jam  partem 

1  asftatis  plurimam  in  prasnominati  oppidi  ob- 

fidione  confiimpferat,  eoque  mature  fe  potitu- 

rum  fperabat,  ut  vel  obfidionem  defereret,  vel 

ad  diem  certum  difcrimen  fibi  bellicum  im- 

pendere  minime  dubitaret.     Primum  quidem 

Franci,  natura  feroces  fimul  &  arrogantes,  pras- 

fertim  cum  numero  &  apparatu  bellico  prse- 

ftare  viderentur,  denunciationem  derifere,  id 

eum  nullatenus  aufurum  arbitrantes.    Verum 

agnito,  quod  impavidus  cum  inftru£to  adven- 

taret  exercitu,  tunc  primum  fufpicari  potuere 

a  eum  aliquid  aufurum.    Illico  rex  eorum  ac- 

citis  feftine  optimatibus,  tra&are  cum  eis  cce- 

pit  de  bello.    Miflifque  obviam  regi  s  Anglo- 

rum  Epifcopo  &  Abbate,  qui  ab  ore  ejus  acci- 

perent,  utrum  congrefTurus  accederet :  ipfe  in- 

terim  pro  tempore  copias  inftruebat.  *  Et  ecce 

mifli  eidem  regi  *  occurrunt,  qui  nefcio  quid 

ordinans,  fefeque  cum  multa  confidentia  often- 

T.  Sic  ctiam  AIS-  Pic  ^fntea,  aetatis.  z,  Aliquid  eum  Edd.fr, 
3.  Anglorum  uno  Epifcopo  Edd.  friores.  4.  Deefl  &  in  Ed.  Pic. 
5 .  yinua^  occurrerunt. 

tans, 


LlBER       SECUNDUS.  20g 

tans,  armatus  cum  paucis  aliquot  ftadiorum 
fpatio  exercitum  anteibat.  Cui  cum  dicerent, 
Regem  Francorum  velle  certificari  deprcelio; 
vultu  f  eroci  &  voce  terribili,  "  Ite  ( inquit ) 
" r  dicite  Regi  veftro,  quia  ecce  adfum";  cum- 
que  feftinanter  reverfi,  inftantis  jam  de  proxi- 
1110  Principis  ferociam  &  obftinationem  indi- 
cafTent :  confilium  habuerunt  Rex  &  optimates 
Francorum,  ut  pro  tempore  cederent,  &  pu- 
gnaturi  pro  hereditate  patrum  fuorum  impe- 
tum  declinarent.  Itaque  caftris  relidis  cum 
tremendis  illis  copiis  in  Franciam  refugerunt, 
armati  tamen  &  compofitis  ordinibus,  ne  fu- 
gere  viderentur.  Sicque  -  illi  qui  paulo  ante 
ferocibus  animis,  &  grandium  rugitu  verborum 
leones  videbantur,  tanquam  lepores  cedendo 
fugiendoque  repente  inventi  funt.  Porro  Rex 
Anglorum  indecora  fuperborum  hoftium  fuga 
contentus,  urgere  &  perfequi  noluit  i  abeuntes: 
fed  exercitu  ad  hoftilium  direptionem  *  caftro- 
rum  converfo,  oppidum  cum  fblemni  lsetitia 
fuis,  qui  ibidem  fortiter  egerant,  congratulatu- 
rus  intravit.  Repertum  eft  autemincaftris  fru- 
menti  &  vini  &  efcarum  pluiimum,cum 5  fuppel- 
ledtile  varia,  quam  abeuntes  inftantibus  adver- 
fariis  afportare  non  poterant. 

I.  Et  dicite  Edd.  friores.  i.  Deefl  illi  m  Edd.fr.  3.  ^4nuat 
fugientes.  4.  Sic  etiant  MS.  Pic  yintettt  omittebatur^  cafhorum. 
5.  Supelle&ile  Edd.  friores. 

Cc  2  De 


204  LlBER      5ECUNDUS. 

De  l  hm  qui  capti  funt  apud 2  Dolum. 
Cap.    XXIX. 

Ex  t  e  r  N  i  s  s  igitur  hoftibus,  quorum  maxi- 
ma  erat  potentia,  rege  fcilicet  Franco- 
rum  &  Flandrenfi  Comite,  ♦  dei  voluntate  pro- 
pulfatis,  interni  minime  quievere.  Quprum 
plurimi  condi6to  convenientes  &  conglobati 
5  Dolenfe  oppidum  obtinuerunt :  quod  juris 
quidem  eft  Britannici,  fed  Normannicis  colli- 
mitatur  finibus.  Quo  audito 6  Bribanciones  re- 
gii  mature  affuerunt,  &  congreili  cum  eis,  pri- 
mo  eorum  multitudinem  in  oppidum  refugere, 
mox  etiam  capto  oppido  in  unins  arcis  an- 
guftias  fecedere  compulerunt.  Quibus  ita  con- 
clufis,  res  cum  fumma  celeritate  defertur  ad 
regem  Rothomagi  confiftentem.  Ille  cibi  fbm- 
nique  oblitus,  mutando  vehicula,  longa  terra- 
rum  fpatia  tranfmeans,  tam  feftinus  aftuit,  ut 
volaffe  videretur.  Cumque  i  oppugnando  arci 
intenderet,  conclufa  multitudo  anguftias  illas 
non  ferens,  mifericordiam  imploravit.  Paclus 
ergo  eis  rex  vitam  cum  integritate  membro- 
rum,  arce  dedita  infignem  illam  captivitatem 
cuftodiae  mancipavit.  Ibi  quippe  8  Comes  Ce- 
ftrenfis,    &  Radulphus  de  Fougeriis,  aliique 

I.  Hi%Edd.fr.  %.  V.  C.  Dolnacum.  Sed  prior  leclio  certior.  F[i 
enim  Dolum  urbs  epifcopalis  in  Britantt.  GaUica.  Pic.  3.  ^tntea,  ergO. 
4.  ytnteat  divina.  <y.  Doliun  Edd.  priores.  6.  Br.-ir3.  MS.  nofter.  V. 
fup.  p.  199.     7.  Oppugnancte  Edd.  pr.     8 .  llli  ipfi  fttnt  de  quibusfupra 

tap.vj.  pk.  nobiks 


LlBER      SECUNDUS. 

nobiles  fere  centum,  in  manus  regis,  quem  a- 
trociffimis  fuerant  odiis  infe&ati,  Dei  judicio 
inciderunt.  A  quo  nimirum  multo  clementius 
quam  eorum  meritis  debebatur  tra&ati,  pro 
tempore  in  vinculis  quieverunt.  Duo  vero  pras- 
nominati,  qui  clariores  videbantur  inter  ca- 
ptivos,  regi  de  fidelitate  fervanda  fatisfacientes, 
relaxari  meruerunt.  In  qua  re  procul  dubio 
tanti  Principis  in  praevaricatores  infideliflimos 
hoftefque  atrociffimos  clementia  jure  miranda 
laudandaque  cenfetur. 


20f 


De  objidione  Leiceflrice^  £?  Guerra  J^egis  Scottorum, 
&  captione  Comitk  Leiceflrenjis, 

C  a  p.     XXX. 

Du  m  in  Tranfmarinis  partibus  a  rege  vel 
circa  regem  talia  gererentur,  in  Anglia 
quoque  non  diflimilia  provenerunt.  Cumenim 
Comes  Leiceftrenfis,  qui  primus  a  rege  defe- 
cerat,  plurimos  petulanti  corrupiffet  exemplo, 
Richardus  de  Lufci,  qui  tunc  Anglias  fub  Rege 
praserat,  accepto  a  Rege  mandato,  &  exercitu 
propere  convocato,  Leiceftriam  obfedit :  qua 
dedita  &  incenfa,  oppugnationem  caftelli  o- 
mittens,  eo  quod  ad urgentiora negotia  vocare- 
tur,  receflit.  Porro  Rex  Scottorum  agnito, 
quantum  Rex  Anglorum  in  Normannia  labo- 
raretj  cum  gentis  barbarsc  &  fitientis  fangui- 

nem 


20<J  LlBER      SECUNDUS. 

nem  immaniffimis  copiis  Anglorum  fines  in- 
grefTus  civitatem  '  Cardulienfem  obfidione  cir- 
cumdedit,  totamque  adjacentem  provinciam 
csedibus  &  rapinis  fcedavit.  Comperto  2  autem 
quod  ingens  ex  fuperiori  Anglia  exercitus  ad- 
ventaret,  obfidionem  reliquit,  &  poft  vaftam 
provincias,  quas  Northumbria  dicitur,  depopu- 
lationem,  a  facie  Procerum  noftrorum  in  pro- 
pria  fe  recepit.  Qui  nimirum  advenientes  cum 
militaribus  copiis  amnem  Tuedam,  qua?  regnum 
Anglicum  Scotticumque  difterminat,  tranfgref- 
11,  terra?  hoftili  talionem  nullo  obfiftente  intu- 
lerunt.  Sed  mox  ferventibus  nunciis  ad  fupe- 
riora  Anglias  revocantur  5  Regis  tamen  hoftis 
ferocia  neceflanis  pro  tempore  induciis  caute 
fufpenfa,  cum  eum  callida  noftrorum  diffimu- 
latione  laterent  adhuc  quse  nunciabantur.  Co- 
mes  enim  Leiceftrenfis  cum  clafTe  hoftili  ex 
Flandria  apud  Orientales  Anglos  applicuit, 
fufceptufque  a  complice  proprio,  Hugone  fci- 
licet  Bigoto,  viro  potente  &  callido,  ibidem 
aliquandiu  cum  addu6to  confedit  exercitu. 
Mox  eodem  Hugone  duce  &  cooperatore  idem 
exercitus  irruens  fuper  civitatem  Norwicen- 
fem,  eandem  praefidio  vacuam  &  repentino 
terrore  perftri&am  minimo  negotio  efFregit, 
ejufque  opibus  abrafis,  prasda  onuftus  ad  ca- 
ftra  rediit.    Cumque  eodem  aucl:ore  atque  in- 

i .  Catltli  *d  oram  exmplaris  Ed.  Pic.  mecum  a  !{.  J{awlmfono  com- 
mtnhati  fcripfit  eruditus  quifpiam,    z.  Deefi  autem  in  Edd.  priorib. 

centore 


Liber    Secundus.  207 

centore  inlignem  vicum  maritimum  variis  opi- 
bus  J  refertum,  qui  dicitur  Donewic,  fimiliter 
irnipturus  accederet,   habitatorum,  qui  fe  ad 
excipiendumhoftilem  impetum  conftanter  pras- 
parabant,  fiducia  territus,  &  nihil  adverfus  hu- 
jufmodi  audendum  ratus,  vacuus  receffit.    Hu- 
go  vero  ejufdem  exercitus,  quantum  volebat, 
opera  ufus,  denunciavit  Comiti  Leiceftrenfi,  ut 
copias  peregrinas  quas  adduxerat  ad  terram  & 
caftella  proprii  juris  traduceret.    Qui  nimirum 
diu  multumque  haefitans,  eo  quod  per  medios 
hoftium  fines,    qui  ejus  dicebantur  tranfitum 
obfervare,  abfque  grandi  non  poffet  periculo 
Leiceftriam  tranfmeare  ;  tandem  confidens  de 
numero  &  virtute  fociorum,   (habebat   enim 
equites  circiter  octoginta  ele&os, 2  &  peditum 
fortium  quatuor  vel  quinque  milia ;)  reputans 
etiam  neminem  fibi  obftiturum  in  via,  eo  quod 
in  eis,  qui  Regi  favere  videbantur,  amicos  ha- 
beret  plurimos,  conftanter  cum  uxore  &  quo- 
dam  nobili  viro  ex  Francia,   Hugone  fcilicet 
de  Caftello,  totifque  copiis  iter  arripuit.    Re- 
gii  autem  Proceres  apud  Sanclxun  Edmundum 
cum  copiofa  militia  obfervabant.    Cumque  illi 
1  prope  jam  efTent,  inftrudtum  contra  eos  exer- 
citum  produxerunt.    Porro  illi  neque  ad  dexte- 
ram  neque  ad  (iniftram  declinare  valentes,  & 
neceflitatem  in  alacritatem  vertentes,  turmis. 
difpofitis  audadter  procefTere.    Commiflum  eft 

I.  slrtoii)  refe&um.     it  Deeji  &  in  Edd,  friorib. 

itaque 


208  Liber    Secunsus. 

itaque  proelium  grave,  his  pro  gloria,  illis  pro 
falute  certantibus.  Sed  vid:oria  conceffit  ad 
Regios.  Captufque  eft  Comes  cum  conjuge, 
virilis  animi  femina,  &  memorato  Hugone  de 
Caftello,  &  toto  fere  equitatu,  peditum  vero 
multitudo  fere  omnis  interiit.  Infignes  captivi 
in  Normanniam  ■  ad  Regem  funt  miffi.  de  ce- 
teris  quoque  fadfcum  eft  quod  voluit. 

De  David  Scotto^  (3  quibufdam  aliis  qui  a  J^eg6 
defecerunt» 

Cap.    XXXI. 

Cane  cum  illa  filii  contra  patrem  infilialis 
^  vefania  fere  biennio  debacchata  2  nolca- 
tur;  primi  anni  infigniora  gefta  fuperiori  funt 
relatione  digefta.  Hieme  s  quippe  paulifper  a 
bellicis  tumultibus  cefTatum  eft  in  partibus  tranf 
marinis ;  in  Anglia  vero  non  ita.  Viri  enim, 
qui  erant  in  munitionibus  Comitis  Leiceftren- 
fis,  cum  propter  hoc,  quod  domino  fiio  acci- 
derat,  aliquamdiu  quieviffent,  rurfus  efferati, 
&  tanquam  ad  Domini  fiii  ultionem  inflam- 
mati,  aggregata  fibi  improborum  multitudine, 
vicinas  provincias  excurfionibus  infeftare  cce- 
perunt.  Et  ut  Principem  magni  nominis  ha- 
bentes  fiducialius  agerent,  Huntedunienfem 
Comitem  David ,   fratrem  Regis  Scottorum, 

'  i.  Sic  etiam  MS.  Pic  ^inittx^  a  Rege.  z.  yintta^  dinofcatur. 
3.  Quidem  paul.  Edd.piores, 

ducem 


LlBER      SECUNDUS.  209 

ducem  fibi  ac  Principem  delegenint.  Qup  tan- 
quam  feliciter  debacchante,  l  &  profpere  pro- 
cedente  ad  plurima,  Comes  quoque  z  Ferrari- 
enfis,  &  vir  nobilis  \  Rogerius  de  *  Moubrai  a- 
nimum  diu  diffimulatum  declarantes,  poft  de- 
fe&ores  ceteros  abierunt :  vixque  facris  Qua- 
dragefimse  diebus  concepti  furoris  impetum 
cohibentes ,  poft  folemnitatem  Pafchalem  ad 
aufus  improbos  proruperunt.  Nec  cefTabat  eo 
tempore  Rex  junior  optimates  Anglorum,  qui 
patri  adhserere  videbantur,  per  clandeftinas  lit- 
teras  vel  promiflionibus  allicere,  vel  commi- 
nationibus  pulfare :  ut  eos  ad  fuas  quocunque 
modo  partes  traduceret.  Quamobrem  tunc  in 
Anglia  pauci  admodum  nobiles  fuiffe  tradun- 
tur,  qui  non  circa  Regem  vacillarent,  ab  eo 
f  pro  tempore  defecturi,  nifi  maturius  eorum 
fuifTet  meditationibus  obviatum. 

De  adventu  1{egis  in  Angliam^  t3  qualia  Scotti  fe- 
cerunt 6  in  Anglia. 

C  a  p.    XXXII. 

Igitur  fecundo  initse  contentionis  anno, 
rurfum  a  magnis  hoftibus,  fcihcet  Rege 
Francorum,  Comite  Flandrenfi,  Rege  Scotto- 
rum,  bellum  adverfus  feniorem  Anglorum  Re- 

I.  Et  re  profp.  Edd.priores.  z.  Itaquoque  MS.  Pic.  ^dntea,  Farra- 
lienfis.  3.  Cond'.tor  ccenobiorum  BeUelandet  &  Neub.  fup.  I.  I.  c.  If. 
&  inf.  caf>.  32.  Pic.  4.  Mubrai  Edd.priorcs.  5.  Deejifto  in  Ed. 
fic.    6.  In  Anglia  omhtmt  Edd.priom. 

D  d  gem 


210  LlBER      SECUNDUS. 

gem  totis  viribus  inftauratur.  Et  Comes  qui- 
demFlandrenfis,fraterni  jam  oblitus  exitii, '  prse 
ambitu  Anglicanae  provinciae  quae  Cantia  dici- 
tur,  de  qua  fcilicet  Regi  juniori  jam  hominium 
fecerat,  cum  eodem  in  Angliam  tranfiturus 
2  transferendis  copiis  claffem  parabat.  Rex 
vero  Francorum  contradtum  undecunque  exer- 
citum  invafiirus  Normanniam  inftruebat.  Qui- 
bus  cognitis  Rex  Anglorum  fenior  malens  fibi 
fines  3  fuos  tranfmarinos  periclitari  quam  re- 
gnum  (quos  tamen  caute  credidit  muniendos, 
pra^videbat  enim  neminem  in  Anglia  fe  ab- 
fente,  &  tanquam  non  extante,  illi,  qui  fuc- 
ceffurus  expec-tabatur,  obftiturum)  prseventis 
hoftibus  cum  aliquanto  equitatu,  &  una  *  Bri- 
bantionum  turma  in  Angliam  mature  advehi- 
tur.  Interea  Rex  Scottorum  cum  propriae  gen- 
tis  infinitabarbarie  atque  accerfitorum  exFlan- 
dria  ftipendiariorum  equitum  peditumque  ma- 
nu  non  modica  fines  Anglorum  ingreffus,  duas 
in  t  Weftmeria  munitiones  regias,  fcilicet  Bur- 
gum  &  Appelbi,  prasoccupatas  &  fine  prasfidiis 
inventas  obtinuit :  indeque  digrediens,  urbem 
iterum  Cardulienfem  oppugnare  ftatuit.  Sed 
cautione  a  6  trepidis  civibus  prasftita,  quod  ad 
diem  certum  civitatem  illi  traderent,  nifi  in- 
terim  a  Rege  Anglorum  fufficiens  fibi  prsefi- 
dium  mitteretur,  ad  quandam  munitionem  fu- 

I.  Vro  Edd.f>r.  i .  Deeft  transferendis  in  Edd.  prkrib.  3.  Deift 
fuos  in  Edd.  pr.  4.  Brati.  ad  ornrn  Cod,  noftri.  f ,  Wcftmaria  Ed.  pfa 
6.  Tepidis  Edd.  pr.om. 

.    per 


LlBER       SECUNDUS.  211 

per  amncm  Tinum,  quae  dicitur  Prudehou,  op- 
pugnandam  convertit  exercitum.  Tunc  accef- 
fit  ad  eum  praedidtus  Rogerius  de  '  Moubrai 
auxilium  flagitans.  Duabus  quippe  munitioni- 
bus  fiiis  a  Gaufrido  Regis  Anglprum  filio  na- 
turali,  tunc  Lincolnienfi  elecT:o,  fbrtiter  expu- 
gnatis  &  captis,  tertiam,Trefch  vocatam,  cum 
periculo  poflidebat.  Qui  nimirum  Rogerius 
Regi  Scottorum,  in  Eboracenfem  provinciam 
irruptionem  meditanti,  jam  pridem  2  filii  pri- 
mogenitum  obfidem  dederat,  quod  illi  aflifte- 
ret  &:  pareret  in  omnibus;  8c  ab  eo  viciffim 
fponfionem  acceperat,  quod  in  quacunque  *  ne- 
ceflitate  ejus  nequaquam  auxilio  fraudaretur. 
Verum  idem  Rex  cum  per  dies  aliquot  apud 
Prudehou  cafTo  8c  fuis  magis  noxio  fuifTet  la- 
bore  fudatum,  audiens  Eboracenfis  provinciae 
contra  fe  militiam  excitari,  Tino  tranfmiifo  . 
Northumbriae  fines  invafit.Corrofumeft  aScot- 
tis,  quibus  nulla  efca  *  infamis,  quicquid  vel  a 
canibus  mandi  potuit ;  &  dum  praedae  infifle- 
rent,  jugulare  fenes,  trucidare  parvulos,  evifce- 
rare  feminas,  &■  hujuffnodi  quae  horrendum  eff. 
*  &  dicere,  genti  inhumance  &  feris  plus  6  ef: 
ferae  voluptas  fiiit.  Immiffo  7  igitur  miferabili 
provinciae    immaniflimorum  praedonum   exer- 

i.  Mubni  F.dd.  pr.  z.  Filium  Edd.  frims.  3.  Sic  cum  MS-noJfro 
diftinguimus.  Ncque  aliter  Ed.  yfntverp.  ^li  commate  niox  po(i  neceftitate 
utitur  Picardui.  4.  Infamis  eft,  quicq.  Edd.  p r.  5.  Vel/>n>  &  in 
Edd.  prkrib.     6.  EfFerae  facere  voluptas  f.   hdd.  priores,     7.     Ergo 

Edd.priores. 

D  d  2  citu. 


%i%  Liber    Secundus. 

citu,  barbarifque  inhumane  debacchantibus, 
Rex  ipfe,  excubante  circa  fe  honeftiori  mitio- 
rique  ftipatus  militia,  vacare  videbatur,  obfer- 
vabatque  circa  caftellum  firmiffimum,  l  Alne- 
wich  nominatum,  ne  forte  manus  ex  eo  mili- 
taris  irrumpens,  circumquaque  graffantes  per- 
turbaret  prasdones. 

-—— ■    ■  -.—  —  . ■         ■       -■— ...     —■—■■- - -■      i.,  i.  ■         ■--..        m,m  .....—  ,    — 

De  captione  l^egis  Scottorum. 
C  a  p.     XXXIII. 

Rebus  fe  ita  circa  2  Aquilonales  Anglias 
partes  habentibus,  Eboracenfis  provincia? 
regii  Proceres  mgenue  indignati,  quod  Scotti 
fines  Anglicos  infeftarent,  apud  Caftellum  no- 
vum  fiiper  fluvium  Tinum  cum  equitatu  valido 
convenerunt.  XJrgente  quippe  negotio,  pede- 
,  ftres  non  poterant  copias  congregare.  Vene- 
runt  autem  s  illuc  fexta  Sabbati,  longo  &  la- 
boriofb  itinere  fatigati.  Ibi  fane  cum  in  com- 
mune  tracl:arent,  quid  efTet  agendum  ;  pruden- 
tiores  allegarunt,  multum  jam  efle  adtum,  cum 
Rex  Scottortim  adventu  eorum  praxognito 
longius  recefferkj  fuse  hoc  mediocritati  pro 
tempore  debere  fufficere,  fibi  non  effe  tutum, 
nec  Regi  Anglorum  utile  ulterius  progredi,  ne 
fbrte  paucitatem  fiiam  devorandam  ficut  efcam 
panis  infinitse   barbarorum  multitudini  expo- 

I.  Alnewic  tn  proximo  cap.     z.  Aquilonares  Edd.  pr.     3.  Illuc 
die  Sabbati  Edd.frhres. 

nere 


Liber     Secundus.  21  j 

nere  viderentur;  fibi  non  efle  plufquam  qua- 
dringentos  equites,  in  hoftili  vero  exercitu 
plufquam  ■  o&oginta  armatorum  milia  asfti- 
mari.  Ad  hasc  ferventiores  2  refponderunt,  ho- 
ftes  nequiffimos  modis  omnibus  efTe  impeten- 
dos,  vi&oriam  defperari  non  debere,  quas  pro- 
culdubio  juftitiam  fequeretur.  Denique  ho- 
rum  fententia  praevalente  (quia  Deus  fic  vo- 
luit,  ut  voluntati  magis  divinae,  quam  *  poten- 
tiaa  prudentiaeve  humanse,  afcriberetur  even- 
tus)  *  viri  virtutis,  in  quibus  erant  pra^cipui 
Robertus  de  *  Stutevilla,  Ranulphus  de  6  Glan- 
villa,  Bernardus  de  Baliolo ,  ?  Willelmus  de 
Vefci,  no&urna  requie  paulifper  recreati  fum- 
mo  mane  progreffi  funt,  tanta  velocitate,  tan- 
quam  propellente  vi  aliqua,  properantes,  ut, 
quod  armorum  pondere  gravatis  minus  tolera- 
bile  videbatur,  ante  horam  quintam  viginti 
quatuor  milia  paffuum  tranfinearent.  Verum 
dum  irent,  tam  denfa,  ut  dicitur,  eos  operuit 
nebula,  ut  pene  nefcirent  quo  irent.  Tum  pru- 
dentiores  periculofum  iter  caufantes,  certum 
fibi  imminere  difcrimen  allegarunt,  nifi  mox 
converfi  redirent.  Ad  hoc  Bernardus  de  Bali- 
olo,  vir  nobilis  atque  magnanimus,  recedat, 
inquit,  qui  voluerit,  ego  autem  etiamfi  nullus 
fequatur,  procedam  &  perpetuam  mihi  macu- 

i  .  Octo  annatonim  milia  Edd.priores.  i.  Refpondentes  Edd.pr. 
3.  Fotentix  vel  hiunanx  prudentiae  afcriberetur  Edd.pr.  4.  Viri 
potentes,  AiS.Pic  5.  StotevilJa  MS.  Pic.  6.  CJanvilla  MS-  Pk. 
7.  Guillehnus  Edd.priom. 

lam 


214  Liber    Secundus. 

lam  non  inuram.  Cum  ergo  procederent,  fub- 
ito  evanefcente  nebula,  caftellum  de  l  Alnewic 
prse  oculis  habentes,  id  fibi  tutum  fore  recepta- 
culum,  fi  hoftes  urgerent,  laeti  cenfuerunt.  Et 
ecce  Rex  Scottorum  cum  turma  equitum  cir- 
citer  fexaginta  aut  paulo  amplius  2  haut  procul 
in  campis  patentibus  tanquam  fecurus  &  nihil 
minus  quam  noftrorum  irruptionem  s  metuens 
obfervabat,  barbarorum  multitudine  cum  parte 
equitatus  ad  prsedas  late  difperfa.  Qui  nimi- 
rum  noftris  confpedtis,  primo  quidem  eos  de 
fuis  a  prasda  redeuntibus  effe  ratus  eft.  Sed 
mox  vexillis  noftrorum  caute  notatis,  tunc  de- 
mum  intellexit  noftros  jam  aufbs,  quod  ipfbs 
nec  fufpicari  potuit  effe  aufuros.  Attamen  non 
eft  territus.  fuo  quippe  tam  vafto  quamvis  mi- 
nus  conglobato  circumvallatus  exercitu,  con- 
clufam  illam  paucitatem  facile  abforbendam 
effe  a  circumfufa  multitudine  nec  ambigere  di- 
gnabatur.  Illico  ferociter  arma  concutiens, 
*  fuofque  verbo  fimul  &  exemplo  accendens, 
modo,  inquit,  apparebit  quis  miles  effe  nove- 
rit.  Primufque  in  hoftem  fequentibus  ceteris 
irruens,  mox  a  noftris  excipitur,  atque  inter- 
feclo  dejecl:us  equo,  cum  tota  fere  turma  fua 
capitur.  Nam  &  qni  per  fugam  evadere  *  po- 
tuere,  eo  capto  fugam  detrecl:antes,  ut  cum  eo 
caperentur,  in  manus  fe  hoftium  fponte  de- 

I.  Vide  ttd  finem  cap.  pracedentis.  z.  Haud  Edd  pr.   5.  Intuens  Edd. 
frhres.     4.  Suoque  Ed.  Pic.     5 .  Potuerunt  Edd.  pr. 

dere. 


LlBER       SECUNDUS.  21/ 

dere.    Quidam  etiam  nobiies,  qui  forte  tunc 
aberant,  fed  non  longe  erant,  agnito  quod  ac- 
ciderat,  curfu  mox  rapidiflimo  affuere,  atque 
in  manus  hoftium  ingerentes  fe  potius  quam 
incidentes,  dominico  communicare  periculo  ho- 
neftum  duxere.   Porro  Rogerius  de  l  Moubrai, 
qui  ibidem  tunc  aderat,  Rege  capto  elapfus 
evalit,refiigitque  in  Scotiam.  Noftri  veropro- 
ceres  nobilem  cum  gaudio  prasdam  revehen- 
tes,  Caftellum  novum,  unde  mane  digreffi  fue- 
rant,  -  vefpere  rediere,  eamque  ad  dominum 
fuum  illuftrem  Anglorum  Regem  opportune 
mittendam,  apud  Richemontem  cautiilime  cu- 
ftodiri  fecere.   Geftum  eft  hoc  feliciter  Deo 
propicio  anno  a  plenitudine  temporis  quover- 
bum  caro  factum  eft  m.c.lxxiv.   tertio  Idus 
Julii,  die  Sabbati,  &  mox  late  vulgatum,  at- 
que  in  cun&is  Anglorum  provinciis  grate  fu£ 
ceptum  eft,  campanis  pro  folemni  lastitia  3  con- 
crepantibus. 

Qualia  in  exercitu  &  *•  terra  J^egis  Scottorum  eo 
capto  provenerunt. 

Cap.    XXXIV. 

Re  g  e  igitur  Scottorum  in  manus  hoftium 
tradito,  funeftiffimum  quoque  ejus  ex- 
ercitum  perfpicua  Dei  non  permifit  ultio  abire 

i.  Mubrai  Edd.fr.   2.  ytnteei>  vefperi.    3.  §ic ttim  MSl>ii.sinte«t 
crepantibus.    4.  Regis  terra  Ed<Lprkut. 

illx- 


21 6  LlBER      SECUNDUS. 

illasfum.  Regis  quippe  captione  comperta,  Bar- 
bari  primo  attoniti  a  prsedis  deftiterunt,  mox 
tanquam  furiis  agitati  ferrum  contra  hoftes 
fumptum,  jamque  '  innoxio  fanguine  ebrium 
in  feipfos  verterunt.  Erat  autem  in  eodem 
exercitu  ingens  Anglorum  numerus.  regni  e- 
nim  Scottici  oppida  &  Burgi  ab  Anglis  habi- 
tari  nofcuntur.  Occafione  ergo  tempons  Scotti 
innatum,  fed  metu  regio  diflimulatum,  in  illos 
odium  declarantes,  quotquot  incidebant  pere- 
merunt,  refugientibus  in  munitiones  regias  ce- 
teris  qui  evadere  potuerunt.  Erant  etiam  in 
illo  exercitu  duo  fratres,  Gilbertus  fcilicet  Sc 
Udredus  Galwadenfis  provincias  domini,  cum 
gentis  proprise  turma  numerofa.  Hi  nimirum 
Fergufi,  olim  Principis  ejufdem  provincia?,  filii 
fiierant:  &  patri  in  fata  concedenti,  Rege 
Scottorum,  qui  illius  terrse  principalis  eft  do- 
minus,  hereditatem  inter  eos  dividente,  fuccef 
ferant.  Verum  Gilbertus  natu  major,  paterni 
juris  integritate  fraudatum  fe  dolens,  fratrem 
femper  in  corde  fiio  oderat,  cum  tamen  con- 
cepti  furoris  impetum  metus  regius  cohiberet. 
Capto  autemRege,  liberatus  hocmetn,  mox 
fratri  nihil  verenti  manus  injecit,  &  non  nece 
Jimplici,  fed  pro  exaturando  execrabili  odio 
excruciatum  fuppliciis  interfecit.  lllico  fines 
invadens  fraternos,  barbaris  in  barbaros  fasvi- 
entibus,  non  modicam  hominum  ftragem  fecit. 

i .  Sic  ttiam  MS.  Pk.  ^intea^  innoxio  eovum  fanguine. 

Erat 


Liber    Secundus.  217 

Erat  autem  fratri  nefarie  interempto  filius,  no- 
mine  '  Rollandus,  acer  atque  induftrius  adole- 
fcens,  qui,  paternis  amicis  cooperantibus,  de- 
bacchanti  patruo  pro  viribus  reliftebat.  Erat- 
que  totum  regnum  Scotiaa  turbatum,  Deo  a> 
quiilime  difponente,  atque  ea  menfura  reme- 
tiente  improbis,  qua  ipfi  menfi  fuerant  -y  fcili- 
cet,  ut  qui  paulo  ante  gentis  innoxias  quietem 
turbaverant,  &  Anglorum  fitierant  fanguinem, 
ordine  pulcherrimo  a  femetipfis  reciperent  ta- 
lionem. 

De  z  memorabili  humilitate  Rggis  An^orum^  &  de 
eo  quod  confecutum  ejl. 

C  a  p.     XXXV. 

a  m  venerat  in  Angliam  a  Normannia  Rex 
Henricus  fecundus,  filio  cum  Flandrenfibus 
copiis  adventuro  fuas  murum  prasfentiae  obje- 
cl:urus.  Recordatus  autem  quantum  in  Eccle- 
fiam  Cantuarienfem  deliquifTet,  eandem  mox, 
ut  applicuit,  concite  adiit,  3  ad  fepulchrum  be- 
ati  Pontificis  Thomse,  fiifis  ubertim  lacrimis, 
oravit.  <■  Ingreflufque  capitulum  monachorum, 
proftratus  humi  humillime  veniam  poftulavit, 
&  proprise  petitionis  inftantia,  a  cnndtis  per 
ordinem  fratribus  virgis  eft  vir  tantus  corpora- 

1  .^4ntex}  Rolandus.  z.Deefi  memorabili  in  Edd.priorib.  3.  Et  ad 
Edd.  pr.  4.  Jdcm  fcribmt  magijler  Edvar.  c.  z6.  "vitg  S.  Thomx  apud 
Sur.  &  Scripteret  vitx  procefiifque  ejus  l.  4.  c.  7.  Pic. 

E  e  liter 


2lS  LlBER       SECUNDUS. 

Iiter  caftigatns.  Scqucnti  vero  nocl:e  cuidam 
venerabili  ejufdem  Ecclefiae  monacho  feniori 
dictum  eft  in  fbmnis :  Nonne  vidifti  hodie  humi- 
litatu  T^egia  tam  grande  miraculum  }  Scito  quod  in 
brevi  quantum  hac  regia  humditas  J^egi  Jfygum 
placuerity  rerum,  quce  circa  ipfum  geruntur,  e.xttus 
declarabit.  Sane  hoc  ipfiim,  viro  '  reverentiflt- 
mo  &  finceriflimo,  2  Rogerio  fcilicet  Abbate 
Bellelandenfi,  referente,  cognovi,  quod  utique 
fibi  fideli  innotuifTe  relatione  dicebat,  dum 
fbrte  ipfo  tempore  in  Cantia  moraretur.  De- 
nique,  ipfe  3  qui  tangit  montes  &  fumigant, 
illam  montis  fumigantis  devotionem  quanti  ap- 
penderit,  infigni  mox  indicio  claruit.  Quippe 
ipfa  die,  atque  ipfa  (ut  dicitur)  hora,  quamons 
ille  Cantuariae  fiimigavit,  hoftem  ejus  imma- 
mffimum,  fcihcet  Regem  Scottorum,  in  extre- 
mis  Angliae  finibus  virtus  divina  peflundedit ; 
ut  merces  pii  operis  non  confecuta  ipfiim  opus, 
fed  comitata  potius  videretur,  nullufque  fuper 
hoc  ambigere  fineretur.  Idem  autem  Princeps 
Cantuaria  digrefTus ,  Lundonias  properavit, 
+  &  praemiflis  advcrfus  Hugonem  Bigotum  mi- 
litaribus  copiis,  ipfe  vena  incifa  modicam  ibi- 
dem  moram  fecit.  Et  ecce  circa  noctem  me- 
diam  miffus  a  Ranulpho  de  Glanvilla  curfbr 
velociflimus  ad  januam  pulfavit  regiam.    In- 

I.  Reverenctiilimo  Edd.  priorcs.  2.  ^fuBor  bnk  Rogerio  dicavh 
fm%  in  Cantica  Cant .  comment.  Pic.  3.  t\efpexit  Davidem  Pfal.  143. 
tantntem  ;  tange  inontes,  &  fumigabunt.  Pk.     4.  Deefl  &  in  Edd.  pr. 

crepatus 


LlBER       SeCUNDUS.  219 

crepatus  a  janitorc  &  vigilibus  ut  taceret,  pul- 
favit  inftantius,  dicens  111  ore  fuo  bonum  eife 
nuncium,  quem  modis  omnibus  oporteret  ipfa 
no&e  a  Rege  audiri.  Vicit  tandem  inftantis 
improbitas,  pragfertim  cum  bona  nunciaturus 
iperaretur.  AdmilTus  '  ergo  intra  januam,  eo- 
dem  modo  cubicularios  quoque  vicit  Regios. 
Introdu£tufque  in  cubiculum  Regium,audacl:er 
acceffit  ad  lecStum  Principis,  -  &  excitavit  qui- 
efcentem.  Qui  expergefa&us,  quis,  3  inquit,  es 
tu  ?  &  ille  :  puer,  inquit ,  fiim  Ranulphi  de 
Glanvilla  fidelis  veitri,  a  quo  miiTus  celfitudini 
veftra^  bonus  venio  nuncius.  Sanus  ne  eft,  ait, 
Ranulphus  nofter  ?  Et  ille,  valet,  inquit,  idem 
dominus  meus,&  ecce  hoftem  veitrum  *  Regem 
Scottorum  captum  tenet  in  vinculis  apud 
Richemontem.  Rex  vero  ad  hoc  ftupidus,  dic, 
inquit,  adhuc  At  ille  iteravit  verbum;  Habes 
ne,  ait,  litteras?  Mox  ille  protulit  litteras 
1  fignatas,  rei  geftse  feriem  continentes.  Qui- 
bus  Rex  ftatim  infpe&is,  ftratu  exfiliens,  qui- 
bus  potuit  motibus  6  ei,  qui  facit  mirabilia  fb- 
lus,  piis  madidas  lacrimis  gratias  egit.  Tunc 
familiares  feftine  accitos  confbrtes  gaudii  fecit. 
Mane  autem  venerunt  &  alii  curfbres  id  ipfimi 
nunciantes,  fed  unus,  id  eft,  qui  primus  adve- 

1.  Igitur  Edd.  priores.  z,  Deefi  &  in  Edd.  priorib.  3.  Es  tu » 
inquit.  Edd.  priores.  4.  Scottorum  Regem  Edd.pr.  5.  Signatas 
Regij  rei  Edd  pr.  6.  Po(t  Regis  Qnquiunt  Scriptores  S.  Tho.  procejjm  l. 
4.  c.  8)  humilem  peregrinationem  fenfim  in  dies  net  longa  mortt  cifmX- 
rini  &  tranfmarini  nbeUet  cecidernnt.  Pic. 

E  e  2  nerat, 


220  LlBER      SECUNDUS. 

nerat,  bravium  accepit.  Vulgatum  eft  ftatim 
verbum  bonum,  populis  folemniter  acclaman- 
tibus,  &  campanis  per  totas  Lundonias  con- 
crepantibus. 


i 


De  objidione  J^othomagi^   &  dolofa  oppugnatione 
obfidentium. 

