Full text of "Bibliotheca Classica Latina sive Collectio Auctorum Classicorum Latinorum ...: cum notis et ..."

See other formats

Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http://books.qooqle.com/| 




'rr ^'''"^' 



1*1 I • 



• % 



.. ., .^ ..-•. 



■A- 



X. V 



• • • • • 



\ 



BIBLIOTHECA 



CLASSICA LATINA 



8IYE 



COLLJECTIO 



• > 



AUCTORUM CLASSlCOliUM LATINORUM 

CUM NOTIS ET INDieiBi;!! 



i 



On souscrity a PariSj 

Chex N. E. LEMAIRCy^teor, roe det Qaatre FUs, n® i6, aa BCarais. 
DEBURE freres, libraii^ du Koi, me Serpente, n* 7. 
TREUITEL KT WURTZ, libraires, rue de Bourbon, n* 17. 
F. DIDOT, imprinieur. du Roi et de rinstitut, rne Jacob^ n* 24. 
BOSSANGE pere, libraire, me Richelien, n* 60. 
D0NDET-DUPR:|£, impr.-lib. rae Richelien, n** 47 hU. 
BRUNOT-LABBE, libraire de rUniversite, quai des Augustins, n** S^». 
JuL. RENOUARD , libraire , rae de Tonraon , n? 6. 
MONGlE^j, liBrskre, fiouleVh»d*Jl^alieh , n'' xo. 



H. T£Ri}f£R£,*fil>nKre, qtud desiAi^flstins, n'' a5. 
ARTHUS-BERTIlXNDl Wave^e Hantefenille, n* a3. 

• % • 

Et ches tous les* libMireS de^FraBce et des pays etraneers. 

••• •••: ••. ••::•••: : 

• • • . i . • * 



CAII PLINII SECUNDI 



HISTORI^ NATURALIS 



« t * 



LIBRI XXXVII 



i 



/ 



EXCUnBBAT FlflMlNUS DIDOT, 

HEGIS ET GA.U.ICARUH ACA.IMBHIAHUM TTPOGRAI'HlIS 



CAII PLINII SECUNDI 
ilSTORI^ NATURALIS 

LIBRI XXXVII 



CUN tSLSCTIB COMXBVIUIU t. niBDDIHI 

nOVIfQDB IDnOTjLIIOJIIBUS 



PARS SECUNDA. CONTINENS GEOGRAPHIAM, 
crRiHTE F- ANSART 



VOLUMEN SECUNDUM 

PARS PRIOR 





PARISIIS 

COLLIGEBAT MCOLAUS ELIGIUS LEMAIRE 



MDCCCKXVIII 



/ 



t .. ■ 






's . ■■ 



PRiEMONITIO AD LECTOREM. 

J\oN te, lector optime, multis hic moratum volo; sed 
quum Plinii quatuor de Geographia libros in duabus hujus 
secundi yoluminis partibus sis habiturus , specialem laboris 
mei rationem tibi reddere non duxi supervacuum. 

Tribus quatuorve tantum locis Harduini textum immu- 
tandum censui, optimis codicibus ad id inductus; nonnul- 
las etiam typographi, quae Harduinum fugerant, mendas 
expunxi. Quod autem ad commentarium attinet facile intel- 
]iges, lector humanissime, quam multa in eo immutanda 
sigiiarentur operibus innumeris , quae ab Harduini aetate ad 
nostram de veteri Geographia in lucem prolata sunt. Hanc 
igitur notarum ejus partem servans, ut plurimum, qua vete- 
rum scriptorum testimoniis Plinii auctoritatem confirmare, 
aut sensum explanare nititur, partem reliquam, qua in 
nijnmis explicandis litera quaque abutitur, aut qua male 
irvraBsentia refert locorum veterum nomina , saepe ex integro 
reficiendam judicavi , probatissimorum recentium Geogra- 
phorum usus auxilio. Quorum quidem , ut labori huic meo 
illam qua indiget fidem adhibere non recuses , nomina hic 
habere te volo, quidquid auctoritatis meo desit, in eis inven- 
turum. Solitum ducem habui d'Anville , veteris apud nos 
Geographiae, ut aiunt, patrem , atque cum eo Mannertum , 
cujus immensum opus, cui titulus est Geographie der Grie" 
chen und Romer^ quasi thesaurus esse videtur, in quo 
omnia quae ad antiquam Geographiam pertinent congesta 
fortasse potius quam digesta non djffitebor. Muhorum prae- ' 
terea eruditorum virorum nomina occurrent tibi in notis. 
Quos inter, nominare hic mihi paucos liceat, quoriim non 
opera tantum , sed etiam consilia mihi non defuerunt : cele- 
berrimum Gossellin, cujus peritae manus orbem, ut ita 
dicam , antiquum magna ex parte restituerunt ; eruditum 



t 



viij PIUEMONITIO AD LECTOREM. 

Barbib du Bogagb 9 qui non totus geographicae scientiae et 
amicis pran*eptus , superstes quodam modo sibi Titit in filio 
non semel de me ad lioc conficiendum opus optime merito; 
doctum viatorem Pouqubvillb , qui tot loca in ea saltem 
Graeciae parte , Epirum dico , cujus accuratiorem descriptio- 
nem desiderari tempore suo fatebatur d*Anville, sagaci 
animo et indefessis kboribus recognovit primus ; clarum 
Lapie , cujus diligentia nuper in lucem prodiit magnifica illa 
Grseciae mappa, qua tam multis geographicis operibus suis 
quasi cumulum imposuit. Neque, quum manibus omnium 
versentur tot peritissimorum virorum opera, mirum est si 
mappas , quas ego huic operi aptare primum animo destina- 
veram, mox ut supervacaneum simul ac temerarium opus 
aggredi supersederim. 

Hi , lector optime , fuerunt duces mei , immo nonnun- 
quam et adjutores. Non tamen nullum invenies locum , 
praesertim in prioribus libris duobus, quo conjecturas 
meas , omnibus deficientibus auxiliis , ipse proponere ausus 
fuerim, ea tamen, ut spero, modestia, quae, si me errare 
judicaveris, venlam a te, lector benevole , impetrandi spem 
mihi facit. Quam ne defraudes precor, tum in hoc , tum si 
quid aliud reprehendendum offenderis in opere isto , quod 
totam viri me doctioris vitam facile consumpsisset , et 
quod tamen intra triennium confeci , non semel etiam infir- 
ma valetudine distractus a laboribus. Inter Excursus non- 
nuUos , quibus horum quatuor librorum loca quaedam illu- 
strari potuerant, duos tantum selegi *, de mensibus Mgyptiisy 
et de Paradisi terrestris situ tractantes, ne volumen hoc secun- 
dum , quod jam in partes geminas resolvere coacti sumus , 
nimiis disquisitionibus, neque ita necessariis oneratum ultra 
terminos excrescefet. Vale , iterumque vale. 

* Vide, si placet , ad calcera libri sexti , pag. 762. 

F. ANSART. 



C. PLINII SECUNDI 

NATURALIS HISTORI^ 



LIBER III. 



JL ROOEMiUM.*— Hactenus de situ, et miraculis terrae, x 
aquarumque , et siderum , ac ratione universitatis ', atque 
mensura. Nunc de partibus : quanquam infinitum id 
quoque existimatur, nec temere sine aliqua reprehensione 
tractatum * ; haud uUo in genere venia justiore , si modo ' 
minime mirum est hominem genitum non omnia humana 
novisse. Quapropter auctorem neminem unum sequar; sed > 
ut quemque verissimum in quaque parte arbitrabor : quo- 
niam commune ferme omnibus fuit, ut eos.quisque dili* 
gentissirae situs diceret, in quibus ipse prodebat : ideo 
nec culpabo, aut coarguam quemquam. Locorum nuda 
nomina, et quanta dabitur brevitate ponentur, claritate 
causisque dilatis in suas partes : nunc enim sermo de toto 



I. Universitatis. Hanc rerum uni- 
Tersitatem ssepius Cicero de Nat. 
Deor. lib. I, 43 , et lib. II , 65, 
vrjriis explicat modis ; nec Demo- 
crito favet « censenti , imagines di- 
vinitate prseditas inesse universitati 
rerum; vel prlncipia mentis qua 
sunt in eodem universo Deos esse ; 
vel ingentes quasdam imagines, 
tantasque ut universum mundum 
complectantur extrinsecus » . £d. 

a. Kec temere sine aliqua repreh, 
tractatum, Si cum vetere apud Dal. 
codice legas tractandum, patet sen- 
sus Tou temere , id est , iucoiisulte : 



qui non ita expeditus est, si in vul- 
gataetvera, ut videtur, lectione 
tractatum acquiescas. Ego int^Uige- 
rem , -vulgo (eh geniralj , fere sem^ 
per, Sic lib. XI , a4 .* « Ictus eorum 
(crabronum) baud teraere sine fe- 
bri est; » et XVI, 3o : «Non temere 
in montibus visse sunt prunus.» 
Quiutil. Instit. Or. I, 3, § 3 : « II- 
lud ingeniorum velut prascox ge- 
nus , non temere unquam pervenit 
ad frugem; » ubi quidam facile 
intelligunt , quod et h. 1. non abso- 
num foret. Ed. 

3. (^aritate causisque. Causis qui- 



2 C. PLINII NAT. HIST. 

3 est. Qiiare sic accipi veliin , ut si vidua fama sua nomina, 
qualia fuere primordio ante res uUas gestas , nuncupentur; 
ct sit quaedam in his nomenclatura quidem, sed mundi 
rerumque naturae. 

4 Terrarum orbis universus in tres dividitur partes, Euro- 
pam, Asiam, Africam. Origo^ ab occasu solis et Gaditano 
freto , qua irrumpens Oceanus Atlanticus in maria inte- 
riora difTunditur. Hinc intranti^ dextra Africa est, laeva 
Europa : inter has Asia est^. Termini amnes Tanais et 
Nilus^ Quindecim m. pass. in longitudinem^, quas dixi* 



bus quisque locus inclaruerit. Sic 
intelligenda mihi videntur hsec ver- 
hBf quamvis aliter alii5. Sententiam 
meam confirmant, nt puto, sequen- 
tia verba : «Vidua fama sua nomina , 
qualia fuereprimordio anteres ullas 
gestas ; » in quse Hard. « Oppido- 
rum, inquitPliifius, ita nunc audi- 
enda sunt nomina, tanqxiam quum 
primum.fuere condita , ut ohscura 
scilicet ingloriaque citentur. » Ed. 

4. Onffo. Pomponins Mela, lih. I, 
cap. 4 operis de Situ Orbis : « Nunc 
exactius, inquit, oras situsque di- 
cturo, inde est commodissimum 
incipere, unde terras Nostrum pe- 
lagus ingreditur, etc. » Hard. 

5. Gatiitanofreto,NuncU.\spa.ms 
Estrecho de Gihraltar; quod nomen 
accepit a monte quondam Calpe^ 
bodie Gibraltar dicto ex arahicis 
yocahulis Gebel al Tarik, quse mon- 
tem Tarik significant : inditum au- 
tem fuisse dicitur monti nomen , 
quod ad eum castra posuit Mauro- 
rum dux Tarik, postquam in Hispa- 
niam trajecisset. — Ad haec autem 
sequentiaque , duarum Hispania^ 
rum mappam adhiheas , lector bu- 
manissime, quam in secundo vol. 



p. 529 nostri Csessris collocayit Cl. 
Barbii^ du Bocage summa diligen- 
tia elahoratam. Ed. 

6. Hinc intranti,- Poinsikbt d» 
SiVRT huic intranti forsan haud im- 
merito legendum putat. Ed. 

7. Inter has Asia, Verius hoc an- 
tiquis occidentalem tantum Asi» 
partem, quam nohis universam 
Asiam noscentihus. £d. 

8. Termini amnes Tanais et Nilus, 
Veteribus Tanais et Nilus Asiam 
ab Europa et Africa dislermina- 
bant : minus autem recte interno 
mari termini adscriherentur hsec 
flumina,quumPontusEuxinus xxxv 
leucis et amplius orientem yersus 
porrectior sit quam Tanais fluvii 
ostia , et internum mare proprie 
dictum Lxxv leucis quam Pelusia- 
cum Nili ostium. £u. 

9. Quindecim M, pass, in longi" 
tudinem, Vitiose sunt omnes illsB 
freti mensursB , ut id modo demon- 
strahimus; nisi tamen incipere di- 
catur fretum in Europa, juxta eum 
iocum ubi hodie est Tarifa, quod 
XVI M. pass. a Calpe , hodie Gibral- 
tar^ distat ; et in Africa , a promon- 
torio Alho , hodie Punta del Sainar, 



LIBER III. 3 

'*", fauces Oceani patent , quinque^' m. in latitudinem, 
co " Mellaria Hispaniae ad promontorium '^ Africae 



XY M. pass. ab Abila, bodie 
y distat. Hanc autem Plinio 
opiDionem declarantlisc ver- 

b. V, cap. I : « Abest (Tingi) 
me , oppido Baeticae , proximo 
tu XXX 9C. pass. » quse distantia 
multuma yeroaberrat; maxi- 
autem freti latitudiuem x tau- 

c. pass. ut modo videbimus , 
is facit ; Belouem ergo et Tiu- 
freto positas fuisse non suspi- 
'. A Junonis autem proraonto^ 
bodie Cabo Tra/aigar, ex quo 
m revera incipere manifestum 
distat Calpe circiter xi.ii M. 

et ab Ampelusia prom, hodie 
Spartel, xxyiii M. pass. distat 
I. £d. 

. Qiia^d/j:2mii;.Planemodo,his 
LS supra : Gaditano freto ^ etc. 
. Quinque M. in latitudinem . . . 
inus VH M. pass. ubi uero pluri- 
X ilf .Heec paulum a y ero distare 
imat yir aiioquin eruditissimus 
viLLE, qui in mappa sua freti 
idinem vix v M. pass. facit : nos 
31 diligenter inspectis probatis- 
I tum hispanis , tum gallicis freti 
pis y quas inter inclyti Hispani 
D. Yincenti Tofino mappas , 
» 1786, maxima cura perfectas 
essasque , et eam cui titnlus : 
du detroit de Gibraltar , d^aprhs 
lans leves en iyS6 par D. Fincent 
lo , pubiiS par ordre du ministre 
i Marine , en 1804 > nusquam 
iori quam x m. pass. interyallo 
cum ab Hispanico littoredisjun- 
;perimus , scilicet : inter pro- 
ttoria, qusB in Hispania Punta 
linesi, in Africa Punta de Cires 



vocantur, x m. pass. + aoo hexap. 
Inter Tarifa , et proximum Africte 
promontorium , yeteribus,ut pnto, 
Albnm , Hispunif Punta del Sainur 
vocatum , psne xii m, pass. tandem 
inter Caipen et Abiiam xv m. pass. 
Hic ergo , aat errare Nostmm , ant 
in numeris corruptnm fuisse necesse 
est. Restitueretur etiam locus , si pro 
latitudinis tradiderunt , latitudini ad- 
diderunt legeretur , quod tamen mi- 
nime reponendnm reor. £d. 

la. Vico Meilaria, Vicus ille , 
quemhic Noster juxta fretum ponit, 
quemque, cap. 3, aute fretum no- 
minat , in ipso fred aditu , xyi m. 
pass. a Calpe , ut nota 9 diximus , 
requirendus est , ut mihi yidetur, 
quo loco hodie est Tarifa , 100 sta- 
diis a Belone , ortum soiis versns , 
ut ait Marcian. Peripl. Mannertus 
tamen in probatissimo opere sno , 
ad quod saepius confugiemus , et 
cui tituins Geographie der Griechen 
und Romer^ t. I , p. 3oi , illum hodie 
Torre de la Pena vocari vult , que 
turris rv M. pass. ad occasnm solis 
remotior est : minime antem pro- 
banda mihi videtur hsc opinio, 
qunm hic fretnm jam multo latius 
sit , atque etiam non jam fretum , ex 
. opinione Plinii , et xvii M. d. passv a 
quolibet Africae littore distet Torre 
de la Pena , proximo intervallo. Ed. 
i3. Promontorium Africee jiibum. 
Idem fortasse quod nunc Punta del 
SainaryocatUTf ntsnperius diximus. 
Graviter hic errat Harduinus, qui 
idem promontorium a Nostro Am- 
pelusiam vocitatum 1. V, cap. i ,dicit. 
Si enim , ut testantur supra citata 



4 C. PLINII NAT. HIST. 

5 Album^ auctoreTurranio Gracili '^ juxta genito.T. Livius, 
ac Nepbs Cornelius latitudinis tradiderunt, ubi^^minus, 
VII M. pass. ubi vero plurimum , x m. Tam modico ore 
tam immensa aequorum vastitas panditur. Nec profunda 
altitudo miraculum minuit. Frequentes' quippe tseniae 
candicantis vadt carinas territant. Qua de causa Limen 
interni maris multi eum locum appellavere. Proximis ^'^ au- 
tem faucibus utrinque impositi montes coercent claustra: 
Abila Africae, Europae Calpe, laborum Herculis metae^^ 
Quam ob causam indigenae columnas ejus Dei vocant, 
creduntque perfossas'^ exclusa antea admisisse maria, et 
rerum naturae mutasse faciem. 



Nostri verba : «TiDgi abest a Beione, 
oppido BseticsB , proximo trajectu 
XXX M. pass. » quo modo fieri posset 
ut promontorium Ampelusia , hodie 
CaboSpartely quod ▼ M. pass. distat 
a Tingi , occidentem versus , y tan- 
tum M. pass. distaret a Mellaria, 
quse, utdiximus, auctore Marciano , 
loo stadiis a Belone , orientem ver- 
sns , dissita fuit. Ed. 

1 4. Gracili, Dal. et Elz. Graccula, 
i5. Ubi minus. Multa hic verba 
consumit Harduinus, ut probet cur 
vocabulum minus reponendum cen- 
snerit, admonitu codicum Reg. i , 
a , Colb. I, a , Paris. et GhifHet. pro 
minimum, quod Frobenius impru- 
denter, ntait, obtruserat. Nos au- 
tem, quoniam hic errare Plinium , 
aut saltem corrnptum esse locum 
demonstravimus , illumque nota 1 1 
explanareconati sumus, in istis non 
morabimur. En. 

16. Frequentes. Adeo parum de- 
pressi fundi mare ibi esse significat, 
ut vadum ipsum saxosum appareat , 
ac per latitudinem freti , ab Europa 
in Africam instar teBni» fasciseve 



candicantis porrigatur : Taiviocv u^ a- 
Xov appellat Strabo , lib. I , pag. 49« 

17. Proximis autem. Dalec. et EIz, 
Proxima autem, Ed. — Montes, in- 
quit, utrinque impositi faucibus 
quse fretura urgent, sibique propin- 
quant , claustra hujuscemodi conti- 
neut. Pomponius Mela ,1. II , c. 6 : 
«Deinde angustissimum pelagus, 
et proxima inter se Europse atque 
Africae littora , montes efGciunt , ut 
initio diximus , columnae Herculis, 
Abila et Calpe. » Hard. 
-18. Met€e. Chiffl. meta.^En, 

19. Perfossas. Sic MSS. proxime 
laudati : rectius tamen fortassiscum 
Pintiano/70//(>5iO5agnoveris, montes 
scilicet , non columnas. Capella hoc 
ipsum agens , loco citato , « montium 
pra:dic.tontm , inquit , effossis radici- 
bus evulsoque confinio.»De reipsa 
Pomponius , ut solet , pereleganti 
brevitate , 1. 1 , c. 5 : « Hunc Abilam , 
inquit, illum Calpen vocant : co- 
lumnas Herculis utrumque. Addit 
fama nominis fabulam : Herculem 
ipsum junctos olim perpetuo jugo 
diremisse coUes, atque ita exclusum 



LIBER III. 5 

Cap. I. (i.) Primum ergo de Europa, altrice victoris i 
omnium gentium populi, longeque terrarum pulcherrima, 
quam plerique merito nontertiam portionem fecere, verum 
a&quam', in duas partes, ab amne Tanai ad Gaditanum 
fretum , universo orbe diviso. Oceanus hoc, quod* dictum a 
est, spatio Atlanticum mare infundens , et avido meatu 
terras , quaecumque venientem expavere , demergens , 
resistentes quoque flexuoso littorum anfractu lambit, Eu- 
ropam vel maxime recessibus crebris excavans , sed in 
quatuor praecipuos sinus. Quorum primus^ a CalpeHispa- 3 
niae extimo, ut dictum est, monte, Locros et Brutium 
usque promontorium immenso ambitu flectitur. 

antea mole montium Oceanum y ad 3. j4tlanncum mare in/undens, 

qusB nunc inandat , admissum. » Scribit Dalec. in Atlanticum mare 

Seneca , Natur. queest. 1. VI , c. 39 : se infundens , quod absurdum est , 

« Sic et Hlspanias a contextu Africa minimeque a Nostro dici potuit. 

mare eripuit. » H. — Poinsiket db Corruptum tanien locum istum , 

SiTRr duplici vocabulo per fossas aut saltem obscuriorem esse confi- 

legere yult. £d. tendum est. Ed. 

I. I. JEquam. Duabus scilicet cse- 4« Quorum primus. Is Ibericum 

teris partibus : ita ut Europa , cujus mare, Sardoum , Gallicum , Ligusti- 

termini sunt Tanais et Gaditanum cum Tyrrhenumque complectitur. 
fre(um,aequa sit reliquo orbis spatio 5. Locros^ etc.Pomponiusquoque, 

extra fretum et Tanaim. Haec fuit lib. II , cap. 4 , prope Brutium pro- 

Herodoti opinio , Melpomeu. lib. montoriumLocros statuit:«*Tertius 

IV, § 4^ > 4^ » mirum autem vi- sinuSyinquit, interpromontoria Ze- 

deri potest adoptatum a Nostro phyrium et Brutium, Consilinum, 

fuisse errorem iilum jampridem a Cauloniam^Locrosquecircumdat. » 

Polybio, Straboni citato , lib. II, H. — Illud autem Brutium promon- 

pag. 107 , nonnu^isque aliis , qui rium ab eo, quod Leucopetra , cap. 

ante Plinium terramdescripserant, 10 vocat, non discernerc videtur 

depulsum. De his vide auctorem in Noster; attamen iilud quod nunc 

rebus geographicis eruditissiraum C^/»o </«//' ^r/Ridicitur,Leucopetra, 

GossELLiH , Rech, sur la Geographie quod autem hodie Capo Spartivento ^ 

sjrstSmaiique et positive des j4ncienSf Brutium fuisse libentius credam. 

t. II, p. 3,et Geogr. des Grecs anafysSe^ Diversum etiam ab utroque est Ze- 

passim. Cf. etiam geographicum phyrium prom. bodieCs/EioifiJJruz- 

indicem nostrum ; ibi arapliora et tano , a quo Locri Epi-Zephyrii 

Domina recentiora invenies. Ed. cognominati sunt. £d. 

3. HoG quod, Gaditano freto. 6. Et, Hsec yoxin Chiffl. deest, 

1' 



6 C. PLINII NAT. HIST. 

1 II. In eo prima Hispania terrarum est, ulterior appel* 
lata,eadem Baetica. Mox afine^ Urgitano citerior, eadero- 
que Tarraconensis ad Pyrenaea juga. Ulterior in duas\ 
per longitudinem , provincias dividitur. Siquidem ^ Baetica» 
latere septemtrionali praetenditur Lusitania, amne Ana^ 
discreta. Ortus hic Laminitano agro citerioris Hispaniae, 
et modo se in stagna fundens, modo in angustias resor- 
bens , aut in totum cuniculis condens , et ssepius nasci 

2 gaudens, in Atlanticum Oceanum efFunditur. Tarraco- 
nensis autem hinc afKixa Pyrenaeo, totoque ejus latere 
decurrens , et simul ad Gallicum ^ Oceanum Iberico a. 



II. I. Fine Urgitano, Seu potius 
UrcitanOf quura oppidnm Urci vo- 
t;et Noster, cap. 4» hujus lib. his 
verbis ; Oppida orec proxima, Urci, 
etc. Ptolem. lib. II , cap. 6 , OSpxY} ; 
et Martianus, l.VI, c. de Hispania : 
« Ab Urcitano fine , qua citerior 
meat, Tarraconensisdicitur.»MeIa 
autem , Hb. II, cap. 6 : « Virgi , 
in sinuque^m Virgitanum vocant. » 
Hujus oppidi rudera agnosci dicit 
d^Akville, non longe ab urbe Fera, 
IUud leucis circiter quatuor ab ea 
nrbeponendnm putavi, ad ostium 
parvifluminis hodie Almanzor dicti , 
et in Urgitanum sinum inflnentis, 
quinque circiter leucis ab urbeMur- 
gt , hodie Mujacarj sive Moxacar ; 
haec autem BseticaB finis est, ut mo- 
do dicet Noster, illa Tarraconensis 
initium. Mannertus Urci hodie vi- 
cum Montrojr esse dicit ^ quod no- 
men in mappis nullis reperi. £d. 

a. Duas.Chii^. dnaspartcs. £d. 

3. Siquidem. Martianus , loc. cit. 

4. Ana. Nunc Gaudiana ex arabi- 
cis vocabnlis }Va(U Ana , hoc est, 

flumen Anas. Ava; Straboni ,1ib.III, 
pag. tSg. £d. 



5. Laminitano agro. Ab oppido 
quod Aap.ivtov yocat Ptolemaeus in 
Carpetanis , lib. 11, c. 6. Laminium 
in Tarraconensi Antoniuus , qui id 
9 capite fluminis Ans dbtare ait' 
Tii M. pass. Oppido nomen hodie 
esse Montiel dicit Harduin. Pinetus 
autem et D*AiryiLLE Athambra , quod 
couflrmat Mannertus. £xoritur au« 
tem Anas ex nonnullis stagnis , qui- 
bus hodie nomen est Lago de Rui- 
dera , ac se ipse premit subinde an- 
gustioribus alveis , tandemL circiter 
M pass. a fontibus , in totum , ut ait 
Noster, in cuniculis se condit, per 
xv circiter m. pass. iterumque ad 
lucem prodit , in magna sese stagna 
diflfundens, quse ab incolis Los ojros 
de Guadiann , AnsB oculi yocantur ; 
ita ssepius, ut ait Noster, nasci gan- 
dens. £d. 

6. Hinc. Apud Dalecamp. et £lz. 
deest. £d. 

y. Ad GalHcum Oceanum. Qui 
hic etiam Aquitanicus vocatur , ho- 
die golfe de Biscajre vel de Gasco" 
gne. £d. 

8. Iberico a mari. Quod Noster , 
cap. 9, Hispanum quoque et Balea- 



LIBER III. 7 

mari transversa^ se pandens, Solorio*'' monte,etOretanis 
jugis , Carpetanisque , et Asturum , a Baetica atque Lusi- 
tania distinguitur. 

III. Baetica \ a flumine eam mediam secante cognomi- ^ 
nata , cunctas provinciarum diviti cultu , et quodam fertili 
ac peculiari nitore praecedit. Juridici^ conventus ei qua- 
tuor, Gaditanus, Cordubensis, Astigitanus , Hispalensis. 



rlcnm Tocari ait, hodie Canal des 
BaUares ; orientaletn Hispaniae 
oram allait. £d. 

9. Transversa, Vet. apud Dalec. 
transversim, Item in £lz. 

10. Solorio montefet Oretanis jugis, 
Carpetanisque , et j4sturum. Solorius 
mona , quem Soiurium vocat Isidor. 
Orig. 1. XIV, c. 80, altissimumque 
Hispani» dicit , agnosci potest in 
jugis, quibus conjuiiguntur montes 
dicti Sierra-Nevada , qui revera al« 
tissimi Hispanise perhibeutur, cum 
eis qixi Sierra-Morena vocantur. Hsec 
inter juga animadvertas la Siena de 
Ohanes , /a Sierra Filabres , de Oria , 
de /as Vertientes , etc. Oretana autem 
juga, non, ut plerique volunt, ea 
snnt qusB hodie Sierra de jilcaraz 
Tocantur, supra Baetis fontesposita : 
nam hoc pugnaret cum verbis istis , 
cap. 3 : Bceticce primum ab Ossigita- 
nia infusus ; sed forsan Marianorum 
montinro , ^siodXeSierra-Morena , pars 
orientalis — Carpetana hodie Monte 
de Toledo vocautur : Asturum, la 
Sierra de las Asturias, — Pro Astu- 
rum , Vettonum reponit Sepulveda , 
lib. III , cap. 45 ,ad Pintiauura, qui 
montes Sierra de Prancia, haud pro- 
cul ab urbe Salamanca , essent. £d. 

III. T. Bcetica, HsBC provincia 
Ana flumine a Lusitania discreta, 
Solorio monte et Oretanis jugis a 



Tarraconensi « illam onmem regio- 
nem amplectebatur , quse ab incolis 
dicitur hodie Be^no de Sevilla , de 
Cordoba , de Jaen , qu» regna etiam 
Andalusia una nominantur : Bejrno 
de Granada^ pars maxima ; Provineia 
de Estremadura , et Provincia de ia 
Mancha , pars australis, citra Anam. 
£d. — Unde sit autem Andalusi» 
factum nomen, mihi fateor esse in- 
compertum. A Vaudalis enim , opi- 
nor, Vandaliadiceretur. Orientales, 
quibus ignoti sunt Vandali, inquit D. 
d'Hbrbelot , in Bibliotheca Orien* 
taii , pag. 1 14 » fabulantur ab Anda- 
luso Japheti fiUo , Noe nepote , An- 
dalusiam nomen accepisse. Hard. 

a. Juridici. Quo tempore Romani 
Hispanias tenuere , suos in iliis Se- 
natus Judiciarios habebant, quos 
Conventus Juridicos suo nomine ap- 
pellabant. Huc finitirai , tanquam 
ad Coloni» metropolim , jus peti* 
turi , et de controversiis quse ori- 
rentur , disceptaturi conveniebant. 
Hard. — Conventus illos Hispani 
nunc appellant Cancillerias , vel Au' 
diencias. £rant autem Gaditanus, 
Cadix; Cordubensis, Cordoue ; AsXi^ 
gitanns f Ecija ; Hispalensis, S6vUle, 
BaoT. 

3. jistigitanus, Chiffl. Asticianus , 
sed perperam , quum oppidum Asti- 
gi vocetur. £d. 

,4 



8 C. PLINII NAT. HIST. 

Oppida omnia numero^ clxxv. In iis coloniaeix, muni- 
cipia VIII, Latio antiquitus donata xxix, libertate vi, 
foedere ili, stipendiaria cxx'. Ex his digna memoratu, 



4. Numero CLXXF. Sic Martia- 
nusy lib. Vl , cap. de Hispania, p. 
ao3 » librique omnes. 

5. Jn iis coloniie IX. Numeros ex 
fide eorumdem codicum restitui- 
mus : Cohniceix eXfcederem , quum 
prius octo tantum colonis , fcedere 
donata tantum oppida duo cense- 
rentur : id quod cum superiore snm- 
ma oppidorum omnino clxxy stare 
nequit. Porro de coloniarum csete- 
rorumque jure hsec accipe. Post 
diuturnum bellum Romani Latiuos 
pro sociis et amicis sibi adsciyere ; 
dato jnre, ut in bello romanis le- 
gionibus permixti militarent , et ibi 
raagistratus ofGciaque gerere, et ho- 
nores accipere communi jure pos- 
sent : sed non Romas tamen petere 
magistratus, autgerereiisdem licuit, 
utapertissimePlinius docet,!. Vll, 
cap. 43 ; nec repugnat Asconius, de 
quo Sigonium vide , de antiq. jure 
ItalisBylib. I, cap. 4» P* i^3. Atque 
id jus quidem , quia Latinis primum 
concessum , jus Latii appeliatum. 
Post tamen et suffragii in Urbe 
ferendi , creandiquemagistratus da- 
ri sibi jus postularunt , utque pro 
civibus romanis pari cum cseteris 
jure haberentur. Impertitum et illud 
deinde prsrogativa quadam populis 
aliquot exteris , segre tamen, yoca« 
tumque jus civium romanontm, V etus 
yero jus ad discrimen hujusce novi , 
jus antiquum Latii, et Latium anti" 
quitus dictum est : datumque idem 
jus longo post tempore universae 
Italiae ; unde italicum jus dici coe- 
ptum. Quum cives , militesve alio 



deducerent, ut ea incolerent loca, 
Coloniam yocabant : Municipium ye- 
ro , quum loci alicujus indigenis jns 
illud itaiicum, yel civium roma- 
norum , de quo egimus , communi- 
carent. Ampliabaut autem Romani, 
adstringebantque arbitratu suo jus 
et immunitates eas , ut auctor est 
Tacitus , Annal. lib. XI. Quin ipse 
Plin. coloniis quibusdam jus ItalisB 
tantum concessum , aliis solam im- 
munitatem a tributis innuit , cap. 
hujns libri tertio. Municipia suis 
yiyebant legibus et institutis : Co- 
lonisB romanis. Suis quoque oppida 
libertate donata : sedneque italico, 
neque ciyium romanorum jure 
gaudebant , quorum alterutro mu- 
nicipia fruebantur : ea vero libera 
opprda , et liberee conditionis loca- 
bantur. Foederata erant , quibuscum 
populus romanus foedus iuierat, 
quorum ciyes se foederatos, socios, 
fratres populi romani cognomina- 
bant,ut de Arvernis Galliae populis, 
Heduisque dicemus, L IV, cap. 3a 
et 33. Denique stipendiaria erant, 
quae yectigal penderent, seu tributo 
solyendo obnoxia forent. Hard. — 
Vid.etiam in nostra Taciti editione, 
tom. IV , pag. 473 , in excursibus 
Yariorum ad lib. Annal. XI, quid 
de jure Latii , civitateque romana , 
jure Quiritium , jure italico, colo- 
niis , municipiis , populis liberis , 
foederatis, immunibus, stipendia- 
riis dicat Rroterius. Ed. 

6. Latio. LegeZaf/o jure, utinfra 
cap. 3. Daleg. 

7. CXX. Dalec. CCX, Ed. 



LIBER III. 9 

aut Latiali sermone dictu facilia, a flumine Ana, littofc 
Oceani , oppiduni Onoba ^stuaria cognominatum : in- 
terfluentes^, Luxia" et Urium. Arenae" montes : Baetis 



8. Onoba JEstuaria, MSS. Reg. 
et Colb. ac Paris. Ossonoba JEstua- 
ria. Parm. edit. Ossonoba Asturia!, 
Hermolaos, Ossonoba Lusturia yquo- 
niam inter amnes Luxiam et Urium 
nta est. Ptplemaeus , lib.II , cap. 4 » 
6yo€ocXurroupia. NoS 6vo€av Aitrrou- 
pucv , hoc est, ^taariam, ab ^stua- 
riis etiam nunc eo loci frequenti- 
bus f maluimns appellari , yestigia 
codicum antiquorum summa fide ac 
religione secuti. Sunt aiitem sBstua- 
ria ( Avay6<rttc Straboni , lib. III , 
pag. i4o ) ioca qusB marinis aquis 
referta sunt ex inundationibus pe- 
lagi , per quas saspe in mediterranea 
fluyiorum instar navigantes acce- 
dunt. Hard. — Quo autem in loco 
sita fuerit Onoba , inter interpretes 
Bon constat : iilam Gibraleon esse 
Bodericus Carus , Antiqu. Hispal. 
1. III fC.ySf et post hunc Pinetus et 
Harduinus contendunt : Mannertus 
juxta portum Palos eam sitam fuisse 
ait, cui quidemnon assentior,quum 
Nostro ab Ana venienti citra flii- 
mina Luxiam et Urium, qusB hodie 
Odielet Tinto Yocautur, occurrere 
▼ideatur Onoba , Palos autem sita 
sit ultra flumen Tinto. D*Aktii.le, 
qui in opere, cui titulus est 6^o- 
graphie ancienne abregee , 1. 1 , pag. 
36 , illam hodie Moguer esse vult , 
ad Iseyam fluminis Tinto ripam , 
alteram magisque probandam , ut 
mihi yidetur , sequitur opiniouem 
in mappa sua , in qua , inter flumi- 
num Odiel et Tinto ostia ponitur , 
quo loco hodie reperitur Huelba. 
iBstuariis autem ita abundat locus 



ille , ut minime mirum cuiyis map- 
pam inspicienti yideri possit urbem 
eo loci sitam JEstuariam cognomi- 
natam fuisse. Ossonoba aotem cnjus 
nomen hic in quibusdam MSS. le- 
gitur , ut superius diximus , libra- 
riorum aut negligentia aut fortasse 
ignorantia ,aliud certeoppidumest 
in Lusitania , ut lib. IV , cap. 35 , 
dicemus. Ab Ossonoba diyersam 
Onobam et nomine et situ Marcia- 
nus Heracleotes agnoscit pag. 71 et 
37 , inquit Hard. £d. 

9. Interfiuentes. Vet. apud Dalec. 
inteifluunt. £d. 

10. Luxia et Urium, Nunc , ut 
modo in Onoba diximus , Odiel et 
Tinto, inter Anam et Bstim fluen- 
tes. Ipsum nomen Urium hunc flu- 
yium^eumdem cum T^nto esse de- 
clarare yidetur ; hujusenim fluminis 
undas quidquid injiciaturdesiccare 
atque quodammodo urere , nec pi- 
sces pati testantur plurimi; ex quo 
fortasse Urium nomen duxit. Hsec 
flumina eodem loco in Oceanum in- 
fluentia asstuaria efflciunt, interquas 
sitam Onobam diximus. £d. 

11. Arence montes. Ita Roman. et 
Parmensis editio yetus , MSS. Reg. 
I et 2 , etc. Uareni montes ; quidam 
etiam Ariani et Mariani monies le- 
gunt. Nos autem Arenas cum Hard. 
legimus , raontesqueillosnihilaliud 
esse putamus prseter istos arense 
coUes , quos Galli Dunes yocant , 
quique etiam nunc ab incolis Ate- 
nas gordas appellantur ; nulli dnim 
montes toto hoc littore reperiuu- 
tur. £d. 




lo C. PLINII NAT. HIST. 

fli:viu$": littus' Corense inflexo sinu; cujus ex Sdverso. 

^ Gades, inter'^ insulas dicend». Promontorium Junonis '^ 

portus Baesippo'^ Oppida : Belon^', Mellaria'^ ; fretum ex 



\%* Boftis fluvius, Nunc Guadal' 
quivir ez arabicitf Tocabulis Wadi' 
al^fuibir , qu» flayium magnum 
aigDificant. £d. 

i3. UiUis Corense. MSS. Reg. i, a, 
«tc.Curtf/ue.Chiffl. Curo/itfnie. Littns 
id 9 inquit Ilard. a Bssti amne ad 
Rio Guadalete porrigitur , ubi oppi- 
dum S, Lucar de Barameda. Mihi 
«utem illo nomine designatum yi« 
detur littus illud quod ab opjpido 
Roia ad urbem Cadiz porrigitur , 
sinum ilium ambiens, qui veteribus 
JUenestkei portus , recentioribus au- 
tem Bahia de Cadiz Tocatnr et in 
quem influit Rio Guadalete. Haec 
verba inflexo sinu seqnentiaque cu* 
jns ex adverso Gades sententiam 
meam,'Ut pnto , confirmant. £d. 

14. Inter insnlas, Lib. IV, c. 36. 

t5. Junonis. Nunc Cabo de Tra" 
/algar. Ptolemeeo , lib. II , cap. 4 : 
axpcdDfipiov , iv tA vab; fipoi(. 

^6. Portus Batsippo. Hodie Fejer^ 
juxta aestuarium quod portus effi- 
cit et in quod influit parvum flu- 
men Barbato dictum. MelsB quoque , 
lib. II , cap. 6 : Besippo ad Junonis 
promottt. ex. quo intelligitur hallu- 
cinatos esse yiros alioqui eruditos. 
Rodericum Carum , qui iib. III , 
Antiq. Hispal. cap. 4^ » portum 
Baesipponem esse existimat Puerto 
de S. Maria , ad ostium amnis 
Ouadalete : et Hieron. Suritam , qui 
Basilipponem , hodie Cantillana , 
«upra Hispalim ad boream positum, 
cum hoc BsBsippone maritimo op- 
pido confnndit ; quum disertis ver^ 
bis Mela Pomponius , Pliniusque , 



viri in geographicis rebus supra 
&mam accurati ac diiigentes , inter 
Gades et Calpen , promontorio Ju« 
nonis BKsipponem affigant. Hard. 
— Haiincinatur autem ipse Hardui- 
nus , qunm Bsesipponem MeveodeAK 
AipiiTiv a Ptolemso vocari ait. Nam 
hunc portum ante Junonis promon- 
torium nominat, dum infra sitam 
fuisse Btesipponem manifestum est. 
Nobis Menestliei portus hodie Bahia 
de Cadiz esse videtur, ut not. i3 
diximus. £d. 

17. Belon. Ptoiemseo , lib. II , 
cap. 4 » BaiXa>vo( orcTafJuou e)c^oXai , 
BatXcAv iro'Xtc : Murciano quoque 
Heracl. pag. 70. Stephano, BeXo>v , 
iro'Xi; xai iroTafJu^c rn? BaiTuc^^^ etc. 
post Strabonem, iib. III tpag. 140. 
H4RD. — Belon autem oppiduiu 
hodie non Tarifa , ut voluerunt 
Hard. pluresque Plinii interpretes; 
sed, nt animadvertit D'Ajrvi]:.LB, et 
ipsa nominis similitudo confirmat, 
Bolonia, qui quidem locus hodie 
desertus est ; flumen autem , de 
quo PtolemsBus meminit , exiguus 
est rivuius occidentem versus, per 
quem in mare se exonerat palus 
Laguna de la Janda hodie dicta , si 
Mannerto credimus , cujus opiniu- 
nem confirmant PtoIema;i verba , 
qu8B urbem citra flumen , orientem 
versus , sitam fuisse indicare viden- 
tur. £d. 

18. Mellaria ; fretum ex Atlantico 
mari. De iliis jam superius fuse dixi- 
mus. Mellaria Marciano Heraci. p. 
70 , Ptoiemaeoque ioc. cit. MevXapta 
dicitur. £d. 



LIBER III. II 

Atlantico mari. Carteia '^, Tartessos " a Grsecis dicta. 
Mons" Calpe. Dein littore" interno oppidum'^ Barbesula 



1 9. Caneia , Tartessos a Grascis 
Scta. Alii ex Paus. Appian. Leo- 
pard. Carpessum ; alii Carpessos, 
Kofnota Ptolemaeo, lib. U, cap. 4. 
Roder. Car. lib. II Antiq. Hispal. 
cap. a4* Melo) , lib. II , cap. 6 : « Car- 
teia ( ut quidain pntant ) aliquando 
Tartessus. » Pausan. lib. VI Eliac. 
poster. pag. 878 , et Straboni , lib. 
m, pag. i5i : £vioi Bi TapTviaabv 
Tinv vuv K.apT8tav irpoaa^fopeuouai ; 
Anton. Itiner. Calpe "Carteia xviii 
M. pasfi. a Mellaria. Inde unam 
eamdemque urbem esse Tartessum , 
Calpen , Carteiamque merito for- 
tassedixeris, quse, si eruditum d'Aii-. 
T11.1.S et doctum viatorem Aoglum 
Cartbr audimus , extremo sinu 
Bahia de Algeziras^ seu de Gibraltar 
dicto , ad amnem Guadarangne sita 
fuit j quo loco rudera multa animad- 
▼ertit Cartxb ; Mannertus autem 
Carteiam sub nrhe Algeziras , juxta 
turrim del Camero dictam, sitam 
fuisse contendit , seu potius ubi est 
vicus Filia Fieja dictus , sub Algc- 
ziras , in aitera rivuli ripa qui Jlio 
de miel Tocatur ; priori tameu opi- 
nioni libentius assentiar. Loco au- 
tem a Mannerto designato , juxta ur- 
bem jilgeziras , ubi est F^iUa Fieja , 
quod nomen veterem urbem quam* 
dam hic stetisse indicare Tidetur , 
ponit D*AnTii.i.B urbem Tingente- 
ram , Pomponii Melae , ut putant , 
natalibus claram , si tamen in Melse 
lib. II, cap. 6, legendum sit , ut 
plerique Tolunt : atque unde nos su' 
mus, Tingentera, Tum Meiiaria, elc. 
non autem , ut malunt alii : atque 
unde nos sumus , cingente fretum , 



Mellaria , etc. Mannertus autem 
hanc urbem Tingenteramponit, in- 
ter Mellariam , quam hodie , ut dizi- 
mus, Torre della pena esse putat , et 
Transductam urbem^Marc. etPto- 
lem. notam , quam Tarifa esse opina- 
tur. £d. 

ao. TartessosJ Gadium insulam 
Tartessum quoque Tocitatam dice- 
mus lib. IV, c. 36. Et in iusula ad 
Bsetis ostia tertiam eo nomine urbem 
Veteres agooTere. Strab. p. 148. H, 

ai. Mons Calpe, Cum oppido 
coguomine,cujus meminere Strabo, 
lib. III, pag. 140 ; Antuninus , et 
nummus suspectus , C. I. Cai.pe , 
hoc est , Colonia Julia Calpe , apud 
Spanhem. pag. 766. Eadem est for- 
tasse cum Carteia superius memo- 
rata , diTersa tamen esse potuit , et 
loco , quo ritum est oppidum Gibral' 
tar, stetisse. Ed. 

aa. Littore intemo. Littore interni 
maris, hoc est , mediterranei. Hard. 

a3. Oppidum Barbesula cumflu- 
vio. Vet. ap. Dalec. oppida, Fluvius 
Barbesula hodie Rio Guadiaro est, 
ut putant Pinetus,Mannertus atque 
etiam Harduinus, quihuncfluTium 
mendose Guadajara Tocat. Ad ejus 
ostium turris est quse eodem no- 
mine Torre Guadiaro Tocatur, quse- 
que BarbesuIsB locum fortasse occu- 
pat. Nonnulli tamen flumen hodie 
Rio Ferde , oppidumque Marbella 
aut etiam Estepona esse conten- 
dunt. Fluvii Bap^Y]9o'Xa meminere 
Ptolem. lib. II, cap. 4> et Tzetzes, 
Chiliad. VIII ,t. 712. Urbis etiam 
meminit Mela lib. II , cap. 6 ; apurl 
quera plures Barbesul iegunt. Mar- 



/ 



12 C. PLINII 

cuin fluvio; item^^ Salduba 
cum fluvio' , foederatorum. 

cianas Heracl. omh Kapryiia^ ei; Bap- 
^YiooXav , etc. Ed. 

a4* ^^cf** Salduba, Hoc est, nt 
Barbesula , sic etiam Salduba olim 
oppidum cum fluvio fuit cognomi- 
ne : Suel non item. Salduba hodie 
Jdarbella est, ad amnem olim co- 
gnominem qui nunc Rio Verde di- 
citur, inquit Hard. quem hic se- 
quor ; Glusius autem Mannertus- 
que Salduba flumen hodie Rio Gor^ 
do , vel Guadalquivirejo vocari con-. . 
tendunt; qui quidem amnis Ma- 
lacae vicinior mihi videtur quam ut 
Salduba flumen sit, sed certe Pto- 
lemsei lib. II , cap. 4 > Sat^cuxa est. 
Quidam , quos inter Ortelius et 
PoiNSiiiET, oppidi tantum Saldu- 
bsB, non fluvii, hic meminisse Pli- 
nium yolunt. £d. 

2$. Oppidum Suel. Sivelia Anton. 
Itiner. vocatum , ex quo sane fluxit 
Sivey quod in Chlffl. et in quibus- 
dam aliis MSS. auctore Laetio , le- 
gitur, haud dubie mendose, quum 
hsec oppida referat Mela lib. II , c. 
a : « Abdera, Suel, Hexi, MsBUoba, 
Malaca , Salduba , Lacippo , Barbe- 
sula » , aut, ut alii legunt Barbesul. 
Quo autem in loco situm fuerit op- 
pidum Suel, nonsatis constat. Sunt 
qui illud esse volunt Castillo de 
Fuengirola vicum , non quatuor, ut 
ait Hard. sed sex leucis a Malaga 
distantem , istamque opinionem in 
roappa sua sequiyideturD*AirviLLE. 
Inscriptio vetus apud Reines. p. r^i» 
MvHicipio SvELiTANo, hic Tcperta 
erutaque est, sed ficta et recens, 
auctore Hard. qui Ortelium plures- 
que alios secutus Suel ho^. Molina, 
aut, ut in mappis reperio, CasdUo 



NAT. HIST. 

: oppidum SueP : Malaca 
Dein Maenoba'' cum fluvio. 

de TorremoUnos esse contendit; 
quod quidem ego mallem , quum 
castellum Puengiroia situm fuerit ad 
ostium fluminis de quo certe me- 
minisset Noster. Ed. 

36. Malaca cum fluvio , foederato-' 
rum, Dalec. Melacha, EUz. Mnlacha. 
Scripsimus MaUtca , Ptolemaeum 
Strabonemque sequentes, in quibns 
legitur MoXooca, non autem MaXoexa. 
£d. — Malaca, inquit, oppidum fce- 
deratorum cum fluvio. Ptolem. II, 4> 
Mo(Xa}ca,qui vicinum amnem , ut 
diximus, Sa^cuxav vocat. Oppido in- 
eolse nomen fecere Malaga, Hsec 
recte Hard. minus autem recte ad- 
tlucit huc amnem , Guadalquivirejo, 
sive Piu grande : nam inter urbem 
Mlalaga et ajnnem Guadalquivirejo , 
aliud flumen non longe a Malaga 
in Internum mare influit , cui no- 
men Guadalmedina est : Guadaiqui- 
virejo autem amnis duobus ferme 
leucis a Malaga distat. Vino inter 
omnin prsestantissimo hodie nobilis 
est regio illa. Hard. et Ed. 

37. Mcenoba cum fiuvio. Dalec. et 
Elzev. et D'AifviLLE in mappa sua 
Menoba, no8 autem Strabonem, cui 
lib. III, p. 144, MaivoSa , et Melam 
loc. cit. Harduinumque secuti su- 
mus. Ptolemaeo MoevcSa , mendose. 
Fluvio, inquit Hard. nomen est 
hodie Piu/rio , seu frigidus aranis : 
oppido Torres , seu rectius Torrox; 
D*AifviLLE urbem jilmunecar, esse 
coiitendit haud longe a flumine 
Rio Ferde dicto , quod sic Msenobae 
fluvius esset; Mannertus autem eam 
Felez Malaga ad fluvium cognomi- 
nem esse putat ; quam quidem opi* 
nionem sequimur. Ed. 



LIBER III. i3 

Se&ti Firmum'^ cognomine Julium, Selambida'^, Ab- 3 
dera. Murgis ° Baeticse finis. Oram eam universam origi- 
nis Poenorum existimavit M. Agrippa. Ab Ana ' autem 
Atlantico Oceano obversa ' Bastulorum Turdulorumque 
est. In universam^^ Hispaniam M. Yarro pervenisse Ibe- 



a8. Sexii Firmum, MSS. Sexifir- 
mum, Mela loco cit. Hexi ant, nt 
qiiidam Yoliint , Ex Tocat : Sexiia" 
num AatoDinus : Sc^Ptolem. lib. 11, 
cap. 4 9 ex qno emendabat Dalec. 
Sextifirmium. Hard. secuti sumus 
Sexti Fimuim scnbenteSy ne noyt~ 
aliquid afferamns ; nobis tamen 
probabile magis videtur i7exi, quod 
plures in Me)a legunt, aut , nt Ponr- 
senst: Sexi^ Firmum cognonuneJu» 
iium, quod interpretatnr : Sexi co- 
gnomine Firmum Julium. Hinc,inquit 
Hard. salsamentis Exitanis , sive 
Sexitanisnomen, de quibus Strabo, 
lib.III,p. i56, aliique. — Quo autem 
loco sita fuerit urbs illa minime 
constat. Admonet ipsa series oppi- 
dorum , qu» plane eadem est apud 
Melam , Plinium , Ptolemseumque , 
nt ait Hard. Sexti Firmum prius 
HispanisB oram legentibus a Calpe 
▼ersus septemtrionem occurrere 
quam Selambinam : quare Suritam, 
Bod. Carum , aliosque falli necesse 
est, qui id oppidum nunc Motril 
esse existimant, quod ultra Selam- 
binam est. Idem peccat D'AirviLi.E, 
qui in mappa sua Sexitanum Selam- 
binam inter et Abderam ponit, qno 
loco bodie est turris Banos vocata ; 
ante ponenda ergo nobis visa est 
Mannerti.opinio , qui eam Jlmune- 
car esse dicit. £o. 

39. Selambina, Abdera.l.rikd.iiJoviaL 
PtolemsBO, loc. cit. et mox A^^apa ; 
5traboni,loc. cit. Au^vipa ; Stepbano 



A^^pa. Hsec hodie SalobreHa est, 
consentientibus omnibus, prseter 
Marianam , qui Hist. Hisp. lib. X ^ 
cap. 18 y pag. 5o3, iliam Jlmeria 
▼ocat. Aliis, quos inter d^Ahviulb, 
et Mannertus, quibuscum ego liben- 
ter consentio, Abdera Adra esse 
▼idetur, haud adeo aibludente ab 
Abdera Yocabulo , medio fere inter 
Salobrena et Almeria intemdlo. 
Hard. et £d. 

3o. Murgis. Antonino Murgi , a 
Sexitano m. pass. xxxviii ; quod 
quidem intervallum lxx et amplius 
M. pass. esset , si , ut Tolunt Men« 
doza in Conc. Illib. et d^AhvillB', 
Murgis hodie Almeria est ; et oxx , 
si, ut Mariana et Harduinus et 
Maonertus dicunt , Mujacar ; cui 
quidem opiniooi libentius assentior. 
Alia porro , ut Hard. ait , ab ista 
Moupit^ Ptolemsei est , lib. II , cap. 
4 9 in mediterraneis Turdulornm 
BsBticorum oppidis. Alia item qu» 
hodie Murcia vocatur, regni caput, 
oppid.um et a mari et ab ora hac 
quam lustramus longe dissitum. £d. 

3i. Ab Ana, Ad fretum usqne. 
Mela, lib. III , cap. i : « A freto ad 
flumen Anam Turduli et Bastuli 
habitant. » Habd. 

3i. Obversa. Subinteilige , ora. 
ATurdulis sive Turdetanis, Bstica 
tota olimTurdetania appellata.Vid. 
Strab. lib. III, pag. iSq. Hard. 

33. In universam. Ante has voces 
Pinetns inserit : « Turduli a fiseti 



i 



i6 C. PLINII NAT. HIST. 

occasum^^, Oceanum Atlanticum provinciam^^ adoptans 
petit 9 modicus primo , sed multorum fluminum capax , 
quibus ipse famam aquasque aufert. Baeticae primum ab 
Ossigitania ^^ infusus, amoeno blandus alveo crebris dextra 
laevaque accolitur oppidis. 

Celeberrima inter ^^ hunc et Oceani oram in mediter- 
raneo Segeda^ quae Augurina cognominatur : Julia^^, quae 



Hsec aotem verba non ad Taderem 
fluvium referenda sunt, ut quidam 
existimayere , sed ad Bsetimy qui 
faic quodam modo Taderi opponi- 
tnr. Dum enim , inquit Noster, Ta- 
der Carthaginiensem agrum rigat, 
Scipionis rogum, Ilorci situm , 
conspicere sustinens , Baetis illum 
refugit et yersus in occasum , Baeti* 
cam proyinciam irrigat petitque 
Oceanum. Oppidum Ilorci, de quo 
hic Noster, hodie est Lorca, ad am- 
nem Sangonera avenidas de Lorca 
yocatum sita , et xxvii m. pass. a 
Tadere distans ; Scipionisque ro- 
gus, etiam nunc Sepulcro de Scipion 
incolis dictus, xx circiter m. pass. 
ab urb^ Lorca , meridiem versus , 
reperitur.Gneumautem Scipionem, 
post Publi fratrem bccisam, i4 tur- 
;cim quamdam Asdrubalis copisB 
fugientem corapulerant : qua in- 
ceasa, cum omni comitatu misere 
coficrematus est , ut auctor est 
Appianus in Xbericis , p. 263. £d. 

43. Versusque in occasum, Vide 
notam superiorem. Ed. 

44 • Provinciam . Baetic» provinciae, 
quara mediam secat , suum nomen 
iuipertiens. 

45. jih Ossigitania, Dalec. Ossi' 
gitanias, Ab Ossigi oppido , de quo 
mox. Ab ea proviucia Bseticse ini- 
tium duci haud obscure innuit : ci- 
tra versus septemtrionem et ortum , 



Tarraconensem esse: quare ad Ca- 
stulonem oppidum, quod Baetics 
flnis paulo post dicetur, Ossigitania 
pertinuit. Haed. 

^Q, Inter hunc, Inter Bsetim , ab 
Ossigitania, ad fretum Gaditanura, 
et Atlantici oram Oceani, Cordu- 
bensis conventus mediterranea op- 
pida ista sunt : Segeda , etc. 

47. Segeda , quas Augurina cogno- 
minatur, Alia est ac Segida , de qua 
inferius ; quamyis quidem eas urbes 
plurimi pro una incautiacceperint. 
Quo autem in loco sita fuerit urhs 
illa ignoratur ;' neque enim illis 
assentiri possum , qui , ut Pinetus, 
eam J^edina Sidonia esse yolunt, 
non longe ab Oceano ; quum ex op- 
pidorum serie pateat Nostrum ab 
oriente ad occidentem , id est, ab 
ortu ad ostium Anee flurainis pro- 
cedere. Fortasse Segeda sita fuit 
juxta Torre qUe Bradilla parvum flu- 
men, quod in Bsetim octo leucis 
supra Jndujar influit. £d. 

48. Juiia, quat Fidentia, Tiberii 
nummus, inThesauro Goltzii, Col. 
IvL. FiDBifTiA. ; sed sunt Goltziana 
latina ^uraismata pleraque adulte- 
rina et ficta. Hahd. — Hanc urbem 
diversam coutra Harduini opinio- 
nem putat Mannertus ab ea quae 
Julia vocatur a Cxsare, Bell. Alex. 
cap. 61 et 65. Bell. Hlspan. incert. 
auct. cap. 3 et 4* D^o. Cass. lib. 



LIBER III. 17 

Fidentia : Urgao^^, quae Alba : Ebura^", quae Cerealis : 
Iliberi^', quod Liberini : Ilipula % quae Laus : Astigi 



53 



XLiii, cap. 3[. OOXia aPtolem.lib. 
II , cap. 4* UUa , xYiii M. pass. a 
Corduba !n Itiner. Anton. et tcu- 
Xta y baud prbcul a Corduba , a 
Strab. lib.lll, pag. i4i 9 et quam 
hodie Monte^mayor y baud scio an 
recte , esse ait D'AiryiLLE. Juliam 
Fidentiam longius a Corduba dissi- 
tamfOrtuminter et meridiem,bodie- 
que vocari Almodovar , contendit 
Mannertus, quocum de situ quidem 
ego consentio, minime vero de no- 
mine ; nullum enim in ea regione 
locum Almodovar dictum reperio 
prsBter urbem Almodovar del rio,quaB 
ad flumen Guadalquivir sita est , v 
circiter leucis a Cordoha , meridiem 
inter et occasum , non vero ortum, 
ut ait Mannertus ; anteponenda igi- 
tur visa fuit eruditi viri Pineti 
opinio, qui eam Fuentes, id est , ut 
ego puto , Fuente del Rejr^ inter An^ 
dujar et Jaen, esse dicit. £d. 

49. Urgao , quas Alba, Dalec. et 
£lz.f7r^ao.XLV M. pass. aCorduba 
Castulonem versus , secundum An- 
ton. Itiner. imde illam Arjona esse 
dicit d' AirviLU, aut potius, ut mihi 
videtur, Arjonilla, leucis duabus ab 
Andujar, meridiem versus, quam 
opinionem sequi videtur Manner- 
tus. Ibi etiam inventa inscriptio: 
MuKiG. Albejtsb Urgavon. apud 
Gruter. pag. 233 , sed ficta et re- 
cens. £d. 

50. Ebura, In MSS. quibusdam, 
Ebora, Non est hac Ebora Pom- 
ponii Melse , de qua ille in Bseticae 
littore, lib. III 9 cap. i , nec Stra- 
bonis i^Gupa, qua; eadem cum Ebora 
Pomponii est, lib. III, pag. 140. 



— Quinque autem urbes hoc no- 
. mine olim in Hispania exstitisse vi- 
dentur. Hanc Atcala-la»Real , inter 
Granada et Cordoha esse retur 
Harduinus cui ego assentior. £am 
Pinetus et Girolamo Ruscelli Rotta 
vocant, quod nomen in mappis non 
reperi. £d. 

5i. lliberi, g uod Liberini,Ltoay sas 
in Conc. Illib. legit, Eliberi, quod 
EUberini. Ptolemseus , loc. cit. tXXi- 
6ept(. — £am Girolamo Ruscelli , 
Pinetus,multique alii, inconsulte, 
ut puto, bodie urbem Granada^ 
regni cognominis caput esse dicunt; 
eruditissimos viros VassBum, Mo- 
rales, Harduinum et d^Ajtville 
sequimur, qui eam in colle, cui 
nomen est Sierra de Elvira , fnisse 
contendunt , duobus leucis a Gra- 
nada orientem versus; quam opi- 
nionem sequi videtur ipse Manner- 
tus. £d. 