Cap.    XXXVI. 

nterea  Rex  Francorum  cum  tremendo 
exercitu  Normanniam  ab  Oriente  ingref- 
fus,  qua  fcilicet  captis  a  Comite  Flandrenfi 
caftellis  patere  videbatur,  Rothomagum  ejuf 
dem  provincise  Metropolim  adiit  &  obfedit. 
Eft  autem  Rothomagum  una  ex  clariflimis  Eu- 
ropas  civitatibus  fita  fuper  Sequanam  fluvium 
maximum,  per  quem  eidem  civitati  multarum 
regionum  commercia  invehuntur,  eodem  flu- 
mine  fimul  &  objeclru  montium  ita  munita,  ut 
ab  uno  exercitu  ejus  vix  tertia  pars  valeat  ob- 
lideri.  Porro  Rex  junior  &  Flandrenfis  Comes 
cum  in  portu  Morinorum ,  unde  breviflimus 
eft  in  Angliam  tranfitus,  clafle  parata,  vaftif. 
fimis  vallati  copiis  transfretandi  opportunita- 
tem  captarent,  cognito,  quod  Rex  fenior  jam 
in  Anglia  confifteret,  eorum  procul  dubio  fe- 
rociter  impetum  excepturus ,  tranfire  in  An- 
gliam  nequaquam  fibi  tutum  duxerunt.  Ita- 
que  mutato  confilio,  &  toto  illo  paratas  jam 

claflis 


LlBER      SECUNDUS.  221 

claffis  apparatu  irrito,  quanti  effet  negotii  Ro- 
thomagenfis  obfidio,  &  quanti  emolumenti  e- 
jufdem  civitatis  irruptio  perpendentes,  vaftas 
illas  atque  terribiles  copias  Rothomagum  tranf- 
tulerunt,  &  obfidentem  exercitum  in  immen- 
fum  auxerunt.    Verum  cum  tantus  efTet  exer- 
citus,  quantus  in  Europa   ab  annis  retro  pluri- 
mis  vifiis  non  eft,  ejufdem  tamen  urbis  pro- 
pter  acceffus  difficiles,  partem  vix  tertiam  po- 
tuit  obfidere.    Eratque  per  pontem  fluminis  li- 
ber  vel  ex  regione  in  urbem  ingreffus,  vel  ex 
urbe  in  regionem  egrefTus,  &  inferebantururbi 
abundanter  qusecunque  necefTaria,  vidente  co- 
minus  r  atque  invidente  hoftili  exercitu.     Et 
forte  llla  z  invidia  Siculi  non  invenere  tyranni  ma- 
jus  tormentum^  cum  viri  animofi  &  fbrtes  tota 
fere  die  cominus  facT:itari  confpicerent,  quod 
impedire  non  valentes,  tam  anxie  fuftinerent. 
Paratis  ad  oppugnandam  civitatem  machinis, 
totis  viribus  oppugnationi  infiftitur,  triphariam 
ad  negotium  divifb  exercitu,  &  die  naturali  per 
3  o&onas  horas  partito,  ut  alii  aliis,  recreati 
fcilicet  laflatis  per  vices  fuccederent,  atque  ita 
jugiter  oppugnantes,  ne  modico  quidem  diei 
vel  noctis  fpatio  murorum  defenfbres  refpirare 
pcrmitterent.    At  id  fruftra  +  provifum.   Cives 
enim  huic  molitioni  arte   &  cautela  confimili 
occurrentes,  ipfi  quoque  fuum  triphariam  nu- 

I .  Et  Edd.  priores.     z .  Horat.  i .  Fpiji.  z.Pic.     3 .  Oclavas  Edd.  f>r. 
4.  Provifum  eft.  Cives  Edd.  piores. 

merum 


222  LlBER      SECUNDUS. 

mcrum  diviferunt,  hoftibufque  oppugnationcm 
1  per  fucceffionem  continuantibus  diftributione 
fui  cautiilima  refpondentes,  contra  laboris  & 
iaffitudinis  intolerantiam,  qua  fufFocandi  cre- 
debantur,  competens  remedium  habuerunt, 
Cumque  per  dies  plurimos  fiimma  vi  certare- 
tur,  &  neque  hi  neque  illi  in  aliquo  remiffius 
agerent,  beati  Laurentii  dies  natalitius  fuper- 
venit.  Rex  autem  Francorum,  pro  ejufdem 
praecipui  martyris  reverentia, z  quem  fpecialiter 
&  devotius  confiieverat  venerari,  requiem  ipfb 
die  civitati  indultam  juffit  fblemniter  praxo- 
nari.  Quam  gratiam  cives  grate  amplexi,  ocio 
breviffimo  3  jocundiffime  fruebantur.  Juvenes 
&  virgines,  fenes  cum  junioribus,  tum  pro  diei 
lsetitia,  tum  etiam  ad  irritandum  hoftem  ca- 
noris  in  civitate  vocibus  concrepabant :  turma 
vero  militaris  extra  civitatem  fuper  ripam  flu- 
minis  in  confpectu  hoftium  haftiludio  exerce- 
batur.  Tum  Comes  Flandrenfis,  ut  dicitur, 
Regem  adiens,  ecce,  ait,  civitas  pro  qua  +  jam 
multum  fudavimus,  his  intus  choros  ducenti- 
bus,  &  illis  fbris  fecure  ludentibus,  fponte  no- 
bis  ofFertur.  Sumat  ergo  arma  in  filentio  ex- 
ercitus,  fcalifque  repente  muro  admotis  ante 
civitatem  obtinebimus  quam  in  civitatem  re- 
gredi  valeant,  qui  extra  civitatem  pro  irrita- 
tione  noftra*  lufibus  vacant.  Abfit  (inquit  Rex:) 

i.  Tfefunt  per  fucceflionem  in  Edd.pr.     z.  Quam  Edd.  pr.  3.^«- 
tttt)  jucundiflime.     4.  I?ee/?jam  in  Edd.friorib.     5.  Ludis  Edd.fr. 

abfit 


LlBEK      SECUNDUS.  223 

abfit  a  me  honefiatem  regiam  hac  macula  '  deni- 
grare:  nofii  enim  mepro  reverentia  heatijfmi  Lau- 
rentii  diei  hujus  requiem  indulfiffe  civitati.  Tunc 
univerfis  qui  aderant  Proceribus  familiari  aufii 
molliciem  improperantibus  z  &  dicentibus,  do- 
lus  an  virtus  quis  in  hofte  requirat  ?  tandem 
adquievit.  Itaque  non  per  vocem  tubas,  five 
prasconis,  fed  fblis  ducum  fufurris  exercitus  in 
tentoriis  ad  irrumpendam  prxparabatur  civi- 
tatem.  Contigit  autem  eadem  hora  per  vo- 
luntatem  Dei  in  cujufdam  intra  civitatem  ec- 
clefice  turri  prascelfa,  ex  qua  nimirum  pulfata 
campana  vetuftiflima,  fed  mire  fonora,  fignum 
civibus  dari  mos  erat,  ut  hoftibus  irruentibus 
ad  murum  occurrerent,  clericos  quofdam  ne- 
fcio  quid  agendo  relaxare  animum.  Quprum 
fbrte  unus  per  feneftram  profpiciens,  s  circum- 
ferenfque  oculos  per  exercitum  in  tentoriis  ex- 
cubantem,infblitum  in  caftris  filentium  tanquam 
arcani  alicujus  confcium  primo  miratus,  mox 
clandeftinum  illum  de  loco  altiflimo  caute  no- 
tatum  4-animadvertitapparatum.  Cumque  rem 
fociis  oftendiifet :  Ruvello  ( fic  enim  campana 
T  illa  dicebatur)  6  pulfato,  notiflimum  illico 
fignum  civitati  dederunt.  Qup  audito,  totis 
viribus  utrinque  feftinatum  eft.  Nam  <Sc  pa- 
ratus  jam  exercitus    caftris    erumpens,   cum 

I.  Denigrari  Edd.prioret.  z.  Defnnt  &  dicentibus  in  Edd.  priorib. 
3  Et  circuinferens  oc.  Edd  priores.  4.  Animadverterit  Edd.prioret, 
5.  Deefl  illa  in  Edd.  priorib.     6.  Pulfato  notiiumo  Edd.Vk. 

1  fcalis 


224  Liber     Secundus. 

1  fcalis  tcndebat  ad  murum,  &  cives  inopinato 
ftimulati  periculo,  raptis  armis  fpiritu  motu- 
que  fervido  occurrere  ftuduerunt.  Illi  quoque 
qui  extra  urbem  exercebantur,  mira  celeritate 
anuerunt.  Jam  hoftes  admotis  muro  fcalis  mu- 
rum  afcenderant,  jam  fuper  murum  voces  quafi 
triumphantium  perfonabant:  cum  ecce  for- 
titer  impetuntur  &  repelluntur  a  civibus.  Con- 
fliclxis  fuper  murum  acerrimus  geritur,  jaculis 
vacantibus,  arma  &  corpora  colliduntur,  mul- 
tus  utrinque  fanguis  efFunditur.  Tandem  illi 
qui  f iiperbe  afcenderant  furfum,  prascipites  ab- 
iere  retrorfiun.  Noxprcelium  diremit,  prasva- 
ricator  exercitus  longe  majori  clade  accepta 
quam  illata  confufus  in  caftra  rediit,  Rex  in 
Flandrenfem  Comitem  culpam  refudit.  Sed 
perfonse  regiae  tam  -  foedas  prasvaricationis  ma- 
cula  plus  adhaefit.  Denique  ab  illo  die,  &  de- 
inceps,  certum  eft, '  &  obfeffos  fiducialius,  & 
obfefTores  defperatius  remifliufque  egiffe. 

Sjupmodo  l{ex   uinglorum  pacificavit  Angliam^  & 
liberavit  Itytbomagum. 

Cap.   XXXVII. 

In  t  e  r  e  a  rex  Henricus  fenior  in  Anglia  con- 
fiftens,    accerfivit  praepofitos  caftellorum 
Comitis  Leiceftrenfis,    quem  fecum  ex  Nor- 

I.  Sketiam  MS-  Pk.  ytntea^  fcutis.     z.  Sic  etiam  MS-  Pic.  yfa' 
tea}  perfids.     3.  Dcjnnt  &  obfellbs  fiducialius  in  Edd.  priorib. 

mannia 


LlBER      SECUNDUS.  22f 

niannia  vindtum  adduxerat,  &  monuit  pro  fa- 
lute  domini  fiii  eadem  refignare  caftella,  qui- 
bus  provincias  infeftabant.  '  Illi  vero  copiam 
loquendi  cum  domino  fuo  poftulantes,  non  im- 
petrarunt :  cumque  fe  dicerent  non  aliter  quam 
pro  certa  Domini  fui  relaxatione  voluntati  re- 
giae  parituros,  ille  refpondit :  Nihil  fuper  hac 
re  vobis  pacifcar,  fed  fi  feceritis  quod  volo, 
bene  adhim  erit.  Et  facris  (utdicitur)  adhi- 
bitis,  juravit  dicens :  Sic  me  Deus  adjuvet,  & 
ha^c  facra,  quia  Comes  Leiceftrenfis  non  gufta- 
bit  quidquam,  donec  de  caftellis  ejus  fiat  quod 
volo :  vos  autem  abite  maturius.  Tunc  illi 
certum  citumque  domino  fiio,  fi  ulterius  obfi- 
fterent,  exitium  impendere  videntes,  munitio- 
nes  illico  refignarunt.  Comes  autem  David 
qui  fuerat  Princeps  eorum,  relicl:o  Huntedu- 
nenfi  caftello,  quod  mox  regi  ceffit,  trepidus 
in  Scotiam  conceffit.  His  regiis  fucceflibus  ter- 
riti  Hugo  Bigotus  &  Comes  Ferrarienfis,  ipfi 
quoque  cautionibus  de  pace  &  fidelitate  prae- 
ftitis  in  fcedus  fponte  venerunt.  Rebus  igitur 
in  Anglia,  Deo  volente,  ad  votum  difpofitis, 
rex  cum  ingentibus  copiis  celeriter  transfreta- 
vit,  ducens  fecum  paulo  ante  fibi  exhibitum 
regem  Scottorum,  Comitemque  Leiceftrenfem, 
aliofque  captivos  infignes.  Populis  autem  per 
Normanniam  ob  celerem  &  felicem  ejus  redi- 
;  . . . . . — . 

T .  Sic  etiam  MS-  Pic.  Illis  vero  copiain  loquendi  cum  domino  fuo 
poftulantibus  ;  illc  refpondit.  Nihil  &c.  tmtmmodo  in  jEdd.  priorib. 

Ff  tum 


226  LlBER      SeCUNDUS. 

tum  exultantibus,  Rotliomagum  in  confpedtu 
hoftium  pompatice  ingrefliis  eft.  Hoftes  ac- 
cepto  ante  dies  paucos  de  captione  Regis  Scot- 
torum  nuncio  faucii,  ejus  quoque  funt  repen- 
tino  &:  triumphali  ex  Anglia  reditu  ftupefa6ti. 
Attamen  in  robore  multitudinis  innumerse  con- 
fidentes,  in  obfidione  perfiftebant.  Porro  ipfe 
Walenfium  turmam  ex  Anglia  accitam  per  no- 
dtem  latenter  '  emifit,  ut  filvarum  opacitate 
tecSti  (nam  hoc  genus  hominum  agile  &  fil- 
varum  gnarum  eft )  Iocis  opportunis  obferva- 
fent, z  qua  tanto  exercitui  neceiTaria  convehe- 
bantur.  Hi  nimirum  captato  tempore  filvis 
erumpentes  commeatum  invaferunt,  equitibus, 
a  quibus  deducebatur,  in  fugam  a&is.  s  &  toto 
illo  apparatu  pefTuridato  cum  ingenti  homi- 
tftim  &  jumentorum  exitio,  in  filvas  fe  rece- 
perunt.  Tunc  vulgatum  eft,  filvas  Watenfibus 
efle  refertas,  atque  ita  intercepto  commeatu 
exercitus  per  biduum  inedia  laboravit.  Hac 
neceflitate  foluta  eft  obfidio^  &  Principes  nul- 
lam  aliam  tanti  laboris  mercedem  quam  igno- 
miniarrt  reportarites,  crim  vafto  illo  exercitu 
abierunt,  compofitis  tamen  ordinibus,  ♦  ob  re- 
pellendum  periculum,  fi  forte  hoftes  a  tergo 
urgerent.  Ita  quicquid  in  Regem  Angloruitl 
stb  hoftibus  malitiofe  agentibus  vel  concirind- 
tum  eft,  vel  attentatum,  Deo  illi  propicio  in 
ejus  eft  gloriam  commutatum. 

i.  Sic  etiam  MS.Pk.  ^4hteAt  emifit  fylvarum  opacitate  teclatn 
(nam  &c.  i .  Sic  CodnoJler.Ne<pte  aliter  Picardtts  t  Codfw^intta^no. 
5.  Et  «mimmtEdd.fr.    4.  AdEdd.fr.  Dt 


Liber     Secundus. 

De  concordia  7{egum,  tfpaceregtwrum, 
Cap.   XXXVIII. 

Cu  m  ergo  eideni  Principi  in  omnibus  qux 
ab  ipfb,  vel  circa  ipfiim  fiebant,  propicia 
arhderec  divinitas,  hoftes  ejus  '  tot  claris  ejus 
fucceflibus  territi  &  humiliati  de  pace  tra&are 
coepemnt :  ipfis  refbrmandas  pacis  mediatori- 
bus  jam  effe&is,  2  qui  fuerant  difcordise  praxi- 
pui  incentores.  Itaque  eelebri  inter  partes 
colloquio  habito,  exitialis  3  ille  rancor  Princi- 
pum  &  inquietudo  provinciarum  pariter  quie- 
verunt.  Comes  Flandrenfis  Regi  Anglorum 
reftituit ,  quod  de  jure  ejus  bejlicus  ei  cafus 
contulerat :  fidelis  de  cetero  amicitia?,  five  ho- 
minii  fupererogans  cautionem.  Ingratiflimus 
quoque  filius  in  gratiam  patris  rediit,  non  fo- 
lum  obedientiam  &  reverentiam  de  cetero  fi- 
lialem  fub  fidejufibria  multorum  cautione  pol- 
licitus,  verum  etiam  nova  contra  #  ingratos  & 
fufpe<5tos  filios  cautela,  prudenterexadto  &  lo- 
lemniter  prxitito  hominio,  patri  aftrictus.  Vo~ 
lebat  enim  pater,  ut,  qui  fortiffimum  natura; 
vinculum  tanquam  telam  araneas  irreverenter 
diruperat,  faltem  jure  civili  vel  gentium  ad  ho- 

I.  Deftmt  tot  claris  ejus  in  Edd.  friorib.  z.  Qui  difcqrdix  prx- 
cipui  fuerant  inccntores  Edd.  pr.  3.  Ita  quoque  AtS.  Pic  ^4ntea% 
illa  fimultas  Principum.  4.  Ingratos,  &  fufpeftos  filios  cautela 
prudenter  exafta,  &  Edd.priores. 

F  f  2  neftum 


227 


228  LlBER      SECUNDUS. 

neftum  &  utile  teneretur  :  &  quoniam  fcri- 
ptum  eft,  ■  Funiculus  triplex  dijfiale  rumpitur^  na- 
turae  violator  in  lege  naturali  circa  patrem  fcr- 
vanda ,  faltem  contemplatione  hominii  &  du- 
plicis,  id  eft,  juratoriae  fimul  &  fidejufTorias  cau- 
tionis,  perfifteret,  &  caveret  de  cetero,  ne  fibi 
a  patre  non  jam  tantum  patre,  fed  etiam  do- 
mino  de  jure  diceretur,  quod  prasvaricatrici  o- 
lim  plebi  a  domino  dominorum  per  Prophetam 
dictum  eft :  z  Si  pater  ego  fum^  ubi  efl  honor  me- 
us?  (3  Ji  dominus  5  ego  jum  ,  ubi  efl  timor  meus  ? 
Fratres  quoque  impuberes,  quos  Francorum 
confilio  patri  fbllicitatos  fubtraxerat,  ad  patreui 
reduxit ;  de  quibus  utique  modica  fiiit  quaeftio, 
cum  astatis  beneficio  excufabiles  viderentur. 
Prasterea  ad  inftantiam  Regis  Francorum,  alio- 
rumque  qui  aderant  Principum,  idem  illuftris 
Rex  Anglorum  Comitem  Leiceftrenfem,  reli- 
quofque  captivos,  prseter  Regem  Scottorum, 
abfblute  relaxavit,  &  relaxatis  bona  honorefque 
reftituit:  in  eundem  quoque  regem  fiio  tempore 
prudenter  fimul  &  clementer  a&urus.  Procefiu 
vero  temporis  cum  eorum,  quas  in  fe  ab  ingratis 
&  infidis  commifTa  fuerant,immemor  videretur, 
muros  Leiceftrenfes  repente  fubrui,  &  muniti- 
ones  omnium,  quia  a  fe  defecerant,  complanari 
prascepit :  prsecavens  fcilicet  in  futurum,  con- 
fringendo  cornua  fiiperborum,  ne  quid  finiile 
occafione  aliqua  in  pofterum  attentarent.  Tan- 

I.  £cclef.  4.  P.    i.  Makc.  1.  P.    3.  Deejl  ego  m  Edd.  friorib, 

dem 


LlBER      SECUNDUS.  22? 

dem  vero  '  etiam  regem  Scottorum  pacliis  in- 
terpofitis  fub  cautela  obfidum  relaxavit.  Ve- 
nienfque  in  Angliam,  apud  a  Eboracam  Metro- 
polim  eorundem  celebrationem  pactorum  in- 
ftituit.  Qup  cum  venifTet  Optimatum  fiiorum 
vallatus  frequentia,  prout  condi&um  erat,  oc- 
currit  ei  rex  Scottorum  cum  univerfis  regni  fui 
nobilibus.  Qui  omnes  in  Ecclefia  beatiffimi 
Apoftolorum  Principis  regi  Anglorum,  tanquam 
principali  domino,  hominium  cum  ligiantia,  i. 
fblemni  cautione  ftandicum  eo,  &proeocon- 
tra  omnes  homines,  rege  proprio  praecipiente 
fccerunt.  Ipfe  quoque  rex  Scottorum  coram 
univerfa  multitudine  nobilium  utriufque  regni 
reoem  Anelorum  modis  fblennibus  dominum 
fuum,  feque  hominem  &  fidelem  ejus  decla- 
raviti  eique  tria  prascipua  regnifui  munimina, 
fcilicet  Rokesburg,  Berewic,  Caftellum  puella- 
rum  loco  obfidum  tradidit.  Quibus  a&is,  op- 
tata  populi  pace  fruebantur  j  &  rex  Anglorum 
tantorum  operum  atque  fiiccefTuum  titulis  cla- 
iiis  nominatus  eft  ufque  ad  fines  terrse.  Bel- 
lum  3  igitur  piufquam  civile  inter  patrem  &  fi- 
lium  cum  tanto  multorum  difcrimine  geftum, 
Imnc  finem  accepit.  Noftrse  quoque  hiftorias  li- 
ber  fecundus  hoc  expofito  finem  accipiat. 

Explicit  liberfecundus.  Incipiunt  capitula  libri  tertiL 

i.  Deeft  euaminEdd.priorib.    z.  Eboracenfem  Edd.fr.    3.  Er- 
go  Edd,  fnriorts. 

i.  De 


230  Capitula  Libri  Tertii. 

i.     De  LundonienG  Concilio,    &   contentione  Atchi- 

epifcoporum,  &  inundatione  Hoilandiae. 
II.  De  reconciliatione  domini  Papae  &  Imperatoris. 
iii.  Decreta  Lateranenfis  Concilii. 
iv.  De  morte  Regis  Francorum,  '  &  de  hiis  quas  apud 

Conftantinopolim  *  provenerunt. 
v.   De  mutatione  monetae  publicae,  &  decefTu  Rogerii 

Eboracenfis  Archiepifcopi. 
vi.  De  Suero  tyranno  Norwegiae. 
vii.  De  morte  Regis  Henrici  tertii,  &  Gaufridi  fratris 

ejus. 
Vin.  De  morte  Cantuarienfis  Archiepifcopi,  &  inftitu- 

tione  Lincolnienfis  3epifcopi. 
ix.  De  expeditione  contra  Rollandum,  &  quibufdam 

4  eventibus  Hiberniae. 
x.     De  adventu  Patriarchae  in  Angliam,  &  morte  Regis 

Jerofblymorum,  &  regno  filii  ejus,  &  de  Saladino. 
xi.  Quomodo  vi&us  5eft  Saladinus  a  Chriftianis,  & 

quomodo  poftea  praevaluit. 
xii.  De  caufa  adventus  Patriarchae  *in  Angliam.Epiftola 

7  Domini  Papae  ad  8  Regem  Anglorum. 
xiii.  Quomodo  Patriarcha  infe&o  negotio  repatriavit. 
xiv.  De  difcordia  Regum  atque  Induciis. 
xv.  De  praerogativa  terrae  Jerofolymitanae,  propter  quam 

totiens  devorat  habitatores  fuos. 
xvi.  De  Guidone  Rege  Jerofolymorum. 
xvn.  De  prcelio,  quo  exercitus  periit 9  Chriftianus,  & 
captus  eft  Rex  cum  San&a  cruce. 

I.  Et  iis  Edd.pr.  z.  Contigeiunt  E dd.  pr.  3.  Dufl  epifcopi 
In  Edd.  priorib.  4.  Eventis  Edd.pr.  5.  Eft  omitttmt  Edd.pr.  6.  In 
Angliatn.  De  Epiftola  Ed.  ^intv.  In  Angliam  &  Epiftola  Ed.pic. 
7.  Lucii  pro  Domini  1»  Ed.  Pic.  8.  Anglovum  Regem  Ed.  Pic- 
9.  Chriftianorum  Edd.  pr. 

XVIII.  Qh?' 


LlBER      TERTIUS.  23I 

xviil.   Quomodo  Saladinus  occupavit  terram  promiffi- 

onis  cum  Sancta  civitate. 
xix.  Qupmodo  Conradus  Mirchio  munivit  Tyrum,  & 

de  interitu  Comitis  Tripolitani. 
xx.  De  obfidione  Tyri,  &  reditu  *  Regis  de  captione. 
xxi.  De  morte  Urbani  Papce,  &  inftitutione  Gregorii. 
xxii.  De  tranfitu  Gregorii  Papae. 
xxiir.  Quomodo  Reges  crucem  acceperunt *  cum3  no 

bilibus  plurimis.4  Statuta  Regum  in  fulceptione  crucis. 
xxiv.  De  exactione  decimarum,  &  quomodo  Imperator, 

cum  fuis  crucem  accepit. 
xxv.  De  rupto  fcedere  a  Rege  Francorum,  &  contecuta 

morte  Regis  Anglorum. 
xxvi.  De  moribus  Regis  Henrici. 
xxvii.  De  laboriofa  &  morofa  obfidione  Acns. 
xxviii.  De  morte 5  Willelmi  Regis  Siciliae,  &  de  malis 

quas  per  illam  contigerunt. 

Expliciunt  capitula.  Incipit  liber  tertiui. 

Ve  Lundonienji  Concilio^  &  contentione  ArchiepiJcQ* 
porum^  £?  mundatione  6  Hoilandia. 

C  A  P.     I. 

IfJNNO  a  plenitudiiie  tertiporis  quo 

7veritasde  terra  orta  eft,  m.c.lxxv.  117 $t 
qui  fuit  Regis   Hfenrici  II.    vicefi- 
mus 8  fecundus,provinciale  Concilium 
Lundoniis  celebratum  a  Richardo  Cantuarienii 

I.  Regis&  captione  Edd.  pr.  i.  Deeflcnm  in  Cod.  nofho.  StA 
txflat  ad  principium  ipfitu  capitnli.  3 .  Pluriuiis  nobilibus  Edd.friores. 
4.  Itcm  Statuta  Edd.  pr.  j.  Guillelmi  Edd.  pr.  6.  Hoiland* 
Ed.  jintv.  Hollandias  ElPk.  7.  PfaL  84.  P.  8.  Dttfi  fecundus  in 
Edd.fr  iorib. 

Arclii- 


2$2  LlBER      TERTIUS. 

Archiepifcopo,  Apoftolicae  fedis  legato, '  confi- 
dentibus  fuffraganeis,  &  aliarum  ecclefiaftica- 
rum  perfbnarum  ccetu  copiofo.  Sequenti  ver6 
anno  Hugo  z  Cardinalis,  Apoftolicae  fedis  lega- 
tus,  nefcio  quid  ordinaturus  venit  in  Angliam. 
Qui  cum  totius  Angliae  generale  Concilium  ce- 
lebraturus,  favore  adjutus  regio  utriufque  pro- 
vinciae,  id  eft,  Cantuarienfis  &  Eboracenlis,  ec- 
clefiafticas  perfonasLundonias  convocafTet,  fta- 
tuto  Concilii  die,  cum  jam  fumptis  infignibus 
procefTurus  effet,  fa&a  eft  contentio  vehemens 
inter  ipfos  Archiepifcopos  de  Prioratu  feflionis 
in  Conciho.  Quppe  illa  Apoftohca  regula  (s  ho- 
nore  invicem  pravenientes )  a  noftri  temporis  E- 
pifcopis  ita  eft  abrogata,  ut,  follicitudine  pa- 
ftorali  poftpofita,  Epifcopi  quanto  pervicacius, 
tanto  &  vanius  de  excellentia  litigent ;  &  om- 
nis  fere  epifcopalis  controverfia  circa  honorum 
prserogativas  verfetur.  Denique  Eboracenfis 
maturius  adveniens,  primam  fedem  praeoccu- 
pavit,  eandem  fibi  allegans  competere  ex  an- 
tiquo  beati  Gregorii  decreto,  quo  ftatutum 
nofcitur,  ut  Metropolitanorum  Angliae  ipfe 
prior  habeatur,qui  prius  fuerit  ordinatus.  Can- 
tuarienfis  vero  folemniter  pofita  prseoccupata; 
fedis  querela,  fecundam  fedem,  tanquam  paf 
fus  prasjudicium,  recufavit.  Mox  fubditis  ejus 
ferocius  pro  ipfb  aemulantibus,  fimplex  verbo- 
rum  contentio  crevit  in  rixam.     Eboracenfis 

i.  Confedentibus  Edd.  fr,    z,yids  Nuas.    $.fym.  n.  P. 

autem, 


LlBER      TERTIUS.  233 

autem,  quoniam  pars  adverfa  fbrtior  '  erat,  lo- 
co  prasmature  occupato,  cum  contumelia  de- 
turbatus,  cappam  confciffam  illatas  fibi  violen- 
tias  indicem  legato  exhibmt,  &  Cantuarienfem 
2  cum  quibufdam  ejus  fubditis  ad  fedem  Apo- 
ftolicam  provocavit.  Metropolitanis  >  igitur  ita 
contendentibus,  rebufque  turbatis,  Concilium 
non  celebratum,  fed  diflipatum  eft,  &  qui  tan- 
quam  ad  Concilium  evocati  convenerant,  redi- 
ere  in  fiia.  Eodem  fane  anno,  quo  memoratus 
Cardinalis  venit  in  Angliam,  Occeanus ,  tan- 
quam  peccatis  hominum  irritatus,  plus  fblito 
efferbuit,  ruptifque  in  4  Hoilandia  repagulis, 
olim  contra  tempeftivos  undarum  impetus  pras- 
paratis,  eandem  humilem  planamque  regio- 
nem  feptimo  Idus  Januarii  violentus  irrupit, 
jumenta  fere  omnia,  hominum  vero  multitudi- 
nem  necavit,  reliquis  afcenfu  vel  arborum  vel 
domorum  asgre  falvatis,  &  quafi  poft  biduum 
furore  fatiato  in  femetipfum  rediit,  cujus  ni- 
mirum  idcirco  fupra  modum  fuit  hominibus 
&  jumentis  exitialis  irruptio,  quia  tanquam  fur 
everfor  noclurnus  adveniens  prasvideri  &  pras- 
caveri  non  potuit. 
__________ __________ 

I.  Erat  omittunt  Edd.  priores.     2.  Defum  cum  quibufdam  ejus  fub- 

ditis  in  fdd.  priorib.  Et  tamen  fatetur  Picardm  in  fuo  etiam  Cod.  exjiare 

,  cum  quibufdam  fubditis.     3.  ^4nt«<t}  ergo.    4.  Hoilanda  Edd.  pr* 

Gg  De 


234  Liber    Tertius. 

De  reconciliatione  domini  Papce  &  Imperatoris, 
Cap.  II. 

1177.  A  N  N  o  a  partu  virginis  m.c.lxxvii.  Pontifi- 
/\  catus  autem  Domini  Papas  Alexandri  an- 
no  xviii.  ■  Frederici  Imperatoris  in  eundem  ve- 
nerabilem  Pontificem  inveterata  rabies  conquie- 
vit.  Maledidhis  furor  ejus,  quia  pertinax ;  & 
indignatio  ejus,  quia  dura.  Benedidtus  autem 
Dominus  qui  tangit  montes  &  fumigant :  ipfum 
enim  &  pertinacem  domuit,  &  durum  molli- 
vit.  Siquidem  principalibus z  fchifmaticis  judi- 
cio  Dei  abforptis,  3  Odtoviano  fcilicet,  qui  Pa- 
patum  prior  invaferat,  &  Guidone  Cremenfi,qui 
ejufdem  vefanias  fucceffor  extiterat :  cum  qui- 
dam  Joannes  Strumenfis,  tertius  continuaret 
errorem,  compunclus  tandem  Imperator  per  vi- 
ros  fapientes  &:  nobiles  tradtare  ccepit  de  pace. 
Itaque  duo  magni  Principes,  facerdotii  fcilicet 
+  atque  imperii,  folemniter  convenientes,  Deo 
propicio  in  patrem  &  filium  tranfierunt  nono 
Calendas  Augufti,  ficque  ecclefia  unita  eft, 
cundtis  jam  *  fchifinatis  aucTroribus  atque  fauto- 
ribus  extin&is  five  compuncl:is.  6Nam  &  ille, 
qui  O&oviano  &;  Guidoni  de  medio  fa&is 
fchifmatici  furoris  continuator  extiterat,  con- 
fufus  &  dejeclus  elanguit,  cum  favor  circa  eum 

I.  Idem  fcribunt  Guil.  Tyr.  I.  XI.  ca.  25.  ^ippmdix  Sigib.  PlC- 
2.  Schiimatis  Edd.  pr.  3.  Oclaviano  Edd.  pr.  4  Et  Edd.  fr. 
%  Scifmaticis  MS.  mfier.    6.  JNam  ille  qui  Qfrmano  Edd.  pr. 

impe- 


LlBER      TERTIUS.  237 

imperatorins  expiravit.  Quibus  feliciter  geftis, 
Dominns  Papa,  tanquam  poft  tanti  temporis 
fcandala  refarcitas  T  unitatis  gaudia  fblemniter 
celebraturus  ,  generale  Concilium  '  annopon- 
tificatus  fui  xx.  a  partu  autem  Virginis  anno 
m.  lxxix.  quinto  Idus  Martii  Lateranis  cele- 
brandum  inftituit  -,  ad  quod  nimirum  totius  La- 
tini  orbis  Epifcopos  cum  majoris  loci  Abbati- 
bus  evocavit.  Qupd  autem  convocandi  concilii 
intentio  fatis  fincera  non  +  fuerit,  Romanae  a- 
varitias  artificiofa  provifio  patefecit.  Multi  enim 
evocati,  quibus  iter  eundi  ad  Concilium  diffi- 
cile  vel  intolerabile  videbatur,  interventu  pe- 
cunia?  impudentius  turpiufque  exadbe  quam 
prseftitse,  relaxari  meruerunt.  Sane  hujus  conci- 
lii  decreta  noftras  duximus  hiftorise  inferenda. 


Decreta  Lateranenfis  Concilii. 

Cap.    III. 
s  Canon  I. 

Iicet  de  vitandadifcordia  in eledtione  Ro- 
_a  mani  Pontificis  manifefta  fatis  a  prasdecefc 
foribus  noftris  inftituta  manaverint ;  quia  faspe 

I.  Veritatis  Edd.  pr.  z.  yide  Notas.  3,  Deeft  anno  in  Edd. 
priorib.  4.  Fuit  Edd.pr.  5.  Numerts  Canonum  cum  Picardo  adjecimust 
quantumvis  non  exftent  in  Cod.  noflro  A1S.  defintque  etiam  in  Ed.  yint- 
verpienfi.  Variat  ordo  in  Edd.  Concitiorum,  qu<e  confulas  velim.  Canones 
quofdam  titulis  infignivit  Picardus,  e  Conciliorum  nimirum  Corpore  peiitis  j 
quos  tamen  quia  defiderantur  in  Cod.  MS.  omittere  vifum  eft,  uti  etiam  dif- 
crepMtias  vocum  in  eod.  Corpore  comparentes}  qiuts  ipforum  lecJorum  dili- 
gentite  commodius  efte  relinauendas  cenfuimus. 

G  g  2  J  poft 


2$6  LlBER      TERTIUS. 

1  poft  illam,  per  improbaeambitionis  audaciam, 
gravem  paiTa  eft  fciffuram  Ecclefia,  nos  etiam 
ad  hoc  malum  evitandum  de  z  confiiio  fratrum 
noftrorum,  &  facri  approbatione  concilii  ali- 
quid  deccrnimus  adjungendum.  Statuimus  ergo, 
ut  fi  fbrte  3  inimico  homine  fiiperfeminante 
*  Zizania  inter  Cardinales  de  fubftituendoPon- 
tifice  non  potuerit  efTe  plena  concordia,  &  dua-  • 
bus  partibus  concordantibus,  tertia  pars  con- 
cordare  noluerit,  aut  fibi  alium  praefumpferit 
nominare :  ille  ab  univerfa  ecclefia  y  recipiatur 
Epifcopus,  qui  a  duabus  partibus  eleclus  fuerit 

6  receptus.  Si  quis  autem  de  tertias  partis  no- 
minatione  confifiis,  quia  rem  non  poteft,  no- 
men  fibiEpifcopiufurpaverit:  tam  ipfe,  quam 
qui  eum  receperint  excommunicationi  fubjace- 
ant,  &-  totius  facri  ordinis  privatione  multen- 
tur  •  ita  ut  viatici  etiam  eis  nifi  tantum  in  ulti- 
mis  communio  denegetur  ;  &  nifi  refipuerint 

7  cum  Dathan  &  Abiron  ( quos  terra  vivos  ab- 
fbrbuit)  accipiant  portionem.  Prseterea  f\  a 
paucioribus  aliquis  quam  a  duabus  8  partibus 
eleclus  fuerit  ad  Apoftolatus  officium,  nifi  ma- 
jor  afTenfus  &  concordia  intercefferit,  nullate- 
nus  afTumatur,  &  9  praedictse  pcense  fubjaceat, 
fi  humiliter  noluerit  abftinere.  Ex  hoc  tamen 

I-Per  illam  Ed.^nt.  Poft  illa  Ed.Pic  z.  Concilio  Fd  Pic.  3.  De- 
funt  inimico  homine  in  Edd.  prioribus  4.  slUndhur  ad  parabolam 
EvangeliumMatt.11.  Pic.  ?.  Accipiatur  Edd.  priores.  tf.Epiiccpi 
GbiEdd  pr.  7.  Nttm.  16Y.  S.DeeJi  partibns/»  Edd.  priorib.  9.  Di- 
iftae  Edd.fr. 

nullum 


LlBER      TERTIUS.  237 

nullum  Canonicis  inftitutionibus  &  aliis  eccle- 
fiis  prasjudicium  generetur,  in  quibus  majoris 
&  fanioris  partis  debet  fententia  prsevalere. 
Quia  quod  in  eis  dubium  venerit,  fuperioris  ju- 
dicio  poterit  diffiniri.  In  Romana  vero  Curia 
&  ecclefia  fpeciale  aliquid  conftituitiir,  quianon 
poteit  ad  fuperioremrecurfushaberi. 

Canon  II. 

Qu  o  d  a  praedecerTore  noftro  felicis  memo- 
V13Z  Innocentio  fadtum  eft  innovantes:  ordi- 
nationes  ab  z  O&oviano  &  Guidone  Eterefiar- 
chis,nec  non  3  &  Joanne  Strumenfi,qui  eos  fecu- 
tus  eft,  factas,  &  ab  ordinatis  ab  eis  irritas  efTe 
cenfemus.  Adjicientes  etiam,  ut  qui  dignitates 
ecclefiafticas  feu  beneficia  per  pradidtos  Schif- 
maticos  acceperunt,  careant  impetratis.  Alie- 
nationcs  quoque  feu  invafiones,  quas  per  eo£ 
dem  Schifmaticos,  five  per  laicos  fadfoe  fimt  de 
rebus  ccclefiafticis,  omni  careant  *  flrmitate  5 
&  ad  ecclefiam,fine  omni  ejus  onere,  *  revertan- 
tur.  Si  quis  6  contraire  praefumpferit,  excom- 
municationi  fe  noveiit  fubjacere.  Illos  autem, 
qui  iponte  juramentum  de  tenendo  fchifmate 
prxftitcrunt,  a  facrb  ordinibus  &  dignitatibus 
dccernimus  ciJq  fiifpenfbs. 

I.  Definiri  Edd.  priores.  2.  Oftaviano  Edd.  priores.  5.  Et  a 
Joanne  Rdd.  priores.  4.  InfTrmitate  Edd.pr.  5.  Vertantur  Edd.  pr. 
6.  Contra  ire,  bims  ditlionibus,  Ed.  Pic. 

Canon 


238  LlBER      TERTIUS, 

Canon  III. 

Cum  in  cun&is  facris  ordinibus  &  ecclefi- 
afticis  minifteriis  &  setatis  maturitas,  &  gravi- 
tas  morum,  &  litterarum  fcientia  lit  attenden- 
da  &  quserenda:  multo  fbrtius  in  Epifcopo 
hsec  oportet  inquiri,  qui  ad  curam  aliorum  in 
fe  ipfb  debet  oftendere,  qualiter  alios  '  opor- 
teat  in  domo  Domini  converfari.  Ea  propter 
ne,  quod  de  quibufdam  z  ex  neceffitate  tempo- 
ris  fa&um  eft,in  exemplum  trahatur  a  pofteris : 
prasfenti  decreto  ftatuimus,  ut  nullus  in  Epif- 
copum  eligatur,  nifi  qui  jam  tricefimum  an- 
num  aetatis  impleverit,  &  de  legitimo  fit  matri- 
monio  natus,  qui  etiam  vita  &  fcientia  com- 
mendabilis  demonftretur.  Cum  autem  3  qui 
elecStus  fuerit,  &  confirmationem  ele&ionis  ac- 
ceperit,  &  ecclefiafticorum  bonorum  admini- 
ftrationem  habuerit,  decurfo  tempore  de  con- 
fecrandis  Epifcopis  a  Canonibus  definito,  is  ad 
quem  fpedtant  beneficia  quas  habuerat,  difpo- 
nendi  de  illis  liberam  habeat  facultatem.  In- 
feriora  etiam  minifteria,  ut  puta  Decanatus, 
Archidiaconatus,  &  alia  quse  animarum  curam 
habent  annexam,  nullus  omnino  fufcipiat,  fed 
nec  parochialium  ecclefiarum  regimen,  nifi  qui 
jam  vicefimum  quintum  annum  astatis  attige- 
rit,  &  qui  fcientia  &  moribus  commendandus 


1.  Oportet  Edd.  friores.    x.  Dtffi  ex  in  Edd.  friorib.    3.  Quis 
Edd.  priores. 

exiftat. 