53. llipula, quce Laus, Ptolemaeo, 
loc. cit. iXXiirouXa p.ey aXiQ.Ro- 
der. Carus Antiq. Hispal. lib. III , 
cap. XI , pag. 1 00, Pinetus et Hard. 
illam hodie Granada esse conten- 
dunt; hanc opinionem refert ipse 
Mannertus, quam tamen Ptolemseo 
contrariam es^e ostendit, ex quo 
Hipulam juxta urbem hodie itfon- 
tilla dictam stetisse baud immerito, 
ut mihi videtur , conjicit. £d» 

53. Astigif quodJulienses. Dalec. 
et £lz. Artigiy quod et ego mallem; 
Parmensis editio^^/u;<. Ptolem.loc. 
cit. ApTiyU' Si tamen Astigi legen- 
dum est, hsec urbs certe alia est ac 
Astigi, una e quatuor urbibus juri- 
dicorum conventuum capitibus in 



i8 C. PLINII NAT. HIST. 

quod Julienses : Vcsci ^^, quod Faventia : Singili , Attegua , 



Bf^etica ; quod non animadverterunt 
nonnuUi interpretes, quos inter 
PoiifsiJrET DE SivRY qui eas urbes 
unam eamdemque esse putat , 
quam Ecija vocat, adversam tamen 
sententise suse opinionem Martini 
de Roa , in Hist. Astigit. fol. 1 3 , 
referens, qui hanc urbem hodie 
esse Alhama , inter Granada et Ma^ 
laga , haud immerito , ut ego reor, 
eum docebat. Hanc opinionem se- 
quitur et Mannertus. Ed. 

54« yesci , quod Faventia. Pto- 
lemaeo loc. cit. OuEdKi^. Girolamo 
Ruscelli eam etiam nnnc Faventia 
vocari,Nigerurbem esseyelez, non 
procul ab intemo mari et urbe 
Motril, contendunt; ego autemHar- 
duinum sequi mallem, qui eam 
Archidona, inter Antequera et Alcala 
la Real esse putat. £d. 

55. Singili- Nonnulli, ut mox in 
Attegua dicemus, Singiiia legunt, 
nos autem Ortelium Harduinumque 
sequi maluimus, illis tamen mini- 
me assentientes , quum eamdem 
hanc urbem Anliquariam , sive An» 
ticariam Antonino dictam fuisse vo- 
lunt. d'Anville, multo rectius, ut 
opinor, diversas fuisse urbes censet. 
Anticaria iii via romana sita fuit, 
forsan quo loco hodie est Antequera, 
Singilisque ad ripam fluvii cogno- 
minis, nunc Rio Genil dicti, quo 
loco nunc est Puente de Don Gon- 
zalo. Anticarise reperta inscriptio 
apudGrut. exstat, pag. 4^y, Muni- 
cip. SingUiensium , cujus auctoritate 
motus d'Ai7Villb, Anticariam Sin- 
gliis auctoritati submissam fuisse 
putat', sed, ut jam non semel dixi- 
mus , falsae recentesque sunt Gru- 



teri inscriptiones , nullaque illis 
fides adhibenda. £d. 

56. Attegua. Prius legebatur 

Singilia , Hegua. Scio in hoc Baetice 

tractu Aiyouav a Strabone citari, 

lib. III, pag. 1 4 1 * sed quum Singi- 

liattegua in MSS. scribatur, Reg. 

1,3, etc. Singili^: Attegua haud 

cunctanter agnosco. Nam de Atte- 

gua primum Dio meminit lib. 

XLin , pag. 3 3o. ArTsyoua icdXic , 

haud procul Corduba, non semel 

autem Hirtius, 1. de bello Hisp. 

pag. 259 , et Atteguenses Pompeia- 

narum partium fuisse scribit Va* 

lerius Max. lib. IX 9 cap. 2,4- 

Hard. — Mariana quoquc lib. lU, 

Histor. Hispan. cap. ai , Atte^ 

gua , inquit , decimo sexto ab urbe 

Corduba lapide sita erat , quo nunc 

loco ruinai tantum exstant Tebce vete» 

ris nomine : addit Harduinus Teva 

veja , sexto fere milliari ab Antiqua- 

ria Hispalim euntibus, non animad- 

vertens hsec cum Marianse verbis 

decimo sexto ab urbe Corduba lapide 

pugnare; nam iila de qua loquitur 

Teba lxVi ai. pass. a Corduba di- 

stat. Forsan haec Teba , juxta quam 

montes Sierra de Yeguas dicli repe- 

riuntur , Straboitis Aiyoua fuit; At' 

tegua autem requirenda est inteir 

Puente de Don Gonzalo , quod op- 

pidum, auctore d^Anville, Singilis 

est , et Cordoba , fortasse non longe 

ab Aguilar, in ripa fluvii nunc Ca- 

bra vocati. Longe alia tamen est 

Mannerti opinio , qui Hanc urbem 

ad septemtrionem Baetis ponjt , et 

illam inter et Ucubim fluxisse ait 

flumen Salsum, quod hodie Gua- 

diato vocari dicit. Ed. 



LIBER III. 19 

lunum ^\ Aglaminor , Baebro , Castra ^^ vinaria , 
3rium^^: Hippo ° nova, Illurco^', Osca**\ Escua^ 



63 



Arialdunum, Aglaminor, Bte' 
SS, Reg. et Colb. Arialdu' 
iglamin , Urbedo, Hic aliqui 
aiscuntar Avia seu Avi, a 
pido festum Avienum dictum 
>lant ; Eldanum , quod Pto* 
Eldana esset, forsan hodie 
pan, sex leucis ab urbe Cor^ 
meridiem versus ; Urbedo 
'beda in Teteribus codicibus 
irosio Moraies recognitis AU 
scribitur, quam lectionem 
I suo comprobare yidetur 
inus , quamvis de Ambrosio 
s mentionem non faciat , 
dicit Agahro legi satius esse, 
:nm Eliberitana et Astigitana 
I, meminit etiam Agabren- 
cilium Hispalense li, can. 
[dem ille Morales hanc ur- 
>die Cabra esse ad flavium 
dinem, undecim a Cordoba 
putat, eique assentiri non 
. — Avia , si Moletio et Gi- 
Ruscelli credimus , hodie 
!a/o/i. Hlud autem nomen et 
s, quod pro Eldano dtx Oro- 
t Zambra atque Ubedos , qu» 
ebrone Pinetus, in mappis 
leriuntur. £d. 
Castra J^inaria. Forte qn» 
Castra Postumiana dicuntur, 
18 fere quatuor ab.Attegua 
:cubi, lib. de belio Hisp. 
S5, quae Mariana, lib. III, 
ap. ai, pag. laS, nunc 
ielFiume ait appellari. Hard. 
30 urbs haud dubie eadem 
m Castro sive Castro el Rio 
itam in mappis reperimus , 
am fluvii Guad/tjoz ; iilam 



Hermolaus yeria vocat , quod no- 
men in mappis non occurrit. Ed. 

59. Episibrium, MSS. R. a, Epi- 
simbrium, Reg. i , et Colb. a , Ci» 
simbrium, Fortasse hodie Espeja^ 
circiter duobus a Castro leucis, oc- 
cidentem versus. £d. 

60. Hippo, MSS. Iphonoba, Hip- 
ponem Livius agnoscit , sed in Car- 
petanis , haud procul Toleto , lib. 
XXXIX , cap. 3o. Quo autem loco 
hec sita fiierit ignoratur. £d. 

6 1 . Illurco, Inscriptio apud Gm- 
terum, pag. 406: Obdiitis. Iixub- 
cojrEKsis,ex Ant. Augustini schodis, 
reperta in pago Pinos,. Granaten- 
sis agri. Falsa et recens. Habd. — 
d'Aiivills tamen hanc urbem hodie 
Puente de Pinos , aut , ut in quibns- 
dam mappis reperi, jPimi5 puente, 
sex ab urbe Granada leucis, septem- 

» trionem versus , esse putat ; eam 
autem Villanovus et Morales Illora^ 
tribus leucis ab Aicala la Real^ 
meridiem versus, esse contendunt, 
quod ego mallem. llurconem Plinii 
et Ptolemsei Ilurgim , unam eamdem- 
que urbem fuisse fere apud omneft 
constat. £d, 

6a. Osca. Hanc urbem, quam 
Velleius Paterculus Eyoscam vo- 
cat , hodie Huesca in confinio regni 
Granatensis et Murci» esse putant 
Jo. Franc. Andrez , lib. de Patria 
S. Laurent. pag. 6, aliique, quos 
sequitur Hard. Hsbc tamen urbs 
mibi a caeteris quse hic nominan- 
tur longius abesse videtur. Forsan 
Huector est, ad ripam fluvii hodie 
dicti Genii. £d. 

63. Escuuy quam Ptolemsus 



/ 



^(y C. PLINIl NAT. HIST. 

Succiibo^'*, Nuditanum^^, Tuati^^ vetus; omnia^' Bastita- 

6 niae vergentis ad mare, conventus vero Cordubensis. Cir- 

ca ^ flumen ipsum, Ossigi^^, quod cognominatur Laconi- 



lib. II, pag. 4> £<i>ccuav yocat, ho« 
die Trueio sive Eruelo Pinetus et 
Giroiamo Ruscelli esse contendnnt: 
mihi hoc nomen frustra in mappis 
requirenti occurrit Escuzar , quin- 
que a Granada leucis, occidentem 
inter et meridiem, quam urbem 
niira nominis similitudine abreptus 
Plinii Escuam esse libenter credam, 
etsi affirmare non audeo. Ed. 

64. Succuboy quse Hirtio , lib. de 
bello Hisp. pag. 3 54> Ucubis voca- 
tur prope Atteguam. Gapitolinus in 
M. Antonino pag. 33, Succubitani 
municipii meminit, quod impera- 
toris M. Antonini proavus patriam 
habuit. Hoc Ambr. Morales nunc 
esse Sierra la Ronda.^ Pinetus yero 
Stoponda esse yolunt. Hsec nomina 
in mappis non reperi, uisi Sierra 
la Ronda sit La Roda, octo leucis, 
aut Ronda , una et yiginti ieucis ab 
j^ccyVi, meridiem yersus.HsB autem 
urbes mihi Astigitani conyentus 
fuisse yidentur; Succubo autem, 
ut mox dicet Noster , Gordubensis 
fuit. Ego yero hoc oppidum et se- 
quentia Nuditanum sciiicet et Tuati 
vetus , quffi pariter ignorantur , in- 
ter Escuzar et intemum mare sita 
fuisse puto. Ed. 

65. Nuditanum, MSS. Unditanum, 
Utrumque ignoratur, ut modo di- 
ximus. Ed. 

66. Tuati. Ita MSS. omnes, li- 
brique editi ante Frobenium , qui 
Tucci 'vetus reposuit , in hanc con- 
jecturam inductus nomine colonias 
Tucci , AugustseGemeilfs cognomi- 
nats , de qua panio inferius Noster 



pag. ay. Utriusque situs ignora- 
tur. Ed. 

67. Omnia Bastitaniee vergentis 
ad mare , conventus 'vero Cordubensis, 
circa, etc. Daiec. et Elz. f^ergentis 
ad mare. Conventus 'vero Corduben- 
siSf circa^ etc. Nos yero Harduinum 
sequi maluimus; nam si recensita 
hactenus oppida conyentusGordu- 
bensis non fuerunt , Garthaginiensi 
adscribenda erunt ; Garthaginem 
enim, ut modo dicet Noster, conye- 
niebant Bastitani , sic ex urbe Ba- 
sti , hodie Baza , dicti. Hic autem 
indicat Plinius omnia hsec oppida, 
quamyis BastitanisB adscripta , Gor* 
dubensis tamen conyentus fuisse, 
sive Gordubam conyenisse. Ej). 

68. Circa flumen ipsum. Girca 
BsBtim. Ed. 

69. Ossigi^ quod cognominatur La- 
conicum. In Hispania Laconicos mo- 
res et instituta floruisse auctor est 
Strabo, lib. lU, pag. i54» inde 
iila fortasse cognomina Laconicum 
et Laconimurgi^ quae nunc occur- 
runt. In MSS. tamen hoc loco Ln- 
tonium scribitur; Ghiffl. Laconium, 
Gastulonem inter et liiiturgi sita 
fuisse M annerto y idetur, haud longe 
ab Ubeda; sed quum Gastulo non sit 
CazoriUf ut Mannertus putat, sed 
Cazlona , ut ait D'AiryiLLB, ad Bae- 
tim, quo loco amnem Guadalimar 
recipit, hnnc locum inter et Uli- 
turgi, quod xx m. pass. a Gastulone 
Gordubam yersus dissitum noyimus 
ex Antonini Itinerario , requiren- 
dum est Ossigi , haud longe ab op» 
pido hodie Espelui dicto. Ed. 



' \ 



LIBER III. 



fAl 



cum : Illiturgi'**, quod Forum Julium : Ipasturgi'\ quod 
Triumphale : Sitia : et xiv M. passuum remotum in me- 
diterrraneo Obulco'^, quod Pontificense appellatur. Mox 
Ripepora'^ foederatorum , Saciii'\ Martiaiium'^ Onoba. 



yo.IUiturgL Appiano inlbericis, 
pag. 372,iXoupYta iroXi^ dicitur, 
«icuti PtolemsBO lib. II , cap. 4 » 
tXoupyic. Livins, lib. XXVIII, 
cap. ao, narrat a Scipione aequa- 
tum 80I0 fuisse id oppidum , cujus 
incolse tanto ardore se defende- 
mnt , « ut domitor ille totius His- 
panisB exercitus, inquit, ab unius 
oppidi juyentute ssepe repulsus a 
muris» baud satis decoro praelio 

trepidaret Capta autem urbe, 

yictores et ignem tectis iiijiciunt, 
ac diruunt, quse incendio absumi 
nequeunt : adeo vestigia quoque 
urbis exstingnere, ac delere memo- 
riam bostium sedis, cordiest.»-^ 
Hanc autem urbem xx M. pass. 
ab Castulone dissitam fuisse nos 
docet Itiner. Anton., ly, ut puto, m. 
pass. ab UTheBaezaf meridiem yer- 
sus y ad Bsetim; non autem ^ ut yult 
Mannertus, in ipso Baezae loco, 
quae urbs ad dextrum fluyii latus 
sita est; dum ad laeyum fuisse Illi- 
turgi ex Plinii yerbis patet. Ed. 

71. Ipasiurgi^ quod Triumphale; 
Sitia, De priore nemo, praeter Pli- 
niam , meminit : Sitia Ptolemseo , 
loc. cit. SJTia est.Utrumque igno- 
ratur. Ed. 

71. O^ii/co. 66oXx(ov Stepbano : 
dSouXxov Ptolem. lib. 11, cap. 4- 
Hanc urbem hodie Porcuna esse, 
oppidum baud ignobile, quatuor 
fere leucis ab Andujar^ meridiem 
inter et occidentem, plurimi yolunt, 
a quibus non multum dissentio , 
ObuJconem tamen a fluvio paulo 



remotiorem putans. Non certe fuit , ' 
Ubeda siye Ubedos, quam urbem 
duobus M. pass. a fluyio dextro 
latere distantem dantnonnulli, bis 
•nS eirantes, quum ex iasequen- 
tibus Plinii yerbis pateat Obulco- 
nem et omnia hic memorata oppida 
laeyo latere sita fuisse. £d. 
- 73. Ripepora. Rezzonicus et Brot . 
Ripa^ Epora legunt ex MS. Reg. 
I ; prioremque urbem nunc Castro 
al Rio yocari subjungit Brot. 
Eporam autem, quse haud dubio 
£6opa Ptolemsei fuit , lib. II , cap. 
4 > in oppidis Turdulorum medi- 
terraneis, prope Onobam , apud 
omnes cohstat bodie esse Montoroy ad 
ripam fluminis, m. passuum xxyiii, 
leucis circiter noyem, supra Cor- 
dubam , ut Antoninns prodidit et 
confirmat Roder. Carus lib. III, 
cap. 23. Adde quod in oppido 
Montoro repertum lapidem yetu- 
stum Hier. Surita ait in Anton. 
Itiner. pag. 553 , cum inscript. 
Respub. Eporensis. Apud Grute- 
rum. inscriptio est : Obdo Muzr. 
Epob. Hard. et Ed. 

74. Sacili. ZftxiXl; Ptolem. lib. 
II , cap. 4^^^ oppidis Turdulorum 
mediterraneis. Nunc^/borrucen jux- 
ta Perabad. In Thesauro Goltzii, 
pag. 344» legitur inscript. Mun. 
Sagilis. Hard. et £d. 

75. MartiaHum Onoba. Vet. ap. 
Dalec. Maritalium, Incertum yidetur 
Harduino utrum scribendum sit 
Sacili Martialium^ Onoba; an Sa- 
cUi, Martialium.Onoba,'Nohi8 autem 




aa C. PLINII NAT. HIST. 

Et dextra '^, Corduba'^, colonia Patriciae cognomine : inde 
primum navigabili Baeti. Oppida : Carbula^^Decuma'' : 
fluvius "* Singulis , eodem Baetis latere incedens. 
7 Oppida Hispalensis conventus : Celti^', Arua , Canama, 



Onoba cognomen Martialium , quo 
ab Onoba iEstuaria » de qua supe- 
rius diximus, discerneretur, haud 
aliter accepisse yidetur ac Narbo 
Martius, in Gallia Narbonensi, a 
Martia, ut Harduinus ait, legione, 
qusB eo deducta colonia est. Igno- 
ratur autem bujus oppidi locus , 
qui ad flumen Gueidalquivir y isevo 
latere, certe requirendus est. £d. 

76. Et dextra, In ripa fluvii, 
qusB septemtrionem spectat. £d. 

77. Corduhay colonia Patricia co^ 
gnomine, Dalec. et £lz. colonia Pa^ 
tricia cognominata. In nummo Au- 
gusti CoLONiA. Patrigia. Corduba 
autem ab Hispanis etiam nunc 
Cordoba^ regni cognominis caput, 
a Gallis Cordoue vocatur. £d. 

78. Carbula, Ita MSS. Reg. i , 
a , etc. et in nummo antiquo ex 
sere , apud P. Ludovicum Iobert e 
Societate nostra , garbula , non 
Carbulo, Carulam in Bstica habet 
AntoninuSf sed Hipam inter et Hi- 
spalim : quare non est hujus loci , 
quanquam aliter Surits yisum , in 
Anton. Itiner. pag. 56a, etRoder. 
Caro, lib. III, Ant. Hispal. c. 49> H. 

79. i9ec«ma. In MSS. B. i, a, etc. 
Detuma, Forte Detunda, vel Detunna, 
Nam, ut Barbarus adnotavit, in 
hoc ipso BaeticaB tractu , inter me- 
diterranea Turdulorum oppida Ayi- 
Touv^a a Ptolem. uominatur, haud 
procul SSicili. Hard. — Urbes Car- 
bula et Decuma , quas eodem Baetis 
latere quo fluviusSingulis ponit No- 



ster, inter flumina certe positae fue- 
runt ; situs vero ignoratur. £d. 

80. Fluvius Singulis, eodem Bcetis 
latere incedens, Dalec. et £lz. incidens. 
Hic autem fluvius, qui Isbvo seu 
meridionali Bsetis latere, ut ait No- 
ster, incedit, hodie Genil, seu Xenil 
Yocatur. £d. 

8 1 . Celti f Arua , Canama , Evia, 
Yix ulius est in hoc opere Geogra- 
phico locus in quo atrocius gras- 
sata sit interpolatorum libido , et 
emendandi prurigo, quse eruditos 
etiam viros interdum tenet. In MSS. 
Reg. I , a, Colb. et Paris. Celtiarava, 
Camana, AHva, In edit. Romana, 
Parm. Froben. Gelen.aliisque ante 
Dalecampium Celtiaca , f^acamana , 
Aeria, Numerum oppidorum auxit, 
immutayitque deinde Dalecampius : 
Celticay Axatidra, Arruci^ Menoba, 
£cquod in his verbis veteris scri- 
ptursB vestigium ? Roder. Carus , 
lib. III. Antiq. Hispal. cap. 3,8^ 
et 9 legit, Ceisita , Axati f Artnif 
Arucci , Menoba y Canama, Aria, 
Nostram emendationem potiorem 
his omnibus esse non modo prisco- 
rum codicum vestigia ipsa confir- 
mant, vix ullo fere apice immutato, 
sed et inscriptiones veteres, quas 
modo allaturi sumus. Axati , certe 
et Arucci expunximus, quod de iis 
hbri omnes conditivi silent : etsi 
non me prseterit Municipii Flavii 
Axatitaui , et Civitatis Aruccitan» , 
apud Gruterum in Inscript. fieri 
mentionem 9 pag. 4^2 , et pag. a38. 



LIBER III. 



23 



£vta , Ilipa ^ cognomine Ilia : Italica . Et a Iseva, Hispalis 
colonia, cognomine Romulensis ^^. Ex adverso^^ oppiduni 



Quin et ipsam Celtim ex hoc albo 
sustulissem : nisi meminisset An- 
toninns in itinere ab Hispali Emeri- 
tam : ratus Plinium in his oppidis 
appellandis 9 non tam- situs cujus- 
que loci ^ qnam seriei elementorum 
babuisse rationem : quamobrem 
Alica priore loco statuissem , quum 
Alicensis oppidi in Provincia Bse- 
tica memoria exstet apud Grute- 
rum , pag. 543. Quod vero ad Ar- 
vam attinet^ apnd eumdem pag. 
476 , inscriptio legitur : Ordo. 
MuKiciPii. Aeveksis , reperta Al- 
colsB 9 medio itinere inter Hispab*m, 
et Cordubam. De Canama, p. 345 : 
Cakameksbs. Livtbarii. Deniqne 
EVIA apud eumdem legitur,p.5 5o, 
in inscriptione, procul ab hoc situ, 
sed in Bsetica tamen , reperta. H. — 
Inutile fere videtur oppidorum,quo- 
rnm yetera adeo corrupta sunt, re- 
centia requirere nomina. Arua ta- 
men yidetur esse Atcolea^ ubi su- 
pradicta reperta inscriptio est; Ca- 
nama , non , ut ait Hard. yUlanopa 
del Rio^ quod nomen in mappis 
non reperitor, sed forsan Cantillana^ 
dextro, nt Alcolea^ Bsetis latereim- 
posita. Ed. 

8a. I/ipa cognomine llia, In MSS. 
Reg. I , a , Colb. i , 3 , et Paris. 
Ilipa cognomine Itla Italica, Parm. 
edit. Ilipa cognomine Ila Italicajyo" 
culam Ila, veluti nihili ea foret, 
Frobenius prior expunxit , legit- 
que, Ilipa cognomine Italica^ atque 
ita scribendi csteris deinde ^uctor 
fuit. Atqui Straboni lib. III , pag. 
1 4 1 • irfltXtxa xat fXiTca, et quod idem 
esl , Ptolemaeo AatTra iLiydX-n et 



iToeXtxa, ciyitates sunt du» dispa- 
res. Et fuit Ila sive liia Hipae co- 
gnomen genuinum. Apud Grute- 
rum, 35 1: Immyitbs. Ilieitsbs. Ili- 
poiTENSBs : unde nosse Reinesius 
potuit qui Uienses Iliponenses fo- 
rent, quod scire senegat, epist. 3 3. 
Alias sine cognomine, apud eum- 
dem Grnter. pag. a46, legitur mt- 

HICIPIYM. IKLIPBirSE. HaRD. . 

Addit Hard. hanc urbem hodie 
Penaflbr yocari , quo loco Singulis 
in Baetim influit adverso tamen la- 
tere; ab eoque dissentire non vi- 
detur D^AiTTiLLE, qui eam juxta ur- 
bem Lora ponit, quse vix leucis 
duo])us inferior est. Ed. 

83. Italica, Omnium consensu 
hodie est Sevilla ia I^ieja et vulgo 
Santi'ponee, dextro Bsetis latere im- 
posita , unaque circiter lenca His- 
pali superior. Silii vatis, ut quidem 
vulgo creditur, necnon imperato- 
rum Trajani, Hadriani et Theodosii 
natalibus clara. Gruteri inscription. 
pag. 385 : Coloitia. Italicbnsis. 
iir. PROV. BiET. In nummis Augusti , 
Italica : Tiberii, Mvh. Ital. et 
Muir. Italic. Municipium Italicense, 
Melioris , ut videtur , notse. Ed. 

84. Romulensis, Huc pertinet ve- 
tus inscriptio, apud Gruter. pag. 
2^7 : Qui Ilije; Romulea. vbgo- 
TiAiTTES. Hodie Sevilla, Juliam Ro- 
mulam a Julio Csesare nuncupatam 
ait Isidor. lib. XV, Orig. cap. i . H. 

85. Ejc adverso. Dextro igitur 
Bsetis latere, seu septemtrionali, 
nam Iflrvo sita olim Hispalis fuit. 
Hodie, ut plurimi volunt, oppidum 
Alcala del Rio dictum. Ed. 



24 C PLINII NAT. HIST. 

Osset , quod cognominatur Julia Constantia : Vergentum , 
quod Julii*^ Genius : Orippo, Caura, Siarum. Fluvius 
Menoba , et ipse a dextro latere infusus. At inter sestuaria 
Baetis, oppidum Nebrissa*^, cognomine Veneria, et Colo- 



86. Fergentum. MSS, Jurgentium. 

LiETIUS. 

87. Julii Genius : Orippo ^ Cau" 
ra , Siarum, Sic locum istum , 
liaud scio an recte , restitnit Hard. 
quum antea in libris omnibus lege* 
retur Julii Genitory Hippo Caurasia- 
rum, Ut Athenienses, inquit, sedem 
Augusti Genio, Suetonio teste , de- 
dicarunt, sic urbem suam Vergen- 
tenses sub Genii Gaesaris tutela ac 
pr«sidio coUocarunt. — Orippo, 
ab Ahtonino memoratur, in itinere 
a Gadibus Cordubam , ab Hispali 
IX. M. pass. De illa etiam, nec 
non de Gaura mentio fit apud poe- 
tam antiquum, A. Holum nomine , 
ortu Burdegalensem , quem Tama- 
yus in Martyr. Hispan. « Hic Gaura, 
Sauros ostentat Orippo colonos. » 
Prseterea in nummo vetere ex sere , 
apud D.FoucAULT legiturlaippo.— 
In alio apud P. Jobbrt, legitur 
Gaura.. — De Siara denique memi- 
nit Gruterus pag. 8o3 , inscriptio- 
nes referens in pago , quem Sarra- 
catim vocaty erutas, in agro Utre- 
rensi : Ordo. Siarbnsium. Apud 
Roder. Garum , lib. III, Antiq. 
Hispal. cap. 30: Siareitsium. Mu- 
iriGiFiuM. legitur. — Harum autem 
urbium situs ignoratur; neque 
enim Harduino assentiri possum 
qui illas sinistro Bstis latere impo- 
nit, quum ex ipsis Plinii yerbis 
ex adverso etc. . • et ipse a dextro /a- 
tere . . . eas dextro sitas fnisse pateat. 
Dextrum autem latus non meridio- 
nalcj ut non semel iu notis ait 



Hard. ob id in pluribus errans, sed 
septemtrionale est. Gaura ' etiam 
suum nomen servare yidetur in 
Coria^ ad dextrum Betis latus, tri- 
bus a Senlla leucis. Ed. 

88. Fluvius Menoba et ipse a 
dextro latere injusus, Sic locum istam 
ex editione Romana anni 1470 et 
Parmensi emendavit Harduinus, 
quum cfiBteri omnes libri cum Da- 
lecampio exhiberent : Fluvius Mce- 
noba, Bceti et ipse a dextro latere 
infusus^ quod ego mallem, quam* 
yis idem Harduinus demonstrare 
nitatur Plinium bic significare vo- 
luisse fluvium bunc Menobam, 
quem hodie Rio Guadelete esse di- 
cit, non Bseti, sed oppido Siaro vel 
Siariis agris infundi, ut superius 
dixit de Bsti : Bceticce primum ab 
Ossigitania infiisus. Sed perpetuo 
errore laborare Harduinum nemo 
▼idere uon potest , qui bic etiam , 
ut jan) modo diximus, dextrum 
Bffitis latus pro sinistro sumit in- 
cautus, quum fluvium Menobam 
Rio Guadelete hodie esse affirmat. 
Nobis autem fluvius iste yidetur 
eum esse qni dextro latere in Bae- 
tim incidit , quo loco Bsetis ipse in 
duo braohia dividitur , insulam 
quam hodie Isla Major Hispani 
yocant, amplezurus. £d. 

89. Nebrissa hodie Lebrija, si 
Marianamlib. I, Hist. Hisp. cap. 3, 
et Anton. Nebrissensem audimus; 
quanqu^m urbs illa nunc a Bseti 
M. pass. y et ab ejus ostio xx et 
amplius distet. Quod vero addit 



LIBER III. a5 

bona^''. Coloniae : Asta^', quaeRegia dicitur : et in mediter- 
raneo Asido^^ quae Caesariana. 

Singulis fluvius in Baetin, quo dictum est ordine, irrum- 8 
pens, Astigitanam' coloniam alluit, cognomine Augustam 
Firmam , ab ea navigabilis. Hujus conventus sunt reliquae ' 



Hard. AUero Batis ostio nunc obli* 
mato, mlnime probabile videtnr, 
quum Lebrija montibus a fluvio 
diTidatur. H«c yerba inter eestuaria 
BtEtis indicare mihi yidentur mi« 
nori ab ostio B«tis intenrallo re- 
quirendum esse Nebrissss locum, 
forsan baud longe ab urbe 5. Jjucar, 
In nummo Glaudii Imp. teste Li- 
goriOy sed £sdso plerumque, apud 
Holstenium, pag. 128, legere est : 
QojMJsik. Yekeilea. Nabrissa. Au- 
GusTA. Hard. et £d. 

90. Et Colohona, Coloniee, MSS. 
Colobana. Dalec. et £lz. et Colo» 
bona^ coloniat, Asta , etc. Quidam 
etiam Col, Onoba hic legi jubent , 
sed a librorum omnium fide desci- 
scunt et plures colonias inyehunt, 
ut Hard. ait, quam quot Plinius 
promiserat. Golobonam autem ho- 
die non , ut Rod. Garus lib. III , 
Antiq. Lusit. cap. aa, ait, Trebu" 
jena 9 qu» xii M. pass. a Bsetls ostio 
distaty sed Borumia^ qus ad hujus 
fluminis ripam sita est, et quam 
nomen ipsum indicare yidetury li- 
henter esse credam. £d. 

9 1 . Asta, Meminit Mela, lib. 111, 
cap. I , Ptolemsus, lib. II, cap. 4» 
et Strabo,lib. III, pag. i4l> qui 
eam centnm circiter stadiis a littore 
ponit. Urbis hujus rudera inter 
Trebujena et Xerez monstrari ait 
Rodericus Garus, illam autem Mar- 
tini de Roa ipsam urbem Xerez 
essenec sine ratione contendit. £d. 



92. Asidoy quce Caisariana, ChifT, 
Casarina, Postea Asidonia, inquit 
Hard. demum Medina Sidonia ap- 
pellata, noyem circiter leucis a 
supra dictis oppidis, meridiem yer- 
sus. Addit Hard. illam PtolemsBi 
Aotv^ov, lib. II, cap. 4» non esse, 
quse inter BsBtim Anamque sita est,\ 
juxta Nertobrigam. £d. 

I . Astigitanam, Hodie Ecija, in- 
ter Hupalim, et Cordubain. Apud 
Gruter. pag. 10 1. Col. Aug. Fir. 
Astigi reperta inscriptio. £t apud 
Mart. de Roa, in hist. Astig. Gol. 
JuL. AuG. FiR. In nummo yetere , 
CoL. AsT. AuGusTA. — Cayc autem 
coloniam hanc confundas cum op- 
pido libero Astigi vetere^ de quo 
mox Noster. £d. 

a. Reliquas colonia, £ coloniis 
noyem , quas promiserat, jam qua- 
tuor appellayit: Cordubam, Hispa- 
lim, Astam, Asidonem, nunc Asti- 
gitanam coloniam nominat, Tucci; 
Itucci', Attubi et Urso, que nume- 
rum noyem conficiunL £rrat autem 
Hard. qui in nota 6 pag. iS^, 
coloniarum nqmerum incautus au- 
get, quum inter illas urbem Gades 
nominet quam nusquam Noster co« 
loniam appellat, sed lib. IV, cap. 
36, Oppidum civium Romanorum; in 
qus ipse Hard. • Gaditanum oppi- 
dum ciyitatis jure donatum a Jnlio 
CsBsare, quum Hispaniam subegit, 
auctor est Dio, etc. » Gades ergo 
municipium non colonia fuit. £d. 



24 C. PLINII NAT. HIST. 

Osset , quod cognominatur Julia Constantia : Vergentum , 
quod Julii^' Genius ; Orippo, Caura, Siarum. Fluvius 
Menooa , et ipse a dextro latere infusus. At inter sestuaria 
Baetis, oppidum Nebrissa% cognomineVeneria, et Colo- 



86. Fergentum, MSS, Jurgentum. 
Latius. 

87. Julii Genius : Orippo^ Cau' 
ra , Siarum. Sic locum istum , 
haud scio an recte , restituit Hard. 
quum antea in libris omnibus lege* 
retur Julii Genitory Hippo Caurasia- 
rum. UtAthenienses, inquit, sedem 
Augusti Genio, Suetonio teste , de- 
dicarunt, sic urbem suamVergen- 
tenses sub Genii Csesaris tutela ac 
prssidio collocarunt. — Orippo, 
ab Ahtonino memoratur, in itinere 
a Gadibus Gordubam , ab Hispali 
IX. M. pass. De ilia etiam, nec 
non de Caura mentip fit apud poe- 
tam antiquum, A. Holum nomine , 
ortu Burdegalensem , quem Tama- 
y us in Martyr . Hispan. « Hic Caura, 
Sauros ostentat Orippo colonos. » 
PrsBterea in nummo vetere ex sere , 
apud D.FoucAULT legiturlHippo.— 
In alio apud P. Jobbrt, legitur 
Caura. — De Siara denique memi- 
nit Gruterus pag. 8o3 , inscriptio- 
nes referens iu pago , quem Sarra- 
catim vocat , erutas , in agro Utre- 
rensi : Oroo. Siarensium. Apud 
Roder. Carum , lib. III, Antiq. 
Hispal. cap. 20: SiAREirsiuai. Mu- 
iriciPiuM. legitur . — Harum autem 
urbium situs ignoratur; neque 
enim Harduino assentiri possum 
qui illas sinistro Bsetis latere impo- 
nit, quum ex ipsis Plinii yerbis 
ex adverso etc. . • et ipse a dextro la- 
tere . . . eas dextro sitasfuisse pateat. 
Dextrum autem latus non meridio- 
nalcj ut non semel in notis ^it 



Hard. ob id in pluribus errans, sed 
septemtrionale est. Caura ' etiam 
suum nomen servare videtur in 
Coria, ad dextrum Bsetis latus , tri- 
bus a Sevilla leucis. Ed. 

88. Fluvius Menoba et ipse a 
dextro latere injusus, Sic locum istam 
ex editione Romana anni 1470 et 
Parmensi emendavit Harduinus, 
quum csBteri omnes libri cum Da- 
lecampio exbiberent : Fluvius M(B' 
noba, Bceti et ipse a dextro latere 
infususj quod ego mallem, quam* 
vis idem Harduinus demonstrare 
nitatur Plinium hic significare yo- 
luisse fluvium bunc Menobam, 
quem hodie Rio Guadelete esse di- 
cit, nonBseti, sed oppido Siaroyel 
Siariis agris infundi, ut superins 
dixit de Bseti : Bceticce primum ab 
Ossigitania infusus. Sed perpetuo 
errore laborare Harduinum nemo 
videre iion potest , qui bic etiam , 
ut jan) modo diximus, dextrum 
BsBtis latus pro sinistro sumit in- 
cautus, quum fluvium Menobam 
JUo Guad^lete hodie esse affirmat. 
Nobis autem fluvius iste videtnr 
eum esse qui dextro latere in Bse- 
tim incidit , quo loco Bsetis ipse in 
dup braohia dividitur , insulam 
quam hodie Isla Major Hispani 
vocant, amplezurus. £d. 

89. Nebrissa hodie Lebrija, ai 
Marianamlib. I, Hist. Hisp. cap. 3, 
et Anton. Nebrissensem audimus ; 
quanqu^m urbs illa nunc a B»ti 
Bc. pass. V et ab ejus ostio xx et 
amplius distet. Quod vero addit 



LIBER III. a5 

bona^**. Coloniae : Asta^', quaeRegia dicitur : et in mediter- 
raneo Asido^*, quae Caesariana. 

Singulis fluvius in Baetin, quo dictum est ordine, irrum- 8 
pens, Astigitanam ^ coloniam alluit, cognomine Augustam 
Firmam , ab ea navigabilis. Hujus conventus sunt reliquae ' 



Hard. AUero Batis ostio nunc ohli^ 
mato, mlnime probabile videtur, 
quum Lebrija montibus a fluvio 
dividatur. Hsec yerba inter astuaria 
Bcetis indicare mihi videntur mi* 
nori ab ostio Bsetis intenrallo re- 
quirendum esse Nebrisss locum, 
forsan baud longe ab urbe S, Lucar, 
In nummo Claudii Imp. teste Li« 
gorio, sed falso plerumque, apud 
Holstenium, pag. laS, legere est : 
C01.0VIA. Vekeilea. Nabrissa.. Au- 
GusTA. Hard. et Ed. 

90. Et Colobona. Coloniee. MSS. 
Colobana. Dalec. et Elz. et Colo» 
bonuy coloniat. Asta , etc. Quidam 
etiam Coi. Onoba hic legi jubent , 
sed a librorum omnium fide desci- 
scunt et plures colonias invehunt , 
ut Hard. ait, quam quot Plinius 
promiserat. Colobonam autem ho- 
die non , ut Rod. Carns lib. III , 
Antiq. Lusit. cap. aa, ait, Trebu" 
jena , qu» xii M. pass. a Bsetis ostio 
distaty sed Bonania, qus ad hujus 
fluminis ripam sita est, et quam 
nomen ipsum indicare videtur, li- 
benter esse credam. £d. 

9 1 . Asta. Meminit Mela, lib. Illy 
<»p. I y PtolemsBus, lib. II , cap. 4» 
et Straboylib. III, pag. i4l> qui 
eam centum circiter stadiis a littore 
ponit. Urbis hujus rudera iuter 
Trebujena et Xerez monstrari ait 
Rodericus Carus, illam autem Mar- 
tini de Roa ipsam urbem Xcrez 
esse nec sine ratione contendit. £d. 



g^, Asido, quas Ceesariana. ChifT. 
Ccesarina. Postea Asidonia, inquit 
Hard. demum Medina Sidonia ap- 
pellata, novem circiter leucis a 
supra dictis oppidis, meridiem ifer* 
sus. Addit Hard. illam PtolemsBi 
Aoiv^ov, lib. II, cap. 4» i^on esse, 
quse inter Bsetim Anamque sita est^x 
juxta Nertobrigam. £d. 

i . Astigitanam. Hodie Ecija, in- 
ter Hispalim, et Cordubam. Apud 
Gruter. pag. 10 1. Col. Aug. Fir. 
Astigi reperta inscriptio. £t apud 
Mart. de Roa, in hist. Astig. Col. 
JuL. AuG. FiR. In nummo vetere, 
Coi.. AsT. AuGusTA. — Cave autem 
coloniam hanc confundas cum op- 
pido libero Astigi vetere^ de quo 
mox Noster. £d. 

3. Reliquas colonice. £ coloniis 
novem , quas promiserat, jam qua* 
tuor appellavit: Cordubam, Hispa- 
lim, Astam, Asidonem, nunc Asti- 
gitanam coloniam nominat, Tucci; 
Itucci, Attubi et Urso, quae nume- 
rum novem conficiunL £rrat autem 
Hard. qui iu nota 6 pag. 189, 
coloniarnm numerum incautus au- 
get, quum inter illas urbem Gades 
nominet quam nusquam Noster co« 
loniam appellat, sed lib. IV, cap. 
36, Oppidum civium Romanorum; in 
qus ipse Hard. • Gaditauum oppi- 
dum civitatis jure donatum a Julio 
CsBsare, quum Hispaniam subegit, 
auctor est Dio, etc. » Gades ergo 
municipium non colonia fuit. £d. 



\ 



2« C. I^LINII NAT. HIST. 

colonias iramunes:Tucci^,quaB cognominatur Augusta Ge- 

meiia : Itucci "*, quae Virtus Julia : Attubi ^ quac Ciaritas 

Juiia:Urso , quae GenuaUrbanorum: interquaBfuit^Mun- 

9 da cum Pompeii filio capta. Oppida iibera : Astigi vetus, 



3. Tuccif quce cognominatur Au- 
gusta Gemella, Strabo. Lib. 111, 
p. i4i , Touxt;. Ptolem. Lib. 11, 
cap. 4»Toi{)ct. re[i.6XXav Yocat Ap- 
pianus, in Iber. pag. a^S. Grnteri 
inscriptio, pag. 3 3 3: Colonia. Ge- 

MELL£. TUCGITANJE. HujUS urbis 

ignoratur locus, neque enim illis 
ass^tiri possum , qui eam Martos 
esse putant ; qusB urbs juxta oppi- 
dum Jaen sita , Gordubensis certe 
conventus fuisset, non autem, ut 
Noster ait , Astigitani. lilam ad 
BsBtim, IsBvo SinguHs latere in map- 
pa sua posuit Saitson. Unde autem 
illi fuerit GemellsB nomen dicemus 
innota6.£D. 

4. Itucci. Eadem forsan quam 
Ptolemseus, loco cit.TI t o u k x t yocat; 
tTuxYi Appiano in Iber. pag. agi. 
Eam ad Singulim , bodie Genil , 
supra Astigi , haud longe a Mira^ 
genil ponit Sansoh. Ed. 

5. Attubi , quce Claritas Julia, 
MSS. Ucubi, Hirtius, Ucubis, In 
Ihesauro Goltzii , pag. 3 38. Ne- 
ronis nummus Col. Claritas. Ju- 
LiA. Non fuit certe, quamvis id 
Marianayelit,Hist.lib. III, cap. ai, 
Espeja^ qusB Cordubensis conven- 
tus fuisset; fortasse, ut yult Hard. 
Olivera , haud longe ab Estepa ; 
forsan etiam Teba , sex leucis, meri- 
diem yersus. £d. 

6. UrsOf quee Genua Urbanorum, 
Ita libri omnes; tamen erudite su- 
spicatur Anton. Augustinus legi 
oportere Gemina Urbanonim : de- 
ductis eo colonis militibus ex aliqua 



earum legionum quibus GeminaB 
aut GemellaB, cognomen fuit, quales 
erant VU , X , XIII et XIV, quod 
ex duabus factsB singulsB erant, qua 
justumlegionum numerum non ex- 
plerent. Auctor ipse CsBsar, Bell. 
Ciyil. lib. III, cap. 4» ^^ I^io, 
lib. LV. Urbanorum autem cogno- 
minatur, quod militum forte ex 
sola urbe Roma conscriptorum 
esset. H. — Urso , quam 6p9cdva 
yocat Appianus in Iber. pag. 391, 
Hirtius autem in bello Hisp. pag. 
364* Ursaonem, hodie annuentibus 
omnibus, Ossuna est, quaB latine 
etiam nunc Urso yocatur, cujusque 
nomen mendose Offuna scribit Har- 
duinus. In Conc. Arelat. I suscri- 
bit Natalis Presbyter de civitate Ur^ 
soUnsium, £d. 

7. Fuit Munda. Hac familiari 
forma loquendi fuit, excisum dele- 
tumque sbvo suo oppidum , cui hanc 
prsBfigit yoculam , innuit. De Cn. 
Pompeio Magni F. ad Mundam in- 
terfecto, yide Liyii Epitonien , Hir- 
tium, de Bello Civ.'.lib. CXV, pag. 
a64- Velieium , lib. II, n.v 56. 
Florum, lib. IV, cap. 2. Dionem, 
lib. XLIII, pag. a33. Hard. — 
Etiam nunc Mohda yocatur, tribns 
circiter leucis a roare. Eam tamen 
Carter, iii m. pass. occidentem 
yersus sitam fuisse yult. Ed. 

8. Astigi vetus, Nunc , ut Mart. 
de Roa in Histor. Astig. nonnul- 
lique alii yolunt, Alameday leucis 

octo ab Ecija-, inter banc urbem et 

Antequera. Ed. 



LIBER III. 27 

Ostlppo^ Stipendiaria : Callet'% Calucula , Castra gemina, 
Uipula minor, Merucra, Sucrana,Obulcula, Oningis. Ab*' 



9. OsHppo. Meminit Anton. xir 
M. p. ab Hipa, in itinere a Gadibns 
Cordnbam. Astapa Livio est, lib. 
XXVniy cap. S3. Aoraira, Ap- 
piano , in n>er. pag. 373 , nnnc 
Estepa y sex circiter lencis ab Ecija, 
H. et Ed. 

10. Callet^ etc. In nnmmo His- 
panico, apud Roder. Camm lib. III, 
cap. 70, pag. 197 : caixet- Calu-' 
cula , PtolemsBo lib. II , cap. 4 > 
KaXixouXa. — Pro Menicray Su* 
crana MSS. ^Maera Sacruna dant : 
at ▼etustsB editiones Romana et Pai"- 
mensisy nt edidimus. — Obulcula^ 
66oXxoXa Appiano est in Iber. pag. 
293. 66ouxoXa Ptolemaeo. — 0/w/»- 
gis Livio est Oringis. Qnum sint hsec 
oppida extra Bseturiam posita ,' et 
conventus Astigitani, in eorumdem 
assignando situ assentiri viris eru- 
ditis non possum. Nam quod Callet 
nunc Cala esse censet Jo. Fr. An- 
drez, lib. de Patria S. Laur. pag. 
iia , et Rod. Carus, lib. III, cap. 
70, et post illum Holstenius, op- 
pidum scilicet in media Bseturia 
positnm , supra Hispalim inter Bae- 
tim et Anam; quam oram Plinius 
nnnc describat, quemye conven- 
tum, sBStimasse satisnon videntur. 
Hipula vero minor, si Niebla est , 
ad amnem Tinto, fere inter ostia 
Baetis et Anae , ut visum est Roder. 
Caro, lib. III, cap. 81 , sane non 
Astigitani conventus ea esse potuit, 
sed Hispalensis, Celticls BaeturisB 
populis, in quibus est Niebla, ei 
conventui, ut Plinius mox subjun- 
git, attiibutis. Denique si Oningis 
ibi fuit , ubi nunc est JoLen , ut 



censuitMariana, lib. 11, Hist. His- 
pan. cap. ai, pag. 78, ad Cordu- 
bensem conventum pertinuit, non 
ad Astigitanum. £t L\vius sane , 
lib. XXYIII , cap. 3 1 , haud pro- 
cul Gadibns et oceano statuere 
Oringin videtur, quam solo leqna- 
tam a Scipione prodit. H. — Horum 
igitur oppidorum omnium sitnm 
nobis ignotum esse confitendum 
est. Obulculam tamen Roder. Ca- 
rus lib. ni, cap. 4^9 hodie Mam^ 
ctoua esse dicit, inter Ecija et Car^ 
mona , quod quidem nomen in 
mappis uon reperi. Ed. 

1 1 . Ab ora venienti , prope$M<B* 
nobam. Ab ora scilicet intemi maris: 
Oceani enim ora Astigitani conven- 
tus , de quo hic Noster , oerte non 
fuit. Fluvium quoque huuc Mseno- 
bam , non eum de quo mox Noster 
Flusfius Menoba et ipse a dextro iatere 
infusus , sed illum de quo superius 
Mcenoba cum fluvio^ libenter esse 
credam. Priorem enim, qni dextro 
Bsetis latere infunditur, in Bseturia 
conventuque Hispalensi fuisse su- 
perioribus Harduini argumentis de- 
monstrari potest; posterior autem 
Astigitano conventui , de quo nunc 
Noster, certe assignandus est. Hanc 
autem opinionem sequi videtur 
Saksok, qui Alontigicelos et Alosti- 
gos , haud longe a MsBnoba flnyio 
ponit. Hic igitur, ut supra, Mano^ 
bam, non autem, ut dat Harduinus, 
Menobam scribendum pntavimus, 
ut alter ab altero distingueretur ; 
illud autem de quo hic agitur 
ut supcrins diximus, p. 1 9, 
liio verdc vocari vult i*ka\ 




lO 



a8 C. PLINIl NAT. HIST. 

ora venienti prope Msenobam amnem et ipsum navigabi- 
lem, haud procul accolunt Alontigiceii ", Alostigi. ' 

Quse autem regio a Baeti ad fluvium Anam tendit extra 
prsedicta, Baeturia' appellatur, in duas divisa partes, to- 
tidemque gentes : Celticos'"* qui Lusitaniam attingunt, Hi- 
spalensis conventus : Turdulos ' , qui Lusitaniam et Tar- 
raconensem accolunt, jura' Cordubam petunt. Celticos 
a Celtiberis'^ ex Lusitania advenisse manifestum est, sacris, 
lingua, oppidorum vocabulis, quse cognominibus in Bae- 
tica distinguuntur : Seriae' adjicitur Fama Julia : Nerto- 



13. Alontigiceli ^ Alostigi. MSS. 
Reg. et Colb. Alontigi, Ccelilostigi. 
Chiffl. Alastigi, Alontigicelos juxta 
urbem Frigiliana ponit Sansoit, 
Alostigos autem juxta Almagia, in- 
Jter Malaga et Antequera, £d. 

i3. Beeturia. Batroupia Straboni, 
lib. m , pag. 143. Nunc magna ex 
parte Petroclia dicitur, ob petrarum 
frequentiamy teste Jo. Sepulveda 
Cordubense , de patria sua sic scri- 
bente ad Pintianum , lib. III, Epist. 
45. Hard. 

14. Celticos , gui Lusitaruam at» 
tingunt, Eas regiones incoluisse vi- 
dentur Celtici, quas inter amnes 
Guadalquivir et Guadiana jacent, 
circitier usque Badajoz (^civitatem ; 
soilicet orientalem partem pro- 
vincisB quam Alentejo Yocant, £stra« 
roadurse australem partem, usque 
urbem Badajoz , septemfrionalem- 
que partem regni Uispalensis, Rejrno 
de Sevilla. £d. 

i5. Turdulos, qui Lusitaniam et 
Tarraconensem accolunt. Scilicet 
hartc LusitanisB et Tarraconensis 
parifm, quse hodie £stramaduraB 
p^rs e?t juzta oppidum quod nunc 
B^^dajoz Yocant, ortum solis ver- 



sus, septemtrionalisque pars Hispa» 
lensis regni , Rejmo de Sevilla, £d. 

16. Jura Corditbam. Sunt fori 
conventusque Cordubensis. H. — 
Scribi malim Corduba; perinde 
namque est atque si Turdulos hosce 
fori Cordubensis esse dixisset aut 
conventus. Dai.ec. 

jy.A Celtiberis. A Celtiberis qui- 
dem, quoniam oppidorum yoca- 
bula in Celtiberia quoque sunt 
paria, in Bsetica cognominibus di- 
stinguuntur : in Lusitania vero 
Celtiberos consedisse prius, quam 
in Baeturiam commigrarent, suadet 
lingus , sacrorumque similitudo : 
et nomina etiam nonnulla oppido- 
rum gemina. Hunc locum frustra 
sollicitant Pintianus, et Salmas. in 
Solin. pag. 179, contra librorum 
omnium consensum. Habd. 

18. Serice adjicitur. Subintellige, 
cognomen. Prius legebatur, Seria 
quce dicitur Fama Julia : f^ertebrige, 

Concordia Callensibus Emanici, 

Quam lectionem vitiosam ostendit 
dissona a priore parte posterioris 
structura sermonis. Nos codicum 
Reg. 1,3, Colb. 1 , 3 , et Paris. 
fidem secuti sumus, ut fere sole- 



LIBER III. 29 

brigae '^ Concordia Juiia : Segidae '°, Restituta Julia : Con- 
tributae" Julia : Ucultuniacum ", quae et Turiga nunc est : 
I^conimurgi'' ,Constantia Julia: Teresibus Fortunales, et 
Callensibus ^^ Emanici. Praeter haec^ in Celtica, Acinippo, 



II 



mus. — Seria Ptolemseo 2e^A est» 
lih. II, cap. 4 9 quanquam illam in 
Turdetanislocat, juxta Lusitaniam. 
Hard. 

1 9. Nertobrigee, NepToSpiya Pto- 
lemsBO, loc. cit. prope Contribu- 
tam, KevTptScuTav. Est et alia Ner- 
tobriga Geltiberorum , apud Flo- 
rum, lib. II, cap. 179 pag. 91. 
Nertobriga bsc Bseticse , nunc f^a- 
lera la veja, prope Frejenal, est Rod. 
Caro, lib. III, cap. (d^, Hard. 

20. Segidce. Dalec. et £lz. Segede. 
Ed. — Huic cognominis alia in 
Celtiberis agnoscitur a Stepbano , 
SEyi^T), iroXic KEXTi^xpcdv. Appiano 
in Iber. pag. 379. ^vfn^^ iro^Xic 
KEXTi^iipcov T&v Bs>Acbv Xeyo{i.ev&)v , 
boc est , Bellitanorum , de quibus 
cap. seq. Hard. 

31.. Contributce, Dalec. et £Iz. 
CoHtributa, £d. — Hanc ab £merita 
distare xliy m. pass. auctor est An- 
toninus. In Celtiberis quoque Con- 
trebia seu Contributa fuit , de qua 
Florus , et Livius. Tamayus in 
]VIartyi'ol. Hispan. die 10 Decem. 
erutas ait ad oppidum Medina de 
las Torres f inscriptiones multas, 

JVUJE CoiCTRIB. HaRD. 

33. Ucultuniacum. In MSS. ilftf- 
cultumacum. Libentius agnoverim, 
Mucultuni^ item : ut sit seutentia, 
adjici ei oppido cognomen idem, 
nempe Julia. Curicam,a Contributa 
dissitam ait Antoninus, xxiv m. pass. 
Non est Carruca Hirtii,lib. deBello 
Hisp. pag. 260 , quippe quse juxta 
Mundam posita, ultra Bstim. Sed 



yidetor esse Kcupyta Ptolemei,.lib. 
II , cap. 4 » ui Celticis Bsticis, baud 
dubie pro Koupiya,YelToupi^a. Nam 
Romana editio anni 1470, et Par- 
mensis anni 1 476,habent Twiga.H. 

33. Laconimurgiy etc. In MSS. 
R^g. et Colb. Lacimurgce. £t in 
YettonibusLusitanisepopulis, unde 
Celtici profectisunt, Aaxci>vtpi.oupyov 
babet Ptolemkus, lib. II, cap. 5. 
Nunc esse Constaniina videtur, in 
Andalusia, &u\iXB.Penaflor : nec pro- 
cul inde Tereses tenuere oppidum, 
ubi S. Nicolo del Puerto, — Tereses 
a Fortunalibus perperam secemit 
Pseudo-Maximus in Cbronico. Co- 
lonise Constantise mentio apud Hy- 
gen. lib. de limitib. constit. pag. 
195, sed ab ista, ut puto, diverss. H. 

34* Callensibus. Quorum oppi- 
dum Cazalla , juxta Alanis^ et 
5. Nicolo del Puerto. Rod. Carus , 
lib. III, cap. 70. Olim Calentum 
dictum , ex Plinio ipso , lib. XXXV, 
cap. 49* Hard. 

3 5. Prceter hasc. kxviirs-KVi Ptole- 
mseo, lib. II, cap. 4* ii^ Bseticis 
Celticis , et Apouv<^a , et Apou)». In 
nummo vetere, apud Rod. Carum, 
lib. IU,cap. 57. AciKipo. Sed idem 
Carus et Acinipponem, et Arun- 
dam, et Arucci, et csetera quae se- 
quuntur oppida , magno errore ex- 
tra Baeturise Celticam, quse tota Ana 
et Bseti amnibus clauditur, fere ad 
Gaditanum fretum ablegat, prope 
Mundam, vocum afGnitate indu- 
ctus in fraudem. H. — Arunda 
nunc Ronda. Brot. — • Hanc autem 



i 



la 



3o C. PLINII NAT. HIST. 

Arunda ; Arunci ^^, Turobrica, Lastigi^', Alpesa, Sspone '*, 
Serippo. Altera'^ Baeturia, quam diximus Turdulorum , et 
conventus Cordubensis , habet oppida non ignobilia : Ar- 
sam **, Mellariam ', Mirobricam : regionis * Osintiadis, 
Sisaponem. 

Gaditani ^ conventus : civium Romanorum Regina ^^ : 



urbem Ronda^ qu» ab illa, quae 
haud loDge ab interno mari sita est , 
diversa esse debet, in mappis non 
reperio. Ed. 

a6. Arunci, quidam cum Ptole- 
mseo , loc. cit. Aruci legunt. Nunc 
Arocliey in septemtrionali Hispa- 
lensis regni parte , ad ripam fluvii 
Chanza , qui in Anam , sinistro la- 
tere, leucis circiter XIV ab ostiis 
ejus , influit. Inscriptio Gruteri pag. 
a38 : Giyitas ARUcciTAirA. £d. 

37. Lastigi. In nummo vetere, 
quem exbibet Roder. Garus, lib. 
III, cap. 61, p. i86:Lasti6i. et 
cap. 6a : Ordo MunicifI. FlavI. 
SALPEirsAKi, in inscriptione, quam 
Utrere ultra Hispalim , versus fre- 
tum, repertam ait:sed non conti- 
nuo ejus loci nomen Salpesam fuisse 
recte coUigit , quam in Geltica Bae* 
turia fuisse , hoc est , inter Bsetim 
et Anam Plinius asseverat. Harum 
urbium sequentiumque situs igno- 
ratur. H. et Ed. 

28. Scepone, Dalec. et £lz. StB' 
pona. Ed. 

29. Altera Bceturia, Dalec. et 
EIz. ahera Beturia, Proponebat 
Dalec. altera BcetuUa , ab ea quam , 
etc. Ed. 

30. Arsam. Apaa Stepbano, et 
Ptolemxo , lib. II , cap. 4 • et Appia- 
no in Iber. pag. 294* Tamayus in 
Martyr. Hisp. 8 Julii, eam nunc 
Argallen dici ait ; leucis duabus a 



Zalamea della Serena, ad montes 
€[ao8 Sierra Morena vocant. Hard. 
et Ed. 

3 1 . Mellariam. Hodie Fuente Je 
la Ovejuna , a Gorduba leucis XIY, 
versus Emeritam. Repertao ibi in- 
scriptiones , apud Gruter. pag. 391 : 
Ordo. Mellarieksis. Nec procul 
inde pagus est yHla dt CapiUay 
veteribus Mirobrica , ut docet eru-^ 
fa ibi inscriptio vetus , apud eum- 
dem Gruter. pag. 35^ ex Ant. 
Augustini scbedis : MiROBRicsjr- 
8IUM. Muiric. Hard. 

3a. RegionisOsintiadis,Sisaponem. 
Hactenus iu libris editis post Fro« 
hemximiRegiones OsintigifSisaponem, 
In MSS. Reg. etGolb. ac Parm. edit. 
RegionisOsintiadis, Sisaponem,Quam 
lectionem cseteris anteponimus, ut 
Sisaponi oppido circumjectus ager 
8U0 nomine censeatur : siquidem 
Osintiadem contineri Bsturia, sicut 
minores regiones majoribus solent, 
simile veri est. — Siaaircdv Strabo- 
ni dicitur, lib. III, p. 14^; hodie- 
que, ut Hard. ait, Almaden de la 
Plata yocatur , quae urbs ad ripam 
fiuvii Cala, qui in Baetim supra 
Sevilla influit, sita est. Hard. etED. 

33. Gaditani, Godex Ghiffletii 
Tuditani, Ed. 

34« Regina. Piiyiva Ptolemaeo, 
lib. II f cap. 4* Apud Ambr. Mo- 
ral. lib.YII, fol. loi, inscriptiunem 
reperimus : Resp. REGiirEirsiuM. H. 



LIBER III. 3i 

Latinorum^^, Regia Carissa, cognomine Aurelia: Urgia, 
cognominata Castrum Julium : item Csesaris Salutariensis. 
Stipendiaria : Besaro^^, Belippo, Barbesula, Lacippo, Bae- 
sippo, Callet, Cappagum, Oleastro, Itucci, Brana , I^- 
cibi, Saguntia, Andorisae. 

Porro longitudinem universam cjus prodidit M. Agrippa i3 
ccccLxv M. passuum, latitudinem cclvii m. sed quum ter- 
mini ^ Carthaginem usque procederent: quae causa magnos 
errores computatione ^^* mensurse saepius parit, alibi mu- 
tato provinciarum modo, alibi itinerum auctis aut dimi- 



35. Latinorunif Regia Carissa. Sic 
MSS.Reg. et Colb. vestustique libri 
omnes ante Dalecampium. Nec 
Lcepiam babent, nec UUamy quas 
ille boc loco nobis obtrusit. Scio 
apud Gruterum, pag. ayiylegi, 
Ordo. Reip. Ui.iKirsiuM. Sed re- 
perta ea inscriptio est apud Monte^ 
majfor , prope Cordubam, longe a 
Gaditano conventu , in quo nunc 
sumus. Hodie Montis - Majoris no- 
men babere Uliam inquit Mariana, 
Hist. Hisp. lib. III , cap. so , pag. 
I a a , XX ab nrbe Corduba lapide. 
Haud procul Corduba fuisse etiam 
Dio significat, lib. XL, pag. aag. 
— Carissa autem PtolerasBo lib. II, 
cap. 4 9 Kaptaooc est, quse yetus no- 
inen retinere , prope Bornos ad ri- 
pam amnis Guadaletey ait Rod. Ca- 
rus lib. III, cap. ag. Harx>. 

36. Urgia , cognomiimta Castrum 
Julium : item Ccesaris Salutariensis. 
Hocoppidum Urgia, inquit, quod 
Latii quoque jure gaudet , duobus 
cognominibus dignoscitur, Castri 
Julii scilicet , et Csesaris Salutarien- 
sis. Ptolemaeo, loc. cit. OOyioc est: 
hpdieque , ut vult Hard. Las Ca- 
hezas , baud procul a Lebrija, Ed. 



37. Besaro, etc. Besaro, etBelippo, 
ignota cseteris oppida. ^De Barbesu- 
la , et BsBsippone , initio capitts 
bujus diximus. — AaxiTr^Truvo;, me- 
minit Ptolemaeus , lib. II, cap. 4» et 
Mela , lib. U, cap. 6. — Est et 6Xea- 
(TTpov , et Aaxi^U , apud Ptolem. et 
SayouvTia : cujus rudera monstrari 
aiunt inter Arcos et Xerez della 
Frontera , ad amnem Guadalete, cum 
vetusto nomine Cigonza, Oleastrum 
Mela , lib. III , cap. i , lucum ait 
fuisse prope Gaditanum sinum. H. 

38. Brana, Forte Urbona , Oop- 
^ia^ti^ de qua Ptolem. lib. II, cap. 
4 , inter Oleastrum et Bsesipponem. 
— Mox ubi Andoriste scripsimus , et 
statim subsequente periodo, Porro 
longitudiiiem : id MSS. codicum 
fidem secuti fecimus : quum prius 
legeretur, Andorisippo. Longitudi^ 
nem, etc. Sic ipse Plinius, lib. IV, 
cap. 16 , descriptis quibusdam 
Grsecise regionibus , Porro Epiri , 
inquit , Achaice . . * longitudoy etc. H. 

39. Sed quum termini, Sed eam 
longitudinem Agrippa tum prodi- 
dit , quum Bsetica Cartbaginem us- 
que pertineret. H/kRD. 

40. Computatione men^uroi. Ve- 



32 C. PLINII NAT. HIST. 

nutis passibus^'. Incubuere maria tam"** longo aevo, alibi 
processere littora, torsere se fluminum aut correxere flexus. 
Praeterea^^ aliunde aliis exordium"*^ mensurae est,.et alia 
meatus:ita fit, ut nulli duo concinant. 
'^ (ii-) Baeticae longitudo nunc a Castulonis^^ oppidi fine 
Gades, ccl m. et a Murgi maritima ora xxv m.^^ pass. 
amplior"^. Latitudo a Carteiana ora ccxxxvi m.^^ passuum 
Agrippam quidemin tanta viri^^ diligentia, praeterque in 
hoc opere cura, quum orbem terrarum orbi " spectandum 



tus apud Dalecamp. compdratione 
mensurcB, £d. 

4i. Passibus. Incubuere^eic, Pro- 
ponebat Dalec. passibus. Et dum 
incubuerCf etc. £d. 

4a. Tam longo aivo, alibi, etc. 
Dalec. et £Iz. tam longo cevo ali' 
bi , etc. £d. 

43. PrcBterea. Non ab eodem ter- 
mino, inquit, initium mensurseest 
omnibus, neque eadem yia iter, ad 
eosdemetiam fines illam mensuram 
ducentibus. Hard. 

44* Exordium mensurce est, etalia 
meaius. Legebat Dalec. exonBmm 
est, mensura et alia meatus. £d. 

45. A Castulonis. A Castulone 
oppido, inquit, qui Bseticsfinis ac 
limes nunc statuitur^ usque Gades, 
ccL. M. quod paulum a yero aber- 
rat. Castulonem Bseticse finem sta- 
tutum f nisse , auctor est etiam Stra- 
bo, lib. m, pag. 166. Nunc, ut 
diximus, (7a;z/oRa, in confinio Ca- 
stell» Novae , et regni Granatensis. 
— ^lta MSS. omnes R. i, 2, Colb. 
1,2, Chiffl. Parm. quoque editio , 
et Martianus ipse lib. YI , cap. de 
Hispania , pag. ao3 , a quo Hermo- 
laus incaute citerioris Hispanise 
mensuram mutuatus transtulit in 
ulteriorem, atque boc loco Plinii 



textum inde corrupity scribens 
ccccijcx. M. H. — Legebat Dalec. 
a Castulonis oppidi finibus ad Ga» 
des. £d. 

^6. XXFM.ll2^\ec^oe Chiffl. 
desumpta non cum Dalec. et £k. 
consonat, in quibns xxii, quod 
ego mallem; nam yix cgi.xx M. 
pass. est Gades inter et fluyium 
Almarizora, quem BaBticsB limitem 
fuisse arbitramur, juxta Mujacar^ 
interyallum. £d. 

47. Amplior. Vet. apud Dalec. 
amplius. £d. 

48. CCXXXVI M. pass. Dalec. 
et £lz. ccxxiy. Chiffl. ccxxyii. Mar- 
tianus lib. YI, cap. de Hispan. pag. 
2o3, ccxxiv. Hsc omnia vero pro- 
xima sunt ; ccxxiv enim m. pass. a 
promontorio Punia de Europa dicto 
ad maxime septemtrionalem An» 
fluminis flexum , ubi rivum Estena 
recipit, numerantur in quibnsdam 
mappis , ccxxxvi in aliis. £d. 

49. Viri. Maluisset Dalec. i;<- 
rium. £d. 

50. Orbi spectandum, Orbi re- 
posuimus, admonitu codicum Reg. 
I, 2, Colb. I, 2, et Paris. quum 
prius urbi legeretur in libris im- 
pressis : orbi , inquam , hoc est 
universis terrarum gentibus Ro- 



LIBER III. 33 

propositurus ' esset, errasse quis credat, et cuin eo Divum 
Augustum?Is namque complexam eum porticum ex desti- 
natione^^ et commentariis M. Agrippae a sorore^ ejus in- 
choatam peregit. 

IV. (iii.) Citerioris Hispanise, sicut complurium pro- 
vinciarum , aliquantum vetus forma mutata est : utpote 
quum Pompeius Magnus trophaeis suis, quae statuebat in 
Pyrenaeo , dccclxxvi ' oppida ab Alpibus ad fines Hispa- 
niae ulterioris in ditionem a se ' redacta testatus sit. Nunc 
universa provincia dividitur in conventus septem : Cartlia- 
giniensem, Tarraconensem, Caesaraugustanum , Clunien- 
sem, Asturum, Lucensem^ Bracarum. Accedunt msulae, 
quarum mentione seposita , praeter civitates contributas 
ahis ccxciv, provincia ipsa continet oppida clxxix. In 



mam conflaentibus. Periret enim 
alioqoi , cam insigni illo Roman» 
urbis prseconio loci, ipsius etiam 
ex ejusdem verbi repetitione venu- 
stas. Sic paolo post, Porticum eum 
complexam scripsimus, ubi ecun ba- 
bent libri editi perperam,quum ad 
orbem id referatur quem porticus 
ea Gomplectebatur. Ha.rd. 

5 1 . Propositurus esset^ errasse, etc. 
Legebat Dalec. proporteret, ccece 
errassCf etc. £d. 

5s. Destinatione, Proponebat 
Dalec. designatione. Ed. 

53, A sorore ejus inchoatam, Bene 
MS. Reg. 1 f et. editio princeps 
a sorore sua inchoatam. Octavia , so- 
ror Augasti. Brot. 

IV. I . DCCCLXXVL Sic MSS. 
omnesy Reg. Colb. Paris. Chiffl. De 
Pompeii tropbsis in Pyrenseo posi- 
tis, Strabo, lib. III, pag. i56. 
Tamen yetustae editiones tantum 
habeut dgccxlyi. Hard. 

2* j4 se. Yet. ap. Dal. abs se, £d. 



3. Nunc umversa, Hsec Martianus 
iisdem verbis, lib. VI, cap. de 
Hispania, pag. ao3. Horum con- 
ventuum raentio fere omnium in 
Inscript. Gruteri. Luceusis, apud 
Ambr. MoraIes,lib.VI, fol. 69. H. 
— Conventus illi sunt Carthagi- 
nivnsis, Carthag^ne; Tarraconensis, 
Tarragone ; CsBsaraugustanus , Sar" 
ragose; Cluniensis, Coru^a; Astu- 
rum, Astorga; Lucensis, Lugo , 
Bracarum, ^ra^a. Brot. 

4. Lucensem. God. Chiffl. Lucren" 
sem. £0. 

6.Seposila, . . . » . oppidacLXxix, 
Chiffl. seposita civitatis provincia 
ipsa , prceter contributas a/iis ccxcni^ 
continet oppida clxxix. £d. 

6. Oppida CLXXIX. Ita Reg. 2, 
Tolet. Chiffl. etc. £xactissime certe 
huic summae respondet, qui subji- 
citur numerus oppidorum citerioris 
HispanisB , seu Tarraconensis. Gon- 
tributse civitates eae sunt, quse majo- 
rum jurisdjctioni ac foro parent. H. 

3 



^ 



34 C. PLINII NAT. HIST. 

iis colonias' xii, oppida civium Romanorum xiii, Lati- 
norum veterum xviii , federatorum unum , stipendiaria 



cxxxv 



a Primi in ora Bastuli" : post eos, quo dicetur ordine^ 
intus recedentes Mentesani, Oretani, et ad Tagum Car- 
petani : juxta eos Vaccaei, Yectones, et Celtiberi Arevaci". 
Oppida orse proxima : Urci", adscriptumque Bseticse Ba— 
rea'^: regio Mavitania'^mox Deitania, dein Contestaniar 
Carthago' nova, colonia : cujus a promontorio quod Sa— 
turni '^ vocatur, Caesaream, Mauritaniae urbem, clxxxvh 
M. pass. trajectus. Reliqua in ora : flumenTader ^' : colonia. 
immunis Illici ^ , unde Illicitanus sinus. In eam contribuun- 



7. Colonias, Vet. ap. Dalec. co- 
lonicB. Ed. 

8.XriIl. Ita ex Chiffl.; ap. Da- 
lec. et Elz. legitur xvii. Ed. 

9. CXXXV. Ita ex Chiffl. ; ap. 
Dal. et Elz. legitur cxxxvi. In qui- 
husdam cxxxvii. £d. 

10. Bastuli. Qui et Bastitani 
Plinio, utdiximus sup. cap. Ha&d. 

1 1. Arevaci. Dalec. et Elz. Arrc' 
haci. £d. 

12. Urci. OSpxv] Ptolemaeo, lib. 
II , cap. 6 , in Bastitanorum ora. 
De ea jam diximus sup. cap. ad ea 
verba, Mox afine Urgitano. Hard. 

1 3. J^ar^a.BsLrea etiam oppidum, 
inquit, Tarraconensis provinciae, 
adscribitur a nonnullis BsBticse. 
Nunc Vera^ prope Muxacra^ qua^ 
Veterum Murgis, ut diximus. Bapeia 
in Bastulis ad Ibericum pelagus , 
Ptolemaeo , lib. II, cap. 6. Ed. 

14. Mavitania, Ita libri omnes : 
non Mauritania, ut editi, aut Ba- 
testania, ut nonnulli volunt. Minor 
ea regio, ut et Deitania, quse sequi- 
tur, BastitanisB finibus, quse major 
fuit multis partibuSjContinebatur.H. 



1 5, Carthago, Cartagena incolis: 
quam dux Poenorura Asdrubal con- 
didit, inquit Mela, lib. II, c. 6. H. 

iS.Saturni, etc. PtolemaBOyZxo^A- 
6pap(aaxpa.NuncCa^o dePalos.^on 
autem, cLxxxvii,utNoster ait, sed 
CLxx M. pass. tantum distat ab hoc 
promontorio CsBsarea, quam por- 
tum Vacur esse hodie putat d'Ak- 

VILLE. Ed. 

17. Tader. Seguray ut sup. cap. 
diximus. Ti^i^ Ptolemaeo dici vide- 
tur, lib. II, cap. 6. Hard. 

18. lllici. Mela, loc. cit. « Illici- 
tanussinus, inquit, habet Alonem , 
et Lucentiam : et unde ei nomen 
est, Illicen. » Nunc, ut recte Escola- 
nus, Hist. Valent. lib. IV,cap. 19. 
aliique Elche : aut id certe oppidum 
ex Illicis ruinis, qnod propius a 
mari fuisse videtur , est excitatum. 
Sinui Illicitano tamen hodie nomen 
est Goifo de Aiicante, a vicino, de 
quo mox dicemus, oppido. Colonia 
porro immunis quum dicitur , Ita- 
licojure donata significatur, etim- 
munitate ab omni censu, non modo 
capitis, sed et soli. De eo jure mul- 



LIBER III. 35 

lur Icositani'^. Mox Latinorum'** Lucentum, Dianium " 3 
stipendiarium : Sucro " fluvius , et quondam oppidum , 
Contestaniae finis. Regio Edetania^ amoeno praetendente 
se stagno, ad Celtiberos recedens. Valentia'"^ colonia, iii 
M. pass. a mari remota : flumen Turium, et tantumdem 
a mari Saguntum , civium Romanorum oppidum , fide ^^ 



ta pererudite Gothofredus, in God. 
Theod. lib. IV, tit. i3, de jure Ita- 
lico, etc. pag. a a i. Ha.rd. 

19. Icositani. Ita libri omnes. 
Hi , inquit , Illicitanse coloniae foro 
ac jurisdictioni subduntur. — Igno- 
ratur eorum situs. H. et £d. 

ao. Latinorwn, Hocest,Latiijure 
donatiim. Lucentum Arabes prsefixo 
articulo Alicante dixere,celeberri- 
mum hodie emporium in Reyno de 
Valencia, Habd. 

a I . Dianium,, Straboni, lib. III , 
pag. 1^9. Ataviov.Nunc Denia, Jsi- 
doro, Zanium, utpro Diaeta, Zae- 
ta dixere antiquitus. Hard. 

^%. Sucro, Souxpcdvo;, hodieAiu- 
car,meminit Strabo, loc. cit Oppi- 
di, Antoninus. Hic Sucronensis pu* 
gna, inter Pompeium et Sertorium : 
de qua Plutarch. in Sertorio , pag. 
578. Amnem hunc Contestaniae 
finem facit etiam Ptolemaeus, lib. 
II , cap. 6, cujusaCarthaginenova, 
quod et Plinius fecit» ducitinitium. 
Oppidum hodie Alcira. Hard. 

a3. Edetania. ft^Yiravwv regio 
Ptolemseo, loc. cit. Ad Iberum 
usque et Gassaraugustum ea perti- 
nuit. Apud Gruterum, pag. 43 1 : 
Editajeti. — Stagnum hodie Albu' 
fera vocatur. Ed. 

24. /"^alentia. Hodie f^alencia 
caput regui def^aiencia dicti. Hanc 
Turium flumen praeterfluit, quod et 
MeUTurium appellat,Sallustius au- 



tem Turiam, quem sequitur vetus 
apud Dalecamp. hic Turia legens : 
apud quosdam etiam Durias re- 
peritur. Yocatur autem hodie Gua- 
dalaviar. £d. 

a 5. Flde nobile. Florus , lib. II , 
cap. 6 : « In causam belli Saguntus 
delecta est ab Hannibale, vetus 
Hispanise civitas, et opulenta : fidei- 
que erga Romanos magnum qui- 
dem, sed triste monumentum. . . 
Jam novem mensibus fessi fame, 
machinis, ferro, versa denique in 
rabiem fide , immanem in foro ex* 
citantrogum : tum desuper sesuos- 
que , cum omnibus opibus suis , 
ferro et igni corrumpunt. » Vide 
August. de Civit. Dei , lib. III, 
cap. 30, Appian. in Iber. pag. a6i, 
et Livium, lib. XXI, cap. 7, seqq* 
et lib. XXVIII, cap. 89, ubi hoc 
oppidum jussu senatus restitutum 
fuisse narrat « fidei socialis utrin- 
que servatae documentum omnibus 
gentibus. » Indigense locum esse pu« 
tant, ubinuncestil/iimWro^ quarto 
vel quinto lapide a Valentia ad Bo- 
ream , ubi veteris Sagunti rudera 
fuisse ostensa Regi Catholico Phi- 
lippo V, octava die Maii, anni 1 7 1 9, 
nuucii publici typis impressi prodi- 
derunt. Murviedro dicunt patria lin- 
gua esse murum 'veterem. H. — Ma- 
luisset Dalec. civium Romanorum op^ 
pidum fide nobile , deleta post oppi' 
dum virgula. Ed. 

3' 



34 C. PLINII NAT. HIST. 

iis colonias' xii, oppida civium Romanorum xiii, Lati- 
norum veterum xviii , fqederatorum unum, stipendiaria 



cxxxv 



2 Primi in ora Bastuli" : post eos, quo dicetur ordine, 
intus recedentes Mentesani, Oretani, et ad Tagum Car- 
petani: juxta eos Vaccaei, Yectones, et Celtiberi Arevaci". 
Oppida orae proxima : Urci", adscriptumque Bseticse Ba- 
rea'^: regio Mavitania^^mox Deitania, dein Contestania: 
Carthago' nova, colonia : cujus a promontorio quod Sa- 
turni'^ vocatur, Caesaream, Mauritaniae urbem, clxxxvii 
M. pass. trajectus. Reliqua in ora : flumen Tader '^ : colonia 
immunis Illici" , unde Illicitanus sinus. In eam contribuun- 



7. Colonias, Vet. ap. Dalec. co- 
lonice, Ed. 

8.XriIL Ita ex Chiffl.; ap. Da- 
lec. et Elz. legitur xyii. Ed. 

9. CXXXr. Ita ex Chiffl. ; ap. 
Dal. et Elz. legitur cxxxvi. In qui- 
busdam cxxxvii. £d. 

10. Basiuli. Qui ' et Bastitani 
Plinio, utdiximus sup. cap. Ha&d. 

1 1 . Arevaci. Dalec. et Elz. Arre^ 
haci. £d. 

la. Urci. OiipxY) Ptolemaeo, lib. 
II , cap. 6 , in Bastitanorum ora. 
De ea jam diximus sup. cap. ad ea 
verba, Mox afine Urgitano. Hard. 

1 3 . Barea. Barea etiam oppidum, 
inquit, Tarraconensis provinciae, 
adscribitur a nonnuUis BsBticae. 
Nunc yera, prope Muxacra, qu30 
Veterum Murgis, ut diximus. Bapeia 
in Bastulis ad Ibericum pelagus , 
Ptolemaeo , lib. II, cap. 6. Ed. 

14. Mavitania. Ita libri omnes : 
non Mauritania, ut editi , aut Ba- 
testania , ut nonnulli volunt. Minor 
ea regio, ut et Deitania, quse sequi- 
tur, BastitanisB finibus, quse major 
fuit multis partibuSjContinebatur.H. 



l5. Carthago. Cartagena inco^s: 
quam dux Poenorum Asdrubal con- 
didit, inquit Mela, lib. II, c. 6. H. 

iS.Saturni, etc. PtolemaeOyZxofA- 
6paptaaxpa.Nunc(7a3o de Palos. "Non 
autem, clxxxvii, ut Noster ait, sed 
CLxx m;. pass. tantum distat ab hoc 
promontorio Csesarea, quam por- 
tum P^acur esse hodie putat d'Aii- 
VILLE. Ed. 

17. Tader. Segura^ ut sup. cap. 
diximus. Ti^i^ Ptolemaeo dici vide- 
tur, lib. II, cap. 6. Hard. 

18. lllici. Mela, loc. cit. « Ulici- 
tanussinus, inquit, habet Alonem , 
et Lucentiam : et unde ei nomen 
est, Illicen. » Nunc, ut recle JB^cola- 
nus , Hist. Valent. lib. IV,cap. 19. 
aliique Elche : aut id certe oppidum 
ex Illicis ruinis, qnod propius a 
mari fuisse videtur , est excitatum. 
Sinui Illicitano tamen hodie nomen 
est Golfo de Alicante , a vicino, de 
quo mox dicemus, oppido.Colonia 
porro immunis quum dicitur , Ita- 
licojure donata significatur, etim- 
munitate ab omni censu, non modo 
capitis, sed et soli. De eo jure mul- 



LIBER III. 35 

lur Icositani'^. Mox Latinorum '"* Lucentum, Dianium " 3 
stipendiarium : Sucro " fluvius , ct quondam oppidum , 
Contestaniae finis. Regio Edetania^ amoeno praetendente 
se stagno, ad Celtiberos recedens. Valentia'"^ colonia, iii 
M. pass. a mari remota : flumen Turium , et tantumdem 
a mari Saguntum, civium Romanorum oppidum, fide ^^ 



ta pererudite Gothofredus, in God. 
Theod. lib. IV, tit, i3, de jure Ita- 
lico, etc. pag. 3 31. Ha.rd. 

19. Icositani. Ita libri omnes. 
Hi , inquit , Illicitanse colonise foro 
ac jurisdictioni subduntur. — Igno- 
ratur eorum situs. H. et £d. 

ao. Latinorum. Hoc est, Latii jure 
donatiim. Lucentum Arabes prsefixo 
articulo Alicattte dixere , celeberri- 
mum hodie emporium in Reyno de 
f^aiencia. Habd. 

a I . Dianium, Straboni, lib. III , 
pag. iSg. Atavtov.Nunc Denia, Jsi- 
doro, Zanium, utpro Diseta, Zae- 
ta dixere antiquitus. Habd. 

^%,Sucro. Zouxpa>vo;, hodie Aii- 
car,meminit Strabo, loc. cit. Oppi- 
di, Antoninus. Hic Sucronensis pu» 
gna, inter Pompeium et Sertorium : 
de qua Plutarch. in Sertorio , pag. 
578. Amnem hunc Gontestaniae 
finem facit etiam Ptolemseus, lib. 
II , cap. 6, cujusaGarthaginenova, 
quod et Plinius fecit, ducitinitium. 
Oppidum hodie Alcira, Ha.rd. 

aS. EdetanicL. 6^v]Tavc^v regio 
Ptolemseo, loc. cit. Ad Iberum 
usque et Gassaraugustum ea perti- 
nuit. Apud Gruterum, pag. 481 : 
Editajeti. — Stagnum hodie Albu' 
fera vocatur. Ed. 

a4. yaUntia, Hodie f^alencia 
caput regui de yaUncia dicti. Hanc 
Turium flumen prseterfluit, quod et 
Mela Turium appellat,Sallustius au* 



tem Turiam, quem sequitur vetus 
apud Dalecamp. hic Turia legens : 
apud quosdam etiam Durias re- 
peritur. Yocatur autem hodie Gua- 
dalaviar, Ed. 

a 5. Fide nobile. Florns , lib. II , 
cap. 6 : « In causam belli Saguntus 
delecta est ab Hannibale, vetus 
Hispanise civitas, et opulenta : fidei- 
que erga Romanos magnum qui- 
dem, sed triste monumentum. . . 
Jam novem mensibus fessi fame, 
machinis, ferro, versa denique in 
rabiem fide , immanem in foro ex* 
citantrogum : tum desuper sesuos- 
que , cum omnibus opibus suis , 
ferro et igni corrumpunt. » Vide 
August. de Givit. Dei , lib. III, 
cap. 30, Appian. in Iber. pag. 361, 
et Livium, lib. XXI, cap. 7, seqq. 
et lib. XXVIII, cap. 89, ubi hoc 
oppidum jussu senatus restitutum 
fuisse narrat « fidei socialis utrin- 
que servatae documentum omnibus 
gentibus. » Indigense locum esse pu« 
tant, ubi nunc est Murviedro, quarto 
vel quinto lapide a Valentia ad Bo- 
ream , ubi veteris Sagunti rudera 
fuisse ostensa Regi Gatholico Phi- 
lippo V, octavadieMaiifanni 17I99 
nuucii publici typis impressi prodi- 
derunt. Mursnedro dicunt patria lin- 
gua esse murum veterem. H, — Ma- 
luisset Dalec. civium Romanorum op' 
pidum fide nobile, deleta post oppi' 
dum virgula. Ed. 

3' 



36 C. PLINII NAT. HIST. 

4 nobile:flumeii Uduba^ : regio Ilergaonum *'. Iberus^ am- 
nis navigabili commercio dives , ortus in Cantabris , haud 
procul oppido Juliobrica''^, per ° ccccl m. pass. ' fluens: 
navium per cclx m. a Varia oppido capax : quem propter 
universam Hispaniam Groeci appellavere Iberiam. Regio 
Cossetania ^, flumen Subi^^ : coloniaTarraco^^, Scipionum 



a6. Flumen Uduba. Sic Reg. et 
Colb. non Idubeda, quod montis 
est nomen Ptolemaeo ac Straboni. 
Habd. — Nunc Murviedro, quo allu- 
iintur urbs cognominis et Segobri- 
ga hodie Segorbe, vel Segorve , in 
Reyno de P^alencia. Ed. 

37. IlergaoHum, Ab Uduba ad 
Iberum IXepxaovocc Ptolemaeus, lib. 
VI , cap. 6 y et Livius , lib. XXII , 
cap. 21. lllurgavonenses , quiflumen 
Iberum attingunt , Caesar appellat, 
de Bell. Civ. lib. I, cap. 60. Ta^' 
men ultra Iberum Uergaonas pro-' 
movet Ptolemaeus : et in nummis 
Dertosa hodie Tortosa, in sinistra 
fIuviiripa,Ilergaonnm genti adscri- 
bitur. Hard. Yid. Ind. geogr. nost. 
edit. tom. iy,pag. 3 83. £d. 

28. Iberus. Accolis f^^rc? ; nobis 
l'Ebre. Hard. 

29. Juliobrica. louXioSpcYa Pto- 
lemso , loc. cit. quam sub eadem 
cali parte locat , ac Iberi fontes, 
qui hodie in valle reperiuntur cui 
nomen est A^a/ de f^ieso : nomen 
autem oppidi, quod Fuente de Ivero 
esse dicit Hard. in mappis non re- 
peri. Inscriptio apud Ambr. Mora- 
les , fol. 6y : Juliobrigensi. ex. 
Gekte. Caittabrorum. £d. 

30. Per. H«c vox ap. Dalec. et 
Elz. deest. Ed. 

3 1 . CCCCL M. pass. fiuens , 
navium per CCLX M. a f^^aria op^ 
vido capaj:. Non per cccci. M. pass. 



sed vix per cccc fluit Iberus : na- 
vium nunc per ccxvi M. pass. tan- 
tum, ab urbe Tudela capax est ; non 
immerito autem Noster setate sua 
per cCLX M. pass. istud flumen na- 
vium capax fuisse contendit, si 
Varia oppidum , quse OOaptoc Ptole- 
mseo est in Beronibus, lib. II, cap. 
6, etStraboni, lib. HI, p. 161 , ho- 
die luogrono est, ut D'Awvii.le, 
nonnuUique alii volunt. Qui autem 
Iberum non superius , Plinii aetate 
quatn nostra, navigabilem fuisse 
putant , libentius ut opinor, Variam 
in Valtierray juxta Tudela, ccxvii m. 
pass. ablberi ostiis, agnoscent. £d. 
3a. Cossctania. Sic libri omnes. 
Ptolemso, Ub.II, cap. 6, KoaviTavoi, 
in quibus Tarraconem locat. Apud 
Gruter. pag. 499 ^ Tarrac. Vrbs. 
CosiTAiroR. Ab Ibero ea regio in- 
cipit , Tarracone clauditur. Hard. 

33. Subi. Hodie Francoli, qui in 
Tarraconis portum influit.£D. 

34. Colonia, etc. Hsec Soliuus, 
cap. a3 , pag. 44- et Martianus, lib. 
VI, pag. 2oa. Hodie Tarragona di- 
citur, in ora regionis , hodie Prin' 
cipado de Caiaiuna dictse. Hanc a 
Phaenicibus , ut aiunt , Tarcbnis no- 
mine conditam, in sequentibusque 
temporibus bello vastatam, Sci- 
piones resdificarunt , eamque tan- 
dem Romana colonia auxit , ut 
putant, Julius Caesar. Gruteri In- 
scriptio pag. 362 : Col.Tarrac. £i>. 



LIBER HI. 



opus, sicut Carthago Poenorum. Regio Ilergetum , op- 
pidum Subur^^ : flumen Rubricatum *, a quo Laletani^^ 
et Indigetes'*°. Post"*' eos, quo diceturordine, intus rece- 5 



35. Sicut Carthago Pisnorum. 
Interpretes omnes hic de veteri 
Carthagine meminisse Nostrum vo- 
lunt, quam d'Aiivii.lb hodie CantO' 
meja, in Rejrno de Aragon leucis 
circiter xv a mari, esse dicit , Har- 
duinns autem VtHa franca de Pana" 
des , in principado de Cataluna^ leu- 
cis duohus a mari esse contendit : 
Mannertus tandem haud longe a 
Lerida sitam fuisse alt; unde hujus 
urhis ignorari locum confitendum 
est. Hanc Carthaginem veterem a 
Poenis, duce Hamilcare, (}onditam 
fuisse addit Harduinus, nescio qua 
fretus auctoritate. Obscurior autem 
-videtur mihi fuisse hsec Carthago , 
quam ut hic a Nostro Tarraconi 
opponatur, uni inter clarissimas 
Hispaniae veteris urhes , atque quo- 
dam modo totius regionis capiti suh 
Romanis. Non aliam igitur Cartha- 
ginem hic Nostrum designasse pnto 
quam Carthaginem novam ah As- 
druhale, Amilcaris cognomine Bar-.> 
cae fUio , conditam , et totius His- 
paniae , quandiu suh Poenorum di- 
tione fuit,prscipuam urhem : quem 
quidem dignitatis gradum TaiTa- 
coni cessit, Romanis imperantihus. 
Qnid autem de ista Carthagine di- 
xerimus vide superius pag. 34 1 
not. i5. Ed. 

36. Ilergetum. Regionem omnem 
tenuisse videntur qnae a Suhi amne, 
quem, superiore nota 33 , hodie 
FrancoU vocari diximns , ad Ruhri- 
c^atum , quod flumen hodie Llobre- 
gai dici nos modo, insequenti noia 
39^ docebit Hardainos, De Ilerge- 



tibus pluribus locis meminit Livius, 
nempe lib. XXI, cap. a3 , uhi de 
Hannibale : « Ilergetes inde , Bar- 
gusiosque, et Ausetanos, et Lace- 
taniam , quae suhjecta Pyrenseis 
montibus est, suhegit; » etlib. XXI , 
cap. 6 1 , ubi hujus Ilergetum gen- 
tis caput fuisse nos docet Athana- 
giam urbem , quse in Indibilis de« 
fectione a Scipione ohsessa est. 
Gruteri Inscript. pag. 5 1 9 : coifXRA. 
Ilbrgetas. Ed. 

37. Subur, 2ouPoop Ptolemaeo , 
Hb. II , cap. 6. Nunc yiUa nova , 
ad mare. Gruteri Inscriptio , juxta 
Tarraconem eruta , pag. 4 1 4 * Sv- 
bvritahi.Hard. 

38. i?ttM*ca/ttw.touSpixaTo; Pto- 
lemaeojloc* cit. hodie Llobregat, Ab 
hoc amne ait jam Laletanos appel- 
!ari incolas : et proximos iis deinde, 
ubi nunc Emporiae sunt, IndigetCF, 
quorum regio Pyrcnseae Yeneris 
promontorio clauderetur. Sic etiam 
Ptolemaeus loc. cit. Hard. 

39. Laletani. Sic libri omnes. 
Hinc Laletana vina magis copia 
quam bonitate laudata Plinio, lih. 
Xiy,cap. 8. Laletana sapa, Martiali 
lib. VII,epigr. 5 3. Gruteri Inscript, 
pag. 490 : PR£FEGTo. Orje, Mariti* 
TiMiE. LAi.ETAif iE. Ptolcmaeo, lib. II, 
cap. 6. AatY)Tocvol, Straboni, lib. III, 
pag. 159, AeviTavoi. Hard. 

40. Indigetes. iv^tytTou Ptole^ 
maeo, loc. cit. Iv^ixviTal Strahoni, 
lib. III , pag. 1 60. Hard. 

4 1 . Post cos. Retro versus occa- 
sum Solis aestivum, in mediterraueo. 
Hard. 

3' 



38 C PLINII NAT. HIST. 

dentes radice Pyrensei, Ausetani "*', Lacetani ^^ : perque Py- 
renaeum Cerretani'*'^, dein Vascones. In oraautem colonia 
Barcino'^^ cognomine Faventia. Oppida civium Romano- 



4 3 . Ausetani. Hactenus , Ausitani, 
Itani , Lacetani. F.Ursinus, Jacceta- 
ni legit ex Strabone et Ptolemaeo. 
Nos Itani expunximus, de quibus 
in hoc tractu nihil usquam com- 
pertum, ex quo mutila qusedam prs- 
cedentis vocis repetitio possit ha- 
beri.Nam quum hos, quosrecenset 
Plinius , redditurum se promittat 
inferius , Ausetani quidem, ah'ique, 
suis locis apparent, Itani nusquam, 
At ne Lacetas cum Ursino , Pelice- 
rioque in notis MSS. mutem , vetat 
Livius,qui Lacetanos ssepe laudat, 
lib.XXVIII, cap. 24,.lib. XXXIV, 
cap. 30, multoque expressius situm 
eorum indicat, lib.XXI, cap. 6o: 
«Gn. Scipio , mquit , in Hispaniam 
cum classe et exercitu mis8us,quum 
ab- oslio Rhodani profectus , Pyre- 
nsBosque montes circumvectus, Em- 
poriis appulisset classem, exposito 
ibi exercitu , orsus a Lacetanis ora- 
nem oram usquead Iberum, partim 
renovandis societatibus, partim no- 
vis instituendis , romanse ditionis 
fecit. » et cap. 6i : «Ilergetes, in 
jus ditionemqile recepit. Inde in 
Ausetanos prope Iberum,procedit: 
atque, urbe eorum obsessa, Lace- 
tanos auzilium finitimis ferentes 
nocte, haud procul jam urbe, quum 
intrare vellent , excepit insidiis. » 
AaxYiTaviav Dia , lib. XLV, p. 274» 
Et AaxsvTavav edvo^Plutarchusagno- 
scit , tura alibi , tum in Catone ma- 
jore, pag. 34». Lacetanos denique 
CaesarBell. Civ. lib.I, pag. 1 43,cum 
Ausetanis etTarraconensibns jungit. 
Adeo placuere Jaccetani Cujacio, ut 



non modo hoc loco, sed ubi minime 
omnium oportuit, obtruserit. Nam 
Dig. lib. L, tit. 1 5, de censibus, ubi 
Ulpianus, «jus Italicum Valentinii 
et Licitani habent » : ipse Jaccetani 
legi censet oportere, Observ.lib.X, 
cap. 35. alii Lacetani: neutrirecte. 
Nos Illicitaniah IUici, dequo paulo 
anteValentiam egimus , quod oppi- 
dum Latinorum seu jurisLatini esse 
Plinius monet, restituimus. Ause- 
tanorum Livius meminit loc. cit. 
Au8YiTavoi Ptolemaeo lib. II , cap. 6. 
Oppidum Ausa et Vicus Ausae, P^ic 
d*Osona et frequentius f^ich , inter 
Gerona et Manrcsa. Hard. et Ed. 

43. Lacetani. Supra Gerona, in 
Pyrenaei radicibus. Hard. 

44« Cerretani, KeppotTavol Ptole- 
mieo, lib. II, cap. 6 ; Straboni , lib. 
III, pag. 162, KsppYjTavoi. KgpTiTavoi 
tv l^Yipta Dioni , lib. XXVIII, pag. 
383. Vascones, non in Aquitania, 
sed in Hispania collocat etiam Pto- 
lemseus loc. cit. Vascones , ea setate 
erant , qui hodieNavarri : ut egregie 
probat Oihenartus, lib. II , cap. i, 
pag. 75. Hard. 

45. Barcino. In Laeetanis^ seu 
Laletanis teste Ptolemaeo , loco 
citato. Nunc Barcelona vocatur. 
Gruteri Inscriptio , pag. 4^9* Col. 
F. I. A. P. BARciir. hoc est, Colonia 
Flasda Julia Augusta Pia ( non Pa» 
tema) Barcino. Ibi enim F. Flavia 
est. Nam eadem pag. legitur, Col. 
Flav. P. Barc. At in Tlies. Goltzii, 
Galbae nummus , sed fictus, ut Gol- 
tziani plerique : Col. Barciivo. 
Faventia. Haro. 



LIBER 111. 39 

rum : Baetulo^^, lluro : flumen, Larnum ^^ : Blandae : flu- 
men Alba^^ : Emporiae'^^: geminum hoc, veterum incolarum, 
et Graecorum, qui Phocaeensium fuere soboles. Flumen 
Tichis °. Ab eo Pyrenaea ' Venus in latere promontorii al- 
t^ro, XL M. 

Nunc per singulos conventus reddentur insignia prae- 6 
ter supradicta. Tarracone ^ disceptant popuU xliii , quo- 



46. Bcetulo, Iluro Chiffl. Bcetulo, 
Irulo. Mela , lib. II , cap. 6» Eluro , 
Bcetullo, Baetulam habet Li-vius, lib. 
XXVn, cap. i8 et 20. Baetulo, 
hodie Badalona , in ora Catalauniae , 
leucis duobus a.Barcelona. — Iluro, 
AiXoupa>v PtolemsBo (pro AiXoupa>v) 
in Laletanis , nunc Pineda , leucis 
X a Badalona , ad mare. Est et alia 
Iluro in Novempopulania , Galliae 
yeteris provincia, hodieque dicta 
Oleron , Hispanorum commercio 
dives. Hard. et £d. 

47- Lamum. Tordera hodie di- 
ctnm , juxta urbem Blandas, hodie, 
Blanos. Ed. 

48. Flumen Alba. Hodie Ter seu 
Tet, Harduinus illud idem esse ait 
cum illo quod Mela , lib. II , cap. 
6, Clodianum , juxta urbem Empo- 
rias; ad hanc autem urbem alius 
reperitur amnis hodie Fluvia voca- 
tus , qui fortasse Melae Clodianum 
fuit. £d. 

4g» Emporiie. Strabo , lib. III, 
pag. iSg, £fi,77opsiov vocat, et Aitto- 
Xiv , hoc est , geminam urbem , 
Graecos advenas a veteribus incolis 
medio dirimente muro, dividi te- 
status cum Plinio. Idem a Massi* 
liensibus conditam, cum Stephano 
docet, et Scylace in Periplo , pag. 
a. Fuere autem Massilienses orti a 
PhocsBensibiis, ut dicetur cap. seq. 
Nunc Ampurias vocant. Ptolemaeo 



£(xiropiai in Indigetibus, lib. II, 
cap. 6. Hard. 

50. Flumen Tichis, Ticer voca- 
tus Melae qui loc. cit. Ticer flumen 
adRhodam; hujus autem fluvii, qui 
in Rhodanum sinum , hodie Golfo 
de Roses , influit, nomen in mappis 
non reperi. Errat certe Harduinus 
qui eum T^raccolis vocatum dicit: 
qui enim fluvius hodie Ter vocatur 
VI leucis a Rhoda urbe , hodie 
Roses , distat , et Nostro ab austro 
ad septemtrionem procedenti ante 
urbem Emporias occurrere debuit. 
Hunc eumdem esse'cum illo quem 
Albam vocat superius diximus. £d, 

5 1 . Pyrencea P^enus. Elz. Pyrene 
P^enusy cujus in locum proponebat 
Dalec. Pjrrene f^eneris, Mela, lib. 
II, cap. 5. «Tum inter Pyrensei 
promontoria, portus Veneris in- 
signis fano,etc.»Huic promontorio, 
inquit Mariana, Hist. Hispan. lib. I, 
cap. a, olim aVeneris templo, nunc 
reh'gione mutata , a Cruce facta est 
appellatio : Capo de Cruz. Non au- 
tem XL M. pass. ut Noster ait, sed 
xvin tantum a fluvio, quem Ticliim 
esse putamus, distat. £d. 

5a. Tarracone. Hoc est, fuere hi 
Tarraconensis fori : hinc jura petere 
coacti. Hard. 

53. XLIII. Sic apud Chiffl. le- 
gitur; in Dalecampio et Elzevirian, 
populi XLIV. Ed. 

3^ 



4o C. PLINII NAT. HIST. 

rum celeberrimi, civium Romanorum Dertusani^^Bisgar- 
gitani rLatinorum, Ausetani^ , Cerretani^', qui Juliani^* 
cognominantur, et qui Augustani ; Edetani^^, Gerunden- 
ses ", Gessorienses ' : Teari \ qui Julienses . Stipendia- 
riorum : Aquicaldenses^"*, Onenses^^, Bseculonenses^^. 
Caesaraugusta ^ colonia immunis, amne Ibero affusa , 



54. Dertusani, Qui civium Ro- 
manorum jure potiebantur , ut et 
Bisgargitani. Oppidum Ptolemaeo , 
lib. II , cap. 5 , AepTCdooc in Ilerga- 
onum gente. Tiberii nummus apud 
Suritam, in Anton. Itin. pag. 548 : 
Debt. I1.ERGA0KIA. Apud Reine- 
sium, pag. 3i6, vetus inscriptio 
DertossB reperla : Ohdo. D. C. D. 
Ordo Decurionum Colonice Dertosce, 
Nunc est Tortosa ad Iberum. Hard. 

55. Bisgargitani. Ethiab oppido 
rursum Ilergaonum mediterraneo , 
quod BKraapyU Ptolemseo loc. cit. 
Germanici nummus , in Tbesauro 
Golt. pag. a 4 a I Mvir. Biscargis. H. 

SQ. Ausetani. Ab Ausa oppido , ' 
de quo supra. Hard. 

57. Cerretani, Gentis hujus ait 
oppida duo fuisse , unde cognomen 
incolse tulerunt : Juliani , ab op- 
pido Julia Libyca , louXioc AiSuxa , 
cujus Ptolemaeus meminit, lib. II, 
cap. 6, Augustani ab Augusta. H. 

58. Juliani. FAz.Suliani £d. 

59. Edetani. Prius Sedetani lege- 
batur. Atqui Sedetanos hic locfim 
habere litterarum series non pati- 

. tur, quam in populis recensendis 
Plinius sequitur : Ausetani , Cerre- 
tani^ Edetani, Gerundenses, etc. Ab 
E^YiTa oppido nomen hi sortiti vi- 
dentur, quod ubi demum id fuerit , 
cis Iberum fuit : inter amnem eum 
et Pyrenaea juga. Cave enim credas 
ab Edeta oppido Edetaniae sive Se- 



detanisB regionis, ubi Saguntum, 
Valentia et CsBsaraugusta fuere, hos 
Sedetanos fuisse appelIatos:quum ii 
CsBsaraugustani fuerint, ut statim 
Plinius admonet, non Tarraconen- 
sis fori. Quid si Deciani scribas , a 
Acxtava Indigetum Mediterraneo 
oppido apud Ptol. lib. U, cap. 6. H. 

60. Gerundenses. Ab oppido 
Gerunda in Ausetanis, Ptolem. loc. 
cit. Nunc Girona incolis. Hard. 

61. Gessorienses , quos mendose 
Cessorienses Pinetus vocat , nusquam 
nisi apud Nostruin nominati reperi- 
untur. Hard. 

6a. Teari. Quorum oppidum 
Tiara Julia , TiapiouXta in Dergao- 
num mediterraneiscivitatibusapud 
Ptolem. loc' cit. qui Ilergaonas, 
ut monuimus, ultra Iberum , in 
Catalauniamque promovet. Hard. 

63. Julienses. EIz. Sulienses, £d. 

Q^, Aquicdldenses. Ab Aquis 
calidis,quae T^ara d£p[ii.a Ptolemaeo, 
lib. II, cap. 6y in Ausetanis , nunc 
Caides, leucis iv a Barcinone. H. 

65. Onenses. Ita libri omnes , 
etsi potius Aunenses ex litterarum 
serie legendum videatur. Ed. 

66. Bipculonenses. ItaMSS.^eg, 
etc. non Bcetulonenses , a Bsetulone 
oppido superius memorato : Sed 
a BatJccuXa Ptolemsei, iii Ausetanis 
inter Ausam ot Gerundam. Hard. 

67. Ccesaraugusta.l^xjimmoshn'' 
jus colonias indices multos refert 



LIBER III, 4i 

ubi oppidum antea vocabatur 3alduba , regionis Edeta- 
niae^ recipit populos clii. Ex his civium Romanorum 
Belitanos^°, Celsenses^', ex colonia : Calaguritanos'^ qui 
Nassici cognominantur ; Ilerdenses'^, Surdaonum gentis; 
juxta quos Sicoris fluvius : Oscenses'^ regionis Vescita- 
niae' : Turiasonenses'^. Latinorum veterum : Cascanten- ^ 



Patinus, pag. 33,5eq. Nunc incolis 
Zaragoza^ Gallis Saragosse, una in- 
ter maxime inclitas Hispaniae urbes 
provincise Rejno de Aragon dictae 
pracipua. £d. 

Q^. i^ai^^a. MSS. Reg. et Golb, 
1,1, Salduvia, At vetus inscriptio 
apud Goltzium , pag. a38 : Gol. 
CjRsiBBk, AvG. Saldvb4. In num- 
misSexti Magni Pii : SAL. hoc est, 
Salduba. Hard. 

69. Edetanice,Vx6^m2Siis quo- 
que, lib. 11 , cap. 6 , Edetanis, siye 
Hedetanis, seudenique, aspiratione, 
utfit, in sibilum versa, Sedetanis 
Caesaraugustam assignat. Zv]^v]Tavia 
Appiano, in Iber. pag. agS. Hard. 

70. Belitanos. Ab oppido BeXeia, 
in Edetanis , haud procul Gsesar- 
augusta,apudPtoIem. lib. I, cap. 6. 
Hodie Beichite, leucis viii a Zara» 
goza meridiem versus. Indulget 
conjectursB Reinesius , Variar. lect. 
lib. I , c. 3 5, contra omnium libro- 
rum fidem , quum Bilbilitanos, a 
Bilbili, qusB Martialis patria, scribi 
jubet. Hard. 

71. Celsenses, Oppidum KeXaa 
in Hergetibus , Ptolem. lib. II , 
cap. 6. Nunc Xelsa, ad Iberum. 
Nummus Tiberii, in Tbesauro Gol- 
tzii, pag. a43 : Gol. Vic. Iul. 
CE1.8A. Anton. August. ait esse 
Felilla, qn» ad Iberum pariter 
leucsB unius intervallo a Gelsa di- 
stat. Vide librum , quem de Num- 



mis antiqnis Populorum etUrbium 
nuper in lucem edidimus. Hard. 

72. Calaguritanos, Ambr. Mo- 
rales , ex vetere inscript. Muir. Ga- 
1.AGURIS* JuLiA. Nassica. Nunc 
Loarre^ ab Huesca leucis v dissita. 
Sic Andrez, pag. 33. Hard. 

73. Iterdenses, IXi^^^i. in Ilergeti- 
bus a Ptolemso collocatur, lib. II, 
cap. 6. Nunc Lerida , juxta Rio 
Segre , qui Sicoris , etiam Lucano , 
lib. IV, vers. 14 > ubi Ilerdaesitum 
describit : 

Placidis praelabitar undis 
Hesperios interSicoris non ultimus amnes, etc. 

Hard. 
y4' Oscenses. Osca eprum oppi- 
dum , Floro , lib. UI, cap. aa , in 
Ilergetibus quoque statuitur, (quo- 
rum pars Vescttani, et Surdaones 
fuere) , apud Ptolemaeum , lib. II , 
cap. 6, nunc Huesca^ in Rejrno de 
jiragon, Nummus Germanici, in 
Thes. Goltzii, pag. a^^, Gol. V. 
T. T. OscA. Hic etiam vide librum 
nuper a nobis de Nummis antiquis 
Populorum Urbiumque editum. 
Hard. 

75. f^escitanice. Vet. ap. Dalec. 
Bessetaniee. £d. 

76. Turiasoncnses. Touptal^w in 
Geltiberis» Ptolem. lib. II, cap. 6. 
In nummis antiquis, Muir. turia- 
so, et Muw. TUR. Nunc Tarazona, 
urbs Hispanise , leucis ,v a Tudela , 
meridiem versus. £0. 



d 



42 C. PLINIl NAT. HIST. 

ses '^, Ergavicenses '^ : Graccuritanos ^^, Leonicetises ^^ 
Ossigerdenses \ Foederatos, Tarragenses ^ Stipendiarios • 
Arcobricenses ^ , Andologenses ^"^, Arocelitanos*^, Bursao- 



77. Cascantenses. Chiffl. Cascan' 
tes» Nnmmus Tiberii apud Patin. 
pag. 616 j MuNicip. Cascantum. 
KavxavTOv Ptolemseo, lib. II, cap. 
6, in Vasconibus, hoc est, Navar- 
ris. Nunc oppidum Navarrae, Cas- 
cantCf leucis tribus a Tarazona, se- 
ptemtrionem versus. In decretis 
Hilarii Pap», aSa : Tyriassonensiumy 
Ascantensium, Calaguritanorum : lege, 
Turiasonensium , Cascantensium , etc. 
H. et Ed. 

78. Ergaificenses. Epyaouixa in 
Celtiberis, Ptolemaio loc. cit. Apud 
Gruter. pag. 38i : Ex. Conven. C-e- 
SAR. Ercavic. Hoc est, Ex Conven- 
tu Caesaraugustauo Ercavicenses. 
Apud Patinum, pag. 34, nummus 
antiquus: mun. ergavici. In Conc. 
Tolet. X, Balduigius jircavicensis 
episcopus, pro Ercavicensis, Hodie 
Fraga^ ad fluvium Cinca, qui in 
Iberum influit, leucis quinque a 
Lerida.. £d. 

79. Graccuritanos. A Ti. Gracco 
nomen Graccuris accepit. Vide Livii 
Epit. lib. XLI. « Gracchus monu- 
mentum virtutis operamque suo- 
Tum Gracchurim urbem suo nomine 
insignem esse voluit , quse antea II- 
lurcis nominabatur. » Nunc Agreda 
in Aragonise confinio , leucis IV a 
Tarazona. Hinc Martyres Graccuri- 
tani in Martyrol. Martyres de Agre^ 
da. Fpaxouptc PtolemfiBO,in Vasconi- 
bus. H. et £d. 

80. Leonicenses. Oppidum AeovU 
xa in Edetanis, Ptolemseo , lib* II, 
cap. 6 , in quibus est ipsa Csesarau- 
gusta, cujus foro Leonicenses di- 



sceptabant. Nunc est Alcaniz, in 
Reyno de Aragon , ad amnem Guo' 
dalope, qui in Iberum influit. Ede- 
tanos a Valentia usque Caesarau- 
gustam pertinuisse jam monuimus. 
Nummus C. Csesaris , in Thes. 
Goltzii,p. 344- MuN. Leonica. H. 

81. Ossigerdenses ^ vel ut vult 
Brot. Osicerdenses : Ptolemxus 
enim, loc. cit. Oaixepc^a scribit, 
quod etiam in nummis veteribus re- 
peritur. Creditur esse Xerta, ad 
Iberum,leucis tribus su^rai Tortosa. 
Ed. 

82. Tarragenses. Municipium 
Tap^aya Ptolemseo, in Vasconibus. 
Hodieque Tarrega , leucis novem a 
Lerida, orientem versus, m. princi' 
pado de Cataluna. Ed. 

8j3. Arcobricenses. Chiffl. Arco' 
brienses. ApxoSpfYa Ptolem. loc. cit. 
in gente Celtiberorum. Hodie Los 
Arcos , in Reyno de Navarra , leucis 
quinque ab Estella , meridiem ver- 
sas. Ed. 

84. Andologenses. AhAndosilla, 
Navarrse oppidulo , leucis xiii a 
Pamplona , meridiem versus, Prud. 
Sandoval, apud Oihenartum, pag. 
90, hos suspicatur nomen habuisse. 
H. et Ed. 

85. Arocelitanos. Ita MSS. om- 
nes. Antoninus in Itinere ab Astu- 
rica Burdigalam , habet Aracelim , 
vel Arocelim, a Pompelone xxiv. 
M. P. Nunc Huarte Araquii, sex 
circiter leucis a Pamplona , versus 
solis occasum , ut recte Oihenartus 
vidit, in Notit. Vascon. pag. 90. 
Hard. et Ed. 



LIBER III. 43 

es^, Calaguritanos*' qui Fibularenses cognominantur^ 
plutenses , Carenses^, Cincenses^'*, Cortonenses^', 
anitanos ^\ Lamenses^, Lursenses ^, Lumberitanos*^, 
tanos^, Lubienses^^, Pompelonenses ^*, Segienses^. 



. Bursaonenses, Vel BursavO" 

de qiiibus Hirtius in Bello 

pag. 1 58 , vel Bursadenses ab 

Boup(T%(^a , de quo Ptolem. 
, cap. 6, in Celtiberis. H^rd. 

'. Calaguritanos, Calaguris 

iliani rhetorisnatalibus clara, 

Calahorra est, ad Iberum, 

circiter octo supra Tudela. 

za Regia , nummus Augusti , 

CALAG. iTL. Hard. et £d. 

. Complutenses. Complutum , 

irduinus et Gibrat. volunt, 

est Alcala de Henarez , ad ri- 

Henarez, sex leucis a Madrid^ 

:em versus. Ed. 

. Carenses.YeXxiS oppidum no- 

•etinet Cares : novum , Puente 

na , leucis iv a Pamplona , me- 

1 versus. Inscriptio apud Am- 
Morales, fol. 68 : Ex Cjesa,- 
Kareksi. hoc est, ex conventu 
augustano, oppido seumuni- 
Carensi : non , ut Scaliger in- 
!tatur, in Gruterii indice , Ca- 

Ccesarauqustani. H ar d . 
Cincenses. Ita libri omnes , 
p Elzev. apud quera Cicenses. 

Cinnenses ab op<pido Kivva in 
iinia Ptolemaei, lib. II, c. 6« 
Ed. 

Cortonenses. MSS. omnes (?o- 
es. Hard. 

Damanitanos. In Edetanorum 
, in quibus ipsa Caesaraugusta 
iap.avta , Ptolemaeo , loc. cit. 
se Mediana , ad Iberum , sex 

infra Zaragoza. Ed. 
. Larnenses. Ab oppido, liarno 
< de quo supra, cognomine. 



Fortasse Torderas ad flumen Torde» 
ra. Hard. et Ed. 

9 4> Lursenses, etc. Quum hoc loco 
populorum nomiua disponi per ele- 
menta debeant , raire omnia pertur- 
bata , permixtaque sunt in libris ad 
hunc diem vulgatis : sic enim ha- 
bent : Larnenses , Iturienses , Ispalen" 
ses^ Lumberitanos. In MSS. Reg. etc. 
LarnenseSy LursenseSy Lumberitanos. 
De Ispalensibus nihil : uride huc ir- 
repserint,incompertum adbuc.Her- 
molaus liursenses ab Ilurone jarn 
antea memorato oppido , neque re- 
vocando amplius : Iturienses Dalcc. 
ab tToupioa jVasconum civitate, re- 
posuit. Hard. 

95. Lumberitanos. Dalec et Elzev. 
Ilumberitanos. Ab oppido quod Galli 
Lumbier , in Navarra : incolae Vasco- 
nice, //•iim^em vocanti teste Oihc- 
narto , pag. 90 , leucis vii a Pompe- 
lone. H. 

96. Lacetanos. De his egimus in 
nota superiore 4^. Hard. 

97. Lubienses. De Lubjensibus 
nihil adhuc compertum , nisi ii sunt 
qui Levienses corrupte forsan no- 
minantur, cum Cascantensibus et 
Calaguritanis proxime hoc tractu 
appcllatis , in decretis Hilarii PapsD, 
pag. a5a. Male Dalecarop. et EIz. 
Fibiensesj Chifflet. Subienses^ legere 
volunt, neglecto elementorum or- 
dine. Hard. et Ed. 

98. Pompelonenses. Ita Gruteri 
quoque inscriptio, pag. 3^5 et 4^^* 
Hodie PamplonUf Gallis Pampelunv 
vocatur. Ed. 

99. Segienses, Segienses, vel Se- 



s 



44 C. PLINII NAT. HIST. 

Carthaginem '°** conveniunt populi"' LXV, exceptis 
9 insularum incolis. Ex colonia Accitana Geraellenses'°\ et 
Libisosona '** cognomine Foroaugustana , quibus duabus 
jus Italiae datum : ex colonia Salariense""* oppidani Latii 
veteris Castulonenses, qui Caesari Venales appellantur : 
Setabitani'° , qui Augustani : Valerienses" . Stipendiario- 



gisenses ( ut recte Parm. edit. ) , a 
ZsYKra in Bastinis oppido , apud 
Ptolem. lib. U, cap. G.Hard. 

xoo. Cartliaginem. Carthaginem 
novam, quae hodie in Murcis regno, 
Cartagena. « Carthagine nova con- 
ventum agebatGalba, » inquitSue- 
tonius in ejus yita , cap. 9. IIard. 

loi. Populi LXV, Sic in ChifH. 
Dalecamp. autem etElzevir. populi 
LXII. Ed. 

10 3. Gemellenses. Sic Accitaniae 
colonise ciyes vocabantur : ipsa , Co- 
lonia Julia Gemella Accitana , Col. 
Iyl. Gem. AcciTAirA, apud Gruter. 
pag. 271. Accis hodie Guadix ^ in 
Granatensi regno. De Gemellae co- 
gnomine superius diximus. lu num- 
mis antiquis: C. I. G. Acci. et Col. 
Gem. Acci. Hard. 

io3. Libisosona, £t hsec colonia 
fiiit , apud Grut. pag. a 60 , ex Ant. 
Angustino, Coloitia Libisosaito- 
RYM. Estque Plinii calculo, qui xii 
colonias in citeriore Hispania re- 
censet.Yide librum de Nummis an- 
tiquis, Terbo Celsa. Antonino, Li- 
bisosa est : Ai^iaoxa Ptolemaeo in 
Oretanis , lib. II , cap. 6. Unde Li" 
bisoca, quod in vetustis codicibus 
reperitur, legere vult Dalecampius, 
quem secutus est £lz. Aiunt exstare 
hujus oppidi rudera ad Lebazuza , 
sive Lezuza in Provincia de Cuenca. 
haud procul ab ipso oppido Cuen^a, 
Hard. et £d. 



104. Salariense. Nunc Cazorla 
dicitur in regno Granatensi : aevo 
sequiore Saliotis, ut auctor est Ju- 
lian. Archipresb. Adversar. numm. 
356. Salatiam et Castulonem diver- 
sa duo Oretanorum oppida, perpe- 
ram, ut ssepe solet, Ptolem. facit. 
Yetus inscriptio in Thes. Goltzii, 

p. 40 : COL. JVL. AVG. SALARlEJfSIS. 

Ccesaris f^enales dicuntur , quod 
agros eorum Caesar emit. Sic Trium- 
pilini inferius, cap. 24, venalis 
cum agris suis populus appellatur. In 
concil. Tolet. X , Marcus CasteUo" 
nensis episcopus, pro Castulonensis. 
Hard. 

io5. Setabitani. ZairaSic Ptole- 
maeo , in Contestania , de qua supra. 
Straboni SsTa^i; , lib. lU, p. 160. 
Nunc XativUy recens dicta S. Felipe^ 
in Reyno de Valencia , ad amnem 
Xatiifa , qui in flumen Xucar fluit. 
Hinc sudaria Setaba de quibus dixi- 
mus in Praefat. ad Titum , p. a. In . 
Conc. Tolet. X , Athanasius Setabi- 
tanus, H. et £d. 

106. Valerienses. Vasaeus ipsam 
^Concham , Cuenca , Coloniam olim 
Juliam Yaleriam appellatam esse : 
Ambrosius Morales, non Concham 
ipsam , sed pagum leucis octo a 
Cuen^a dissitum , meridiem versas 
putat, cui nomen hodie Valera la 
'veja, antiquam Valeriam esse con- 
tendit. In Conc. Tolet. X , Stepha^ 
nus Valeriensis episcopus. Hard. 