LlBER      TERTIUS.  239 

exiftat.    Cum   vero  quis  afTumptus  fuerit,  fi 
Archidiaconus  vel  Decanus  &  reliqui '  admo- 
niti  non  fuerint  prasfixo  a  Canonibus  tempore 
in  Presbyteros  ordinati :  &  ab  illo  removean- 
tur  officio,  &  alii 2  conferatur  qui  &  velit  & 
poflit  illud  convenienter  implere,    Nec  profit 
ei  3  appellationis  dhTugium,  fi  forte  in  tranf- 
grefiione  conftitutionis  iftius  per  appellationem 
voluerit  fe  tueri.    Hoc  fane  non  folum  de  pro- 
movendis,  fed  de  +  hiis  etiam  qui  jam  promoti 
liint  (fi  canones  non  obfiftant)  prascipimus  ob- 
fervandum.  Clericifane  fi  contra  formam  iftam 
quenquam  elegerint,  &  eligendi  tunc  poteftate 
privatos,  &  ab  ecclefiafticis  beneficiis  triennio 
noverint  fe  effe  fufpenfos.    Dignum  eft  enim, 
ut  quos  *  dei  timor  a  malo  non  revocat,  eccle- 
fiafticse  faltem  coerceat    feveritas  difciplinae. 
Epifcopus  etiam,  fi  aut  fecerit  contra  hoc,  aut 
fenfent  fieri,  in  conferendis  praedicStis  officiis 
poteftatem  fuam  amittat  per  Capitulum,  aut 
per  Metropolitanum  etiamfi  Capitulum  concor- 
dare  6  noluerit. 

Canon  IV. 

Sicut  ait  beatus  Leo  Papa :  licet  Ecclefia- 
ftica  difciplina ,  facerdotali  contenta  judicio , 
cruentas  efFugiat  ultiones :  catholicorum  tamen 
Principum  conftitutionibus  adjuvatur ,  ut  fsepe 

I.  Ammoniti  AfS.nofler.  2.  Conferat  Edd.prhret.  3.  Appella- 
tione,  fi  forte  Edd.  friow.  4.  ,/#Wtf,his,  S.Domini  Edd.  fr.   6.V0- 

lucrit  Btd.tr.  quserant 


240  LlBER      TERTIUS. 

quasrant  homines  falutare  remedium,  dum  cor- 
porale  !  fuper  fe  metuunt  judicium,  vel  fuppli- 
cium  evenire.  Ea  propter  quia  in  Wafconia,AI- 
begefio,  &  partibus  Tolofanis,  &  aliis  locis  ita 
hasreticorum  ( quos  alii  Catharos,  alii  Publica- 
nos,  alii  Paterinos,  alii  aliis  nominibus  vocant) 
invaluit  damnanda  perverfitas,  ut  jam  non  tl 
occulto,  ficut  alii,  nequitiam  fiiam  exerceant, 
fed  errorem  fuum  publice  manifeftent,  &  ad 
confenfum  fiium  fimplices  2  attrahant  &  infir- 
mos  :  eos,  &  defenfores  eorum,  &  receptores, 
anathemati  decernimus  fubjacere,  &  fub  ana- 
themate  prohibemus,  ne  quis  eos  in  domo,  vel 
in  terra  fua  tenere  vel  fbvere,  vel  nepotia- 
tionem  cum  eis  exercere  praefumat.     Si  autem 
in  hoc  peccato  decefferint,  nec  fub  privilegio- 
rum  noftrorum  quibufcunque  indultorum  ob- 
tentu,  3  nec  fub  alia  quacunque  occafione,  aut 
oblatio  pro  eis  fiat,  aut  inter  Chriftianos  *  acci- 
piant  fepulturam. 

Canon  V. 

D  e  *  Brebantionibus  &  Arragonenfibus/  Na- 
variis ,  Bafculis  &  Coterellis ,  qui  tantam  in 
Chriftianos  immanitatem  exercent,  ut  nec  ec- 
clefiis  nec  monafteriis  deferant,  nec  viduis  s'  & 
pupillis,  non  pueris  aut  fenibus,  non  cuilibet 
parcant  astati  aut  fexui,  fed  more  Paganorum 

I.  Supra  Edd.  pr.  z.Attrahunt  Edd.  pr.  ;.Nifi  pro  nec  in  Edd. 
friorib.  4.  Scpultiuam  accipiant  Edd.  pr.  j.Brebationibus  Edd.pr. 
6.  Et  Navariis  Edd.pr.  7.  Defunt  nec  eccl.  in  Edd.  pn    8.  Ac  Edd.fr. 

omnia 


LlBEK       TERTIUS.  24I 

omnia  perdant  &  vaftent,fimiliter  conftituimus, 
ut  ipfi,  qui  eos  conduxerint,  vel  tenuerint,  vel 
fbverint,  per  regiones,  in  quibus  taliter  debac- 
chantur,  in  dominicis  &  aliis  '  diebus  fblemni- 
bus  in  eccleliis  excommunicati  publice  denun- 
cientur.  8c  eadem  omnino  fententia  &  pcena 
cum  prsedidtis  hsereticis  habeantur  aitridti :  nec 
ad  communionem  recipiantur  ecclefia?,  nifi  (6- 
cietate  illa  peflifera  &  hserefi  abjuratis.  Relaxa- 
tos  autem  fe  noverint  a  debito  fidelitatis,  feu 
hominii,  aut  totius  obfequii,  donec  in  tanta 
iniquitate  permanferint,  quicunque  illis  aliquo 
paclo  tenentur  annexi.  Cunctis  autem  fideli- 
bus  in  remiflionem  peccatorum  injungimus,  ut 
tantis  cladibus  fe  opponant,  &  contra  eos  ar- 
mis  tueantur  popuiumChriftianum.  Confifcen- 
tur  quoque  bona  eorum,  &  hberum  fit  Princi- 
pibus  hujufmodi  peftilentes  homines  z  fubjicere 
fervituti.  Qui  autem  in  pcenitentia  vera  ?ibi 
deceiTerint ,  &  peccatorum  indulgentiam ,  & 
fru&um  mercedis  seternse  fe  non  dubitent  habi- 
turos.  Nos  etiam  de  mifericordia  Dei,  &  bea- 
torum  Apoftolorum  Petri  &  Pauli  au&oritate 
confifi,  fidelibusChriftianis,  qui  contra  eos  ar- 
ma  fiifceperint,  &  ad  Epifcoporum  five  alio- 
rum  Praelatorum  confilium  ad  eos  decertave- 
rint  expugnandos,  biennium  de  injundta  pceni- 


1.  Dee/2  diebus  in  Edd.prioub.     2.  Subicere  MS  nofor.     3.  Dte[i 
ibi  in  Edd.priorib. 

H  h  tentia 


242  LlBER      TERTIUS. 

tentia  relaxamus :  aut  fi  longiorem  ibi  moram 
habuerint,  Epifcoporum  difcretioni,  quibus  hu- 
jus  rei  cura  flierit  injun&a,  committimus,ut  ad 
eorum  arbitrium,  fecundum  modum  laboris, 
majoreis  indulgentia  tribuatur.  lllos  autem  qui 
1  admonitioni  Epifcoporum  in  hujufmodi  pare- 
re  contempferint,  a  perceptione  2  corporis  & 
fanguinis  Domini  jubemus  fieri  alienos.  Interim 
vero  eos,  qui  ardore  fidei  ad  expugnandum  eos 
laborem  iftum  afTumpferint,  ficut  eos,  qui  fe- 
pulchrum  Domini  vifitant,  fub  ecclefias  defen- 
fione  recipimus  ;  &  ab  univerfis  inquietationi- 
bus,  tam  in  rebus,  quam  in  perfbnis  ftatuimus 
manere  fecuros.  Si  vero  quifquam  mterim  eos 
moleftare  praefumpferit,  per  Epifcopum  loci  ex- 
communicationis  fententiaferiatur  :  &tam  diu 
fententia  ab  omnibus  obfervetur,  donec  &  ab- 
lata  reddantur,  &  de  illatis  injuriis  congrue  fa- 
tisfiat.  Epifcopi  vero  five  Presbyteri,  qui  tali- 
bus  fortiter  non  reftiterint,  officii  fiii  fiifpen- 
fione  multentur,  donec  mifericordiam  Apofto- 
licas  fedis  obtineant. 

Canon  VI. 

N  o  n  minus  pro  illorum  peccato  qui  faci- 
unt,  quam  pro  eorum  detrimento  qui  fufti- 
nent,  grave  nimis  efTe  dinofcitur,  quod  in  di- 
verfis  partibus  mundi  Recl:ores  &  Confiiles  ci- 
vitatum,  necnon  &  alii  qui  poteftatem  habere 

I.  Ammonitioni  Ed,  yibtv.    z.  Et  corporis  &  Sang.  Ed.  Pc 

videntur, 


LlBER       TeRTIUS.  243 

videntur,  tot  ecclefiis  onera  frequenter  impo- 
nu  nt,  ita  gravibus  eas  &  crebris  exactionibus 
premunt,  ut  deterioris  conditionis  fub  eis  fa- 
<9;um  facerdotium  videatur,  quam  J  fub  Pharao- 
ne  fuerit ,  cjui  divinse  legis  notitiam  non  ha- 
buit.  Ille  quidem  omnibus  aliis  fervituti  fub- 
actis,  facerdotes  fuos  &  poffefliones  eorum  m 
priftina  libertate  dimifit,  &de  publico  eis  ali- 
moniam  miniftravit.  Ifti  vero  univerfa  fere 
onera  fiia  imponunt  ecclefiis,  &  tot  angariis 
ipfas  affligunt,  ut  illud  eis,  quod  Jeremias  *de- 
plorat,  5  competere  videatur ;  Princeps  provin- 
ciarurn  faUa  efl  fub tributo.  Sive  fbflata,  feu  expe- 
ditiones,  ^five  alia  quaslibet  fibi  arbitrentur  a- 
genda,  de  bonis  ecclefiarum  &  clericorum  pau- 
perum  Chrifti  ufibus  deputatis  cuncSta  volunt 
compleri.  Jurifdiclionem  etiam  &  au&oritatem 
Epifcoporum  &  aliorum  Praslatorum  ita  evacu- 
ant,  ut  nil  poteftatis  eis  in  fuis  videatur  homi- 
nibus  remanfiffe.  Super  quo  dolendum  eft  '  pro 
ecclefiis,dolendumnihilominus  6&  proipfisqui 
timorem  Dei  &  ecclefiaftici  ordinis  reveren- 
tiam  videntur  penitus  abjeciffe.  Qup  circa  fiib 
anathematis  diftridtione  feverius  prohibemus, 
ne  talia  de  cetero  attemptare  prasfiimant,  nifi 
Epifcopus  vel  Clerus  tantam  neceflitatem  &  uti- 
litatcm  infpexerint ,  ut  abfque  coa&ione  ad 
relevandas  communes  ncccffitates  (ubi  laico- 

1.  Ge».47.  P.     2 .  Thrert.  1 .  P.     3.  Videatur  competere  Edd.pr. 
4.  Scu  Edd.  pr.     5.  Dee(t  prow  Edd.  priorib.     6.  Deejt  &  in  Edd.  prM 

H  h  2  rum 


244  Liber     Tertius. 

rum  non  fiippetunt  facultates )  fubfidia  per  Ec- 
clefias  exiftiment  conferenda.  Si  autem  confu- 
les  aut  alii  de  cetero  ifta  commiferint,  &  com- 
moniti  defiftere  fbrte  noluerint  ■,  tam  ipfi  qnam 
fautores  eorum  excommunicationi  fe  noverint 
fubjacere :  nec  communioni  fidelium  reddan- 
tur,  nifi  fatisfa&ionem  fecerint  competentem 
pcenitentes. 

Canon  VII. 

Priterea  quia  in  tantum  quorundam 
laicorum  procefiit  audacia,  ut  Epifcoporum 
audfcoritate  negledta  clericos  inftituant  in  ec- 
ciefii?,  &  removeant  etiam  cum  voluerint,  pof- 
fefiiones  quoque  '  atque  alia  ecclefiaftica  bona 
pro  fua  plerumque  voluntate  diftribuant,  & 
tam  ecclefias  ipfas,  quam  homines  earum  tal- 
liis  &  exadtionibus  2  gravari  prsefumant,  eos 
3  qui  amodo  ifta  commiferint  anathemate  de- 
cernimus  feriendos.  Presbyter  autem  iive  cle- 
ricus,  qui  ecclefiam  per  laicos  fine  proprii  E- 
pifcopi  au&oritate  receperit,  communione  pri- 
vetur,  &  fi  perftiterit,  a  minifterio  ecciefiaftico 
&  ordine  deponatur. 

Canon  VIII. 

Sane  quia  laici  *  quidam Ecclefiafticas  per- 
fonas  5c  ipfbs  etiam  Epifcopos  judicio  fiio  ftare 
compellunt,  eos  qui  de  cetero  id  prsefumpfe- 

I.  Et  Edd-  pr.     i.  Gravaie  Edd.fr.     3.Quia  modo  Edd.frioret. 
4.  Quidein  Edd.  priores. 

rint, 


LlBER      TERTIUS.  245- 

rint,  a  communione  fidelium  decernimus  fegre- 
gandos.  Prohibemus  infuper,  ne  Laici  decimas 
cum  animamm  fuarum  periculo  detinentes,  in 
alios  laicos  poffint  aliquo  modo  transferre.  Si 
vero  receperint ,  &  ecclefias  non  reddiderint, 
Chriftiana  fepultura  priventur. 

Canon  IX. 

Qu  1  a  in  quibufdam  locis  f undatores  Eccle- 
fiarum,  aut  heredes  eorum,  poteftate  in  qua 
eos  Ecclefia  hucufque  fuftinuit,  abutuntur;  cum 
in  Ecclefia  Dei  unus  debeat  effe  qui  prsefit,  ipfi 
plures  fine  refpeclu  fubje&ionis  eligere  moli- 
untur,  &  cum  una  Ecclefia  unius  debeat  effe 
recloris,  pro  fua  difpenfatione  plures  repras- 
fentant :  Quo  circa  prasfenti  decretoftatuimus, 
ut  fi  fbrte  in  plures  partes  fundatorum  fe  vota 
diviferint,  ille  praeficiatur  Ecclefias,  qui  majori- 
bus  juvatur  meritis,  &  plurium  eligitur  &  pro- 
batur  affenfu.  Si  autem  hoc  fine  fcandalo  effe 
1  nequiverit,  ordinet  Antiftes  Ecclefiam,  2  ficut 
melius  eam  fecundum  Deum  viderit  ordinan- 
dam.  Id  ipfiim  etiam  faciat,  fi  de  jure  patro- 
natus  quseftio  emerferit  inter  aliquos,  &  cni 
competat  5  infra  tres  menfes  non  fuerit  +  difc 
finitum. 

Canon  X. 

I  t  a  quorundam  animos  occupat  fseva  cupi- 

1.  Nonpoterit  Edd  priores.     z .  Prout  in  Edd.  priorib.     3.   Intra 
Edd.pr.     4.  Definitum  Edd.pr. 

ditas, 


246  LlBER      TERTIUS. 

ditas,  ut  cum  glorientur  nomine  Chriftiano, 
Sarracenis  arma,  ferrum  &  lignamina  deferant 
galearum ;  &  pares  aut  etiam  fiiperiores  in  ma- 
litia  fiant  illis,  dum  ad  impugnandos  Chnftia- 
nos  arma  eis  &  neceflaria  fubminiftrant.  Sunt 
etiam  qui  pro  fua  cupiditate  in  galeis  Sc  pira- 
ticis  Sarracenorum  navibus  regimen  &  curam 
gubernationis  exercent.  Tales  igitur  ab  eccle- 
liae  communione  praefcifos,  &  excommunica- 
tioni  pro  fua  iniquitate  fubje&os,  &  rerum  fu- 
arum  per  Principes  feculi  Catholicos,  &  Con- 
fules  civitatum  privatione  multari,  &  capien- 
tium  fervos  (fi  capti  fuerint)  fore  cenfemus. 
Prascipimus  autem,  ut  per  ecclefias  maritima- 
rum  urbium  crebra  &  folemnis  in  eos  fiat  ex- 
communicatio.  Excommunicationis  quoque 
pcense  fubdantur,  qui  Romanos  aut  alios  Chri- 
ftianos  pro  negotiatione,  vel  aliis  honeftis  cau- 
fis  navigio  vecStos,  aut  capere,  aut  rebus  fuis 
fpoliare  prasfumunt.  Illi  etiam,  qui  Chriftia- 
nos  naufragium  patientes,  quibus  fecundum 
regulam  fidei  auxilio  efTe  tenentur,  damnanda 
cupiditate  rebus  fuis  fpoliare  prasfumunt,  niii 
ablata  reddiderint,  excommunicationi  fe  nove- 
rint  fubjacere. 

Canon  XI. 

Monachi  non  pretio  recipiantur  in  mo- 
nafterio.  non  peculium  permittantur  habere. 
non  finguli  per  yillas  6c  oppida  feu  quafcunque 

parochi- 


LlBER      TERTIUS.  247 

parochiales  ponantur  ecclefias :  fed  in  majori 
conventu,  aut  cum  aliquibus  fratribus  maneant, 
ne  ioli  inter  feculares   homines  fpiritualium 
hoftium  confli&um  expe&ent;    Salomone  di- 
cente :   •  Vejoli ;  quia  cum  ceciderit^  non  babetjub- 
levantem.    Si  quis  autem  exadtus  pro  fua  rece- 
ptione  aliquid  dederit,  ad  facros  ordines  non 
afcendat.    Is  autem  qui  eum  receperit,  officii 
privatione  multetur.    Qui  vero  peculium  habu- 
erit,  niii  ab  Abbate  fuent  ei  pro  injuncla  ad- 
miniilratione  commifTum,   a  communione  re- 
moveatur  altaris.  &  qui  in  extremis  cum  pecu- 
lio  inventus  fuerit,  nec  oblatio  pro  eo  fiat,  nec 
inter  fratres  recipiat  fepulturam.    Qupd  etiam 
de  diveriis  religioiis  prascipimus  obfervari.  Ab- 
bas  autem,  qui  ifta  non  curaverit,  officii  fui 
jacturam  fe  noverit  incurfurum.  Prioratus  quo- 
que,  feu  obedientiae,  pretii  datione  nulli  tra- 
dantur.    Alioquin  dantes  &  accipientes  a  mi- 
nifterio  *  fiant  ecclefiaftico  alieni.    Priores  au- 
tem  in  conventualibus  eccleiiis  conftituti,  niii 
pro  manifefta  &  rationabili  caufa  non  muten- 
tur,  videlicet  fi  dilapidatores  fuerint,  ii  incon- 
tinenter  vixerint,  aut  tale  quid  egerint,  pro  quo 
amovendi  iint  merito,  aut  etiam  pro  neceffi- 
tate  majoris  officii  de  coniilio  fratrum  fuerint 
transferendi. 

Canon  XII. 
C  u  m  dicat  Apoftolus  Paulus  3  abundantio- 

1,  Eccl.  4.  P.    z.  Ecdefaftico  fiant  Edd.  fr.    3.1  Or.  11.  P 

rem 


248  LlBEK      TERTIUS. 

rem  honorem  membris  infirmioribus  deferen- 
dum  j  '  e  contra  quidam,  quse  fua  funt  non  quaj 
Jefu  Chrifti  quserentes,  leprofos,  qui  cum  fa- 
nis  habitare  non  poifunt,  proprii  non  permit- 
tunt  juvari  minifterio  facerdotis.  Qupd  quia 
procul  a  pietate  Chriftiana  efTe  dinofcitur,  de 
benignitate  Apoftolica  conftituimus,  ut  ubicun- 
que  tot  iimul  fub  communi  vita  fuerint  con- 
gregati,  quod  ecclefiam  cum  ccemiterio  a  fibi 
conftituere,  &  proprio  -  valeant  gaudere  pref- 
bytero,  fine  contradi&ione  aliqua  permittantur 
habere.  Caveant  *  tamen  ut  injurioii  veteribus 
ecclefiis  de  jure  parochiali  nequaquam  exiftant. 
Quod  enim  pro  pietate  eis  conceditur,  ad  ali- 
orum  injuriam  nolumus  redundare.  Statuimus 
etiam  ut  de  f  hortis,  &  nutrimentis  animalium 
fiiorum  decimas  tribuere  non  cogantur. 

Canon6XUh 

J  u  d  £  1  five  Sarraceni  nec  fiib  alendorum 
puerorum  fuorum  obtentu,  nec  pro  fervitio  vel 
aliqua  alia  7  qualibet  caufa  Chriftiana  mancipia 
in  domibus  fuis  permittantur  habere.  Excom- 
municentur  autem  qui  cum  ipfis  praefumpferint 
habitare.  Teftimonium  autem  Chriftianorum 
adverfus  Judaeos  in  omnibus  caufis,  cum  illi  ad- 

I.  Deefl  e  in  EdJ.  priorib.  1.  Simul  pro  fibi  m  Edd.fr.  3.  Deejl 
valeant  in  Edd.  priorib.  4.  Tamen  ne  inj.  v.  e.  de  j.  parochiali 
exiftant  Edd.  pr.  5 .  Ortis  MS  nofier.  In  quo  diHincih  etiam  poft 
hanc  vocem  defideratur.  6.  Oui  tamen  in  Ed.  ^Anfv.  cum  priore  Canonef 
tanquam  pme  ejufdtm^  conumatur.     7.  Deefi  qualibet  in  Edd.  priorib. 

verfus 


LlBER      TERTIUS.  249 

verfus  Chriftianos  teftibits  fiiis  utantur,  f  reci- 
piendum  efTe  cenfemus,  &  anathemate  decer- 
nimus  feriendos,  quicunque  Judasos  Chriftianis 
in  hac  parte  praeferre  prasfumpferint,  cum  eos 
Chriftianis  fubjacere  oporteat,  &  ab  eis  pro  fb- 
la  humanitate  foveri.  Si  qui  prasterea  Deo  in- 
fpirante  ad  fidem  fe  converterint  Chriftianam,a 
poffeflionibus  fiiis  nullatenus  excludantur,  cum 
melioris  conditionis  conVerfos  ad  fidem  efTe  o- 
porteat,quam  antequam  fidem  fufciperent  habe- 
bantur.  Si  autem  fecus  fadtum  fuerit,  Princi- 
pibus  feu  poteftatibus  eorundem  locorum  fub 
pcena  excommunicationis  injungimus,  ut  por- 
tionem  hereditatis  &  bonorum  fuorum  ex  inte- 
gro  faciant  eis  exhiberi. 

Canon  XIV. 

Qu  1  a  nonnulli  modum  avaritiae non  ponen- 
tes,  &  diverfas  dignitates  ecclefiafticas,  &  plu- 
res  ecclefias  parochiales  contra  fancStorum  ca- 
nonum  inftituta  nituntur  adquirere  :  ita  2  ut 
cum  unum  oflScium  vix  implere  fufficiant,  fti- 
pendia  fibi  vendicent  plurimorum,  ne  id  de  ce- 
tero  fiat  diftridrius  inhibemus.  Cum  igitur  vel 
ecclefia  vel  ecclefiarum  minifterium  committi 
debuerit,  talis  ad  hoc  perfona  quasratur,  3  qui 
refidere  in  loco,  &  curam  ejusper  fe  ipfumva- 
leat  exercere.  Qupd  fi  aliter  aclum  fuerit,  Sc 
qui  receperit,  quod  contra  facros canones  rece- 

I.  Recipiendos  Ed.  y£ntv.  Et  Jic  quldem  MS>  vof/er.  2.  Dcejtwt 
in  Ed.  Pk.     3.  Qux  Ed.  Pic. 

I  i  peiit, 


2/0  LlBER      TERTIUS. 

perit,  amittat :  &  qui  dederit,  largiendi  pote- 
ftate  privetur.  Et  quia  intantum  jamquorun* 
dam  proceilit  ambitio,  ut  non  duas,  vel  tres, 
fed  fex,  aut  plures  perhibeantur  habere,  cum 
nec  duabus  poilint  debitam  provifionem  impen- 
dere :  per  fratres  &  coepifcopos  noftros  hoc 
emendari  prascipimus,  &  de  multitudine  cano- 
nibus  inimica  ( quaa  diffolutionis  materiam  & 
vagationis  '  inducit,  &  certum  continet  pericu- 
Ium  animarum )  eorum,  qui  in  eccleiiis  defer- 
vire  valeant,  indigentiam  fublevari. 

2  Canon  XV. 

Qy  i  a  in  omnibus  fere  locis  ita  crimen  ufu- 
rarum  invaluit,  ut  multis  negotiis  aliis  praster- 
miflis  quaii  licite  ufuras  exercere  valeant,  & 
qualiter  utriufque  teftamenti  pagina  condemp- 
nentur  nequaquam  attendant :  conftituimus,  ut 
ufurarii  manifefti  nec  ad  communionem  admit* 
tantur  altaris,  nec  Chriftianam  fi  in  hoc  pec- 
cato  decefferint  habeant  fepulturam,  fed  nec 
oblationem  eorum  quifquam  recipiat.  Qui  au- 
tem  receperit,  aut  Chriftianas  eos  tradiderit  fe- 
pulturaa,  6c  ea  quas  accepit  reddere  compella- 
tur,  &  donec  ad  arbitrium  fui  epifcopi  fatisfe- 
cerit,  ab  officii  fiii  maneat  executione  fiiipen- 
fus. 


i.  Induxit  Ed.  Pic.     2.  Canomihos  omnes  fcqnentes}  numtro  XIX, 
in  Edd.  prioribits  defderatost  e  Cod.  nojtro  eru.mw. 


Canon 


LlBER      TERTIUS.  2J-I 

Canon  XVI. 

Cum  in  officiis  caritatis  primo  loco  illis 
videamur  obnoxii,  a  quibus  beneficium  nos  co- 
gnofcimus  recepiiTe,  e  contra  quidam  clerici 
cum  ab  ecclefiis  fuis  multa  bona  perceperint, 
bona  per  ecclefias  adquifita  in  alios  transferre 
prxfumunt  :  Hoc  igitur  quia  in  antiquis  cano- 
nibus  conftat  effe  inhibitum,  nos  etiam  nichilo- 
minus  inhibemus.  Integritati  itaque  eccle- 
fias  providere  volentes,  five  inteftati  deceffe- 
rint  five  aliis  conferre  voluerint,  penes  ecclefi- 
as  eadem  bona  praecipimus  remanere. 

Canon  XVII. 

PrjETErea,  quoniam  quidam  in  quibufdam 
partibus  fub  pretio  ftatuuntur  qui  decani  vocan- 
tur,  &  pro  certa  pecunia?  quantitate  epifcopa- 
lemjurifdiclionem  exercent:  prsfenti  decreto 
ftatuimus ,  ut  qui  de  cetero  id  prasfumpferint 
orficio  fuo  priventur,  &  epifcopus  conferendi 
hoc  officium  poteftatem  amittat. 

Canon  XVIII. 
C  u  m  in  cun&is  ecclefiis  quod  pluribus  &  fe- 
nioribus  fratribus  vif iim  fuerit  incunctanter  de- 
beat  obfervari,  grave  nimis  eft  &  reprehenfio- 
ne  digniflimum ,  quod  per  quafdam  ecclefias 
pauci  quanquam  non  tam  de  ratione  quam  pro- 
pria  voluntate  ordinationem  multorum  impedi- 
unt,  6c  ordinationem  eccleliafticam  procedere 

I i  2  non 


2/2  LlBER      TERTIUS. 

non  permittunt.  Qop  cjrca  prsefenti  decreto 
ftatuimus,  ut  nifi  a  paucioribus  &  inferioribus 
id  rationabile  oftenfum  fuerit,  appellatione  re- 
mota  pr^evaleat  femper  &  fuum  confequatur 
effe&um  quod  a  majoris  &  fanioris  partis  con- 
filiis  fuerit  conftitutum :  nec  conftitutionem 
noftram  impediat,  fi  forte  aliquis  ad  confervan- 
dam  ecclefise  fuse  confuetudinem  juramento  fe 
dicat  altrictum.  Non  enim  dicenda  funt  jura- 
menta  fed  perjuria  pocius  qux  extra  utilitatem 
ecclefiafticam  &  fanctorum  patrum  veniunt  in- 
ftituta.  Si  quis  autem  hujufmodi  confuetudines 
quse  non  ratione  juvantur  nec  facris  congruunt 
inftitutis  jurare  praefumpferit,  donec  condignam 
egerit  pcenitentiam ,  a  perceptione  dominici 
corporis  alienus  exiftat. 

Canon  XIX. 

Innovamus  itidem  ut  Presbyteri,  clerici, 
monachi,  peregrini  converfi,  mercatores,  ru- 
ftici,  euntes  &  redeuntes,  &  in  agricultura  ex- 
iftentes,  &  animalia  quibus  arant,  five  quibus 
ad  agrum  femina  portant,continua  fecuritate  Iae- 
tentur,  nec  quifpiam  alicubi  novas  pedagionum 
exadtiones  aut  ftatutas  de  novo  tenere,  aut  ve- 
teres  augere  aliquo  modo  prasfiimat.  Si  quis 
enim  contra  hoc  venerit  &  commonitus  non 
deftiterit,  donec  fatisfecerit  communione  ca- 
reat  Chriftiana. 

Canon 


LlBER      TERTIUS. 

Canon  XX. 

C  u  m  apoftolus  fe  aut  fuos  propriis  manibus 
decreverit  exibendos  ut  locum  prasdicandi  au- 
ferret  pfeudo-apoftolis,  &  illis  quibus  praedica- 
bat  non  exifteret  onerofus,  grave  nimis  &  e- 
mendatione  dignum  effe  dinofcitur,  quod  qui- 
dam  fratrum  &  coepifcoporum  noftrorum  ita 
graves  in  procurationibus  fiibditis  fuis  exiftant, 
ut  pro  hujufmodi  caufa  ipfa  interdum  ecclefi- 
aftica  ornamenta  fubditi  exponere  cogantur,  & 
longi  temporis  vicl:um  brevis  hora  confumat. 
Qup  circa  ftatuimus,  quod  archiepifcopi  parro- 
chias  vifitantes  pro  diverfitatibus  provinciarum 
&  facultatibus  ecclefiarum  xl.  vel  l.  eve&io- 
num  numerum,  epifcopi  xxx.  vel  xx.  cardinales 
vero  ix.  vel  xv.  nequaquam  excedant.  Archi- 
diaconi  vero  v.  aut  vn.  decani  autem  conftituti 
fub  ipfisduobus  equis  contenti  fubfiftant.  Nec 
cum  canibus  venatoriis  aut  avibus  proficifcan- 
tur,  fed  ita  procedant,  ut  nunquam  quas  fua 
funt  fed  quas  Ihefu  Chrifti  qusrere  videantur. 
Prohibemus  igitur  ne  fubditos  fiios  tailliis  & 
exadtionibus  gravare  prsefumant  epifcopi.  Su- 
ftinemus  autem  pro  multis  neceflitatibus  quaa 
aliquociens  fuperveniunt,  fi  manifefta  &  ratio- 
nabilis  caufa  extiterit,  ut  cum  caritate  modera- 
tum  valeant  ex  illis  auxilium  poftulare.  Cum 
enim  dicat  apoftolus,  non  debent  filii  thefauri- 
zare  parentibus,fed  parentes  filiis,  multumlonge 

a  paterna 


2/3 


2/4  Liber     Tektius. 

a  paterna  pietate  videtur,  fi  praepofiti  fuis 
fubditis  graves  exiftant,  quos  in  cun&is  necef-. 
fitatibus  paftoris  debent  more  fbvere.  Archidia- 
coni  vero  five  decani  nullas  exa&iones  vel  tail- 
lias  in  presbyteros  five  clericos  exercere  prsefii- 
mant.  Sane  quod  de  prasdi&o  numero  eve&io- 
num  fecundum  tolerantiam  didhim  eft,  in  illis 
Iocis  poterit  obfervari,  in  quibus  ampliores  funt 
redditus,  &  ecclefiafticas  facultates.  In  paupe- 
rioribus  autem  locis  tantam  volumus  teneri  men- 
furam,  ut  ex  acceffu  majorum  minores  non  de- 
beant  gravari,  ne  fub  tali  indulgentia  illi  qui 
paucioribus  equis  utifolebant  plurimam  fibi  cre- 
dant  poteftatem  indultam. 

Canon  XXI. 

Nulla  ecclefiaftica  beneficia  feu etiam  mi- 
nifteria  vel  ecclefia  alicui  attribuantur  feu  pro- 
mittantur  antequam  vacent,  ne  defiderare  quis 
mortem  proximi  fiii  videatur,  in  cnjus  locum 
&  beneficium  fe  crediderit  fuccelTurum,  cum 
hoc  etiam  ipforum  gentilium  legibus  invenia- 
tur  inhibitum.  Turpe  nimis  eft  Sc  divini  ple- 
num  animadverfione  judicii,  fi  locum  in  eccle- 
fia  dei  futuras  fuccefiionis  expecStatione  habea- 
mus,  quod  ipfi  etiam  gentiles  homines  con- 
dempnare  dicuntur.  Cum  autem  praedidtas  ec- 
clefias,  feu  quaelibet  officia  ecclefiaftica  vacare 
contigerit,  vel  etiam  fi  modo  vacant,  non  diu 
maneant  in  fufpenfo,  fed  infra  fex  menfes  per- 

fonis 


LlBER      TERTIUS.  2f$ 

fbnis  quse  digne  miniftrare  valeant  conferan- 
tur.  Si  autem  epifcopus  ubi  ad  eum  fpe&at 
iine  rationabili  caufa  diftulerit  conferre,  per 
capitulum  ordinetur.  Qupd  fi  ad  capitulum 
ordinatio  pertinuerit,  &  infra  pra^fcriptum  ter- 
minum  fimiliter  hoc  non  fecerit,  epifcopus  fe- 
cundum  deum  hoc  cum  religioforum  virorum 
confiho  exequatur.  Aut  li  forte  omnes  negle- 
xerint,  Metropolitanus  de  ipfis  fecundum  deum 
abfque  contradicStione  difponat. 

Canon  XXII. 

pRjETEREA?fi  epifcopus  fine  certotitulo  de 
quo  poffit  neceffaria  vitae  percipere  diaconem 
vel  presbyterum  ordinaverit,  tam  diu  ei  necef- 
faria  vitae  fubminiftret,  donec  in  aliqua  eidem 
ecclefia  convenientia  ftipendia  clericalis  mili- 
tise  aflignet,  nifi  fbrte  talis  fuerit  qui  ordinatus 
extiterit,  quod  de  fua  vel  paterna  hereditate 
,  vel  alia  honefta  caufa  fubfidium  vitas  habere 
potuerit. 

Canon  XXIII. 

C  u  m  in  ecclefiae  corpore  omnia  debeant  ex 
caritate  traclari,  &  quod  gratis  receptum  eft 
gratis  impendi,  horribile  nimis  eft,  quod  in 
quibufdam  ecclefiae  locis  venalitas  perhibetur 
locum  habere,  ita  ut  pro  epifcopis  vel  abbati- 
bus  feu  quibufcunque  perfbnis  ecclefiafticis  po- 
nendis  in  fede,  five  introducendis  presbyteris 
in  ecclefiam,  five  pro  fepulturis  &  exequiis  moi  - 

tuorum 


2?6  Liber    Tertius. 

tuorum  &  benedi&ionibus  nubentium,  feu  aliis 
facramentis  ecclefiafticis  aliquid  requiratur,  & 
non  poflit  ifta  percipere  ille  qui  indiget  nifi 
manum  implere  curaverit  largitoris.  Putant 
autem  ex  hoc  plures  fibi  licere,  quia  legem  de 
longa  invaluiffe  confiietudine  arbitrantur  :  non 
fatis  quia  cupiditate  caxati  funt  attendentes, 
quod  tanto  graviora  fimt  crimina  quanto  diu- 
cius  infelicem  animam  tenuerint  alligatam. 
Ne  ergo  hoc  de  cetero  fiat,  &  vel  perfonis  ec- 
clefiafticis  deducendis  ad  fedem,  vel  facerdoti- 
bus  inftituendis,  aut  fepeliendis  mortuis,  feu 
etiam  benedicendis  nubentibus,  feu  aliis  facra- 
mentis  ecclefiafticis  aliquid  exigatur,  inhibe- 
mus.  Si  quis  autem  contravenire  prasfumpferit, 
portionem  cum  Giezi  fe  noverit  habiturum,  cu- 
jus  fadtum  exadtione  muneris  ultione  Iepras 
vindicatur. 

Canon  XXIV. 

Prohibemus  infuper  ne  novi  cenfus  ab 
epifcopis  vel  abbatibus  aliifve  prselatis  impo- 
nantur  ecclefiis,  nec  veteres  augeantur,  nec  par- 
tem  redituum  fuis  -ufibus  appropriare  prasfii- 
mant,  fed  libertatem  quam  majores  fibi  fervari 
defiderant,  minoribus  quoque  fuis  bonavolun- 
tate  confervent.  Si  quis  autem  aliter  fecerit, 
irritum  quod  fecerit  habeatur. 

Canon  XXV. 

C  l  e  r  i  c  i  in  facris  ordinibus  conftituti,  qui 

muli- 


L    I    B    E    R      T    E    R    T    I    U    S.  2f7 

mulierculas  in  domibus  fuis  fub  incontinentias 
nota  tenuerint,  aut  '  abjiciant  eas  &  continen- 
ter  vivant,   aut  a  beneficio  ecclefiaftico  fiant 
;  alieni. 

Canon  XXVI. 
Qu icunque  in incontinentia  illa  quse  con- 
tra  naturam  eft,  propter  quam  venit  ira  dei 
in  filios  diffidentia?,  &  quinque  civitates  igne 
confiimpfit ,  deprehenfi  fuerint  laborare :  fi 
clerici  fuerint  2ejiciantur  a  clero,  vel  ad  agen- 
dam  pcenitentiam  in  monafterio  retrudantur: 
fi  laici,  excommunicationi  fubdantur,  &  accetu 
fidelium  fiant  penitus  alieni. 

Canon  XXVII. 
Monasteri  a  praeterea  fandtimonialium  fi 
3  quifquam  clericusfine  manifefta  &necefTaria 
caufa  f  requentare  praefiimpferit,  per  epifcopum 
arceatur,  &  fi  non  deftiterit,  a  beneficio  ecclefi- 
aftico  reddatur  immunis. 

Canon  XXVIII. 
Qjjoniam.  ecclefia  dei  &  in  hiis  quae  fpe- 
cT:ant  ad  fubfidium  corporis  &  in  hiis  qua;  ad 
profedtum  veniunt  animarum ,  indigentibus 
ficut  pia  mater  providere  tenetur,  ne  pauperi- 
bus  qui  parentum  opibus  juvari  non  poffunt  le- 
gendi  &  proficiendi  opportunitas  fubtrahatur : 
per  unamquamque  cathedralem  ecclefiam  ma- 

I.  Abiciant  ./v/S1.  2.  Eiciantnv  MS.  3.  Quifquam />/<*»e  ;>»  Ce</. 
nofiro.  ita  tamen  ut  quam  ab  eadem  man»  fupra  lin.  fcribatur.  Quis 
tantummofh  in  sffographo  Twyfdeniano. 