LIBER III. 45 

rum autem celeberrimi : Alabanenses'**', Bastitani" , Con- 
saburenses ^**^, Dianenses"% Egelestani"', Ilorcitani, La- 
minitani, Mentesani '" qui et Oritani, Mentesani" qui 
et Bastuli, Oretani"^.qui et Gerraani cognominantur : 
caputque Celtiberiae Segobrigenses " : Carpetaniae" ,To- 



107. Alabanenses. Sic MSS. om- 
nes : non , ut editi hactenus , Babo' 
nenses, aut utVet. apud Dalecainp. 
Labanenses, Ab AIol^ol , ut Valerien- 
ses ab OuoXgpta, Celtiberorum op- 
pidis, apudPtolem. lib. II,cap. 6, 
haud procul Ergavica , meridiem 
inter et ortum solis , ut vult Man- 
uertus. H. et £d. 

1 08. BastitanU Veteres apud D;i- 
lec. Bastiani. A Basti oppido, hodie 
Baza y in Reyno de Granada, ad Rio 
Guadalentin. Dedit id Bastitaniae re- 
gioni nomen. H. et £d. 

109. Consaburenses . Apud Grut. 
p. 4oa, Mviri$. GojvsiiBVRON.Apud 
Ambros. Morales, fol. 19, GoifSik- 
BYREirsis. Nunc ut videtur, Consuc' 
gra , in Provincia de Toledo, duode- 
cim leucis ab hac urbe. £d. 

1 10. Dianenses* A Diano, de quo 
supra. Sic Ilorcitani , et Laminitani, 
ab Ilorci , et Laminio , de quibus 
hoc capite diximus. Hard. 

* III, Egelestam, Chiffl. Gelestani. 
^YEXaaTat Straboni, 1. III , p. 160. 
Nunc Yniesta. £gelastse Plinius rur- 
sum meminit^ 1. XXXI, cap. 89. 
Apud Ptolem. 1. II , c. 6 , l^TsXsaTa 
in Garpetanis, pro ifeyeXBaTa. Non 
potest esse Medina Ccli^ ut quibus- 
dam visum : nam Medina in Gelti- 
beris fuit. H. et £d. 

1 1 a. Mentesani. Gemina fuit olim 
Mentesa : altera in Oritanis , Ptole- 
maeo teste, libro II, cap. 6, unde 
cives Oritani cognominati : in Ba- 



stitanis Bastulisve altera, de qua 
jam diximus, cap. 3. Mentesani 
Bastiam vocat Antoninus : Bastuli 
incolae eam ob rem cognominati. 
Utriusque vestigium , ut videtur, ex- 
stat in Couc. Tolet. X. Prioris aui- 
dem, sive Mentesae Orilanae, quod 
subscripsisse ibi legitur Daniel Dia* 
coni Marcelli Episcopi Ecclesice Uri' 
tancB. Posterioris item : Martianiis 
Abbas Valdefredi Episcopo Ecclesice 
Mentesance. Ha.rd. et £d. 

11 3. Mentesani. CYiMQ., Metesani. 
£d. 

114. Oretani qui et Germani co- 
gnominantur. In Oretanis oppidum 
fuit 6py)Tbv repfAavu>v apud Ptolem. 
lib. II, cap. 6. Lud. Noniusin sua 
Hisp. cap. 62 , putat esse Calatrava^ 
ad flumen Anam , leucis quiuque a 
Ciudad'RecU. H. et £d. 

11 5. Segobrigenses. Procul hi a 
Segobriga Valentini regni. Nuraan- 
ti» proximos in Geltiberia facit Pto- 
lemaeuslib. II, cap. 6; Bilbili, quse 
ibi fuit, ubi fere nunc Calatajud^ 
Strabo, lib. III, pag. i63,in Cel- 
tiberis pariter cum Numantinis. 
Hard. 

116. Carpetaniee ChifHet. CarpC' 
tani. Subintellige, caput Tolctum , 
ut Segobriga Celtiberia). KapiryjTa- 
vot Appiano in Iber. pag. a83. Ka- 
paxiTavcb? UTuep tov Tayov , apud 
Plutarchum in Sertorio, pag. 676, 
raale, pro KapwriTavou?. Toletum 
hodie Toledo vocatur. H. et Ed. 



10 



46 C. PLINII NAT. HIST. 

letani Tago flumini impositi : dein Viatienses "', et Virgi- 
lienses. 

In conventum" Cluniensem Varduli ducunt po 
pulos XIV. ex quibus Albanenses"^ tantum nominare li- 
beat"°: Turmodigi'" quatuor, in quibus Segisamonen- 
ses '", et Segisamejulienses " . In eumdem conventum 
Carietes""^ et Vennenses quinque civitatibus vadunt, qua- 
rum" sunt Velienses. Eodem" Pelendones Celtibero- 



117. yiatieiises, Dalec. et Elzev. 
yiacienses, Oppidum BiaTia in Ore- 
tanis, apud Ptolemaeum , lib. II, 
cap. 6. Et Virgilienses ab OuepyiXta 
in Bastitanis juxta Oretanos. Apud 
Gruter. pag. 3a4» Vkrgiliewsis. 
Haec hodie Murcia, regni cognorai- 
nis caput existimatur. H. et £d. 

1 18. /rt conventum, Ambr. Mora- 
les,fol. 70: Ex CLVjriEWsi. Subin- 
tellige, convcntu. De Clunia mox 
dicemus. Hard. 

119. Alhanenses. Albam urbem 
etiam in Vardulishabet Ptolemaeus, 
lib. II, cap. Q.Alam regio hodieque 
appellatur, ad Iberum , infra Gui- 
puzcoa : ejus regionis primaria civi- 
tas yittoria appellatur. Ibi oppidu« 
lum liodie Abana. Hard. 

1 20. Libeat. MaluissetDalecamp. 
Ubet. Ed. 

I a I . Turmodigi. Aut ut dat Bro- 
terius ex MS. Reg. i 9 Turmogidi. 
Nusquam autem auditse voces illae.. 
Quid si Murbogi potius , ex Ptole- 
maeo , loc. cit. McupSo^yoi , Pelendo- 
nibus ,Vaccaeisque finitimi ? Vardu- 
lorum pars ii Turmodigi fuere. H. 
et Ed. 

1 22 . Segisamondnses. A Segisama, 
de qua Florus, I.IV, c. 1 2 , p. 198. 
26Yi(raPtolem. loc. cit. in Bastitano- 
rum oppidis Mediterraneis. Itiner. 



Anton. Segesamon. illam Mariana, 
Hist. Hisp. lib. III, cap. 35, pag. 
l3o. Veyzama , in Guipuzcoa prp- 
vincia , esse dixit : sed rectins for« 
tasse Mannertus Sasamon leucisVIII 
a Burgos , septemtrionem inter et 
occidentem. Ed. 

I a 3 . Segisamejulienses. Legunt alii 
SegisemejuUenses : Broter. ex MS. 
Reg. I , SegisamajuUenseSj quod con» 
firmare videtur Ptolemaeus , apud 
quem 1. II, cap. 6 , SeYtaap.a louXia 
reperitur, in Vaccaeis quidem, dum 
a Nostro Turmodigis tribuitur. Ed. 

124. Carietes. Hos Ptolemaeus 
Kapiaicuc vocat, quorum oppidum 
OueXia Velia fuit : cives Pliuio Ve- 
lienses- Hard. 

12 5. Quarum sunt. Quarum e nu- 
mero praecipue insignis Velia, de 
qua plane modo diximus. Hard. 

126. Eodem Pelendones. Vet. 
apud Dalec. iidem. Chiffl. Pelen- 
tones. — In eumdem conventum , 
inquit Noster , disceptaturi vadunt 
Pelendones, quorum populi qua- 
tuor, e Celtiberorum gente universi. 
Nam Celtiberia Pelendones, Are- 
vacosque complectitur. Gruteri In- 
scriptio pag. 1 1 1 : Pellendokes. 
AREV4CON.InPelendonibusoriri Du- 
rium amnem auctor est Pliniusy 
lib. IV, cap. 34. Hard. et Ed. 



LIBER III. /^7 

rum "', quatuor populis : quorum Numantini " fuere clari : 
sicut in Vaccaeorum xviii"^ civitatibus, Intercatienses, 
Pallantini' **, Lacobricenses ' ', Caucenses' ^ Nam in Can- 
tabricis vii'^^ populis, Juliobrica '^^ sola memoratur. In n 
Autrigonum' decem civitatibus, Tritium, et Virovesca. 



lay. Celtiberorum, Volebat Pint. 
CelUberi, Ed. 

138. Numantini. Fuit urbs Nu- 
mantia haud procul a fontibus Du- 
rii amnis , ut testatur Florus , 1. II, 
cap. 18, pag. ga , et Plinius, 1. IV, 
cap. 34. Hudera etiamnum visun- 
tur , quibus nomen est Puente Gar" 
rajr, prope urbem Soria. Hard. 

139. Vaecasorum,, , Intercatienses, 
Ouaxxolot Ptolemaeo , lib. II , c. 6, 
et Polybio in Fragm. 1. III, p. i SoB^ 
qui eorum urbem ivTEpxocTtav lau- 
dant, et apud Gruter. p. 3a4 • Mo- 

DBSTVS. InTERCATIENSIS. EX. GeNTE. 

Vacc-eorvm. Vaccaei autem , qui a 
L. Lucullo et CL Marcello , anno 
U. C. Dcii, domiti sunt^ banc re- 
gionem tenuisse videntur, quam in- 
terfluit amnis Pisoraca, nunc Pi' 
suerga , in Durium influens et quae 
hodie Provincia de yalladolid voca- 
tur, cnm exigua vicinarum provin- 
ciarum parte. — Intercati» autem 
meminerunt , ut modo diximus , 
Ptolemaeus, Polybiusque, et Antoni- 
nus,qui eam inter Asturicam hodie 
Astorga^ et Csesaraugustam , Zara- 
goza ponit, lx m. pass. ab Asturica. 
Quo autem loco sita fuerit non sa- 
tis constat ; quamvis eam ob flumen 
Esla ponat d'Aitvii.le, loco hodie 
dicto yillanueva de Azuagucy xl m. 
pass. ab Astorga , non vero lx , ut 
vult Antoninus. £d. 

i3o. Pallantini. Pallantiam in 
Vaccaeis quoque locat Ptolem. 1. II, 



cap. 6 , et Appianu» in Iber. p. 3 00. 
Nunc Palencia , in provincia de Pa- 
lenciUf ad amnem Carion, qui in 
Pisoracam influit. Ed. 

1 3 1 . Lacobricenses . Lacobrigae in 
hoc tractu meminitAntoninu8,XLvi 
M. pass. a Pallantia in itinere ab 
Asturica Tarraconem, et Burdiga- 
lam. AayYoSpiTa; vocat Plutarchus 
in Sertorio, pag. 574. « Lacobrigae 
nomen, inquit Festus , a lacu et 
briga , Hispaniae oppido. » Vox bri- 
ga oppidum sonat. Hard. 

1 3 a . Caucenses, Kauxa in Vaccaeis 
quoque Ptolemaeo, loco citato, et 
Appiano in Iber. pag. 3 83. Ubi 
nunc Coca oppidum , ut recte Ma- 
riana , Hist. Hisp. lib. III, cap. 2, 
pag, 93, inter Segovia et f^ailadolid, 
ad fluvium Eresma, H. et Ed. 

i33. f^n Populis. Sic inChiffl. 
Dalec, et Ela. quatuor populis. Ed. 
i34. JuUobrica. Diximus de ea 
superius, hoc cap. Hard. 

1 35. Autrigonum, AuTpiyove; sunt 
Ptolemaeo, loc. cit. oppida , TpiTiov 
et Ouipoufiaxa. In decrelis Hilarii 
Papae, pag. aSa : J^eroviscensium et 
Tritensium civitas , pro Tritiensium, 
Vetus inscr. apud Ambr. Morales, 
fol. 65 : Tritieksi. Antoninus in 
itinere ab Asturica Tarraconem , 
Tritium a Virovesca distare ait xi 
M. pass. Quod si itaque Virovesca 
Briviesca est, inter Burgos, et Ibe- 
rum,Tritium,quodxi m. pass. Astu- 
ricae vicinius esse debuit , ubi nunc 



48 



C. PLINII NAT. HIST. 



Arevacis' noraen dedit fluvius Areva. Horum sex oppida: 
Saguntia'^', et Uxama' , quae nomina crebro aliis"^^ in 
locis usurpantur : praterea Segovia '^°, et nova "^' Augusta, 
Termes'^^ ipsaque Clunia'^^ Celtiberiae finis. Ad Oceanum 
reliqua'"^^ vergunt, Vardulique ex praedictis, et Cantabri. 



Najara est, prop* Logrono etlberum 
aranem , esse certe non potuit-: 
quam tamen sententiam placuisse 
yideo Suritae in Anton. pag. 54i* 
aliisque. H. et £d. 

i36. Arevacis, Ptolemao, lib. 
n, cap. 6. Apeouaxai. Straboni , 
lib. III, pag. i6a. ApEouaxot. Are- 
vam amnem nunc Arlanzon vocant, 
qui in Pisoracam influit , supra 
Falladolid. H. et Ed. 

187. Saguntia. Vel Seguntia. 
SeguntisB Celtiberorum Livius me- 
minit,lib. XXXIV, cap. 19. Anto- 
nihus item Segontiam vocat , quae 
nunc Siguenza dicitur, decem leucis 
a fontibus amnis Henarez , in />ro- 
\fincia de Guadalaxara, H. et £d. 

1 38. Uxama. Uxama quoque An- 
tonino, in itinere ab Astufica CaB- 
saraugustam : a Numantia l m. pass. 
Nunc elBurgo d'Osma, ad Durium 
amnem , in provincia de Soria , viginti 
circiter leucis a Siguenza , septem- 
trionem versus. H. et Ed. 

139. Aliis in /ocw.Nam et Segon- 
tiam alterama Caesaraugusta xiv m. 
pass. habet Antoninus, nunc Epila 
dicitur, ut recte vidit Jo. Francisc. 
Andrez, cap. a, pag. 3^. Et alteram 
Uxamam prope Corugnam in Gal- 
laeciaB littore agnoscitMariana, Hist. 
lib. IIl, cap. 18, pag. 118. Sunt 
et aliae , quas referre non est otii no- 
stri. Hard. 

1 40. Segovia, 2eyou€(a in Areva- 
cis quoque Ptolemaeo, lib. II, c. 6. 



Non ea est quae inter f^ailadolid et 
Madrid hodie Segopia dicitur : sed 
altera ejusdem nominis urbecula, 
quae sub eadem fere caeli parte , at- 
que ipsa Numantia , eodemque sitn 
a Ptolemaeo collocatur. H. et Ed. 

141. Nova Augusta, Et in Areva- 
cis Ptolemseo Noouj^auyouaTa y prope 
Segobiam. H4rd. 

142. Termes, TepfxYic in Areyacis 
Ptolemaeo. Ttpfi.tabv iro^Xiv vocat Ap 
pianus in Iber. pag. 3 1 1. Hinc Ter- 
mestini populi , apud Livium in 
Epitome, lib. LIV, et natio Ter* 
mestina apud Tacit. Annal. 1. IV, 
cap. 45. Nunc Lerma, ad amnem 
Arlanza , qui in fluvium Arlanzon , 
de quo supra diximus , influit. H. 
etED. 

143. Clunia. Et haec in Arevacis 
Ptolemseo. Dioni quoque KXouvca, 
lib. XXXIX, pag. 11 5. Inter Rau- 
dam ad Durium , Aranda de DtterOj 
etUxamam, O^ma, medio fere inter- 
vallo ab Antonino collocatur. Nunc 
pagus Coruna del Conde^ septem 
leucis ab utraque. Ibi conventos 
Cluniensis repertum esse sigillum 
aiunt, et a loci domino asservari. 
Celtiberiae finis is dicitur, quoniam 
ad occasum aequinoctialem sunt Vet- 
tones , ad aestivum Astures , quos a 
Vettonibus Durius amnis distermi- 
nat: Arevacae deniquead Boream.H. 

i44* Reliqua 'vergunt. Reliqua, 
inquit, quae pertinent ad conven- 
tum Cluniensem : ut Vardalornm 



LIBER III. 49 

Junguntur"*^ his Asturum xxii populi, divisi in i^ 
Augustanos ''^^, et Transmontanos , Asturica urbe magni- 
fica. In his sunt Cigurri '^^, Paesici , Lancienses '^*^, Zoelae '^*. 
Numerus omnis multitudinis ad ggxl m. liberorum 
capitum. 

Lucensis " ° conventus populorum est xvi praeter i3 
Celticos'^*, et Lebunos, ignobilium' \ ac barbarae appel- 
lationis, sed liberorum capitum ferme clxvi m. 

Simili modo Bracarum' xxiv civitates clxxv m. 14 
capitum'^^: ex quibus praeteripsosBracaros, Bibali'"Coe- 



regio jam saperius dicta : et mox 
Cantabrorum, dicenda, 1. IV, cap. 
34. Ha.rd. 

t45. Junguntur his, Cantabris. 
Inscriptio Gruteri, pag. 1 10: Con- 

YElTTyS ASTYRICENSIS. HaRD. 

146* Augustanos', Ab urbe me- 
tropoli , quse in Augusti nuromo 
apud Goltzium, p. aS^^Coi.. Asxv* 
BiGA. AyGvsTA scribitur, AoTOupixa 
AOyo^ara Ptolemaeo, lib. II , cap. 6. 
Hodie Astorga , in provincia de Leon. 
H. et £d. 

147. Cigurri, Ita MSS. omnes. 
Dalec. et £lz. Giguri. £gurri forte 
scribendnm ex Ptolemseo , non lon- 
ge ab Asturica Augusta Forum£gur- 
rorum locante. De Psesicis, dicemus 
lib. IV, cap. 34. H. et Ed. 

148. Lancienses, Aayxta maximum 
Asturnm oppidum a Dione dicitur, 
lib. LV, pag. 5 1 4. A Mariana , Hist. 
Hisp. lib. in, cap. a5, pag. i3a , 
iis locis situm , ubi nunc Ovetum 
cemitur , Oviedo, Plumbum Ove- 
tanum laudatur a Plinio , 1. XXXIY, 
cap. 49- Hard. 

149. ZoeliB, Cbiffl. Zoeli, Aqui- 
bus Zoelicum linum nomen traxit. 
PlininSy lib. XIX, cap. 3 : « Noa 
dndum ex Hispania 2k>elioum yenTt 



in Italiam, plagis utilissimum. Ci- 
vitas ea Gallsecise, et Oceano pro- 
pinqua. » H. et £d. 

i5o. Lucensis, Lucensis conven- 
tus mentio apud Ambros. Morales, 
fol. Sg.Urbs primaria Lucus Astu- 
rum , Aouxo; AoTCUpcbv , Ptolcmseo , 
Dioni AffT^puv : bodie Lugo in Rey' 
no flfe Gaiicia. H. et Ed. 

1 5 1 . Celticos. Cognominibus Ne- 
rias et Praesamarcos , de quibus lib. 
ly, cap. 34* Lebuni simili modo ii 
esse videntur Hermolao, qui Leuni 
rursum eodem libro appellantur : at 
ii Bracarensis conventus esse ibi di- 
cuntur , bi minc Lucensis. In MSS. 
legitur Levanios. Hard. 

i52. Ignobilium. Vet. apud Da- 
lec. ignominioste. Ed. 

1 5 3. Bracarum. SubinteIIige,con- 
ventus , ut prius Asturum. Gruter. 

p. 4 I I • Coif VEITTVS BRAOAkl. Ho- 

rum caput Bracara Augusta, hodie 
Braga , in Reyno de Portugal, £d. 

i54. CLXXy M. capitum. Sic 
in Chifflet. — Dalecamp. et £lzev. 
CCLXXr M. capitum. £d. 

i55. Bibaii , etc. Bt€a>.ol, quo- 
rum oppidum ^pcv BiCaXcbv Ptole- 
maBO,]ib. II, cap. 6. KotXiptvol, ei- 
dem. GallsBci omnibusnoti. Hequs* 



5o C. PLINII NAT. HIST. 

lerini, Gallaeci, Hequaesi, Limici, Querquemi, citra fa- 
stidium nominentur. 
i5 Longitudo' citerioris Hispaniae est, ad finem Castu- 
lonis a Pyrenseo, sexcenta septem m. pass. , et ora paulo 
amplius. Latitudo'^^ aTarraconead littus 01arsonis,cccvii. 
£ radicibus ' Pyrenaei ^ ubi cuneatur angu.stiis inter duo 
maria, pau]|^tim deinde se pandens , qua contingit ulterio- 
rem Hispaniam, tantumdem'^^ et amplius latitudini ad- 
jicit. Metallis plumbi, ferri, aeris, argenti, auri, tota ferme 
Hispania scatet : Citerior et specularibus' ° lapidibus : Bae- 
tica et minio. Sunt et marmorum lapicidinae. Universae 
Hispaniae Vespasianus Imperator Augustus ' ' jactatus 



si, in inscript. mox citanda. Atpktxoi 
Ptolemaeo rarsum ^ppellati , cum 
oppido quod ^opov Atp.txuv yocat. 
Inscriptio vetus apud Gruter. pag. 
a45 :BiBALi CoELEBiri. Eqyjbsi. Iir- 

TERAMICI. LlMICI. iEBISOC. QvAR- 

QVERjri. Prius legebatur in Plinio, 
yibali , et voce unica e duabus con- 
flata JEquesilici. Nos litterarum or- 
dine admoniti, etvetustorum mo- 
numentorum fide , locum correxi- 
mus. Aquas Querqueunas a Bracara 
distare ait Antoninus , liii m. pass. 
KouoMCEpvot sunt Ptolemseo , et T^^ara 
Kouaxepvuv. Hard. 

i56. Longitudo sexcenta 

septem M, pass, Martianus , lib. VI, 
cap. de Hispania, pag. ao3. Hard. 
— — Hic autem multum a vero aber- 
rat Noster ; maximum enim inter 
Castulonis fines et Pyrensei juga in- 
teryallum vix cccclxx m. pass. est. 
Recte autem addit et ora paulo am" 
plius , nam a finibus Murgis ad Py- 
rensum promontorium numeran- 
tnr circiter dcxx m. pass. £d. 

157. Latitudo CCCFIL^xc 

etiam errat Noster : recto enim cnrsu 



Tarraco , bodie Tarragona , a lit- 
tore Olarsonis, bodie Oyarzun^ de 
qua urbe, lib. IV, cap. 34 » dicturi 
sumus , vix ccx m. pass. distat. Ed. 

\S%, E radicibus. Sic in Chiffl. 
Dalec. et £lz. Et radicibus, Ed. 

iSg. Tantumdem et ampUus, HsBC 
rectius Noster : nam a Dianio pro- 
montorio ad Minii ostia circiter 
dlx m. pass. numerantur. Ej>. 

160. Specularibus lapidibus VeL 
ap. Dalec. Specularis lapidis : Baiti^ 
ca et minio et marmorum lapicUcinis — 
De bis dicemus opportunius, lib. 
XXXV, cap. 45. Ed. ^ 

161. Jactatus, Vi ac necessitate 
quadam expressam esse eam libera- 
litatem innuit, ut Hispanos sibi de> 
vinciret : quum jactaretnr ipse Rei- 
publicse procellis, hoc est, civili 
bello Vitellii , ut levamen id quod- 
dam eorum damnorum fuerit, qaa 
ob civilia Imperatorum bella per* 
pessa esset Hispania. Immunitatem 
a tributis , sive Claudius Imp. sive 
anteriorum aliquis iisdem conces- 
serat, uti ez'Senecaco1Iigimu8, de 
Benef.lib. VI,cap. 19. H. 



LIBER III. 5i 

procellis ReipublicaQ Latii jus tribuit. Pyrenaei montes Hi- 
spanias Galliasque disterminant, promontoriis in duo di- 
versa raaria projectis. 

V. (iv.) Narbonensis provincia appellatur pars Galiia- 
rum, quse interno^ mari alluitur, Braccata' ante dicta, 
amne Varo ab Italia discreta, Alpiumque vel saluber- 
rimis romano imperio jugis . A reliqua vero Gallia latere 



Y. I . Quee interno. Illa scilicet In* 
temi maris , hodie Mediterrcmee , 
parte qu» nunc Gol/e du Lion , aut 
ut quidam volunt Golfe de Lyon di- 
citur. Hsec Martianus a Plinio , lib. 
VI, cap. demonte Pyrenseo.H^RD. 
et £d. 

3. Braccata, A braccis, sive fe- 
mondibus lineis, des brayes ou hauts 
de chausses : quod vestimenti genus 
Romanis veteribus inusitatum , ab 
iis in Gallia Narboneusi primo de- 
prehensum est : qus inde ab iis 
Braccata est cognominata, inquit 
Alcuinns , lib. de Divinis Offic. H. 

3 . Amne Varo, « Finis et Hesperiae 
promoto limiteVarus.BLuc. Phars. ' 
ly 4o4>Hodie le yar, qui etiamnunc 
Galliam aNicaeensi comitatu, Comtd 
de Nice^ provincia 'Sardinise regi 
snbjecta, discemit.D'Air vii^le tamen 
Nicaeamy cujus possessionem 9 au- 
ctore Strabone, retinuerant Massi- 
lienses, Gallise assignat, Alpesque 
naturales Galliam inter et Italiam 
limites agnoscit ; quam opinionem 
et no8 amplecti non dubitamus. £d. 

4. ^el, Haec vox qua; in ChifEl. 
legitur, ap. Dalecamp. et £lzevir. 
deest. £d. 

5. Saluherrimis romano imperio 
jugis, Ut pote quae diu barbarorum 
in imperiam romanum irruentium 
impetum morata sunt. £d. 

6. Latere septemtrionali. Haec mi- 



nus recte, ut mihi videtur; nara 
Gebenna mons , hodie les Civennes , 
occidentali non minus latere quam 
septemtrionali Narbonensem pro- 
vinciam a reliqua Gallia discernit 
et inter hsec juga et Juram mon- 
tem , hodie le Jura , Narbonensis 
provincia limites habuisse videtur 
rivum qui hodie Rive de Gier vo- 
catur et in Rhodanum influit, tum 
Rhodanum ipsum usque ad urbem 
nunc St. Sorlin vocatam , et inde 
Tergebat ad eam Jurae montis par- 
tem , cui hodie nomen est le grand 
Credo, tum rursum Rhodanum , at- 
que, ut nos docet Mela lib. II, cap. 
5m Lemannum lacum limitem ha- 
buit. His autem terminis includun- 
tur provinciae, quae Gallis, ante 
annum 1789, Qomte de Foix, Rous^ 
siilon , Languedoc^ Daupliind^ Com* 
tat yenaissin et Provence vocabantur; 
nunc autem Departemens de l 'Arriege , 
part. orient,, des Pjrrdnees-Orientaies , 
de la Haute^Garonne^ part, orient, , 
du Tarn , part, merid. , de VAude , 
de rHerauit, du Gard, de i^Ardiche^ 
de VAin, part, orient,, de 1'lsire, de 
ia Dnome , des Hautes^Aipes , de 
Vaucluse, des Basses ' Aipes , des 
BoucJies»du-Rhdne et du P^ar^ et in« 
super provinciae nunc dictae ia Sa» 
voie, Sardiniae regi subjecta, ie can» 
tonde Geniveet ief^aiais^ Helveticae 
reipublicae partes. £d. 

4' 



52 C. PLINII NAT. HIST. 

septemtrionali , montibus Gebenna et Jura : agrorum 
cultu^,virorum,morumque dignatione, amplitudine opum, 
nuUi provinciarum postferenda, breviterque Italia verius 
quam provincia. In ora^regioSardonum, intusque " Con- 
suaranorum. Flumina": Tecum,Vernodubrum. Oppida: 
IUiberis", magnae quondam urbis tenue vestigium : Rusci- 



7. Agrorum cultu, Non minus 
eleganter Salvianus patriam suam , 
hoc est , Provinciam describens , 
lib. YII : « lUic omnis admodum 
regio , inquit , aut intertexta vineis, 
aut florulenta pratis , aut distincta 
culturis, aut consita pomis, aut 
amcenata lucis , aut irrigata fonti- 
bus, aut interfusa fluminibus, aut 
crinita messibus, etc. » Hard. 

8. Nulii pronnciarum postferenda, 
Vet. ap. Dalec. Nulla provinciarum 
ei prte/erenda, Ed. 

9. In ora regio Sardonum, Post 
Pyrene» Veneris promontorium , 
in quo haesimus cap. sup. incipit 
Sardonum regio, quos Ayienus Sor^ 
dos appellat; in MSS. reperitur 
Sordonum, Dalec. autem Surdaonum, 
ut cap. sup. Ilerdenses, Surdaonum 
gentis , legere jubebat. Cum Nostro 
convenit Mela , lib. II, cap. 5. 
Inde est ora Sardonum , etc. Fuit 
autem regio haec le comte de Rous» 
sillon ; nunc le departement des Py- 
rSndeS'Orientales, Ed. 

10. Intusque Consuaranorum, Sar- 
dones, inquit, littus maris, Con- 
suar^ini interiorem regionis partem 
incolunt. Hos diversos esse a Con- 
soranni^ , quos in Aquitania Noster 
infra,lib. IV, cap. 19, nominat, 
nonnulli putaverunt; sed minime 
isti opinioni assentiunt Valesius 
prasertimque d*Anville , Notice de 
ia GatUe, pag. 241, qui Consua- 



ranos Consorannosque eumdem 
fuisse populum censet, nunc Nar- 
bonensi,nunc Aquitaniae addictum. 
Quamobrem illos in sua Gallise ve^ 
teris mappa in utriusque provincis 
limitibus ponit. Haud dubinm est 
quin regionem ex eorum nomine 
Conserans dictam, et quse hodie pro- 
vincisB Aurigerse , Departement de 
VArriege, pars est occidentalis , te- 
nuerint. Ed. 

1 1 . Flumina : Tecum , f^ernodu' 
brim, Tecum Flumen, quod Mela , 
lib. II, cap. 5, Tichis vocat, hodie 
est le Tech , quod juxta urbem Elne 
fluit : Vernodubrum nominis simi- 
litudine ductus nostrum esse flu- 
vium Ferdouble puto , qui in alium 
influens, cui nomen est la Glj^ 
amittit nomen proprium, quod an- 
tea usque ad mare servabat. Quod 
antem flumen Telis vocatur a Mela 
loc. cit. id mihi videtur esse /a 7V/, 
quod vahem Perpignan, antiquam- 
que Ruscinonem prsefluit. Ed^ 

1%, lUiberis, Chiffl. et Vet. ap. 
Dalec. UUliberce , alii liljbjrrtis, Me- 
la , Ub. II, cap. 5. « Vicus EUberri, 
magnsB quondam urbis et magna- 
rum opum tenue vestigium. » Hard. 
pluresque alii hanc urbem nunc 
esse Coiioure; d'Anville et Gibrat 
eam a Constantino magno sub He- 
lensB matris nomine restitutam, ho- 
die JE^//26, rectius, ut opinor, con- 
tendunt. Ed. 



LIBER III. 53 

no' , Latinorum. Flumen'^ Atax e Pyrenaeo Rubrensem a 
permeans' lacum: Narbo"^ Martius, Decumanorum colo- 
nia , XII M. pass. a mari distans ; Flumina : Arauris '^, 



i3. Ruscino Latinorum. Non mo- 
do jnre Latii donatamy sed et colo- 
niam Yocat Mela, lib. II, cap. 5. 
Nomen proyincise dedit le Roussilton^ 
ut sup. diximus. Nunc castellum 
est ab oppido Perpignan , quod Ru- 
scinonem vicinitate sua exhausit, 
una circiter leuca dissitum , et cui 
nomen est Castel RoussUlon. £d. 

14. Flumen Atax e Pyrcnceo, Ho- 
die l'Aude, quod non e Cemeno, 
seu Gebenna monte defluit, ut 
docet, lib. IV, pag. i8a , Strabb, 
qui , ut ait Harduinus , haud satis 
peritnm se locorum eoram fuisse 
prodit. Rectius Mela, a quo non 
inelegant^ describitur, lib. 11, cap. 
5 : « Atax ex Pyrenaeo monte di- 
gressus , qua sui fontis aquis venit 
exiguus, vadusque est, et ingentis 
alioquin alyei tenens , nisi ubi Nar- 
l)onem attigit, nusquam navigabi- 
)is : sed quum hibemis intumuit im- 
bribus, usque eo solitus assurgere, 
ut se ipsum non capiat. » Ab eo 
amne Narbonenses olim "Atacini 
dicti fuisse videntur. £d. 

i5. Rubrensem permeans lacum. 
Vet. Rubrosum. StTah. lib. IV, Nar~ 
honensem, Rubresum Mela yocat, lib. 
m , cap. 5, « qua Atacem accipit, 
ore spatioso admodum : qua mare 
admittit, aditu tenuem. » Tribus 
autem ostiis nunc Atax in mare in- 
fluit , quorum primum , de quo hic 
Noster, non naturale videtur fuisse, 
sedfossa aRomanismanu facta, et cu- 
jus ripas lapidibus magnis induce- 
bantur : fossa haec , cui nomen hodie 
est, Robine de Narbonne, Rubrensem 



lacum , hodie Etangs de Bages et de 
Sigean , ingreditur loco,cui nomeo, 
U PU de 1'ardilion, mojL e lacu egre- 
ditur, nomenque canalde St. Lucia 
accipit et in mare , juxta castellum 
dictumfort de la Nouvelle, influit. 
Per hanc fossam naves a mari Nar- 
bonem pervenire poterant, quae 
urbs sic portus celebratissimus com- 
mercioque dives facta est* Gaetera 
duo ostia sunt : le Grau de Vendres, 
inter stagna Etangs de Vendres et de 
Fleury vocata, et postremum, quod 
naturale videtur fuisse, per stagnum 
quondam Helice palus^ hodie Etang 
de Vendres dXcXximy in mare influit. 
£d. 

16. Narbo. Atacinorum^ Decu- 
manorumque colonia» Melae, loc. 
cit. Martius, a Marte, ut Sirmondus 
noster putat in Notis ad Sidon. vel 
a Martia legione : Decumanorum a . 
militibusdecimae. Hard.— -Asxhuc, 
Memoirespour VHistoire Naturelle du 
Languedoc dicit Narbonem Gelti- 
cum fuisse urbis nomen , illamque 
cogDomen Martium duxisse a Quin- 
to Martio, quo Galliarum procon* 
sule ,. romana colonia Narbonem 
occupavit anno U. C. &36. Hodie 
Narbonne , quae xii m. pass. , ut ait 
Noster, a mari distat, si Atacis 
brachium,quod Robine de Narbonne 
vocatur , ut modo diximus , sequa- 
ris ; breviori autem intervallo ix 
tantum m. passuum. £d. 

17. Arauris. Ita recte, non yero 
Araris , ut Dalec. et £Iz. aut Raura* 
ris, ut Strabo. Mela , lib. II, cap. 5 : 
•Tum ex Gebennis demissus Arauris 

4" 



i 



54 C. PLINII NAT. HIST. 

Liria' . Oppida de caetero rara, praejacentibus"^ stagnis: 
Agatha ^** quondam Massiliensium , et regio Volcarum 
Tectosagum" : atque ubi" Rhoda Rhodiorum fuit: unde 



juxta Agatham fluit. » Ptolem. lib. II, 
cap. lo. Apa6pioc. Gallis, Herault , 
quod nomen proTinciae dedit. £d. 

i8. Luria, MSS. omnes, Libria, 
Nnnc Lez accolae Tocant ; juxta ur- 
bem Montpellier; non autem mediam 
secat y ut ait Hard. £d. 

19. Prcejacentibus Stagnis. Nunc 
Etangs de Leucate , de Sigean , de 
Gruissan , de Vendres y de Thau , de 
Maguelonne, de Perols , de Mauguio, 
du Repausset ; Marais d' Escamandre , 
de Lermitane et de ia Soutejrrane; 
Etangs de f^alcares , de Journele , de 
Beauduc et de Giraud , inter Rho- 
dani ostia ; de Berrc , de Marignane , 
multaque alia minora , quorum no- 
mina referre supervacuum est. £d. 

ao. Agatha, Juxta quam Arauris 
fluit, ut Mela admonet loco cit. 
nunc Agde : non , ut subtiliorihus 
quibusdam visum est, Maguelone , 
quse procul est ab Arauri dissita. A 
Massiliensibus conditum esse oppi- 
dum Strabo auctor est, lib. lY, 
pag. i8a. Hard. 

ai. Volcarwn Tectosagum. Vol- 
carum gens Romanorum ditioni , 
anno U. C. 633 ,a Q. Fabio Maxi- 
mo et C. Domitio Ahenobardo 
snbjecta universam fere provin- 
ciam, qu8B postea Narbonensis Pri- 
ma dicta est', occupavit. Hoc au- 
tem nomen duobus populis com- 
mune fuit quorum alter, Tectosages, 
occidentalem, alter vero , Arecomicir 
orientalem proviuci» partem te- 
nuisse videntur. Quibus autem limi- 
tibus inter se distinguerentur apud 
veteres minimc constat.Tectosages 



si Plinium , et Ptolemseum sequa- 
mur, hanc regionem occuparunt , 
quse gallico sermone vocatur VEst 
des dipartemeru de VArriege et de la 
Haute^Garonne , celui de VAude, le 
Sudde celui du Tarn et celui de VHe^ 
rault, moms Varrondissement de Mont- 
peliier, Arecomici , de quibus nullo 
modo meminit Plinius, reliquam 
obtinuisse videntur Narbonensis 
Primse partem , quam a Yiennensi 
Rhodanus disterminabat. Ed. 

aa. UbiRJioda, . •fuit, Familiari 
ea loquendi formula ,fuit , excidisse 
id oppidum , cui vox ea adnecti- 
tur, jam aevo suo innuit. Haec Rho- 
danusia a Scjmno Chio, sive, ut 
alii vocant, a Marciano Hera-^ 
cleota , pag. 6,^ dicitur : alteramque 
Rhoden, quse in Hispanisi est, (nunc 
Roses incolae Catalani vocant) a 
Rhodiis quoque conditam scribit.^ 
Hieronymus, in prolog. epist. ad 
Galat* « Oppidum Rhoda, inquit, 
coloni Rhodiorum locaverunt,unde 
amnis Rhodanus nomen accepit. H. 
— Minime probanda mihi vide- 
tur Dalecampii opinio, qui illud 
loco hodie dicto Foz les Martigues 
situro fuisse credit ; quum non na- 
turale sed manu factum sit Rhodani 
ostium , quod hunc locum attingit. 
In omni autem ora, quse inter 
fluvii ostia jacet , unus tantum 
vicus hodie habitatus reperitur, qui 
les Saintes-Maries , seu les trois Ma- 
ries vocatur, juxta ostium Hispa- 
niense, de q|io mox, nota 27. An 
vero ibi Rhoda , aut de qua fiisius 
dicturi sumus, nota a8, Heraclea 



LIBER III. 55 

dictus multo Galliarum fertilissimus Rliodanus amnis, 
ex '^ Alpibus se rapiens per Lemannum lacum segnemque 
deferens'^ Ararim, nec minus seipso torrentes' Isaram, 
et Druentiam. Libyca ^^ appellantur duo ejus ora modica : 3 
ex^^ his alterum Hispaniense, alterum Metapinum : ter- 



ponenda sit, dobium esse potest; 
neatra fortasse. £d. 

a3. Ex Alpihusj ex imo monte 
qui hodie dicitur le mont de la 
Fourche, £u. 

2i4* Segnemque deferens Ararim, 
Unde Claudiano dicitur , Lentus 
Arar. Sauconam posterior setas ap- 
pellavit , teste Ammiano , lib. XY , 
pag. 55,hodieque, laSaone. Hard. 
— Quidam ap. Dalec. Aurarim. £d. 

a5. Torrentes. Non torrentem , 
ut prius, sed torrentes multitudi- 
nis numero reposuimus, tum co- 
dicum omnium MSS. fide, Reg. 
I, a, Colb. I , a , Chiffl. et Paris. 
etc. tum ex re ipsa : namque ea 
vis torrenti similis etiam Druentise 
propria est, communisque cum Isa- 
ra et Rhodano. Unde Silius Ital. 
lib. m, 4^7 et sqq. 

Tarbidus hic tnincis, saxisqae Draentia Isetum 
Ductoris \asta\it iter : mamqne Alpibas ortas 
Avnlsas omos, et adesi fragmina montis 
Cnm sonitn volrens fertur latrantibus undis : 
Ac vada translato mntat falJacia cursu. 

Liyins quoque lib. XXI , cap 3 1 : 
« Is (Druentia) et ipse Alpinus am- 
nis longe omnium Galliae fluminum 
difflcillimus transitu est:nam quum 
aquaBvim yehat ingentem, non ta- 
men nayium patiens est : quia nul- 
lis coercitusripis, etc» Hodie Vlskre 
et la Durance , in latus uterqueRho- 
dani orientale influit. Hard. et £d. 
a6. Libyca» Uniyersam antem 



oram lillam a Rhodano £mporiam 
usque, Hispania oppidum, Atyu9Tt* 
xviv Yeteres appellarunt , quod eam 
Ligures tenuere. Scylax. pag. a : 
nflCfaTrXoucAtYuov d^iv^£(Aivopioufxtxpi 
i^o^avou , etc. Hard. — Bene editio 
princeps libica. Ora illa Rhodani 
appellantur Libica , ob Libem , seu 
Africum yentum, le Sud-Ouest , cui 
erant obyersa. Brot. 

%y. Ex his, etc. Quatuor nunc 
sunt Rhodani ostia , ex quibus mi- 
nimum , qnod et maxime occiden- 
tale, yocatur ie Rhone mort^ Rho- 
danus mortuus ; secundnm , le Petit 
Rhone^ Rhodanus minor; tertium 
le vieux Rhone^ Rhodanus yetus ; 
quartum tandem le Rhdne , quod et 
ipsum tribus ostiis in mare irruit. 
Saepe saepius etiam diebus nostris 
immutavit ostiorum statum aqua^ 
rum yiolentia , ita ut omnino im- 
possibile dictu sit , quss fuerint pro 
certo tria Rhodani ostia hic a Plinio^ 
memorata ; d^Aii yiLi.E tamen haud 
immerito , ut mihi yidetur, Hispa- 
niense ostinm id, quod hodie yoca- 
tur U Petit Rhdne , Metapinum , 
quod CASsuri le f^ieux Rhdne ap- 
pellat , et Massalioticum id , quod 
tribus ostiis dictis Greis du Midi^ 
Gras de Sainte-Anne et Gras de 
Sans^f in mare incurrit. Yariant 
autem antiqui d^ Rhodani ostioram 
numero, nt ait idem D^AjryiLUi, qui 
rem fusins tractat. Vid. Notiee de ia 
Gauie,pag, 55o. £d. 

4* 




56 



C, PLINII NAT. HIST. 



tium , idemque amplissimum , Massalioticum. Sunt.aucto- 
res, et Heracleam " oppidum in ostio Bhodani fiiisse. 
4 Ultra^^, fossae ex Rhodano C. Marii opere, et nomine^" 



2S. Et Heracleam. Hsec 6paxXtta 
KeXTtxvic Stephano. In agra san- 
Remigiano , prope oppidum 5. Rt' 
my y ostiumcpie Rhodani Hispa- 
niense , reperta inscriptio , princi- 
patu Caroli V, Francorum regis, 
electam docet ab Ataulpho principe 
Heracleam in Begice majestatis sedem. 
Ibi ifi;itur fuisse olim Heracleam 
putat, qui recitat inscriptionem 
eam totam Honor. bouche , Hist. 
Prov. lib. II,Ic. 5, p. i58.Verum 
distat ager ille San-Remigianus ab 
ostio Rhodani , in quo fuisse Hera- 
cleam auctores , teste Plinio , pro- 
didere. H. — Vide notam aa. Ed. 

29. Ultra y fossce ex Rhodano^ etc. 
Vet. ap. Dalec. ultrafossam ex Rho" 
dano. Ptolem. lib. II, cap. 10, 
^oaaat Maptavat,quasquidem male 
ad Rbodanioccideutem ponit, quum 
certe ad oricntem ponendae sint. 
Solinus, cap. II , pag. 1 7 : « C. Ma- 
rius , belto Cimbrico , factis manu 
fossis iiiYitayit mare : perniciosam- 
que ferventis Rhodani navigatio- 
nem temperavit. » Maxime varise de 
Marianis fossis doctorum fuere opi- 
niones , quibus referendis locus 
deest; Harduinum tamen non re- 
prehendere nonpossum,qui eas duo 
orientalia fuisse Rhodani ostia con- 
tendit , posteaque ei , quod magis 
orientale est, impositum fuisseAre- 
late Sextanorum; sed , si hsc ostia 
a Mario manu facta fuerunt, quid 
antea , ut ait d^Anville , Rhodanus 
fuit ? Cuilibet autem doctissimi viri 
Cassiivi GallisB mappam conside- 
ranti agnoscere fossas Marianas fa- 



cile erit in fossa cui nomen est Canal 

de navigation d'ArUs au port de Bouc, 

quse quidem fossa a Rhodano, juxta 

Arelate , profecta flumini yicina 

primum , deinde paulum ab eo re- 

cedens , per stagnum , cui tiomen 

est Etang de Galejon , producitur, 

ex eoque egressa maris littus am- 

bit, tandemque in sinum pervenit 

gallice Port de Bouc vocalum et 

cum stagno Mastramela, hodie 

Etang de Berre et de Martigues , per 

stagnum aliud, cui Etang de Ca- 

ronte nomen est, conjunctum. Qnod 

autem stagnum Etang de Galejon 

vocatum superius diximus , ipsum 

cum mari meridiem versus jungi- 

tur, et septemtrionem versus cum 

stagno alio , cui nomen Etang des 

Landes, Hoc autem stagnum dts 

Landes duplicem fossam , quae ipsa 

cum Rhodano conjungitur juxta 

oppidum Arelate recipit. Haud du- 

bium esse mihi videtur quin sint 

fossae omnes istae , si non ipsae Ma- 

rianse, at saltem Marianarum vesti* 

gia. Nomen ipsum Port de Bouc 

fossse ostium indicare videtur; ver- 

bumenim gallicum^ouc seuBouche 

latine ostium est. £x supra dictis 

etiam cur plurali numero fossce Ma- 

rianoB , non antem fossa Mariana , a 

Nostro vocatsB sint, agnosci facile 

potest. Ed. 

3o. Nomine insignes : Stagnum 
Mastramela : oppidum. Sic legebat 
Ortelius ; apud Dalec. vero et £I2. 
Nomine insigne stagnum : Astromela 
oppidum , etc. Efflagitabat Dalec. at 
reponeretur , Nomine Latera insigne 



LIBER III. 57 

insignes : Stagnum ' Mastramela : oppidum Maritima 
Avaticorum^' : superque campi^^ lapidei, Herculis prae- 
liorum memoria : Regio Anatiliorum ^^ : et intus Desu- 
viatium. , Cavarumque. Rursus a mari Tricorium : et 



stagnum, etc. Male j ut opinory nam 
hoc Latera stagnum a Nostro in 
agro Nemansiensi ponitur, qui in 
occidentali Rhodani ora situs erat, 
hodieque , ut infra lib. IX, cap. 8, 
dicetUFy Etang de Maguelone , ye\ de 
Perols, Ed. 

3 1 . Stagnum Mastramela : oppi' 
dum Maritima. Prius Astromela le- 
gebatur. At Stepbanus, pag. 448, 
MocoTpapksXXv) , inquit , iroXt$ xat XtfA^ 
vY) ryjc KeXTixr;. Unde et illud efHci 
^idetnr geminum oppido adjacenti 
fuisse nomen , alterum cum stagno 
commune, proprium alterum. At 
dxnai Geographorum irulgus id op- 
pidum putat esse MartigueSy merito 
reprehenditur ab Honor. Bouche, 
Hist. Provinc. lib. III , cap. 6 , pag. 
i7a,quod recentissime conditum 
id esse constat, hoc est non ante 
annos quingentos, loco antea m- 
cuito ac deserto. Yeri muho simi- 
lius statuit esseMarignane,Sid stagni 
latusorientale. «Maritima Avatico- 
rum, inquit, Mela, lib. II, cap. 5, 
stagnum obtinet.» H. — Harduino 
tamen et Honorato Bouche minime 
assentitur doctissimus d^Antii^lb, 
Maritimamque hodie Martigues esse 
contendit. Broterius iliam in loco 
hodie dicto le cap d*OEil, juxta 
urbem Saint-Chamas , situm fuisse 
dicit; staguum autem Mastramehi 
haud dubie est Vetang de Berre, tcI 
de Martigues, Ad haec vide D*Air- 
viujs, Notice de la Gaule, pag. 4^4 
•et 44 1* £i>- 

33. Avaticantm. SicMela,lifc. 



II, cap. 5, et MSS. Id nomen agro 
ei fuit , qui Maritime circtnnjeotus 
erat, et contributus, in Anatilioram 
regione , t{um latius multo patnit : 
quare eadem Maritima in Anatilio* 
rum agro posita dicitur a Ptolemao» 
lib. II, cap. 10. Hahd. 

33. (7am/7i'.yuIgo, la Crau, Mela, 
lib. n, cap. 5 : « Lapideus, inqait, 
ut vocant , campus , in quo Hercu- 
lem contra Albionem et Geryona 
Neptuniliberos, dimicantem, quum 
tela defecissent , ab invocato Jove 
adjutum imbre lapidnm ferunt. 
Credas pluisse , adeo multi passim 
et late jacent. » Vide Hygin. in 
Poet. Astronom. Hb. II, cap. £n- 
gonasin. fol. 6r. Hard. 

34> Anatiliorum, Male Vet. ap. 
Dalec. Natiliorum. In inscriptione 
San-Remigiana proxime laudata , 
AiTATiLii. Hi Arelatensem agrum 
tenuere : Desuviates, quorum in- 
terior regio fuit , Tarasconensem : 
Cavares denique , a confluente Isa- 
rse in Rhodanum , ubi fere Avenio 
est, ad Druentiam usque, quam 
Tatepatet, oram omnem, qu» Rho- 
dano allnitur. H. et Ed. 

35. Desuviatium, Chiffl. Desuviof 
ticum, Ed. 

36. Rursus a mari, Rursus, in- 
quit, in ora estTricoriorum regior 
Tptxopicu; appellat Strabo , lib. IV, 
p. i85 ; ubi nunc Massilieniis ager, 
Aquisextiensis , et supra Druentiam 
Aptensis. In Aptensi fuere saltns 
Tricorii , quos Hannibal , dam pe- 
teret Italiam , superairit. Vide Abi- 



58 C. PLINII NAT. HIST. 

intus^'Tricollorum,Vocontiorum^^ et Segovellaunorum^'; 

mox Allobrogum '"*. At in ora Massilia Graecorum Pho- 

5 caeensium ^\ foederata'*^ Promontorium ^^ Zao : Citharista 



mian. lib. XV, pag. 53 , et Livium, 
lib. XXI, cap. 3i. H. — Fusius 
autein de istius populi situ disputat 
D'Aif yiLi.B, Notice de laGaule, osten- 
ditque eum non maris littus occu- 
passe, sed iuteriorem regionem, ad 
orientem Yocontiorum , de quibus 
moxNoster, idque etiam exHanni- 
baiis itinere constare. Quem vide , 
pag. 657, seqq. £d. 

37. Et intits. Intus recedunt a 
mari longius Tricolli, qui nunc 
Sisteronenses : quorum caput fuisse 
olim creditur Alarante^ de quo Ta- 
bula Peutingeri. Hodie Talard in 
provincia Alpium superiorum, De- 
partement des Hautes^Alpes , via quae 
Sisterone Yapincum ducit. Ita Nic. 
£oucHE, Hist. Prov.lib. IH, cap. 7, 
pag. 178. Hard. 

38. yocontiorum, Hi orientalem 
provinciarum partem nuuc dicta- 
rum Departemens de la Drdme ct de 
Vaucluse, ut Cavares occiduam par- 
tem tenuere. Oppida eis fuere Dea, 
Dic, et Vasio, Faison, ut mox dice- 
mus. Hard. et £d. 

39. Segovellaunorum, ChifH. Se- 
govellaronum legit. Segalauni Ptole- 
maeo , lib. II, cap. 8, dicuntur, qui 
illis urbem Valentiam adjudicat, 
quam Cavaribus dat Plinius. Unde 
Segovellaunos, aut Segalaunos Ca- 
varum partem fuisse putat Hard. 
cui ego assentior. £d. 

40. Allobrogum, Inter Isaram , 
Rhodanumque, ut recte Polybius, 
lib. III, pag. 2829 et qui Polybium 
sequitur Livius, lib. XXI, cap. 3 1 , 
apud quem pro Arar qui Isara re- 



ponunt, sincerum vas incrustant,. 
nec scriptoris mentem assequuntur. 
H. — Allobroges etiam terras trans 
Rhodanum ad septemtrionem ha- 
buisse ex Caesare patet , lib. I, cap. 
a. Hodie Partie sud du departema^ 
de l'Ain , cui addenda svnt : U depar- 
tement de l'ls^re , le canton de Genive 
et une partie de la Savoie. £d. 

41. Phocceensium. Strabo, lib. IV, 
pag. 179, XTiapia j" ioTt 4>cdxate«»v 
ii MaoooXia, a Phocsea, urbe Asis, 
de qua dicemus in lonia, lib. Y. A 
Phocide Grseciae regione profectos- 
Massiliae conditores non semel af- 
firmat Lucanus , lib. III, magno, 
ut puto , errore. H. • — Quem qui- 
dem errorem secutus videtur Dalec. 
qui Phocensium mavult. £d. 

43. Fced^rata. Foederis causam 
docet Justinus, lib. XLIII, cap. 
5,8:« Massiliensium legati , in- 
quit, a Delphis revertentes, au- 
dierunt urbem Romanam a Gallis 
captam, incensamque. Quam rem 
domi nuntiatam publico funere 
Massilienses prosecuti sunt : au- 
rumque , et argentum publicum , 
privatumque contulerunt, ad ex- 
plendum pondus Gallis, a quibus 
redemptam pacem cognoverant. Ob 
quod meritum , et immunitas ilhs 
decreta , et tocus spectaculorum in 
senatu datus, et fcedus aequo jure 
percussum. » Hard. 

43. Promontorium Zao : Citha- 
ristaportusy etc. Ita MSS. omnes. 
Promontorium tamen eodem no- 
mine fuisse nos docet Ptolem. lib. 
II,cap. 6, 6 KiOapiaTbc^TO dbcpov, 



LIBER III. 59 

portus. Regio ^^ Camatullicorum. Dein Suelteri^^ , supra- 
que Verrucini^ . In ora autem Athenopolis ^^ Massilien- 
sium , Forum ^^ Julii Octavanorum colonia, quae Pacensis 
appellatur, et Classica : amnis in ea Argenteus^^ I^egio, 



quem secuti yidentar Dalec. et £lz. 
qui Promontorium Citharista , portus , 
regio CamatuUicorumscxWmni.ChiiGL, 
Zaozita : ista portus ; alii Zaoportus 
dant; nos autem Hard. secuti su- 
mus, Zao promontoriam diversum 
esse a Citharista putantes. Citha- 
ristam portum hodie esse Le port de 
la Ciotat putat D'AiryiLLB,cui liben- 
ter assentimur; unde promontorium 
Zao idem esse , quod nunc vocatur 
Cap de VAigle, conjicere possumus; 
quamvis Mannertus illud hodie Cap 
de la Croisette YOC9Ti dicat. Citharis- 
tes autem promontorium esse Le cap 
Cicier haud longe ab urbe Touion 
ait idem n^AjiyiLULjVid.Notiee de la 
Gaule , pag. lay et aaS. £d. 

44* K/sgio Camatullicorum. Hodie, 
ut nobis Tidetur, La partie sud-est 
du dipartement du Var^ qua in pro- 
vincia haud longe a Samblacitano 
sinu, Golfe de Grimaud^ vicus est 
nomine Ramatuelle , qui ut ait Har- 
duinuSy vetusti nominis vestigium 
servat haud obscurum. £d. 

45. Suelteri, Nunc est Foroju- 
liensis ager, citra amnem Argen- 
teum : JBrignole, et Draguignan , 
Departement du Var, in medio. Sic 
HonoPk BoucHB, lib. Vllf cap. 7, 
pag. 183. Favetsitus quem in Tab* 
Peuting. Selteri obtinent. H. et £d. 

46. Verrucini, Vet. ap. Dalec. 
Verticini, Suelteris ad fioream ad- 
ttti : ubi nunc Verignon , et Barjols, 
DSpartement du Var, partie septen- 
twionale, £d. 

47 • Athenopolis, Qaum in ora po- 



silum id oppidum dicatur, inter 
portum Citharistam, et Forum 
Julii , ipsum esse Telonem Martium 
non temcre suspicamur. Hard. — 
Illud autem hodie loco dicto Agai, 
inter Frejus et la Napoule situm 
fuisseputatD'AirviLLBy qui ordini a 
Plinio dato minime adhaerendum 
censet. Vid. Notice de la Gaule^ pag. 
109. £d. 

48. Forum Julii Octavanorum, 
Frejus. Octayanorum colonia dici- 
tur, quoniam octavae legionis mili- 
tibus ea constaret. In Thesauro 
Goltzii , pag. 3 4o , nummus Au- 

gUSti : COL. IVLIA. OcTAVIAirORUOI. 

£t alter Neronis, pag. a^i : Col, 
Pacens. Class. Pacensis a Pace 
dicta est : Classica , ab Augusti 
classe fortassis, cujus ea navalefuit. 
Unde Strabo, lib. IV, pag. 184* 
T6 vauaTaOpiov to Kataapo? tou 2e- 
^acTTOu , xaXouoi ^'pov louXiov.Vide 
Tacitum , lib. III. Suessam tamen , 
quae mediterranea civitas est, co- 
loniam pariter Classicam dicemus 
appellatam , cap. 9 , a militibus 
forte classiariis eo deductis. In- 
scriptio apud Jo. Poldo , lib. de 
Antiq. Nemaus. pag.i65: Militvm. 
Leg. viii. Avg. Civitas. Foroiv- 
LiENsivM. Hard. — Vet. ap. Dalec. 
Oetavianorum, £d. 

49. Argenteus. Accolis dictus ho* 
dieque Argens^ a colore aquas ar* 
genteo. Arenam devehit, qua por- 
tum jam illum opplevit, Augusti 
navium receptorem , de quo modo 
diximus. Hard. 



6o C. PLINII NAT. HIST. 

Oxubiorum ° ^ Ligaunorumque ' : super quos Suetri ' , 
Quariates , Adunicates. At in ora oppiduip^^ Latinum 
Antipolis. Regio Deciatium : amnis Yarus, ex Alpium 
monte Cema profusus. 
6 In mediterraneo coloniae : Arelate Sextanorum, Be- 



50. Oxubiorum, Quorum caput 
non Forum Julii , ut ait Hard. sed 
jEgitna yidetur fuisse , auctore 
D'AiryiixE. Hic Xtpiinv 6^66to; apud 
Strab. lib. lY, pag. i85. £d. 

5 1 . Ligaunorumque, Sic iibri om- 
nes. Ingaunos , qui ultra Varum 
sedes habent, frustra Dalecampius 
inculcare hic nititur pro Ligaunis, 
qui ante Yarum Antipolimque 
ipsam a Plinio appellantur, et jun- 
guntur Oxubiis. Grassensem, ut 
aiunt , tenuisse agrum yidentur. 
Partie sud-est du departement du P^ar. 
H. et Ed. 

5a. Suetri, Ptolemxus, lib. III, 
cap. I , meminit SouiQTpieov in mari- 
timis Alpibus, quorum oppidum 
SoXivaf yocat. Id esse Seillans Hol- 
stenius putat yicum proyinciae Al- 
pium inferiorum , Departement des 
Basses»Alpes , quatuor leucis a Dra- 
guignan ; quam opinionem sequitnr 
D*AiryiLLE,quamyis Harduino ante- 
ponenda yideatur,male, ut opinor, 
Honor. Bouchb, Hist. Proy. ]. III, 
c. a , p. 1 1 9 , sententia , qui Salinas 
urbem, Castellane, Verdoni amni, 
qui in Druenliam labitur , imposi- 
tam fuisse dicit. Errant autem cer- 
te geographi , qui eam Saluces esse 
putant. £d. 

53. Quariates, Adunicates. Qua- 
riatum nomen reperit D^AiryiLLE in 
yalle quadam dicta 'vallee de Quey» 
ras , departement des Hautes - Alpes , 
cum vico cognomine, leucis quin* 



que a Briancon , meridiem inter et 
orientem. — Adunicates autem , si 
Hardnino credimas, in provincia 
dicta Departement des Basses^Alpes, 
inter urbes Senez et Digne^ habita- 
yerunt. Minuscertaautem nobis yi- 
detur hsec opinio quam nt eorura 
nomen in mappis recte positnm pu- 
temus. Ed. 

54* Latinum. Hoc est, Latii jnre 
donatum, ut superiusdiximus.-Nonc 
Antibes. Ptolemaeo, 1. II, cap. lo, 
AvTtTcoXi; in agro AexiaTtuv , qaem 
Varus amnis claudit , le Var. Mel», 
lib. II , cap. 5 , Oppidum Deciatum 
Antipolis: sic enim legendum. H. 

55. Cema. Dalec. et Elz. Acema, 
hodie Monte-Cemelione. Ed. 

56. Arelate. Arles, Sextanorum 
dicta, quod esset colonia militum 
sextae legionis. Sic Primanos primae, 
Unaetyicesimanos yigesimse primaBy 
Tacitus Tocat, Ann. lib. I, cap. 87, 
Tertianostertiae, Hist. 1. III, c. 94» 
Quintanos, Ann. lib. I, cap. 87, 
etc. Nummus Caii Caesaris in Thes. 
Goltzii , CoL. Arelat. Sextak ; et 
apud Gruter. , pag. a^y, Sextaiti. 
Arelateitses. Sed ficta illa : genui- 
nus , inter caBteros Arelate percussos, 
nummus iste insignis est , in Cime- 
lio Mediceo , et Gaza Reginae Chri- 
stinse , ex sere maximo. Caput lau- 
reatum exhibet Fl. Julii Constantii 
Aug. qui frater Fl. Julii Constantis. 
D. w. coirsTAifTiys. Ayo. .)(. labgi- 
Tio. Sedet Augustus; hincUrbe Are- 



LIBER III. 



6i 



terraB^^Septimanorum, Arausio^^ Secundanorum. In^^ agro 
Cavarum Valentia; Vienna Allobrogum. Oppida " Latina: 
Aquae ' Sextiae Salluviorum ^, Avenio Cavarumj Apta 
JuliaVulgientium,Alebece^^ Reiorum Apollinarium , Alba 



latensi turrita ponrigente dextram 
Constantio , instar offerentis ei ali- 
quid : inde hastato milite Impera- 
torem complectente. Delineatur hic 
nummus a Spanhemio , in editione 
priore , pag. 8i3. Hard. 

57. Beterra, Sic MSS. omnes, 
Reg. Colb. et Thuan. lib. XIV, non 
^/iVtfro; .*etsiitaid Melsac Straboni 
nomen scribitur. Vet. apud Dalec. 
Bilterce, Septimanorum nomen habet 
a septima legione. Hinc circumjec- 
ta regio Septimania appellata , a Si- 
donio, qui aliis Beterrensis ager. 
Mox SeptimanisB nomen a Gothis ad 
universum Languedocium transla- 
tum. Nunc est oppidum Beziers, 
{Depa,rtementde VHerault.) Inscriptio 
apud Gruterum, pag. 370, Sep. 
BjETER. hoc est , Septimam Bceterreri' 
ses, Stephano Batra^pouc dicitur. In 
Gaza Regia nummus est inscriptus, 
BHTHPPATON : at ex oppido Sy- 
risB aliquo , ut videtur , nunc situs 
ignoti : non ex Beterris certe pro- 
vincisB Narbonensis. H. et £d. 

58. Arausio Secundanorum. Num- 
mus Neronis, in Thes. Goltzii, p. 

287 : COL. ArAVSIO. SEGVNDAirOR. 

CoH. xxxiii. VoLvwT. Deducti 
nempe eo milites ex cohorte xxxiii 
secundas legionis. Hodie Orange^ 
in provincia , Dipartement de Vau- 
cluse dicta. H. et £d. 

59. In agro, etc, £t hae quoque 
in Goloniarum numerum reponen- 
d«. O&flcXevTiA xoXcdvix Ptolemseo, 
lib. Ily c. 10. £tiamnunc FcUence^ 
{Dip, de la Drdme,) £t in Thes. 



Goltzi],pag. 2 4 a, nummus Neronis: 
CoL. ViEwirA. Leg.vii. Glavdiaka. 
PiA. £tiamnnnc Vienne {Dip, de 
l*Iskre). Cavarum, Allobrogumque 
situs antea descripsimus. Hard. 

60. Oppida Latina. Latii jure do- 
nata a senatu , vel a principe. H. 

61. Aquee Sextioe. Aix, {^Dep. des 
Bouches du Rhone.) Coloniam Ptole- 
mseus vocat, et inscriptio apud Gru- 
ter. pag. ^i^, Unde Aquis Sextiis 
nomen , vide in £pitom. Livii, lib. 
LXI. Hard. et £d. 

6a. Salluviorum. Ita MSS omnes 
Reg. I, a, Colb. i, a,Paris. Chiffl. 
nou Salyorum. Inscriptio Gruteri , 
pag. 398 : De Ligvrib. Vocoitticis 
Sallvvicisq. SocXixat vocat Ptolem. 
pro 2oe>.ua( , lib. II , cap. 10. Hi sunt 
Falanii Galii ( lege Salluvii Galli ) 
de quibus Fulvius triumphasse di- 
citur in £pitome Liv. lib. LX , 
ut docet inscriptio vetus in Fastis 
Triumphorum: M. Fvlvivs. M. F. 
Q. N. Flaccvs. Procos. db Ligv- 
BiBvs. Vocoirricis. kt. Sallvvicis. 
Hard. 

63. Avenio, etc. In Cavarisquo- 
que Ptolemseo, lib. II, cap. 10, sed 
colonia est. Sic Apta Julia in Inscr. 
P. Sirmondi , in notis ad ep. 9, lib. 
IX, Sidonii, Col. Apt. Ivl. Nnnc 
Asfignon et Apt. {Dep, de Vaucluse), 
Vulgientes Tricoriorum pars fuere , 
ut superins monuimus. Gruteri in- 
scriptio , p. 296, VvLciKirTBs , sed 
hos ItalisB populos habet. Hard. 

64* Alebece Reiorum, Hactenus 
legebatar Aiebeceriorum ApoUina» 



i 



62 C. PLINII NAT. HIST. 

Helvorum ?, Augusta Tricastinorum : Anatilia ', Aeria^*, 



rium. At MSS. Reg. Colb. et Paris. 
totidem apicibus id nomen exhibent, 
quot reprsesentamus. Accedit et ve- 
tus Inscriptio apud Gruter. p. 468^ 
CoL. Reior. Apolliitar. et Tabula 
Peuting. Reis.. Apollinaris, Reiis 
Apollinaribus, a cultu, ut videtury 
Apollinis. Quid quod nec Alebece 
satisfacit ipsa, libeutiusque Albitece 
agnoverim , si MS. ullus codex suf- 
fragetur. Nam Albioecos ix^iolxcu; 
Salyibus , sive Salluviis , Vocontiis- 
que confines Strabo facit, lib. IV, 
pag. ao3, plane ut ipsius oppidi kx- 
^icixci nomen esse potuerit , qua for- 
ma, et SbXoi Soloe Ciliciiappellantur. 
Urbs autem bodie est Riez 9 in AI- 
pium inferiorum provincia , Depar- 
tement des Basses-Alpes, H. et £d. 

6 5 . Alba Helvorum, Maluisset Da- 
lec. Alba Helucocuorum ; ego autem 
cur immutaretur aliquidminime vi- 
deo, quum Plinius iterum de bac 
meminerit, 1. XIV, c. 4> Narbonensis 
provincice Alba Helvia, Non vero , ut 
quidam putavepunt, hodie Albi est , 
qnsB urbs Atbiga , non Alba , sem- 
per appellata est. Supersunt innu- 
mera illius urbis, ut videtur, rudera, 
juxta vicum Alps, ad amnem Scow 
tay, leucis duobus ab urbe P^iviers, 
ad Rhodanum, in quam translata 
est Albae sedes episcopalis. Hinc AI- 
benses promiscue et Vivarienses epi- 
scopi cognominati. Ptolemao Ax~ 
pau^fouaTa. Caesar, de Bello Gallic. 
lib. VII, cap. S6ju Mons Cebenna, 
qui Arvernos ab Helviis discludit.» 
Helvorumager prius Fivarais dictus, 
hodie est le sudde Varrondissement de 
Privas, departement de l'ArdSche. £d. 

66. Augusta Tricastinorum. Chiffl. 
Tricastemorum. Hodie SamtmPaul" 



Trois - Chateaux ( departement de la 
Drdme), Ptolemseus, lib. II, c. 10, 
Tricastinis Nceomagum urbem assi- 
gnat, quam nonnulli hodie Nions 
Yolunt esse; d^Akville autem Ulam 
unam eamdcmque esse cum Augu- 
sta contendit. £d. 

^y. Anatilia, In MSS. Avatilia, 
Hanc urbem ab Anatiliisy de qui- 
bus supra , nomen duxisse pleiique 
Tolunt; d^Anville^ qui illos se- 
quitur, falsam tan^en eorum esse 
opinionem ait , qui eam hodie esse 
Mornas ad Rhodanum credunt ; qui 
locus haud dubie Cavarum fuit, 
non vero Anatiliorum qui mari vi- 
ciniores fuere. Incertior est situs 
quam ut ulla in mappa vere inscri- 
ptum fuisse putemus. £d. , 

6S.Aeria. Hujus urbis, in.inedio 

Cavarum agro , meminit Strabo , 1. 

IV, pag. i85 ; Eial ^e Iv tw pteTopo 

'77o'X8t( Auevtcov, xai Apauaicov, xatAe- 

pia * T^ ovTi , f y}(T(v ApTefi.i<^(dpoc » ae- 

pia , ^ta To I9' U(|/ou( t<^puaOat it-tyd' 

Xou. H (X.8V ouv aXXY) 'iraoa , iari ire^ta< 

xai eiJSoTO? • tq «^'ex rw? Aepta? etc ttjv 

Acupicdva, 07rep6e'(Tstc ^x^t OTCva; xai 

uX(a(^eic. Quibus ex verbis conjicit 

D^Aif viLLE Aerias locum hodie esse 

le mont p^entoux , juxta limites pro- 

vinciarum nunc dictarum Depiirte' 

mens de la Drome et de f^aucluse^ Lo- 

cus enim editissimus , regio campe- 

stris et pascuis idonea, nisi quod 

ab Aeria ad Druentiam , quam Stra- 

bo Aoupicava vocat, transitus per ex- 

celsa est angustus atque silvestris , 

omnia denique cum Strabonis ver- 

bis concordare videntur ; quidam ta- 

menAerialocodicto La Croixhaute^ 

haud procul ab urbe Avignon, sitam 

fuisse volunt. £d. 



LIBER III. 63 

Bormanni^ Comacina, Cabellio'**, Carcasum'' Volcarum 
Tectosagum : Cessero^^ Carpentoracte'^ Meminorum : 
Cenicenses '^, Cambolectri^^, qui Atlantici^ cognominan- 



69. Bormanni , Comacina, Ita le- 
gendum esse , non Bormarmico, Mar^ 
cina, neque, ut GhifH. pro Aeria , 
Bormanni , Comacina, Arearbonia, 
Nocomannia; tum MSS. tum series 
ipsa elementorum admonet, quam 
in Latinis l^isce urbibus recensen- 
dis Plinius sequitur. Hic quidem 
ordo nos earum situm requirentes 
miuime adjuvat, nominum tamen 
similitudine ductus d^Anyill^, Bor- 
mannos in provincia , qus nunc vo- 
CAtUT Departement du Var, habitasse 
credit, ubi reperitur vicus nomine 
Bormes, sex leucis ab oppido ToW' 
lon dissitus, orientem versus. — Co- 
macina autem ignoratur. Fictitia 
sunt , nec usquam terrarum audita 
nomina quas Dalecampius boc loco 
affert. Ed. 

70. CaBeliio, Inter oppida Cava- 
rum a Ptolemseo , lib* II, cap. 10 , 
Ka€eXXi&v KoXeovta , et a Strabone , 
lib. ly, pag. i85 , qui eam KaSa- 
Xtcdva iroXtv vocat , quod nomen pla- 
ne idem est cum praesenti Cavaillon 
ifiepcuriementde Vaucluse), ad Druen- 
tiam. £d. 

71. CarcAfum.Kapxaob) in Volcis 
quof{ueTectosagibus,PtoIemaeo, lo- 
co citato. Nunc est Carcassone , {De- 
partement de VAude)^ ad fluvium Ata- 
cem. £d. 

73. Cessero, Non Cisteron , aut 
Castres , ut quibusdam eruditis vi- 
sumy sed S. Tiberii pagus, Saint- 
Tuhery,{Departement de l'Herault)^Bd 
Araurim qui Agatham prsefluit,leu- 
cis fere quatuor a Beterris. Keooepoi 
est Ptolemso , lib. II , cap i o , in 



Volcis Tectosagibus. Antonino in 
Itiner. Cesero , a Beterris m . p. xii. 
Ado inMartyrol. loNovembr. «In 
territorio Agathensi in Cessarione, 
SS. Martyrum Tiberii, Modesti,et 
Fiorentis , qui tempore Diocletiani 
martyrium compleverunt. » £t in 
vita S. Tiberii : « £t subito appa- 
ruerunt juxta fluvium qui dicitur 
Araur, in vico qui vocatur Ceseri» 
etc. » Hard. 

73. Carpentoracte, Carpentras , 
cu jus incolae , csterique ex agro cir- 
cumjecto contributi, Memini ap- 
pellati snnt, Cavarum regionis; Mi- 
(AV}voi Ptolemaeo, lib. II, cap. 10, 
sub Tricastinis. Notitia Civitatum 
Gallise : Civitas Carpentoratensium , 
nunc Vindausca, In Concil. Cabilo- 
nensi,anno 65o, Licerius Vindau- 
scensis, id est, Carpentoratensis, ab 
oppido vicino Vindausca. Hard. 

74. Cenicenses. Forte Coenienses , 
inquit Harduinus , amnis Coeni ac- 
cols, cujus inter Maritimam Massi- 
liamque meminit Ptolemseus, loco 
citato. PoiirsiifET Cercinenses legere 
jubet quos fuisse dicit in loco quem 
vocat Cencerni, vii m. pass. a Car- 
pentoracte. Minus autem certus est 
istius populi sequentiumque situs 
quam ut in mappa ulla recte 
describi possit. £d. 

7$. Cambolectri, Dalec. et £Izev. 
Cambotecti. £d. 

76* Qui Atlantici. £0 cognomine 
a Cambolectris Agesinatibus discri* 
minantur, quos junctos esse Picto- 
nibus dicemus,lib. lY, capit. 33. 
H, — Ignoratur autem eorum situs; 



64 C. PLINII NAT. HIST. 

tur : Forum" Votonii, Glanuin '' Livii, Lutevani", qiri 
et Foroneronienses : Nemausum Arecomicorum , Pi- 
scenae ', Ruteni^*, Sanagenses ^^, Tolosani^^ Tectosagum , 
Aquitaniae contermini : Tasconi , Tarusconiehses, Um- 



in mappisigitur eorumnomen inscri- 
ptum nonsine dubitatione legas.Eo. 

77. Forum, Forum, inquit Festus, 
negotiationis locus est ; ut Forum 
Flaminium, Forum Julium ab eo- 
rum nominibus , qui ea fora consti- 
tuenda curarunt. Quod Voconii rao- 
do dicitur, vicus nunc^esse le Canet, 
ad amnem Argenteum , dicecesi Fo- 
rojuliensi, contendit Hono^. Bon- 
CHE, Histor. ProY. lib 111 , cap. 4 9 
p. i5o. Antoninus inltiner. distare 
a Foro Julii dicit, xii m. pass. pro 
XXII. Plancus ad Ciceronem , Epist. 
Fam. lib. X, 1 7,xxiy m. pass. D'An- 
▼ILLE autem P^oconii Forum in loco 
dicto Gonfaron pro Voconfaron agno- 
acere vult. H. et Ed. 

78. Glanum, A Gabellione xti m. 
pass. in Itiner. Antonin. yel potius 
▼II M. pass. ut in tabula provinc. 
inyenitur. FXavov in Salyibus, apud 
Ptolemseum, lib. I, cap. 10. Nunc 
S. Remigii oppidum , S. Remy, in- 
ter Arelate et Gabellionem : ut egre- 
^ie probat idem auctor Hist. Proy. 
lib. III, cap. 3, pag. i36. Hard. 

79. Lutevani, Oppidum Luteva^ 
Lodkve , ( departement de VHtrault ) .' 
quibus et Foroneroniensium cogno- 
men additum , qaod alterius oppidi 
sub Tricastinis peculiare est apud 
Ptolem. loc. cit. Hard. 

80. Nemausum, Colonia dicitur 
Volcarura Arecomicorum Ptolem. 
loc. cit. et nummi frequentes oc- 
currunt, Col. JJsm, Nismes , (dSpar' 
tement du Gard). Multa servat vete- 
ris magnificentiaB yestigia. H. et £d. 



81. Piseenas, Nunc Pdzenas, {dc' 
partement de VHerault)^ prope Araa- 
rim amnem. Hard. 

8a. Ruteni. Non ei sunt quosin- 
fra, 1. IV, c. 33, Noster provincim 
conterminos ait, ut yult Harduinos, 
sed illi quos Csesar, de Bell. Gall. 
lib. VII , cap. 7, ProvinciaUs yocat, 
et quibus oppidum fuit Albiga, ho- 
die Albi , {dSpartement du Tam), 
auctore D'AiryiLLB , quem yideas , 
Noticede ba Gauie, pag. 5 61. £d. 

83. Sanagenses. Qui Sanicienses 
seyo posteriore appellati , a Sanicio 
Alpina) orae oppido , cujus meminit 
Ptolemaeus, lib. III, cap. i. Nunc 
Senez , ( dep. des Basses^Alpes ).' H. 

84* Tolosani Tectosagum. Mea- 
dose apud quosdam Tolosani, TectO' 
sagii, hodie Toulouse , proyincis 
caput, cui nomen Departement dela 
Haute-Garonne. £d. 

85. Tasconi, Tarusconienses, Prio' 
res incoIsB sunt, ut arbitramur, Mon- 
tis Aureoli , cui nunc Monti Albano 
faclum nomen est, Montauban , op- 
pidocelebri, proyincisedictsB/><;/Kir- 
tement de TarnetGaronne, praecipao; 
quod amnis alluit Tesco appellatus : 
inde Tesaoni accolae nuncupati, siye 
Tasconi. Auctor yitSB S. Theodardi 
Archiepiscopi Narbonensis, die i 
Maii , cap. 6 : « In Caturcensi ter- 
ritorio, in monte qui Aureolus non- 
cupatur, ad cujus montis radicem 
fluyius quidam decurrit, quemin- 
digense regiouis ipsius Tesconem yo- 
cant. Hic suo decursu confinia 
Tolosani Gaturcensis ruris liquido 



Cl 

88 



8G 



LIBER III. 65 

• Vocontiorum civitatis*^ fcederatae duo capita, 
) , et Lucus*^ Augusti. Oppida vero ignobilia xix; 
XXIV Nemausiensibus attributa. Adjecit formulae^* 
a Imperator ex Inalpinis Avanticos ^\ atque Bodion- 



t patenter influxu : qul a prsB- 
nonte recedens poftt modicum 
spatium Tamo imraergitur 

I. » Nondum erat Mons Al- 
Episcopatus titulo insignitns ; 
Gaturcensi dicece^i est avulsus. 
iteriores a Taruscone Salyum 
> nomen habuere, Tapouoxfitv 
iso, lib. II, cap. lo, nunc 
o/z, ad Rhodannm. In MSS. 
, a, Colbert. i, a , et Paris. 

II, Taracunonienses. Libri vul- 
''ascodunitari , Cononienses, om- 
lendose, ut vel ex ipsa serie 
itorum liquet. Adeo non pla- 
njectura eruditi viri, scribi 
lentis : Tarascoduni, Tarni , 
enses .* ut si Tasconos ipsos 
^ere cuipiam libuerit , ceu 
00 vocis subsequentis repeti- 
i, ac solos retinere Tarusco- 
i, haud gravate sim assensa- 
am Tamos ab amne Tame 
nisci , otiosorum hominum 
r esse : Tononienses a Sabau- 

provinciam Narbonensem , 
rre, quam solam Plinius mo- 
lustrat, aYewYpa^TiTwv.H. 
Umbranici. In Tab. Peutin^. 
I , Umbranicia legitur prope 

Tectosagas et Nemausum. 
lUtatPoinsiirETillos provin- 
unc Departement de VAveyron 
, australem tenuisse partem ,. 
co situm est oppidum Vabres. 

Civitatis. Hoc est , regionis , 
ntis , non oppidi. Hard. 
Vasio. Sic in Ptolemsso : apud 
ct Elz. Vasco. Hodie Vaison, 



departement de Vaucbue, leucis qua- 
tuor ab Orange. £d. 

^g.LucusAugusti.O^^idiVLm olim 
submersum lacu , quem Druma flu- 
vius effecerat , quum vicini montis 
ruina aquamm cursus impeditus 
esset. Etiamnunc oppidi reliqui» 
visuntur intra Lucensem Jacum, 
prope quem posterius exstructus 
fuit pagus , hodie Le Luc dictus , 
teste N. Ghorier in Histor. Del- 
phinatus. Luci Vocontiorum muni- 
cipii meminitTacit.Hist.I, 66.Vid. 
tom. III, pag. 97, edit. nostr. En^ 

90. Formula. Hoc est , TabulsB et 
indici, sive syllabo provinciarum 
Gallise , adjecit Galba ex gentibus 
Inalpinis, Avanticos atque Bodion- 
ticos^ Hard. 

9 1 . Avdnticos atque Bodionticos : 
quorum oppidum Dinia, Sic libri om- 
nes tum editi , tum manu ezarati 
ante Hermolaum , qui pro Bodion" 
ticis, Ebroduntios fidenter inculca- 
vit, quemque secuti sunt Dalec. et 
Elzev. Nos autem Harduinum qui 
priorem lectionem restituit, sequi 
non dubitavimus. — Ebroduni enim, 
quod Gaturigum est oppidum , cap. 
34» meminit Noster, qui certe bis 
eamdem gentem sub diversis uomi- 
nibus signare sic non potuit. At non 
levior ejusdem Hermolai lapsus , et 
Guillimanni, qui Hermolaum se- 
cutusest, quum Avanticis oppidnm 
fuisse Aventicum, hodie Avenche, 
credit ; quod quidem oppidum si- 
tum est longe supra Lemannum 
lacum , quo tamen lacu clandi pru- 

5 



GG C. PLINII NAT. HIST. 

ticos , quoruin oppidum Dinia. Longitudinem provincia& 
Narbonensis cclxx^' m. pass. Agrippa tradit, latitudi- 
nem ccxLViii. 

VI. (v.) Italia * dehinc , primique ejus Ligures : mox 
Etruria , Umbria, Latium , ubi Tiberina * ostia, et Roma 
terrarum caput, xvi m. pass. intervallo a mari. Volsco- 
rum postealittus, et Campaniae : Picentinum inde, ac Lu- 
canum, Brutiumque, quo longissime in meridiem, ab Al- 
pium^ fine, lunatis jugis in maria excurrit Italia. Ab eo 
Graeciae ora, moxSalentini, Pediculi^, Apuli,Peligni,FreiH 
tani ^, Marrucini , Vestini , Sabini,Picentes, Galli, Umbri, 
Etrusci^ Veneti, Cami, lapides, Istri, Liburni. Nec 



yinciam Narbonenflemsuperiuftmo- 
nuimus. Avanticorum locum repe- 
rire credit Honor. Bouchb in pago 
dicto Avancon, inter Chorges et Gap, 
departement des Hautes-Alpesj^ D^Air- 
vixxE autem illosejusdem provinciae 
partem tenuisse putat, qua) trans 
Druentiam est, meridiem versus. H. 
Dinia hodie est Digne , oppidum 
haud ignobile, provincis caput, 
cui nomen est Departement des Baj" 

ses^Alp^S' £i>> 

92. CCLXX, Martianus, 1. VI, 
p. ao3, cccLxx. De latitudine ambo 
concinunt.>.MissiTheodosii: «Juxta 
Plinium Secundum, longitudinem 
ProvincisB Narboneusis, ccclxx m. 
passuum Agrippa tradidit : latitudi- 
nem, cccxi.viii. » H. — Nihil certi 
habere possnnt ist» mensarae, quum 
ignorentur loci ex quibus sumantur. 
Longitudinem cglxx m. passuum 
invenies, si eam a Pyrenfisis Lug- 
dunum sumas ; latitudiuem autem 
caczLviii nusquam reperi. Mihi 
rectius videtur longitudinem ma- 
ximam ccclxx m. pass. a Pyre- 
naeis finibusqne Consuaranornm ad 



Genevafn sumere ; latitndinemqtie 
cccxLviii a finibus Tolosatum ad 
Yarum , ut volunt haud immerito 
Missi Theodosii. £d. 

VL I. Italia dehine, Transcripsit 
hunclocum Martianus, lib. VI, de 
Italia, pag. ao3, iisdem plane ver- 
bis. Hard. 

a. Tiberina ostia. Hoc est, littus 
illud maris in quod Tiberis efrun- 
ditur : non urbs ipsa Ostia , quan- 
quam et ipsa Tiberina Ostia appel- 
lata est. Hard. 

3. Ai Alpium fine, Dalec. et Elz. 
Ab Alpium pene lunatis jugis, Ed. — 
A primis Alpibus , inquit Martianus, 
loc. citat. Plinius ipsepauloinferius 
hoc cap. Patet longitudine Italia ah 
Alpino fine, Lunata aatem juga 
Apennini montis intellige , cujus 
deztrum comu , ut ait Mela, lib. 11 ^ 
cap. 4 Siculum pelagus: altemm, 
lonium respicit. Hard. 

4. Pedicuii, Chiffl. Peduculi. Ed. 

5. Frentani.Yet, apnd Daleeamp. 
Ferentam. £d* 

6. Etrusci, Dalecamp. et Ehev. 
Thusci. £d. 



LIBER III, 67 

ignoro, ingrati ac segnis animi existimari posse merito, 
si breviter atque in transcursu ad^ hunc modum dicatur 
terra , omnium terrarum alumna , eadem et parens : nu- 
mine Deum electa , quae caelum ipsum clarius faceret , 
sparsa congregaret imperia, ritusque moUiret, et tot 
populorum discordes ferasque linguas , sermonis com- 
mercio contraheret^ : coUoquia, et humanitatem homi- 
ni daret : breviterque , una cunctarum gentium in toto or- 
be patria fieret. Sed '"* quid agam? Tanta nobilitas omnium 3 
locorura (quos " quis attigerit?), tanta rerum singularum 
populorumque claritas tenet. Urbs Roma, vel sola in ea, 
et digna tam " festa cervice facies , quo tandem narrari 
debet opere? Qualiter Campaniae' ora per'"* se, felixque 
illa ac beata amoenitas ? ut palam sit , uno ' in loco gau- 
dentis opus esse naturae. Jam vero tanta ' ea vitalis ac pei'- 
ennis salubritatis caeli'^ temperies' , tam fertiles campi. 



7. Ad hunc. Vet. apud Dalec. in 
htinc, £d. 

8. Quoe c(glnm ipsum, etc. Impera- 
toribus suis ornaret , divis factis sci- 
licet. Sic ad Plinii marginem inter' 
pretabatur Menagius. £d. 

9. Contraherct : colloquia , et hu" 
manitatem, Dalec. et £Iz. Contraheret 
adcolloquia^ et humanitatem. £d. 

10. Sed quid agam? Vet. apud 
Dalec. Sed ne id agam. £d. 

1 1 . Quos quis attigerit? Quod non 
copiose, inquity pro meritis nunc 
de Italia agam, retineor impedior- 

?fue multiplici nobilitate locorum 
quos quidem nemo attingere, ilke- 
dum satis prosequi valeat), ingen- 
tiqne singularum rerum ejus, ac 
gentium claritate. H. — Dalecamp. 
et £1k. <j^s quis attigerit, Sine ullo 
interrogationis signo. Pro t& quos 
▼olebat Dalec. qwe, £d. 

la. Tam festa cervice. Hoc est, 



Iseta , eximia, ut dictum est lib. II , 
cap. 46 f diceturque iterum lib. IV,- 
cap. I. Roma, inquit, qusB veluti 
pro facie est Italise, quae ipsa totins 
imperii cerrix , seu caput est , eam 
habet dignitatem , vix ut possit dif* 
fuso opere explicari. Hard. 

13. Campfiniee ora per se , feUx* 
que illa, etc. Vet. apud Dalecamp. 
Campanio! oraper se felix^ iUa , etc. 
Proponebat Menagius, Campania 
ora, felixque illa per se , ac beata 
amoenitas, £d. 

14. Perse. Vei si s(/la ea specte* 
tur. Habd. 

i5. Uno in loco. Volebat Dalec. 
uno hoc in loco. £d. 

16. Tanta. Dalecamp. et £kevir. 
tota. £d. 

17. Cceli. Chiffl. teUis casli. £d. 

18. Temperies. Dalec. et £lzev. 
temperies est, contra Toletan. fidem 
in quo deest vox est. £d. 

5' 



G8 



C. PLINII NAT. HIST. 



tam aprici coiles , tain innoxii saltus, tam opaca nemora, 
tam munifica silvarum genera, tot montium'^ afflatus, 
tanta frugum et vitium , blearumque fertilitas , tam nobi- 
lia pecori^"* vellera , tot" opima tauris colla, tot lacus, ' 
tot amnium fontiumque ubertas , totam eam perfundens, 
tot maria, portus, gremiumque terrarum commercio 
pateils" undique : et tanquam ad juvandos mortales, ipsa 
4 avide in maria procurrens. Neque ingenia, ritusque, ac 



viros ^ , et lingua manuque superatas commemoro gentes. 
Ipsi de ea judicavere Graeci, genus in gloriam suam ^^ 
effusissimum, quotam partem ex. ea appellando Graeciam 
magnam. Nimirum id , quod in mentione caeli fecimus , 
hac quoque in parte faciendum est, ut quasdam notas'^ 
ac^ pauca sidera attingamus. Legentes tantum , quaeso, 
meminerint, ad singula toto orbe edisserenda festinari. 

Est'^ ergo folio maxime querno assimilata, multo pro- 
ceritate amplior, quam latitudine : in laeva^ se flectens 



1 9. Montium afflatus. Venti , spi- 
rationesque emisssB e montifaus, au- 
ra illa odorata, qu8B per montium 
latera , ex omni frugum florumque 
geneie descendens , totum inficit ac 
perfundit aerem. Sic Plinius noster 
de Polypo, lib. IX, cap. 48 > 4 • 
« Afflatu terribli canes agefaat. » £t 
Junior, lib. V, Ep. 6 , " Triclinium 
saluberimum afflatum ex Apenninis 
vallibus. » Salmasius tamen, mar/am 
aj^^/tt^emendat: perindeac si maris 
afflatus aut salubris semper , aut ju- 
cundus sit. Hard. 

ao. Pecori, Chrffl. pecudi. £0. 

a I . Tot opima. Vet. apud Dalec. 
tam opima. £n. 

aa.. Commercio pcttens undique. 
Solini paraphrasis, cap. II, pag. 
la : « Latera portuosa, brasque 
habet patentibus gremiis, commer- 



cio orbis accommodatas. Habd. 

a3. Ac viros. Rectius forsan m- 
res agnoscas, ex sequentibus illis, 
et lingua manuque superatas gentes. 
Hard. 

a4. Suam. Ghiffl. sui. Ed. 

a5. Notas ac pauca. Vet. apud 
Dalecamp. Notas steilas ac pauca si- 
dera. £d. 

a6. Acpauca. Chiffl. etpauca, £d. 

37. Est ergo. Solinushaec a Pli- 
nio mutuatus, cap. II, pag. i3. H. 

^S. In icBva.Yet. apud Dalec. in 
lcevo. Ed. — Qua tendit ad pro- 
montorium lapygium, et Hydrun- 
ticum agrum , nunc Terra d^Otran- 
to , Italise, yersus lonium mare, et 
Epirum , ultimum cacumen. Capella 
quoque, lib. VI, p. ao5, haec ipsa 
Plinii repetens, LiBvorsum se flectit , 
inquit. Hard. 



LIBER 111. 69 

iinine, et Amazonicae'^ figura desinens parmae, ubi 
idio excursu Cocinthos ° vocatur,per^inuslunatos duo 
lua eniittens, Leucopetram dextera, Lacinium sinistra. 
t ' longitudine ab Alpino fine Praetoriae Augustaevper 
em Ccipuamque cursu meante, Bhegium oppidum in 
ero ejus situm, a quo veluti cervicis incipit flexus, 
3s centena et viginti miUia passuum : multoque amphor 
sura fieret Lacinium ^ usque , ni tahs obhquitas in la- 
digredi videretur. Latitudo ejus varia est : ccccx 6 
um inter duo mJtria , inferum ^ et sqperum , amnes- 
Varum ^ atque Arsiam : medi^ , atque ferme circa 



. jifnazonUce. Martianus , loCo 
: « Duobus promontoriis pei- 
lazonicae formam reddit : dex- 
3mu Leucopetram tendens , 
Lapinium. » Pelta, auctore 
din/Eneid. I, y. 494« scutum 
reyissimum in modum LunsB 
nedis^. Confer. ad lib. XII, 
;i. Ha.rd. 

. Cocinthos. Tria , inquit , pro- 
)ria duos sinus lunatos ef- 
t :ex iis duo extrema , seu cor- 
isedam porrectiora,emittuntur 
re : Le.ucopetra dextrum ., ad 
1 Siculpm, Capo delV Armi : 
um Lacinium appellatur in 
oiensi agro , Capo delle Coiori' 
sdium inter haec Cocinthos , 
tfi Stiia. Hard. 
Patet , etc. Hsec iisdem fere 
Solinus et Gapella , locis cit. 
ssi Theodosii. De Augusta 
ria, dicemus cap. ai. H. — 
m autem a vero discrepat haec 
ira ; nam Italia uou , ut ait 
% decies centena et viginti 
passuum patet ab Alpino fine 
um, sed tantuni octies cen- 
Diilia passuum, per Urhem 



Capuamque cursu meante , r«cto 
quidem, qnantum fieri potest. £d. 

3<3. Lacinium usque. Ducta rursum 
eo usque a Rhegio oppido roensura. 
H. — Certe , si quo modo vuit Har- 
duinus, intelligatur locus iste, men- 
sura centum et quindecim m. pass. 
amplior fieret; si autem ab Alpino 
fine Lacinium usque sumatur, quin- 
quaginta m. pass. brevior. £d. 

33- CCCCX mill. Ita Solinus, 
cap. II, pag. 14. Missi Theodosii : 

Latitudo Italias , gcgxx juxta 

Piinium Secundum. H. — Vet. cgxc. 
Paulum autem a Tero aberrat ccccx 
M. pass. mensura, inter Yarum et 
Arsiam. £d. 

34. Inferum , etsuperum. Tnscum 
illud , istud Adriaticum vulgo nun- 
cupatur. Hard. 

35. Varim, etc. Varus Narbo- 
nensis Galli», ut dictum estcap* 
sup. finis; Arsia finis Itali», ut dice- 
tur cap. a3 , in Istria. Hard. 

36. Medice. Dicta proxime est 
Italiffi summae, qua cingitur Alpi- 
bus, latitudo : xiunc ejusdem medije, 
nbi ferc Roma est) latitudo sigtia- 
lur : postrcmo, rcliqux. H. — Scrib. 

5^ 



70 C. PLINII NAT. HIST. 

urbem Romam, ab ostio^^ Aterni amnis in Adriaticum 
niare influentis, ad Tiberina ostia, cxxxvi et paulo mi- 
nus a Castro novo Adriatici maris Alsium ad Tuscum 
aequor, haud ullo inde loco ggg in latitudinem exce- 
dens. Universae autem ambitus a Yaro ad Arsiam xxi 
pass.^ LViiii efficit. 



media autemferme, ut mediam lati- 
tudinem intelligas, non mediam 
Italiam.GhifB. mediam autem ferme, 
Dalec. 

37. Ab ostio Atemi. Hanc locum 
Plinii accuratissimis recentissimis- 
que ofaservationibus eximie con- 
gruere , et errare Geographos re- 
centes, qui mensuram ItalisB secus 
d^finiunt , docet D. Delislb , in 
Commentariis AcademisB Regin 
Scientiarum , anni 1 7 1 4 > p^ig* i ^ i • 
H. — £x probatissimis tamen ItalisB 
mappis apparet , non , ut ait Noster 
GXXXYi , sed vix cxxv m. pass. esse 
ItalisB iatitudinem inter Tiberina 
ostia et ostium Atemi amnis, hodie 
Pescara, £d. 

38. Haud ullo inde loco ccc. 

Reliqua , inquit , Italia ab Alsio Ti- 

berinisque ostiis ad Rhegium usque, 

lyisquam excedit ggg millia pass. 

— In MSS. Reg. Colb. Paris., etc. 

haud ullo in loco, Parm. edit. haud 

uUo in loeo cc. Nos haud ullo inde 

loco, ex conjectura, et Maiptiano, 

lib. YI, cap. de Italia, pag. 3o5l. 

GGCTescripsimus : Nusquam, inquit, 

Irecenta latiiudo ejus excedit, Sed 

Plinii mentem idemMartianus haud 

assecutus sane videtur, qusB nostra 

interpretatione, feliciter, ut quidem 

opinamur, illustrata est. H. — Bene 

MSS. Reg. 3, 5, et editio princeps 

cc. Perperam eruditus Harduinus 

t MSS. et Martiano emendavit, ccc. 



Patet enim cuivis Italiam inspi- 
cienti ab Alsio , usque ad Rhegiom, 
Reggio, eam cg millia passuum io 
latitudiuem non excedere. Bbot. 
— Sic quidem isti, et quamyis hmcl 
absurda videatur Broterii s^tentia, 
niliii tamen in Harduino immutan* 
dum putayi , quuminterproraonto- 
rium Leucopetra et Brondisiiioi 
GGL circiter millia pass. sit interTal- 
lum. £d. 

3g,XXX pass, LfT///. Hoc esl, 
tricies centena, et quinquaginta no- 
vem millia passuum. Sic MSS. om- 
n^s. In Solino, cap. II, pag. i4)^ 
Capella, lib. VI, cap^ de Italia, 
pag. ao5 , male nunc hic idem nni- 
versaB ItaUsB ambitus coiligit vicies 
centena et xlix millii^ pass. boc 
est, XX xLviiii , quum utrobiqHe, vt 
in Plinio, scribendum sit| xxx 
Lviiii nullis additis detractisve : sed 
tertia tantum denarii nota, quam 
prava lifararii distinctio sequend 
summsB tribuit , reddita restituta- 
que priori. Quamobrem immerito 
Salmasius in Solin. pag. 83, ^ eo- 
dem Solino Martianoque PlimBm 
emendandum pronontiat, quum e 
contrario ii sint ex auctore suo Pli- 
nio refingendi. Nam si decies een- 
tena et xx millia passuom apvd 
eosdem colligit longitudo Italic» 
haud sane panciora tricies centenis 
passuum millibus patere ejus «m« 
bitum res ipsa pervincit. Sttpeipo* 



LIBER 111. 71 

Abest^° a circuindatis terris , Istria ac Liburnia qui- 7 
busdam^' locis centena'** m. pass. Ab Epiro et lUyrico 
quinquaginta. Ab Africa minus'^^ cc, ut auctor**^ est M. 
Varro. Ab Sardinia cxx ^^* m. Ab Sicilia m. ccccc. A Cor- 
sica"^ minus lxx. Ab Issa^^ quinquaginta. Incedit per 
maria^^ caeli'^^ regione ad meridiem quidem : sed si^" quis 
id diligenti subtilitate exigat, inter ' sextam horam pri- 
mamque brumalem. Nunc ambitum ejus , urbesque enu- 8 
'merabimus. Qua in re praefari necessarium est, auctorem 
nos Divum Augustum secuturos, descriptionemque ab 



sita numeralibus notis lineola, cen- 
tena toties signari admonet. H. — 
Vera autem mensura, a qua oranes 
pariter aberraverunt, circiter xx d 
M. pass. esse videtur. Ed. 

40. Abest, HsBC Martianus iisdem 
verbis, lib. VI, pag. ao5. Hard. 

4i. Quibusdam locis, Nempe a 
Pola ad Ravennam et ab ladera 
ad Anconam. Ed. 

4a. Centena, Dalec. et Elz. ce/i- 
tum, £d. 

^Z.MinusCCUAivi scripti et editi 
sic habent; emendandum est minus 
ccc» Nec in distantia ItaliseabAfrica 
tantum errare potuerunt aut Varro, 
aut Plioius. Brot. 

44* ^^ auctor est, Dalec. et £lz, 
ut auctor affirmat. £d. 

45. CXX M, Sio libri omnes: 
nullo tamen loco brevius est quam 
cxjL millia passuum Sardiniam inter 
et proximum ItalisB littus intervaU 
lum. £d. 

46. A Corsica minits LXX, Reg. 
zk^ A Corcyra minus x.xx. Parm. edit. 
A Corsica. Martianus , lib. VI, cap. 
de Italia, pag. 10 5 , ex optimis 
exemplaribus , A Corsica, minus 
vxx : id quod lihentius amplexi sn^ 
mus. Omitti sane non debuit roajt>r 



insula, aut longe minor anteponi. 
Deinde longiusculum est Italiae a 
Corcyra intervallum, ut minimum 
c. iif. p. At Gorsicam a Vadis Vo- 
laterranis lxii. m. p. abesse Plinius 
diserte testatus , ut quidem prse se 
ferunt exemplaria omnia, lectionem 
quam defendimus, egr^ie tuetur. 
H. — Reg. cod. 3, lectionem secuti 
sunt Dalec. et £lz. sed male, ut de- 
monstrat Harduinus. £d. 

47. Ab Issa quinquaginta, Proxi- 
mo intervalio Issa , Dalmatie insula, 
Lxxx M. pass. a quoiibet Itali» 
littore distat. £d. 

48. Per maria, Inter Adriaticum 
et Tyrrhenum , quibus latera Itali» 
gemina alluuntur. Hard. 

49. Cceli quidem, Volebat 

Dalec. Ad cceli quidem meridionalem 
regionem, £d. 

50. Si quis id exigat, Codex 

ChifBet. Si quis hoc exigat dUigenti 
subtiUtatCr £d. 

5i. Inter sextam, Hoc est, inter 
meridiem, quas hora sextaVeteribus 
dicta est , et exortum solis bmma- 
lem, qusB prima. Quod Galli vocant 
Sud-Est. Vide etiam qus dicturi 
sumus in notis ad librum Vi , cap. 
37. Haiio. 

5* 



d 



72 



C. PLINII NAT. HIST. 



eo factam Italiae totius in regiones xi sed ordine eo, qui 
littorum ^ tractu fiet : urbium quidem vicinitates oratione 
utique praepropera servari ilon posse : itaque interiori in 
parte digestionem in litteras ejusdem nos secuturos, co- 
loniarum mentione signata, quas ille in eo prodidit nu- 
mero. Nec situs originesque persequi facile est, Ingaunis^^ 
Liguribus , ut caeteri omittantur , agro tricies dato. 

Vllt Igitur ab amne' Varo Nicaea oppidum a Massi- 
liensibus conditum : fluvius Palo "* : Alpes , populique 
Inalpini multis ^ nominibus , sed maxime Capillati : 
oppidum Vediantiorum civitatis Cemelion : portus Her- 
culis Monoeci, Ligustica ora, Ligurum celeberrimi ultra 



Sa.Qui littorum tractu. Chiffl. qui 
in littorum tractu. Ed. 

53*. Oratione. Toletan. codex or^ 
dinatione. £d. 

54. lngaui}is. Quorum oppidum 
Albium Ingaunum, de quo mox. 
H. — Super. cap. legitur Ligaunis. 
Daubg. 

VII. I. Ab amne Varo. Hicnona 
incipit Italiae regio, a Narbonensi, 
ut diximus, Varo amne discreta. 
Sic Italiae adscribitur Nicsea, quae 
tamen Massiliensium colouia fuit. 
Stephano , N(xaia KeXTDcyi; Maoaa- 
Xi(i>T(av a-TTOixo;. Et nunc Nizza vo- 
catur incolis, Gallis Nicey in Pe- 
demontii regno. Ed. 

2. Fluvius Palo, Sic MSS. quos 
Tidit Vossius, ut quidem ait in 
Melam, pag. 170. Melse ipsi, lib. 
II , cap. 4 Paulonflumen ; Hard. In 
MSS. suis Pa£^ legit , quod Chiffl. 
admisit Dalec. et Elz. Padus. CI. 
Rezzonicns et Brot. Paulo. Hodie 
Pagiione yocatur; juxta Nicseam in 
roareinfluit. £d. 

' 3. Multis notninibus, A Livio hsec 
Ligurum nomina produntur. Ce- 



lelates, et Cerdiciates, lib. XXXII, 
cap. 39. Apuani, et Friniates, 
lib. XXXIX, cap. a8 , etc. Hard. 

4. Capillati. Qui Liguriam te- 
nuere. Aiyucdv twv KG{xvjTciv xaXou- 
(x.^v<i)v meminit Dio , lib. LIV, pag. 
538. De his Lucanus , Phars. lib. I, 
44». 

Et nunc tonse Ligur, quondam per coUa decora 
Grinibus effusis tuti praelate Comatae. Ha.kd. 

5. Oppidum yediantiorum ciuitatis 
Cemelion. Hoc est Cemelion oppi- 
dum gentis Vediantiorum , qui Ca- 
pillatorum Ligurum pars fuere. Ce- 
menelion legunt CI. Rezzonicus et 
Broterius a MSS. Palmerii , et ex 
inscriptionibus ; apud Ptolemseum 
quoque K8(x.6vcX60v OuE(7(^iavTi<i)v le- 
gitur, lib. m , cap. i , in maritimis 
Alpibus. Videntur ejus rudera tem- 
plumque sub invoc. Mariae Virg. in 
loco dicto Cimiez , haud prooul a 
Nicsea. — Vet. ap. Dalec. f^endia- 
tiorum civitas Cemelion. Ed, 

6. Herculis. Hodieque Monaco. 
Fallitur Ptoleraaeus, qui Herculis 
et Monceci portus diversos putat. 
Ammianus, lib. XV, pag. 53, de 



LIBER III. 73 

s' Salluvii ,Deciates',Oxybii'°:citra",Veneni",etCatu- 
Us" orti Vagienni'\ Statyelli"^ Vibelli'*, Magelli'^ 



le Thebaeo , qui Geryonem 
)cit : « Monoeci similiter, inquit, 

et portum ad perennem sui 
riam consecravit. » Tacito 
le, Hist. lib. III, cap. 4^* 
us Herculis Monceci. » H. — 
ip. Dalec. qui supra , citati 
Dseimentem amplecti videtur : 

Herculh et Moncechiis. Ei). 
Ultra Alpes, In Narbonensi 
icia. Salluviorum ihi oppi- 

ut diximus sup. cap. Aquas 
! : Deciatum , Antipolis : Oxu- 
n denique, ^Egitna. Hard. 

• 

iollum. Dalec. ei Elzev. Sallyi, 
syide quid superiore cap. 5 , 
>i et 63, dixerimus. Ed. 
Deciates. Dalec. et Elz. De- 
r in Chiffl. vero Deciates. De 
periorem vide, cap. 5, no- 
4. Ed. 

Oxybii. Dalecamp. et Elzevir. 
('. Yide supra , cap. 5 , notam 

D. 

Citra, Qui Gisalpini Ligures 
[usappellati sunt, nobis iidem 
Vansalpini. Horum fere om- 
)bscura nomina, situs omnino 
oratus. Ha.bd. 

F^eneni, Quo loco hodie est 
o, leucis novem ab oppido 
Coni vocant , in Pedemontio 
icia ; non autem , ut scribit 
ias, Vinay^ vico provincise 
[departement de l*Is^re) , quod 
iisset. Ed. 

Et Caturigibus. Ita quidem 

it Hermolaus : at MSS. om- 

Turris, forte pro et Thurris: 

Tungris, Gaturiges autem op- 



pidum Chorges , ut supra diximus, 
tenuisse videntur. H. et Ed. 

1 4 . f^agienni. Bagienru sunt Var- 
roni deRe Rust. lib. I, cap. 5i. Li 
Tab. Peuting. Bagilenni, supraGe- 
menellum et Albintemeiium , segm. 
•1. Noster, quum hoc eodera libro, 
cap. ao, 3, Padum iilorum fini- 
bus proflui dicit, eos provinciae, 
quam nunc Marquisatde SaiucesGoiU 
li vocant, occidentalem partem te- 
nuisse indicat. De eorum oppido 
notata in fine hujus capitis nonuuUa 
reperies. Ed. 

i5. StatyeUi. Haud longe a Va- 
giennis habitasse videntur) orientem 
versus) in australi provinciae parte , 
quam Galli vocant U Montferrat. De 
eorum oppido vide in fine hujus 
cap. £d. 

16. VibeUi. MSS. Reg. Vat.Ric- 
cardius et CI. Rezzonicus 5im- 
bdli legunt. Quidam illos in ea 
provinciae Pedemontii parte ha- 
bitasse volunt, qua reperitur op- 
pidum Biela , octo leucis a Vercel- 
lis, ^ercW/, septemtrionem inter et 
uccidentem ; cui quidem opinioni 
minime assentiri possum , quum is- 
tos omnespopulos GispadanamGal- 
liam incoluisse e Nostri verbis pa- 
teat. £d. 

ly.MageJJi, Eos ponit PoursiivBT 
DE SivRY in ea provincise Ticini parte 
quie f^al Maggia vocatur, in Helve- 
tica republica ; sed minus recte; sic 
enim in transpadana Gallia transfer- 
reutur , dum certe singulos cispa- 
dansB populos hic perlustrat No- 
ster , ut jam modo superiori uota 
diximus. JE^p. 



76 C. PLINII NAT. HIST. 

Augusta Vagiennorum ^ , Alba^** Pompeia, x\sta ^, Aquis 
Statyellorum. Haec regio ex descriptione Augusti noiia 
est. Patet ora Ligurias inter.amnes Varum et Macram, 
ccxi ^ M. passuum. 

VIII. Adnectitur septimas', in qua Etruria est, ab amne 
Macra, ipsa mutatis saepe nominibus. Umbros' inde exe- 
gere antiquitus Pelasgi : hos Lydi , a quorum rege Tyr- 
rheni ; mox a sacrifico ritu, lingua Graecorum^^Thusci sunt 
cognominati. Primum Etrurias oppidum Luna portu no- 
bile. Colonia Luca** a mari recedens, propiorque^ Pisae 



35. Augusta Vagiennorum, Ptcie- 
1I18BO lib. III, cap. I : AOycudTa 
BaTievcdv. Illam hodie esse Car" 
magnola putat CluYerius, lib. I, 
Antiq. Ital. cap. i o ; Alii SaUizzo. 
D'Akvill£ autem,quemsequiniur, 
illius locum hodie f^^ico appellari 
dicit, haud louge a Mondovi. Va- 
giennorum autem nomen etiam 
nunc exstare additin f^iozenna, ob- 
scuro quodam loco ejusdem regio- 
nis. £d. 

36. Alba. Meminere Ptolemaeus, 
lih. III, cap. I , Tabula Peuting. 
aliique. Nomen etiamuum retinet , 
ad Tanarum , infra Pollentiam. 
ApudGruter. pag. 484 * ^- ^* Ai.b. 
PoMPEiAiroRUM. Albenses Pom- 
peiani dicti. lib. XVII, cap. 3. H. 

37. Asta^ etc. Illam Asti Itali : 
istam Acefui vocant, quae Straboni, 
lib. V, pag. 217, AxouatffTaTeXXat. 
Hos LiguresStatiellatesappellat Li- 
vius, l. XLII, cap. 7> seqq.HARD. 

38. Nona. Vet. ap. Dalec. un- 
decima. £d. 

3y. CCXl M. passuum. Paulum 
a vero aberrat haec mensura. £0. 

VIII. i . Septimee. MSS. pleriqiie, 
scplima. Hard. 

a. Umbros inde.Haoc omnia grsBCo 



carmine Scymnus Chius expressit, 
pag. 9 ; prolixa oratione Dionys. 
Halic. lib. I Antiq. Rom. pag. ai 
et 22. Hard. 

3. A quorum rege. Kex Lydorum 
in Asia Atys colonos abl^avit in 
Italiam duce Tyrrheno filio ; Herod. 
lib. I.Glio, n. 94, pag. 4i;.TertuIl. 
lib. de spectac. cap. 5 , ex Timeo; 
Tacitus, Annal. lib. IV, cap. 55;. 
Velleius, lib. I, pag. 3. Haad. 

4. Grcecorum. Airo tcu OuEtv, hoc 
est, a frequenti sacrificio, inquit 
Servius, in lib. X iEneid. Quare 
et olim exactiore vocahulo Suoaxooi 
appellati , inquit Dionys. Halic. lib. 
I Antiq. Rom. pag. 24. Hard. 

5 . Luna. Ingentes visuntur ruinie 
hujus civitatis a Normannis deletas 
ad ripam Macrae fluvii : circumja- 
centi agro nomen est, il Lunegiano: 
Portui,6eu veriussinui, Golfo delia 
Spezzia , ab oppido quod intimo 
ejus recessui appositum est. Habd. 

6. Luca. Hodie Lucca , quam 
Auser alluit, Strahoui, lib. V„ pag. 
222. Aterap , accolis Serchio appella- 
tus. Deductos eo colonosanno fere 
II. C. 572 Velleius est aiictor , 
Hb. [I. Hakd. 

7. Propiorque. SubinteUige ^ .eCh 




LIBER III. 77 

mnRS Ausercm et Arnuin^, ortae a Felope Pisis- 
sive a Teutanis", graeca gente. Vada" Volaterra- 
?ius Cecinna, Populoniuni '^ Etruscorurn quondam 
tantum in littore. Hinc ainnes Prille' , mox Um- 3 
lavigiorum capax, et ab eo tractus Umbriffi, por- 
Telamon "^ : Cossa ' Volcientium a populo roma- 



uiDo Urbis S74, postu- 
PisanU, agrosqiie pollicen- 
10 Lalina colonia deduce- 

.iviusprodldit, lili. XL. In 
h!o Lucii Caesaris Aiigusri 
liJulieates apiicllaiirur, Cn- 
kiequealii JuHa Pisanee. H. 
tiuerem. Vel. ap. Dalec. 
I. Slrab. Exarem. Eo. 
'raum. Afvtu Slmhq, Ilali 
'ocant. Pisam Florenriaui- 
rfiuit. Habd. 

itiiqae. Etidisoppido, in Pe- 
»0, <ie quo 1. IV, c. 6. Buri- 
IJiier.lib.I,vs.573,sq.rid. 
it.M. nost.ed.T. IV,p.iS5. 



il er, Strabo, loc. cit. et 
. cap. II, pag. 1 1. Aate bos 
ro, i^neid. lib. X. t. 170 ; 



n1 tJpb» 



4 Teulm 



:. Ira libri proba- 
aon^(int<inij,-give,ut Vel. 
cc. Teucaaii. Sicyuuia re- 
n Peloponneso Teutanioa 
t. Stephanus: TiTavtt jupiav 
o»iac nO* it TiuraviDi xi- 
KTeigirurTeutiiiil.sivePi- 
■^ , a Pel, 



11 w adscripta a Ste- 
)s Plinius specrauet. 



\-i.Vada. Nunc Vaii, vicns cum 
portu , in agro Pisano , a Volaterrii 



. Hic 



s Ceoin 



i3. Popitlonium. PtoJeni. lib. III, 
cap. I : n^).uvt&v noXtc. Ex ejus 
ruinis juxta crevjt Plumbinum , 
Piomiino. Ed. 

14. ffoc lentum. Id Srrabo eipli- 
cat, lib. V, pag. ii3, solum hoe 
ex priscis Ktruacorum oppidis si- 
tum fuisse iu litrore asseveranE ; 
qDonicliii ora importuoiu esset. H. 
— Superracaa igitnr est conje- 
ctura Dalecampii qui pro tantum . 
proponebat titiim. En. 

iS. Prille. Lacum Aprilem TO- 
cat AntoD. iu Iiiuer. Marit. Qui 
nuncaboppido, Lago di Cmtiglione. 
Delabitur in en m tacum amnis, q uein 
lacui cognorainem Plinius ficit : in- 
col» Bruiio Todtant. Hinn. 

16. Umbro. Et nunc Omirone: 
inediara fere, Amom inter Tibe- 
rimqiie, secat Etruriam. Inde ad 

Ttlamon. Meminil ejn» Me)a, 

lih. 11, cap. 4. Hodie Trlamoae 

Vecclnn , haud prnCDl a novo. Eb. 

8. Cotsa. Ex ejut 




78 



C. PLINII NAT. HIST. 



no deducta : Graviscae '^, Castrum novum , Pyrgi. Caereta- 
nus '"' amnis , et ipsum Caere intus m. pass. quatuor, 
Agylla a Pelasgis conditoribus dietum ; Alsium*', Fregenae. 
Tiberis amnis a Macra cclxxxiv" m. pass. Intus coloniae: 
Falisca' Argis orta, ut auctor est Cato , quae cogno- 



35 



minatur ' Etruscorum ' , Lucus Feroni» *^ , Rusella- 



Ansedonia : ipsa postmodura in vi- 
cum redacta. «Et desolats msBiiia 
fcBdaCosse,» cecinitRutil. in Itiner. 
a86, (ubi vid. not. Poet. Lat. Min. 
nost. edit. T. IV, p. 119. Ed.) Erat 
urbs EtrurisB Volci, cujus incolas 
Volcientes. Hard. — Cosa noroen 
retinetpropelacum Orbitello, Brot. 

19. Graviscce , etc, Mela, lib. II, 
cap. 4« Pfi^ * Castrumnovum, Gra- 
visccB , Cosa. Ptolem. lib. III , cap. 
I : Koaaat , rpauiaxai , Kaaxpov 
veov) Jlupyct. Fuere igitur oppida 
quatuor. Graviscis excisis successit, 
auctore d'Anvii.le , Eremo di Sant^ 
Agostino; Castro novo, Torre Chia" 
ruccia ; Pyrgis vero, Torre di santa 
Severa. £d. 

90. Cceretanus, Nunc Eri , ut 
recte Leander, et Holsten. contra 
Cluverium. Csere, nunc Cer-vetere, 
oppidum Patrimonii S. Petri. Agyl- 
lamprimum a Pelasgisdictum pro- 
didere etiam Dionys. Halic. lib. I , 
pag. 16, et lib. III, pag. 198, et 
Stephanus. Cato in Excerptis Orig. 
pag. i39, etc. KaipiOTa Dionysio 
dicitur. KaTpe Straboni, lib. V, 
pag. aao. Hard. 

ai. Alsium. AXaiov, xai 4>pExvivta 
Straboni, lib. V, pag. aa5. 111 ud 
nunc Palo est , castrum gentis Ur- 
Siin»4 in Ducatu Bracciani, ab urbe 
Roma XVIII m. p. si Harduinu^s an- 
diatur ; Statua, si Gibrat ; PtUo , si 
M annertus. iBtud la Macarese , seu 



Macaresi, villa Dncit Matbei, haud 
procul ostiis Tiberinis, si apdiantur 
H^rduinus et GiBBAT. Fregenas ab 
Alsio IX M. pass. distare ait Anto« 
ninus. Ed. 

aa. CCLXXXiy M, pqssuum. 
Haec longe a vero distat meiisura, 
nam ccxxx circiter m. pass. estMa- 
cram inter et Tiberim interval- 
lum. £d. 

a 3^ Falisca. Colonia Junonia, quse 
appellatur Faliscos, inquit Fronti* 
nus, lib. de Coloniis, pag. 95. Ab 
Haleso Argivo condita, ut ait Soli- 
nus, cap. II, pag. i3. Nunc est ci- 
vitas Castellana ad Tiberim , Orla 
inter et Romam : aut luec certe ex * 
illius ruinis crevit, qu» prope vi- 
suntur , nom enque retinet Fcdari, H. 

a4> Cato. In libris Qriginum, qai 
interierunt. Hard. 

a5. Cognominatur ^ etc, Ut ab al' 
tera Falisca, quss^quorumdicitqrf 
eo cognomine dirimatur. ASquostp» 
Faiiscos Virgilius appellat, JEnexd» 
VII, 695. Habd. 

3 6. Etruscorum, luciu Feronia, 
Husellana. Vet. apud Dalec. Hetnf 
scorum lucus , Feroniee , cohnia JUU' 
seliana. Ed. 

27. Feroniat, Cui DesB a ferendi* 
fructibus nomen fuit, lucum huncet 
locum sacravere in Capenate agro, 
juxtaViterbium. Vnde Lucosque C^ 
penos, Maro cecinit. Sub oppi^ 
S. Oreste etiamnum visuntor Fer^ 



LIBER III. 79 

na ^^, Senensis ^^, Sutrina **. De caetero ' Aretini * veteres, 3 
Aretini^' Fidentes, Aretini Julienses, Amitinenses ^^ , 
Aquenses^* cognomine Taurini, Blerani , Cortonenses ', 
Capenates^^, Clusini ^^ novi, Clusini veteres, Fluenti- 



niarum vestigia , loco quem D'Air- 
ViuA Petrasanta vocat. Silias XIII, 

84: 

Dives nbi ante omnes colitur Feronia laco, 
Et MMT hmaeoUt flnvialia rura Gapenas. 

H. et Es. 

^.RmellatM^ Sive RuselUe, Apud 
Gregor. VII , lib. III , epist. EccUsia 
Roseiiana^ljiy, 1. XXVIII, cap. 45, 
inoolaB Russ^Iani , Inscriptio Tetus 
apud Holsten. in Ital. antiq. p. 39, 
Coii.. Rvs. Hard. 