Kk  giftro 


2|8  LlBER       TERTIUS. 

gillro  qui  clericos  ejufdem  ecclefias  &  pauperes 
fcolares  gratis  doceat,  competens  aliquod  be- 
neficium  prsebeatur,  quo  docentis  neceflitas 
fiiblevetur,  &  difcentibus  via  pateat  ad  doc1:ri- 
nam.  In  aliis  quoque  ecclefiis  reftituatur,  fi 
retroa&is  temporibus  aliquid  in  eis  ad  hoc  fii- 
erit  deputatum.  Pro  licentia  docendi  nullus 
omnino  pretium  exigat,  vel  fub  obtentu  alicu- 
jus  confuetudinis  ab  hiis  qui  docent  aliquid 
quserat,  nec  docere  quemquam  expetita  licen- 
tia  qui  fit  idoneus  interdicat.  Qui  vero  contra 
hoc  venire  prasfumpferit,  ab  ecclefiaftico  be- 
neficio  fiat  alienus.  Dignum  quidem  effe  vide- 
tur  ut  in  ecclefia  dei  precium  laboris  fui  non 
habeat,  qui  cupiditate  animi  dum  vendit  do- 
cendi  licentiam,  ecclefiafticum  profedtum  niti- 
tur  impedire. 

Canon  XXIX. 

Clerici  in  fubdiaconatu  &  '  fupra,  &in 
minoribus  quoque  ordinibus  conftituti,  coram 
feculari  judice  advocati  in  negociis  fecularibus 
fieri  non  prsefumant,  nifi  propriam  vel  ecclefias 
fux  caufam  fuerint  profecuti,  &  nifi  forte  pro 
miferabilibus  perfbnis  quse  caufas  proprias  ad- 
miniftrare  non  poffunt.  Sed  nec  procurationes 
villarum  aut  jurifdi&iones  etiam  feculares  fub 
aliquibus  principibus  &  fecularibus  viris,  ut  ju- 
fticiarii  eorum  fiant,  clericorum  quifquam  ex- 

i .  Non  fuperioribus,  w  \n  yfpographo  Twyfdmimo. 

ercere 


LlBER       TERTIUS. 

crcere  prsefumat.  S'i  quis  autem  adverfus  hoc 
venire  temptaverit,  quia  contra  dodtrinam  a- 
poftoli  dicentis,  nemo  mihtans  deo  impltcet  je  ne- 
gociis  fecularibus,  feculariter  agit,  ab  ecclefiaftico 
minifterio  fiat  alienus,  pro  eo  quod  officio  cle- 
ricali  reliclo  &  neglecto,  flud:ibus  feculi  ut  po- 
tentibus  placeat  fe  immergit.  Diftri&ius  au- 
tem  decrevimus  puniendum,  fi  religiofbrum 
quifquam  aliquid  pradi&orum  aufus  fuerit  at- 
temptare. 

Canon  XXX. 

F  e  l  i  c  i  s  memoria?  papse  Innocentii  &  Eu- 
genii  prasdecefforum  noftrorum  veftigiis  inha> 
rentes,  deteftabiles  nundinas  quas  vnlgo  tor- 
neamenta  vocant,  in  quibus  milites  ex  condi&o 
venire  fblent  ad  oftentationem  virium  fiiarum 
&audacia  temerariacongrediuntur,unde  mortes 
hominum  &  animarum  pericula  foepe  proveni- 
unt,  fieri  prohibemus.  Qupd  fi  quis  eorum  ibi- 
dem  mortuus  fuerit,  quamvis  ei  pofcenti  pce- 
nitencia  non  negetur  ecclefiaftica  tamen  careat 
fepultura. 

Canon   XXXI. 

Treugas  a  Vta.  feria  poft  occafum  folis 
ufque  ad  fecundam  feriam  poft  ortum  fblis,  & 
ab  adventu  domini  ufque  ad  *  Oclabas  Epipha- 
nise,  &  a  Lxxma.  ufque  ad  Oc-tabas  Tafcse  ab 
omnibus  inviolabiliter  obfervan    praxipimus. 

I .  Sic ;  b  nimirum  po  v  pofitat  ut  folcnne  hk  in  libris.  Ncque  aliter 
fere  in  J^alendariis  vetnjlis  imprefiis. 

Kk  2  Sl 


*S9 


2.60 


LlBER      TERTIUS. 

Si  quis  autem  treugam  frangere  temptaverit, 
polt  tertiam  commonitionem  fi  non  fatisf  ecerit, 
epifcopus  fuus  excommunicationis  fententiam 
di&et,  &  fcriptam  vicinis  epifcopis  denunciet. 
Epifcoporum  autem  nullus  excommunicatum  in 
communione  fufcipiat,  immo  fcripto  fufceptam 
fententiam  quifque  confirmet.  Si  quis  autem 
hoc  violare  prasfumpferit,  ordinis  fiii  periculo 
fubjaceat.  Et  quoniam  funiculus  triplex  difficile 
rumpitur,praxipimus  ut  epifcopi  ad  folum  deum 
&  falutem  populi  habentes  refpedtum,  omni  cu- 
piditate  fepofita,  ad  pacem  firmiter  tenendam, 
mutuum  fibi  confilium  &  auxilium  praebeant, 
neque  hoc  vel  amore  vel  odio  prastermittant. 
Qupd  fi  quis  in  hoc  opere  tepidus  inventus  fii- 
erit,  dampnum  propriae  dignitatis  incurrat. 

Canon  XXXII. 

Reprehensibilis  valde  confiietudo  in 
quibufdam  partibus  inolevit,  ut  cum  fratres  & 
epifcopi  noitri  feu  archidiaconi,  appellaturos 
quofdam  in  caufis  fuis  exiitimant,  nulla  penitus 
ammonitione  praemifTa  fufpenfionis  feu  excom- 
municationis  in  eos  fententiam  ferant.  Alii 
autem  dum  fuperioris  fententiam  &  difcipli- 
nam  reformidant,  fine  ullo  gravamine  ante  in- 
grefTum  caufae  appellationem  '  objiciunt,  &  ita 
ad  defenfionem  fuae  iniquitatis  ufiirpant,  quod 
ad  praefidium  innocentium  dinofcitur  inflitu- 

i .  Obiciunt  MS. 

tum. 


LlBER      TERTIUS.  26l 

tum.    Quo  circa  ne  l  iidem  pradati  valeant  fine 
caufagravare  fubjectos,  vel  fubditi  pro  folavo- 
luntate  fub  appellationis  obtentu  corredtionem 
valeant  eludere  praslatorum,  prazfenti  decreto 
ftatuimus,  ut  nec  praelati  nifi  canonica  fubmo- 
nitione  praemifTa  fiifpenfionis  vel  excommunica- 
tionis  fententiam  proferant  in  fubje&os,  nifi 
talis  fiierit  culpa  quas  ipfis  fiio  genere  fiifpen- 
fionis  vel  excommunicationis  pcenam  inducat : 
nec  fiibjecti  contra  difciplinam  ecclefialticam 
ante  ingrefliim  caufae  in  vocem  appellationis 
prorumpant.    Si  vero  quifquam  pro  fua  neceffi- 
tate  crediderit  appellandum,  competens  ei  ad 
profequendam  appellationem  terminus  praefi- 
gatur.    Infra  quem  appellationem  profequi  fi 
fbrte  neglexerit,  libere  tunc  epifcopus  au<5tori- 
tate  fua  fruatur.    Si  autem  in  quocunque  nego- 
tio  aliquis  appellaverit,  &  eo  qui  appellatus  fii- 
erit  veniente,  qui  appellaverit  venire  neglexe- 
ritj  fi  proprium  quid  habuerit  competentem 
illi  recompenfationem  faciat  expenfarum ,    ut 
hoc  faltem  timore  deterritus,  in  gravamen  al- 
terius  facile  quis  non  appellet.  Praxipue  tamen 
in  locis  religiofis  hoc  prascipimus  obfervari,  ne 
monachi  five  quicunque  religiofi  cum  pro  ali- 
quo  exceffu  fuerint  corrigendi  coram  regulari 
proelati  &  capituli  fui  difciplina,  appellare  prae- 
fumant,fed  humiliterac  devote  fufcipiant,quod 
pro  falute  fua  fuerit  eis  injundtum. 

1.  Idem  MS. 

Canon 


262  LlBER       TERTIUS. 

Canon  XXXIII. 

C  u  m  &  fbvere  facram  x  religionem  planta- 
tam,  &  plantare  fbvendam  modis  omnibus  de- 
beamus,  nunquam  hoc  melius  exequimur,  quam 
fi  nutrire  in  ea  quae  re&a  fimt,  &  corrigere 
quse  profeclum  virtutis  impediunt,  commiffa 
nobis  a  deo  auditoritate  curemus.  Fratrum  au- 
tem  &  coepifcoporum  noftrorum  vehementi 
conqueftione  comperimus,  quod  fratres  templi 
&  hofpitalis  &  alii  quoque  religiofae  profeffi- 
onis  indulta  libi  ab  apoftolica  fede  privilegia 
excedentes  contra  epifcopalem  audtoritatem 
multa  prsefumunt,  quas  &  fcandalum  faciunt  in 
populo  dei,  &  grave  pariunt  periculum  anima- 
rum.  Propofuerunt  enim  quod  ecclefias  de 
manu  laicorum  recipiant,  excommunicatos  & 
interdidtos  ad  ecclefiaftica  facramenta  &  fepul- 
turam  admittant,  fine  decreto  in  ecclefiis  fiiis 
praster  eorum  confcientias  &  inftituant  &  re- 
moveant  facerdotes,  &  fratribus  eorum  ad  elee- 
mofynas  quasrendas  euntibus  cum  indultum  fit 
eis  ut  in  eorum  adventu  femel  in  anno  aperi- 
antur  ecclefias  atque  divina  in  eis  celebrentur 
officia,  plures  ex  eis  de  una  five  de  diverfis  do- 
mibus  ad  interdictum  locum  faspius  accedentes 
indulgentia  privilegiorum  noftrorum  in  cele- 
brandis  officiis  &  fepeliendis  mortuis  abutan- 

I.  Religionem  &plantatam  apographumTtpyfdenianum.  Et  fic  qui- 
dem  ipfe  Codex  nofter  :  ita  tamen  ut  pmilwn  fub  &  ab  tadtm  flane  ma- 
mfonatWi  delendum  efje  indicans. 

tur, 


LlBER      TERTIUS.  2<Jj 

tur,  &  tunc  apud  interdicT:as  ecclefias  mortuos 
fepelire  praefumant,  occafione  quoque  frater- 
nitatis :  quas  in  pluribus  locis  conftituunt,  robur 
epifcopalis  au&oritatis  enervent,  dum  contra 
eorum  fententiam  fub  aliquorum  privilegiorum 
obtentu  munire  cundtos  intendunt  qui  ad  eo- 
rum  fraternitatem  fe  voluerint  conferre.    In 
hiis  autem  quibus  tam  de  majorum  confcientia 
vel  confilio  quam  de  minomm  difcretione  quo- 
rundam  exceditur,  &  removenda  ea  in  quibus 
excedunt,  &  qua^  dubitationem  faciunt  decre- 
vimus  declaranda.    Ecclefias  fane  &  decimas 
de  manu  laicorum  fine  confenfii  epifcoporum 
tam  illos  quam  quofcunque  religiofos  recipere 
prohibemus,  dimiflis  etiam  illis  quas  contra  te- 
norem  iftum    moderno   tempore  receperunt, 
excommunicatos  &:  nominatim  interdictos  tam 
ab  illis  quam  ab  omnibus  aliis  juxta  epifcopo- 
rum  fententiam  ftatuimus  evitandos  :  in  eccle- 
fiis  fuis  quse  ad  eos  pleno  jure  non  pertinent 
conftituendos  presbyteros  epifcopis  reprsefen- 
tent,  ut  eis  quidem  de  plebis  cura  refpondeant, 
iplis  vero  pro  rebus  temporalibus  rationem  ex- 
ibeant  competentem,  inftitutos  autem  incon- 
fultis  epifcopis  non  audeant  removere.  Si  vero 
templarii  five  hofpitalarii  ad  ecclefiam  interdi- 
6tam  veniant,  non  nifi  femel  in  anno  ad  eccle- 
liafticum  fervicium  admittantur,  nec  ulla  ibi 
corpora  fepeliant  mortuorum.    De  fraternita- 
tibus  autem  hoc  conftituimus,  ut  fi  non  fe  pras- 


I .  F.  quain,  niji  fiaternitatum  mtlit. 


di&is 


2.6\  LlBER      TERTIUS. 

didtis  fratribus  omnino  reddiderint  fed  in  pro- 
prietatibus  fuis  duxerint  remanendum,  propter 
hoc  ab  epifcoporum  fententia  nullatenus  exi- 
mantur,  fed  poteftatem  fuam  in  eos  ficut  in 
fiios  parrochianos  exerceant,  cum  pro  fuis  ex- 
ceffibus  fuerint  corrigendi.  Qupd  autem  de 
prcdi&is  fratribus  di&um  eft,  ab  aliis  quoque 
religiofis  qui  prsefiimptione  fua  epifcoporum 
jura  praeripiunt,  &  contra  canonicas  eornm  fen- 
tentias  &  tenorem  privilegiorum  noftrorum  ve- 
nire  praefiimnnt,  praecipimus  obfervari.  Si  au- 
tem  contra  inftituta  haec  venerint,  ecclefiae  in 
quibus  ifta  praefumpferint  fiibjaceant  inter- 
difto,  &  quod  egerint  irritum  &  vacuum  ha- 
beatur. 

De  morte  Regis  Francorum^  r  (3  de  hiis  quce  apud 
Conflantinopolim  z  provenerunt. 

Cap.    IV. 

1180.  A  NNo  a  partu  virginis  m.c.lxxx.  qui  fuit 
/\  Henrici  Regis  Anglorum  vicefimus  fepti- 
mus,  &  Lodovici  Regis  Francomm  quadrage- 
fimus  quartus,  idem  Rex  3  Francorum  homi- 
nem  exuit,  homo  intepidae  devotionis  in  Deum, 
&  eximise  lenitatis  in  fubditos,  facrorum  quo- 
que  ordinum  praecipuus  venerator.  Paulo  au- 
tem  fimplicior  quam  deceret  Principem,  illius 
verbi  Apoftolici,  +  Corrumpunt  bonos  mores  collo- 

1.  Et  iis  Eddfr.  2.Contigerunt  Edd.fr.  3  VideNotas.   4. 1  Cor.i^ .P. 

quia 


LlBER      TERTIUS.  26? 

quia  mala,  perfpicuam  in  quibufckm  adtibus 
fiiis  veritatem  expreffit.  Quprundam  quippe 
Procerum  de  honefto  vel  aequo  minus  curan- 
tium  plus  jufto  fe  credens  confiliis,  non  levi 
plerumque  macula  mores  egregios  denigra- 
vit.  veluti  quando  caufam  nequam  filii  contra 
pium  patrem  fufcepit,  &  totis  regni  opibus 
hoftem  naturas  adjuvit.  Succeflit  ei  filius  Philip- 
pus,  natus  ei  ex  filia  illuftriflimi  Comitis  Theo- 
baldi,  quse  illi  jam  trigamo  nupferat.  Quippe 
poft  J  Alienorem  ( quas,  2  ut  plenius  fuo  loco 
1  diftum  eft,  relidtis  illi  duabus  ex  fe  filiabus,  & 
celebrato  inter  eos  divortio,  ad  Regis  Anglo- 
rum  tranfierat  nuptias)  Regii  feminis  ex  Hi- 
i pania  comparem  duxerat :  quas  itidem  relictis 
illi  duabus  ex  fe  fihabus,  quarum  major  in  con- 
ijugio  Regis  Anglorum  Henrici  junioris  fine 
fru&u  fbbolis  fuifTe  dinofcitur,  generali  forti 
fubjacuit.  3  Filiam  quoque  elegantis  fbrmas  ter- 
itia  illi  Regina  ediderat.  cui  nimirum  qualia 
+  provenennt,  libet  paucis  exponere.  Impera- 
tor  Conftantinopolitanus  in  fata  concedens,  fi- 
lium  impuberem  fiib  tutela  patrui  fuccefTorem 
reliquit  imperii.  Et  ille  quidem  purpuratus  pro 
astate  nutriebatur  in  deliciis.  Porro  tutorejus, 
Andronicus  nomine,  interim  adminiftrabat  im- 
perium.   Vifum  eft  Graxorum  Optimatibus,  ut 

I.  Alienoram  Edd.  pr.  %.  L.  I. t.  31.  P.  3.  ^gnetem  nomine , 
inqnh  Gtul.  Tyr.  I.  iz.c.  4.  vix  annos  0EI0  natam.  H.s  pnemhtc  fcripta 
m  appmd.  Sigib.  117$,  1  1 80, 1181 .     4«  Provenerunt  Edd.  fr. 

L  1  '  filia 


2.66  LlBER      TERTIUS. 

1  filia  Regis  Francorum  ad  infignis  pueri  coi 
jugium  peteretur,  quod  &  fadtum  eft.  Mifli 
ergo  in  Franciam  non  ignobiles  nuncii,  fufce- 
ptam,  tradente  patre,  virginem  nondum  plene 
nubilem  cum  multo  faftu  Conftantinopolim 
traduxerunt.  Ubi  vero  &  illo  jam  pubere,  & 
illa  nubili,  -  Imperatoriae  coeperunt  nuptiae 
praeparari ,  Andronicus  homo  nequiflimus  & 
multae  potentiae,  utpote  procurator  imperii, 
follicitatis  &  corruptis  miniftris  palatii,  Impe- 
ratorem  juvenculum,  nepotem  fcilicet  propri- 
um,  furatus  de  palatio,  in  infulam  quandam 
(ut  dicitur)  civitate  infcia  per  quofdam  com- 
plices  fuos  occulte  necandum  direxit.  Mox 
fumpta  purpura  imperium  occupavit;  &  ne 
quid  aufis  fceleratiflimis  deeffet,  deftinatum 
3  nepoti  conjugium  ad  fe  formae  captns  illece- 
bra  tranftnlit.  Cumque  arrepto  infolentiflime 
abuteretur  imperio,  ab  4  hiis  qui  ejus  vel  exe- 
crabantur  tiequitiam,  vel  afpernabantur  poten- 
tiam,  contra  fe  conjurari  coegit.  Qu_se  nimirum 
conjuratio  adeo  tandem  invaluit,  ut  conjura- 
torum  ingens  jam  numerus  in  fpiritu  fortitu- 
dinis  palatium  repente  irrumperet,  &  tyran- 
num  ferociffimum  fblio  deturbatum  juftiflimis 
vinculis  innodaret.  Et  ne  vacaret  imperium, 
novum  illico  Principem  creaverunt,  ad  cujus  ar- 
bitrium  fceleratus  ille  fuppliciis  excruciatus  in- 

i.  Filiam  MS-  noTier.     2.  Sic  etiam  AfS.  Vk.  sintea,  Impera- 
tovi.     3.  yide  Notat.     4.  His  Edd.fr. 

teriit. 


Liber     Tertius.  i6y 

teriit.  Hoc  modo  filia  Regis  Francorum  in 
regno  Graecorum  optatis  fperatifque  fraudata 
nuptiis,  &  fceleftiffimi  hominis  contubernio 
maculata,  honore  etiam  caruit. 

De  mutatione  monetee  publicff,  '  &  decejJuEboracen- 
fis  Archiepifcopi. 

C  A  P.  V. 

Anno  Regis  Henrici  J  fecundi  vicefimo  fe- 
ptimo,  forma  monetas  publicae  a  falfariis 
corruptae  mutata  eft  in  Anglia  -y  quod  quidem 
ratione  utilitatis  publicae  pro  tempore  erat  ne- 
cefTarium,  fed  regni  pauperibus  &  colonis  ni- 
mis  onerofum.  Sequenti  autem  anno,  quifuit 
a  partu  virginis  m.c.  o£togefimus  primus,  &  ii8i» 
Pontificatus  Alexandri  Papas  vicefimus  tertius, 
generale  debitum  fblvit  idem  venerabilis  Pon- 
tifex,  cui  fucceflit  Lucius.  Eodem  quoque  an- 
no  deceffit  Rogerius  Eboracenfis  Archiepifco- 
pus,  homo  litteratus  &  eloquens,  atque  in  com- 
modis  temporalibus  prudentiae  pene  fingularis- 
In  officio  quidem  Epifcopali,  hoc  eft,  in  cura 
animarum  minus  follicitus  ;  in  3  hiis  autem,quae 
officio  non  Deus,  fed  propter  Deum  mundus 
annexuit  confervandis  &  promovendis  effica- 
citer  ftudiofus.  In  bonis  quippe  temporalibus 
*  Archiepifcopatum  Eboracenfem  ita  provexit, 

I .  Et  deceflfu  Rogerii  Eboracenfis  Archiepifcopi  Edd.  pr.  z.DeeJl 
fecundi  in  Edd.prkrib.  3.  His  Edd.pr.  4.  ytppendix  §i$ib.  adanmm 
1181.  eadem  habet.  Pic. 

Ll  2  ut 


2d8  LlBER      TERTIUS. 

ut  de  augmentis  redditnum  vel  amplitudine  ae- 
dificiorum  fere  nullam  fuccefforibus  fuis  curam 
reliquerit.  Occafiones  quoque  avaritiae  ita  ex- 
ercuit,  atque  in  '  hiis  exercendis  ita  excelluit, 
ut  raro  aliquam  prsetermittere,  vel  remiffius  a- 
gere  videretur.  Pro  perfbnis  fpedtabilibus,  qui- 
bus  tanquam  quibufdam  monilibus  Eboracenfis 
olim  refulfitEcclefia,  titulavit  imberbes,&  quof- 
dam  etiam  agentes  fub  ferula,  aptos  magis  pro 
setate  sedificare  cafas,  2  ploftello  adjungere  mu- 
res,  ludere  par  impar,  equitare  in  arundine 
longa,  quam  perfonas 3  in  ecclefia  gerere  «■  ma- 
gnatum :  ut  fcilicet  uf  que  ad  annos  viriles  curam 
agens  titulatorum,  univerfa  perciperet  com- 
moda  titulorum.  Chriftianos  philofophantes, 
id  eft,  viros  religiofos  in  tantum  exhorruit,  ut 
dixiffe  feratur,  felicis  memoris  Turftinum  o- 
lim  Eboracenfem  Archiepifcopum  nunquam 
gravius  deliquiffe,  quam  sedificando  infigne  il- 
lud  Chriftianas  Philofophias  fpeculum,  t  mona- 
fterium  fcilicet  de  Fontibus.  Cumque  hoc 
6  verbo  quofdam  qui  aderant  fcandalizari  con- 
fpiceret,  laici,  inquit,  eftis,  nec  percipere  po- 
t.eftis  vim  verbi.  Dicebat  etiam  Ecclefiafticum 
beneficium  i  luxuriofis  potius  quam  religiofis 
conferendum.  quam  plane  regulam  omni  tem- 

I.  His  Edd.fr.  z.  Et  ploftello  Edd.  fr.  3.  Gerere  m  ecdefia 
Edd.fr.  4.  Magnatorum  MS>  nofler.  5 .  De  quo  vide  notas  ad  lib.  I. 
Pic.  6.  Verbo  fcandalizarentur  circumftantes,  laici,  inquit,  eftis, 
nifi  percipeie  Edd.  pr.     7.  Luxoriofis  MS.  nofler, 

pore 


LlBER      TERTIUS.  269 

pore  fuo  fbllicite  tenuit,  &  deteriorem  fere  ia 
omnibus  conditionem  fecit  religiofbrum '  quam 
fecularium  clericorum.  Porro  in  hac  mira  cae- 
citate,  cum  alias  effet  vir  acutiffimus,  arbitra- 
batur  obfequium  fe  praeftare  Deo,  quod  fic  pro- 
batur.  Acceffit  ad  eum  extrema  jam  aegritu- 
dine  decumbentem,  &  mature  finiendum,  qui- 
dam  mihi  notiffimus  cujufdam  loci  religiofi 
praepofitus,  vir  bonus  &  fimplex,  humiliter  po- 
ftulans,  ut  pias  bonorum  virorum  collationes, 
quas  fancti  ejus  prsedeceffores  eidem  loco  di- 
vini  amoris  intuitu  autentico  fcripto  confirma- 
verant,  ipfe  quoque  figilli  proprii  atteftatione 
confirmare  dignaretur.  Adquodille,  "en  (ait) 
11  morior,  &  quia  Deum  timeo,  quod  poflulas, 
"  facere  non  praefumo."  Tam  fblide  apud  fe 
tenebat,  nullis  minus  quam  hujufmodi  philofb- 
phantibus  effe  praeftandum.  Qupd  autem  in 
vita  fiia  tondendis  magis  quam  pafcendis  ovi- 
bus  dominicis  intenderit ,  -  in  fine  claruit. 
Quippe  moriturus  decumbens,  non  pauca  mi- 
lia  marcarum  argenti  Pontifex  aevo  gravis  in 
thefauris  habebat,  cum  tot  pauperes  Chrifti  in- 
edia  laborarent.    Quibus  cum  jam  ulterius  in- 

x.Sic  etlam MS.  Pic.  ^tntea  omhtebantur  quam  fecularium.  z.Poft 
hoc  verbum  nos  relinquit  Codex  MS.  ufque  ad  hxc  verba  tamen  poftmo- 
dum,  eo  quod  non  cognoverint  tempus  &c.  cap.  ij.  /.  III.  Certe 
tion  credo  fceleflam  aliquam  manumfoiia  quibus  caremus  e  libro  illo  abfci- 
dijjey  fed  vetujiate  illa  ej]'e  difjoluta  atque  ita  deperdita  pojjefforum  negli- 
gentia.  Supplevimus  igitur  e  libro  optimx  notx  in  bibliotheca  yinhiepifcopi 
Lametht.  Twyfdenus. 

cubare. 


270  LlBER      TerTIUS. 

cubare  non  pofTet,  partem  aliquam  difperfit  in 
pauperes,  partem  ecclefiis,  partem  x  etiam  fa- 
miliaribus  &  propinquis,  ferus  diftributor  le- 
gato  dimifit.  Verum  cum  jam  obiffet,  Rex  per 
officiales  fuos  &  inventa  dirupit,  &  non  in- 
venta  ab  2  his,  quibus  jam  data  erant,  extorfit: 
dicens  thefauros  a  quocunque,  ufque  ad  mor- 
tem  repofitos,  fblius  Principis  in  bonis  efTe. 
Qupd  utique  judicio  Dei  a6tum  eft,  ut  ceteri 
terreantur  exemplo,difcantque  thefaurizare  fibi 
thefauros  in  ccelo,  3  quo  fcilicet  fur  non  irrepit, 
nec  praedo  irrumpit.  Circa  Joannem  quoque 
Archidiaconum  hominem  callidum  &  pecunio- 
fiim,  qui  +  ejufdem  Archiepifcopi  in  omnibus 
confiliarius  &  cooperator  exftiterat,  judicium 
Dei  e  veftigio  claruit,  qui  nimirum  die  altero 
magiftrum  f ecutus,  pecunias  fuas  Regi  s  dimifit. 
Sic  igitur  illi  duo  in  vita  individui,  in  morte 
quoque  breviflimo  6  flint  intervallo  divifi.  De- 
ceilit  autem  idem  Archiepifcopus,  anno  Ponti- 
ficatus  fui  xxvin. 7  moxque  Archiepifcopatu  in 
fifcum  reda&o,  vacavitEboracenfisEcclefia  an- 
nis  decem. 


I.  Deeft  etiam  inEdd.fr.  z.  ^4ntea}  iis.  3.  Sic  etiam  MS.  Pic. 
^intea,  ubi.  4.  Sic  etiam  AlS.  Pic  ^4nteat  ejufmodi.  5.  Reliquit 
Edd.  pr.  6.  Intervallo  funt  Edd.  friores.  7.  Sic  etiam  MS.  Pic 
,/lntea  omittebamr  moxque. 


LlBER      TerTIUS.  271 

De  Suero  '  Norwegw  tyranno. 
Cap.     VI. 

Iisdem  temporibus  famofiffimus  ille  pref- 
byter  a  Suerus,  qui  cognominatur  Bircke- 
bain,  in  ea  parte  Germanise,  quse  Norwegia 
dicitur,  tyrannidem  arripuit ;  &  tempore  non 
modico  fub  tyranni  nomine  debacchatus,  tan- 
dem  Rege  terrse  illius  extin£to,  tanquam  3  legi- 
time  regnum  obtinuit :  aliis  forte  ejufdem  terras 
Regibus  non  diffimilem  exitum  judicio  Dei  ha- 
biturus.   Quippe  (ut  dicitur)  a  centum  retro 
annis,  &  eo  amplius,  cum  Regum  ibidem  nu- 
merofa  fucceffio  fuerit :    nullus  eorum  fenio 
aut  morbo  vitam  finivit,  fed  omnes  ferro  in- 
teriere,  fuis  interfedtoribus,  tanquam  legiti- 
mis  fuccefforibus,   regni  faftigium  relinquen- 
tes,  ut  fcilicet  omnes,  qui  tanto  tempore  ibi- 
dem   imperaffe  nofcuntur ,    illud  quod    fcri- 
ptum  eft  refpicere  videatur :  *  Occidifti  infuper, 
(3  poficdtfti.  Huic  infami  malo,  per  longam  con- 
fiietudinem  tanquam  legis  jam  obtinenti  vigo- 
rem,  Optimates  terrse  illius,  paulo  ante  tyran- 
nidem  prsenominati  presbyteri,  pio  ftudio  me- 
deri  volentes:    Regem  novitium   fblemniter 
unclione  myftica  confecrari  &  coronari  decre- 
verunt,  fcilicet,  ut  nemo  de  cetero  auderet  ma- 

1 .  Tyranno  Nonvegix  Edd.  pr.  z .  Stiecus  jflb.  Crant^.  1.6.  Nor- 
uag.  cap.i^.  Pic.  3.  Legitimus  MS.  Pic.  4.  yerba  fmt  Eli<e  yicab 
increpantit  de  bomicidio  y.tbobt  3.  Fveg.  »1.  Pic. 

num 


272  LlBER      TerTIUS. 

num  mittere  in  ChriftumDomini.    Quippe  ea- 
tenus  nullus  unquam  in  gente  illa  ritu  fuerat 
ecclefiaftico  confecratus  in  Principem.  Sed  qui- 
cunque  tyrannice  Regem  occiderat  eo  ipfb  per- 
fbnam  &  poteftatem  Regiam  '  induebat,  fuo 
quoque  occifori  eandem  poft  modicum  fortu- 
nam,  inveteratse  confuetudinis  lege  reli&airus. 
Qupd  nimirum  Chriftiana  quadam  fimplicitate 
a  multis  putatum  eft  ideo  fadtitari,  quia  nullus 
Regum  priorum  regia?  meruerat  unclionis  fb- 
lemnibus  initiari.    Itaque  interfec-to  Hacone, 
qui  Regi  Ingae  a  fe  perempto  fuccefferat,  cum 
cuidam  puero  nomine  Magno  ejufdem  Inga? 
nepoti,  regni  fucceflio  competere  videretur, 
prudentes  &  nobiles  regni  decreto  communi 
eundem  puerum  fblemniter  in  Chriftum  Do- 
mini  confecrari,   &  diademate  infigniri  fece- 
runt.    Qup  faclio  fancitum  fibi  Principem,  & 
prifcas  confuetudinis  dedecus  abolitum  credide- 
runt.    Verum  cum  idem  Magnus  jam  pubes  fa- 
<5tus  in  multa  ftrenuitate  fimul  &  felicitate  per 
aliquot  annos  regnaffet,  cunclris  jam  seftimanti- 
bns  contra  tyrannicos  turbines  fatis  confultum, 
invidia  diaboli  ad  2  perturbandam  Chriftiana^ 
plebis  quietem  memoratum  presbyterum,  tan- 
quam  vas  proprium,  incitavit.    Qui  cum  in  fa- 
cro  ordine,  quem  in  ecclefia  acceperat,  diuf- 
cuieminiftraflet:  propenfiore  fui  fiduciahomo 
audaciffimus  atque  acutiflimus  regnum  ccepit 

I.  Skethtm  M$.  Pic.yfntea,  inducns.     z.  Perturbandum  MS- 

ambire. 


L   I    B    £    R      T    £    R    T    I    U    <!.  275 

ambire,  Mox  luftrata  omni  regione  conceptae 
molitionis  '  negotium  non  fegniter  cxequens, 
2  ipe  prsedarum  follicitatam  audaciam  atque 
improborum  manum  fibi  validam  artificiofiffime 
aggregavit,  atque  inviis  folitudinibus  pro  mu- 
nitionibus  utens,  crebris  irruptionibus  Regem 
irritavit.  Cumque  Rex  eum  cum  inftrucTo  5  per- 
fequeretur  exercitu,  ille  arte  f  ugam  fimulans,  in 
quibufdam  notis  locorum  anguftiis  fubftitit : 
ibique  regias  copias  mifere  circumventas,  atque 
eifdem  anguftiis  impeditas,  ita  attrivit,  ut  Rex 
ipfe  inter  mortuorum  ftrages  delitefcens,  abe- 
untibus  hoftibus  asgre  evaferit.  Quo  fucceffu 
elatus,  atque  indies  viribus  audtior,  claffemquo- 
que  *  naclxis  eft,  cujus  opportunitate  in  pluri- 
bus  ejufdem  regni  f  debacchabatur  provinciis. 
Rex  vero,  reparatis  viribus  &  clafle  6  inftruclra, 
adverfus  hoftem  perrexit.  Quo  llle  cognito, 
fugam  quoque  tunc  callide  fimulans,  in  infini- 
tum  refugitOceanum.  Qupd  cumRegi  inno- 
tuiflet,veram  eiTe  prasdonis  fugam  credit,  fequc 
cum  claiTe  in  portum  aliquem  recepit.  Ubi  cum 
exercitus  pro  ketitia  hoftis  expulfi,  7  cpulis  exi- 
tiali  fecuritate  vacaret,  fequenti  nocte  execran- 
dus  presbyter  cum  fuis  portum  ingreflus,  ebri- 
ofque  &  fomnolentos  aggrefliis,  minimo  nego- 
tio,  cum  patre  Regis,  aliifque  optimatibus,  fere 

1 .  Non  fegniter  negotium  Edi.  prloret.  i .  Sic  ctiam  AIS.  Pic. 
ytn\wy  fepe  prxdonum.  j.Exercitu  perfequerctur  Edd.fr.  4.  Eft 
naftus  Edd.fr.  5.  Debacchatiu4  M S.  Pic  6<  Paifata  Edcbpr,  T.Veejl 

cpulis  in  Edd.  priorib. 

M  m  univer- 


274  Liber    Tertius. 

univerfum  delevit  exercitum.  Rex  autem  aliis 
morientibus  elapfiis,  in  quodam  (ut  dicitur) 
proximo  virginum  monafterio  per  dies  aliquot 
latuit,  fruftraque  quaefitus  ab  hoftibus  (Deo  vo- 
lente)  evafit.  Hac  hoftium  infelicitate  &clade 
tyrannus  elatus,  quanto  cruentior,  tanto  info- 
lentior  circumquaque,  tanquam  triumphans, 
ferebatur,  immitem  fe  dominum  preflis  mifere 
provincialibus  exhibens.  Rex  autem  poftlate- 
bram  luci  &  amicis  redditus,  ccepit  paulatim 
vires  reficere,  auxilia  undecunque  contrahere, 
adverfus  hoftiles  fe  dolos  cautius  prasparare: 
fk  tandem  l  cum  apparatu  maximo  perrexit  in 
hoftem.  Qup  mox  ille  cognito,  cum  videret 
juvenem  propter  priores  clades  prudentins  at- 
que  inftrucStius  agere,  numero  quoque  navium,& 
pondere  virium  prasftare,  ad  maleficia  fe  conver- 
tit.  Habebat  enim  fecum  quandam  filiam  diabo- 
li,potentem  in  maleficiis,  atque  ilii  antiquaa  me- 
rito  comparandam,  2  de  qua  nobilis  ait  Poeta  : 

"  Hac  fe  carminibus  promittit  folvere  mentes 
u  Quas  velit^  atque  aliis  diras  immittere  curas} 
tc  Siflere  aquam  fluviis^  (3  Jidera  vertere  retro, 
"  NoUurnofque  ciet  manes.  Mugire  videbis 
a  Sub  pedibus  terram,  &  defcendere  montibus  ornos \ 

Denique  haec  (ut  dicitur)  mira  peftilentiffimas 
artis  confidentia  ab  amico  quasfivit  tyranno, 
quomodo  fuos,  qui  jam  pras  oculis  erant,  hoftes 

i.  Cum  parato  exercitu  penexit  Edd  p:     z.  Kirgil.  4.  JEmid. 
loquens  de  Mafyla  facerdote.  Pic. 

cuperet 


LlBER      TERTIUS.  275* 

cuperet  interire.  Illo  fubmerfionem  eorum  eli- 
gente,  repente  operatione  diaboli,  qui  nimirum 
per  Angelicas  natura?  potentiam  in  elementis 
mundanis  plurimum  poteft,  cum  a  fuperiori  fi- 
nitur  poteftate,  tranquillum  mare  os  fiium  ape- 
riens,  in  confpe&u  hoftium  majorem  Regise 
claflis  partem  abforbuit.  Quo  vifo,  nefandus 
presbyter,  "ecce  (ait)  focii,  quam  efficaciter 
"elementa  pugnant  pro  nobis,  cavete  ne  forte 
"evadant:  quorum  certurn  exitium  pelagus 
"veftra?  virtuti  reliquit,  ne  totum  feciffe  videa- 
"tur."  Itaque  regii  exercitus  pars  reliqua  fub- 
ito  interitu  fbciorum  attonita  facile  eft  op- 
preffa,  &  rex  ipfe  interiit.  Quo  fublato,  in  di- 
tionem  tyrannicam  regnum  tremefa&um  con- 
ceflit.  Qui  facro  ordine  abjurato,  &  accepta 
in  conjugem  filia  Regis  Gothorum,  ab  Archi- 
epifcopo  terrse  illius  '  folemniter  coronari  vo- 
luit.  Verum  ille  cum  efTet  vir  magnus,  Sc  ne- 
que  -  precibus,  neque  minarum  terroribus  fle- 
«Steretur,  ut  caput  execrabile  facra  uncStione  per- 
funderet,  ab  eodem  patria  pulfus  eft.  Poft  an- 
nos  aliquot  furrexit  de  ftirpe  Regum  priorum 
acerrimus  juvenis,  nomine  Joannes,  confluenti- 
bus  ad  eum,  &  roborantibus  eum  plurimis. 
Qui  cum  keta  habuiflet  initia,  ut  jam  3  ipfi  efTet 
tyranno  terribilis,  juvenili  tandem  calore  in- 
confiiltius  ad  bellum  profiliens,  infeliciter  & 

i.  Sic  etum  MS-  Pic  ytntta.  omitubatur  folemniter.     i.  Precibus^ 
&  necjue  Edd.friom.     3.  Deefi  ipfi  in  Edd,  prkrib, 

Mm  2  pra> 


zr 


-6  L   I    B   E    R      T    E    R   T   I   U   S, 

prasmature  occubuit.  Poft  hunc  emerfit  alius 
de  femine  regio  bonae  fpei  puer,  copiolis  adju- 
tus  fiiffragiis.  Verum  &  hic  in  ipfa  facra  domi- 
nica  Palmarum,  ante  annos  aliquot  gravi  prce- 
lio  a  tyranno  oppreffus,  &  cum  fuis  adjutori- 
bus  fimditus  abrafiis  eit.  Sic  virga  illa  fiiroris 
Domini,  profligato  vel  eliminato  fere  omni  fe- 
mine  regio,  atque  omni  hofte  indigena,magnus 
&  tremendus  tandem  per  manum  cujufdam  E- 
pifcopi,  ad  hoc  intentata  morte  coa&i,  x  regni 
cum  myftica  unctione  diadema  fortitus  eft,  fub 
incerto  diu  z  profperatae  tyrannidis  exitu  ex 
crebris  fuccefTibus  quafi  fecurus.  Titulus  au- 
tem  figilli  ejus  talis  f  uiiTe  dicitur :  Suerus  fyx 
magnus,  ferus  ut  leo^  mitis  ut  agnus.  clementiam 
quippe  in  fubditos  oftendebat,  &  ecclefiis  five 
monafteriis  reverentiam  exhibebat. 