119. Senemis. In MSS. Senienses, 
Scribit Brot. ex editionc principe 
S^hmis ; voeabatur quoque Sena 
Julia. Hodie Siena, in Tifscana.ED. 
3o. Sutrina. Colonia Sutrium, 
Frontino, lib. de Colon. pag. 95. 
Vetus inscript. in Tbes, Goltzii, 
Coi.. JuLiA SuTBiHA. Nunc Sutri, 
ad amnem PozoUo. Deductam colo- 
niam post annos septem , quam 
Galli Urbem ceperunt, auctor est. 
VelL lib. I»pag. S.Habd. 

Zi. De ceetero» Hoc est, reliqui 
geaeria oppida, nec jam qoloni»,. 
sed municipia, oppidave Latina. H. 
3 a , Aretini veteres . Inscriptio abi 
Hermolao jam citata : Deguhior ea. 
▲mmxTiiroHUM. vExsRUM.Oppidum 
^f»8«r, Florentiam interPerusiamo 
qse. H4BD. 

33. Aretini Fidentes, AretimJur 
iienses. Cbiffl. Arutini Fidenliores; 
alii Aretini Fklenates, Eorum urbem 
looo dicto hodie CastigUoae Aretiao, 
Juliemium autem loco Giovi Tocato 
sitamAiiMe putat D^Avvii^jt. M«n« 
nertus autem Aretium vetus bis 



romanis coloniis auctum fuisse ait 
et inde incolis triplex nomen Ve- 
teres , Fidentes , Julienses datum 
fuisse. £d. 

34. Amitinemes. Forte Anicien' 
ses : unde lapicidinaB Anicianse , de 
quibus PKnius, lib. XXXVI, cap. 
49. Ignorantur. Hard. 

35. Aquenses, Vet. ap. Dalec. 
Aquaientes. Ab Aquis, Tbermisve 
Taurinis. Aquenses dicti sunt. Hario- 
lantur , qui Aquapendente in Etruria 
oppidum signari boc loco putant. 
ACeutnmcelIis,bocest, Civita Vee- 
chia, propeh»AquensiumTberm» 
abfuerunt. Testis Rutilius in Itiner. 
I, a37 et sq. 

Ad Centumcellas fbrti defleximns Austro : 
Tranqnilla pnppes in statione sedent. 

£t mox , ibid. 349 et sq. 

Nosse jnvat Tauri dictas de nomine Thermas , 
Mec mora difficilis milUbns ire tribus , ete. 

H. et En. 

36. Bierani. Oppidum BXiQpa Pto- 
leoMBO, lib. III, cap. i. I^nnc Biedeij 
in Patrimonio S. Petri. Hard. 

37. Cortonenses. Vet. ap. Dalec. 
Cortonienses. Oppidum Cortona Li- 
Tio , lib. IX , cap. 3 7 , nunc retinet 
nomen in £truria. Hard. et Ed. 

38. Capenates. Tbi fuere , ubi 
nunc est Moriuppo ; juxta FeronisB 
lucum , de qno supra. Sic Holste- 
nius in Ital. Antiq. pag. 5^, post 
L]gcM*ium. H. — Capenam juxta 
urbem Siano sitam fuisse aiunt 
d!Ahyiixb et Mannertus ; additque 
prior loco dicto Citnteiia, Ed. 

^ff, Ciusini, NoTorum oppidum 



8o 



C. PLINII NAT. HIST. 



>4o 



ni praefluenti Arno appositi, Fesulae^^^FerentinumjFescen- 
nia, Hortanum, Herbanum '^-', Nepet'*^ Novem^'* P^g*» 
Praefectura ^^ Claudia Foroclodii , Pistoriura ^^^ Perusia , 



Chiusi , prope Tiberis fontes. Vete- 
rum , nunc fere desertuni, ob insa- 
lubritatem aeris, iu regione cui 
nomen est P^al cie Chiana^ a Clani 
palude proxima. Hos uon re ac 
locoy sed nomine solum invicem 
discrepare censet Holstenius in No- 
tis ad Ital. Antiq. p. 75. At non ita 
sane Veteres censuerunt : nam iu 
fragmento Itinerarii Antonini, iti- 
nere Tiberino , legitur, « Clusio ve- 
tere olim Comersolo : Ctusio novo, 
a quo dictus Clusentinus transitus 
Hannibalis. » De vetere Livius, lib. 
X, a 5, «Clusium, quod Camars olim 
appellabant. » De novo , lib. V , 
cap. 33. Ha.rd. et £d. 

40. Fluentini. Ita MSS. plerique, 
librique editi. At Cbiffl. et Paris. 
Ftorentini^ ut in codicibus quos vi- 
dit, legisse se, si credimus, testa- 
tur Gelenius. Frontinus 1. deColon. 
pag. 93, Coloniam Florentinam de- 
ductam a Triumviris prodidit : et 
Tacitus, Annal. lib. I, cap. 79, 
orasse ait Florentinos, ne Clanis 
solito alveo deraotus, in amnem 
Amum transferretur , idque ipsis 
pemiciem afferret. Tamen in de- 
creto Desiderii Regis ItalisB, apud 
Gruter. p. aao: « Palantes Fluenti- 
noscolIegimus:»quoddeFlorentini$ 
accipiendum est. Hodie incolis /V- 
renze vocata, Gallis Florence. Ha.rd. 
et Ed. 

41. Fesuiie, etc. Fiesoli.F eren- 
tini oppidi ruinse jacent inter Viter- 
bium et Monte Fiascone : nomen 
superest, Ferenti. Fescennia nunc 
Galese, ad Tiberim , in Patrimonio 



S. Petri : nec procul inde Hortanum 
Orta. Hard. 

42. Herbanum. Idem Urbis ve- 
teris nomine insignitum, Orpteto. 
Hard. 

43. Nepet. Nepi, juxta amnem 
Pozzoio , inter Romam et Viter- 
bium. 'SirsiTCL Ptolemso, lib. lU, 
cap. I. In decretis Hilarii Paps, 
Projectus Nepesinus episcopus. Hard. 

44- Novem pagi. Supra Centum- 
cellas, hoc est, Civita yecchia^ ad 
fontes Minionis amnis, ii Mignone, 
positi : praefectursB Claudise attri- 
buti. Hard. 

45 . Prcefectura Ciaudia Foroclodii 
in quibusdam Prasfectura Claudia^ 
Forum Ciaudii ; ap. alios Forum 
Cassii. Ed. — Nunc est Orioio , 
in Ducatu Rracciani. Apud Opta- 
tum , Domitianus a Foro Claudii , 
inter Episcopos qui sederunt ju- 
dices in causa Donati. Caeterum 
prsefecturse a coloniis municipiisque 
omnino diversse. Ex pluribus con- 
stare videntur vicis oppidisque mi- 
noribus, eodem ad petenda jura 
convenientibus. Sic novem pagi 
Claudise adscribuntur. In iEgypto 
Praefecturas oppidorum Nomos vo- 
cabant, ut dicemus lib. V. « Prse- 
fecturae , inquit Festus , bse appel- 
lantur in Italia, in quibus et jus 
dicebatur, et nundinse agebantur, 
etc. » Hard. 

46. Pistoriumjetc. Nunc Pistoia, 
Perugia , Sovana , et Saturnia distrut- 
ia. Ptolemsco , lib. III , cap. i , 
ntoTupia, nepouata, 2ouava, Saroup- 
vtava xoXMvta. Hard. 



LIBER III. 8i 

enses, Saturnini qui antea'*^ Aurinini vocabantur, 
rtani^^, Statones"*^, Tarquinienses ^% Tuscanienses ^', 
lonienses \ Veientani", Vesentini ^"^, Volaterrani ^^, 
entini cognomine Etrusci, Volsinienses . In eadem 
j oppidorum veterum nomina retinent^^ ^igri, Cru- 
inus, Caletranus. 



Antta, Sic Ghiffl. codex ; legi- 
ie ap. Dalec. et £lz. £d. 

Subertani. Slc MSS. omnes, 
ssique Ubri ante Hermolauniy 
Suderbo Ptolemaei lib. III, 
[, Sudertani scripsit. Nos Su- 
i auleponimus, quoniam id ei 
o , quod Sovretto hodie appel- 

peraccoramodatum nomen 
ubere , quo circumjectus ager 
lat. Situm est autem oppidum 
to , prope Sovana , haud pro- 
nne Flore, H. et £d. 

Statones. Oppidum 2raT(dvia, 

iiensis lacus accolee, de quo 

s, lib. II> cap. 96 , in Du- 

^astrensi , le duche de Castro, 

lacu Olpita fluvius manat. H. 

Tarquinienses» La Tarquiniaj 
rupte la Turchina, Ptolemaeo, 
[I , cap. 3y Tapxoutva. In Pa« 
110 S. Petri, infra Viterbium. 
3retis Hilarii Papse, Apuleius 
imensis. Hard. 

, Tuscanienses. Hodie Tosca» 
in Ducatu Castrensi. In Gonc. 
|[onensi , in Gallia , loannes 
lensisy tom. VII Gonc. anno 
pag. aSi. Hard. 

Vetulonienses. Horum oppidi 
anomenpriscum retinent,f^tf- 
sapra Plumbinum. GustuXci»- 

Dionysio Halic. lib. III An- 
om. pag. 189. Habd. 
. yeientani, A Verento oppi- 
lunc f^arentano et f^alentano , 

II. 



in Ducatu Gastrensi. Frobenius, 
aliique post eum , f^eientani pro 
Veretanis scripsere. Habd. 

54* ^esentini, Vet. apud Dalec. 
Vasentini, £d. — Haud procul a 
Veientanis. Oppidum hodie Bison^ 
tia^ ad ripam Volsiniensis lacus, 
Lago di Bolsena, H. et £d. 

55. f^oSaterrani, Oppido oomen 
Folterra : olim Volaterra , in £tru- 
ria. — " In libris editis, Folaterrani 
cognomine Etrusci^ Volcentinis pres- 
termissis : at eosdem ex Chiffl. co- 
dicis fide restituimus, probe gnari, 
preeter £truscos Volaterranos esse 
nullos uspiam : neque eo proinde 
cognomine discerui ab aliis necesse 
fuisse. Volcentinos autem , seu Vol- 
centanos , et in Lucanis Plinius 
commemorat , cap. 1 5. lidemjiaud 
dubie sunt Volcentini isti, quo- 
rum urbi apud Ptolem. lib. lU, 
nomen est OudXxoi, quod quidem 
ad lacum Aprilem situm fuisse pu- 
tant,hodieque Grosseto yocatur. H. 

56. f^olsinienses, Flor. libro I, 
cap. a I , f^olsini. Valer. Max. lib. 
IX, cap. I, a, f^oisinenses, Dalbc. 

57. Betinent agri. Ambo nunc 
incerti situs. H. — ^ Cave autem ne 
Crustuminu m istum £truri£ agrum 
cum alio cognomine agro confun- 
das in Latio sito Grustumerio- 
que urbi circumjecto, et de quo 
mox insequenti capite dicemus , 
nota 9. £d. 

6 



82 C. PLINII NAT. HIST. 

IX. Tiberis, anteaTybris appellatus, et prius Albula', 
e fnedia fere longitudine Apennini, finibus Aretinoruin 
profluit : tenuis prin)o,nec nisi piscinis corrivatus emissus- 
que , navigabilis , sicuti Tinia' et Glanis influentes in eum, 
novenorum ita conceptu dierum , si non adjuvent imbres. 
Sed Tiberis propter aspera et confragosa, ne sic^ quidem, 
praeterquam trabibos verius quam ratibus, longe meati- 
bus fertur, per centum quinquaginta millia passuum non 
procul Tiferno, Perusiaque, et Ocriculo , Etruriam aB 
Umbris ac Sabinis : mox ^ citra tredecim millia passuum 
Urbis, Veientem agrum a Crustumino^, dein Fidenatem 



IX. I. Jlbula,Y arro, lib. IV, de 
Ling. Lat. pag. 1 3 : « Sunt qui Ti- 
beris priscum nomen Latiuum Al- 
bulam vocitatum litteris tradant : 
posterius propterTiberinum regem 
Latinorum mutatum , quod ibi in- 
terierit : nam boc ejus , ut aiunt , 
sepulcrum. » Idem prodidit et Li* 
vius ) lib. I , cap. 3 ; Ovid. lib. III 
Fastor. etc. Hard. 

i.Tinia et GlanisSVet. ap. Dalec. 
Tinia et Glanius. Ed. — ^Tinia Tsvea; 
Straboni,lib.V pag. a 37. H. — Male 
editio princeps , Trima ; aliae , Ti- 
nia. Recte emendavit Cl. Rezzoni« 
cus , Timia, Servat nomen , et dici- 
tur Timia. In fiuvium Topino influit 
prope oppidum Cannara. Glanis, 
La Chiana. Brot. 

3. Novenorum. Postquam diebus 
novem cohibitse fuerint eorum am- 
nium aquae in piscinis, in quas de- 
ducti et corrivati fuerunt, ut inde 
emissi largius fluant. H. — Unde 
patet , ut animadvertit Bfoterius » 
antiquis notam fuisse artem aliquam 
molium, gallice) les dcluses, £d. 

4. Ne sic quidem. Sublntellige , 
navigabilis. Hard. 



5. Longe meatihus. Scrib. longe 
meabilis , ex MS. Reg. a , editione 
principe , et Cl. Rezzonico. Brot. 
— Vet. apudDalecamp. iongu mea- 
tibus. £d. 

6. Ocriculo.Yet. ap. Dalec. Otri- 
cnlo. Item Chiffl. £d. 

7. Mox citra. Antequam Tiberis 
ad sextum decimum lapidem ab 
Urbe perveniat. Hi — In MS. Reg. 
et editione principe , « citra xvi 

• millia », quod mallem. Brot. 

8. ^eientem.^lz.J^eientumagrum. 
£d. — Is ager in £truria fuic , cis 
Tiberim, in ea regione, in qua 
nunc insula, /.(o/a, est,Famesiarum 
pagus : ut recte vidit Holstenius, 
in Ital. Antiquit. pag. 53 et 55. A 
Veiis nomenVeiens ager accepit. H. 

9. A Crustumino. Fuit hic ager 
ultra Tiberim, a Crustumino £tru- 
risB agro , qui cis Tiberim fuit , de 
quo in fine snp. cap. diversns. 
Nomen habet a Grustomerio, de 
quo mox. Hard. — Huic enim ur^ 
bi circumjectus fuit ager ille , ad 
flumen Alliam, hodie Alia vocatum, 
et imperio tam funesta Gallornm 
victoria clarum. £d. 



LIBER tll. 83 

Latinumque a Vaticano" dirimens : sed infra" Aretinum 
Glanim duobus et quadraginta fluviis auctus, praecipuis 
autem Nare et Aniene, qui et ipse navigabilis Latium in- 
cludit a tergo : nec minus tamen aquis " ac tot fontibus 
in Urbem perductis : et ideo ' quamlibet magnarum na- 
vium ex Italo mari capax, rerum in toto orbe nascentium 
mercator placidissimus, pluribus prope solus , quam caeteri 
in omnibus terris amnes, accolitur, aspiciturque villis. 
NuUique fluviorum minus licet, inclusis utrimque lateri- 3 
bus: nec tamen ipse pugnat, quanquam creber ac'"* subitus 
incrementis, et nusquam magis aquis quam^in ipsa ^ Urbe 
stagnantibus. Quin immo vates intelligitur potius ac mo- 
nitor, auctu semper religiosus verius ' , quam saevus. 

Latium^^ antiquum aTiberi Circeios' servatum'^ est, 4 



10, u4 f^aticano, Qui cis Tiberim 
fuit , ab Roma versus septemtrio- 
nem , et in vetere Etruria. Liv. lib. 
X, cap. 26. Ha.rd. 

1 1 . Sed infra Aretinum , etc.Vel. 

Intra Tiniam et Gianim, Lego , 

ullra Tiniam item Glanim e duobus 

quadraginta , etc. Dai.ec. — Sed 

a confluente Glanis , qui in finibus 

Aretinorum oritur , ad mare usque, 

Tiberis duo et XL excipit fiumi- 

na : quorum praecipui sunt Nar, 

ipseque Anio , qui item navigabilis 

includit a tergo Latium. Quin nec 

minora incremeuta Tiberis adeptus 

ex tot aquis ac fontibus Romam 

deductis : ideoque mercator rerum 

toto orbe nascentium placidissimus, 

ut qui quamlibet magnarum navium 

sit capax , pluribus prope solus ac- 

colitur aspiciturque villis. Hard. 

12. Aquis ac tot fontibus* £men- 
dabat Menagius, tot aquis ac fon» 
tihus, £d. 

i3. JS^ ideo. Scribendum cense- 
bat Menagius est ideo, £d. 



14. Ac subitus. Legimus cum 
eruditissimo viro Broterio subitus 
incrementis ex MS. Reg. 5 , et edit. 
principe. Male emendatum in re- 
centioribus , subitis. Malebat etiam 
subitus Harduinus ; illud autem re- 
ponere non ausus fuerat; legebat 
autem Dalec. crebris ac subitis. Ed. 

i5. In ipsa urbe. Anno U. C. 
565,duodecies Campum Martium, 
et plana urbis inundavit. Liv. lib. 
XXXVIII, cap. 2 8. Hard. 

1 6. Religiosus. Quoniam non tam 
mala infert per se , quam ea prs- 
sagit , quse sacris averti , ac religio- 
nibus expiari oporteat. H\rd. 

17. Latium antiquum. Nunc pri- 
mam Italiae regiouem describere 
instituit. Latium fuit et antiquum, 
et novum. Antiquum, ad Circeios: 
ad Sinuessam usque pertinuit no- 
vum. Ita cum Plinio Strabo , lib.V, 
pag. a 3 1 . Hard^ 

r8. Circeios. Chiffl. Cerceios. Ed. 
19. Servatum. Vet. apud Dalec. 
usque observatum. En. 

6* 



84 C. PLINII NAT. HIST. 

mille'" passuum quinquaginta longitudine. Tam tenues 
primordio imperii fuere radices. Colonis saepe mutads, 
tenuere alii aliis temporibus, Aborigines*\ Pelasgi, Ar- 
cades, Siculi, Aurunci, Rutuli. Et ultra Circeios" Volsci , 
Osci, Ausones, unde noraen^ Latii processit ad Lirim 
amnem. In principio est Ostia, colonia a romano'^ rege 
deducta. Oppidum Laurentum^^ lucus Jovis^^ Indigetis, 
amnis Numicius, Ardea a Danae Persei matre condita. 
5 Dein quondam Aphrodisium '^, Antium colonia'^ Astura^ 



ao. Mitle passuum quinquaginta 
longUudine, Scribo L. M. pass. lon' 
gitudine, Male MS. Reg. 2, M. P. 
L. longitudine : unde in editione 
principe milie p. et in recentiori- 
bus, mille passuum quinquaginta ton- 
gitudine, Emendandum fuit L. M. 
passuum, Immo maUem , sexaginta 
miilia passuum longitudine, Tot enim 
sunt locorum millia; si loca ipsa 
inspiciasy tabulamque geographi- 
cam Cl. BosGOViCH accuratissimam 
dimetiaris inter Tiberis ostia et 
Circeios , nunc S. Felice , ad radi- 
ces Circeii montis, monte Circelio. 
Brot. 

a I . Aborigines , etc. Et bsc So- 
linus, cap. 11, pag. 12. De ca porro 
voce, Sex. Aurel. Victor. in Orig. 
Gentis Rom. pag. a6 : «Aborigines 
appellati, inquit,6raca scilicet ap- 
pellatione, a cacuminibus montium, 
quse illi opv) vocant : alii volunt eos, 
quod errantes illo venerint , primo 
Aberrigines : post mutata litteraf 
altera aderapta , Aborigines cogno* 
minatos. • Hausit hoc a Dionyt. 
Halic. lib. I, Antiq. Rom. pag. 9. 
H4RD. 

22, Circeioi, Chiffl. Cereeios, Ki>. 

a3. Nomen Latii, Sio in Chiffl. 
Legitur ap. Daltc. et £U. nomeH 



modo Latii, Pro Yoce modo propone- 
bat Menagius demum, Ed. . 

a4* -^ Romano Rege, Anco Mar- 
cio, ut Livius docet, lib. I, cap. 
33. Festus item, verbo Ostia, H. 

3 5. Laurentum. Auptvrbv Dionys. 
Halic. lib. I, pag. Si, S, Lormzo, 
medio inter Ostiam Antiamque 
intervallo. Holsten. Hsec Laurentia 
Maronis arva, Hard. 

2 6 . Lucus Jovis, Ubi sacellum fuit, 
cujus inscriptio , « Patri Deo Lidi- 
geti, qui Numicii amnis.undas tem- 
perat : narpb; 8eou x^^^^^^ ^C iroTa- 
fi.ou No[Atxiou ^6U{i.a ^tt^rti. » Auctor 
Dionys. Halic. lib. I, pag. 52. Ar- 
deam is amnis alluit, quod nunc 
Castrum Cssarinse gentis , cum 
yetere appellatione Ardea, Virgi- 
lius, iEneid. lib.VII, ys. 4 10» Pii- 
nio prseivit, et Solino , cap. 11, 
pag. \2. Hard. 

27. Apivrodisium. Hoc est, Ve- 
neris templum olim , nunc vestigia 
tantum. Ha.rd. 

a8. Antium, Nunc quqniam sola 
supersuut rudera, Anzio rovinato 
Itali accoln vocant. Hard. 

2g*Astura. Kt insulae nomen ho- 
dic, et amni manet. Festus: «Stu- 
rn fluincn in agro Laurenti est, 
quod quidara Asturam vocant. » H. 




LIBER III. 85 

flumen et insula. Fluvius Nymphaeus '', Clostra ' Romana. 

Circeii^' quondam insula immenso quidem mari circum- 
data, (ut creditur Homero") at nunc planitie. Mirum 
est, quod hac de re tradere hominum notitise possumus. 
Theophrastus ^^, qui primus externorum aliqua de Ro- 
vnanis diHgentius scripsit : (nam Theopompus, ante quem 
i^emo mentionem habuit , Urbem duntaxat a Gallis ca- 
ptam dixit : CUtarchus ab eo proximus , legationem tan- 
tum ad Alexandrum missam : ) hic jam plusquam et 
fbma^^, Circeiorum^^ insulee mensuram^' posuit stadia 
octoginta, in eo volumine, quod scripsit Nicodoro Athe- 



' — Sic qaidem Harduinus ; ego au- 
temin mappis probatissimis flumen 
^odie Canal di Conea dictum repe- 
ri, insolamque inter ejus brachia 
sium nullo nomine designatam. £d. 
3o. NyTnph4Bus. Nunc La Ninfa 
<^citar : cujus verum ostium inter 
^irceiosetTerracinam : altero quod 
Plinii Btate fuit, ad fiEmces kcus 
^ogUam, arena oppleto. Holsten. H. 

3i. Ciastra. Latii veteris limes, 
^ clanstni antiqni Imperii, ad 
*^<»ercendos Yolscos. Vel claustra 
«orsan ostio Nymphari amnis oppo- 
^^^f nt Holstenius conjicit, contra 
^^ Oceaniy ne oppleretnr arena : 
9<H>d pMea nihilominus effectnm 
^hIbd. 

3 s . Cireeii, Oppidom Y olscomm 
^^tf KifKCtta «qXic Dicmysio Halic. 
y^. \iii, pag. 490, cojns in mde- 
'^as nimc pagos est5. FcUeita, in 
'^dicibss Corceii montis , MoaU 
^^«r>cc£b». Hic Ciice Solis fiiia credi- 
^ habitaaBe. Diooys. lib. IV, pa^ 
^6o.Qabd. 



33. Hn m enf , Odyas. », t. 194- 
Non intdleKit Homcmm hoc loco 
^lnuH. GiiiQcs inMb, ip«a Tdliis 



est , Oceano magno circamdata 
quam Atatav vocat, versu i3S, et 
X, 70. Ipsa est, inquamy quae fu- 
(rtHttcc Ata ab eodem vocatur, X, 
versu 3oo, quoniam gignit quid- 
quid opus est alendis mortalibus. 
Fratrem Circo dedit Homeras, fi» 
versu 137, quem yEeten, A^i^mv, 
hoc est , terrestrem , vocat. Ambos 
fingit ex Sole geuitos , et Nyropha 
Persa, Oceani filia. Hic Circes, sive 
Telhiris frater , vigor est tellari in* 
situs, ex Sole inprimis , qoem ali 
finxere aqnis Oceani. Habd. 

34. Th£ophrastui. Libro V, Hist. 
pbmt. cap. 9. HAftD. 

35. HicjampUuquam.Theophn' 
stosy ioqoit, Circeioram iosolfi 
meosoram tradendo, certios qoam 
e fama incertoqoe raoiore , prodi' 
dit de ea. HAao. 

36. Ei fitma. Volebat Menagios 
ad anctoris marginemf exfama. £d. 

37. Cireeiorum, Cbifil. Ceresio» 
rum. £d. 

38. Measuram patmit stadia octO' 
giiUa. Hoc est, x. ai. p. Nam volgr^ 
▼ni stadia in miliiafio rcmiaiio 
compntantnr* Ed. 



^ X 



84 C. PLINII NAT. HIST. 

t 

mille''' passuum quinquaginta longitudine. Tam tenues 
primordio imperii fuere radices. Colonis saepe mutatis, 
tenuere alii aliis temporibus, Aborigines*\ Pelasgi, Ar- 
cades, Siculi, Aurunci, Rutuli. Et ultra Circeios" Volsci , 
Osci, Ausones, unde nomen^ Latii processit ad Lirim 
amnem. In principio est Ostia, colonia a romano'^ rege 
deducta. Oppidum Laurentum^^ lucus Jovis'^ Indigetis, 
amnis Numicius, Ardea a Danae Persei matre condita. 
5 Dein quondam Aphrodisium '', Antium colonia*^, Astura^' 



ao. Mitle passuum quinquaginta 
longitudine. Scribo L, M, pass, lon' 
gitudine, Male MS. Reg. •x, M, P. 
L, longitudine : unde in editione 
principe milie p. et in recentiori- 
bus, mille pa^suum quinquaginta lon^ 
gitudine, Emendandum fuit L. M. 
passuum. Immo maUem , sexaginta 
miliia passuum longitudine, Tot enim 
sunt locomm millia; si loca ipsa 
inspiciasy tabulamque geographi- 
cam Cl. BosGOYicH accuratissimam 
dimetiaris inter Tiberis ostia et 
Circeios , nunc S, Felice , ad radi- 
ces Circeii montis, monte Circello. 
Brot. 

3 1 . Aborigines , etc. Et bsc So- 
linus, cap. 11, pag. 12. De ca porro 
voce, Sex. Aurel. Victor. in Orig. 
Gentis Rom. pag. a6 : «Aborigines 
appellatiy inquit,6raca scilicet ap- 
pellatione, a cacuminibusmontium, 
quse illi opv) vocant : alii volunt eos, 
quod errantes illo venerint , primo 
Aberrigines : post mutata littera^ 
altera adempta , Aborigines cogno- 
minatos. • Hausit hoc a Dionys. 
Halic. lib. I, Antiq, Rom. pag. 9. 
Hard. 

%%. Circeios, Chiffl. Ccrceios. £d. 

9 3. Nomen Latii, Sic in Chiffl. 
Legitur ap. Dalec. et Elz. nomen 



modo Latii, Pro voce modo propone- 
bat Menagius demum, Ed. , 

a4. ^ Romano Rege, Anco Mar- 
cio, ut Livius docet, lib. I, cap. 
33. Festus item, verbo Ostia, H. 

3 5. Laurentum. AcopevTov Dionys. 
Halic. lib. I, pag. Si, S, Lorenzo, 
medio inter Ostiam Antiamque 
intervallo. Holsten. Hsec Laitrentia 
Maronis arva. Hard. 

26. Lucus Jovis, Ubi sacellum fiiity 
cujus inscriptio , « Patri Deo Indi- 
geti , qui Numicii amnis.undas tem- 
perat : narpb; 8eou x^ovicu 8; irora- 
{1.0U No[Aixiou ^8Ufi.a ^ttTTti* * Auctor 
Dionys. Halic. lib. I, pag. 52* Ar- 
deam is amnis alluit, quod nunc 
Castrum Cssarinse gentis , cum 
vetere appellatione Ardea, Virgi- 
lius, iEneid. lib.VII , vs. 4 10, Pii- 
nio prseivit , et Solino , cap. n , 
pag. la. Hard. 

37. Aphrodisium. Hoc est, Ve- 
neris templum olim , nunc vestigia 
tantum. Hard. 

a8. Antium, Nunc quqniam sola 
supersunt rudera, Anzio rovinato 
Itali accolsB vocant. Hard. 

2Q,Asiura. Et insulae nomen ho- 
die, et amni manet. Festus: «Stu- 
ra flumen in agro Laurenti est, 
quod quidam Asturam vocant. » H. 



LIBER III. 85 

n et insula. Fluvius Nymphaeus °, Clostra ' Romana. 
ii^^ quondam insula immenso quidem mari circum- 

(ut creditur Homero ) at nunc planitie. Mirum 
[uod hac de re tradere hominum notitise possumus. 
phrastus^^, qui primus externorum ahqua de Ro- 
s diligentius scripsit : (nam Theopompus, ante quem 
• mentionem habuit , Urbem duntaxat a GalUs ca- 

dixit : Chtarchus ab eo proximus , legationem tan- 
ad Alexandrum missam : ) hic jam plusquam et 

, Circeiorum ^ insulee mensuram posuit stadia 
inta, in eo volumine, quod scripsit Nicodoro Athe- 



quidem Harduinus ; ego au- 
mappis probatissimis flumen 
Canal di Conca dictum repe- 
ulamque inter ejus brachia 
lullo nomine designatam. £d. 

Npnphceus, Nunc La Ninfa 
' : cujus verum ostium inter 
>s etTerracinam : altero quod 
letate fuit, ad fauces kicus 
'«*, arena oppleto. Holsten. H. 

Clastra* Latii veteris limes , 
listra antiqui Imperii, ad 
Ddos Volscos. Vel claustra 
ostio Nymph»! aranis oppo- 
t Holstenius conjicit, contra 
ceani, ne oppleretur arena : 
postea nihilominus efTeotum 

HD. 

Circeii, Oppidum Volscorum 
.ipxaia iroXt( Dionysio Halic. 
n, pag. 4^0, cujus in rude- 
lunc pagus est S, Felicita , in 
>a8 Girceii montis , Moate 
9, Hic Circe Solis filia credi- 
bitasse. Dionys. lib. IV, pag. 
[a&d. 

Homero, Odyss. x,y. 194. 
Dtellexit Homerum hoc loco 
I. Giroes iiisulay ipsa Tellus 



est , Oceano magno circumdata 
quam Atatav Yocat, versu i35, et 
X, 70. Ipsa est, inquamy quae fu- 
(Ttllttcc Ata ab eodem vocatur, X, 
versu 3oo, quoniam gignit quid- 
quid opus est alendis mortalibus. 
Fratrem Girc» dedit Homerus, ft, 
versu 137, quem ySeten, Ati^tviv, 
hoc est , terrestrem , vocat. Ambos 
fingit ex Sole genitos , et Nympha 
Persa 9 Oceani filia. Hic Girces, sive 
Telhiris frater , vigor est telluri in- 
situs, ex Sole inprimis , quem ali 
finxere aquis Oceani. Habd. 

34. Theophrastus, Libro V, Hist. 
plant. cap. 9. Hard. ' 

3 5 . Hicjam plusquam, Theophra- 
stus, inquit, Girceiorum insulss 
mensuram tradendo , certius quam 
e fama incertoque rumore , prodi- 
dit de ea. Hard. 

36. Et fama. Volebat Menagius 
ad auctoris marginem, exfama, Ed. 

37. Circeiorum. Ghiffl. Cerceio» 
rum, £d. 

38. Mensuram posuit stadia octo- 
ginfa, Uoc est, x. m. p. Nam vulgo 
Yiii- stadia in miiliario romano. 
computantur. Ed. 

6' 



86 C. PLINII NAT. HIST. 

niensiuin magistratu^^; qui fuit Urbis nostrae ccccxl 
anno **. Quidquid est ergo terrarum , praeter decem millia 
passuum prope ambitus"^*, adnexum insulas, post eum 
annum accessit Italiae. 
g Aliud ' miraculum : A Circeiis ^ palus Pomptina 
est , quem locum xxxiii^ urbium fuisse Mucianus ter 
Consul prodidit. Dein flumen Ufens^ supra quod Ter- 



39. Magistratu. M^gistratum ge- 
reute. Tres simul fuisse Athenien- 
sium Magistratus annuos , nisi quis 
eorum intra annum e vita decede- 
ret, nummi antiqui testari viden- 
tur, in quibus plerumque tres ap- 
pellaut. Ejusmodi est ille, quem 
Goltzius in Grsecia refert, Tab. xiv, 
in quo hic ipse Nicodorus videtur 
notari. Sic enim habet : A 0e. hoc 
est , ASvjvaiwv 06a , yi theniensium 
Dea; Minerva scilicet. Deinde ma- 
gistratuum nomina : A^PO0E. 
NIKOAa AIO. Dorotheus, Ni- 
codorus , Diogenes.Hkni}. 

40. CCCCXL anno, Ita MSS. 
omnes , Reg. Colb. Paris. et Chiffl. 
Quin ipse Plinius, lib. XIII, cap« 
3o , et lib. XV, cap. i , hunc ipsum 
annum signat. Hoc uno in loco per- 
mutatisnumeris libri impressi, quos 
inter Dalec. et Elz. habent CCCC. 
LX. Quin et illud paulo ante , quod 
scripsit Nicodoro Magistratui mutare 
ausi non sumus , quum sic habeant 
libri omnes manuscripti , et editi : 
tametsi neque inscripsisse cuiquam 
librum suum de plantarum bistoria 
Theophrastus videtur. H. et Ed. 

4 1 . Prope ambitus. Vet. ap. Da- 
lec. propinqui ambitus. Hard. 

I. Aliud miraculum. Glossema 
hae voces sapiunt : videnturque ex 
ora libri in textum irrepsisse. Nisi 
quis referri haec malit ad illa priora. 



Mirum est tjuod de re, etc. quibus 
ista modo respondeant , Aiiud mi' 
raculum. Nam quod accessisse Italia 
proxime ante haec verba dicitur, 
spatium illud terrarum. intelligen- 
dum est , quod retrogresso mari 
eo , quo Circeii olim circumdaban* 
tur, accessit Italiae, sive continenti: 
quum mox,vice versa,locum xxxiii 
Urbium Pomptina palus obtineat 
H. — In Dalec. et EIz. sequuntur sn- 
periorem periodum , nullo inter- 
jacente intervallo , verba baec aliid 
miraculum : ita ut legatur : Accessit 
ItalicB aiiud miracuUtm. Ed. 

a. Circeiis. Chiffl. Cerceiis. Ed. 

3. Pomptina.Yel , ut alibi, ipsi- 
que Festo, Pontina. Nomen suum 
servat. In agro Pometino , h tS Uo- 
{i.evTiv(i>v 'Ki^m fuit ^i, inquit Dionys. 
loc. cit. cui nomen a Suessa Pome- 
tia, Volscorum urbe mediterranea. 
De hac palude dicemus iterum, 
lib. XXVI, cap. 9. Hard. 

4. XXXIII. Sic in Chiffl. Apud 
Dalec. et Elz. Diginti trium. £d. 

6. Ufens. Vibius Seq. pag. 338, 
Ufens Terracince proximus. Sil. Ital. 
VIII, V. 38i: ■ Liventes cano per 
squalida turbidus arva Cogit aquas 
Ufens , atque inficit sequora limo. * 
In MSS. flumen Ufcntum. Amni no- 
men il Portatore : Terracina sunm 
retinet. De vetusta Anxuris appel- 
latione Festus Liyiusque. Hinc Ju- 



LIBER III. 87 

a oppidum, lingua Volscorum Anxur dictum : et 
fuere Amyclae', a serpentibus deletae. Dein locus 
ncae , lacus Fundanus^, Caieta portus. Oppidum 
liae", Hormiae" prius olim dictum : ut*' existimavere, 
ua Laestrygonum sedes. Ultra*^ fiiit oppidum Pyrae: 
lia Minturnae '"*, Liri'^ amne divisa, Glani appellato. 



Anxurus , apud Maronem , 
l. lib. VII, versu 799. H\rd. 
Ubi. Volebat Dalec. ibi^ e 
le Variorum. Ed. 
Amyclce. Haec rursum Pli- 
i.VlII, cap. 43.Vide Serviutn 
id Maronis, Tacitis regnavit 
is: iEneid. lib. X , vs. 564- 

Speluncce. Amyclsese, iu lit- 
Dsitse , hodie Sperlonga : unde 
Amyclano nomen , Mare di 
nga. Hard. 

Fundanus. II Lago di Fondi^ 

pido cognomine , quod v. m. 

lari distat. Hard. 

Formis. Ubi nunc oppidum 

in intimo Caietani , seu For- 

sinus recessu. Caieta, hodie 

. Hard. 

. Hormice prius olim dictum. 
it in Dalec et Elz. yerha. prius 
1. Ed. 

. Ut existimavere. Homerus 
\. X ; Ovid. lib. XIV Metam. 
is cap. II , pag. 1 4 9 Plinium 
is. Laestrygonas ab Homero 
cilia, in qua tantum fuere, 
atos fuisse ait Harduinus, ut 
em doceat tam ab his qui con- 
em incolerent,quam ab his qoi 
3nt in insulis, aspera multa 
lisse. Parum arridet mihi ista 
tretatio et prseferenda videtur 
Jtura quam proponit Poiirsi- 
E SivHY, LsBstrygonas nempe 



qui postea Siciliam incoluerunt, in 
eam* venisse ex Italia , quam anti- 
quitus teouerant. Sic enim Siculos 
ek9(aSa*transissein Siciliam, quam 
a SitraVlii^^ Hispanic^ gente, habi-* 
tatam invenerunt, nos docet Dio- 
nys. Halicamass. Ed. 

i3. Uttra fuit oppidum Pyrat. 
Chiffletii codex , Ultra fuit oppidum 
Pylo. Dirutum jam tum sevo suo 
innuit: et de eo sane ceteri scripto- 
res silent. Unde ignoratur omnino 
situs ejus. Ed. 

i4> Mintumce. Ubi nunc Liris 
scapha trajicitur, fere in ejus ostiis : 
unde loco nomen , La barca del 
Garigliano. Idem Glanis sive Cianis 
olim appellatus. Strabo, lib. V, pag. 
a33. AetpU 7c0Tafi.bc, KXdcvtc ^* i%9r 
XetTO irpo'T8pov. Unde hic Clani le- 
gere vult Broterius. Aiius ab amne 
Glani, quem propterea Aretinum 
Plinius cognominavit pauio supe- 
rius ; hoc cap. ut ea nota ab isto 
Clani , qui Liris est , sejungeret. 
Mintumas dednctam coloniam au- 
ctor est etiam Livius, lib. X, cap. 
ai, et Ptolem. )ib. III, cap. i. 
Velleius , lib. I : « Q. Fabio quin- 
tum , Decio Mure quartum Coss. 
quo anno P^rrrhus regnare coepit , 
Sinuessam Mintumasque missi co- 
loni. * Hard. 

i5. Liri amne dimuy Glani aj*^ 
pellato. Dalec et EHz. Glanico ap^ 
peltato. Alias Clanio. Ed. 



88 C. PLINII NAT. HIST. 

Oppidum Sinuessa' , extremum in adjeclQ'^ Latio,quain 
quidam Sinopen dixer^ vocitatam. 

Hinc felix illa Campania est. Ab hoc * sinu incipiunt 
vitiferi colles, et temulentia nobilis^ succo per omBes 
terras inclyto, atque (ut veteres dixere) summuni Liberi 
Patris cum Cerere certamen. Hinc Setini et Caecubi 
protenduntur^ agri. His junguntur Falerni , Caleni. Dein 
consurgunt Massici^, Gaurani^, Surrentinique montes. 



)T r 



i6. Sinuesfa, Saper8un| ipijentis 
oppidi rudera , prope qi^teUam 
Rocca di Mondragone : medio ferme 
intervallo inter ostiaLiris, et Sa- 
yonis. Livius loc. cit. « Placuit^ ut 
due coloni» deducerentur : una ad 
ostium Liris fluvii , qu» Minturna 
appelJata : altera in saltu Vestino 
Falemum contingente agrum , ubi 
Sinope dicitur Grseca urbs fuisse , 
Sinuessa deinde ab colonis Roma- 
nis appel^ta. » Ed. 

1 7* In adjecto. In novo Latio , 
qaodvet^iaqjunctum est. Sinuessa 
alioqui id confinio Latii Gampa- 
niseque posita, alterutri, ut fit, 
adjudicatur : nunc quidem Latio ; 
GampanisB, lib. XXXI, cap. 4. H. 

I. Ab hoc sinu. Ab boc terra- 
mm tractu , quo Latium novum 
diximus continQri. Hunc locum non 
intellexit Gamillus Peregr. qui moz 
legendum censuit, Hinc Vescim^ et 
Cteditii, pro Sctini, et Cascubi^ pag. 
139 et i43>. Habd. 

a. Nobilis su/cco, Elz. nobiles , 
succo, £d. 

3. Setini, et Cascubi, kh. oppido 
Latii noyi,quod SiQTta PtoIemaBO,lib. 
in, cap. I y dicitur, uunc Sezza^ Seti- 
nus ager : GsBcubus , a Gaecubo op- 
pido, quod t6 Katxou6ov Straboni, 
lib.y, p. aSS, inter Gaietanum si- 



num,oppidumqueFundanam. Hidc 
vina Setina et GsBCuba, de quibiu 
lib. XlVy cap. 8. Setias sitomMar^ 
tialis edocet, lib. XIII, Epigr. 109. 
« Pendula Pomptinos qus spectat 
Setia campos. » Hard. 

4. Protenduntur, Sic in Chiffl. 
cx>dice ; apud Dalecamp. et Elize?. 
obtenduntur, Ed. 

5. Falemi , CalenL Falerniis 
ager a Massici montis radicibus, de 
quo mox , in latam planitiem : Ca- 
lenusa Galeno oppido,.nunc Calviy 
citra Gapuam » versua septemtrio- 
nem protendebatnr. Hard. 

6. Massici, Nunc Monte Marsko^ 
vino suo nobilisyquod Muscatellam 
incolsB vocant. Pars iliius montis 
extrema , Rocca di Mondragone , de 
qua paulo antea. H. -~ Hsbc loca 
et Falemus ager , nunc maxima ex 
parte sterilia sunt , ibi tamen fit 
adbuc vinum non insuave , si sit 
vetus. Ed. 

7. Gaurani, Vibius Seq. pag. 
343 : Gaurus mons CampanUs, Sic 
etiam Liv. libro VU, capite 3«. 
Nunc Monte Barbaro , inter Puteo- 
los, et Lucrinum lacum. Camill. 
Peregr. pag. a3i. Hard. 

8. Surrentini. Qui Surrento op* 
pido imminent, de quo mox. Hinc 
vina Surrentina^ de quibus Plin. 



LIBER 111. 89 

jaborini ^ campi sternuntur , et in delicias alicae '"" 8 
latur messis. Haec littora fontibus" calidis rigantur: 
irque caetera in toto mari conckylio iet pisce " nobili 
^ntur'^. Nusquam generosior oleae liquor : Et'^ hoc 
ue certamen humanae voluptatis tenuere Osci, Graeci, 
ri, Thusci, Campani. 
ora Savo' fiuvius : Vulturnum' oppidum cum 9 
, Liternum^, Cumae Chalcidensium , Mi^enum^ 



^y, c^p. 8, uhi et de Gau- 

Hard. 

LaborinL MSS. Leburini, — 

Leborini. De his dicemus 

8y lib. XVIII, cap. ag. £d. 

Aiiccd populatur. Sic MSS. 

In Reg. populitur, Dalec. et 
ilitur, Vet. ap. Dalec. politu" 
fta. poliunturmesses; propone- 
lec. coUigitur m^ssis; maluisset 
ius co/itur^ (|ui caeterum afiSr- 
ud Ennium reperiri arwi po- 
[ est art>a co/ere, Quid alica 
cemus lib. XVII , cap. 39. 
3am faciendam messis popu- 
loc est , ayide rapitur ob ejus 
ififionem , a Laborinorum 
rnm incolis. £d. 
Fontibus. Baianas aquas intel- 
)t Puteolanas, et Stabianas. 

Pisce nobili. Scaro. Vide qusB 
1 sumus lib. IX , cap. ag. 
quoque , credo , Baiana et 
a intelligit , de quibus lib. 
ip. 79. Hahd. 

Adnotantur, Gelebrantur, no- 
tur. Sic libri omnes : nec 
tura placet eruditi viri , le- 
uinatantur:qusL forma dictum 
idio est y « Novit qusB multo 
aatantur aquse. » Adnatari 
oncbylio littora dure admo- 
ici nobis yidetur. Haed. 



14* Et hoc qnoque. Felicem hunc 
soli tractum, in quo humanao yo<- 
luptati explend» Liber pater cum 
Gerere certat et Pallade, tenuere 
yarii subinde populi : primum Opi- 
ci Ausonesque, inquit Suabo ex 
Polybio, lib. V, pag. »4 3. Deinde 
Osci, etc. Hard. 

I. Savo. Latinm hio a Gampa- 
ni^ disterminat. Hpdie Saone. Ga- 
mill. Peregr. pag. i5i. Habd. 

a. yuUurnum. Amnis Gampani» 
maximus, yqltomo, dedit oppido 
uomen , quod nunc castellum tenue 
est iu ora, Castel del f^oltorno. H. 

3. Litemum. Nunc vicns, Torre 
di Patria, ab amne cognpmine, 
quem Virg. Georg. lib. II, Cla- 
nium Yocat, ut recte Gamill. Pe- 
regr. pag. 189. Ijn Synodo Palmariy 
sub Symmacho , Apri/is Literncnsis. 
Hard. 

4. Chalcidensiim, Hoc est, a 
Ghalcidensibus condit», sive ut 
Solinus ait, cap. 11 , ab £uboeensi- 
bus. £st enim oppidum £uboB» 
Ghalcis. LiTiuSylib.VIIIyCap. aa : 
« Gumani ab Ghalcide £uboica ori- 
ginem trahunt. » Sic et £ustath. in 
Iliad. P, pag. 279. Nunc solum 
superest nomen , Cuma, Hard. 

5. Misenum, Capo di Miseno : 
ubi oppidi rudera. Sic Baiis solum 
restat castellnm , Castel di Baia, 



4 



go C. PLINII NAT. HIST. 

portus Baiarum , Bauli , lacus Lucrinus et Avemi 
juxta quem Cimmerium oppidum quondam. Dein 
teoli , colonia Dicaearchia dicti : postque Phlegrasi^ c 
pi, Acherusia'" palus Cumis vicina. Littore autem 1 
pohs Chalcidensium " et ipsa, Parthenope a" tur 



Bauli retinet nomen : Bauli et ^a- 
gola, Hortensii yilla quae est ad 
Baulos y inquit Cicero , lib. IV, 
Acad. pag. s8. H\rd. 

6. Lucrinus. Fuit prope reces- 
sum intimum sinus Puteolani. Nunc 
est palus lutosa, cum arundineto. 
Olim AYemoconjunctus,tuncquum 
portus esset , qualis a Virgilio de- 
scribitur, Georg. libro 11, versu 
36 1: «An memorero portus, Lucri- 
noque addita claustra , Atque indi- 
gnatum magnis stridoribus sequor; 
Julia qua ponto lopge sonat unda 
refuso, Tyrrhenusque fretis immit- 
titur aestus Avemis ? » Hard. 

7. Avernus, Antro Sibyll» cele- 
bratissimus : hodie Lago d*Averno , 
et Lago di Tripergola. Quse de Cim- 
meriis hoc terrarum tractu sunt 
olim prodita , fabulis accenset Stra- 
bo, lib. V, pag. a45'. Nihil prseter 
yemm Festus : « Cimmerii dicun- 
tur homines, qui frigoribns occu- 
patas terras incolunt, quales fue- 
rnnt inter Baias et Cumas, in ea 
regione , in qua conTallis satis emi- 
nenti jugo circumdata esl , qu» ne- 
que matutino, neque vespertino 
tempore Sole contegitur. » £t po- 
puli pariter et oppldi hujus Cim- 
merii meminit Homerus Odyss. X : 
« Ev6a ^i Kip.p.epiuv av^puv ^p.oc 
Tt, iToXt; T». » Hard. 

8.* Puteoli» Italis Pozzuolo : no- 
stris, Pouzzol. Prius AtxatapxtftStra- 
boni , loc. cit. ubi de Puteolorum 
nominis origine disputat. Tacitus, 



lib. XIV, Annal. « Vetus opp 
Puteoli jus coloniae , et cogno 
tum a Nerone adipiscuntur.» ] 
tinus tamen, lib. de Colon, 
87 : « Puteolis colonia Aii| 
Augustus deduxit. » Vide qu 
cturi sumus, lib. XXXI , ca 
Hard. 

9. Phlegrcei. lidem et Lel: 
seu Laborini dicti : nunc < 
Quarto, ut egregie adversus 
verium disputat Camill. P< 
pag. a6i. H. — Hi sunt PJu 
campi quos egregio opere 1 
illustravit Cl. Hamiltok. Br( 

10. Acherusia. A/^epouaia "i 
Straboni loc. cit. Lago della 
luccia. Hard. 

1 1 . Chalcidensium et ipsa. Pe 
atque Cumse. Livius enim, 1.' 
cap.ai : « Palsepolis fuit hauc 
cul inde, ubi nunc Neapoli 
est ; dnabus urbibus populus 
habitabat. Curois erant orit 
Cumani ab Chalcide Euboic 
ginem trahunt. Clnsse qua a< 
ab domo fuerant,muitum in 01 
ris ejus, quod accolunt, poti 
primo in insulas iEnariani € 
thecusas egressi, deinde in < 
nentem ausi sedes transferre.* 

quoqueVelleium, lib.I. £d. 

m.A tumulo Sirenis. Cui Pj 
nope nomen fuit. Strabo , li 
pag. a46. Stephanus : Marti 
lib. VI , cap. de conditoribu: 
pag. ao6. Solinus, cap. if, pa 
Sirenum triui 





LIBER III. 91 

Sirenis appcllata : Herculanium '^ : Pompeii*^, haud/ 
procul spectante monte Vesuvio , alluente vero Sarno 
amne : ager' Nucerinus : et novem millia passuum a 
inari , ipsa Nuceria '^. Surrentum * cum promontorio i© 
JVIinervae, Sirenum quondam sede. Navigatio'^ a Circeiis 
duodeoctoginta millia passuum patet. Regio ea a Tiberi 
prima Italiac servatur, ex descriptione Augusti. 



Tzetz. Chiliad.VI , vers. 719: Aeu- 
xoffta, Avycta, ITapdevo^Try). Hard. 

i3. Herculanium.ti^oixXno'* Stra- 
Loni, loc. cit. Aimo 79, YesuYii 
eniptione destructa atque sepulta , 
annoqae 171 1 reperta, juxtaurbem 
Portici , ab agricola puteum fo- 
diente. £d. 

1 4 • Pompeii. Urbs illa cum Her- 
culanio Yesuvii eruptione sepulta 
hodie magna ex parte iuci reddita 
est, innumeraque ejus etiam nunc 
stantia admirantur sedificia. Roma- 
norumquoquedomesticos ususmul- 
tos nos docuerunt omnia, quae ex 
ea et superiore urhe extrahuntur 
quotidie. Leucis quinque a Napoli 
disfat , meridiem inter et orientem. 
Sarno amne , qui nomen suum ser- 
Tat, alluebatur , ut auctores sunt, 
prsBter Plinium, Strabo , pag. 347» 
et Stat. Syly. lib. II, carm. a, v. a 6 5 : 
« Nec Pompeiani placeant magis 
otia Sami. » £d. 

l5. Haud procul aspectante monte 
yesuvio. Hoc et Mela Pomponius 
lib. II, cap. 4« Herculaneum, F^esu' 
vii montis aspectus , Pompeii. Hic ani- 
madvertit PoiKsiirET de Siyrt, er- 
ravisse multos yiros caeteroquin do« 
ctos, qui eruptionem, qua sepultse 
sunt snpra dict» civitates et suffo* 
catus Plinius noster, ut diximus , 
primam fuissse putaverunt, quum 
DiodoraA Siculus, qui imperante 



Augusto scripsit, lib. Y. Antiq. 
Hist. dicat : « Campus quoque ipse 
dictus Phlegraeus, a colle , qui olim 
plurimum ignis , instar iEtnss si- 
culi, evomens, nunc Yesuvius yo- 
catur, multa servans ignis antiqui 
vestigia. » £d. 

16. Ager Nucerinus. Yet. apud 
Dalec. ager Nucerinus est. £d. 

17. Nuceria. Nocera. Cognomen 
huic Alfaterna fuit, ad discrimen 
Nuceriae UmbricaB , quae Camella- 
ria dicebatur. Auctor Diodorus Sic. 
lib. XIX, pag. 707. Hard. — Non 
autem ix m. pass. ut ait Noster , a 
mari distat , sed tantum vii , ut 
dant mappae probatissimae. £d. 

1 8. Surrentum. Sorrento. Ibi axpci)- 
TiQptov AOr.vatov Straboni , lib. Y, 
pag. a47» nunc quoque Capo della 
Minerva: Sirenianos montes Fronti- 
nus vocat, lib. de Colon. pag. 1^5. 
Ab ea regione Sirenum nomen ac— 
cepit Homerus, Odyss. [i. , versu 
44« Sed eas virgines facit,quaB can- 
tando permulcerent aures. H. — 
Pro Sirenum . . . sede leglt Chiffl. Si" 
renum. . . .sedes, quod Cl. Salmas. 
placebat. £d. 

19. Navigatio a Circeiis duodc 
octoginta , etc. Paulo longior est na- 
vigatio ista, quam Noster eam facit : 
nam lxxxv m. pass. in probatissi- 
mis mappis , recto quidem cursu , 
reperitnr. Ed. 




90 C. PLINII NAT. HIST. 

portus Baiarum , Bauli , lacus Lucrinus et Avernus 
juxta quem Cimmerium oppidum quondam. Dein P 
teoli , colonia Dicaearchia dicti : postque Phlegraei^ 
pi, Acherusia" palus Cumis vicina. Littore autem N 
poHs Chalcidensium " et ipsa, Parthenope a" tumuL 



Bauli retinet nomen : BauU et Ba- 
gola, Hortensii yilla quae est ad 
Baulos , inquit Gicero , lib. IV, 
Acad. pag. s8. Hard. 

6. Lucrinus. Fuit prope reces- 
sum intimum sinus Puteolani. Nunc 
est palus lutosa, cum arundineto. 
Olim Avemoconjunctus,tuncquum 
portus esset, qualis a Virgilio de- 
scribitur, Georg. libro II, versu 
36 1: «An memorero portus, Lucri- 
noque addita claustra , Atque indi- 
gnatum magnis stridoribus sequor; 
Julia qua ponto lopge sonat unda 
refuso , Tyrrhenusque fretis immit- 
titur aestus Avemis? » Hard. 

7. Avernus. Antro Sibylhee cele- 
bratissimus : hodie Lago d'Averno , 
et LMgo di Tripergola. Qus de Cim- 
meriis hoc terrarum tractu sunt 
olim prodita , fabulis accenset Stra- 
bo, lib. V, pag. a45. Nihil praeter 
vemm Festus : « Gimmerii dicun- 
tur homines, qui frigoribus occu- 
patas terras incolunt, quales fne- 
runt inter Baias et Cumas, in ea 
regione , in qua convallis satis emi- 
nenti jugo circumdata esl , quae ne- 
que matutino, neque vespertino 
tempore Sole contegitur. » Et po- 
puli pariter et oppidi hujus Cim- 
merii meminit Homerus Odyss. X : 
« £vOa ^\ Kip.p.Epi(i>v av^p&v ^p.oc 
rey iroXic re. » Hard. 

&.' Puteoli, Italis Pozzuolo : no- 
stris, Pouzzol. Prius At)catapyJaStra- 
boni , loc. cit. ubi de Puteolorum 
nominis origine disputat. Tacitus, 



lib. XIV, Annal. « Vetus oppidu 
Puteoli jus coloniae , et cognomei 
tum a Nerone adipiscuntur. » Fro 
tinus tamen, lib. de Colon, pa^. 
87 : « Puteolis colonia Aogusta. 
Augustus deduxit. » Yide quas di- 
cturi sumus, lib. XXXI ^ cap: a. 
Hard. 

9. Phlegrcei, lidem et Leborini 
seu Laborini. dicti : nunc campo 
Quarto, ut egregie adversus Clu- 
verium disputat Camill. Peregr. 
pag. a6i. H. — Hi sunt PhUgrai 
campi qtios egregio opere nuper 
illustravit CI. Hamiltoit, Brot. 

10. Acherusia. Axepou9ia XijxvTi, 
Straboni loc. cit. Lago deUa Col- 
luccia. Hard. 

1 1 . Chalcidensium et ipsa, Perinde 
atque CumsB. Livius enim, l.YIII, 
cap. a 2 : « Paiaepolis fuit haud pro- 
cul inde, ubi nunc Neapolis sita 
est ; duabus urbibus populus idem 
habitabat. Cumis erant oriundi : 
Cumani ab Chalcide Euboica ori- 
ginem trahunt. Classe qua advecti 
ab domo fuerant,muitum in orama- 
ris ejus, quod accolunt, potuere : 
primo in insulas iEnariam et Pi- 
thecusas egressi, deinde in conti- 
nentem ausi sedes transferre.»yide 
quoque Yelleium, lib. I. £d. 

iii»A tumulo Sirenis. Cui Parthe- 
nope nomen fuit. Strabo , lib. V, 
pag. a46. Stephanus : Martianus , 
lib. VI , cap. de conditoribus urb. 
pag. ao6. Solinus, cap. ir, pag. i3. 
Sirenum trium hasc nomuia apud 



f 



LIBER III. 91 

Sirenis appellata : Herculanium '^ : Pompeii'"*, haud/ 
procul spectante monte Vesuvio , aliuente vero Sarno 
^mne : ager' Nucerinus : et novem millia passuum a 
Xnari , ipsa Nuceria '^. Surrentum * cum promontorio i© 
iMinervae, Sirenum quondam sede. Navigatio'' a Circeiis 
<luodeoctoginta millia passuum patet. Regio ea a Tiberi 
prima Italiac servatur, ex descriptione Augusti. 



Tzetz. Chiliad.VI , vers. 719: Aeu- 
xoffta, ACyeta, ITapdevo^Try). Hard. 

i3. Herculamum.ti^oixXiio^i Stra- 
boni, loc. cit. Anno 79, Vesuvii 
eruptione destructa atque sepulta , 
annoque 17 1 1 reperta, juxta urbem 
Portici , ab agricola puteum fo- 
diente. £d. 

i4* Pompeii. Urbs illa cum Her- 
culanio Vesuvii eruptioue sepulta 
hodie magna ex parte luci reddita 
est, innumeraque ejus etiam nunc 
stantia admirantur sedificia. Roma- 
norum quoque domesticos usus mul- 
tos nos docuerunt omnia, quae ex 
ea et superiore urbe extrabuntur 
quotidie. Leucis quinque a Napoli 
disfat , meridiem inter et orientem. 
Sarno amne , qui nomen suum ser- 
yaty alluebatur , ut auctores sunt, 
prsBter Plinium, Strabo , pag. a47> 
et Stat. Sylv. lib. II, carm. a, v. a 6 5 : 
« Nec Pompeiani placeant magis 
otia Sarni. » £d. 

i5. Haud procul aspectante monte 
F^esutfio. Hoc et Mela Pomponius 
lib. II, cap. 4: Hercuianeum, P^esu- 
vii montis aspectus , Pompeii. Hic ani- 
madvertit PoiirsiirET de Sivry, er- 
ravisse multos viros caeteroquin do- 
ctos y qui eruptionem, qua sepultae 
sunt supra dict» civitates et suffo- 
catus Plinius noster, ut diximus , 
primam fuissse putaverunt, quum 
Diodorus Siculus, qui imperante 



Augusto scripsit, lib. V. Antiq. 
Hist. dicat : « Campus quoque ipse 
dictus Phlegrseus, a colle, qui olim 
plurimum ignis , instar iEtn» si- 
culi, evomens, nunc Vesuvius vo- 
catur , multa servans ignis antiqui 
vestigia. » £d. 

16. Ager Nucerinus. Vet. apud 
Dalec. ager Nucerinus est. Ed. 

17. Nuceria. Nocera. Cognomen 
buic Alfaterna fuit, ad discrimen 
Nuceriae UmbricaB , quae Camella- 
ria dicebatur. Auctor Diodorus Sic. 
lib. XIX, pag. 707. Hard. — Non 
autem ix m. pass. ut ait Noster, a 
mari distat , sed tantum vii , ut 
dant mappae probatissimae. Ed. 

1 8. Surrentum. Sorrento. Ibi axpco- 
TiQpiov AOrivatov Straboni , lib. V, 
pag. a47» nunc quoque Capo della 
Minerm: Sirenianos montes Fronti- 
nus vocat, lib. de Colon. pag. 1^5. 
Ab ea regione Sirenum nomen ac— 
cepit Homerus, Odyss. p. , versu 
44« Sed eas virgines facit,quaB can- 
tando permulcerent aures. H. — 
Pro Sirenum . . . sede legit Chiffl. Si- 
renum .... sedes , quod Cl. Salmas. 
placebat. Ed. 

19. Navigatio a Circeiis duodc' 
octoginta , etc. Paulo longior est na- 
vigatio ista, quam Noster eam facit : 
nam i.xxxv m. pass. in probatissi- 
mis mappis, recto quidem cursu, 
reperitur. £0. 



1 1 



92 C. PLINII NAT. HIST, 

Intus coloniae ; Capua' ab campo dicta, Aquinum', 
Suessa^, Venafrum\ Sora", Teanum Sidicinum cogno- 
mine, Nola'. Oppida : Abellinum^, Aricia^, Alba lon- 



1 . Capua ah eampQ, Livius , lib. 
IV, cap. 37 : « Capua ab duce eo« 
rum Capye, vel (quod propius vero 
est) a campestri agro appeUata.» Li- 
vium Festus exscripsit. Sic Diodo- 
rus a circumjacentium camporum 
planitie dictaqn esse vult. Strabo a 
capite , quod caput esset duodecim 
urbium, inditum nomen putayit, 
pag. a48. Nunc vicus est,5. Maria 
di Capua : a nova Capua millia pas* 
suum dissitusy Camillo Peregr. pag. 
38 1 , idemque recte admonet , pag. 
347, iu MSS. legi, Capua ab xi 
campog boc est, ab undecimo campo, 
sic enim etnostri babent,et fayere 
Strabo proxime Uudatus Tidetur, 
perinde ac si e duodecim urbibus, 
ipsa reliquis undecim prsBStaret. 
Plinius, lib. XVIII, cap. 39: «Ca« 
pua colpnia ab Augusto deducta.' » 
Uard. 

2. Aquinum, Volscorum oppi- 
dum olim vino suo nobile, Liyio 
quoque lib. XX YI, cap. 9 > memo* 
ratum. Haud procul amne Liii, 
situm fuit , atque etiam nunc 
Aquino vocatur, in provincia Terra 
di Lavoro dicta. Ed. 

3. Suessa. Apud Gruter. pag. 
1093 ; CoLOiriA. JuLiA. (Slassica. 
HsBc Aurunca olim cognominata , 
ad discrimen SuesssB PometisB, qu» 
in Volscis fuit. SsBpe etiam sine 
cognomin^ , quod Suessa Pometia 
eversa jam inde a Tarquinii tem- 
poribus foret. Hsec nunc Sessa dici- 
tur, inter Lirim et Teanum , de quo 
mox. Hakd. 

4. Venafrum, Cujus oleum No- 



ster, lib. XV, cap. » , celebrat his 
verbis : « Principatum in hoc quo- 
que bono (oleo siiicet) obtinnit Ita- 
lia toto orbe, maxime agro VeiUi 
frano, etc. » Venafri meminit li- 
vius, lib. LXXIUy cap. »1. Ad 
Vulturuum amnem, sitom fnit, 
quo loco ad orientem flectitur, nna 
circiter leuca ab urbe bodie Vena^ 
fro dicta , qusB illi successit. £0. 

5. Sora. Gruter. pag. 409 : Co- 
1.0HIA SoRAirA. Ad Lirim amneiii , 
Arpino proxima , Sora, PtoIemsBO , 
2up(X, lib. III 9 cap. i. Hlam mon- 
tibus scopulisque munitam fiiisse 
nos docet ^ lib. IX , cap. ^4» Livius, 
qui SoraB pluribus aliis locis memi- 
nit, V. g. lib. VII, cap. aS ; X, i, 
etXXIX, i5. £d. 

6. Teanum. Teavcv 2t^txiivbv 
Straboni, lib. V, pag. a49> ^^ 
fontes fluvii Savonis. Hodie Teano, 
Sidicinum autem cognominatum est 
ad discrimen Teani Apuli , bodie 
Civita in Capitanata. £d. 

7. iVb^. Gruterus ex Sirmondo, 
pag. 108 5: CoL. Fbl. Aug. Nol. 
Frontinus, lib. de Coloniis, pag. 
87 : Nola Colonia Augusta, Nomen 
suum servat. H. et £d. 

S.AbeUinum. Ab boc Campani» 
Abellino diversum illud quod in 
Hirpinis fuisse videbimus, cap. z6. 
Hujus meminit Frontinus , pag. 8 a . 
Hard. 

9. Aricia, Nunc l'Ariccia , 
ubi lucus Aricinus DiansB sacer, 
prope Velitras. Apixia , PtolemaBo , 
lib. III, cap. I. Frontino, lib. de 
Colon. p. 8a , Arina, pro Aricia, H. 



LIBER III. 93 

Acerrani", AUifani", Atinates ' , Aletrinates ***, 
nini'% Atellani ' , Affilani*', Arpinates' , Auxi- 
»'^, Avellani'*", Alfaterni" : et" qui ex agro La- 



Alba longa, Solo sequata a 
liSjTuUi Hostilii principatu. 
s. lib. I, pag. 53. £x ejus 
bus oppidum excitatum cui 

yetus Albano est, xii fere 
s. ab urbe Roma. H^bd. 

AcerranL Ab Acerris, op- 
d Liternum amnem , seu Gia- 

bodie Acerra, De his Vir- 

Georg. lib. II, vers. aaS: 
m dives aratCapua, et vicina 

Ora jugo, et vacuis Cla- 
lon «equus Acerris. » Yide 
m in eum locum. Sunt et 
e alise, de quibus dicemus 

9. HiiKD. 

AUifani, Oppidum Strabo- 
'•"^y P^g* a38, A>.i9at. Livio, 
C, cap. 4 3, AUifce : incols, 

1 cap. AUifates. Frontino, lib. 
»lon. pag. 83 , AUife, Nunc 
bus nomen est AUJi, prope 
miripam. H.iRD. 

Atinates, Ativa Ptolemseo, 
M, cap. I , prope Fidenas, 
pidis Latinorum mediterra- 
nunc vicus Atino , a Cassino 
pass. in radicibus Apennini 
s. Hard. 

Aletrinates, Alatrinates Her- 
ominis populos vocat Livius, 
C, cap. 43. Nunc Alatri, in- 
agniam , el Soram. Frontino, 
i Colon. pag. 81, Alatrum. H. 
Anagnini, Dives Anagnia 
li dicitur, nunc Anagni, in 
ania, ut vocant, Romana. H. 
. AteUam, AreXXa Straboni, 
, pag. 349. In ejus ruinis 
sst S, Arpino, sive S, Alpidio, 



duobus mill. pass. ab Aversa. Aver- 
sanus Episcopus, etiam et Atella- 
nus olim, et Cumanus dicebatur. 
Holsten. H/lrd. 

i^j^Affilani, Ab oppido, Affile. 
— Li MSS. Afulani, In edit. Parm. 
P^efulani , perperam : exigente ele- 
mentorum serie, ut ab a gentis ejus 
nomen incipiat. Frobenius , et alii 
post eum, Asulani, Nos Afjfilani: 
quod apud Frontinum legitur, lib. 
LXXXIII , Affile oppidum Uge Sem" 
pronia, H. — Vet. ap. Dalec. Asu" 
lani, Ut nomen , ita situs incertus 
est. Ed. 

1 8. Arpinates, Arpinum , natale 
CiceronissoIum.^/y;mo, mill. pass. 
IX a monte Cassino. Hard. 

19. Auximates, Vet. apud Da- 
lec. Auximares. Horum situs ad- 
huc obscurus. Cave enim cum Auxi- 
matibus aliis confundas , de quibns 
in quinta Itali» regione dicemus 
inferius, cap. 18. £d. 

ao. AveUani. Vet. apud Dalec. 
Auxellani. A 6 ^ X X a Straboni , 
lib. V, pag. a49 » ^t nunc Avella , 
baud longe a Nola. £d. 

2 1 . Alfaterni, A Nuceria Alfa- 
terna , de qua superius, bi nomen 
habent. Noux6ptav ty)v AXfaTepvYi 
vocat Diodorus, lib. XIX, Bibl. 
pag. 707 ; situs ignoratur. Hard. 

aa. Et qui ex agro. Alfatemi , 
ut servetur locorum per litterarum 
seriem digestio , in Latinis , Herni- 
cis, Labicanisque sunt repetendi. 
AaStxavol Dionys. Halic. lib. V, 
pag. 3a6, Livius Labicos , seu La- 
vicos et Lavicum urbem nominat» 



94 



C. PLINII NAT. HIST. 



tino, item Hernico, item Labicano cognominati : Bo^ 
villae'*^, CalatiaB^"*, Casinum^ , Calenum' , Capitulum'' 
Hernicum, Cereatini qui Mariani^ cognominantur : Co- 
rani "*' a Dardano Trojano orti : Cubulterini, ° Castrimo- 1 



lib. II, cap. 39 , et IV, 47» incolas 

Labicanos , sive Lavicanos lib. lY, 

cap." 45 et 46, et VI, ai , agrum 

Labicanum, seu LaTicanum,lib. III9 

cap. 2 5 ; IV, 49 f et XXVI , 9 , et 

Tiam qusB inde Romam ducebat 

Tiani Lavicanam lib. IV, cap. 4i* 

Hanc urbem a dictatore Q. Serviiio 

Prisco captam dirutamque Roma- 

ni deducta colonia recreaverunt. 

Nunc esse oppidum Colonna, Hol- 

stenio credit Fabrettus , dissert. i , 

de Aquasd. pag. i3. Ed. 

a3. Bovillce, Bovilla oppidum 
Frontino, lib. de Colon. pag. 83, 
tab. Peut, Bobelloi , decem M. pass. 
a Roma , in via Appia inter vicos 
hodie dictos ostium Fratocchio et 
capo diLeva, utvultMannertus.ED. 
a4* Calatice. Livio , Calatia , 
lib. IX , cap. a. Nunc vicus igno- 
bilis , in Appia via , Cajazzo , inter 
Capuam et Beneventum. Holsten. 
Hard. 

a5. Casinum. Nunc Monte Cas- 
sino. Hard. 

a6. Calenum, Non est Carinola, 
prope Massicum montem, ut visum 
est eruditis : sed Calvi , citra Ca- 
puam fere iv milL pass. Cales et 
Calenum idem oppidum est. Cale- 
num municipium Cicero vocat, 
orat. II , in Ruli. Horat. lib. I, 
Ode ao : « Caecubum, et prselo do- 
mitam Caleno Tu bibes uvam. » 
£t lib. IV, Ode i a ; « Sed pressnm 
Calibus ducere Liberum Si ge- 
stis. » Plura de eo argumento Ca- 



mill. Peregr. pag. 436. HiRO. 

37. Capitulum, Frontino, lib. 
de Colon. pag. ia3 : Capitolumop' 
pidum lege Syllana est deductum. In 
edit. Parm. Capitulum Hemetm^ 
Cernetani. Frobenius, aliique dein- 
ceps, Capitulum, Cernetum, Cerm- 
tani. Emendationis nostrsB auctor 
fuit partim Strabo, lib. V, pag. 
a38 , partim Frontinus : sic enim 
ille : £v TcT; opeGi rci; &irip HpaivE- 
<xTOv, Ti T6 Twv l^pvixcdv woXixviJ Kaipr 
TcuXov, xat Av/^via Tsih,^ a^toXcYO() 
xai KspeaTat, etc. «In montibus 
supra Prseneste urbs Hemicorum 
sita est , Capitulum , et Anagnia 
urbs insignis , et Cereatae. » Itaque 
erit Hernicum pro Hernicorum , et a 
Cereate Cereatini. Frontinus vero, 
lib. de Colon. pag. 85: « Cereate 
Mariana (non Marina) municipiQm 
familia C. Marii obsidebat. » £t 
pag. 118 : « Ceretium (lege Cerea- 
tium) municipium familia Marii ob- 
sidebant. » H. -^ Capitulum forte 
hodie Paliano, nt vult Mannertus, 
qui Cereatinos ignorari fatetur. £d. 

a8. Qui Mariani, Ob familiam 
C. Marii. Hard. 

ag. Corani. « Coram Dardanos 
condidit , » inquit Martianus, lib. VI, 
pag. ao6 , et Solin. cap. 11, pag. i3. 
Lucan. lib. VII, vers. 393, vere 
admodum, « . . .Gabios, Veiosque, 
Coramque Pulvere vix tectn pote- 
runt monstrare ruinae.» Etiamnunc 
Core. Hard. 

3o. Castrimonienses. Frontino , 



LIBER III. 95 

»es, CinguLmi * : Fabienses \ in monte Albano : 
popuiienses , ex Falerno : Frusinates^^, Ferenti- 
>, Freginates , Fabraterni veteres, Fabraterni no- 
Ficolenses , Foroappii ', Forentani , Gabini^*; In- 



e Colon. pag. 85 : « Castrlmo- 
oppidum lege Syllana est mu- 
um. »11. — Ignoratur situs 
nec non Cubulterinorum ur- 
1d. 

. Cingulani. Cave eos con- 
s cum Cingulanis Piceni , de 
18 cap. 1 8 dicemus. Hi et alii 
i ante illos memorati , multi- 
e insequentibus omnino igno- 
r. Ed. 

. Fabienses. Chiffl. Gabienses. 
— Fabiae gentis oppidulum in 
10 montc prope Albam lon- 
de qua , antea drctum est. H. 
. Foropopul. Legunt Dalec. et 
Foropopulienses. Ex Falerno 
nates : Ferentinates , etc. £d. 
11. Peregr. pag. 460 : Foeo- 
.iBirsiUM. Forum Populi , vel 
ii, <I)opo? Tlo-jpXtou apud Ptole- 
n , lib. III , cnp. i , juxta Ca- 
I , cut finitimus ager Falernus 
Ex male distincto hoc Plinii 
Foropopulienses Cluverius e 
no agro transtulit in Albanum 
em. Ibi Forum Populi fuit, 
lunc Rocca di Papa. Ex Fron- 
pag. 85, Forum Populi dici- 
at rectius, pag. 119, Popilii. 
i IIoiTiXia , Dionys. Halic. lib. 
ig. 17. Hard. 

[. Frusinales. Vet. ap. Dalec. 
nates. Ed. — A Frusinone op- 
, cujus Frontinus meminit, 
le Colon. pag. 85 , cum Fe- 
Qo, a quo Ferentinates , et 
ateria, unde Fabratemi. Fa- 
ria hodie Falvatera , prope 



Lirim amnem.FerentinatesHemici 
nominis populos appellat Livius, 
lib. IX, cap. 43. Frusinatum idem 
meminit , lib. X, cap. i. 4>pou<xt- 
vcovo; oppidi, Diod. Sic. lib. XX, 
Bibl. pag. 809 , quod hodieque 
nomen durat, haud procnl a fon- 
tibus Liris amnis. Juvenalis quo« 
que, Satyr. 3, vers. 324: « Aut 
Fabrateri» domus, aut Frusinone 
paratur.» Gruter. pag. 1095 : Fra- 
BATERiri. NovAKi. etalibi, Fraba- 
TERiri. Novi. prave. Tab. Peuting. 
segm. IV , Anagnino viii , Ferenti' 
num VII, Febrateriasiy, Habd. 

35. Freginates, Ab alio, quam 
Fregenis , septimsB regionis , et 
Etruri» oppido, de quo diximus 
cap. sup. Hard. 

36. Ficolenses. Ficulnea est vetus 
oppidum, apud Liv. lib. I, cap. 
38, prope Cornicnlum. Incola 
«t^txo^Xvect Dionys. lib. I, pag. i3. 
Nunc fanum S. f^asile , tribus pass. 
mill. a Fidenis. H. — Post Fico' 
lenses legitur in £lz. Fregellani. £d. 

37. Foroappii. Dalec. et Elzev. 
Foroappi.Yet. apud Dalecamp. Foro 
Appianit. Ed. — Mira nominis 
conformatio a Foro Appii : saltem 
Foroappienses diceret, ut Foropo- 
pulienses. Nunc est CasariUo di S, 
Af<iria,infraSetiam, ad Pomptinam 
paludem, ut ait Vibins Seq. pag. 
341 ; a Terracina , m. p. xviii, ut 
Antoninus, sive , ut volunt , ^thi- 
cus. Hard. 

38. Gabini. raSiot oppidum in 
Praenestina yia , inqoit Strabo ^ lib. 



96 C. PLINII NAT. HIST, 

teramnates ^^ Succasini , qui et Lirinates vocantur : 
Ilionenses^**, Lavinii, Norbani'*', Nomentani'**, Praene- 
stini^^, urbe quondam Stephane dicta , Privemates*\ 



y, p. a 58, a PrsBneste Romam eun- 
tibus. Uodie dirutum omnino. Ed. 

39. Interamnates Succasini, Suc- 
casini, et Lirinates, non nomina 
sunt, sed horum Interamnatium 
cognomina. Sunt enim alii rursus 
Interamnates in quarta sextaque 
regione nominandi. Hanc Intera- 
mnam, qus ab amne Liri in Latio 
nomen habet, Holstenius ibi sitam 
esse putat, ubi nunc est Torre di 
Termine : alii ubi Castrum flsoletta. 
Haec conjunctim ut legerentur , ef- 
fecimus : non uti prius, Intera-' 
mnates , Succasanif qui et Lirinates, 
Nam prseter elementorum seriem, 
qus nunc alioqui abrumperetur, 
docet id vetus inscriptio apud 
Gruterum, pag. 43 1 , quse Casi- 
no in monte reperta est : in qua 
REiP. iKTERAMirAT. i.iRiir. mcntio 
habetur. Sic porro appellati sunt , 
quod ad Lirim amnem sedes ha- 
berent : Succasini autem ( sic enim 
emendo, pro Succasani) , quod sub 
Casino monte. Auctor emendandi 
Liyius , lib. XXVI , cap. 9 : « Sub 
Casinum biduo stativa habita : 
Inde praeter Interamnam , Aqui- 
numque , in Fregellanum agrum 
ad Lirim fluyium ventum. »Hard. 

40. IlionenseSy Lavinii, Forte 
hsec conjunctim legenda, ut Uio- 
nenses dicti sint, quod ab Ilio pri- 
mi ejus oppidi incolse cum iEnea 
venerunt, cui oppido nomen La- 
vinio fuerit. lu eo colle situm fuisse 
videtur, qui nunc vulgo Monte di 
Levano^ M. d. pass. supra Patricam. 
Holsten. Lanuvii reposuit Hermo- 



laus ex PtolemsDo , ob vetus miini- 
cipium Lanuvium, qui pagus est 
hodie Indovina , haud procal Veli- 
tris. At major longe dignitas La* 
vinii fuit , ut vetostas major : nam 
ut Varro ait de Ling. Lat. lib. lY, 
pag. 35 : « Oppidum, quod primnm 
conditum in Latio stirpis Romans 
Lavinium fuit : hoc a Latini^a, 
qua) conjuncta ^EIne», Lavinia 
appellata , etc. » Frontino , pag. 
86 , et 134» Lauro^Lavinium dicitor. 
Dionysius Halic. Andquit. lib. Y, 
pag. 287: AaoutviGv f4.T)TpoiroXi{ tou 
Aarivuv ^evou;. Incol» AaStviaTol, 
pag. 3a6. H. — Legendum llio» 
nenses Lavinii^ sine commate ; et 
itahabet editio princeps. Livinslib. 
I,c. I : «Trojani oppiduin/^ondunt 
.£neas ab nomine uxoris Laviniom 
appellat. » Brot. i 

41. Norbam, Norba olim Vol- 
scorum oppidum , hodie Norma 
rovinata, Signiam inter, palndes- 
que Pomptinas. Liv. lib. XXXH, 
cap. a. Ha.rd. 

4a. Nomentani, Nomentum op- 
pidum Livio, lib. I , cap. aS. Ho- 
die La Mentana. Baccius, lib. V, 
pag. 371 , in Terra Sabina. Hard. 

43. PrcBnestini, Urbs Prfeneste, 
npatveffToc Straboni , lib.Y p. s38« 
ubi etnoXuoTefavcv quondam appel- 
latam scribit , quo nomine corona- 
rum multitudo exprimitur. Hodie 
Pilastrina, etPaUstrina dicta. Olim 
summo montis attollebatur jngo. A 
Bonifacio VIII diruta, in vallem 
deinde dejecta est. Hard. 

44* Privernates, Hf lowepvtcv Pto- 



LIBER III. 97 

^*, Signini, Suessulani, Telini^*, Trebulani, co- 
ine ^' Balinienses, Trebani^^, Tusculani^^, Veru- 
, Veliterni ' , Ulubrenses ^ , Ulvernates ^^ : super- 
[lonia ipsa, cujus ^ nonien alterum djcere, arcanis 
loniarum nefas habetur, optimaque et salutari fide 
;um enunciavit Valerius Sonanus , luitque " mox 
s. Non alienum videtur inserere hoc loco exemplum n 



in Latio, lib. 111, cap. i. 
inm oppidum Frontino di- 
p. I a 5. Nunc Piperno vecchio, 
asenum fluTium et Pompti- 
ades. Uard. 
Sethii , etc. Setini a Setia, 

supra. Hodie Sezze, Signini 
ia colonia ( adhuc Segni ) , 

libro II, capite ai. Se^ 
I Gampania, ut vocant, Ro- 
Suessulani ab oppido Zcue9- 
■cnjus meminit Strabo, lib. 
;. a49> nunc Castel di SeS' 
rope dirutum : olim colonia 
la Frontino, pag. 88. H. 

Telini. Forte Telesini, a 
. colonia , apud Front. pag. 
Xsjta Ptolem. lib. III , cap. 
ye Beneventum ; etiam nunc 

leucis septem a Capua, £d. 

Cognomine, Ad discrimen 
anorum in Samnio , de qui- 
p. 17. Horum oppidum ^ 
i, Dionys. Halic. lib. I , pag. 
id haud longe a Maddaloni 
iiisseprobatMannertus. £d/ 
Trebani, TpioSa urbs Ptole- 
icta,Iib. III, cap. i. Latii 
m , nunc Trevi, in Campania 
a. Hard. 

Tusculani, Tusculum ibi 
bi nunc Frascati, Hard. 
Ferulani. Oppidum ^erulas 
10, lib. de Colon. pag. 90 
. Nunc yeroli , infra Ala- 



trium , in Hernicis, auctore Livio, 
lib. IX, cap. 4^. Hard. 

5i. y^eUterni. Sub monteAlgido 
hodie monte Artemisio, Velitrse op« 
pidum Livio lib. II , cap. 3o, hodie 
FelUtri, Ed. 

5a. Ulubrenses, Ab Ulnbrisy 
oppido ad Pomptinas paludes sito» 
ut ex Ciceronis epist. 18 , lib. VII, 
apparet : « Ulubris , bonoris mei 
causa, vim maximam rannncnlo- 
rum se commosse constabat.» De* 
sertum videtur fuisse tempore Ju- 
venalis, qui de illo sic, sat. 10, 
V. 101 : « paunosus vacuis edilis 
Ulubris. » Conf. Juvenal. tom. II 
edit. nost. £d. 

53. Ulvernates, MSS. Keg, etc. 
Uruanates, ab urbe fortassis eztorta 
appellatione , ut ait Hard. Urbinates 
autem , quorum nomen legit Chififl. 
habere hic locum nequeunt, quum 
in regione sexta appiellandi sint, 
Porro supervacum videtnr recens 
noroen qnaerere , quum vetus non 
satis constet. £d. . 

54* Cujus nomen, Haec deinceps 
totidem verbis Solinus, cap. i , 
pag. 3i. Nomen id alterum fuisse 
Valentiam tradunt. Videquae in eam 
rem dicturi sumus, lib. XXVIII, 
cap. 4* Hard. 

55. Ijutque mox, Necem ei alla- 
tam ait Solinus. Vide etiam Plo- 
tarch. in Qumt. Rom. p. 178. H. 



98 



C. PLINII NAT. HIST. 



religionis antiquae, ob hoc maxime silentium institutae 
Namque Diva Angerona, cui sacrificatur, a. d, ^tm.: 



Calend. Januarii, ore obligato obsignatoque simulacru 

liabet^^. 
i3 Urbem tres portas^^ habentem Romulus reUquit, aui.1 
(ut plurimas^^ tradentibus credamus) quatuor. Moen£s 
ejus collegere ambitu imperatoribus censoribusque V&— 
spasianis anno conditae dcccxxvi * pass. xiii ' m. CC3. 
Complexa montes^^ septem, ipsa dividitur in region 



56. ^. d, XII, Hoc est, ante 
diem duodecimuin Calendas, seu 
ipso die duodecimo ante Calendas. 
Solinos , loc. cit. Vide quae de hac 
forma loquendi dicturi sumus , lib. 
VIII, cap. 70. H. — Dalec. et 
Klz. ad diem , etc. En. 

57. Simulacrum habet. In ara 
VoIupisB collocatum , ut docet Ma- 
crobius, Saturn. lib. I, cap. 10 , 
pag. aag , qui quamvis eo loco 
dissidere a Plinio videatur , affert 
tamen auctores alios , qui eidem 
suffragentur , Saturn. lib. UI , cap. 
9> pag* 4o5. Hard. 

58. Tres portas, Carmentalem, 
Romanam, et Pandauam, qu» dicta 
olim Saturnina est , teste Varrone : 
mox Pandana , auctore Festo, quod 
pateret omnibus. Hallucinantur 
porro , qui Quadratam Romam 
apud Tetustos scriptores rerum Ro- 
manarum , de ipsa Urbe accipiunt , 
Solinum secuti scilicet, quadratam- 
que urbem , et suam cuique lateri 
angulove portam fuisse somniant : 
quum Quadrata Roma locus in Pa- 
latio fuerit , structus a Romulo , 
priusquam Urbi condendsB sulcum 
duceret, qui locus Roma) fuit, 
etiam P. Victoris ffivo, a quo in 
regione Urbis decima locatur, boc 



est , in Palatio. Vide et Plutarohuni 
in Romulo : et Festum , verbo Qtta^ 
drata Roma, Haro. 

59. Plurimas, Vet. apud Dalec. 
plurimis, £d. 

60. DCCCXXVI, Dalecamp. ct 
Elz. DcccxxTiii, CbifH. dcccoxx. 
De anno hujus CensursB dicemiu, 
lib. VII, cap. 5o. PoiTo Impera- 
tores Vespasianos, patrem et filium 
ez sequo vocat , qnod sane est ani- 
madversione dignum. Vide lib. II, 
cap. 10. H. et £d. 

6 1 . XIII, M, CC, Minore tam 
aliquanto , quam nunc est passuiun 
mensura : emensisque extrinseciis 
moenibus, et castris PrsBtoriis, tur- 
ribusque circuitis. Hodiemam mo- 
rorum amplitudinem yetere illa 
decem stadiis, hoc est, mcci. pass. 
conti-actiorem esse,auctor estMar* 
lianus, lib. I, cap. i ^ Topogr. Urbis. 
Non credimus. Hard. 

6a. Montes septem, Palatinam , 
Capitolinum, Caelium, seu Quer- 
quetulanum , ubi nunc sedes Latera- 
nensis , £xquilinum , cum Vimi- 
nali , nunc S. Mari» ad Nives : 
Quirinalem, nunc Monte Cavallo^ 
ab equis duobus marmoreis, quos 
gigadtes tenent , Phidia) opere , et 
Praxitelis : Aventinum , nunc S. Sa- 



LIBER III. 99 

qaatuordecim, compita ^ Larium cclxv. Ejusdem^^ spa- 
tiuin, mensura currente a milliario , in capite Bomani 
fori statuto , ad singulas portas , qu^ sunt hodie numero 
triginta septem , ita ut ^' duodecim semel numeren» 



binae : et trans Tiberim, Janiculum, 
<piod Urbi Ancus addidit , et fuit , 
ut nox dicetur a Plinio , in parte 
I^omaB : nunc est Montorio , ubi 
i^gio quarta decima fuit. Hard. 

63. Compita Larium, Vetus apud 

^^. eompita earum, Ed. — Non quae- 

^s compita Urbis, siye quoslibet 

cxitus yicorum , sed quadrivia tan- 

tnnimodo, ubi Lares, sive sedes , 

«X quatuor angulis sibi opponun- 

tur : ubi quatuor tisb concurrunt , 

eo numero colligi intelligimus. In 

compitis Lares olim coli solitos Fe- 

stiis testatur, et praiter Festum non- 

nnlli ex Veteribus; quos inter Ovi- 

▼idius , Fastor. lib. II , Ters. 6 1 5 : 

« • . . qoi compita servant, £t vigi- 

lant nostra semper in urbe,Lares. » 

£t de Augusto Tranquillus , xxxi : 

« Compitales Lares , inquit, omare 

bis in anno instituit, yemis floribus, 

et «stiyis. » Hinc Tertulliani locum 

obiter emendamus , lib. de Specta- 

culisy lib. V, ubi vetus baec arae 

inscriptio legitur : Cohsts. Coirsi- 

LIO. M4B8. DTBIXO. LARES. COMI- 

Tio. PoTBHTES. Rigaltius edidit , 
CoHio potentes, Grammaticus nescio 
qnis CoLio, idque pro sede jubet 
accipi : domicoliumque quondam 
dictnm esse pro domicilio, boc uno 
ductns argumento , suspicatur. £go 
libentius , Lares. compito. Potek- 
TEs. agnoverim. Lari];>us dicata com- 
pita , et' sub Larium tutela praesi- 
dioque ea esse : ludos idcirco com- 
pitalitios appellatos , ex compitis in 
qailnis agitabantur, docet Macro- 



bius , Saturn. lib. II , cap. 7 , pag. 
a a i : « Compitalia , inquit Varro , 
lib. V, de Ling. Lat. pag. 45 , dies 
attributus Laribus . . . •ideoubiTiai 
competunt, tum in compitis sacri- 
ficatur. Quotannis is dies concipi- 
tur. 9 Apud SerTium non semel: 
Lares Tiales. Hard. 

64. Ejusdem. . . currente a miU 
liario, Dalec. et £Iz. Ejusdem spatii 
mensura currente a milliario, £d. 

65. A MilUario, Colurona fuit 
aurea , xp«<yo5v {jt,iXtov , inquit Dio , 
lib. LIV, pag. 5i6 , ab Augusto in 
fori capite constituta, octaTa regione 
Urbis, in quam omnes Italise Tiae 
desinebant. Id ei nomen inditum, 
quod ab ea milliariorum numerus, 
quibus itinera metiebantur, duci 
primum solebat. Constituta ea ab 
Augusto est , anno U. C. dccxxxit, 
nen^pe M. Aguleio , P. Silio NerTa 
coss. Hard. 

66. Triginta septem, Toudiem pa* 
riter numerat Urbis portas Auctor 
Descriptionis Urbis Romae sub ^- 
nem, pag. 147, sed Plinio scilicet 
praeeunte. Hard. 

67. Ita ut duodecim semel, Dalec« 
et £Iz. d.portm s. £d. — Ad duode- 
cim ex illis , inquit , itur Tia dupli- 
ci ; per directum , et per obliquum. 
At hae semel a nobis numerantur , 
quia ad eas itur per directum. Sunt 
etiam aliae septem , quae snnt ex 
Teteribus; omnino autem a nobis 
non numerantur, quia perviae esse 
desiemnt. SJgnificat aetate sua legi- 
timas fiiisse Romae portas triginta. 



lOO 



C. PLINII NAT. HIST. 



tur, praetereanturque ex veteribus septem , quae essc de- 
sierunt, efficit passuum per directum xxx m. dcclxv. 
i4 Ad extrema ^ vero tectorum cum castris'** Praetoriis ab 
eodem milliario per vicos '' omnium viarum mensura 
colligit paulo amplius septuaginta ^'' millia passuum. Quo 



H. — Urbis Kom» duodecim por- 
tse erant geminae : sed semel nume- 
rantur, quumtriginta septema Pli- 
nio recensentur. Aliter quadraginta 
novem forent numerandae. Porta- 
rum geminarum vestigia adkuc ma- 
nent in Portis Majore et Sancti 
Pauli. De urbis Roms magnitudine 
et populi multitudine dixi in Notis 
ad Tacitum, Annal. XII, a3. Brot. 

68. XXX M, DCCLXK Igi- 
tur a miliiario ad portas singulas, 
51 orones adsequentur meusurae, pas- 
sus fuere omnino dcccxxxi, cura 
semisse. Sic enim ab eodem millia- 
rio ad universas triginta septem, 
mensura colliget xxx m. dcclxv, 
pass. A milliario, si ita mavis, ad 
portas singulas miile passuum plus 
minus spatium erat ; ad omnes , 
XXX millia, dcc lxv. Ha.rd. 

69. Ad extrema vero tectorum, 
Eorura scilicet quie raoenium ipso- 
rum ambitu continentur , non quse 
extra moenia posita in suburbio fo- 
rent : nam de bis postea. Miror 
sensisse aliter eruditos viros, ut 
olim Lipsium, in Admirandis, lib. 
III, cap. a , ac plane uuper Rapb. 
Fabrettum , lib. de Aquis et AqujB- 
duct. Dissert. III, pag. i58. H. 

70. Castris Prcetoriis, Castra 
Urbi Tiberius Caesar adjecit, Se- 
jani monitu , Praetoriis cobortibus 
Prsefecti. Nam de eo Tacit. Annal. 
lib. IV* « Vim PraefectursB mo- 
dicam intendit : dispersas per Ur- 



bem cohortes una in Castra condn- 

cendo Praetendebat lasctvire 

militem diductum : si quid sabitQin 
ingruat , majore auxilio pariter sub- 
veniri , etc. » Quadrata fuere ea , 
muris, propugnaculis, tnrribusqiie 
munita : instructa templo, arma- 
mentario, balneis, fontibusque, ad 
portam Viminalem : ut fuse demon- 
strat Alexand. Donatus, ^b. I, de 
Urbe Romana, cap. i5 ,'p. 4^* H. 
7 1 . Per vicos. Non jam per di- 
rectum , inquit , currente mensura, 
ut prius , per vias quasque majores, 
a milliario ad singulas portas : sed 
ab eodem milliario per omnes om- 
nium viarum majorum vicos et an- 
giportus , castris etiam PrsBtoriis , 
et vicis qui inibi erant , emensis. 
Viae omnino in urbe fuerunt novem 
et triginta , quot fere portSB : vici 
quadringenti et viginti qaatucMr, ut 
quidem proditum est in Descri* 
ptione Urbis Romae. Sed quotcum- 
que Romae vici essent , qui eos om- 
nes, inquit Plinius, facto profe- 
ctionis initio a milliario in capite 
fori Romani statuto , percurreret , 
is septuaginta millia passuum, et 
eo amplius ? ambularet. £0 sensa 
in prophetia Jonse, cap. ii3, 3. 
Ninive erat civitas magna itinere trium 
dierum; quoniam ejus vicos omnes 
pererrare nemo posset, nisi itinere 
triumr dierum : ut iterum dicemns 
ad librum YI, cap. 16. Hard': 
7a. Septuaginta. In Descriptione 



LIBER IIL loi 

uis altitudinem tectorum addat, dignam'^ profecto 
mationem concipiat , fateaturque nullius urbis magni- 
nem in toto orbe potuisse ei comparari. Clauditur ab ^^ 
nte aggere Tarquinii'^ Superbi, inter prima opere 
ibili. Namque eum muris aequavit, qua maxime pa- 
t'^ aditu plano. Caetero munita erat praecelsis muris, 
abruptis montibus'^, nisi quod" exspatiantia tecta 
tas addidere'^ urbes. 

n prima regione praeterea fuere ' : in Latio clara i6 
ida, Sati^icum^ Pometia , Scaptia , Pitulum , Polito- 
1 , Tellene, Tifata^, Caenina , Ficana, Crustume* 



I modo laudata, regiones Ur- 
iv pedes dicuntur continere 
:ix M. DGGCGXxiv. Passus ea 
ora efficit, si pedem unum ad- 
\»f uaaiu M. DccccLxxv. Sed 
D certior auctor ac testis Pli- 

Hard. 

. Dignam. Debitam , conve- 
em. H. — Volebat Dalec. di' 
Tnis, £d. 

[, Tarquinii. Vide qu» dicturi 
18 libro XXXVI, capite a4, 

a. Hard. 

I. Patebat. Urbs nimirum. H. 
I. Montibus» Aventino , Cselio , 
inali. Hard. 

'. Nisi quod, Maluisset Dalec. 
qua. £d. 

. Addidere urbes. Subnrbia 
et y qusB producta longius , ad 
as fere urbes pertinebant , 
^nlumy Tibur, Ariciam , etc. H. 

Fuere in Latio, Defecerunt, 
t, in prima regione praeterea, 
umque in Latio oppida, etc. 

enim, In Campano autem agro , 
Sx bis nec situs plerorumque , 
lomina ipsa constant. H. 
Satncum, etc. Ad viam 



Appiam , lasvo' latere Romam eun« 
tibus. Locus bodie ignoratur. De 
Satrico , Livius pluribus locis , sci- 
licet lib. VI, cap.33 , ubi illud a 
Latinis concrematum narrat : nec 
aliud tectum ejus superfuisse ur- 
bis, quam Matris Matutse templnm. 
IUam, anno U. C. 407» ab Antia- 
tibus deducta colonia restitutam , 
tertioque post anno , iterum a Ro- 
manis dirutam atque incensam 
addit lib.VII , cap. 97. Non tamen 
ex hoc tempore omnino nnlla facit, 
quum non semel posthac illius me- 
minerit Livius, qui lib. IX, c. 16 , 
aPapirio consule, anno U. C. 435, 
Satricanis, qui cives romani post 
Caudinam cladem ad Samnites de- 
fecerant, arma adempta nos docet. 
IncolsB 2aTpixavot Dionysio Halic. 
lib. V, pag. 3a6. Pometia Suessa, 
de qua nos superius egimus. A Sca- 
ptia Sxairnfivioi apud Dionys. loc 
cit. Hard. et £d. 

3. PoUtorium , etc. HoXiTCdptcv 
Dionysio Halic. lib. III, pag. 179, 
et Livio , lib. I , cap. z 3 ; TeXXiivv) 
Dionysio , Livio Tellen» , 1. c. H. 

4. Tifata, Tifata imminentes 

3 

7 



102 



C. PLINII NAT, HIST. 

rium , Ameriola , Medullia , Corniculum , Saturnia ', 
ubi nunc Roma est : Antipolis , quod nunc Janiculum 
in parte Romae : Antemnae^, Camerium, CoUatia, Ami- 
tinum, Norbe, Sulrao'** : et cum his carnem" in monte 
Albano soliti accipere populi Albenses", Albani, iEso- 



Gapu» colles vocat LiYiuSylib.VII, 
pag. i5o, sed hi extra fines anti- 
quiLatii, KaivivYi et KpouaTOfi.Epiov 
Dionysio, lib. II, pag. loi , et 104. 
Livio, lib. I, pag. i4- « Corniculuniy 
Cameria, Crustumerium, Ameriola, 
Medullia, Nomentum,» in Latio. 
Medulliam ab Albanis conditam 
ait Dionys. lib. III, pag. i36. Fi- 
cansB denique Livius meminit , lib. 
I, pag. i3. Harum omnium situs 
bodie ignoratur. Cceninam tamen 
nanc Sant'y4ngelOf seu MonticelU esse 
putat Holstenius. Ed. 

5. Medullia, Cbiffletii cod. Mb" 
duUum. £d. 

6. Corniculum, Tarquinio prisco 
regnante deletum, postearestitutum 
fuisse constat,quo autem loco situm 
fuerit ignoratur. £d. 

7. Saturnia, Ovidius , Fastor. 
lib. YI : « A patre dicta meo quon- 
dam Saturnia noma est. > Yirgi- 
lius , lib.VIII i£neid. .« Hanc Janus 
pater , hanc Saturnus condidit ur- 
bem : Janiculum huic , illi fuerat 
Saturnia nomen. » Vidj et Aug. 
de Civit. lib. VII , cap. 4 ; Dionys. 
Halic. Antiq. Rom. lib. I, pag. 36 , 
et Varron. de Lat. Ling. lib. IV, 
pag. i3. Hard. 

8. AntipoUs, Quod e\ adverso 
Satumise urbis , qu» ultra Tiberim 
erat, ubi nunc Roma est, coudita 
esset in.Janiculo, a Jano , ut di- 
ximus : ab J£nea, ut Hermolaus 
credidit. H. — Unde vetus cod. 



apud Dalec. jEneipotis , hoc loco 
pro vulgata exhibet. £d. 

9. Antemnce, etc. Vetus apud 
Dalec. Antenna. Unde Antemnas 
Liv. lib. I , capite 9 , et Dionys. 
Hb. I , pag. 1 3. Ad Tiberis et Anie- 
nis confluentem sitse fuenint , sed 
nullum earum exstat Ycstigium. — 
Camerium, Dionys. lib.V, pag. 807, 
Ka^£pia dictum. Co//<z/ia Liyio» loc 
cit. KoXaXia Dionys. lib. 111, pag. 
187; Festo Conlatia, a conlatis co 
opibus : et porta Urbis inde dicta 
Conlatina ; ad sinistram Amenis ri- 
pam sita fuit. — Amitinum , sic ap. 
Chiffl. Dalec. et £lzev. Amiternum 
non confiindendum cum Amitemo 
Sabinorum ; hujus vestigia exstare 
ait d^Anville juxta San' P^ittorino. 
Nonnulli putant Aquila. — A Norht 
Norbani sunt supradicti. H. et £d. 

10. Sulmo, Haec non confun- 
denda est cum Sulmone Picenif 
Ovidii natalibus clara ; ista hodie ut 
D^AnviLLE et Mannertus volunt, 
Sermoneta vocatur, leucis quinque 
a yelletri , ad roeridiem. £d. 

1 1 . Carnem accipere. Me« 

minit moris hujusce Liviusy lib. 
XXXII, cap. I : « Legati ab Ar- 
dea « inquit, questi in Senatu, sibi 
in monte Albano Latinis camem» 
ut assolet , datam non esse. » H. 

la. Albenses, Albam dicuntwr 
ab Albano, inquit Charisius, lib. I» 
pag. 8 1 , Albenses autem €tb Aib^ 
Fucente, Sed ab his diyersi sunt 



LIBER III. io3 

lani"', Acienses, Abolani '*, Bubetani' , Bolani, Cusve- 
tani , Coriolani, Fidenates ' , Foretii'% Hortenses, Lati- 
nienses, Longulani '^, Manates, Macrales, Mutucumen- 
ses, Munienses, Numinienses, Olliculani, Octulani, Pe- 
dani*^, PoUustini ^*, Querquetulani , Sicani, Sisolenses, 
Tolerienses, Tutienses, Yimitellarii** , Velienses, Venetu- 
lani, Vitellenses". Ita ex antiquo Latio liii populi inte- 



Albenses , qui nunc a Plinio ap- 
pellantur. Ha.rd. 

i3. JEsolani, Vet. apnd Dalec. 
Soiani. Recte autem ait Hard. eos 
iEsoIanos ab Mso\st sive 'Ji^sula 
dictos fuisse, de qua Horat. lib. III, 
Ode 39: «Ne semper udum Tibur, 
et iEsulsB Declive contempleris ar- 
▼nm. » iEsulam juxta urbem nunc 
Poli dictam sitam fuisse Yult Man- 
nertus. Ed. 

I ^.Abolanif quorum urbs Abola ; 
hod. Aula Antica esse ait d'Anvil- 
jx. NonnuIIi f^o/a ducunt. £d. 

l5. Bubetam. Chiffl. Nubetani, 
Dionysio Halic. lib. V, pag. 3a6, 
BouSsvTavot. Qui Plinio Bolani , hos 
Livius Volanosy lib. IV, cap. 49 1 
oppidum Bolas vocat „iib. IV, cap. 
5. KoptoXavttv iroXiv habet Dionys. 
lib. YIII, pag. 49^- Coriolos Li- 
▼ius, lib. II, cap. 33. Hinc Mar- 
cio Coriolano nomen. H. et Ed. 

t6. Fidenates. Fidens oppidum, 
LiYio , lib. I , cap. a 7 , xviii mil- 
liario ab urbe Roma, inquit Eutro- 
pius 9 lib. I, pag. 728. Fidenas, a 
Mamerco Dictatore direptas narrat 
LiTius,lib. IV, cap. 17. Nunc Ca» 
stdlo GiubileOj sex ab urbe mill. 
pastqum , ut ait Holstenius in Ital. 
pag. 137. Hard. 

17. Foretii, Vetus apud Dalec. 
Fortsi. Strab. apnd eumdem ForuU. 



Ed. — Forle iidem sunt ac Fo- 
rienses , de quibus Festus verbo 
Novte Curias, Hard. 

18, Lon^ulanif etc. Chiffl. £on- 
gani. Horum oppidum Longulam 
Livius, lib. II, cap. 33 , appellat: 
Aoyyo^Xav iro^Xiv Dionys. lib. VHI"> 
pag. 5 5 1 . Caeteri deinceps fere in- 
cogniti. H. et Ed. 

19. Pedani, Pedanos quoque 
vocat Liyius, iib. VIII, cap. 14» 
oppidumque Pedum , lib. II , cap. 
39. Tli^aLt •KokK^ AOaovtKYj Stephano. 
Roraam inter et Labicum Pedum 
situm fuisse ait Mannertus, 11 m. 
pass. ab Urbe. De regione Pedana 
vide Horatium lib. I, epistol. 4* 
Hahd. et Ed. 

ao. PoUustini, Chifflet. Poletau^ 
rini, Oppidum Poluscam Livius ap- 
pellat, lib. II, cap. 33 et 34. Kepxt- 
TouXavou;, Dionys. lib. V, pag. 3a6. 
ToXepivob?, Plutarchus, in Coriola- 
no, pag. 337. Hard. 

ai. FimiteUarii, Vetus apud 
Dalecamp. Fimiterali. Chiffl. f^inuc 
tellarii, Ed. 

as. yitellenses, Oalec. et Elzev. 

ViceUenses. Velienses a Velia, Li- 
vius, libro II, cap. 7. Vitellenses 

(sic enim reposui , pro yicetlenses) , 

a Vitellia, de qua idem Livius, iib. 

II, cap. 39, quam Stephanus Bi- 

TcXXav vocat. H. et Ed. 



io4 C. PLINII NAT. HIST. 

17 riere sine vestigiis'^. In Cainpano autem agro Stabia' 
oppidum fuere * usque ad Cn. Pompeium * et L.- Cato- 
nem Consules , pridie Kalend. Maii , quo die L. Sylla le- 
gatus bello sociali id delevit, quod nunc in villam*' abiit 
Intercidit ibi et Taurania*^. Sunt et morientis Casilini** 
reliquise. Praeterea auctor^** est Antias, oppidum Latino- 
rum Apiolas captum a L. Tarquinio rege, ex cujus praeda 
Capitolium ' is inchoaverit ^ : a Surrento ad Siiarum 
amnem triginta millia passuum ager Picentinus^^ fuit Tu- 



23. Interlere sine 'vesUgiis. Mi- 
nime mirum ergo lectori Tidebitur 
quod de istis populis, qui jam 
Plinii tempore sine vestigiis inte- 
rierant, nos tam pauca retuleri- 
mus. £d. 

24* Stabiae, Etiamnum inter 
ostia Sarni amnis , et Surrentum , 
loco nomen est Caslell' a mare di 
Stabia, De Stabiano lacte, Gale- 
nus, Meth. med. lib. Y. Symma- 
chus, lib.VI, epistol. 17 : « Stabias 
ire desiderant , ut reliquias longSB 
Kgritudinis armentali lacte depel- 
lant. » H^RD. 

a5. Fuere usque, etc. Yet. apud 
Dalecamp. fuit. £d. 

a 6^ Ad Cn. Pompeium , et L. 
Catonem. Ita libri omnes tum im- 
pressi , tum manu exarati , ante 
Hermolaum , qui L. Carbonem im- 
portune obtrusit, quem bello Mar- 
sico , sive Sociali nullum fuisse 
consulem scimus. Fuit vero L. Por- 
cius Cato anno secundo ejus belli, 
U. C. 6G5 , cum Cn, Pompeio 
Strabone , Cn. Pompeii Magni pa- 
tre. Hard. 

27. ^i/lam» Sic in Chiffl. ap. 
Dalec. et £lz. villas. £d. 

98. Taurania. Forte qu» est 
Stephano Taapaviv) ) iroXtc iToXtac. 



Apud Melam, lib. II, cap. 4 » "^SU' 
rinum est : apud Strabonem , lib. 
YI, pag. a54> regio Tauriana : 
sed ad Plinii Taurianam nihil ista 
pertinent, etsi pertinere Casaubo- 
nus existimavit , in notis ad Stra* 
boriem , quum ista sint in Brutio , 
Plinii vero Taurania in Campano 
agro. Hard. 

39. Casilini. Fuit illudoppi- 
dum , ubi nunc est Capua nova, 
et quidem ad utramque ripam Val' 
turni amnis , qui et Casilinus inde 
dictus. De Casilino multa Livius, 
lib. XXII, XXIII, XXIV, XXV 
et CXXYII. Hard. 

3o. Auctor est Antias. £tiam 
et Dionys. Halicarn. Rom. Antiq. 
lib. III, pag. 186 , AirtoXdcvcdv iro- 
Xiv a Tarquinio Prisco captam 
prodit. Hard. 

3i. Capitolium. Lego CapitoUr- 
num, Dalec. 

3 9 . Inchoaverit. Livius , lib. I , 
cap. 35. Hard. — De Capitolio 
vide quse in nostra Taciti editione, 
tom. V, pag. 37 , ex Broterio. Ed. 

33. Ad Silarum. SiXapt^ Stra- 
boni , lib. Y, in fine : nunc Sele , 
in sinum Salemitanum influit. H. 

Z^.Picent,.., Tuscorum, Cl. Sahn. 
Oscorum.ljmT.-^Dai.Tuscorum tem- 



LIBER III. io5 

scorum, templo Junonis Argivae ab Jasone condito insi- 
gnis. Intus oppidum Salerni , Picentia. 

X. A Silaro regio tertia, et ager Lucanus* Brutiusque 
incipit : nec ibi rara incolarum mutatione^ Tenuerunt 
eam Pelasgi^, CHEnotrii, Itali, Morgetes, Siculi, Graeciae 
maxime ^ populi : novissime Lucani a Samnitibus orti 
duce Lucio. Oppidum Paestum^, Graecis Posidonia appel- 
latum : sinus Paestanus : oppidum Helia , quae nuncYelia^. 



plo, Ed. — Tuscos hanc oram ollm 
teiiaisse auctor est etiam Strabo loc. 
cit. Idem , lib. Yly pag. a5a , tem- 
plum ibi conditum ab lasone tra- 
dit : Diodorus Sic. Bibl. lib. IV, 
pag. SSg y portum de navis susb 
nomine Apyuov appellatum : unde 
Argoas forte potius quam Argivce^ 
legendum hic fuerit. Habet hsec 
quoque Solinus , cap. ii , pag. i a. 
Nunc Gifoni Yocant, quasi Juiionis 
fanum : templum hodieque durat, 
Assumptse Yirgini sacrum. Confer. 
Holsten. Ha&d. 

35. Intus oppidum Salerni, Pi- 
centia, Ita Colb. 3 , librique omnes 
editi. In mediterraneo procul a 
mari fuisse tum Picentiam innuit , 
Picentini agri metropolim. Saler- 
num autem, quod in ora fuit, uti 
nunc est, non oppidi tum nomen 
obtinuisse, sed prsesidii tantum a 
Romanis*ibi constituti : quod et 
Strabo. diserte docet , lib. Y, pag. 
a5i. Ha&d. 

I. Lucanus, Nunc Principatum 
vocant : Brutium agrum , Cala- 
briam. Ha&d. 

3. Mutatione. Proponebat Dalec. 
mutatio. Ed. 

3. Pelasgi, etc. Haec totidem 
verbis Antiochus Syracusanus, apud 
Dionys. lib. I, Antiq. Rom. pag. 



lo. A Pelasgo primum , mox ab 
OEnotro Pelasgi F. tum ab Italo : 
mox a Morgete, deinde a Siculo 
Morgetis hospite, populis nomina 
subinde commutata. Strabo pariter, 
lib.yi , 2 5y. Idem , p. a54 > ortos 
a Samnitibus Lucanos docet. H. 

4. Maxime. Ap. XidX.maxima* En. 

5. Pastum. Chiffl. Prcestum. Ed. 
— ^naTaTov Ptolemaeo , lib. III, cap. 
I , in Lucanis. Eadem no<jst<^(i>vioc 
Straboni, lib. Y', pag. a5i, a 
no(rEi(^b)v , hoc est , a Neptuno , 
Neptunia Velleio dicitur. Nunc vi- 
cus in ora, Pesti. Sinui Paestano 
nunc a Salerno , vicino oppido , 
nomen est. H. — Ibi manent egre- 
gia antiquitatis monumenta, qu» 
optime descripsit Cl. Major, les 
Ruines de Pcestum ou de Posidonie 
dans la Grande-Grhce. Brot.— Alias 
quoque sub eodem titulo ea edidit 
C. M. de i«a Gardette, in-f. ann. 
1 1 Gallic. Rep. £d. 

6. Pcestanus. Ch. Prcestanus. Ed. 

7. VeUa. ixioL « to vov BeXea Ste- 
phano , et Slraboni , lib. YI , pag. 
a5a, ad amnem cognominein , 
quem accolse vocant Halente : vicum 
CasteWa mare della JBracca, Ptolem. 
lib. UI, cap. I. OueXioc. Ye^Xviv dictam 
esse aliquando Strabo loc. cit. ad- 
mouet, et nummus Cimelii nostrr 



io6 C. PLINII NAT. HIST. 

Promontorium Palinurum : a quo sinu^ recedente tra- 
jectus ad columnam "" Rhegiam centum h. pass* Proxi- 
mum" autem huic flumen Melpes" : oppidum Buxen- 
tum, graece Pyxus'^: Laus'^ amnis : fuit et^ oppidum 
eodem nomine. Ab eo Brutium httus : oppidilm Blanda ' , 
flumen Batum^^ : portus Parthenius Phocensium*' : sinus 
Vibonensis'*, locus'^ Clampetiae^'* : oppidum Temsa", a 



Parisiensis , TEAHTAN , ex argen- 
to, et alter ex «ere. H. — Brot. legit 
Elea , ut in MS. Reg. i, et editione 
principe. £d. 

8. Palinurum, Nomen servat , 
Capo di PaUnuro. Mela, lib. II, 
4 : • Palinurus olim Phrygii guber- 
natoris , nunc loci nomen » . Y ide 
Virgilium , lib. VI, vers. 38 1. H. 

9. Sinu recedente, Quem nunc 
sinum vocant Golfo di Policastro , ab 
oppido Buxento. De quo mox. H. 

10. u4d columnam. MS. vet. colo- 
niam : sed Plinius repetit paulo post 
columna Rhegia, Ljetius. — Hsbc in 
ipso freto Rhegio constituta erat, 
unde rnv Pi^yivwv a r»jXt^a tou wop6[xoo 
appellat Strabo , lib. VI , pag. a56, 
et a68. Ad columnam Rhegiam, 
Autoninus, Mela, lib. II, cap. 4 9 
aliique. H. — Non autem centum, 
ut Noster ait , sed cxlv m. pass. est 
trajectus. £d. 

11. Proximum autem huic, Pali* 
fiuro. H^RD. 

la. Melpes. Dalec. et EIz. Mel" 
phes , hodie Faraone. Ed. 

i3. Pyxus, nu^oi); Straboni, lib. 
VI, pag. a53 , nunc PoVicastro, H. 

i4< Laus. noTOCfA^; Aaoc, xal 
iroXic Straboni ioc. et Stephano 
pariter , in Lucanis. Amnis memi- 
nit etiam Ptolem. lib. III , cap. i , 
in eodem tractu. Nunc oppido 
nomen Lamo, amni autem Lao, Lu« 



canisB finis : Brutii inde agri ini< 
tium. H. et Ed. 

1 5. Blahda. Bland» in Lncanis, 
Livio, lib. XXFV, cap. ao. Ho- 
die Maratea, ut vult D*AirviLLB, 
aut, ut Manixertus ait, S, Biasio, 
qui vicus a Maratea vix d passibus 
distat, a Poiicastro autem leucis 
circiter qUinque, meiidiem inter 
et ortum. Fatendum tamen est 
hunc situm pugnare cum ordine 
quem sequitur Noster, qui Blan- 
dam post flumen Laum norainat; 
verum , ut modo rursus videbi^ 
mns, de ea Italiae parte in pluri- 
bus errat Plinius. Ed. 

16. Batum. In MSS. Baletam, H. 
— Vet. ap. Dal. et Chiffl. Balcetum, 
Hodie,ut ait d'Aii;vii.lb, Bato. Ed. 

17. Phocensium. Ghiffl. et Pho- 
censium. Ed. — A Phocensibns 
conditur , inquit Solin. cap. n , 
pag. la. Hard. 

18. Vibonensis, Straboni , lib. 
VI, pag. 353 , a vicino fluvio op- 
pidoque, xo^Xiroc Aao^. Hard. 

19. Locus, Maluissent Dalec. et 
Menagius Lucus. Ed. 

90. Clampetice, Livio,lib. XXX, 
cap. tg ^ Lampetia, Dum Plinius 
locum appellat, excisum asvo suo 
innuit. Rursum deinde excitatnm 
est : hodie Amantea , in ora Cala- 
brisB citerioris. Hard. 

91. Temsa, TtfA^cm et Ti}k^% in 



LIBER III. 107 

Graecis Temese dictum : et Crotoniensium" Terina, si- 
nusque ingens Terinaeus. Oppidum Consentia^ intus . 
In peninsula^ fluvius Acheron, a quo oppidani Acheron- 
tini' . Hippo'', quod nunc Vibonem Valentiam appella- 
mus : Portus Herculis'^, Metaurus'^ amnis, Tauroentum^*" 
oppidum,PortusOrestis,etMedma^\ Oppidum Scyllaeum^\ 3 
Cratais fluvius, mater^"^, ut dixere, Scyllae. Dein columna 



35 



Bnitiisy Straboni , lib. Yly pag. 
2 55. Rudera visuntur, ubi Torre 
di Lupo in Calabrise citerioris , ul- 
teriorisque confinio. Hard. 

aa. Crotoniensium, Hoc est , a 
Grotoniensibus condita, ut ait So- 
linus y cap. 11, pag. i3. Terinxo 
fiinui nomen , Golfo di S, Eufemia, 
a vico S. Eufemia dicto et juxta 
quem videntur rudera, quse baud 
dubie TerinsB locum occupant , 
qaamTis eum Nocera esse dicat 
Hardninns, qui vicus ad septem- 
trionem remotior est, ad flumen 
Savuto, £d. 

a3. Consentia. Hodieque Co- 
senza , in citeriore Calabria. H. 

a4< Intus, In pcninsula, Dalec. et 
£lz. Intus in peninsula, Ed. 

. a5. In peninsula, Peninsulam 
Yocat Brutiorum partem eam, qu» 
mazime tendit in Slculum fretum , 
instar longas cervicis : nunc Cala- 
briam ulteriorem vocant. Dicemns 
de ea , cap. 1 5. Hard. 

a6. Acherontini, Exstat bujus 
oppidi memoria in nummis , AXE- 
PHNTAN. Non est Cirenza , in Ba- 
silicata : etsi hanc quoque Ache- 
rontiam Tocant. Hard. 

37. Ilippo, lisdem verbis Ste- 

pfaanus : iirirttvtov , iroXtc BpeTTicav , 

^ (AtTttvojAaadii &irb Ptt(j,aia>v Ou?6a>v 

xat OdoXsvTta. Hausit a Strabone , 

ib. VI,pag. a56. Nunc Bivona^ 



quod oppidi navale est, cui nomen 
Monte Leone, Hard. 

a 8. Ilerculis, ApaxXsouc XifAinv Stra- 
boni y loc. cit. Nunc Tropea. H. 

ag. Metaurus.Mirai.M^oi Straboni 
loc. cit. Nunc Marro. Hard. 

3o. Tauroentum, MelsB, lib. II , 
cap. 4* Taurianum : cujus exstant 
rudera, prope vicum Palmi : ubi 
et Orestis portus, qui quidem mibi 
videtur agnosci posse in parvo sinu 
qui infra vicum Bagnara reperi- 
tur. £d. * 

3i. Medma. Dalec. et £lz. Me» 
dua, Yet. ap. Dalec. Medina, £d. 
— Me^p.a et Mt9(Aa Stephano : 
MelsB , lib. n f cap. 4 9 Medama , 
et Straboni Me'^ap.a , lib. V, pag. 
a 5. H. — Fortasse hodie Melia , 
una circiter leuca a Seicha, meri- 
diem inter et ortum. £d. 

3a. ScylUeum.Hh 2x6XXaiov Strab. 
1. c. Scyllaeum, nunc Scigliot in ipso 
Siculo freto , contra Pelorum pro- 
montorium , hod. cap Faro, £d. 

33. Cratais. Yet. apnd Dalec. 
Cratis, £lz. Cratais, Nunc Conide 
vocatur , qui in mare induit juxta 
vicum Catona, leucis duabus a Reg- 
ffio, septemtrionem versus. £d. 