De  morte  J^egis  Henrici  III .  (3  Gaufridi  fratris >  ejus. 
Caf.    VII. 

ANNo  a  partu  virginis  m.c.lxxxtii.  qui  fuit 
xxx.  regis  Anglorum  Henrici  Secundi, 
Henricus  Tertius  Anglorum  Rex  junior  imma- 
tura  morte  deceflit.  Plane  immatura,  fi  aeta- 
tem  refpicias,  fed  multum  fera,  fi  adtus  atten- 
das.  Fcedaverat  enim  adolefcentiam  fuam  nae- 
vo  *  inexpiabili,   fimilitudine  fceleftiflimi f  Ab- 

i .  Regium  pro  regni  in  Edd.  priorlb.  z .  Profperantis  Edd.  pr. 
g.  Ejufdem  Edd.  pr.  4.  Inexpiabili,  i.  fimilitudine  Edd.pr.  <$.De 
fjuo  2  i^eg.  1  j,  16, 17, 18.  ^iddt  notas  ad  cap.  27,  /.  2.  fup.  Pic. 

falonis, 


LlBER      TERTIUS.  277 

falonis,  ut  fuperius  expofitum  eft.  Juventuteni 
quoque  ingreflus,  eandem  adolefcentiasfiiasno- 
luit  effe  diflimilem,  &  praevaricator,  non  tan- 
tum  naturaa  (ut  prius )  verumetiam  folemnium 
pa&orum ,  rebellavit  iterum  contra  patrem. 
Cujus  rebellionis  caufa  hasc  fuit.  Idem  pater 
Richardo  filio  in  adminiftrando  ducatu  Aqui- 
tanico  fiias  vices  commiferat,filio  quoqueGau- 
frido  jam  puberi  plenitudinem  juris  uxorii,  id 
eft ,  Britanniam  Tranfmarinam ,  tradiderat  5 
Henrico  primogenito  fub  expe&atione  fuccef- 
fionis  legitimse  ad  patris  vel  excubante,  vel  per- 
gente  imperium.  Verum  occafione  cujufdam 
fimultatis  inter  fratres  exortse,  idem  Henricus 
indignatus,  quod  fratrem  Richardum  pater  A- 
quitaniae  prasfecifTet,  juncl:o  fibi  fratre  Gaufri- 
do  Comite  Britannico,  &  quibufdam  Proceribus 
Aquitanicis,  patrem  motibus  bellicis  laceflivit. 
Pater  vero  cum  rebelles  filios  blandis  T  delinire 
mandatis  firuftra  z  tentaffet,  improbis  eorum 
3  aufibus  obviaturus,  fines  Aquitanicos  cum  ex- 
ercitu  ingreflus  eft.  Mox  Dei  judicio  Henricus 
junior  febre  (utriufquepraevaricationis  ultrice) 
corripitur  ;  omniumque  animi,  qui  cum  eo  con- 
fpiraverant,  pariter  elanguere.  Cumque  ingra- 
vefcente  incommodo  defperaretur  a  medicis, 
tandem  compundtus  mifit  ad  patrem,  escefliim 
humiliter  confitens ,    &  extremam  gratiam  a 

r.  Declinare  Edd.  priores.     2.  Sic  ttkm  MS.Plc,  ^ntea^  labor 
iaffct.     3.  Conatibus  M$.  Plc, 

paterna 


17%  LlBER      TERTIUS. 

paterna  pietate  depofcens,  ut  morientem  invi- 
fere  dignaretur.  Quibus  auditis,  paterna  qui- 
dem  concuffa  ■  funt  vifcera,  fed  amicis  allegan- 
tibus  non  effe  fibi  tutum,  nequiffimis  confpira- 
toribus,  qui  circa  filium  erant,  a  fe  credere, 
qnamvis  pium  elTet  aegrotantem  filium  vifitare  : 
pravalente  formidine  ad  filium  non  perrexit, 
led  pro  figno  clementise  &  indultae  veniae,  no- 
tum  illi  annulum,  arram  paternas  diledtionis, 
direxit.  Quem  ille  fufceptum  deofculatus,  af 
fiftente  Archiepifcopo  Burdegalenfi  vitam  fini- 
vit.  Funus  ad  patrem  longo  agmine  deduce- 
batur :  cui  mox  pater  pie  occurrit,  &  Rotho- 
magi  fepeliendum  3  in  Normanniam  deferri 
prascepit.  Hunc  finem  habuit  inqnietus  ille 
puer,  ad  multorum  quidem  natus  exitium :  fed 
tamen  hominibus  adeo  favorabilis  &  gratiofiis 
( quia  fcriptum  *  eft,  *  Stultorum  infinkus  efl  m- 
merus )  ut  etiam  de  mortuo  prasclara  dicerentur. 
Denique  poft  mortem  ejus,  quidam  mentiendi 
libidine,  atque  impudentiflima  vanitate,  famam 
late  fparferunt,  quod  ad  fepulchrum  ejus  cura- 
tiones  fierent  infirmorum,  fcilicet  ut  vel  cau- 
fam  contra  patremjuftam  habuiffe,  vel  finali 
pcenitentia  Deo  egregie  placuiffe  crederetur. 

I.  Sic  etiamAfS.  Pk.  yintea  omittebatur  funt.  z.  Se  omiuunt  Edd. 
pr.  3 .  Sk  in  ytpographo  elcgamifiimo,  Codici  nofiro  MS.  infirto.  ^t  ad 
oram  exemplaris  Editionis  Picardianxt  quod  cL  prxnobili  *4micot  Domina 
Thoma  Sebright3  una  cum  diclo  Codice  MSto.  mutuo  accepit  ii  in  in  ipfo 
Codicet  e  quo  defcriptum  erat  ^ipographum,  defiderari  notavit  pYxflantifii- 
mtts  Trvyfdemts.  4.  Sic  e  AtS.  sintea  omitttbamr  clt.  J.  Ecclef.  r. 
Pic. 

Idem 


LlBER      TERTIUS.  279 

Idem  vero  pater  dolorem  extindi  filii  ex  ho- 

ftis  interitu  '  temperans,  fortiterque  inliftens 

confpiratoribus  cafu  ducis  attonitus,  in  brevi 

univerfbs  perdomuit,  &  Gaufridum  filium  in 

gratiam  recepit.    Qui  tamen  ingratus  ad  omne 

experimentum  paterni  affedhis,  hoftilem  (ut 

poftea  claruit)  non  exuit  animum.   Nam  tem- 

pore  modico  circa  patrem  pendulus  &  fluitans, 

Francorum  autem,  quos  paternas  glorise  asmu- 

los  noverat,  modis  omnibus 2  amicitiam  ca- 

ptans :  cum  a  patre  Andegavenfem  comitatum 

obtinere  non  s  pofTet,  fiiper  hoc  Rege  Franco- 

rum  inaniter  fatagente,   eo  quod  Richardus 

natu  major  id  nulla  ratione  concederet,  ad  Fran- 

cos  fe  contulit,  tanquam  per  illorum  poten- 

tiam  patri  &  fratri  extorturus  precum  blandiciis 

non  obtentum.  Cumque  ad  irritandum  patrem 

Regi  Francorum  fedulo  militans  grandia  mo- 

liretur,  divini  judicii  pondere  obrutus  molitio- 

nes  fuas  Parifiis  cum  vita  finivit,  ibique  fepul- 

tus,  patri  quidem,  cui  minus  officiofus  exftite- 

rat,  modicum,  Francis  vero,   quibus  multum 

placuerat,  ingentem  iuftum  reliquit.   Natus  eft 

ei  ex  Britannici  Comitis  filia  4  unica  filius » poft- 

liumus.    Cui  cum  Rex  avus  nomen  fiium  im- 

poni  jufliffet,  contraduSfcum  eft  a  Britonibus,  8c 

folemni  acclamatione  in  facro  Baptifmate  Ar- 

1.  Temperans  :  in  brevi,  omiflis  intermediis,  Edd.  priores.  Pro  at- 
tonitus  vero  forte  repovendum  attonitis.  2.  Captans  amicitiam  Edd. 
priores.  3 .  Potuit  Edd.  pr.  4.  Unicus  EM.  prhrtt.  ^.Poftremus 
MS.  Vic. 

turus 


280  Liber    Tertius. 

turus  eft  di&us.  Sicque  Britones,  qui J  diu  fa- 
bulofum  dicuntur  exfpe&afTe  Arturum,  nunc 
fibi  cum  multa  fpe  nutriunt  verum,  juxta  opi- 
nionem  quorundam  grandibus  illis,  &  famofis 
de  Arturo  fabulis  prophetarum. 

De  morte  Cantuarienjis  Archiepifcopi^  &  inftitutione 
Lincolnienfis  Epifcopi. 

Cap.   VIII. 

Eodem  fane  anno,  quo  Henricus  tertius  in 
fata  conceffit,  Richardus  quoque  Cantua- 
rienfis  Archiepifcopus  venerabilis  Thomae  fiic- 
cefTor  deceffit.  Homo  quidem  mediocriter  lit- 
teratus,  fed  laudabiliter  innoxius :  &  ne  ambu- 
laret  in  magnis,  modulo  fiio  prudenter  conten- 
tus.  Succeffit 2  ei  Baldwinus,  ex  Abbate  For- 
denfi  Wigornenfis  Epifcopus,  vir  religiofus  & 
litteratus:  fed  &  Galterius  s  Conftancienfis 
ipfb  anno  fadtus  eft  Ecclefise  Lincolnienfis  An- 
tiftes,  cum  vacaffet  eadem  ecclefia  annis  fere 
decem  &  feptem  :  ficque  evacuata  eft  prophe- 
tia,  vel  potius  divinatio  converfi  «■  Tamenfis  de 
fuo,  non  Dei  fpiritu  prophetantis,  quod  Lin- 
colnienfis  ecclefia  Pontificem  ulterius  non  effet 
habitura.  Quje  divinatio  propter  longam  ejuf 
dem  Ecclefise  vacationem  plurimos  adeo  move- 

rat,   ut  memoratus  Galterius,  accepto  confe- 

_ „ __ — , , — , — _ —  "  <  i    — ■ 

I.  Sk  etiam  jltS>  Pic,    ^intea  omhtebatur    diu.     z.   yide  Notat. 
3.  Conftantinenfis  Ed.  Pk.    4.  yidefitfnral.il,  c.  11. 

crationis 


LlBFR      TERTIUS.  28l 

crationis  munere,  non  fine  grandi  metu  ad  pro- 
priam  fedem  accederet.  At  non  diu  fedit  ibi- 
dem.  Nempe  poft  modicum  electus  ad  '  Archi- 
epifcopatum  Rothomagenfem,  formae  venufti- 
oris  blandiente  illecebra,  novse  nuptaa  valedixit. 
In  qua  re  penfandum  eft  quanti  fit  momenti 
ambitus  excellentise,  quantumque  in  homine 
2  etiam  pecuniaa  cupidiflimo,  fiiperet  'amorem 
pecunias.  Satis  quippe  notum  eft,  quod  quan- 
tum  Rothomagenfis  Ecclefia  Lincolnienfi  pras- 
eminet  majoritate  dignitatis,  tantnm  etiam  ce- 
dit  illi  in  temporalibus  commodis.  Homo  ta- 
men,  qui  Epifcopatum  Lincolnienfem  propter 
ampliflima  commoda  multum  ambierat,  maluit 
eo  reli&o  ad  minores  divitias  afcendere  fupe- 
rius,  quam  eo  retento  cum  majoribus  divitiis 
federe  inferius.  Et  s  diu  quidem  hasfitaffe  di- 
citur,  utrum  eminentior  an  ditior  efTe  eligeret, 
fcrupulofe  fecum  deliberans  ;  fed  tandem  am- 
bitus  loci  celfioris  de  amore  commodi  largioris 
triumphavit.    Illo  autem  tranflato,  vacavit  ite- 

rum  EccleGa  Lincolnienfis  annis  aliquot. 

1 , . — . — _ — — - 

De  expeditione  contra  fylandum,  &  quibufdam 
*  eventibus  Hibernix. 

Cap.     IX. 

Illustris   Rex  Anglorum  Henricus    II. 
poft  mortem  Henrici  tertii  tranfve&us  in 

t.  Epifcopatum £iM.  pr.    1.  Pecuni*  etiam  Edd.fr.    3.Quidem 
Uiu  Edd.  priores.    4.  EvtOXh  Edd. prmres. 

N  n  Angliam, 


282  LlBER      TERTIUS. 

Angliam,  in  extremos  regni  fines  adverfus  Ro 
Iandum  Galwadiae  Principem  duxit  exercitum. 
Quippe  idem  Rolandus  mortuo  Gilberto,  qui 
( ut  fuperius  '  didtum  eft )  capto  a  noftris  Rege 
Scottorum,  fratrem  2  U&redum  nefarie  pere- 
merat,  in  filios  ejus  fbrte  bellica  prasvalens,  to- 
tam  illam  fibi  provinciam  vendicarat.  Inter- 
pellatus  ab  eis  Rex  Anglorum,  Rolando  man- 
davit,  ut  hereditatem  paternam  propriis  red- 
deret  confbbrinisj  qui  cum  fpreviffet  manda- 
tum,  iratus  Rex  cum  ingentibus  equitum  &  pe- 
ditum  copiis  partes  illas  adiit.  Ubi  cum  exHi- 
bernia  rumores  gratiflimos  accepifTet,  exhilara- 
tus  nuncio  placabilior  fuit.  Itaque  accepta  fa- 
tisfadtione  a  Rolando  exercitum  mature  re- 
duxit.  Ut  autem  illius  nuncii  qualitas  melius 
intimetur,  pauca  de  ftatu  Hibernise,  quoniam 
fe  pradbet  occafio,  praslibanda  funt.  Relatum 
eft  3  fuperius,  quomodo  Comes  Richardus  ad- 
quifitionem  Hibernicam  eidem  Regi  coacl:us 
dimiferit :  quam  prof  ecto  Rex  opportune  tranf- 
vedtus  in  Hiberniam,  prout  voluit,  ordinavit. 
Eo  autem  in  Angliam  reverfb,  prasfedti  militum 
ad  fubaclias  provinciaa  regimen  ibidem  ab  eo  re- 
lidti,  vel  prasdse  vel  glorise  avidi,  commifTos  fibi 
fines  paulatim  dilatabant.  E  quibus  unus,  fci- 
licet  +  Joannes  de  Curci,  juncta  fibi *  equitum 

r.  Sttpra  l.  l.  c.  34.  Pic.  2.Varedum  MS-  Pk.  3.  L.  2.  c.  r6.  P. 
4.  f/is  junge  c.  \6.  Hlb.  expugnata  Silvefi.  Ciraldi  memorantit  Lcgatia~ 
nemVtviani.  Pic     j.  Peditum  equitumciue  MS. 

peditumque 


LlBER      TERTIUS.  283 

peditumque  manu  valida,  illam  Hibernias  pro- 
vinciam,  quse  a  Regno  Scotise  angufto  freto 
fejungitur,  &  Ulueftiria  nuncupatur,  hoftiliter 
invadendam  putavit.  Forte  illuc  venerat  a 
Scotia  Vivianus,vir  eloquentiffimus,  Apoftolica* 
fedis  Iegatus ;  fufceptufque  honorifice  a  Rege,. 
&  Epifcopis  ejufdem  provinciae,  in  civitate  ma- 
ritima  quse  Dunum  vocatur  pro  tempore  mora- 
batur.  Hoftium  autem  adventu  prascognito, 
Hibernienfes  confuluere  legatum,  quidnam  in, 
tali  articulo  eilet  agendum.  Qui  pugnandum 
x  effe  pro  patria  dixit,  8c  pugnaturis  cum  ob- 
fecrationibus  benedixit.  Hoc  modo  animati, 
audaciter  in  prcelium  ruerunt :  fed  a  loricatis 
*  &  fagittariis  facile  opprefli  terga  verterunt. 
Capta  eft  ergo  civitas  Dunenfis.  Porro  legatus 
Romanus  cum  fuis  refugit  in  ecclefiam  fan- 
dtorum  reliquiis  inclitam.  Providerat  enim  fibi 
homo  prudens,  Sc  prse  manibus  habebat  Regis 
Anglorum  litteras  ad  prasfedtosejus  Hibernicos: 
ut  eorum  tutus  fufFragiis,  legationis  fiias  inter 
barbaros  munus  impleret.  Hac  audtoritate  pa- 
cem  &  fecuritatem  accipiens,  Divellinum  mi- 
•gravit;  &:  fub  nomine  vel  Domini  Papas,  vel 
Regis  Anglorum  fiducialiter  agens,  convocatis 
Hiberniae  Prasfulibus  atque  Abbatibus  generale 
3  concilium  celebravit.  Vemm  cum  in  Ecclefiis 
fimplicitatis  barbaras  liberius  agere  morem  vel- 

1.  Pro  patria  efle  Edd.  pr.     z.  Deefl  &  in  Edd.  priorib.     3.  SiL 
Girald.  c.  17.  Hib.  exjwgnatai  l.  1.  refert  nonmUa  hic  dejidtrata.  Pic. 

Nn  2  let 


284  LlBER      TERTIUS. 

let  Romanum,  denunciantibus  praefe&is  Re- 
giis,  ut  vel  abfcederet  vel  fecum  militaret ;  auro 
Hibernico,  quod  multum  fitierat,  minus  onuftus 
in  Scotiam  remeavit.  Porro  Joannes  de  lCurci 
cum  fuis  qui  Dunum,  &  fines  ejus  ceperat,  a 
Regibus  Hibernise  poftmodum  fruftra  2  im- 
pugnatus,  expugnata  s  Ardemachia  (ubi  effe 
dicitur  prima  fedes  Hiberniae,  propter  honor 
rem  beati  Patricii,  atque  aliorum  indigenarum 
fan&orum  quorum  ibidem  facras  reliquias  re- 
quiefcunt)  totam  provinciam  illam  fubegit. 
Hujus  autem  provincias  homines  prse  cunc-tis 
Hibernias  populis  in  celebratione  Pafchali,  ea- 
tenus  fuperftitiofi  fuilTe  traduntur.  Nam,  ficut 
quodam  venerabili  Epifcopo  gentis  illius  refe- 
rente  cognovi,  arbitrabantur  obfequium  fe  pra> 
ftare  Deo,  dum  per  anni  circulum  furto  &  ra- 
pina  congererent,  quod  in  Pafchali  fblemnitate 
profufiflimis,  tanquam  ad  honorem  refiirgentis 
Domini,  abfumeretur  conviviis,  eratque  inter 
eos  +  ingens  concertatio,  ne  fbrte  quis  ab  alio 
immoderatiffimis  ferculorum  praeparationibus 
5  vel  appofitionibus  vinceretur.  Verum  hanc 
fuperftitiofiffimam  confuetudinem,  cum  ftatu 
libertatis  proprias  debellati  finierunt.  Sane  in- 
ter  Proceres  Regis  Anglorum,  qui  erant  in  Hi- 


1.  Turci  MS.  Pic.  1.  Oppugnatus  E dd.  pr.  3.  Sil.Giral.caf. 
%o.  Topog.  Hibern.  Arthematia  B.  Patticii  fedes  &  proprius  totius 
Primatiae  Hibernix  locus,  inqnit.  Pic.  4.  Sic  etiam  MS.  Pic.  ^mcat 
urgens.     5 .  Sic  ttiam  MS.  Pic  Awta  omutbamw  vel  appofitionibus, 

bernia, 


Liber    Tertius.  287 

bernia,  Hugo  de  Lafci  praecipuus  &  praepollens 
habebatur :  cui  nimirum  idem  Rex  poft  mor- 
tem  ftrenuiffimi  Comitis  Richardi  ampliffimas 
ibidem  pofleffiones  contulerat,  &  fuorum  do- 
miniorum  adminiftrationem  commiferat.  Ille 
vero  in  brevi  ita  dilatavit  terminos  fiios,  &  pro- 
fperatus  au&ufque  !  eft  magnitudine  opum  & 
virium,ut  jam  non  fblum  hoftibus,verum  etiam 
fociis,  id  eft,  aliis  Proceribus  regiis  effet  terri- 
bilis.  Nam  &  his  infeftus  erat,  fi  forte  minus 
parerent.  Videbaturque  fibi  jam  magis,  quam 
Regi  Anglorum  regnum  Hibernicum  asmulari, 
in  tantum  ut  diadema  fibi  regium  paraffe  dice- 
retur.  Quibus  regi  nunciatis,  evocatus  ab  eo 
mandatum  contempfit,  2  &  per  hanc  inobedi- 
entiam  fidem  fecit  prsefumptionis  vulgatae.  Ve- 
rum  poft  modicum  tanquam  pro  Rege  Anglo- 
rum  semulante  fbrtuna,  cujufdam  exfoederatis 
Hibernienfibus  familiaris,  &  domeftki  juvenis 
perfidiam  expertus  occubuit.  Cum  enim  fpati- 
andi  gratia  in  agrum  ex  munitione  egreffus, 
avulfufque  a  fatellitibus  fere  quantum  jadhis 
eft  lapidis,  fbrte  fe  inclinaffet,  ut  nefcio  quid 
defignaret  in  terra,  perfidus  ille  diu  qusefitam 
occafionem  natinm  f  e  gaudens,  bipennem  fbr- 
titer  in  caput  ejus  vibravit :  quo  3  abfcifb,  & 
fatellitibus  ad  ulcifcendum  fruftra  concurrenti- 

1.  Magnitudine  eft  Edd.fr.  z.  yfttamen  Silvefl.  Girald.1.  11.  c. 
tz.  Hibern.expHg.  fcribh,  tum  fecundo  mifjum  ad  Hibern.  admimftrationem. 
Vk.     3.  Abfcilfo  Edd.  fr. 

bus, 


2$6  LlBER      TERTIUS. 

bus,  beneficio  filvse  proximae,  &  pernicitatis 
proprias  elapfiis  evafit.  Hujus  rei  nuncius  Re- 
gem  Anglorum  in  extremis  regni  finibus  (ut 
dicT:um  eft)  conftitutum  ingenti  perfudit  laeti- 
tia,  moxque  res  Hiberniae  cautiorem  ab  eo  or- 
dinationem  fiifcepere. 

De  adventu  Patriarcba  in  Angliam,  £2  morte  J{egis 
Jerofolymorum^  &  regnofilii  ejus^  G?  de  Saladmo. 
C  a  p.  X. 

ii  84.  \  nno  a  partu  virginis  m.c.lxxxiv.  qui  fiiit 
±\  Henrici  Regis  fecundi  xxx.  primus,  Je- 
rofolymitanus  Patriarcha  caufis  urgentibus  ab 
Orientali  miffus  ecclefia,  venit  in  Angliam.  Ut 
autem  has  caufse  melius  elucefcant,  '  a  tempore 
Regis  Amalrici,  z  quem  fuperior  fermo  non 
tacuit,  res  Jerofolymitanas  fub  brevitate  tranf- 
curramus.  Qui  nimirum  Amalricus  poft  multa 
fbrtiter  &  f  eliciter  gefta  hominem  exuens,  filio 
impuberi  Balduino  regnum  reliquit.  Hic  au- 
tem  cum  non  parvas  fpei  efTet,  occulto  Dei  ju- 
dicio  plaga  lepras  percuflus,  regni  tamen  ?  quo- 
ad  vixit,  moderamina,  animi  magis  quam  cor- 
poris  viribus  tenuit :  &,  ut  certus  fibi  fucceflbr 
propter  imminentia  terrse  pericula  non  deeffet, 
ex  fbroris  nuptiis,  ftirpis  Regiae  feriem  currere 
voluit.     Eodem  tempore  mortuo  Noradino, 

1.  Deeflk  in  Edd.priorib.    z.  L,  t.  cap.  23,  P.     3 .  Moderamina, 
quoad  vixic,  Edd.fr. 

Rege 


LlBER      TERTIUS.  2?7 

Rege  Syriae  &  Mefbpotamise,  qui  populo  Chri- 
ftiano  poft  patrem  fanguinum,  virga  furoris 
Domini  fuerat :  furrexit  pro  eo  Saladinus,  non 
jam  virga,  fed  malleus.  Hic  Saraconis  nepos, 
qui  Saraco  (ut  fuperius  didtum  '  eft)  Princeps 
militiaa  Noradini  extiterat,  illi  defun&o  in  eo- 
dem  Principatu  fucceffit,  homo  aftutiaa  fingu- 
laris,  &  mille  nocendi  artibus  inftru&us.  Mor- 
tuo  autem  Noradino,  uxoris  ejus  connubium 
appetivit,  eaque  tradente  Damafcum,  &  fines 
ejus  accepit.  Cumque  effet  militiae  Turcorum 
gratiffimus,  vires  artibus,  &  artes  viribus  ju- 
vans,  exheredato  Noradini  filio  ampliffimum 
regnum  ejus  obtinuit.  Mox  in  iEgyptum  arma 
transferens,  abfumptis  terras  illius  Principibus 
locupletiflimum  arripuit  regnum  Babylonis.  Ly- 
bia  quoque  atque  Arabia  potitus,  nac-tus  eft  no- 
men  grande,  fuper  nomen  aliorum  magnorum 
qui  funt  in  terra.  Denique  ( ut  dicitur )  o&o 
Regnis  ditiilimis  prasfidens,  parum  tamen  a  fe 
adtum  putabat,  dum  Chriftiani 2  chaos  magno, 
id  eft,  3  mari  mediterraneo,  ab  orbe  Chriftiano 
feclufi,  Jerofolymam,  Antiochiam,  &  maritimas 
Syrix  civitates  poffiderent.  Totum  ergo  in 
ipfos  latiffimi  imperii  fui  robur  convertens,  ho- 
mo  in  feculari  potentia  five  aftutia  vix  compa- 
rationem  recipiens,  modis  omnibus  nitebatur 

I.  Scllicct  l.  z.  cap.  13.  P.  z.  Sic  etiam  MS-Pic  ^mea  omhtebatur 
chaos.  3 .  Mediterraneo  mari  ab  orbe  reliquo  Chriftiano  feclufi, 
Edd,  frkrci. 

devorare 


288  Liber     Tertius. 

devorare  plebem  Dei,  ficut  efcam  panis ,  8c 
1  trophseum  Chrifti  avellere  apartibus  Orientis, 
ubi  prius  eredhim  eft. 

Quomodo  viUus  Saladinusy  &  quomodo  pofiea  frce- 
valuit. 

C  a  p.     XI. 

^Oirca  hos  dies  Philippus  illuftris  Flan- 
\^J  drise  Comes,  pise  devotionis  inftindhi 
cum  numerofa  militia  terram  Jerofblymitanam 
ingrefliis,  contra  Saladinum  aliquid  agere,  & 
fines  voluit  Chriftianos  dilatare.  Verum  of- 
fenfus  a  Templariis,  ad  terram  Antiochenam 
invitante  Principe  militiam  '  Chriftianam  tra- 
duxit,  eoque  cooperante  munitiffimum  oppi- 
dum  +  Hareng  nominatum,  nihil  ibidem  adlu- 
rus,  fed  inglorius  recefTurus,  obfedit.  Audiens 
autem  Saladinus  abducta  militia  terram  Domini 
plus  folito  praefidiis  vacuatam,  cum  infinito  ex- 
ercitu  repentinus  irruit,  nec  moratus  in  termi- 
nis,  tanquam  pofTeflurus  eam,  intima  ejus  illico 
penetravit.  Tunc  Princeps  Chriftianus  lepram 
corporis  animi  virtute  exornans,  quantulam 
pro  tempore  potuit  militiam  convocavit,  & 
prceliaturus  non  fuum,  fed  Domini  prcelium, 
hoftium  numeros  non  expavit.    Itaque  pras- 

i.  Trophaeum  crucis  Chiifti  Edd.  pr.  2.  Sciiket  anno  4.  Balduini 
4.  Hierofolym,  /^eg»,  tnq*H  Tyr.  I.  z\.  c.  14.  Pic.  3.  Deefl  Chiiftia- 
nain  in  Edd.pr.     4.  JiLas  Harenc  apndTyr.  I.  21. c.  19.  &  25.  Pic. 

eunte 


LlBER      TERTIUS.  289 

eunte  vexillo  dominico  juxta  Rama  oppidum, 
quod  hoftes  obfederant,  congreirurus  cum  eis, 
tremendas  illas  gentis  fpurcifliinae  copias,  di- 
vino  fretus  auxilio  profligavit.    Saladinus  fiiga 
elapfus,  segre  evafit,  caefis  de  exercitu  ejus  mul- 
tis  milibus.    Geftum  eft  hoc  prcelium  a  Chrifti- 
anis  Chrifto  propicio  feliciter,  feptimo  Calen- 
das  Decembris.   Verum  anno  fequenti  propter 
peccata,  quse  utique  '  divinitas  2  (dum  hic  vivi- 
tur)  minus  in  fuis,  quam  in  alienis  diflimulat, 
contra  3  Chriftianum  populum  in  terra  fandla 
degentem,  &  minus  fancfte  viventem  cceleftis 
ira  excanduit.   Cum  enim  Saladinus,  ad  expian- 
dum  praxedentis  anni  dedecus,  fines  Chriftia- 
nos  inftru&ior  terribiliorque  invaderet,  noftri 
quoque  multo  inftru&iores  &  numerofiores , 
quam  prius,  atque  ideo  minus  in  Domino,  dum 
de  fe  prsefumerent,  confidentes  prcelium  illi  in 
terminis  intulerunt,  ubi  Deo  refiftente  fuper- 
bis,  quibus  antea  humilibus  dederat  gratiam, 
masfna  virium  Chriftianarum  contritio  f adta  eft, 
cxib  non  parvo  militum  numero  cum  magiftro 
militise  Templi,  &  Optimatibus  plurimis.    Ini- 
tium  dolorum   hoc.     Nondum  cnim  averfus 
erat  furor  Domini,  fed  adhuc  manus  ejus  ex- 
tenta.    Denique   poftquam  Cseiarea  Philippi, 
(quae  nunc  Belinas  dicitur,  &  erat  quafi  clavis 


I.  Deusminus  dijjimulat  peccata  in  fuis  qmmin  alimh.  Pic.  2.  Mi- 
nus  ia  fuis  (dum  hic  vivitur)  Edd.fr.  3.  Populum  Chriilianum 
Edd  priorcs. 

O  o  finium 


290  Liber    Tertius. 

finium  Chriftianorum  contra  Damafcum )  inci- 
derat  ( ut  fupra  di&um  eft )  in  manus  hoftiles : 
Templarii  tam  fiiis,  quam  emendicatis  unde- 
cunque  opibus,  munitionem  fatis  utilem  ad  va- 
dum  Jacob  exftruxerunt,  l  ne  hoftes  a  parte 
ejufdem  Casfareaj  in  fines  libere  Chriftianos  ex- 
currerent.  Surgebant  in  dies  ftru&uras  muro- 
rum,  &  excubabat  ibidem  jugiter  non  parvus 
armatorum  numerus,  ne  forte  irruptione  ho- 
ftili  impediretur  opus.  Diu  quidem  hoc  cum 
livore  &  gemitu  diffimulatum  toleratumque  eft 
a  Turcis,  dum  integrse  efTent  vires  Chriftiana?. 
Quas  cum  clade  paulo  ante  accepta  languidi- 
ores  efTe  confpicerent,  tempus  nadti,  munitio- 
nem  illam  armis  virifque  refertam  obfidione 
cinxerunt,  atque  adhibitis  machinis  fbrtiterop- 
pugnare  coeperunt.  Congregatus  eft  autem 
exercitus  Chriftianus  apud  Tiberiadem,  ut  ob- 
fidionem  folveret :  at  non  ea  alacritate,  qua 
folebat.  Ibi  Optimates  noftri  de  agendis  tra- 
ctantes,  nequaquam  libi  tutum  efle  cenfuerunt, 
abfente  cruce  dominica,  cum  numerofiffimis 
hoftibus  congredi.  Mittuntur  Jerofolymam, 
qui  fignum  falutare  exhibeant.  At  in  ea  mora 
expugnata 2  eft  munitio.  Qua  celeriter  everfa, 
Turci  cum  ingentibus  fpoliis  abierunt.  Capta 
eft  enim  ibi  magna  vis  armorum,  &  multus  fan- 
guis  Chriftianus  efFufus.    Nec  nuilto  poft  Sala- 

I.  Sic  ttiam  MS.  Pic.  jintta.  ommittebantur  ne  h.  a  p.  e.  C.  in  f.  J. 
Chriftianos  excurrerent.    2.  Sic  etiam  MS.  Pk.  yimen  omhtebatur  efl:. 

dinus 


LlBER      TERTIUS.  291 

dinus  Chriftianos  ex  improvifo  fines  aggrefTus, 
Neapolim  (quse  olim  Sichima  dicebatur)  captam 
1  evertit,  &  facSta  hominum  ftrage  non  modica, 
dum  noftri  convenirent,  in  propria  fe  recepit. 

De  caufa  adventus  Patriarcha  in  Angliam. 
C  a  p.    XII. 

EO  tempore  Rex  Jerofolymorum,  mortis 
beneficio  2  liberatus  a  lepra,  nepoti  ex  fo- 
rore,  novenni  puero  regnum  reliquit.  Qui  cum 
efTet  un&us  inRegem,  fub  tutelaComitisTri- 
politani  pro  astate  nutriebatur,    rerum  vero 
fumma   penes  eundem  Comitem  potiflimum 
efTe  videbatur.    Cum  ergo  res  Jerofolymitanse 
in  dies  languefcerent,  atque  illud  Salomonis 
( 3  Maleditla  terra^  cujus  J^ex  puer  efl^    &  cujus 
Principes  mane  comedunt^ )  prudentes  terras  illius 
crebra  cogitatione  verfarent :  generali  provi- 
dentia  ftatutum  eft,  ut  vir  magnus,  cujus  cum 
quantitate  negotii  moveret  audtoritas,  fandfce 
foilicet  refurrecl:ionis  Patriarcha,  petendi  con- 
tra  immaniflimum  hoftem   Saladinum  auxilii 
gratia  ad  Chriftianos  Principes   in  Europam 
mitteretur,  &  maxime  ad  illuftrem  Anglorum 
Regem,  cujus  efficacior  &  promptior  opera  fpe- 
rabatur.    Idem  *  igitur  Patriarcha  poft  maris 

1.  Ita  quoque  MS.Pic.  ^4ntea}  evertens.  2.  Fnijje  kprofum  dixit 
fupra  c.  10.  jacob.  Vitriac.  c.  9?.  Orient.bifl.  Guil.  Tyr.  I.  21.  c.  1.  Pic. 
3.  Eccl.  10.  P.  4.  Sic  cl.  Ttvyfdenus  ad  oram  Ed.  Pic.  Et  tamen  in  ejue 
yipographo  ergo  kgitur}  qm  modo  &  Edd.  pr. 

O  o  2  difcri- 


2$2  LlBER      TerTIUS. 

difcrimina  Romam  veniens,  Scjun&a  patriar- 
chali,  aucloritate  Apoftohca  procefTurus,  hanc 
a  Papa  Lucio  ad  Regem  Anglorum  accepit  epi- 
ftolam : 

Epijlola  Domini  Papev  ad  Ifygem  Anglorum. 

"Lucius  Epifcopus,  fervus  fervorum Dei, 

"chariilimo  in  Chrifto  filio  H.   illuftri  Regi 

"Anglorum  falutem,  8c  Apoftolicam  benedicti- 

"onem.     Cum  inclyti  praedeceflbres  tui  pr# 

"ceteris  terras  Principibus  armorum  gloria  & 

"nobilitate  animi  longe  retro  claruerint,  eof 

"  que  fidelium  populus  in  fiia  didicerit  adver- 

"  fitate  patronos :    merito  ad  te  non  tantum 

"regni,  fed&  paternarum  virtutum  heredem, 

"quadam  fecuritate  prsefumpta  recurritur,  ubi 

"  populo  Chriftiano  imminere  periculum,  immo 

"exterminium  fbrmidatur;   ut  per  brachium 

"Regia^  magnitudinis  membris  ejus  impenda- 

"tur  praefidium,  qui  ut  ad  tanta?  glorise,    & 

"  pradationis    apicem  pervenires   fiia  pietate 

ccconceiIit,  &  te  contra  fui  nominis  impugna- 

Cc  tores  nefarios,  murum  inexpugnabilem  ordi- 

"navit.   Proinde  novit  ferenitas  tua,  jam  cre- 

ct  bris  &  moleftis  fuper  hoc  pulfata  querelis, 

"qualiter  terra  Jerofolymitana,  fpecialis  here- 

cc  ditas  crucifixi,  in  qua  noftrae  falutis  fiint  pra> 

ccnunciata  myfteria,    &  ipfius  rei  exhibitione 

"completa,  quam  ille,  qui  cuncla  condidit,  in 

"fbrtem  fuam  peculiari  privilegio  deputavit, 

"perfidas 


LlBER      TERTIUS. 

f  perfidae  &  fpurciffimae  gentis  attrita  &  cir- 
c  cumvallata  prefluris,  nifi  '  ei  celeri  remedio 
'fuccurratur,  prona  fit  ad  ruinam,  Stindefuf- 
ctineat  (quod  abfit)  irreparabilem  religio 
'Chriftiana  jadturam.  Ille  enim  Saladinus,  fan- 
c  <Sti  &  tremendi  nominis  immaniflimus  perfe- 
c  cutor,  ita  fpiritu  furoris  excanduit,  &  totius 
c  nequitia^  fuae  vires,  ad  -  internecionem  populi 
c  fidelis  exercet,  ut  nifi  immanitatis  ejus  vehe- 
cmens  impetus  >  quafi  obje&is  obicibus,  repri- 
cmatur,  certam  fpem  fiduciamque  concipiat, 

quod  \  influat  Jordanis  in  os  ejus  -y  &  terra 
c  afperfione  vivifici  fanguinis  confecrata,  fpur- 
'ciffimae  fuperftitionis  ipfius  contagio  pollua- 
ctur ;  &  quam  gloriofi  &  nobiles  prasdecefTo- 
cres  tui  a  dominio  gentis  incredulae  multis  la- 
c  boribus  &  periculis  exemerunt,  rurfus  nefan- 
cdo  tyranni  nequiffimi  dominio  fubjugetur.  Ob 
chanc  itaque  neceffitatis,  &  imminentis  dolo- 
cris  inftantiam,  magnificentiam  tuam  Apofto- 
c  licis  litteris  duximus  exhortandam,  immo  di- 
clatatis  praecordiis  fumma  acclamatione  pul- 
cfandam,  quatenus  ad  honorem  ipfius  refpici- 
c  ens,  qui  te  conftituit  in  fublime,  &  juxta  ma- 
cgnorum,  qui  funt  in  terra,  nomen  tibi  con- 
c  tulit  gloriofum,  ad  def blationem  praefatae  ter- 
crae  pietatis  ftudio  te  convertas ;   &:  ut  ejus 

confufio  in  hac  partc  tollatur,  qui  pro  te  in 


293 


Deefi  ei  in  Edd.  priorib.     z.  Interruptionem  MS.  Pic,     3-Re- 
imatur,  quafi  objeftis  obicibus  Edd.pr.     4.  guod  Job  Diabolojik 
JLucius  tribnit  Diaboli  miniffro  Saladino.  Pic. 

"  terra 


294  Liber    Tertius. 

"  terra  ipfa  voluit  haberi  ludibrio,  operam  ad- 
"  hibeas  efficacem,  quatenus  prasdecefTorum  tu- 
"orum  veftigia  fubfecutus,  quam  ipjfi  de  Prin- 
"  cipis  tenebrarum  faucibus  eruerunt,  in  cultu 
"magni  Dei  per  tuam  diligentiam  auxiliante 
"  Domino  confervetur.  Eo  autem  curiofius  cel- 
"fitudinem  tuam  in  tanta  oppreffionis  anguftia 
M  convenit  laborare,  quod  terram  ipfam  Regis 
" '  intelligis  prasfidio  deftitutam,  &  totam  fpem 
"defenfionis  fuse  ipfius  Proceres  in  tuas  magni- 
"tudinis  patrocinio  duxerunt  collocandam. 
ccQupd  inde  clarius  tua  ferenitas  poteft  agno- 
"fcere,  quod  fummos  terra^  illius,  &  magnifi- 
"cos  defenfbres,  venerabilem  fratrem  noftrum 
"2  E.Patriarcham,&  dilecliim  filium  Magiftrum 
"hofpitalis  ad  tuam  excellentiam  deftinarunt, 
"  ut  ex  3  ipforum  praefentia,  confiderata  digni- 
"tate  perpenderes,  quanta  fuerit  neceffitatis 
"  anguftia ,  pro  qua  eorum  fuftinent  tam  diu 
"  carere  prasfidio,  ut  per  ipfos  facilius  ad  vota 
"fiia  tuam  devotionem  inclinent.  Viros  +igitur 
"prasfatos  tanquam  ab  ipfo  domino  tibi  defti- 
"natos  benigne  recipias,  &:  debita  charitate 
"  pertra&es,  eorumque  poftulationibus  tanto 
"facilius  adquiefcas,  quanto  fua?  gravitatis  Sc 
"honeftatis  intuitu  favor  eft  eis  major  &  gratia 
"exhibenda.  Sane  recolat  prudentia  tua,  & 
"follicita  fecum  meditatione  revolvat,  promi£ 

I.  Chriftiani  addit  MS.Pic.     i.VideNota-s.V.     3.  Epifcoporum 
Ed.  yfntv.  mak.     4.  Ergo  Edd.pr. 

"fionem 


LlBER      TERTIUS.  297 

"fionem  illam,  qua  de  impendendo  fsepe T  didfoe 
"  terras  prasfidio,  tuam  celfitudinem  obligafti ; 
u  &  ita  in  hac  parte  te  cautum  &  ftudiofum  ex- 
"hibeas,  ut  te  in  tremendo  judicio  tua  con- 
u  fcientia  non  accufet,  &  ejus  qui  non  fallitur, 
"  difbridti  judicis  interrogatio  non  condemnet. 
"Vale." 

2  QuomodoVatriarcha  >  infeblo  negotiorepatriavtt. 
Cap.    XIII. 

Venerabilis  igitur  Patriarcha  in  Angli- 
am  veniens  circa  negotium  propter  quod 
venerat,  folicite  fatagebat.  Eo,  quo  decebat, 
honore  a  Rege  fufceptus,  proprise  fatigationis 
caufas  aperuit :  &  ut  in  tam  fan&am  accinge- 
retur  militiam,  tanquam  ordinatus  a  Deo  votif- 
que  omnium  expoftulatus  ad  debellandam  fpur- 
ciffimi  Saladini  fuperbiam,  *  cum  dignse  auto- 
ritatis  pondere  monuit.  Rege  falubria  monita 
benigne  admittente,  &  refponfiim  poft  com- 
petens  deliberandi  fpatium  pollicente,  aliquan- 
tifper  eft  in  Anglia  demoratus.  Verum  5  cum 
ille  certa  &  enormia  regni  proprii  ex  fua  pere- 
grinatione  pericula  allegaret, 6  &  vice  fuae  pras- 
fentise  ad  fublevationem  Orientalis  ecclefia?,de- 
centem  pecuniae  modum  promitteret :  tandem 

T.  Deefl  dictx  in  Ed.  Pic.  2.  Deeft  hoc  Caput  in  Ed.^intv.  3.  Irt 
Angliam  vcnerit  Ed.  Pic.  4.  Condignjc  Ed.  Pk.  5.  Vide  Notat. 
C.  Et  intentione  prsfentis  Ed.  Pic. 

inanior 


2$6  LlBER      TERTIUS. 

inanior  fpei,  quam  venerat,  in  Galliam  remea- 
vit.  Rex  quoque  ad  tranfmarina  vocatus  nego- 
tia  transfretavit.  Cumque  inter  ipfum  &  Re- 
gem  Francorum,  exitialis  difcordias  germina 
1  pollularent,  Diabolo  fcilicet 2  modis  omnibus 
fatagente  ut  Chriftiani  Principes,  vires  inter  fe 
Chriftianas  enervantes,  terrse  &  civitati,  ex  qua 
falus  omnium  fluxit,  multiplici  expofitas  peri- 
culo  minime  fubvenirent,  venerabilisPatriarcha 
3  infedto  negotio  repatriavit. 

De  difcordia  J{egum  atque  Induciis. 

Cap.   XIV. 

gitur  ortum  inter  Reges  malum  difcor- 
dias,  multos  involvit  populos.  Cum  enim 
unaquasque  gens  pro  fiio  Principe  ^emularetur, 
ita  contra  fe  mutuo  animabantur  &  praspara- 
bantur,  tanquam  iinguli  vel  proprium  emolu- 
mentum  feu  gloriam  qusererent,  vel  injurias 
proprias  ulturi  efTent.  Coieruntque  ex  diveriis 
hinc  inde  provinciis  apud  Caftrum,  quod  *Ra- 
dulphi  *  dicitur,  ferociffimo  agitata^  fpiritu  ar- 
matorum  multitudines,  mira  vefania  6  Regum 
fiiorum  glorias,  vel  potius  fuperbias  7  fanguinem 

r.  Sic  tam  ^pog.  Twyfdenianum,  quam  &  Ed.  Pic.  Pro  pullularent. 
2.  Omnibus  modis  Ed.  Pic.  3.  Infe&o  repatriavit  negotio  Ed. 
Pic.  4.  ^Antea  Rodulphi.  5.  Vidgo  Chafleaux  fious  in  traElu  Bi- 
turicenfi  etd  Indrum  fiumen.  Pic.  6.  Suorum  Regum  Edd.  pr.  7.  In 
fanguinem  MS-  fi  apographum  fiquamur.  Et  tamen  fanguinem  in  eod. 
AIS.  dejiderari  monuit  Ttvyfienus  ad  oram  exemplaris  Ed,  Ptcardianee,  quod 
d  D.  Thoma  Sebright  mutuo  accefimus. 

proprium 


LlBER      TekTIUS.  2^7 

proprium  libatura.  Quid  enim  infanius  quam 
pro  inani,  nec  fiia,  fed  alterius  gloria  ita  aemu- 
lari>  &  quid  iniquius  vel  miferabilius,  quam 
pro  unius  hominis  commodo,  vel  etiam  faftu 
nudo,  tot  Chriftianorum  milia  periclitari?  Cum- 
que  '  de  Caftris  hinc  inde  oppofitis  per  dies  ali- 
quot  torvis  fe  mutuo  vultibus  duo  magni  exer- 
citus  profpe&arent,  fruftra  circa  vel  pacem,  vel 
inducias  fatagentibus,  atque  aerem  tantum  ver- 
berantibus  viris  pacificis,  tandem  fatalis  &  tre- 
mendus  conferendi  manus  dies  illuxit.  Turmis 
ad  pugnam  difpofitis,  parum  jam  aberat  a  con- 
curfu  mutuo,  cum  ecce  occultis  magis  (ut  dici- 
tur)  ducum  fufurris,  quam  2  prolocutionibus 
publicis  indultae  in  dies  plurimos  inducise  in 
utroque  exercitu  voce  prseconia  declarantur, 
Plane  vox  ifta  multo  gratius  infonuit  auribus 
omnium,  quam  vox  tubas  accendentis  ad  prce- 
lium.  Gentes  3  igitur,  quas  paulo  ante  hoftiliter 
fremebant,  &  *  populus  qui  prius  meditabantur 
inania,  Deo  propicio  cum  *  incruento  gaudio 
abiere  in  fua.  Rex  autem  Anglorum  dimiflb 
exercitu  in  Tranfmarinis  regionibus  moraba- 
tur,  firmandse  magis  pacis,  quam  fiifcitandi  fu- 
roris 6  bellici  negotiis  deditus.  Olim  enim  pro 
setate  bellorum  ?  pertsefiis,  nulla  jam  libidine, 
fed  fola  neceflitate  ad  intentionem  bellicam 
trahebatur. 

1 .  E  Caftris  Edd.  pr.  2.  Praelocutionibus  Edd.  pr.  3.  Ergo  Edd. 
pr.  4.  Populi  Edd.  pr.  5 .  Ingenti  MS.  Pic.  6.  Sic  etiamAlS-  Pk. 
yjnteat  belli.     7.  Jta  qnoque  MS.  Pic.  ^intea  piocetTusp-o  pevtaefus. 

Pp  Dt 


298  LlBER      TERTIUS. 

De  prcerogativa  terne  Jerofolymitana^propter  quam 
totiens  devorat  habitatores  fuos. 

C  a  p.     XV. 

Anno  a  plenitudine  temporis,  quo  verbum 
caro  fac-tum  eft,  m.c.lxxxvii.  regnante 
in  Alemannia  Frederico,  in  Francia  Philippo, 
in  Anglia  Henrico  II.  Urbano  autem,  qui  Lu- 
cio  fucceiTerat,  fedi  Apoftolica^  prasfidente,  ag- 
gravata  eft  manus  Domini  fuper  terram  Jero- 
folymitanam,  &,  fecundum  '  Jeremiam,  plaga 
inimici  percuffit  eam  caftigatione  crudeli.  Ci- 
vitas  fancta, z  m  qua  invocatum  eft  nomen  Do- 
mini  a  diebus  antiquis,  in  qua  facras  prophetias 
floruerunt,  ia  qua  redemptionis  humanse  in- 
fignia  micuerunt,  ex  qua  falutis  in  omnem 
mundi  latitudinem  facramenta  fluxerunt,  (proh 
dolor ! )  incidit  in  manus  gentis  prophanse  & 
immundse ;  terra  fanctorum,  qui  a  feculo  fiint, 
prophetarum  :  terra  Apoftolorum,  immo  ipfius 
Domini  &  Salvatoris;  quam  fcilicet  incarna- 
tionis ,  &  nativitatis  fuae  myfterio  initiavit : 
converfatione  fiia,  &  prasdicatione,  fignifque 
illuftravit,  paffione  fua,  &  fepultura,  &  refur- 
rectione  confecravit ;  afcenlionis  fuae  triumpho, 
&  adventu  paracleti  irradiavit ;  fpurciffimus 
Saladinus  occupavit,  fidelium  populis  vacuavit, 
&,  abralis  Chriftianse  religionis  infignibus,  im- 
mundiffima?  fedtae  fuse  facrilegiis  prophanavit. 

I.  Cap.  30.  P.     2.  Hier.  ij.  P. 

datum- 


LlBER       TERTIUS.  2$>9 

datumque  eft  ei  non  folum  os  loquens  ingen- 
tia,  {bd  etiam  brachium  faciens  grandia  adver- 
fus  Dominum,  &  adverfuspopulumChhfti  ejus. 
Nam  de  eodem  populo  impletum  eft  illud  Je- 
remise  r,  immo  dominicum  per  os  ejus,  z  Ejice 
illos  a  facie  mea :  $  egrediantur,  qui  ad  mortemy 
ad  mortem:  &  qui  ad  gladium,  adgladium :  (3  qui 
ad  famem,  adfamem:  &  qui  ad  captivitatemy  ad 
captivitatem.  Hujus  autem  miferabilis  &  famofi 
exterminii  caufam  fuiffe  peccata,  plus  fblito  in- 
undantia  nemo  debet  ambigere.  Et  quidem  ab 
initio  in  omnibus,  quse  fub  ccelo  fiint,  regioni- 
bus,  patientius  divinitas  peccata  diffimulaffe 
nofcitur,  quam  in  terra  illa;  quam  utique  gra- 
tia  tantorum,  tamque  infignium  operum  divi- 
norum,  quse  in  ea  mirabiliter  patrata,  vel  pa- 
tranda  fuere,  quadam  (ut  ita  dicam)  privile- 
giali  neceffitate  fan&am  effe  oportuit,  aut  non 
diu  impunitam.  Quippe  hanc  Deus  elegit  ab 
initio,  lllius  prasclariilinias  dignationis  fuae,  quse 
fcilicet  omnia  divina  longe  antecellit  opera,  i. 
fuas  incarnationis,  &  humana2  redemptionis,  fuo 
tempore  nobilitandam  miraculis.  Horum  fane 
in  ea  fuo  tempore  patrandorum  gratia,  fingu- 
lare  prae  cunc-tis  regionibus  femper  privilegium 
habuit,  quod  utique  gratia  eorundem  jam  pa- 
tratorum  cumulatius  habere  dinofcitur.  Inde 
eft  quod  fcriptura  facra  locis  pluribus  ejus  pras- 
rogativam  tam  prseclare  commendat.    Qupd  fi 

x.  Hierem.cap.  15.  P.     z.  Eicc  MS. 

P  p  2  vel 


300  Liber     Tertius. 

vel  ad  opum  gloriam,  vel  ad  frudtuum  referas 
ubertatem :  occurrit  tibi  veriffima  ratio,  quod 
1  utique  in  his  plurimae  illi  regiones  aequentur, 
&  quasdam  etiam  prseftent,  nifi  forte  in  his, 
quas  de  India  memorantur,  vana  fit  fides.  Ergo 
hoc  folo  pras  cuncT:is  terns  inclita,  vel  olim  fu- 
ifle,  vel  nunc  efTe  dinofcitur,  quod  in  ea  & 
olim  patrandum  erat,  &  nunc  patratum  efle 
conftat,  illud  humanas  redemptionis  tam  ma- 
gnum  &  tam  mirabile  facramentum.  Nam  fi 
peculiari  populo  fuo,  id  elt,  femini  Abrahaa,  ter- 
renam  hereditatem  Deus  propter  excellentifli- 
mam  fru&uum  fertihtatem  largiri  voluiflet,  in 
India  potius,  quam  in  Syria  pofleflionem  tri- 
buiflet.  Nunc  autem  divina  fua  provifione  po- 
pulo  ad  hoc  elecl:o,  ut  ex  eo  humanse  redem- 
ptionis  hoftia  fuo  tempore  fumeretur,  terram 
illam  in  pofTeflionem  dedit,  quam  ab  initio  ele- 
gerat,  ut  in  ea  eadem  reconciliatrix  hoftia  lita- 
retur.  Hujus  rei  gratia  eandem  terram  fpecia- 
liter  fuam  z  vocat :  terra,  inquiens,  non  vendetur 
in  perpetuum :  quia  mea  efl,  &  vos  advence,  t3  co- 
lom  mei.  Sane  hujus  terrae  primi  poft  diluvium 
incolx  fuereCananei  &  Amorei,&cognatiho- 
rum  populi.  Quos  nimirum  Dominus  propter 
mores  flagitiofiflimos  fuo  tempore  difperden- 
dos  efle  prasvidens,  adduxit  illuc  Abraham,  ge- 
nerofae  ftirpis  patrem  futurum,  de  Hur  Chal- 
deorum  :  3  femini,  inquiens,  tuo  dabo  terram  hanc. 

I.  Deeft  utique  m  Edd. priorib.     a.  Levit.  tj.  P.     3.  Genef  iz.  P. 

Porro 


Liber     Tertius.  301 

Porro  ipfi  Abrahse  nec  paflum  pcdis,  ut  ait 
1  Apoftolus,  dedit  in  ea.  Quia,  juxta  vocem 
divinam,  nondum  completa  erant  peccata  A- 
moreorum:  id  eft,  non  tantum  jam  excreve- 
rant  atque  invaluerant,  ut  propter  hsec  a  Deo 
indulgenter  magis  quam  rigide  peccata  %  pen- 
fata,  iidem  peccatores  exterminari  deberent. 
Itaque  3  a  Deo  prsefcio  &  jufto,  non  rigido, 
peccatorum  completio  +  patienter  eft  exfpecia- 
ta :  Sc  exterminatio  peccantium  ufque  ad  com- 
pletionem  peccatorum  dilata.  Idcirco  Abraham 
illius  terra;  non  eft  fadtus  polfelfor,  fed  advena : 
porro  femen  ejus  completis  s  jam  peccatis  Amo- 
reorum  accepit  in  pofTeflionem  tei*ram  eorum. 
Et  ut  eandem  terram  poflideret  Deo  largiente, 
eofdem  exterminavit  impios  Deo  jubente.  Num 
putamus  hanc  gentem  peccatricem  enormius 
peccafTe,  quam  gentes  ceteras  orbis  terrarum, 
fcilicet  ut  illadis  ceteris  fola  exterminium  pate- 
retur?  Certe  orbem  univerfum  caligo  erroris 
involverat^  &  nemo  refpectii  divini  judicii, 
quod  utique  nefciebat,  vetabatur  facere  quod 
libebat.  Non  lgitur  gens  illa  ideo  fola  divini 
feveritatem  judicii  experta  eft ,  quod  ceteris 
gentibus  fbrdidior  fuerit ;  fed  terram,  clarifli- 
mis  divinse  dignationis  fuo  tempore  nobilitan- 
dam  miraculis,  incolarum  fuorum  tunc  defbr- 
matam  pcccatis,  eorundem  incolarum  extermi- 

I.  sftlor.-j.  P.     z.  Penfante  Edd.  pr.     3.  Deefl  a  in  Edd.  priorib. 
4.  Sic  etiam  MS.  Pic.  jintea%  patientia.     J.  Deejl  jam  in  Edd.  friorib. 

nio 


302  Liber     Tertius. 

nio  expiari,  &  populo  eledx>,  id  eft,  femini  A- 
braha^,  facrse  fidei  habenti  chara&erem,  in  he- 
reditatem  dari  oportuit.  Quamobrem  eidem 
populo  a  Moyfe  in  l  Deuteronomio  did:um  eft : 
JSon  propter  jufiitias  tuas  ingredieris  ut  pojjideas 
terram  iflarum  nationum :  fed  propter  impietates 
Juas  te  introeunte  delette  Junt9  &  ut  impleret  verbum 
fuumDominus,  quodjub  juramento  pollicitus  efi  pa- 
tribus  tuts  Abrabam^  Ifaac^  &  Jacob.  In  Levitico 
a  quoque  filiis  Abrahae,  divina  voce  3  dicitur : 
Ne  polluamini  in  omnibus  quibus  contaminatce  funt 
gentesy  quas  ego  ejiciam  ante  conjpeHum  vefirum  : 
a  qutbus  polluta  efl  terra^  cujus  ego  fcelera  vifitaboy 
ut  evomat  habitatores  Juos.  4  Cavete  ergo  ne  &  vos 
Jimtliter  evomat,  cum  paria  feceritu^  fcut  evomuit 
gentemy  quee  fuit  ante  vos,  Ceterae  vero  regiones 
tale  privilegium  non  habentes,  non  ita  devo- 
rant  vel  evomunt  habitatores  fuos,  cum  effufius 
peccatis  forduerint :  ficut  illa,  quae  &  ipfum 
femen  Abrahse,  cui  in  hereditatem  data  erat, 
eo  quod  eam  fuorum  enormitate  facinorum  de- 
formaret,  poftmodum  jufte  evomuit.  Et  ma- 
jorem  quidem  partem  ejus,  i.  decem  tribus, 
'  irrevocabiliter  extorres,  duas  vero  tribus,  i. 
tribum  Juda,  de  qua  ipfe  Dominus  fecundum 
carnem  nafciturus,  &  tribum  Benjamin,  quas 

I.  Cap.  9.  ab  auSlore  citandum  interpolate.  Pic.  i.  V.C.hac&in- 
ftquenti  caret  periodo.  Locui  vero  citatus  e(l  Levit.  18.  Pic.  3.  Dicit 
Edd.  pr.  4.  In  Bibl.  interpofitx  funt  dme  periodi.  Utrum  bas  auSiory  vel 
librarius  omiferh  arduum  conjicere.  Pic.  5.  5ic  ttiam  A1S.  Pic  sintex 
cmhtebantnr}  irrev.  ext.  d.  v.  tribus. 

vas 


LlBER      TERTIUS.  303 

vas  eled:ionis  editura  erat,  evomuit  in  Baby- 
lonem,  '  fuo  tempore  revocandas.  Quas  2  ta- 
men  poftmodum,  eo  quod  non  cognoverint 
tempus  vilitationis  fuse,  fed  deteftabili  vefania 
proprium  peremerunt  redemptorem,  eadem 
terra  jam  in  ea  patratis  divinis  myfteriis  inclita, 
feveriori  judicio  nunquam  revocandas  evomuit, 
Romanis  Imperatoribus  Vefpafiano  &  Tito  di- 
vinse  animadverfionis  miniftris.  Exterminato 
autem  carnali  femine  Abrahse,  quod  s  ita  dege- 
nerabat,  ut  ei  a  Domino  diceretur,  Terrce  So- 
domorum  *■  remijfius  erit  in  die  judiciiy  quam  vo- 
bis :  conculcatum  eft  a  gentibus  fanc-tuarium 
Dei,  ufque  ad  tempus  religioli  Augufti,  Con- 
ftantini  Magni.  Tunc  enim  terra  fancla  *  pio 
ejufdem  Principis  ftudio,  a  gentilium  rituum 
fordibus  emundata,  data  eft  in  hereditatem,  & 
pofTeffionem  vero  femini  Abrahse,  id  eft,  Chri- 
ftianis,  a  quibus  &  poireffa  eft  annis  multis  ufc 
que  poft  tempora  beati  Gregorii.  Tandem 
enim  &  hos  habitatores  iiios,  cum  divinam 
contra  fe  iracundiam  peccatis  excrefcentibus 
accendiflent,  terra  fandta,  quae  ab  eis  macula- 
batur,  devoravit,  five  evomuit,  &  contamina- 
runt  eam  Agareni  habitatione  fiia  fpurciflima, 
ufque  ad  annum  a  plenitudine  temporis,  quo 

I.  V.  C.  mancus  erat  in  fequentibus  voculis.  Pic.  z.  Poft  hoc  verbum 
tamen  Codex  MS.  <\ui  abhifce  verbis  caf>.  5.  in  fine  claruit  &c.  man- 
cus  erat,  iterum  rediit.  Twyfdenus.  3.  Matt.io.  P.  4.  Tolerabi- 
lius  Bibl.  vulg.  Sed  auRor  videtur  fnvmpfijje  tx  Zmc,  10.  Pic.  5.  Pro 
E d.  Antv.  malt. 

verbum 


304  Liber    Tertius. 

1099.  verbuin  caro  fa<5tum  eft,  m.xc.  nonum.  Tunc 
enim  civitas  fancl:a  ( ut l  fuperius  memoratum 
eft)  per  militiam  Chriftianam,  ab  Europae  par- 
tibus  venientem,  Agarenos  habitatores  evo- 
muit,  &  impleta  eft  etiam  in  hoc  2  illa  Prophe- 
tia  Noe  5 :  4  Dilatet  Deus  Japhet,  &  habitet  in  ta- 
bernaculis  Sem.  Quippe  de  Sem  gentes  Afise, 
de  Japhet  vero  ortas  funt  gentes  Europas.  Ja- 
phet  ergo  quodammodo  habitationem  accepit 
in  tabernaculis  Sem,  quando  homines  Europa?, 
expulfis  Agarenis,  in  provincia  Af\x  Paleftina 
habitare  cceperunt.  Fuit  autem  habitatio  filio- 
rum  Japhet  in  terra  fancTia  annorum  circiter 

IO  9>  lxxxvii.  hoc  eft  ab  anno  a  partu  virginis  m. 
o  nonagefimo  nono  ufque  ad  annum  m.  centefi- 
mum  od:ogefimum  feptimum.  Tunc  enim  & 
ipfbs  peccatis  eorum  invalefcentibus  ,  atque 
ideo  Agarenis  prsevalentibus  ( quod  fine  gemitu 
non  dicimus )  terra  fan&a  more  fuo  evomuit. 
Erant  enim  jam  in  Jerufalem  &  regno  ejus, 
non,  ut  olim,  s  viri  religiofi  ex  omni  natione, 
quse  fub  ccelo  eft,  fed  ex  omni  gente  Chriftiana 
facinorofi,  luxuriofi,  ebriofi,  mimi,  Hiftriones, 
hoc  genus  omne  in  terram  fandtam,  tanquam 
in  fentinam  quandam  confluxerat,  eamque 
obfcenis  moribus  &  adtibus  inquinabat.  Ipfius 
quoque  terra?  novi  indigense,  quos  6  Pullanos 

I.  L.X.  C  II.  P.  1.  Dee/HIla  m  Edd.  friorib.  3.  Genef.  9.  P. 
4.  Dilata  Ed.  Pic.  5.  Tempore  jfpofl.  Vide  ^clor. II.  Pic.  6.  Sftfla- 
'his  hos  moUes  depiclos  in  Orient.  kijior.  Jacob.  Vitri,  cap.  73.  Pic. 

vocabant, 


LlBER      TERTIUS.  307 

vocabant,  Sarracenorum  infe&i  vicinia,non  mul- 
tum  ab  eis,  vel  fide,  vel  moribus  difcrepabant, 
atque  inter  Chriftianos  &  Sarracenos  tanquam 
quidam  neutri  effe  videbantur.  Sic  ergo  terra 
Domini  noftris  temporibus  ab  advenis  fimul  & 
indigenis  inquinata,  x  utrofque  tandem  judicio 
Dei  evomuit,  &  nunc  tolerat  gentem  immun- 
diffimam  Agarenos  ufque  ad  tempus,  procul 
dubio  &  hos  devoratura  cum  Deus  voluerit. 
Sane  a  Chriftianis  recepta  eft  fub  Papatu  Ur- 
bani  fecundi,  &  recidit  in  manus  Agarenorum 
fub  Pontificatu Urbani  tertii,  lxxxvii.  (ut  di- 
<Stum  eft)  annis  interlapfis.  Qupmodo  autem 
hoc  contigerit,  plenius  exponendum  eft  :  non 
quidem  propter  prsefentes,  quia  res  recentiffi- 
mx  memoriae  eft,  &  fatis  nota  omnibus ;  fed 
ut  ad  pofteros  infignium  malorum  noftri  tem- 
poris  non  fuperflua  notitia,  ftili  noftri  minifte- 
rio  tranfmittatur. 


De  Guidone  Rege  Jerofolymorum, 

Cap.    XVI. 

Jovennis  a  igitur  puer  poft  avunculum 
in  regno  Jerofblymorum  uncStus  in  Re- 
gem,  paulo  poft  rapitur  ex  hac  vita,  infeclus, 
ut  putatur,  arte  venenata  tutoris  proprii,  Co- 
mitis  fcilicet  Tripolitani.  Qui  nimirum,  cum 
effet  vir  magnus  &  potens,  &  propinquus  Re- 

I .  Et  utrofque  Edd.  fr.     z .  Ergo  Edd.  fnr. 

Q^  gum 


306  Libek.     Tertius. 

gum  priorum,  afpirabat  ad  Regnum-  quod 
fcilicet,  fublato,  quem  nutriebat,  puero,  facile 
fibi  ceifurum  fpcrabat.  Verum  Patriarcha  & 
pars  Optimatum  terras  cum  militia  templi  & 
hofpitalis,  matri  extincli  pueri,  filiae  fcilicet  il- 
luftriffimi  Regis  Amalrici,  tanquam  propinqui- 
ori  Sc  juftiori  heredi,  regnum  dederunt,  indi- 
gnum  tamen  matrimonium  ejus  '  caufati.  Nam 
tempore  fratris  Regis  voto  proprio  fecundas 
contraxerat  nuptias  cum  homine  peregrino, 
Guidone  fcilicet  quodam  2  Pidtavenfi,  qui  a  fa- 
cieRegis  Anglorum  Henrici  fecundi  de  Aqui- 
tania  fugerat,  &  Regi  Jerofolymorum  egregie 
militabat.  Illa  vero  munitionibus  urbibufque 
potita,  Templariis  cum  Patriarcha  annitenti- 
bus,  viro  proprio  diadema  Regium  tradidit. 
Unde  fupra  modum  indignati  funt  Optimates, 
nec  sequanimiter  pati  potuere  hominem  pere- 
grinum,  &  qui  non  eflet  de  ftirpe  Regum,  le- 
vari  ?  fuper  capita  fua,  cum  de  femine  regio 
fuppeterent,  a  quibus  regnum  (ut  credebant) 
decentius  &  magnificentius  regeretur.  Eorum 
quidem  plurimi,diilimulata  pavide  vel  callide  ira, 
pro  tempore  filuere,  &  Principi  extraordinario 
fpecie  tenus  paruere,  fub  exfpe&atione  apti 
temporis,  quo  a  fuis  cervicibus  jugum  ejus  excu- 
terent.  Verum  ComesTripolitanus,quem  ira  for- 
tior  ftimulabat,  propriis  vel  viribus  vel  artibus 
fretus,  manifefte  obftitit,  &  jugum  ejus  vel  fi&e 

i.  Caufanti  MS>  nojler.    z.  Piftavicnfi  £dd.  fr.     3 .Supra  Edd.  pr. 

fufcipere 


LlBER      TeRTIUS.  307 

fufcipere  cum  ceteris  recufavit.    Cumque  a  re- 
gia  potentia  impeteretur  fbrtiter,  &  fubdi  co- 
geretur,  propter  virium  infiifficientiam  propri- 
arum,  imploravit,  &  facile  impetravit  auxilium 
Saladini,  callide  inter  partes  fovendo  difcor- 
dias,  vires  frangere  molientis  Chriftianas.  Mox 
menfe  Maio  a  parte  Tyberiadis,  quam  ipfe  tunc 
poffidebat ,    immifit  Turcorum  copias  finibus 
Chhitianis.    Qui  congreffi  cum  quadam  parte 
militias  Templi,   fac-ta  noftrorum  ftrage  non 
modica,  onufti  ipoliis  vi&ores  abiere.  '  Verum 
non   multo  poft  idem  Comes  fimulatam,    ut 
poftea  claruit,  amicis  mediantibus  cum  Rege 
pacem  fecit.  Nam  &  ipfe,  &  fere  univerfi  terrse 
Optimates  ex    multa  indignatione    occultum 
cum   Saladino  fcedus   percufferant,  cui  etiam 
2  (ut    dicitur)    pa£ti  fiierant,    quod   Regem 
Chriftianum  in  manus  ejus  traderent,   quibus 
ipfe  viciffim 5  pa<Stus  effe  dicitur,quod  hoc  fa<5to 
non  inquietaret  eos,  quo  minus  liberam  regni 
Jerofolymitani  difpofitionem  haberent.    +  Per- 
cufTerant  plane  fcedus  cum  morte,  &  cum  in- 
ferno  fecerant  pactum,  per  hoc  putantes  fla- 
gellum  *  mundans,  cum  tranfiret  per  ceteros, 
fuper  fe  non  venturum.    Verum  confequentia 
docuerunt,  facram  illam  in  eis  egregie  Prophe- 
tiam  impletam  :  6  Delebitur  foedus  7  vefirum  cum 

j.  Verum  multo  poft  Edd.  pr.  z.  Uc  diftum  efl:  Edd.  priores. 
s.Pa&us  eft,  ut  MS.  Pic.  4.  ^ccommodav.t  Ejaix  verba  de  Judtsit 
c.  28.  Pic.  5.  Mundans  &  bk  &  inferius  in  Ed.  ylnt.male.  6-  Efitt. 
fup.  ftd  intercijis  aiiqim  votulis  produilus.  Pic.     7.  Noftrum  Edd.fr. 

Q^  2  morte, 


30S  Liber     Tertius. 

tnortef3  paUum  '  veftrum  cum  inferno  nonftabit  :fla- 
gellum  inundans  cum  tranfierit,  eritis  ei  in  conculca- 
tionem^  (3fola  vexatio  dabit  intelleclum. 

De  prcelio  quo  2  t^xcitus  periit  Cbriftianus,  (3  ca- 
ptus  eft  J^ex  cumfanUa  cruce. 

Cap.   XVII. 

G  i  t  u  r  Saladinus  cum  lxxx.  ut  fertur,  mili- 
bus  equitum  &  eo  amplius  folito  fiducia- 
lius  fines  Chriftianos  ingreffus,  civitatem  Ty- 
beriadem  mox  irrupit,  &  munitionem  caftri, 
s  qua  fe  domina  loci  cum  militibus  paucis  rece- 
perat,  oppugnavit.  Quibus  Rex  cognitis,  cum 
fumma  celeritate  Chriftianum  undecunque  con- 
traxit  exercitum.  Et  quidem  Reges  priores 
procefTuri  ad  prcelium,  urbibus  &  caftellis  fuf- 
flcientia  munimina  relinquebant  -,  ne  fcilicet 
regnum  ancipiti  periculo  exponerent,  fi  ejus 
offa  medullis  propriis,  id  eft,  urbes  &  caftella 
neceflariis  prasfidiis  vacuarent.  Inde  eft  quod 
cum  fsepius  fuerint  ab  hoftibus  prcelio  fuperati, 
nunquam  tamen  ufque  ad  regni  exterminium 
periclitati  fuiffe  nofcuntur.  Rex  autem  ad  Chri- 
ftiani  regni  excidium  inftitutus  a  femina,  ne  ab 
hoc  tam  grandi  malo  eflet  innocens  femina, 
fortiflimo  prsecepit  edi&o,  ut  omnis  populus 
quafi  vir  unus  egrederetur  ad  prcehum,  in  tan- 


i .  Noftrum  Edd.pr.    z.  Periit  exercitus  Chr.  &  quomodo  captus 
eft  Edd.  pr.     3 .  Quo  Edd.  pr. 

tum, 


LlBER      TerTIUS.  309 

'  tum,  ut  executores  a  Rege  diredti,  :  cum  fanis 

^egros  tanquam  ad  abfterrendum  numero  Sa- 

ladinum  exire  compellerent.     Ttaque  egreffis 

omnibus  ad  victimam  magis  quam  ad  pugnam, 

cum  pauci  languidiffimi  cum  mulieribus  &  par- 

vulis  in  urbibus  remanerent:  ad  unius  prcelii 

eventum  totum  prasclarum  illud  regnum  Jero- 

fblymitanum  pendebat.    Comes  autem  Tripo- 

litanus,  cum  effet  exercitni  Chriftiano  prasvius, 

tanquam  gnarus  locorum  duxit  eum  de  indu- 

ftria  (ut  creditur)  inlocum  faxofiim,  tantafque 

anguftias,ut  mox  periclitari  inciperet.  Cumque 

hoftes  ita  coartatis  undique  imminerent,    de 

Procerum  confilio  ftatuit  Rex  quocunque  modo 

erumpere,  &  proelio  cum  hoftibus  decertare. 

Primis 2  igitur  icl;ibus  militias  Templi  conceffis, 

exercitum,  prout  oportuit,  per  turmas  ad  proe- 

lium  ordinavit.    Templarii  vero  robuftiffimo  in 

hoftem  impetu  procurrentes,  5  primarum  hofti- 

lium  turmarum  +  condenfitatem  ruperunt,   & 

earum  vel  ftragem,  velfugam  fecerunt.  Verum 

tunc  demum  noftrorum  nefanda  proditio,  &c 

nefaria  cum  hofte  collufio  claruit.  Comes  enim 

Tripolitanus,  ceterique  Optimates,cum  turmis 

fuis,  fpreta  difpofitione  regia,  prseclaram  illam 

Templi  militiam,  hoftes  fortiter  proterentem, 

dum  non  fequerentur,  periclitari  fecere,  atque 

ita  Templarii  confertiffimis  hoftium  cuneis  nul- 

I.  Tam  facros  quam  aegros  MS.  Pk.     2.  Ergo  Edd.fr.    3.P11- 
inaiiam  MS.  Pic.     4.  Deniitatem  Edd.  friores. 

Io 


JIO  LlBER       TERTIUS. 

lo  fequente  immerfi,  illico  vel  vi&imaj  vel  prse- ' 
da  fuere.   Cumque  exercitus  nofter  in  loco  in- 
aquofo  aeftu  &  liti  deficeret,  de  caftris  !  fex  fce- 
leratiflimi  milites  ad  Saladinum  transfugerunt, 
&  abjurata  lege  Chriftiana  noftrorum  myfteria 
prodiderunt.  Quibus  agnitis,  Saladinus  noftros, 
quos  locorum  magis  expugnabat  malitia,  mo- 
dis  omnibus  cenfuijt  impetendos.  Qui  cum  pene 
ufque  ad  internecionem  csederentur,  Rex  tan- 
dem  fugam  arripuit.    Quem  Tokedinus,   Sala- 
dini  nepos,  perfequens,  cum  cruce  ligni  domi- 
nici  comprehendit.    Caefus  eft  vel  captivatus 
fere  totus  exercitus  Chriftianus,   paucis  fiiga 
elapfis.    Milites  templi  &  hofpitalis,   quos  in 
campo  non  voraverat  gladius,  ab  aliis  fegrega- 
tos  captivis,  Saladinus  coram  fe  z  decollari  pras- 
cepit,  atque  hac  exoptatiilima  voluptate  pro- 
prios  pavit  afpedtus.    In  Reginaldum  quoque 
de  Caftellione,  virum  Chriftianiffimum,  &  tam 
armorum  gloria,  quam  animi  nobilitate  cele- 
berrimum,  qui  Principatum  olim  Antiochenum 
ftrenue  5  adminiftravit,  &  tunc  finibus  in  Ara- 
bia  Chriftianis  egregie  praefidebat,  odium  pro- 
prium  tyrannus  declaravit :  quem  fcilicet  fero- 
ciflime  interrogatum,  &  conftantiflime,  prout 
tantum  decebat  virum,  refpondentem,  manu 
propria  trucidavit,  voluptati  fuas  plurimum  se- 
ftimans  deperire,   fi  alius  etiam  coram  fe  tam 


I.  Noftris <*<&('«  MSPic.     z.  Jacob.  V~itrU.c.<)6.  hifi.  Orient.  Sub- 
fcribit  &  joan.  Frtfautt.  in  Chron.  Pic.     3.  Adminiftiaverat  MS.  Pic. 

pretio- 


LlBER      TERTIUS.  311 

pretiofum  effunderet  fanguinem.  Comes  autem 
Tripolitanus  cum  fiiis  complicibus  fugit  e  prce- 
lio  -  Turcis  eos  (utdicitur)  nec  attingerecu- 
rantibus. 

Quomodo  Saladinus  occupavit  terram  promijfionis 
cumfanbla  civitate. 

Cap.    XVIII. 

Cu  m  '  igitur  vi&or  exercitus  caedibus  fati- 
atus  poft  bellum  ad  praedam  converfus 
ingentia  peremptas  vel z  captivatas  multitudinis 
fpolia  diripuiffet,  tyrannus  cruentiffimus  cum 
omnibus  copiis  florentiffimam  civitatem  >  Tho- 
lomaidam,  quas  nunc  Acra  dicitur,  adiit,  quam 
pradidiis  (ut  fupra  di<5tum  eft)  vacuatam,  & 
fruftra  imbelli  vel  aetati  vel  fexui  creditam,  il- 
lico  obtinens,   nova  ex  caedium  fatietate  cle- 
mentia  inventam  in  ea  multitudinem  iilasfam 
abire  permifit.    Tunc  converfus  ad  reliquas  ur- 
bes  &  oppida,  omne  robur  terrae  Jerofblymi- 
tanas,  praster  ipfam  fanclam  civitatem,  &  Ty- 
rum,  &  Afcalonam  minimo  &  incruento  nego- 
tio  in  poteftatem  redegit.    Nam  quoniam  uni- 
verfa  urbium  &  caftellorum    prsefidia   unius 
»  prcelii  cafus  abraferat,  in  obtinendis  praxla- 
ris,  6c  fola  fame  expugnabilibus  Chriftianorum 
munitionibus,  nulla  fe  fortunatiffimo  tyranno 

1.  Ergo  Edd.fr.    z.  Captiv*  Edd.fr.  3.  Ptolemaida  Edd.friora. 
4.  Belli  Edd.fr, 

difficultas 


312  LlBER      TERTIUS. 

difficultas  oppofuit.  San&am  quoque  civitatem 
idem  furoris  divini  Malleus  adiit.   Patriarcham 
&  populum  metu  languidum  ad  deditionem 
coegit,  vita  &  libertate  indulta,  ut  titulo  fe 
clementise  infigniret :  armis  &  pecuniis  nuda- 
tos  dimifit.    Civitatem  '  pompatice  ingrefTus, 
ecclefias  fpoliatas  profanavit,  formam  vexilli 
dominici  ludibrio  habitam  &  fuftigatam  con- 
fregit ;  templum  vero  Domini,  quod  &  ipfis 
Sarracenis  femper  venerabile  fuerat,  folemniter 
aqua  rofea,  tanquam   x  a  Chriftianis  fbrdibus 
expians,    facrilegis  ritibus   dicavit.    Sepulchri 
vero  dominici    aliquantulam   reverentiam  ha- 
buit,  quod,  omni  quidem  aureo  vel  argenteo 
ornatu  fiiblato,    Syros  illius  terrse  indigenas 
Chriftianos  cuftodire  pra^cepit,  edi&um  adjici- 
ens,    Ne  quis  alienus  irreverenter  accederet. 
Debilium  quoque  in  famofiflimo  illo  hofpitali 
3  beati  Joannis  decumbentium,  five  humanitus, 
five  pro  gloria  mifericordiam  habuit :  eorum- 
que  donec  vel  morerentur,  vel  convalefcerent, 
curam  haberi  voluit,  quibufdam  ex  fratribus 
hofpitalariis  hanc  operam  fecure  &  libere  +  exe- 
quendam  committens.    Hasc  Jerofolymis  pro- 
veniiTe  s  nofcuntur,  a  diro  illo  prcelio,  quo  po- 
pulus  Chriftianus  interiit,  tribus  fere  menfibus 


I.  Vlde  Notaf.V.  2.  Deejl  a  in  Edd  priorib.  3.  San&i  Eddpr. 
^.Deejl  exequendam  in  Edd. priorib.  5  Sic  diftinguimus  cnm  Cod.noftr» 
MS.  Deeft  contma  pofl  nofcuntur  in  Edd  friorib. 

elapfis. 


Liber  Tertius. 
dapfis.  Quippe  J  infra  o&avas  beatorum  Petri 
8c  Pauli  Apoftolorum  fa&um  eft  illud  Chiifti- 
anse  plebis  excidium,  &  circa  folemnia  beati 
Archangeli  Michaelis  fadta  eft  deditio  fancStas 
civitatis.  Afcalona  quoque  urbs  nobilis,  in  quam 
poft  prcelium,  propter  excellentem  ejus  firmi- 
tatem,  multi  confluxerant,  &  armorum  five  vi- 
<Stualium  copiam  fruftra  congefferant,  potefta- 
tem  tyrannicam  non  evafit :  quam  fcilicet  in- 
feliciilimus  ille  Rex  Jerofblymorum,  qui  captus 
in  prcelio  fuerat,  pro  fua  liberatione  reiignavit. 
Jamque  fbla  urbium  Paleftinse  urbs  infignisTy- 
rus  Dominationem  afpernabatur  hoftilem:  o- 
lim  afTueta  fummis  refiftere  Regibus.  Nam,  ut 
produnt  hiftorise,  antiquum  illum  fbrtiflimum- 
que  Regem  Nabuchodonofor  prius,  &  poftea 
Magnum  illum  Alexandrum  multo  labore  z  ex- 
ercuit.  Quje  nimirum  ea  facilitate,  qua  nrbes 
ceteras,  in  manus  incidiffet  hoftiles,  niii  cceleftis 
qusedam  provifio  intentioni  tyrannicas  obviaf- 
fet,  juxta  illud  3  Efaise :  Quomodo  fi  inveniatur 
granum  in  botro^  &  dicatur,  ne  dijjipes  illud^  quo~ 
niam  beneditlio  efi :  fic  faciam  propter  fervos  meos, 
ut  non  difperdam  totum.  Plane  Dominus  propter 
fervos  fuos,  ut  fcilicet  Chriftianis  in  terram  ll- 
lam  venturis  aptum  non  deefTet  receptaculum, 

totum,  licet  &  hoc  excrefcentia  temporis  noftri 

— — — — — - — — *-^ — , — _— __ — _ — 

I.  Jacob.  Vitriac.  c.  96.  hift.  Orient.  m  fetto  Tranflationis  S.  Mar- 
tini  :  fcd  paria  funt.  Hic  enim  dies  contingit  imra  Oclavas  ^4pofol.  Pic. 
2 .  Qttam  tarnen  ceph,  tejiib.  Trogo  Pom.  apui  juji.  /.  1 1 .  &  yfrrian.  t. 
II.  V.     yCap.6^.?. 

R  r  pcccata 


3i3 


314  LlBER      TERTIUS. 

peccata  exigerent,  diflipare  vel  difperdere  no- 
luit,  fed  urbem  hanc  tanquam  granum  botri 
modicum  pro  benedi&ione  non  modica  Chri- 
itianis  fervavit.  Modum  autem,  quo  fervata 
eft,  Chrifto  propicio  fatis  notum  praefentibus, 
noftra  propter  pofteros  non  debet  narratio 
praeterire. 

Qupmodo  Conradus  Marcbio  munivit  Tyrum,  &  de 
interitu  Comitis  Tripolitani. 

C  a  p.     XIX. 

a r  ch  1  o  '  igitur  de  monte  Ferrato,  vir 
inter  primos  Romani  Imperii  magnus 
&  potens,  Jerofolymam  orandi  ftudio  venerat, 
tcrra  pofTeffionis  2  propriae  filio  Conrado  com- 
miffa.  Cumque  ibidem  pia  devotione  per  3  mul- 
tos  dies  confifteret,  &  Omnipotenti  Deo  in  de- 
fenfione  *  fandtae  terras  propriis  fiimptibus  *  fe- 
dulo  miniftraret  •  in  bello,  quo  eadem  terra  tra- 
dita  eft  in  manus  6  Impii,  cum  aliis  nobilibus  ca- 
ptus  eft  ab  Agarenis.  Ipfb  tempore  memoratus 
juniorMarchio,  &  ipfe  oraturus,  patrique  aftitu- 
rus,  cum  agmine  virorum  f brtium  Jerofolymam 
properabat.  Fadtum  eft  autem  die  f  tertio  poft 
captam  8  Tholomaidam,  ubi  naves  Chriftianae 

1 .  Ergo  Edd.  pr.  z .  Proprio  Edd.  pr.  ^.Deeft  multos  m  MS.  no- 
(Iro.  4.  Deefi  fanfta;  in  MS.  Pk.  5.  Deeft  fedulo  in  Edd.  priorib. 
6.  ^ntea  cpddem  fcriptwn  erat  imperii.  Sed  &  MS.  auttoritas,  & 
tei  feries  poftularunt,  tit  reponeretur  Impii,  fcilicet  Saladini.  Pic.  Et 
tjuidem  impii  legtur  in  Cod.noftro.  7.  Tertia  Eddpr.  8.  Ptolemai. 
dem  MS.Pic 

appli- 


LlBER      TERTIUS.  315* 

applicare  confueverant,  ut  idem  Marchio  cum 
fuis  '  appropians,  ex  alto  pelago  immutatam 
adverteret,  &  caute  notaret  faciem  civitatis. 
Nam  nec  Chriftiana  z  jam  infignia,  quas  mox 
abominatio  hoftilis  abftulerat,  ex  templorum 
vel  turrium  faftigiis  procul  afpicientibus  reful- 
gebant:  nec  campanas  (uti  mos  fuerat  pere- 
grinis  portui  appropinquantibus,)  concrepabant. 
Unde  intellexit  vir  prudens,  eandem  civitatem 
in  manus  incidifTe  hoftiles.  Flexo  3  igitur  curfu 
Tyrum  adiens  ibidem  applicuit :  invenitque 
omnes  Tyrios  mceftitudine  atque  f brmidine  ita 
attonitos,  ut  animis  labefacStis  tyranno  mox  af- 
futuro,  exemplo  +  Tholomenfium,  civitatem  tra- 
dere  cogitarent.  Verum  ad  tanti  hofpitis  in- 
grefTum,refumpto  aliquantulum  fpiritu,  *  cum  ei 
miferabilem  Chriftianorum  cladem  indicafTent, 
ejus,  tanquam  ad  tantillarum  reliquiarum  divi- 
nitus  direcl:i  folatium,  falubri  fe  confilio  credi- 
derunt.  Ille  vero,  cum  efTet  prudens  atque  ma- 
gnanimus,  omnes  a  minimo  ufque  ad  maximum 
facramento  aftrinxit,  quod  ei  omnium  curam 
gerenti  fideliter  parerent  in  omnibus,  fapienter 
allegans,  nihil  agi  poffe,  nifi  fub  6  uno  Principe, 
&  provifbre,  cundi  eflent  unanimes.  Qup 
fadto,  civitatem,  cooperantibus  omnibus,  folli- 

I .  Appiopinquans  Edd.  pr.  fyfie  vero  e  Cod.  noftro  appropians. 
Onnm  vocem  &  mfra  etiam  11 V.  c  i  o.  e  Cod.  eodem  emlmus.  Appropiare 
idem  valet  apud  Scriptores  mcdlx  Latinitatis  ^«orfpropius  ficri.  2.  Dte[t 
jam  in  Edd.priorib.  3.  Ergo  Edd-  pr.  4.  Ptolomaidenfium  Edd.pr. 
1 .  Cum  &  mif.Ed.sintv.  Txtn  ei  quam  &  omittit  Ed.  Pic.    6.  Principe 

uno  Edd.  pr.  R  r  2  cite 


Jlcj  LlBER      T   E    R   T   I   U   S. 

cite  muniebat.  Sequenti  die  Comes  Tripoli- 
tanus  &  Reginaldus  Sidonius  ■  quali  caufa  re- 
fugii  vel  tuendas  urbis  advenientes,  cum  fu- 
ifTent  intra  mcenia  cum  paucis  admifli,  &  fru- 
ftra  vel  follicitare  populum,  vel  arcem  prseoc- 
cupare  niterentur,  mature  deprehenfi,  aegre  e£ 
fugerunt,  fuorum  aliquot  in  urbe  relidtis,  quos 
zelus  Marchionis,  tanquam  Chriftiani  nominis 
manifeftos  proditores,  fufpendio  damnavit. 
Cum  autem  memoratus  Comes,  &  complices 
a  fui  viderent  Saladinnm  rupta  fide  pa&orum 
Jerofolymitano  regno  incumbere,  idque  expul- 
fis  indigenis,  populo  proprio  dividere  in  pof- 
feflionem  :  tunc  demum  vexatione  dante  intel- 
ledtum,  intelligere  potuere,  *  fbedus,  quod  cum 
morte  percufferant ,  judicio  Dei  deletum,  & 
pacStum,  quod  cum  inferno  fecerant,  eadem 
judicii  feveritate  non  ftare,  feque  flagello  in- 
undanti  &  tranfeunti  jufte  fieri  in  conculcatio- 
nem.  Idem  ergo  Comes  feram  agens  pceniten- 
tiam,  ad  urbem  propriam  eft  reverfus ;  &  ex 
doloris  vehementia  in  amentiam  verfiis  hor- 
renda  morte  defecit.  Complices  quoque  ejus 
( ut  dicitur)  non  morbus  aut  fenium,  fed  con- 
fufionis  &  doloris  intolerantia,  de  terra  quam 
prodiderant,  in  brevi  erafit.  Cives  autem  Tri- 
politani  matura  propter  dies  malos  delibera- 
tione  Boamundum  Antiocheni  Principis  filium, 

i.  Defunt  quafi  c.  r.  vel  t.  urbis  in  Edd.  prlorib.     z.  Ejus/wfui 
In  Edd.  friorib.     3.  ferba  funt  Efai.  lepde  appojini,  Pic. 

laudatas 


LlBER      T    E    R    T    I    U   S. 

laudatae  fortitudinis  &  prudentias  juvenem, 
Dominum  libi  delegerunt :  fub  cujus  regimine 
Tripolitana  regio  remiffius  nofcitur  infeftata  a 
Turcis.  Dicitur  enim  &  creditur  Saladinus, 
cum  alias  totis  viribus  debacchatus  fit,  Tripoli 
&"  finibus  ejus  peperciiTe,  propter  jusjurandum, 
quod  fuerat  inter  ipfiim  &  Comitem  Tripoli- 
tanum. 

De  objidione  Tyri,  *  &  reditu  Regis  de  captione. 
Cap.  XX. 

Jerosolyma  igitur  ceterifque  urbibus pra> 
ter  Tyrum  celeri  deditione  receptis,  Sala- 
dinus  eandem  urbem  fub  Conrado  Marchione 
fiducialiter  agentem  obfedit.  Quas  nimirum 
juxta  fidem  hiftoriarum  veterum  olim  infula, 
nunc  autem  Alexandii  Magni  arte  fimul  &  o- 
pere  continens,  tota  fere  2  mari  ambitur,  portu 
gaudens  tutiffimo.  Quapropter  tyrannns,  ne 
mare  pervium  eifet  obfeffis,  claife  circa  urbem 
difpofita,  modis  eam  omnibus,  qua  parte  ma- 
ris  non  prastendit  obicem,  ftuduit  oppugnare. 
Marchio  vero  Sc  fui,  caventes,  nefbrte  Itali- 
carum  navium,  quibus  a  Sicilia  &  Apulia  urbi 
fubfidia  inferebantur,  interciperetur  commea- 
tus,  praeparatis  opportune  navibus  quas  in  pro- 
prio  portu  habebant,  navali  prcelio  ftatuerunt 
cum  hoftili  clafTe  confligere.    Qupd  &  fa&um 

i.  Et  captivi  Regis  reditu  Edi.fr.     i.  Mare  Cod.  nofier  AfS- 

eft 


3i7 


318  Liber    Tertius. 

eft  Deo  propicio,  &  caefa  vel  fubmerfa  multitu- 
dine  hoftium  ■  naves  nonnullas  ceperunt.  Ce- 
teri  vero,  fpectante  Saladino,  naves,  ut  evade- 
rent,  littoribus  alliferunt.  Qup  cafu  ita  eft  con- 
fternatus,  ut  incenfis  machinis  &  foluta  obfi- 
dione  difcederet,  nihil  ulterius  contra  eandem 
urbem  aufurus.  In  fines  mox  Antiochenos  de- 
bacchantem  convertens  tyrannidem,  Principem 
Chriftianum  in  tantum  attenuavit  atque  x  in- 
fregit,  ut  capta  Laodicea  reliquifque  urbibus 
juris  ejus,  raram  illi  poflfeflionem  extra  muros 
Antiochenos  relinqueret.  Ipfam  quoque  maxi- 
mam  civitatem  ita  coartavit,  ut  ab  exterritis 
civibus  padfcum  extorqueret,  quod  ad  diem  cer- 
tum  urbem  refignarent,  nifi  forte  major  ex  Eu- 
ropa  exercitus  >  fiiperveniens  id  fieri  prohiberet. 
*  Porro  noftri  apud  Tyrum  fub  Marchione  pro- 
fperabantur  &  roborabantur  in  dies,  confluen- 
tibus  ad  eos  *  plurimis  ex  Chriftianis  provinciis 
Tranfmarinis.  Rex  quoque  Sicilias  competens 
illis  fubfidium  direxit.  Unde  fa&um  6  eft  ut 
plerumque  ad  prazdam  longius  excurrerent,  re- 
bufque  fortiter  &  profpere  geftis,  onufti  manu- 
biis  remearent.  Et  cum  fbrte  in  prasda  captivus 
infignior  Marchioni  obtigiflet,  eundem  lauda- 
bili  providentia  patre  mutavit,  qui  (ut  di<5tum 

I.  Jacob.  yhria.c  97.  hijf.  Orient.  fcribh  multas  naves  Saladini  fuc- 
cenfastiMarchione.Vic.  1.  Fregit  Edd.fr.  3.  Subveniens  Edd.pr.  4.E*- 
dem  eodem  feculo retulit  monachus  yfltifjiodor.  in  Chron.Vic.  5.  Plurimis 
Chriftianis  Tranfmarinis  Edd.  pr,    6.  Efi:  plerunque3ut  ad  Edd.fr. 

eft) 


LlBER      TERTIUS.  319 

efl)  captus  in  prcelio  maximo  infeliciter  apud 
hoftes  vivebat.    Rex  vero  Jerof blymorum,  mo- 
do  fiiperius  memorato  de  captivitate  reverfus, 
noftris  impedimento  magis  quam  folatio  fiiit. 
Cum  enim  Tyrum,   tanquam  jus  Regium,  a 
Marchione  repofceret,  &  Marchio  urbem,  tan- 
quam  ab  ipfo,  aeque  ut  cetera,  hoftibus  expo- 
fitam,  a  fe  autem  cum  multo  labore  fervatam, 
modis  illi  omnibus  denegaret,  feceffitTripolim, 
&,  aggregatis  fibi  plurimis,  Marchioni  erat  in- 
feftus.    Illis  itaque  hoc  mododifceptantibus,& 
aliis  quidem  '  pro  ifto,  aliis  vero  pro  illo  asmu- 
lantibus,  res  Chriftianse  in  Syria  minus  proce- 
debant.    In  qua  re  advertere  eft,  quam  fubtili 
aftutia  Saladinus,  immo  in  Saladino  diabolus 
eundem  Regem,  qui  z  totius  ab  initio  turbinis 
&  cladis  occafio  fuerat,  de  captivitate  emiferit, 
Chriftianis,  proculdubio  fub  fpecie  recti,  pro- 
fe&ibus  opponendum.    Quod  cum  in  illa  di£ 
ceptatione  ex  parte  claruerit,  in  5  hiis  certe, 
quas  confecuta  nofcuntur,  magis  claruit. 

Dc  morteUrbani  Papccy  &  inflitutione  Gregorii. 
Cap.    XXI. 

u  m  in  Oriente  circa  populum  Chriftia- 
num  talia  gererentur,  Urbanus  Papa 
Romanus  extremas  fbrti  fubjacuit,  &  fiicceflit 

x.  Pro  ifto,  <?c  aliis  pro  illo  Edi.  priores.     2.  Ab  initio  totius 
Edd.fr.      3.  His  Edd.  p: 

ei 


20  LlBER      TERTIUS. 

ei  venerabilis  Albertus,  ejufdem  *  Cancellarius, 
di&xifque  eft  Gregorius,  2  vir  plane  &  fapien- 
tia  &  vitas  finceritate  confpicuus,  semulationem 
Dei  habens  in  omnibus  fecundum  fcientiam,  8c 
fuperftitiofarum  confuetudinum,  quarum  in  ec- 
clefia  per  quorundam  rufticam  fimplicitatem  ci- 
tra  fcripturarum  audtoritatem  multitudo  ino- 
levit,  reprehenfor  acerrimus,  unde  a  quibufdam 
minus  difcretis  putatus  eft  s  turbato  per  ni- 
miam  abftinentiam  cerebro  delirare.  Sane  cum 
in  Oriente  illud  Chriftianse  plebis  extermini- 
um,  atque  irruptio  fandtae  civitatis  fiib  Pontifi- 
catu  Urbani  contigerint,  eidem  tamen  datum 
eft,  tantse  infelicitatis  fama  minime  fauciari. 
Rerum  quippe  infra  odtavas  Apoftolorum  Petri 
&  Pauli  infeliciter  geftarum  nuncii  circa  fefti- 
vitatem  beati  Lucse  Evangeliftae  ad  Apoftolicam 
fedem  venerunt,  Urbano  paulo  ante  ex  hac 
luce  fubtraclro,  &  mature  fubftituto  Gregorio. 
Qni  venerabilis  Pontifex,  trifti  nuncio  percul- 
fus,  ingemuit,  &  vi  doloris  anxius,  tam  enor- 
mem  Chriftiani  nominis  jadhiram  inconfblabi- 
Iiter  deploravit.    Aliquod  tamen  remedium  ad- 
hibere,  &  tanto  malo,  ne  latius  ferperet,  pia 
provifione  occurrere  fatagens,   hanc  illico  in 
orbem  Chriftianum  direxit  epiftolam. 


I,  Sedis  inferit  AIS.  Pk.  z.  llfdem  pingitur  coloribm  et  Monacho 
^hifiodo.  Jacob.  Vitri.  cap.yc).  Orient.  hiflor.  Joan,  Frafyuet.  inChron. 
Pic.     3.  Deefl  tuibato  in  Edd.  priorib. 


Epiftola 


LlBER      TerTIUS.  32I 

Epiflola  Gregorii  Papa. 

"Gregorius,  fervus  f  ervorum Dei,  Uni- 
"verfis  Chrifti  fidelibus  ad  quos  litterse  ifbe 
"  pervenerint ,  Salutem  &  Apoftolicam  bene- 
"di&ionem.  Audita  tremendi  feveritate  judi- 
"  cii,  quam  fuper  terram  Jerofolymitanam  di- 
"  vina  manus  exercuit,  tanto  fumus  nos,  &  fra- 
"  tres  noftri  horrore  confufi,  tantis  affli&i  do- 
"  loribus,  ut  non  facile  nobis  occurreret,  quid 
"  dicere  aut  facere  deberemus,  nifi  quod  Pfal- 
"  mifta  deplorat  &  dicit :  '  Deus  vemrunt  gentes 
"  in  hereditatem  tuam^  (2>c.  Ex  occafione  quippe 
"dilfenfionis,  quse  fnggeftione  Diaboli  facfa 
"  eft  nuper  in  terra,  acceflit  Saladinus  cum  mul- 
"titudine  armatorum  ad  partes  illas,  &  occur- 
"rentibus  Rege  &  epifcopis,  Templariis  &  Jio- 
"  fpitalariis,  baronibus  &  militibus,  cum  populo 
"  terrse  &  Cruce  dominica,  per  quam  ex  me- 
"moria  &  fide  paffionis  Chrifti  qui  pependit,  &■ 
"genus  humanum  2  redemit  in  ea,  certum  fibi 
"  contra  Paganorum  incurfus  folebat  effe  tuta- 
"men,  fa&a  eftcongreflio  inter  eos,  &  fupe- 
"  rata  parte  noftrorum  capta  eft  crux  dominica, 
"  trucidati  Epifcopi,  captus  eft  Rex,  &  univerfi 
"fereaut '  occifi  gladio,  aut  hoftilibus  manibus 
"  deprehenfi :  ita  ut  pauciflimi  per  fugam  dican- 
"tur  elapfi.  Ipfi  quoque  Templarii  &  hofpita- 
"larii  in  ejufdem  funt  occulis  decollati.     Nos 

1.  Pfal.  78.  P.     ».  In  ea  redemit  Edd.pr.    3.  Caefi  Edd.fr. 

S  f  "autem 


322  LlBER      TERTIUS. 

"autem  licetcum  Propheta  '  dicere  habeamus, 
"  Qujs  det  oculis  meu  fontem  lacrimarum,  &  plorabo 
cc  die  ac  notle  interfecios  populi  mei  ?    non  tamen 
"adeo  nos  dejicere  debemus,  utin  diffidentiam 
"decidamus,  &  credamus,   Deum  ita  populo 
"fiio  iratum,   ut   quod   communium  faciente 
"  multitudine  peccatorum  fieri  permifit  iratus, 
"non  cito  per  mifericordiam  pcenitentia  pla- 
"catus  allevet,  &  poft  lacrimationem,  exfulta- 
"  tionem  inducat.    Quifquis  fane  in  2  tanta  lu- 
"gendi  materia  non  luget,  non  tantum  fidei 
"  Chriftianas,  fed  ipfius  etiam  humanitatis  vide- 
cc  tur  oblitus  i  cum  ex  ipfa  periculi  magnitudine 
cc  3  ac  feritate  barbarica  Chriftianorum  fangui- 
"nem  fitiente,  ac  totam  fuam  in  hoc  +  appo- 
"nente  virtutem,  ut  *  prophanet  fancl:a,  &  cul- 
c<  tum  Dei  auferat  de  terra,  quod  nos  tacemus> 
ccdifcretus  quifque  valeat  seftimare.    Sane  cum 
"prophetse  prius,  ac  poftmodum  Apoftoli  la- 
cc  boraverint,  ut  divinus  cultus  efTet  in  terra  illa, 
cc  &  ad  omnia  climata  mundi  ex  ea 6  deflueret ; 
ccimmo,  quod  maximum  &  ineffabile  eft,  Deus, 
ccqui  ibi  voluit  falutem  operari,   per  feipfum 
ccad  hoc  dignatus  fit  laborare,  nec  lingua  di- 
cc  cere,  nec  fenfus  cogitare  poteft  quantum  no- 
ccbis  Sc  univerfo  populo  f  Chriftiano  dolendum 
ccfit,  quod  nunc  id  perpefTa  eft  terra  illa,  quod 


T.  f/ierem.  5.  P.  2.  Tanti  MS.  nofter.  3.  Et  Edd  pr.  4.  Po- 
nente  Eddpriores.  5.  Prophanare  MS  nofler.  6.  Difflueret  Edd. 
triores.    7.  Sic  etiam  MS.Pic*  sintex  ommittebatnr  Chriftiano. 

"fiib 


LlBER       TERTIUS.  32J 

"  fub  veteri  populo  legitur  pertuliife.  Nos  au- 
<c  tem  credere  non  debemus,  quod  ex  injuftitia 
"ferientis  judicis,  fed  iniquitate  potius  populi 
cCdelinquentis  ifta  »  provenerint.  Terra  illa 
tcdevoravit  habitatores  fuos,  Sc  nec  diu  habere 
cc  quietum  ftatum,  nec  tranfgrefTores  legis  di- 
"vinas  potuit  retinere.  Porro  z  nos  in  tanta 
cc  contritione  terrse  illius,  nori  folum  peccatum 
cchabitatorum  ejus,  fed  &  noftrum,  &  totius 
"populi  Chriftiani  debemus  attendere,  ac  ve- 
cc  reri,  ne  quod  reliquum  eft  terrae  illius  depe- 
cc  reat,  &  in  alias  etiam  poteftas  infidelium  de- 
"fseviat  regiones ;  cum  ex  omnibus  partibus  in- 
ccter  Reges  &  Principes,  civitates  &  civitates, 
cc  diffenfiones  audiamus  &  fcandala,  &  cum  Pro- 
cc  pheta  dicere  valeamus  :  3  N0n  eji  veritas^  non 
"ejl  fcientia  Dei  in  terra:  furtum  &  mendacium^ 
cc  +  homicidium  &  adulterium  inundaverwit,  ^Janztds 
"fanguinem  tetigit.  Cogitate  itaque  filii,  qua- 
"liter  tranfeant  univerfa,  &  pariter  tranfeatis 
cc  &  vos :  &  date  5  veftra,date  quoque  vos  ipfbs, 
ccnon  in  exterminium,  fed  in  confervationem 
"  ei,  a  quo  Sc  vos  Sc  veftra  omnia  recepiftis  ; 
ccnec  dicimus  dimittite,  fed  prosmittite  in  cce- 
"lefte  horreum  quse  habetis :  &  reponite  apud 
cceum,  6  apud  quem  serugo  non  demolitur  aut 
"tinea,  nec  fures  efFodiunt  aut  furantur,  labo- 


1.  Piovenerunt  Edd.fr.  z.  Deeft  nosin  Edd.  priorib.  3.  0/«4. 
P.  4.  Et  homicidium,  &  adult.  EM.fr,  J.  Vcftra3  &  date  Edd. 
friorts.    6,  Matth.  6.  P. 

S  f  2  w  rantqs 


3  24  t   IBER      T   E   R   T   I    U   S. 

a  rantes  ad  recnperationem  terrse  illius,  in  qua 
"  pro  falute  noftra  r  veritas  de  terra  orta  eft,  & 
"fuftinere  pro  nobis  -  crucis  patibulum  non  de- 
<c  fpexit.  Et  exemplo  veftro  alios  exhortamini, 
"  ut  ad  ponendas  pro  fratribus  animas  confor- 
"tentur,  &  a  vobis  addifcant,  qualiter  in  obfe- 
<c  quium  creatoris  fui  &  perfonas  &  fubftantias 
"fuas  impendant,  recolentes  non  effe  novum 
ccquod  terra  illa  judicio  divino  percutitur^  fed 
cc  nec  efle  infolitum,  ut  flagellata  &  caftigata 
"mifericordiam  confequatur.  Poterat  quidem 
"  Dominus  fola  eam  voluntate  fervare,  fed  non 
"iiabemus  ei  dicere  cur  ita  fecerit.  Voluit  enim 
"  fbrfitan  experiri,&  in  notitiam  ducere  aliorum, 
"fi  aliquis  fit  intelligens  aut  requirens  Deum, 
ccqui  oblatum  fibi  tempus  pcenitentias  hilari- 
cc  ter  ampleclatur,  &  animam  ponendo  pro  fra- 
"  tribus ,  confummetur  in  brevi  &  compleat 
"tempora  multa.  Eis  antem,  qui  corde  con- 
cc  trito  &  humiliato  fpiritu  laborem  itineris  hu- 
"jus  afTumpferint,  &  in  pcenitentia  peccato- 
ccrum,  &  fide  recla  decefferint ;  plenam  fuo- 
"rum  criminum  indulgentiam,  &  vitam  polli- 
<ccemur  asternam.  Sive  autem  fupervixerint, 
"fivemortui  fuerint,  de  omnibus  peccatis  fuis, 
"de  quibus  re<5tam  confeffionem  fecerint,  im- 
"pofitse  fatisfa6tionis  relaxationem  de  Omni- 
"  potentis  Dei  mifericordia,  &  Apoftolorum 
<c  Petri  &  Pauli  audtoritate,  &  noftra  fe  nove- 

i.  Pfal.84.  P-    *•  Patibulum  crucis  Edd.  pr. 

"rint 


LlBER      TERTIUS. 

"rint  habituros.  Bona  quoque,  •  ex  quo  cru- 
"  cem  acceperint,  cum  fuis  famulis  fub  fanc-tae 
"Romanas  ecclefia;,  2  nec  non  &  Archiepifco- 
"porum,  Epifcoporum,  atque  aliorum  Praelato- 
"  rum  Ecclefise  proted:ione  confiftant  j  &  nul- 
"lam  de  5  hiis  qua^  in  iiifceptione  ^crucis  qui- 
"ete  poffederunt,  donec  de  ipforum  reditu  vel 
"obitucertiflime  cognofcatur,  fuftineant  qua> 
"  ftionem  ;  fed  bona  eorum  integra  interim  ma- 
"  neant  &  quieta.  Ad  dandas  quoque  ufuras,  fi 
"  tenentur  alicui,  redderenon  cogantur.  Nec 
"eant  in  veftibus  pretiofis  &  cum  canibus  five 
"avibus  aut  aliis  quse  oftentationi  potius  ?  & 
"lafciviae,  quam  neceflariis  videantur  ufibus  de- 
"fervire,  fed  modefto  apparatu  &  habitu,  in 
"  quo  poenitentiam  potius  agere,  quam  inanem 
"afFe&are  gloriam  videantur.  6Data7Feren- 
"tiniIIIIto.  Cal.  Novembris." 

De  tranjitu  Gregorii  Papce. 
Cap.     XXII. 

Hac  igitur  Epiftola  in  orbem  dire&a, 
idem  reverendus  Pontifex  pia?  fbllicitu- 
dinis  inftin&u  Pifas  contendit,  Pifanos  &  Janu- 
enfes,  jugi  &  inveterata  difcordia  diflidentes, 
Deo  au&ore  reconciliaturus,    vel  ferales  illas 

i.  Ipforum  addit  MS.  Pk.     z.  Nec  non  Archiepifcoporum,  & 
*Epifcoporum  Edd.  fr.     3.  His  Edd.  fr.     4.  Sanftae  addit  MS.  Pic. 
5.  Aut  Edd.fr.     6.  fJarum  literarum  meminit  nominatim  yibbas  Ufferg. 
in  Chron,  Pic    7.  Ferentinae  MS.  nofter. 

ini- 


325- 


126 


LlBER      TERTIUS. 

inimicitias  protenfioribus  faltem  induciis  fuf- 
penfiirus ;  ut,  fublatis  vel  ad  tempus  fepofitis 
ftudiis  partium,  uterque  populus  (  quorum  & 
opes  ampliffimas,  &  vires  erant  terra  marique 
ingentes)  in  Chriftianae  expeditionis  commu- 
niter  accingeretur  negotium.  Pifas  '  ergo  in- 
greffus,  primos  Januenfium  evocavit,  &  fecun- 
dum  datam  fibi  fapientiam,  cooperante  Ponti^ 
ficali  reverentia  feroces  hinc  inde  animos  fe- 
dare  curavit.  Cumque  per  religiofam  2  ejus 
operam  opus  pacis  procederet,  jamque  arripi- 
endi  melioris  propofiti  meditatione  inveteratas 
illse  ferocium  populorum  languefcerent  fimul- 
tates,  febre  correptus  poft  dies  pauciflimos  a- 
pud  Pifas  valedixit  huic  mundo,  bonis  paftori- 
bus,  ut  de  tali  viro  credi  fas  eft,  fociandus  in 
ccelo.  Cui  fiicceffit  Clemens,  ibidem  ele&us 
&  inthronizatus,  qui  jaclra  3  pacis  femina  pio 
ftudio  fbvit  &  ad  frudhim  perduxit. 

Quomodo  fleges  crucem  acceperunt  cum  nobilibus 
plurimis. 

Cap.    XXIII. 

Sane  triftis  ille  rumor  rerum  in  Oriente 
male  geftarum,  orbem  +  in  brevi  pervaga- 
tus,  omnium  quidem  Chriftianorum  cordibus 

l.  Sicetiam  MS.Pic  ^nteat  quoque^-o  ergo.  z.  Illius  Edd.pr. 
3.  SicetiamMS.  Pie.^fnteaomitttbatur  pacis.  4.  Ita  yuoque  Edd.fr. 
sinm  omittebantm  in  brcvi. 

ftuporem 


LlBER      TERTIUS.  327 

ftuporem  &  horrorem  invexit ;  multorum  au- 
tem  id  ipfum  tanquam  prseclara  quasdam  exer- 
cendse  virtutis  occafio  ad  aemulandum  animos 
erexit.  '  E  quibus  Richardus  Comes 2  Pi&aven- 
fis  Regis  Anglorum  filius,  &  fucceffor  futurus, 
nuncium  forte  3  hujufcemodi  inclinato  jam  die 
accipiens,  abfque  ulla  deliberatione  laudabile 
propofitum  toto  mox  pe&ore  combibit;  &  fum- 
mo,  ut  dicitur,  mane  in  argumentum  futurae 
peregrinationis  &  expeditionis,  *  charadfcerem 
dominicum  fblemniter  accepit.     Qup  audito 
pater  filuit  ufque  ad  filii  adventum.    Et  cum 
adefTet  pofl  dies  aliquot;  me,  inquit,  incon- 
fulto  rem  tam  arduam  *  arripere  minime  de- 
buifti.  pio  tamen  propofito  tuo  nequaquamad- 
verfabor,  fed  ita  illud  profequar,  ut  a  te  egre- 
gie  impleatur.    Erat  autem  tempus  hiemale,  & 
nullus  adhuc  magnorum  Principum  fignum  Do- 
mini  acceperat ;  fed  omnes  circa  6  hoc  ancipites 
fiuctuabant,  cum  tamen  1  adhuc  divini  timoris 
ftimulos  ailidue  paterentur.    Tandem  vero  Ar- 
chiepifcopus  Tyrius  a  partibus  veniens  Orien- 
tis,  &  duriora  nuncians ;  tam  prasfentes,  quam 
etiam  imminentes  Orientalis  ecclefias  miferias 
ita  in  auribus  publicis  deploravit,  ut  duo  magni 
Reges  Francorum  &  Anglorum  tradtandi  gra- 
tia  quidnam  facerent  terrae  Jerofolymitanas  ab 

1 .  Ex  quibus  Edd.pr.  z.  Piftavienfis  Ed.yintv.  j.Hujufmodi 
Edd.fr.  ^.videNotat.  5.  Arripere  debuifti?  pio,  oww^iminiine, 
Edd.  fr.  Et  tamtn  in  Cod.fm  non,  legi  monnit  Phardnt.  6.  Hxc  Edd. 
fr.    7.  Ad  hoc  MS>  nojltr. 

hoihbus 


328  Liber    Tertius, 

hoftibus  liberandaa,  '  ad  fblenne  colloquium 
2  in  terrarum  confiniis  cum  Epifcopis  &  Proce- 
rum  fuorum  frequentia  convenirent.  Et  qui- 
dem  paulo  ante,  uti  fuperius  expofitum  eft,  ho- 
ftiliter  difcordaverant,  nec  finierant  inimicitias, 
fed  induciis  ad  tempus  fufpenderant.  Verum 
in  illo  colloquio,  dum  religiofa  intentione  non 
fua,  fed  quae  Chrifti  funt  qusererent,  nulla  vel 
admodum  languida  priftini  rancoris  irrepfit  me- 
moria,  fed  omni  propter  Chriftum  fimultate 
&  quasftione  ita  5  confbpita  ut  fepultam  crede- 
res,  paribus  votis  &  ftudiis  Chriftiano  negotio 
intenderunt.  Itaque  in  multo  devotionis  fer- 
vore  furgentes,  fignum  Regis  Regum  in  ejus 
mox  militiam  accingendi  per  manum  memorati 
Archiepifcopi  acceperunt,  &  non  tantum  fua, 
fed  etiam  feipfos  eidem  +  praxlara?  militise  de- 
voverunt.  Quprum  exemplum  Dux  Burgundise, 
Comes  Flandrise,  &  '  Comes  Campaniae,  cum 
aliis  6  compluribus  utriufque  regni  nobilibus 
atque  ingenti  virorum  militarium  numero,  hi- 
lari  devotione  amplexi,  ipfi  quoque  figno  Do- 
mini  proprios  infignire  humeros,  feque  pro  ipfb 
laboribus  periculifque  exponere  gloriofum  du- 
xerunt.  Statuto  mox  tempore  quo  iter  arri- 
perent,  ad  necefTariam  provifionem  &  praspa- 

I.  Sic  etiam  MS.  Pic  sintea  emittebantur  ad  folenne  colloquium. 
%.  Terrarum  fuarum  confiniis  Edd.  pr.  3.  Sic  etiam  MS.  Pic.  yinteat 
fopita.  4.  Ita  quoqne  MS.  Pie.  ^ntea,  clars.  j.  Senefchallus  MS. 
Pic.     6.  Quam  pluribus  Edd.  pr. 

rationem 


LlBER       TERTIUS,  329 

rationem  tanti  itineris  atque  negotii  de  com- 
muni  confilio  ifta  fanxerunt,  &  redacta  '  in 
fcriptis  Epifcoporum  per  omnes  utriufque  regni 
provincias  direxerunt. 

Statuta  J^egum  in  fufceptione  ' Cructs. 

Ad  audientiam  Romanas  eccleiias  totiufque 
Chriftianitatis  pervenit  rumor  ille  miferabilis 
de  deftru&ione  terrse  Jerofolymitanse  &  ca- 
ptione  dominicas  crucis.  Unde  dominus  Papa 
&  Ecclefia  Romana  volens  huic  miferice  2  fub- 
venire,optimum  remedium  omnibus  qui  crucem 
acceperint  de  confueta  fedis  Apoftolicas  cle- 
mentia  ordinavit,  videlicet  quod  a  die,  qua 
quiilibet  crucem  accepent,  totius  pcena?  fibi 
injunc-be  habebit  de  peccatis  fuis,  de  quibus 
poenitens  fuerit  &  confeffus,  &  iimiliter  de  ob- 
litis  3  relaxationem.  Ordinante  igitur  provi- 
dentia  Dei,  domini  Reges  Francorum  Sc  An- 
glorum  cum  immenfa  multitudine  Archiepifco- 
porum,  Epifcoporum,  Baronum  utriufque  ter- 
rae,  crucem  Domini  fufceperunt :  &  de  com- 
muni  confilio  ftatutum  eft,  quod  unufquifque  (a)  1  Cen- 
tam  clericus  quam  laicus  decimam  omniiim*''' 
reddituum  fuorum  unius  anni,  &  mobilium  fuo- 
rum  quas  nunc  poilidet,  excepto  Blado  iftius 
anni,  dabit  ad  fubventionem  terras  Jerofblymi- 

1.  Sic  etiam  MS.  Pic.  ylntea^  in  fciiptis3  Epifcopis  &c.  z.  Ita 
quoque  MS.  Pic.  ^/tntea,  fubveniri.  3.  Deeft  relaxationem  in  MS- 
nojtro.  (a)  Notuia;  iB<z  margmates  ad  Conjtiiutionum  numerum fertinentest 
dcfiderantur  tam  in  Cod,  noftro  MS.  quam  etiam  in  Fdit.  yimverpienfi. 

T  t  tanas; 


3  30  Liber     Tertius. 

tanae ;  &  de  Blado  futuri  anni  dabit  fimiliter 
decimam.  Excipiuntur  libri  &  veftimenta,  & 
veftes  &  tota  Capella  clericorum,  &  equitaturae 
eorum,  &  ornamenta  ecclefiamm,  &  fimiliter 
veftes,  &  equi,  &  l  arma  militum,   &c  lapides 

z.conjih.  pretiofi  utrorumque.  Quicunque  autem  cleri- 
cus  aut  laicus  crucem  acceperit,  nihil  dabit,  & 
de  hominibus  terrse  fiiae  decimam  habebit,  ex- 
ceptis  burgenfibus  &  ruiticis,  nifi  aifenfu  do- 
minorum  fuorum  crucem  acceperint.  Omnibus 
ergo  hanc  decimam  legitime  reddentibus  de  mi- 
fericordia  Dei  confiii,  medietatem  :  pcense  fibi 
injundtae  condonamus,  remiffionem  nihilominus 
3  facientes  &  de  decimis  hucufque  non  legitime 
datis,  &  de  peccatis  oblitis.  Si  autem  de  aliquo 
dubium  fuerit,  quod  legitimam  decimam  non 
dederit,  per  feptem  legales  homines  de  *  vineto 
ejus  veritas  inquiretur,  & 5  hsec  legitime  fieri 

l.confiit.  fub  anathematis  vinculo  praecipietur.  Statutum 
eft  etiam  a  dominis  Regibus,  &  ab  Archiepifco- 
pis  &  Epifcopis  6  & 7  omnibus  Baronibus  con- 
ceffum,  ut  quicunque  clericus  vel  laicus  crucem 
acceperit,fi  redditus  fuos  ante 8  invadiaverat,exi- 
tus  hujus  anni  integre  habeat ;  &  tranfa&o  an- 
no  creditor  redditus  rehabeat ;  ita  quod  fruc-tus, 
quos  inde  *  perceperit ,   in  folutionem  debiti 

i.  Armatura  Edd.pr.  i.  Sibi  poenae  Edd.  pr.  3.  Facientes  de 
decimis  hucufque  legitime  non  datis  Edd. priores.  4,  Vineto  fuo 
veritas  Edd.  priores.  slt  vicenis  [/  vicinis]  ejus  veritas  in  Cod.fuo 
legimonuit  Picardus.  5.  Hoc  Edd.pr.  6.  Comitibus  addit  MS.  Pic. 
■7.  Deefi  omnibus  m  Edd.pr.  8.  Invadiaverit  Edd.  pr.  9.  Sk  etiam 
MS.  Pie.  ^inieat  acceperif.  COttipU- 


x 


Liber     Tertius.  331 

coinputentur,  ufuris  non  currentibus  fuper  de- 
bitis  ante  crucem  contracl:is,  quamdiu  debitor 
in  peregrinatione  erit.  Omnes  etiamtam  cleri-  4.  conjlit. 
ci,  quam  laici,  qui  in  hac  peregrinatione  profi- 
cifcentur,  licite  poterunt  invadiare  redditus 
fiios  live  ecclefiafticos,  five  alios,  ufque  ad  tres 
annos :  ita  quod  creditores,  quicquid  de  debi- 
toribus  contingat,  inde  fecuri  r  erunt.  Sed  &  %.cwp. 
omnium  eorum,  qui  in  hac  peregrinatione  de- 
cefTerint ;  pecunia  fua,  quam  fecum  attulerant, 
ad  fuftentationem  fervientium  fuorum,  &  auxi- 
lium  terras  Jerofolymitanas,  &  ad  fuftentatio- 
nem  pauperum,  juxta  confilium  difcretorum  vi- 
rorum,  qui  ad  hoc  ftatuentur,  dividetur.  2  Sta- 
tutum  eft  etiam  ut  nullus  enormiter  juret,  & 
quodnullus  ad  aleasvel  ad  deciosludat;  &  quod 
nullus  vario,vel  *  grifio,  vel  fabellinis,  vel  efcar- 
letisutatur;  &  quod  omnes  tam  clerici  quam 
laici  duobus  ferculis  *  ex  empto  fint  contenti,  & 
quod  nullus  aliquam  mulierem  fecum  in  pere- 
grinatione  ducat,  nifi  lotricem  peditem,  de  qua 
nulla  fufpicio  habeatur,  &  quod  nullus  habeat 
pannos  decifos  vel 5  laceatos. 


X.  Ttaquoqut  MS.  Pic  ^4nteatettznt.  2-K.  i.  Conjlit. P.  j.Grifo 
Edd.  priores.  4.  Ita  quoque  MS.  Pic.  ylntea  dejlderabantur  ex  empto. 
5 .  Laceratos  Edd.  friores.    3LaCC  "vox  notijiima  ejl  ytn^Jis. 


Tt  2  De 


332  Liber     Tertius. 

De  exaUione  decimarum,  &  quomodo  Imperator  cum 
fuis  crucem  accepit. 

Cap.   XXIV. 

Soluto  ergo  coetu,  inquoReges  fumpto 
chara&ere  dominico  de  afTenfu  ommum, 
qui  aderant,  Epifcoporum  atque  nobilium  '  ifta 
decreverunt5illuftris  Rex  Anglorum  in  proprium 
fub  celeritate  regnum  tranfve&us,  celebrem  lo- 
co  opportuno  conventum  inftituit ;  &  ea,  quse 
in  partibus  placuerant  Tranfmarinis,  Prsefulum 
&  Procerum  Anglias  favore  promptiffimo  ro- 
boravit.  Tunc  Archiepifcopus  Cantuarienfis, 
Epifcopi  Dunelmenfis  &  Norwicenfis, multique 
nobiles  regni  regio  accenfi  exemplo,  fignum  fa- 
crum  fblemniter  z  fufceperunt ;  plures  quidem 
mera  devotione,  quidam  vero  minus  fincere,  id 
eft,  vel  regia  juilione,  vel  ut  fe  Principi  propen- 
fius  commendarent,  juflionem  ejus  pra^venien- 
dam  arbitrantes.  Nec  non  3  &  multitudo  co- 
piofa  clericorum  8r  +  fflilitum ,  Burgenfium  & 
rufticorum,  Regis  &  nobiliumin  cundtis  Angliae 
finibus  fequi  curavit  exemplum,cum  s  &  in  pro- 
vinciis  eadem  fierent  Gallicanis.  Exigebantur 
autem  decimas  juxta  formam  praefcriptam,  tan- 
tseque  peregrinationi  fumptus  neceflarii  ftudio 
pervigili  prasparabantur.    Fredericus 6  quoque 

l.  Ita  Eddpr.  z.  Sufceperunt  ;  quidam  mera  Edd.  pr.  $.Deefl 
&  in  Ed.  Pic.  4.  Militum  Burgenfium  atcjue  rufticorum  :  Edd.fr. 
5.  Deefi&  inEdd.  priorib.     6.  V"\de  Notas. 

Impe- 


LlBER      TERTIUS. 

Imperator  Romanus  non  diu  pafTus  eft  memo- 
ratis  regibus  in  hac  parte,  vel  indevotior  vel 
legnior  inveniri.  Convocatis  itaque  primis  im- 
perii,  ingentis  animi  propofitum  declaravit: 
ornanfque  fblemniter  figno  dominkce  humilita- 
tis  imperialis  apicem  majeftatis,  fubditis  duci- 
bus  &  gentibus  fbrmam  efficaciflimam  praebuit. 
Tantus  enim  repente  ad  '  fufcipiendam  pro 
Chrifto  peregrinationem  periculofiilimam  in 
magnis  Ducibus  &  ferociffimis  Germanise  popu- 
lis  fidei  &  devotionis  fervor  incanduit,ut  dicere 
fas  effet,  digitus  Dei  efl 2  hoc.  Itaque  fere  cunctse 
nominis  Chriftiani  provinciae  ad  maturandum 
iter  propofitum,  immenfis  apparatibus  ftudiif- 
que  fervebant. 

De  rupto  fadere  a  J^ege  Francorum,  &  confecuta 
morte  Regis  Anglorum. 

C  a  p.  XXV. 

Vekum  3  ita  fervente  fidelium  devotione 
Principum  &  populorum,  antiqui  hoftis 
tam  bona  initia  corrumpere  geftientis  malitia 
non  quievit.  Cum  4  enim  illuftris  Rex  Anglo- 
rum  in  regno  proprio  quietus  confifteret,  &", 
prout  tantum  decebat  Principem,  ad  futuram 
expeditionem  modis  fe  omnibus  prsepararet  j 

1.  Sufcipiendum  pro  C.  pereg.  peviculofam  in  m.  Ducibus,  fe*. 
f  ociflimis  E dd.  priores.     i.  Sic&v.c.  licet  videatur  legendum  hic  :  fic 
enim  habetur  Exod,  8.  ytuEloY  ntulit.  Pic.     3.  Deefi  ita  in  Edd.  friorib. 
4-  Deefi  enim  in  MS.  Pic 

Rex 


333 


334  Liber    Tertius. 

Rex  Francorum,  nefcio  unde  ftimulatus,  rupta 
fide  foederis  fblemniter  inter  ipfos  fanciti  ufque 
ad  reditum  utriufque  a  partibus  Orientis ;  & 
nuila  figni  dominici,quod  focialiter  fufceperant, 
reverentia  habita,  fubito  fiirore  excanduit,  & 
caftrum  « nobile,  quod  z  Radulfi  dicitur,  eratque 
pofTeflio  Regis  Anglorum,  quorundam  ( ut  dici- 
tur)  nequiflimorum  proditione  improvifus  ufur- 
pator  intravit.  Qup  fuccefTu  elatus,  mutato 
vel  potius  exufflato  expeditionis  Jerofolymi- 
tanse  propofito,  grandiora  moliebatur.  Quibus 
celeriter  agnitis,  Rex  Anglorum  fufcepti  pii 
propofiti  gratia  mitius  agere  ftuduit,  &  mature 
transfretaturus,  viros  honoratos  cum  verbis  pa- 
cificis  ad  prsevaricatorem  prsemifit.  Verum  ille 
ad  omne  blandimentum  inflexus  &  rigidus,  efc 
frenatiore  fuperbia  peftilentibus  cceptis  incu- 
buit.  Cumque  Rex  Anglorum  transfretaffet, 
bonorum  ftudio  virorum  ad  colloquium  folem- 
niter  3  convenerunt :  Rex  quidem  Anglorum 
querelam  rupti  fbederis  &  illatae  fibi  injurias  ^po- 
fiturus,  Rex  vero  Francorum  tanquam  de  *  hiis 
rationem  redditurus.  At  fub  hac  quafi  fiducia 
re&itudinis,  myfterium  operabatur  iniquitatis, 
uti  ex  eo,  quod  confecutum  eft,  dedit  intelligi. 
Richardus  enim  6  Pi&avenfis  tunc  Comes,  Re- 
gis  Anglorum  filius,  qui  fignum  Domini  (J  ut  fii- 

I.  Vide  Notas.  l.  Cha(leau  Rous  in  Diceceji  Bituricenfi.  Pic.  Pro  Ra- 
dulfi  veroin  Edd,  priorib.  Rodulphi  legitur.  3.  Sic  etiam  MS.  Pic 
yintea%  venerunt.  4.  Ita  quoque  MS.  Pic.  ^fntea,  propofiturus. 
5 . sintea,  his.    tf.Pittavienfis  in  Eddfriorib.    T.Cap.ii.  bujus libri.  P. 

pra 


LlBER      TERTIUS.  335- 

pra  didtum  eft) '  primus  acceperat,Francorum,ut 
creditur,  aftutia  abftrad:us  atque  ille&:us,in  ipfb 
fblemni  Regum  colloquio  a  patre  deficiens,  ad 
partes^tranlivithoftiles.  Quo  cafu  confternatus 
pater,  cum  caufe  malorum  ingravefcerent,  ver- 
bis  pacificis  cum  3  hiis  qui  *  oderunt  pacem  aere 
inaniter  verberato  difceflit,  nefciens  penitus  cui 
fe  crederet,  cum  tam  infilialem  jam  filium  ex- 
pertus  efTet.    Illico  bellum  utrimque  inftruitur, 
fed  viribus  animifque  difparibus.    Idem  enim 
Richardus,  quem  pater  ducatui  Aquitanico  prse- 
fecerat,  parentem  J  fibi  militiam  ad  partes  Re- 
gis  Francorum  traduxit.    Plurimi  quoque  6  po- 
tentum  Normannias,  &  Andegavise,  five  Britan- 
niae,  fide  exufflata,  manifefte  jam  a  patre  defi- 
cientes  ad  filium,  in  ejus  gratiam  Francorum 
auxerunt  exercitum .    Unde  fac-tum  eft,  ut  Regi 
Anglorum  praeter  ftipendiarios  parcior  aflifteret 
numerus,&  ipfe  quoque  circa  eum 7  nutabundus. 
Itaque  RexFrancorum  cum  Comite 8  Pi&avenfi 
&  infinitis  copiis  terram  Regis  Anglorum  nullo 
obfiftente  ingreffus,  ad  urbem  *  Cenomannen- 
fem,   ubi  idem  Rex  cum  fuo  exercitu  moraba- 
tur,  pertendit.  Quo  ille  cognito,  cum  &  inftru- 
<5hi  copiarum  ad  fubeundum  belli  difcrimen  fe 
longe  imparem  cerneret  &  obfideri  ab  hoftibus 
formidaret,  incenfa  urbe  &  multa  fupelle&ile 

1 .  Prius  Edd. pr.  z.  Tranfiit  Edd.pr.  ^.HisEdd.pr.  q.Itaqni- 
dem  V.  C.  licet  -videatur  legendum,odeiant.  Pic.  5.  Filii  pro  fibi  in  MS. 
Pic.  6.  Votentium  Edd.  pr.  7.  Mutabundus  Edd. pr.  8.Sicetiatn 
MS.  Pk.jiMMi  Pi&avienfi.    9.  Cinomannenfcm  MS-  nofler. 

abjedta 


33<*  Liber    Tertius. 

abje&a  profugit,  &  '  ipfe  quidem  in  tutiora  fe 
loca  recepit.  Porro  exercitus,  qui  eum  fequi 
videbatur,  defluxit.  Tunc  Joannes  filiorum  ejus 
minimus,  quem  tenerrime  diligebat,  receflit  ab 
eo,  ne  fratribus  diffimilis  &  minus  frater  vide- 
retur.  Hoftes  autem  urbe  z  Cenomarmefi  cum 
arce  potiti,  urbem  quoque  Turonicam  cum 
arce  ejus  procurrente  impetu  expugnarunt :  de 
obfidenda  quoque  urbe  Andegavenfi  confequen- 
ter  tra&antes.  Tot  malis  Rex  Anglorum  an- 
xius,  &  maxime  ex  junioris  filii  defe&ione  ani- 
mo  faucius,  quem  dum  ?  fpeciali  ampledteretur 
affedtu,  ejufque  immoderatius  promotioni  in- 
tenderet,  feniorem  filium  irritaffe  videbatur, 
vexatione  dante  intellec-tum,  manum  Domini 
contra  fe  attendit  ♦  extentam,  eoque  aucl:ore 
ad  caftigationem  malorum,  quse  fecerat,tantam 
rerum  mutationem  repente  circa  fe  facStam. 
Denique  ex  multa  moeftitudine  febrem  accer- 
fivit,  qua  invalefcente,  poft  dies  aliquot  apud 
Chinonem  vitam  finivit.  Hunc  finem.habuit  in- 
clitus  ille  Rex  Henricus  inter  Reges  5  orbis  ter- 
rarum  nominatiffimus,  &  nulli  eorum  vel  ampli- 
tudine  opum,  vel  felicitate  fucceffuum  paulo 
ante  fecundus.  Hoftes  vero  audito  ejus  incom- 
modo  mitius  agere  coeperunt  j  &  maturatis  in- 
duciis  bellum 6  fiifpenderant,  cum  ecce  clariffimi 


t .  Dee(l  ipfe  in  Edd.  primb.  x  .Cinomannenfi  MS.  nofiro.  3 .  Spe- 
cialiter  Edd.  fr.  4.Executam  MS.  Pk.  I-Deeft  orbis  in  Edd.priorib. 
6.  Sufpenderunt  Edd.  f>r. 

olim 


Liber     Tertius.  337 

olim  fideris  occafus  nunciatur.  Turbatus  nuncio 
Comes  l  Pic-tavenfis  ingemuit,  &  ad  expiandum 
quod  viventi  patri  minus  officiofus  extiterat, 
in  officio  paterni  funeris  vel  fero  fe  filium  com- 
probavit.  Hoftes  quoque,  qui  excellenti  glorise 
ejus  &  virtuti  femper  inviderant,  extinclum  la- 
mentafle  &  laudaffe  dicuntur  j  omniumque  ibn- 
fibus  expofitum  erat,  quanta  fit  vanitas  atque 
fallacia  z  excellentias  temporalis,  cum  illum,  qui 
tantus  paulo  ante  in  orbe  refulferat,  tam  mife- 
rabilis  fubito  cafus  abfumpfifTet.  Corpus  ejus, 
prout  ipfe  in  extremis  pia  devotione  didtaverat, 
ad  illud  famofiim  &  nobile  monafterium  femi- 
narum  (quod  fons  XEbraudi  «-dicitur)  deporta- 
tum,  ibidem  praefentibus  filiis,  atque  afliftente 
nobilium  multitudine  juxta  magnificentiam  *  re- 
giam,  fepultum  eft.  Idem  namque  monafterium, 
celeberrimse  religionis  titulo  inclitum,  fpeciali- 
ter  vivus  coluerat,  &  tantis  prasvenerat  benefi- 
ciis,  ut  in  eo  potiflimum  juxta  meritum  votum- 
que  proprium  corpori  fuo  locum  requietionis 
fub  expedtatione  finalis  refurre&ionis  deberet 
accipere.  Silendum  vero  non  arbitror,  quod  a 
quodam  venerabili  viro  audifTe  6  me  memini  afc 
ferente  fe  idipfum  accepiffe  a  quodam  religiofb 
ejufdem  monafterii  fratre  ita  narrante.     Qua?- 

i.  SicetiamMS.  Pic.  ^4nteat  Pi&avienfis.  2.  Gloriae  pro  excel- 
lentiae  in  Edd.  priorib.  3.  Ebrandi  Edd.fr.  Ebrardi  autem  in  Cod. 
fmvet.  legi  monuit  Picardus.  4.  Vide  Notas  ad  200.  S.  Bernard.  Epift. 
Htnrici  autem  fepultura  vi/itur  etiamnum  in  choro  virginum  Fonte-Bral- 
dtnfium.  Pic.     5 .  Deeji  regiam  in  Edd.  priorib.    6.  Dteft  me  in  Edd.  pr. 

Uu  dam 


338  Liber     Tertiu*. 

dam  noftrse  congregationis  perfbna  laudabilis 

1  abundantiorem  Regi  AngIorum,tanquam  prse- 
cipuo  monafterii  noftri  patrono,  afFecliim  im- 
pendens,  pro  ejus  falute  Omnipotenti  Domino 
propenlius  fupplicabat:  cumque  defideraret 
noffe,  quse  vel  de  mifericordia,  vel  de  judicio 
fuperni  moderatoris  eidem  effent  Regi  even- 
tura,  ante  tempus,  quo  Reges  fignum  domini- 
cum  fufceperunt,  tale  a  Domino  de  Rege  di- 
le&o  in  fomnis  refponfum  accepit.  Signum  meum 
Juper  fe  Ievabit,fed  in  tormento  tormentum  portabit : 

2  nam  uterus  uxoris  fuce  contra  eum  intumefcet,  (3 
ad  ultimum  3  cum  velatis  velabitur.  Hujus  nimi- 
rum  refponfi  veritas  declarata  eft  in  ejufdem 
Principis  devotione,  qua  dominicum  fibifignum 
impofuit,  &  in  *  hiis  quas  hanc  ejus  devotionem 
confecuta  funt,  ufque  ad  ejus  inter  velatas  (pro- 
ut  fuperior  narratio  patefecit)  fepulturam. 

De  moribus  J{egts  Henrici. 
C  a  p.    XXVI. 

Sane  idem  Rex  &:  pluribus,  quas  perfbnam 
*  ornarent  regiam,  fuifTe  nofcitur  virtuti- 
bus  prasditus,  &  quibufdam  nihilominus  vitiis 
obnoxius,  quse  Chriftianum  Principem  pluri- 
mum  dedecerent.  In  libidinem  pronior,  conju- 
galem  modum  exceffit,  formam  quidem  in  hoc 

i .  Habundatiorem  MS.  nofler.     z.  Sic  etiam  MS.  Pk.  ~>4ntea3 
jam.     3 .  yibefi  A  MS.  Pk.    4-  His  Edd.  pr.    $ .  Ornant  Edd.  pr. 

tenens 


Ltber     Tertius.  339 

tenens  avitam  :  fed  tamcn  avo  hujus  intempe- 
rantia^  palmam  reliquit.    Regina  pro  tempore 
fufficienter  ufus  ,ad  ibbolem,  ea  delinente  pa- 
rere,  iedfcando  voluptatem,  fpurios  fecit :  vena- 
tionis  delicias  a:que  ut  avus  plus  jufto  diligens  ; 
in  puniendis  tamen  pofitarum  pro  feris  legum 
tranfgreiToribus  avo  mitior  fuit.    Ille  enim  (ut 
fuo  loco  dictum  eft )  homicidarum  &  fericida- 
rum  in  publicis  animadverfionibus  nullam  vel 
parvam  elTe  ■  diftantiam  voluit.    Hic  autem  hu- 
jufinodi  trafgrefTores  carcerali  cuftodia,  five  ex- 
ilio  ad  tempus  coercuit.    Gentem  perfidam  & 
Chriftianis  inimicam,  Judasos  fcilicet  foeneran- 
tes  propter  largtora  qua^  ex  eorum  percipiebat 
fbenerationibus  commoda,  plus  jufto  fovit :  in 
tantum,  ut  in  Chriftianos  protervi  &  cervicoii 
exifterent,   plurimaque  eis  gravamina  irroga- 
rent.    In  exquirendis  pecuniis  paulo  immode- 
ratior  fuit :  fed  temporis  fequentis   fupra  mo- 
dum  excrefcens  malitia  juftificavit  eum  in  hac 
parte,  &  decentem  modum  ab  eo  innuit  elTe 
fervatum :  excepto  eo,  quod  vacantes  Epifco- 
patus,  ut   provenientia  perciperet  commoda, 
diu  vacare  voluit,  &  ecclefiafticis  potius  ufibus 
applicanda  in  fifcum  redegit.    Hoc  tamen  opus 
minus  regium  tali  excufatione  ( ut  dicitur)  tueri 
nitebatur.  Nonne  melius  eft,  ut  pecunice  -  iftas 
impendantur  neceiTariis  regni  negotiis,  quam  in 
Epifcoporum  abfumantur  deliciis?  Noftri  enim 

i.  Voluit  diftantiam  Edd.fr.    z.  Deeft  iftae  in  Edd.  priorib. 

Uu  2  tem- 


34°  Liber    Tertius. 

temporis  Prasfules  veterum  in  fe  formam  mi- 
nime  exprimunt :  fed  circa  officium  remiffi  & 
languidi,  totis  tnundum  brachiis  ampledtuntur. 
1  Hasc  dicens,  infamem  quidem  notam  noftris 
Praefulibus  inurebat :  ad  fui 2  vero  defenfionem, 
3  inanem  ratiunculam  texebat.  Sane  in  Eccle- 
fiamLincolnienfem,quae  obampliora  commoda 
vacafTe  diutius  nofcitur,  gravius  deliquit.  verun- 
tarnen  ante  fui  obitus  annos  aliquot  ad  hoc 
ipfiim  expiandum  deliclrum,  eidem  Ecclefise  re- 
ligiofi  paftoris  follicitudinem  ftuduit  providere. 
Clariffimos  ex  *  Alianore  Regina  filios  habuit : 
fed  (ut  digefta  fuperius  relatio  declaravit)  in 
filiis  clariffimis  infeliciffimus  ipfe  pater  fuit. 
Quod  utique  Dei  judicio  ex  duplicis  caufae  me- 
rito  creditur  accidiffe.  Eadem  quippe  regina 
Regi  Francorum  olim  conjun&a,  cum  ejufdem 
pertaefa  copuke,  ad  illius  nuptias  *  afpiraret, 
caufas  quaefivit  divortii :  folutamque  a  lege  pri- 
oris  viri,  in  facie  Ecclefiae,  quadam  (ut  ita  di- 
cam)  illicita  licentia,  ille  mox  fuo  accivit  con- 
jugio.  Unde  fa&um  eft,  Deo  fubtiliter  cuncta 
librante,  ut  ex  ea  in  propriam  perniciem  prae- 
claram  fobolem  procrearet.  Juftum  quoque 
erat,  ut,  qui  filios  nimis  tenere  diligens,  pluri- 
bus  nocuiffe  nofcitur,  dum  filiorum  plus  jufto 
promotioni  intenderet ,    eorum  vel  improbis 

i.  Hoc  Edd.  pr.  z.  V.C nec.  P.  3.  Refle  dixit  inanem  :  cum  aliena 
injuflitia  non  minuat  nofiram,  ^tngliacput,  fi  tot  habmQet  I\eges,  cpiot  Epif- 
c«pos:  hs  felix  &  praclara  j  illis,infelix  igwbilifyne,  paruiflet.Vic,  4.A- 
lienora  Eddpr.    f.  Sk  etiam  MS.  Pk.  sintea}  adfpiraflet. 

1  moti- 


LlBER       TERTIUS.  541 

1  motibus,  vel  immaturis  mortibus  vapularet. 
Hoc  autem  totum  accidifle  manifeftum  eft,  fii- 
perni  utique  examinis  ordinatione  pulcherrima. 
Porro  quia  nondum  (ut  credo)  fatis  defleverat 
illius  infeliciflimse  obftinationis  rigorem,  quem 
adverfus  venerabilem  ArchiepifcopumThomam 
habuerat,  tanti  Principis  tam  miferabilem  fu- 
ifle  exitum  arbitror,  ut  dum  ei  Dominus  in  hac 
vita  z  pia  feveritate  non  parceret,  in  aha  illi 
vita,  ficut  pium  eft  credere,  mifericordiam  prae- 
pararet.  Fuit  enim  in  illo  regni  faftigio  tu- 
endx  &  fbvendae  pacis  publicse  ftudiofiflimus : 
in  portando  gladio  ad  vindidtam  malefadtorum, 
quietem  vero  bonorum  3  minifter  Dei  multum 
ldoneus :  rerum  &  libertatum  ecclefiafticarum, 
ficut  poft  mortem  ejus  claruit,  defenfor  &  con- 
fervator  proecipuus.  Pupiilorum,  viduarum,  pau- 
perum,  in  fiiis  *  prasceptationibus  multam  cn- 
ram  habuit,  &  locis  plunbus  infignes  eleemo- 
fynas  larga  manu  impendit.  Viros  religiofos 
fpecialiter  honoravit :  &  res  eorum  sequo  cum 
fuis  *  dominicis  jure  confervari 6  mandavit.  An- 
tiquam  7  atque  inhumanam  circa  nauf ragos  con- 
fuetudinem  in  ipfis  regni  fui  initiis  eximia  pie- 
tate  correxit :  atque  hujufmodi  homimbus  ab 
sequoreo  difcrimine  liberatis,  humanitatis  ofli- 
cium  exhiberi  praecipiens ;  graves  in  eos  pcenas 

1.  Moribus  Edd.fr.  z.  Sic  ttiam  MS.  Pic  sfmea  omittebanmr 
pia  fevevitate.  3 .  Dei  minifter  Edd.  fr.  4.  Ita  e  AtS.  nojiro.  Vix- 
ceptionibus  Edd.  alix.  5.  Sic  etiam  MS-  Pk,  ^dntea,  dominiis. 
6.  Praecepit  Edd.fr,     7.  Deefi  atque  in  Edd.  friorib. 

fanxit, 


342  Liber     Tertius, 

fanxit,  qui  forte  illis  in  aliquo  molefti  effe,  vel 

de  rebus  eorum  quippiam  ufurpare  prsefume- 

rent.   Nullum  grave  regno  Anglorum,  vel  ter- 

ris  fuis  Tranfmarinis  onus  unquam  impofuit : 

ufque  ad  illam  noviflimam  decimationem,caufa 

expeditionis  Jerofolymitanse,  quse  nimirum  de- 

cimatio  in  aliis  seque-fiebat  regionibus.    Tribu- 

tum  more  aliorum  Principum  fub  cujuflibet  ne- 

ceflitatis  obtentu  ecclefiis  five  monafteriis  nun- 

quam  indixit :  quibus  etiam  ab  angariis  &  ex- 

a£cionibus  publicis  religiofb  ftudio  immunita- 

tem  fervavit.    Difcrimen  fanguinis  &  mortes 

hominum  exhorrefcens,  armis  quidem,  cum  ali- 

ter  non  potuit,  fed  libentius  pecuniis,  cum  po- 

tuit,  pacem  quserere  ftuduit.  l  Hiis  aliifque  bo- 

nis  perfonam  ornans  regiam,  multis  2  tamen, 

ad  fola  ejus  mala  oculos  habentibus,  gratus  non 

fuit.     Ingrati  homines  &  converfi  in  3  arcum 

pravum,  proprii  mala  Principis  aflidue  carpe- 

bant :  bona  vero  nec  audire  f  uftinebant,  quibus 

utique  fequentis  temporis  fola  vexatio  jam  de- 

dit  intelledfcum.    Quippe  prsefentium  malorum 

experientia,  bonorum  ejus  induxit  memoriam  : 

atque  hominem  in  diebus  fuis  fere  omnibus 

tam  invifum,  egregium  &  utilem  fuiffe  Princi- 

pem  declaravit.    Salomonem  quoque  Regem 

pacificum,  qui  populum  Ifraeliticum  ad  fummi 

I.  His  Edd.  pr.  i.  Tantum  ad  fola  Edd.fr.  3.  Animum  fro 
aicum  m  Edd.  priorib.  Arcum  tamen  in  fuo  Cod.  kgi  monuit  Picardus. 
Et  certe  aptius  Qntjuh  ipfe  Picardm :)  refpexit  enim  Auftor  illud 
Pfal.  77.  converfi  funt  in  arcum  ptavum. 

honons 


Liber     Tertius.  343 

honoris  faftigium  &  prasclaras  divitias  extulit, 
eidem  tamen  populo  minus  placuifTe,  verba  illa 
ad  filium  ejus  fatis  inlinuant :   r  Pater  tuus  ag- 
gravavit  jugum  nofirum  :  tu  allevia  jugum  noJlrumy 
&  ferviemus  tibi.    Porro  quod  idem  filius  con- 
querenti  populo,  puerili  levitate  comminando 
refpondit,  fcilicet :  2  minimus  digitus  meus  groj- 
Jior  eji  lumbu  patris  mei.    Pater  meus  aggravavit 
jugum  vejlrum ;  ego  addam  jugo  vejlro.  Pater  meus  cce- 
cidit  vos  JlagelliS)  ego  ccedam  vosfcorpionibus.  quod, 
inquam,  ab  illo  leviter  dicStum  eft,  ad  tempora 
noftra  non  leviter  redundat,  &  noftris  aptiflime 
temporibus  congruit:  &  tamen  populus  infi- 
piens  cum  minori  nunc  querela  fcorpionibus 
casditur,  quam  ante  annos  aliquot  flagellis  cae- 
debatur.    Obiit  autem  illuftris  Rex  Anglorum, 
3  Dux  Normannorum  &  Aquitanorum,  &  Co- 
mes  Andegavenfium,  Henricus  II.  anno  regni 
fui  xxxv.  anno,  ex  quo  fignum  Domini  fufcepit, 
fecundo,biennio  Chriftianse  in  Oriente  debella- 
tionis  exadto. 

De  laboriofa  (3  moroja  objidione  Acrce. 
Cap.    XXVII. 

Sane  cum  juxta  digeftam  fuperius  narra- 
tionem  memorati  inter  fe  Reges  conten- 
derent,  &  fcedus,  quod  cum  Chrifto  paulo  ante 

I.  zParal.  10.  &$  ^cg.  12.  Pic.  2.  F{eff>onfio  efl  ejufdem  ^pboam 
filii  Salomonii  ad  Judxosfup.  Pic.  3.  Ita  qmque  M5.  Pic.  ^Amea  emit- 
tebamur,  Dux  Noimannorum  &  Aquitanorum,  &  Comes  Andega- 
venfium. 

pepi- 


344  Liber    Tertius. 

pepigerant,  minus  obfervarent,  licet  ille  excu- 
fabilis  videatur,  qui  a  profequendo  pio  propo- 
fito  non  voto  eft  proprio,  fed  vi  externa  de- 
flexus :  Fredericus  Imperator  Romanus  tantas 
vecordiae  jure  fuccenfens,eofdem  non  expe&an- 
dos  cenfuit,  fed  filio  feniori,  quem  Regem 
Longobardorum  conftituerat,  imperii  cura  com- 
miffa,  cum  filio  Suevorum  Duce  per  Pannonias 
Thraciafque  iter  fa&urus,  tempore  congruo 
peregrinationem  arripuit,  ducens  fecum  maxi- 
mas  atque  fortiflimas  Germanicarum  gentium 
copias.  De  regno  quoque  Francorum  Jacobus 
de  Aveniis,  vir  fbrtis  &  nobilis  cum  aliis  pluri- 
mis,  nec  non  &  ex  aliis  regnis  Chriftianis  ar- 
mata  manus  •  non  modica,  Imperatore  Latino 
propter  Grasci  Imperatoris  perfidiam  per  fub- 
ditas  illi  regiones  morofe  tranfeunte,  liquidi 
z  itineris  compendio  Tyrum  venerunt :  atque 
annitente  Marchione,  qui  eidem  urbi  pro  tem- 
pore  prasfidebat,  cum  Templariis  &  hofpitala- 
riis  3  Tholomaidam  (quae  nunc  Acra  dicitur) 
4  valido  fultam  praefidio  obfederunt.  Et  ne  ur- 
bem  a  facie  habentes,  hoftilis  exercitus  impetu 
a  tergo  premerentur,  vallum  fibi  firmiflimum 
circumduxerunt.  Saladinus  vero  mox  cum  infi- 
nitis  Turcorum  copiis  affiiit,  fixifque  circa  val- 
Jrnn  tentoriis, s  quotiens  noftri  urbem  impete- 

i .  Iminodica  MS.  Pic  z.  Itencris  MS-  nofier.  3.  Ptoleraaidem 
Edd.fr.  4.  Sic  etiam  MS.Pic  >£/«£*,  v  alido  obfederunt  exercitu, 
Et  ncdrc.    5.  Quoties  Ed.Pk. 

bant, 


Liber     Tertius.  34^ 

bant,Turci  in  vallum  impetum  faciebant.  Unde 
fa&um  eft,  ut  cum  iiimmo  '  noftrorum  labore 
atque  periculo  diutius  obfidio  traheretur,  dum 
&  noftri  maris  beneficio  fubfidia  caperent,  & 
Turci  virorum,  armorum  &  ciborum  copia  ur- 
bem  captata  flatuum  opportunitate  munirent. 
Quomodo  autem  eadem  civitas  tandem  expu- 
gnata  fit,  poftquam  Chriftianum  exercitum  diu 
multumque  exercuit,  quas  minimo  negotio  in 
manus  hoftiles  inciderat,  fuo  loco  dicetur. 


De  morte  2  WiUelmi  Regis  Sicihce^  3  &  de  malis  qua 
per  illam  contigerunt, 

Cap.     XXVIII. 

o  d  e  m  tempore  aggravata  eft  manus  Do- 
__i  mini  fuper  noftros  in  fummis  anguftiis 
conftitutos:  praxipuum  ilhs  fubtrahendo  pa- 
tronum,  illuftrem  fcilicet  Siciliae  Regem  &  A- 
puliae  ducem  Guillelmum,  cujus  utique  religiofa 
&  potenti  opera  paupercuke  illac  Chriftianitatis 
in  Syria  reliquiae  potiflimum  confervatas  nofcun- 
tur.  Quas  profe&o  ab  initio  defolationis,  com- 
petentibus  fubfidiis  fublevare  curavit :  cum  nec 
a  regnis  remotioribus  quicquam  pofTent  perci- 
pere,  &  Saladini  ob  recentem  vi&oriam  vehe- 
mentius  excandefceret  f  feritas.  Et  quidem  il- 
lius  fiiblatio  tolerabilis  utcunque  fuiifet,   nili 

i.  Noftro  Edd.fr.     z.  Guillelmi  Edd.  fr.     j.  H*c  abfttm  Z MS. 
Pk.    4.  Severitas  MS.  Pic* 

Xx  poft 


34<*  L   I    B   E    R      T    E    R   T    I-U>S. 

pofteum  exitialis  de  regni  fucceilione  altercatio 
emerfilTet;  qua  nimirum  regiones  clariffimse 
ita  turbatas  funt  &>defolatas,  ut  Chriftianis  in 
Syria  laborantibus  nihil  poffet  exinde  folatii 
juxtamorempriftinumminiftrari.  Hujus  autem 
turbationis  caufa  nofcitur  extitifle,  quod  idem 
Kex  uxore  duda  Regis  Anglorum  filia,  &  ex 
ea  fobole  non  fiifcepta  deceflit.  Porro  ejus  con- 
fobrina,  cui  eo  mortuo  regni  competere  vide- 
batur  hereditas,  Regi  Longobardise,  Teutonici 
Imperatoris  filio,  nupferat.  Verum  '  Siculi  Apu- 
lique,  Alemannicam  execrantes  ditionem,  virum 
nobilem  de  ftirpe  Regum  priorum  Tancredum 
cum  favore  fedis  Apoftolicas  Regem  fibi  crea- 
verunt.  Unde  motus  Rex  Longobardiae  bellum 
eis  indixit ;  &  paulo  poft  patre  ex  hac  vita  ra- 
pto,  ut  fuo  loco  dicetur,  ad  apicem  fiiblimatus 
imperii,  Italicum  atque  Teutonicum  furore  im- 
placabili  immifit  eis  exercitum.  Qualem  autem 
hxc  imperatoria  expeditio  exitum  habuerit,  a- 
lius  exponendi  locus  erit.  Rerum  igitur  Sicula- 
rum  Apularumque  tanta  turbatio,  Chriftianis 
in  Oriente  reliquiis  uberrimum  confueti  fru- 
cl:um  prsecidit  auxilii.  Et  noftrse  quidem  hifto- 
riae  librum  hic  tertium  terminamus,  ut  in  ea 
quartus  cum  regno  illuftris  Regis  Richardi  li- 
ber  incipiat. 

Explicit  liber  tertius.  Incipiunt  capitula  libri  quarti, 

I.  y,C.  addit  quia.  Pic. 


«.  ftBMw  ■  ■■'»■ 


1 


■ 


8 


>* 


I 


■ 


£* 

**