3 4* Mater, Sic libri omnes. Alii, 
pater, Sit penes fabulas fides. H 

35. Columna, Nunc vicus Catona: 
cujus superiori nota 10 modo me-- 
minimus. £d. 



io8 



C. PLINII NAT. HIST. 



Rhegia : Siculum fretum , ac duo adversa promontoria : ex 
Italia Caenys^^, ex Sicilia Pelorum, duodecim stadiorum 
intervallo. Unde^^ Rhegium duodecim m. d. pass. Inde 
Apennini silva^^ Sila^^, promontorium Leucopetra^*", xii^' 
M. pass. Ab ea Locri^^cognominati a promontorio 2^phy- 
rio , absunt a Silaro gggiii m. pass. 

Et includitur^^ Europae sinus primus , in eoque maria 
nuncupantur: unde irrumpit^^, Atlanticum, ab aliis ma- 
gnum : qua intrat , Porthmos^^ a Graecis , a nobis Gadi- 
tanum fretum : quum intravit,Hispanum^^, quatenus Hi- 
spanias illuit^^ : ab aliis Ibericum, autBalearicum^^: mox 



36. Ccenys, Elz. Ctsnis, Ed. — 
Capo di Cavallo , duobus pass. miU. 
aScyllaso. KatvufStraboniy p. aS^. 
Proxime abest a Peloro : utrius- 
que promontorii speculae campana 
invicem sibi dant signum. Ha.rd. 

37. Unde Rhegium duodecan M. 
Z>. pass, Chiffl. unde Rhegium XX. 
M. pass, Non a Golumna scilicet , 
ut vult Harduinus,quum Columnam 
Rhegiam inter et Bhegium vi m. 
pass. tantum sit intervallum, sed 
a Cseni promontorio quae distantia 
revera xii m. d. pass. est, si se- 
quantur littoris anfractus. Oppido 
nomen hodie Reggio. Ed. 

38. Apennini siliHi,yeX, ap. Dal. 
lasula. £d. 

39. Sila. Inde pix Brutia. Vi- 
bius Seq. pag. 34 1« Sila Brutiorum 
nemus. 2iXav Strabo vocat, lib.YI , 
pag. 361. Hard. 

40. Leucopetra. Capo deW Armi , 
in quo desinit alterum montis Apen- 
nini comu. Hard. 

41. XII. Chiffl. XXr. Ed. 
4a. Locri cogn. Epizephyrii , a 

Zephyrio promontorio , quod obsi- 
debant, nnnc Ca/w di Bruzzano. 



Urbem autem sitam foisse ait 
D'AirviLi.B loco hodie Motta on 
Motticella di Bruzzano vocato ; non- 
nulli tamen , quos inter Bacue 
d'Albe, in probatissima sua Italis 
mappa , ejus ruinas monstrari di- 
cunt quinque aut sex leucis inde 
septemtrionem versus, haud longe 
a Gierace. Ed. 

43. j^f includiiur. Hoc est, flni- 
tur. Sic lib. IV, cap. 18 : Tertias 
Europo! sinus adhunc modum claudi» 
tur, — ChifE. His includitur Europes 
sinus primus , in eoque maria diversa 
nuncupantur. £d. 

44* Irrumpit. Alii apud Dalec. 
irrumpunt. Alii unde Oceanus irrum» 
pit. Ed. 

45. Porthmos, Chiffl. Astmos. — 
nopd(i.bc fretum sonat. H. -:- Hodie, 
ut jam dlximus » detroit de Gihral" 
tar. Ed. . 

46. Hispanum , etc. Hsec deinotps 
Solinus iisdem verbis , cap. a3 1 
pag. 44« Hard. 

47. Hispanias illuit. Vet. apud 
Dalec. altuit. Ed. 

48. BaUaricum. Hodie Canatdes 
BaUares, Ed. 



LIBER III. 109 

[icum ^ ante Narbonensem provinciam : hinc Ligusti- 
i ^ Ab eo ad Siciliam insulam Tuscum ' : quod ex 
;cis alii Notium ^, alii Tyrrhenum , e nostris plurimi 
Tum vocant. UUra Siciliam" ad Salentinos, Auso- 
n Polybius appellat. Eratosthenes autem inter ostium 
ani et Sardiniam quidquid est, Sardoum^^. Inde ad 
liam Tyrrhenum. Ab hac Cretam usque Siculum ^^ : 
;a Creticum^^ 

lI. Insulae' per haec maria primae omnium Pityusae a i 
jcis dictae, a frutice pineo' : nunc Ebusus^ vocatur 
que , civitate foederata , angusto freto interfluente ; 



I. GalUcum. Quatenus Galliae 
onensis oras alluit, a Pyrenseo 
et promontorio, de quo su- 
ad Stoechades insulas. Illa est 
\ mediterranei pars quam ho- 
ocant pessime Golfe de Ljon , 

ut nonnuUi volunt optlme, 
\ du Lion. Ed. 

. Ligusticum. A Stoechadibus 
Is ad portum Yeneris ; quam 
!m oram Galli Ligures tenue- 
tiam nunc Mer de Ligurie, vel 

iie Genes. Ed. 

. Tuscum. Hujus maris partem, 
inter Corsicam insulam est et 
isB oram , nunc plerique Canal 
trse yocant ; quidquid autem 
est ad Siciliam insulam , Mer 
r//e,,quo quidem nomine Stra- 
b. II, pag. I a 3 , hanc aeyo suo 
aatam fuisse maris mediter- 

partem nos docet quse Sici- 
inter et Africse oram jacet , et 

qu2B olim Ausonium mare 
um fuerat. Ed. 
. Notium. Solinus, 6ap. xxiii, 
44> tonium , male. Notiov hoc 

dixere , quod Romanis spe- 

ad austrum -videretur, ut 



Adriaticum e contrario, ad septem- 
trionem. Hard. — Inferum autem 
ssepius a Romanis vocabatur, quod 
infra Italiam jacere eis videbatur; 
contra(|ue Adriaticum superum ma» 
re vocabant, quasi supra Italiam 
positum. Ed. 

53. Siciliam ad Salentinos. ChifH. 
Siciliam quod est ad Salentinos. Ed. 

54. ^tis. Hodie golfe de Tarente, 
5 5. Sardoum. Etiam nunc,4it plu- 

rimi volunt, mer de Sardaigne, sed 
inter Baleares insulas tantum et 
Sardiuiam. Ed. 

56. Siculum. Hodie, ut modo 
diximus , golfe de Tarente ^ et ab eo 
mer lonienne. Ed. 

57. Creticum, Etiam nunc mer de 
Crkte^ circa Cretam insulam. Ed. 

I . Insulas. Martianus hic Plinium 
de more transcribit , lib. VI, cap. 
de insulis, etc. pag. ao6. Habd. 

a . A f.pineo. Graecis wtruc , pinus. 

3. Nunc Eh. V. uiraque^ ciifitatefee» 
derata , etc. Daleo. Nunc Ebusus vo- 
catur^ utraque civitate, etc. — Hodie 
Iviza et Formentera, duarum minus 
leucarum freto separatSB,quod etiam 
plurimis insulis coarctatur. Ed. 



iio C. PLINII NAT. HIST. 

patent xlvi. m. pass. Absunt a Dianio septingentis sta* 
diis : totidem Dianium per continentem a Carthagine nova. 
Tantumdem ^ a Pityusis in altum , Baleares duae , et Su« 
cronem^versusColubraria. Baleares funda beIIicosas,Grae- 
ci Gymnasias dixere. Major'*" centum m. pass. longitudine, 



4. Patent XLVL Ebuso uni , 
qusB gemina, a Plinio proditur, 
tantam amplitudinem , atque adeo 
majorem , Straho adjudicat , lib. 
III, pag. 167; nempe stadiorum 
GCCG hoc est, L. M. pass. Agatheme- 
rus n Geograph. lib. I, cap. 5 , gemi- 
nam, ut Plinius, Ebusum novit : 
majoremtrecentis,minorem stadiis 
centum porrectam : id quod eodem 
recidit. Habd. — Re autem vera 
XXXIV M. pass. sive cclxxii stadiis, 
patent insulse istse, a promontorio 
septemtrionali Ebusi , Punta deSeV' 
ra dicto , ad australe Formenters 
promontorium , Punta de la Anguila 
Tocato ; nempe Ebusus xxii m. pass. 
seu cLXXvi stadiis ; fretum y m. 
pass. seu xl stadiis, et Formentera 
Yii M. pass. seu lyi stadiis. £d. 

5. XLVL Sic apud Chiffl. Dalec. 
et Elz. XLIIL Ed. 

6. Absunt a Dianio septingentis 
stadiis. Dalec. et EIz. Dianeo. Ho- 
die Denia , Hispanise oppidum , in 
oraqusB Pityusis opponitur, septin- 
gentorum stadiorum , ut Noster ait, 
seu unius gradus intervallo, sive 
xxv leucisgallicis. Errat autem Pli« 
nius , quum addit totidem Dianium 
per continentem a Carthagine nova; 
nam xiii leucis non amplius est 
intervallum istud. Ed. 

7. Tantumdem a Pityusis in aU 
tum» Errat etiam hic Noster; nam 
XIX leucis, sive dxxii stadiis tan- 
tum , Baleares a Pityusis distant , 



proximo quidem interyallo. £d. 

8. Baleares. £am vocem Cartha- 
ginensium lingua, fundas bellicosas 
significare, auctor est Agathemems 
loc. cit. Diod. Sic. 5 , Bibl. p. 397, 
Baleares dictas putat a7r6 rou Bdbc- 
Xsiv , a jaculando : rufAvviaiai , quod 
corpore nudo incols incederent 
per sestatem. Livius, in Epit. libri 
LX, vel a teli missu, vel a Baleo 
Herculis comite ibi relicto , quum 
Hercules ad Geryonem navigaret 
Vide etiam Tzetzen , in Lycophro- 
nem, pag. 94. Hard. 

9. Sucronem versus Colubraria. 
Cotubraria hodie, utdiximus,non 
una tantum , sed plures insuls eo- 
dem nomiue , quod paulum a ve- 
teri diversum hodie CoUimbrete est. 
Non autem , ut ait Noster , Sucro- 
nem versus ; ab ostio enim Sucro- 
nis fluminis, de qua Noster cap. 
4 meminit , xxii circiter leucis di« 
stat Colubraria , parique intervallo 
ab Ebuso. Ed. 

10 ».Major centum M.pass, tongi" 
tudine. Lego C. M. pass. est longitu-' 
dine, ex MS. Reg. i , editioneprin- 
cipe et Cl. Rezzonico. Brot. — 
Artemidorus apud Agathem. loco 
citato , stadia mille et ducenta ait 
continere, quse sunt passuum cl 
millia ; quse quideih mensurae ve- 
rum excedunt : non enim amplior 
Lxx M. pass. est Balearis majoris, 
quam recentiores Hispani vocant 
MaUorca , longitudo. £d. 



LIBER IIL III 

litu vero ccclxxv " m. Oppida habet civium roma- 
im Palmam" et PoIIentiam : Latina '\ Cinium, et Cu- 
'^: et foederatum, Bocchorum* fuit. Ab ea xxx m.'^ 
. distat minor : longitudine^', xl m. circuitu cl m. 
. Civitates habet, lamnonem' , Saniseram, Mago- 
. A majore xii m. pass. in altum abest Capraria*^: 



.CCCLXXV. Dalec. etElz. 
LATATX Chiffl. CCCCLXXK 
m autem et istae excedmit men- 
; nam vix ccl m. pass. est to- 
nsuiae circuitus. £d. 
. Palmam. naXp.av, xai Ilo>.- 
IV Straboni , lib. III, pag. 1 67, 
aque civitatis Romanae jure 
tam. Colonias appellat Mela, 
[, cap. 7. Hard. — Etiam nunc 
a ad sinum cognominem , me- 
31 inter et occidentem, et PoU 
, adsinumetiamcognominem, 
mtrionem versus. Ed. 
i. Latina, Qusb Latii jus habe« 
In MSS. Rcg. etc. Latinayci-' 
et Tucim. Hard. — Vet. apud 
;. Latinorum citfium et Tuscium 
fasderatum Bocchorumftdt. Chif. 
a Cinium et fcederatum Boccho" 
Cinium . fortasse hodie , ut ait 
lertus , est Sineu vel Sinen , in 
!oriinsula; alia ignoranturom- 
, nisi tamen Bocchorum ad flu- 
situm fuerit , quod etiamnunc 
I Yocatur , et in mare se- 
trionem inter et orientem 
t. £d. 

[. Cunici, Leg. Tucim: itaMS. 
I et 2. Sine auctoritate emen- 
n in recentioribus editionibusy 
;i. Brot. 

». Bocchorum, Dalec. Bocfiri, 

hori nomen ei oppido erat, 

. jam tam intercidisse innuit 9 

foedere junctum Romanis. 



Cave enim existimes Bocchos Man« 
ritanisB reges hic imperitasse : quod 
fere sensit Solinus , cap. xxiii , 
pag. 44* Hard. 

1 6. Ab ea XXX M, Strabo, lo- 
co citato , Lxx tantum stad. hoc est, 
viii M. dcci pass. Hard. — Non 
multum autem a yero abest Noster ; 
nam ix saltem leucarum intervallo, 
seu xxYii M. pass. distat Menorca a 
Mallorca. Ed. 

17. LongittuUne XL M, cireuitu 
CL. M. pass, Sic MSS. omnes et 
Chiffl. Dalec. et Elz. Longitudine 
Lx. Agathemerus hanc patere ait 
stadiis trecentis, hoc est, xxxvii 
M. D. quod paulum a vero distat : 
circuitus vero circiter cx m. pass. 
est. £d. 

18. Janmonem, Saniseram , Ma" 
gonem. Vet. apud Dalec. Lamnonem. 
Chiffl. Labonem. Proponebat Dalec. 
Hannonem, Mela, lib. II, cap. 7, 
Castella sunt inMinorihus, Lamnoet 
Mago. Jamno hodie est, auctore 
Mannerto, Ciudadela, — - Mago , ut 
fert nomen, Puerto^Mahon, — Igno- 
ratur Sanisera, quas fortasse ih re- 
gione promontorii Cabateria sita 
fuit. Ed. 

19. Capraria,etc. Martian. l.VI^ 
pag. ao6. Nunc Caprara^ vel Ca- 
brera, Majori Balearium subest , ad 
austrum, non xii, ut Noster ait^ 
sed IX mill. passuum intenrallo. 
Hard. et Ed. 



i 



112 C. PLINII NAT. HIST. 

insidiosa naufragiis : et e regione Palmae urbis, Maena- 
riae**', acTiquadi*a, et parva Hannibalis. Ebusi terra** ser- 
pentes fugat, Colubrariae parit. Ideo infesta omnibus, 
nisi Ebusitanam terram inferentibus. Graeci Ophiusam 
dixere. Cuniculos" Ebusus gignit, populantes^ Balea- 
rium *^ messes. Sunt aliae xx ferme parvae mari vadoso. 
Galliae' autem ora^ in Rhodani ostio, Metina^ : mox 
quae Blascon'' vocatur: tres Stoechades* a vicinis Massi- 
liensibus dictae propter ordinem^^, quas item nominant 



ao. Masnarice^ac Tiquadra et par- 
va Hannibalis, Pro Tiquadra^ vet. 
apud Dalec. Tiquetra legit ; pro et 
parva Hannibalis , et patria Hanniba" 
lis^ perperam, ut vix dici necesse 
est. Errat, ut puto, Mannertus, 
qui eas in Palmse sinu sitas ait, mul- 
toque magis etiam Harduin. qui eas 
mari demersas putat ; ad occiden- 
tem enim sinus Palmensis rcperiun- 
tur, Msenariae nempe, hodie Mal- 
grates dLXCldi y Tiquadra, Dragonera^ 
supra Msenarias septemtrionem in- 
ter et occidentem , et Parva Haimi- 
balis , hodie El Torre yocata , infra 
Maenarias , austrum inter et orien- 
tem. Ed. 

a T. Ebusi terra, Solin. cap. xxni, 
pag. 44' Habd. 

a a . Cuniculos. Dalec. et £lz. Nec 
cuniculos , addita vocula nec , quse in 
vett. deest. Ed. 

a3. Populantes, Videqua dicturi 
sumus, lib. VIII, cap. 8i. Hard. 

a4* Balearium. Vet. apud Dalec. 
Brassocorum. £d. 

a5. Gallia autem ora. Vet. apud 
Dalec. Gallice hinc ora, Martianus , 
loco citato , in Galllce quoque ora , 
in Rhodani ostio , etc, Ed. 

a6. Metina, In MSS. Metama^ 
Forte ab ostio Bhodani, in quo olim 



fuit Metapina. Hard. — Harduino 
assentiri videtur D*AirviLLB, Notice 
de Vancienne Gaule , aliam tamen 
opinionem referens, quam edidit 
AsTRVC, Hist. nat. de Languedoc^ p. 
48 , qui depressas quasdam insnlas, 
in Massiliensi Rhodani ostio sitas, 
hodieque dictas Les Tignes , MetmsB 
nomen reprsesentare credit. £d. 

27. Blascon. Festo Avieno,in On 
marit. v. 599:« Blasco propter in^ 
sula est, teretique forma csespes edi- 
tur salo. » Hujus insuls meminere 
etiam Strabo , qui eam ad montem 
Sigiam , aut potius Sitium , hodie 
Cette, ponit, et Ptolemseus qui ei 
prseponit insulam quamdam Aga- 
tham , cujus non exstant vestigia ; 
Blascon autem hodie Brescon voca- 
ri ait d'Aicvii.le. £d. 

28. Stoechades. Les iles d^Hi^res^ 
a vicino in continente oppido ap- 
pellatse , quod Massiliensium olim 
ditionis fuit : quare Massiliensibns 
hae vicinae dicuntur. Hard. 

39. Dictce propter ordinem, quas 
item nominant singulis. In MSS. quas 
iterum, Forte ita rectius , cum To- 
letano Pintiani : Propterordinem quo 
Sitce : a quo iterum nomina singulis , 
Bote et Mese. Ab ordine , inquit , 
quem certis intervallis dispositaDh» 



LIBER III. ii3 

ilis vocabulis , Proten **, et Mesen , quae et ' Pom- 
ana vocatur : tertia Hypaea. Ab his Sturium ', Phoe- 
, Phila : Lero , et Lerina^^ adversuni Antipolim , in 
Vergoani oppidi memoria. 



it insulsB , in uniyersum Stos- 
B dictae sunt : rursusque ab 
1 ordine singulatim sibi quse- 
omen adscivit : priore earum 
, altera mox, Media , demum- 
;rtia, Ultima appellata. Porro 
cula Stoechadum nomiua Pi- 
et Dalecampius ea commini- 
ir, quae nec exteris, nec indi- 

nota sint. Honor. fioucHE, 
Prov. lib. I , cap. 7, a Pom- 
aa Me^en perperam distinguit, 
iler peccant. Hakd. — Ordi- 
Grsci dixere ffTcTx^v. Inde 
ades ap|>ellatse. Baot. 
Proten. IIpwTYiv, hoc est,Pn- 
hodie Porqiieroles iMiavi^i^e' 
nuncPorf-croz,qusB anno 1 200 
na vocabatur , ut docet Hon. 
LB, Hist. Prov. lib. I , cap. 7, 
43. S^ncucM denique, hoc est, 
wiam , nunc fiie du Levant^ 

Tisan, qusB maxime omniuni 
im vergit. Hard. 

Qitee et Pomponiana ^ocatur» 
rare Plinium et cum eo Mar- 
01 Capellam ait d^Anville, 
onianamque non insulam , sed 
onesum fuisse contendit ex 
. Maritim. in quo reperitur 
ouiana, aut, ut in nonnuUis 
legitur, Pompeianay inter Te- 
I Martium, Toulon, et Hera- 

Caecabariam, St.-Tropez, xvi 
ass. a priore. Pomponianam 

iirmissimis argumentis pro- 
'Aiivii.i<E in hunc locum sitam 
, qui hodie Calle de Giens vo- 
, que terra , Stcechadum pri- 



m» opposita, ita in mare procedit, 
ut undique fluctibus cincta videa* 
tur , quod Plinium in errorem in- 
duxit. £d. 

Z^.Ah his Sturiumy etc. Nnnc sunt 
Ribaudas, Langoustier, Baqueou^ ut 
recte vidit idem auctor historiae 
Provinci8B,loc. citat. Sunteae inter 
Stoechadas minimse , in quibus ex- 
structsB arces Ludovici XIII prin- 
cipatu. Habd. — D*AjrviLi.E, qui 
in opere suo Notice de Vancienne 
Gauie, Harduini sequitur opinio- 
nem de Stoechadibus, tres iusulas , 
quarum hic meminit Noster, obscu- 
riores esse ait, quam ut distingui 
possint. A communi auctorum fere 
omnium opinione , qui Stoechades 
hodie les iles ttBjreres esse conten» 
dunt , recedere non audeam ; hic 
tamen doctissimi viri Valesii opi- 
nionem, in Notitia Gallise veterisy 
nonreferre non possum, qui insulas 
Stcechades hodie esse Ratoneau , 
Pomkgue et ^arbitratur; unde con- 
jici posset Sturium esse hodie Por- 
queroles, Phoenicen, Pon-Croz, et 
Philam, /*i7e du Levant seu du Titan^ 
Hsec videat lector sagax et erudi- 
tus. £d. 

33. Lero, Hsec Antipoli propior, 
quam Lerina, est. Nunc a sacello 
ei Divse sacro, VUe Ste-Marguerite 
de Lerins. Hard. 

34. Lerina. A Lerone freto pas- 
suum DG dispescitur. Strabo, lib. 
IV, pag. i85 , IIXavx(nav vocat, a 
planitie. Unde Sidonius in Euchar. 
ad Faustum : « Quantos illa insuU 

8 



ii4 C. PLINIl NAT. HIST. 

XII. (vi.) In Ligustico mari est Corsica, quam Greei 
Cyrnon' appellavere, sed Tusco propior : a septemtrione 
in meridiem projecta ' , longa passuum gl millia ^ : lala 
majore ex parte quinquaginta : circuitu cccxxv * n. 
Abest^ a vadis Volaterranis Lxii m. pass. Civitates babet 
XXXIII, et colonias, Marianam^, a C. Mario deductam: 
Aleriam% a dictatore Sylla. Citra^ est Oglasa ** : intra 



plana , Miserit in cielum moutes : » 
viros sanctos intelligit , seu Mona- 
chos Lerinenses. Nunc St.^Honorat 
de Lerins. Antoninus in Itiner. Ma- 
ritim . « Ab Antipoli Lero et Lerina 
insuls, M. P. XI. » UaR'D. 

XII. I. Cyrnon. AGraecis Kupvo;, a 
pGenis Kopaud), inquit Pausanias iu 
Phoc. lib. X, pag. 689. Hard. 

a. Projecta. Maluisset Dalecamp. 
porrecta, Ed. , 

3. CL millia. Strabo, lib. V, 
pag. aa4 , ex Chorographo nescio 
quo, CLX millia longitudlne, lati* 
tudine lxx, porrig.i ait. Ph*nium , ut 
solet, sequitur Martianus , lib. VI, 
pag. 307. Ha.rd. . 

4. CCCXXF. SicIibriomnesMSS. 
cum Martiano. Hard. — Dalec. et 
Elzev. CCCXXII , contra Tolet. et 
Chiffl. fidem. Ed. 

5. Abest a vadis Fofaterranis , 
LXII M. Corruptus haud dubie 
numerus , quum xc circiter m. pass. 
inter utraque loca nunc supputen- 
tur. Nota fortassis centenarii in 
quingenarium deflexaab amanuensi* 
bus est, scriptumque LXII^vo CXII. 
Quin si Artemidoro credimus, apud 
Agathemer. Geogr. lib. I, cap. 5, 
gemina centenarii nota librariis ex- 
cidit , scribique necesse est cclxxv* 
Trajectum enim ait esse stadiorum 
bismille ducentorum. Sed coarguit 



Artemidorum Strabo, lib.V. Ed. 

6. Habet XXXIU, Sic MartUnus» 
loc. cit. Haro. 

'j, Marianam , eic. Utriusqoe co- 
lonise , et a Maria, et a Sjlia dedu- 
ctaeSeneca memioityUb. deConsoL 
ad Helv. eap. 8, pag. 8q8; AJienm 
Mela lib. II, cap. 7 ; Florus, lib. II, 
cap. a, et Antonious. Utriiisque ru- 
dera hodieque visuntur , latere iu- 
suls eo, quoji Xtaliam apectat. H. 
— Mariana quidem ad •tagnam 
cui nomeu Stagno di. BigagUa f. au- 
ctore Mannerto ; non autem ad 
ostiumTa,vol« fluminis^hodie^o, 
ubi etiam veteris cuiuadam oppidi 
monstr.ari . a quibusdam yeatigia 
ait : Aleria autem juxta ostium 
Rhotani fluminis, hodie SariffnanOf 
ad.Austrum ; quantum, ut ait idem 
Mannertus , ex Ptolemseo sitna ejus 
conjici potest. In Conc. Lateranenfi 
sub Martiqo Donatus Mxuianmsis 
episc, Eo. 

8. Alfiriam.\eu cod. apnd Dalec* 
alteram. Ed. 

9. Cilra est Oglasa. Martianus: 
, Scipa autem citra esty Ogiosa iji- 

/;». Ed. 

10. Citra est, etc. Oglasa^ Alii, 
Ogiosa, Apparet ex situ ei»se M<mte 
Cristo : ubi Monachi olim degebant» 
ad quos litteras scribit S.Gregor. 
lib. I , epistoL 9« Hard. 



LIBER III. 



ii5 



▼erOsexaginta milliapassuum a Corsica,Planaria^'aspecie 
dicta; sequalis freto, ideoque navigiis fallax. Amplior * 
Urgo '*, et Capraria ' , quam Graeci ^gilon '^ dixere : item 
iEgilium' :etDianium, quam Artemisiam*^: ambaecontra 
Cosanum'^ littus •* et Barpana' , Maenaria, Columbaria^ 



II. Intra ifero sexaginta millia 
pass, a Corsica Planaria. Errat baud 
dubio Hard. qui eamdem iusulam 
esse arbitratnr Planariam istam et 
Planasiam , cujus paulo infra me- 
minit Plinius. Planasia, ut mox 
dicamy hodie Pianosa est ; Planaria 
yero ad austrum ejus^sita, v circi* 
ter leucis , a Corsica vero xi , sive 
xxzin M. pass. non autem lx , ut 
Noster ait, hodie vocatur Formicole^ 
non una tantum insula, sed plurea 
maxime exigu» squale» freto , ut 
ait f et sicut Formice ut ita dicam, 
coacervatSB. Caye tamen eas con-^ 
fundas cum aliis eodem nomine 
Formiehe^ seu Formicole di GrosseUo, 
qum multo magis ad orientem ja- 
ctfnty ad Tuscum littus, contra 
nrbem Grossetto. Proponebat Dal. 
Plahataria. Ed. 

13. Urgo. Sic MSS. omnes, sic 
etiam Mela, lib. II, cap. 7, et Mar- 
tianna loc. citat. Rutilio in Itiner. 
pag. 3i5, Gorgon : «* Assurgit ponti 
medio circumflua- Gorgon, Inter 
Pisannm, Cyrnaicumque latus. ^ 
Greg. M. lib. I, ep. 5o : « Gorgonis 
insuliB monasteria » laudat. Stepb. 
6^fi>v , v^ffo; Tu^^YivifliC' Hodie la 
GoTgona. Hard. 

l3. Capraria, Ai-ftXov Gr«ci dixc- 
re, flbrb OLv^m^ hoc esl, a capris 
silyeslribus , ut ait Varro , de Re 
mst. lib. II, cap. 3, qui Caprasiam 
Yocat. Hodie Capraia nomen reti- 
net. Haro. 



14. Mgilon.Yet, apud Dalecamp^ 
JEgiiium, £d. 

15. Item JEgilmm. Diversa hsc 
insula a superiore : Antoninus in 
Itiner. Maritim. « Insula ^gilium 
a Cosa stadia XC. » Mel» , Hb. II ^ 
c. 7, et Martiano , lib. VI , p. 307 ^ 
Igilium. Laudathanc Rutiliut exi- 
mie in Itiner. lib. I, p. 3o8 : « Emi.» 
nus Igilii silvosa cacumina mirori 
etc. » Nunc Giglio. Habd. . 

16. Artemisiam. Subii^tellige , di- 
xere Grseci : est enim i.pT£p.i; grace 
Diana. i.pT8fii.iTocv hanc insulam Ste- 
phanus vocat.Nunc^a/iiito,contra 
Monte Argentaro y quod promonto- 
rium in continente Italis est. H. 

17. Cosanumi De Cosa diximua 
cdp. 8. Hahd. 

18. Barpana^ Masnaria, Columba^ 
na, P^enaria. Sic MSS. onmes. Dal. et 
Elzev. et parvce Masnaria , etc. Pro 
Barpana, Mannertus dixit se etiam 
reperisse Harponar. Eadem haud 
dubie est , auct. Hard. quas Melas t 
lib. Il, cap. 7, Carbania dicitur. 
Columbariam ab avium genere di- 
ctam Solinus autumat. Veneriam , 
non Venariam habet Martianus, 
loc. cit. Sunt autem hodie, ut vult 
Mannertus, Barpana , sive, ut ait, 
HarponsB, Fonniche di Grossetto, de 
quibus nos jam supra. Msenaria^ 
Troja, contra promontorium ejut- 
dem nominis ad septemtrionem 
Harponarum. Denique Colurobaria 
et Venaria , Palmajola et Cervoli 



1 16 C. PLINII NAT. HIST. 

Venaria. II va'* cura ferri metallis^circuitu centum mill. a 
Populonio decem ,aGracis iEthalia dicta. Abea Planasia'**, 
xxxviii*' M. Ab his ultra Tiberina ostia in" Antiano 
Astura, mox Palmaria*% Sinonia, et adversum Formias 
3 Pontiae. In Puteolano autem sinu Pandataria *^ , Prochy ta *^: 
non ab -^neae'* nutrice, sed quia profusa'^ ab iEnaria 



insuIsB parvae, Ilyam inter et Pioni' 
bino, Harduinus Maenariam nomi- 
nis quadam similitudine ductus 
Meloria esse credit, qus portui Li- 
humo objacet ; sed ,ut ait Manner- 
tus, hsctantum rupes est , cui nul- 
lum nomen certe fuit, ante exstru- 
ctam satis recentem in ea turrim, 
quas nocturno navium Liburnum 
portum petentium cursui ignes 
ostendit. £d. 

' ig. liua, Rutilius in Itiner. lib. I, 
pag. 3og : « Occurrit Chal^bum 
memorabilis Ilva metallis. » Nunc 
Elba dicitur, contra Plurabinum. 
Eadem AiOaXix cur nuncupata sit, 
disce ex Stephano. Ilvam abiEtha- 
lia perperam sejungit Ptolemaeus, 
et mox iEnariam rursum a Pithe- 
cusa. Hard. 

ao. Planasia. Non autem c m. 
pass. ut ait Noster, sed circiter 
Lxx circuitu. Insula M. Pisonis 
Planasia a Varrone dicitur , de Re 
rust. lib. III, cap. 6. Hodie ut di- 
ximus, Pianosa, Ed. 

ai. XXXVIII, Sicapud Chifflet. 
Dalec. et EIz. XXXIX, Hic autem 
graviter errare videtur Noster, Pia" 
nosa enim yix vti m. pass. ab Elba 
distat. Ed. 

i^, In Antiano Astura, Ubi colo- 
nia Antium , Astura flumen et in- 
sula , ut diximus , cap. 9. Hard. 
— - Insula maxime exigua vctus no- 
men , ut ridetur, servat. Ed. 



a3. Palmana, etc Palmaria ho- 
die Palmarola. Sinonia , Sennone^ 
Caietam versus. Cfieteris major Pon- 
tia , Isola di Ponza : universffi fere 
communi vocabulo Pontis appella- 
tse. Unica Straboni ncvTia,Iib. II, 
pag. ia3. Pontis multitudinis nu- 
mero , Livio , lib. IX , cap. a8 : 
«Vulsci Pontias, insulam sitam in 
conspectu Httorls sui, incoluerant.» 
Fortasse Pontiae, quod uno nomine 
appellantur cum Pontia ipsa, tnm 
exigu» insulae,nunc la Bot(e, Fen- 
dotemiy etc. dicuntur. £d. 

a4- Pandatana,CYi\ffL. Pandateriay 
quodlegitur etiam in plerisque Ta- 
citi editionibus, Annal. lib. I, cap. 
53 ; quamvis lib. XlV, cap. 63, 
PandfUaria legatur. Straboni lib. V, 
p. a33 , nav^arapia. MeI«B lib. II , 
cap. 7, et Dioni, LV, 10 , Pantade- 
ria, Nunc Ventotiene, Ed. 

a5. Prochjrta, npoj^uTn Stephano, 
hodie Procida^ contra promonto- 
rium Misenum. Uard. 

a6. Non ab Mnece nutrice. Ut cxi- 
stimavit Dionys. Antiq. Rom. lib. 
I, p. 43. Habd. 

37. Quia profasa ab Mnaria erat, 
Quia motu terrse avulsa , ac veluti 
in altum projecta ab iEnaria , sen 
Pithecusa , foret. Strabo , li). V, 
p. 347. Ex his Plinii verbis Martia- 
nus ridicule Ahaenariam insulam 
finxit. Hard. — Quidam JEnearia 
ubique hic scribunt. Dalec. 



LIBER III. 117 

erat. ^naria ipsa a statione ' navium ^neae , Homero *^ 
Inarime dicta, Graecis Pithecusa, non a simiarum^"* mul- 
titudine (utaliqui existimavere), sed a figlinis^'doliorum. 
Inter Pausiljrpum ' et Neapolim Megaris^^ .* mox a Surrenta 



a8. ^ statioiie, Festus : « ^naria 
appellavere locum , ubi ^neas 
classem aTrojanis veniens appulit.» 
Plinius non iEneam cuni nayibus , 
sed^nes naves dumtaxat, quas ille 
Tithono in Italiam proficiscenti ad 
transvehendos colonosl^caveratvel 
commodarat, usque ad hanc insu- 
lam pervenisse refe^^t, nec ultra 
progressas ibi substitisse in tutissi- 
ma slatione, donec in Troadem 
ante Graecorum adventum remigra- 
rent ; Tithono interim ( qui missus, 
non a Laomedonte, ut suspicati nu- 
p^r in Apo4ogia Homeri sumus , 
sed a Priamo fratre fuerat, ad trans- 
vehendos, qnos diximus, colonos, 
scilicet valetudine, setate, vel sexa 
inutiles bello Trojano sustinendo, 
quod imminebat a Graecis ), ad Li- 
rim amoem usque ad Circeips naves 
9uas peragente. Naves enim ^neas, 
quibnscum in Italiam venire ipse 
potuisset, easdem agnato suo Ti- 
thono potuit in publicam patrise 
utilitatem commodare : aut si venit 
ipse ductor navium suarum , id 
quod minus esse verisimile arbi- 
tramur ; ante Trojanam certe obsi- 
dionem , Homero teste idoneo ac 
locuplete, Trojam rediit, Tithono 
in Itaiia remanente. Fortasse etiam 
ah aheno srisque metallis, ^naria 
dicta est ,quasi Ahenaria. Aivapiocv 
scripsere cum diphthongo antiqui 
omnes ! nnus instar sit omnium 
^ppianus, Bell. Civil. lih. V, p. 71 1, 
qui v^oov ra; nifriQKOuaaac vocat , i[ 



vuv l<rriv Aivapta. Nam quod suadere 
Salmasius nititur, in Solin. pag. 97 
et 3ai, et Bochartus, de Animal. 
lih. III, cap. 3i, pag. 994» scribi 
Enaria oportere, ut ab Enaribus, 
hoc est, sine naribus , simiis videli- 
cet , nomen insulae defiexum videa- 
tur, valde vereor ut quisquam vir 
naris cmunctsB probet. Hodie ap- 
pellatur Ischia, Ha.rd, 

39. Homero. In Catalogo Navium , 
vers. 390 : siv Apip.ci; : undeVirgi- 
lius, iEneid. IX; Ovidius , Metam. 
lih. XIV, ver^. 89,aliique Inarimei^ 
finxere. Haro. 

3o. Non a simianm. Volehat Da« 
lecamp. non a simiarum muitieudine. 
Ed. — Quas Graci wi6r<ic&u; vocant. 
Ita nihilominus visum Ovidio, Met. 
lih. IV, vers. 90. Xenagors et M- 
schini apud Harpocrat. pag. 168, 
atque e recentioribus , Salmasio, et 
Bocharto, de Aninial. kb. III, cap. 
3i, png. 994. Sane d(pip.o; Hesychio 
Tridytxc; est, hoc est, simia. Ha.rd. 

3i. AJiglinis doliorum. Officinis , 
in quibus dolia fiunt figlina : oLich 

Ta>V 17ldlQX(i)V,hoC eSt, }(£patiE.£Q>V -77l6ci>V. 
A -77tdc; fit TTlOaXOV, TTiOyIXOV, 17ld7)iC0'Ei;, 

itiOyixc Eddat , et Tri^xcuoai , id est , 
figlinae. Ha.rd. 

3a. Pausily-pum. Hodieque Posi- 
///70, in Campania, prisca incolarum 
Graecorum appellatione, ab ahigen- 
dis curis, tristitiaeve cessatione , 
naudiXu-TTCv. Mons enim mare pro- 
spectans, consitus arboribus, villis- 
que refertus, omnium ejus orss 

8' 



Ti8 C. PLINII NAT. HIST. 

octo millibus passutim distantes, Tiberii ptindpis arc^ 
nobiles Capreae ^, circuitu xi millium^^ passuum. 

XIII. Mox * Leucothea * : extraque conspectum , pela- 
^s Africum attingens, Sardinia, minus octo^ millibus 
passuum a Corsicse extremis , etiamnum angustias eas 
;irctantibus insulis parvis, quae Cumculariae appellantur: 
itemque Phintonis , et Fossae : a quibus fretum ipsum 
Taphros nominatur. (vii. ) Sardinia ab oriente^ patens, 
CLxxxvjii millia passuum : ab occidente, clxxv millia: 



amoenissimus est : Virgilii qnoque 
cineribus inclytus. Ha.rd. 

33. Megans.Mf^oL^ii, nimcCastel 
deW Oyo, Hard. 

34. Caprece, Eleganter descri- 
buntur a Tacito Annal, lib. IV, cap. 
67, qui quidem rectius quam No- 
ster, hanc iusulam « trium millium 
fre^o ab extremis Surrentlni pro- 
montoriidisjnnctam»ait.Videetiam 
Sueton. in Tiberio, cap. xl, et Dio- 
nem , lib. LII , p. 49 5. Nunc Capri 
vocatur. Ed. 

35. Xlmillmm, etc. MaleMSS. 
Reg. et editio princeps aliseque, at- 

' que etiam Harduinus, LX M. Opti- 
me emendavit 01. Rezzonicus , XI 
M^ errorem monstrante Josepho 
Maria Secundo, Caprearum prs- 
fecto , in erudita insulse descriptio- 
ne. Brot. 

XIII. I. Mqx. Sunt qui hanc 
vocem non legant. Dal. 

a. Leucothea, Meminit hujus Me- 
la, lib. II , cap. 7 ; sed in mappis 
non reperitur. Ed. 

3. Extraque conspectum. Vet, ap. 
Dalec. et Ohiffl. extra quem, Ed. — 
Sic in altum recedens , ut a conti- 
nente prospici non possit, nisi segre 
admodum. Strabo, lib. V, p. aa3 : 
KaTOTrrtwsTttt <^* iirb rJi; woXeo); ffo'f - 



pwOev pL6V xttt p.o'Xic "h Xap^wv , i-jf^un- 
pa ^siQKupvo;, etc. Hard. 

4. Mtnus octo, Apud Ohiffl. mim 
novem, Ed. — «In octavo milliario 
a Corsica Sardinia est, » inqait 
Martianus , lib. VI , pag. 507. Sfa- 
diorum fere lx intervallum esse ait 
Strabo, lib. V, pag. 2a3,boce8t, 
VII M. D. pass. Hard. — Vix "v «. 
pass. est verum intervallum. £d. 

5. Cunicularia:, Hodie sine nomi- 
ne, scopulis, quam insulis, propio- 
res. Hard. 

6. Itemque, Id est : Angustiseills 
arctantur , non modo Ouniculariis 
insulis , sed illa etiam insula , qnc 
Pbintonis ( Ptolemseo, lib. III, cap. 
3, <I)ivTCi)vo5 v^(T05), et his qusB T«- 
9pc$, seu Fossse vocantur. Illa nanc 
Jsola di Figo : altera Isola Rossa^ 
Cluverio, lib. de Oorsica antiqua, 
pag. 5oa. Hard. — Aut potius, ut 
vult Mannertus, Caprera et Santa 
Maddalena , extra fretum, orientem 
inter et austrum. Vet. apud Dalec. 
Phitonis. Tolet. Pintonis, Ed. - 

7. j4h oriente, Latere orientali. 
Hxc Martianusiisdem verbis, lib. 
VI, cap. de Sardin. pag. 107. H. 

8. CLXXV, Sic apud Chjfflet. et 
Tolet. Dalec. et Elzev. CLXX, Alij 
ap. Dalec. CLXXII, Ed. 



LIBER III. 119 

idie , LXxvii* millia : a septemtrione , cxxv", cir- 
DLxv" millia : abest ab Africa Caralitano" pro- 
rio ducenta millia , a Gadibus quatuordecies centena. 
et a Gorditano' promontorio duas insulas, quse 
tur Herculis''^ : a Sulcensi'% Enosin'* : a Carali- 
Ficariam ''. Quidam haud procul ab ea etiam Bere- 
ponunt* , et Collodem, et quam vocant Heras 
\ Celeberrimi in eapopulorum, Ilienses***, Balari, 



:AriI. Sic ap. Chiffl. Dal. 

LXXIF. Ed. 

XXr. Sic ap. Chiffl. Dalec. 

::xxii. ed. 

LXr. Sic ap. Chiffl. Dalec. 
^LX. Omnes istSB raensurse 
Itam a vero aberrant. Ed. 
tralitano. Vet. apud Dalec. 
td. Hodie, ut omnes aiunt, 
^a y a quo quidem prbmon- 
D CG M. ut Noster ait , sed 
tum K. pass. distat proxi- 
frice littus ; Gadesque non 
decies centena, sed circiter 
:xx M. pass. Ed. 
U a Gorditano. rop^iravGv 
:olem«o, lib. III, cap. 3, ab 
tali insulse iatere : Nunc 
ilcone. Habet hs6c quoque 
ns iisdem verbisyloc. supra 
abd. 

erculis. ApaxXsou? vtIoov nni- 
lemsus agnoscit, lib. 111, 
int tamen geminae : major, 
, sive Zavara : minor, Isola 
citur. HaAd. 

Sulcensi, Quod meridionali 
latere , vulgd la Punta deW 
Dmen olim habuit a Sulcensi 
de quo mox. Haro. — Vet. 
)alec. Solcensi, Ed. 
Inosin, £voaiv. Hodie a S, 
> nomen habct. Hard. 



17. Pieariam, Oucapia vncro; Ptole« 
ma*o, lib. III ,. cap. 3. Cluverio, 
Coltetazo, Hard. 

16. Beretidas, An Balaridas ez 
Martiano rectius ? scilicet a Balaris 
Sardinia gente, de qua moxPlinius. 
An potius Boaridasy ex Tab. Peu- 
ting. ut scopuli inteliigantnr duo , 
qni S. Antiochi insulain obsident , 
il Toro , et la Vacca? an denique 
Banauridas ex Stephano, Tjrrheni- 
ca^ insulas sic nominante? Et Be- 
ieridas, et KoXXcdd^m , et fipoc Xourpa', 
seu Junonis thermas , inter insulas 
qute Sflrdinie adjaceant , ab aucto- 
tibus haud satis probatse fidei af- 
ferri , haud obscure prodit ea lo*, 
quendi formula, Quidam ponunt, 
etc. Hard. 

19. Heras lutra, Vet. ap. I>alec. 
Hieraca. Chiffl. Heraljrtra. Ed. 

ao. lUenses. tXtsic, qui Ilio everso 
huc confngete, lolao duce, ut Pau- 
sanias refert, Phocic. lib. X, p. 63^, 
unde et toXdeetot a Diodoro appellatiy 
Bibl. lib. V, p. 496. Ilienses quo- 
que et Mela, lib. II, cap. 7, et Li- 
vius vocat , lib. XLI , cap. 6 , 
quibus iste adjuncta Balaroram 
auxilia scribit. Quare Plinium haud 
raerito Salmas.argnit, in Sol. p. 39 
et 99, quasi Ilienses pro lolenses 
dixerit. BaXapc^v et Kopattv appellu- 

8* 



120 C. PLINII NAT. HIST. 

Corsi. Oppidorum" xviii" Sulcitani*\ Valentini*^, Nea- 

politani' , Bosenses***, Caralitani civium romanorum, et 

3 Norenses'^. Colo|;iia autem una, quae vocatur ad turrim*' 



tio unde sit dedacta , Paasanias 
aperit, loc. cit. Hard. 

ai. Oppidorum XV III, Ita MSS. 
omnes. Dalec. tamen et Elz. XIV 
egunt. Subintellige celeberrima.Eo. 

aa. Srtlcitani. Strabo, Hb. VI, 
pag. ia4 ' IToXei; a^ioXo^YOi KapaXi; 
xai SouX^oi. Ptolem. loc. cit. p.e(7r.^- 
optvMTaTCt ZoXxriTavcc et SoXxoi XipLiiv. 
Mela , llb. II, cap. 7 : « Urbium 
antiquissim» Caralis et Sulci. » 
Stepn. Byz. 2uXxci 1:6X14 iv 2ap<^cT, 
Kapxv;^cvttov XTi^pLa. Anton. Suhi, 
Yide quoque Pausaniam lib. X, 
cap. 17. Hujus urbls situm indicari 
nh Mannertus ruderibus exiguoque 
irico , cui nomen etiam nunc est 
Sulci , haudlopge a portu, cui no- 
men Palma di Solo , contra insulam 
kodle S. Antioco Tocatam. Ed. 

a3. Valentini. OOaXevTivot Ptole- 
maeo , lib. III , cap. 3 , ab oppido 
cognomine, quod perperam in iibris 
cditis OuaXepia pro OuaXevna scri- 
bitur. Hari). — Illam ho^e Ighsias 
csse ait Mannertus. Ed. 

a4* Neapolitani. Ptolemseo, loc. 
cit. NeaTTcXiTai et u*^aTd NeaTToXiTava. 
Oppidum hoc Aquse Neapolitan», 
cnjus meminit etiam Antoninus,sive 
.^thicuSf unum fuisse buic populo 
innuit Harduinus : nonnulli tamen 
duo agnoscunt, quorum unum in 
littore fuit, quondam Neapolis,ho- 
dieque etiam NapoU dicta , aliud 
autem in Medlterraneo, Aquse Nea- 
politanae quondam , hodieque si 
Mannerto credimus , Acqua di Cor- 
sari Tocata. Ed. 

a5 . Bosenses. Bosara urbem nomen 



suum retinere aiunt n^AjryiLLE, 
nonnullique alii; Ptolemaous tamen 
loc. cit. illam inter oppida Sardinic 
mediterranea nominat ; unde di- 
versa ab hodierna urbe Bosa , ad 
ostium fluminis 7yrfi>,contra insu* 
lam cognominem sita , esse yidetnr. 
Anteponenda igitur fortasse est 
Mannerti opinio, qui anliquaBBosa 
rudera ad antiquum fluminis,hodie 
Gavino dicti, alv^m monstrariait, 
unde fortasse in hodiernam urbem 
migrarunt iucolae, quum Bosa epi* 
scopalis sedes facta est. EId. 

a6. Caralitani. Quibus jusciviom 
Roman. concessum. Sive Caralim, 
seu Calarim legas , uihil interest. 
Variant enim libri yetusti. Liyios 
urbem Caralet vocat , lib. XXIII, 
cap. 40 et 41 9 et lib. XXX , c 89; 
Florus, Ilb. II, cap. 6, urbem lu^ 
bium Caralin, quia jam tum, nt 
hodieque , metropolis insulae foit : 
incolis Cagliari, Ha^. 

37.' Norenses, Antonino Nora\ 
Ptolemaeo N(opa , meridionaliinsulc 
latere. Hanc Pausanias, lib. X,cap. 
17, antiquissimam fuisse Sardinic 
urbem nos docet, ab Iberis, dace 
quodam Norace , Mercurli filio , 
conditam. Domorum usuni Libycis 
caeterisque ant^uis insulae incolis 
raonstrarunt. Noram locum , ubi 
hodle est Torre Forcadizo , tenuisse 
probat Mannertus. Ed. 

a8. j4d Turrim. Nunc Porto di 
Torre. Jn Notitia Episcop. apud 
Victorem Vitens. inter Episcopos 
Sardinias, Felix de Turribus. Auto- 
nino, Ad rnrrem, oppidum Sardiniae 



lai 



LIBER III. 

onis. Sardiniam *^ ipsam Timaeus Sandaliotim * appel- 
ab effigie solese, Myrsilus Ichnusam a similitudine 
^ii. Contra Paestani^m sinum Leucasia ' est, a Sirene 
pulta appellata. Contra Veliam, Pontia, et Iscia *, 
[ue unonomine QEnotrides , argumentumpossessae 
Enotriis^^ Italiae. Contra^^ Vibonem parvaB,quaB vo- 
r Ithacesiae ^^ , ab Ulyssis^^ specula^^ 
V. (viii.) Verum ante omnes claritate SiciHa, Sica- x 
tiucydidi' dicta, Trinacria^ pluribus , aut Triquetra , 



olemseo , libro III , cap 3 : 
Biaa(i>vo( iroXi; , pro AiSua- 
Ha.ro. 

Sardiniam. Hsc totidem yer- 
linus, cap. iv , pag. i8, et 
nus, lib. VI , cap. de Sardi- 
ag. aoy. Prseiyit auctor Hbri 
Auscult. p. II 59. Hard. 
Sandaliolin. SavJ^oXitdTiv , et 
V. Claudianus , de bello Gil- 
c HumansB speciera plantse 
i figurat Insula : Sardiniam 
; dixere coloni. » Vide etiam 
liam in Phocic. lib. X , pag. 

ARD. 

Leucasia. Apud Strabonem , 
, pag. ia3 , AEu;caaia : at sae- 
•u)cct>aia, ut Stephanus habet: 
:or lihri Mirab. Auscult. pag. 

quo nomine Sirenen etiam 
ocitatam diximus, cap. 9. 
la Licosa , petra verius quam 

Ab iEnesB consobrina ibi 
ta , Asuxaaiav nominatam 

Dionys. Halic. lib. I^pag. 

.RD. 

^scia, Proponebat Dalecamp. 

Ed. 

Utrceque. Vet. ap. Dalec. utra- 
o. 

OEnotrides. Oiv<<>Tpi<^e{ vxaoi 
ni , h'b. VI , pag. aSa. De 



Velia diximus cap. 10, et de P»- 
stano sinu , et de Vibone. Hard. 

35. Jb CSSnotnis, Quos in Italia 
rerum potitos olim Strabo etiam 
prodidit, pag. a53. Hard. 

36. Contra, Dalec. et EIz. et con- 
tra. £d. 

3y. Ithacesias. iOa}CY;oiat.Meminere 
Solinus, et Martianus. Nunc Torri- 
celia, Praca, Brace : scopulique 
alii sine nomine. Hard. 

38. Ulxssis. Vet. ap. Dalec. et 
Chiffl. ob Ulxssis. Ed. 

39. Specula. Vet. ap. Dalec. To- 
let. et Chiffl. spectacula. £d. 

XIV. I. Thucjrdidi. Edit. .princeps 
a Thttcjrdide. Brot. — Libro VI , 
pag. 41 !• Ha.rd. 

a. Trinacria. Thucyd. loc. cit. 
Diodoro, Bib. lib. V, pag. a86,et 
aliis. Homero , Odyss. A, 106 , et 
M, 137. TpivaxtY) vna^;, alia longe a 
Trinacria est. Haec partim latina 
Yox est ab adjectiyo trinus^ partim 
graeca , ex Toce ofxpa , promontorium. 
IUa ad quamdam prioris similitU' 
dinem ficta est , et SoHs insuLi ap- 
pellatur, quoniam in ea sol perpetuo 
lucet. Est enim ea insula in Odyssea, 
ipsum hoc terrs hRmisphaerium , 
quod certe semper lucet a sole. H. 

3. Triquetra. Pradia Triquetra, 



12!l 



C. PLINII NAT. HIST. 

a triangula specie : circuitu patens, ut auctor est Agrip- 
pa^, DGXYiii M. phss, quondam^ Brutio agro cohaerens, 
mox interfuso mari avulsa xv^ M. in longitudinem freto, 
in latitudinem autem m. d. pass. juxta ^ columnam Rhe- 
giam. Ab hoc dehiscendi ^ argumento , Rhegium Graeci 
3 nomen dedere oppido , in margine Italiae sito. In eo freto 
est scopulus Scylla : item Charybdis ^ mare vorticosum : 
amboclara" saevitia. Ipsius Triquetrae, ut diximus ", pro- 
montorium Pelorus vocatur, adversus Scyllam vergens 
in Italiam : Pachynum" in Graeciam , ccccxl m. ab eo 



hoc est, Sicula , dixit Horatius, lib. 
II , satir. Ti. Haad. 

4. Jgrippa, At Posidonius apud 
Strabonem , lib. YI, pag. 166, habet 
tantum stadia quaiek* mille et crgc, 
hoc est , DL mill. pass. Timosthenes 
▼ero apud Agathemerum , lib. I , 
cap. 5 , stadiis 4746 ambitum Sici* 
li» definit , hoc est , dxciii mill. 
CCL pass. Hard. 

5. Quondam, Vide quse diximus , 
Jib. II , cap. go. Hard. 

6. XF. Sic ap. Chiffl. Dalec. et 
Elz. XII, Ed. 

2» M. D pass. juxta, Ita Timo< 
stbenes apud Agathem. duodecim 
stadia patere hoc fretum latitudine 
prodidit, lib. I , cap. 3. Hard. 

8. Ab koc dehiseendi, Ita Solinus, 
cap. ▼, pag. 19. kiih Toii ^apivai 
Rhegium dictum yolunt , quod ibi 
terra dehiscat iuterfuso tenui maris 
euripo. Alii Regium sine aspiratione 
scripsere , quasi Regiam , hoc est , 
BaoiXttov. Conf. Strabonem lib. YI , 
p. a58. Hard. 

9. Charybdis mare vorticosum.\el 
summa fiiit olim naTigandi imperi* 
tia, vel yalde mutata est iocorum 
facief. Charybdis enim, antiquis 



adeo formidata , adhuc ▼idMor 
prope arcem Messan» , Messine , et 
ab incolis dicitur Garofalo. Vel 
minimas cymbss eam sine perieulo 
trajiciunt. Nec ibi alind est quam 
Tortex ortus a variis aquarum inter- 
cursationibus , quSB colliduntur ia 
iis angustiis Pbari Messanse. Altita- 
do aqusB ibi est tantum paimo* 
rum 3o. Vide Voyage en SiciU et 
dans la grande Grece^ adressi h 
M. JVinkelmann , page t6i. Brot. 

10. j4mbo clara, De his satis ap- 
posite Ovidius , Metam. lib: VH, 
vers. 6a : « Quid quod nescio qni 
mediis concurrere in undis Dicaa- 
tur montes? ratibusque inimica 
Charybdis Nunc sorbere fretnm, 
nunc reddere : cinctaque saevis 
Scylla rapax canibus Siculo latrare 
profundo ? » At apud Homerum , 
Odyss. M , 61, Scylla et Gharybdis 
petrsB sunt duse fabulosae , cum 
scopulis totidem ; quihus imagini- 
bns poetice describit adulteriorum, 
discordise, et luxuriae mala. Hard. 

11. 27/ diximus. Cap. 10, IlEXedp.oc 
axpa Ptolemaeo , lih. III , cap. 4* 
Nnnc Capo di Faro. Hard. 

13. Pachynum. Malebat Dalec. 



LIBER III. laS 

te Peloponneso '^ : Lilybaeum"* in Africam CLXxx 
BrvalloaMercurii' promontorio : et a CaralitanoSar- 

Gxc * M. Inter se autem haec promontoria ac latera 
t his spatiis. Terreno itinere a Peloro Pachynum'^ 
XI M. pass. Inde Lilybaeum, cc m. inde Pelorum, 

Coloniae ' ibi quinque : urbes ac civitates LXf ii. A 
> mare lonium ora spectante, oppidum Messana ci- 



us, Ed. — naxuvo; d^xpa Pto- 
nnnc Capo di Passaro, H. 
CCCCXL M, ah eo distante 
neso, Ita rescripsimus , ad- 
codicum Reg. i, a , Colb. i, 
8. etc. quum in editis perpe- 
atnr, cxliv, hoc est , centena 
^ta qnatnor , pro quater 
et quadraginta, Suffragatnr 
Capellam , qni hunc plane 
im habet , lib. VI , cap. de 
p. ao8 , etiam Strabo , dum 
flnminis ostium quatuor mil- 
inm , hoc est , d millia pas- 
i Pacbyno abesse testatur, 
, pag. ^%(i, Hard. — Proxima 
Ipsa est hsec Pachynum inter 
irinm«promontoriuiQ cgcgxl 
. distantia. £d. 
dljrbteum, AtXu^atcov dlxpa Pto- 
ipb di Boeo, Marsaia, Hi.rd. 
i Mereurii. Hodie cap Bon , 
;a. De eo Ub. V, cap. 3. Hoc 
llnm Timosthenes loc. citat. 
e fere cc m. pass. sed gra- 
Trat , nam vix LxxYin m . 
st; unde etiam non clxxx, 
btnm Lxxx hic legendnm 



'.D. 



'XC. Sic ap. Chiffl. Dalec. et 

XX.JEgo autem CCX legere 

1 , quod vero muito yicinius 

Sd. 

'achynum CLXXXFI. Ita MSS. 

, Dalec. et EIz. CLXFl. Ca- 



pella, pag. ao8 , CLXXVl. Terreno 
itinere h»c mensura institoitnr , 
atque adeo brevior insulse circnitns 
ex triplici hoc interyallo colligetnr, 
qnam quem Agrippa efficit , ora 
ainnbusqne Instratis. Hard. — H»c 
Harduinns : ego antem corruptos 
quoque numeros insequentes arbi- 
tror : nam ex probatissimis mappis 
interyalla terreno itinere desumpta 
mihi dederunt circiter cl m. pass. 
inter Pelorum et Pachynum ; ccx , 
inter Pachynum et Lilyb«nm , et 
ocxxx , inter Lilybsum et Pelo- 
rum. Ed. 

i8. Coloniasihi quinque : urbes ac 
civitates LXlll. Locum hnnc resti- 
tuimus , tum ex Martiano Capella , 
lib. y I , cap. de Sicilia , pag. io8 , 
tnm ex eommdem codicum fide, in 
quibus civitates LXllI , nullis adje- 
ctis ant detractis legnnlnr. Colonia- 
rum numerum, quem nos etiam 
reposuimus, ex Martiano, subse- 
qnentis voculs , urhes , littera prior 
absorbuerat. Porro totidem infra 
coloniae redduntur : Tanromeninm, 
Calina, Syracusse, Thermas, Tyn- 
daris. In Excerptis Legationum e 
Diodori libro XXIII, urbesio Si- 
cilia Lxyiii omnino numerantur : 
qui numerus e qniuque cofoniis , 
urbibnsquetribus et sexaginta recte 
conflatnr. H^rd. — Dalec. et Elz. 
LXXII, Ed. 



1^4 C. PLINII NAT. HIST. 

3 vium^^ romanorum, qui Maipertini vocantur. Promonto- 
rium Drepanum" : colonia Tauromenium *\ quae antea 
Naxos", flumen Asines'^ : mons iEtna'^ noctumis mirus 



19. Civiwn Rom. Jure civitatis a 
senatu doiiatum. Messine, Incolis , 
Messina citta nobile. Nummi Veteres 
sub Augusto cusi , BiEssKirioir, la- 
tinis scripti cbaracteribus , ut se 
cives romanos iucolas testarentur ; 
seque a Messeniis Peloponnesi dis- 
crimmarent. Cuniculus in ea nummi 
parte sculptus, cuniculosam eam 
fuisse, yel esse regionem docet. 
puit hic nummus argenteus apud 
D. DE BozE. Hard. 

ao. Drepanuin. Nunc, ut vult 
Harduinus , et confirmat Manner- 
tus, capo di S. j4lessio a proximo 
S. Ale^ii castello. Non -vero, ut 
Qarduinus addit, idem quod Ptole- 
Tnseo Ap^YEvvov axpov, hodie, ut ait 
Mannerru8yCa/70 Grosso dictum. Ed. 

ai. Colonia Tanromenium, Nunc 
Taormini, Ibi adhuc visitur apti- 
quum ejus theatrum, inquoscena, 
quae in cseteris omnibus deest , ex- 
stat integra. Inde patet quam cu- 
riosum sit hujus antiquitatis monu- 
mentum. Brot. 

aa. jintea JVaxos. Solin. cap. v, 
pag. 19. Etiara Antoninus in Itiner. 
Tauromenium Naxon -vocat. Nempe 
Naxo excisa, Tauromenium succes- 
filt, quo deducti sunt Naxii, ut au- 
ctor est Diod. SIc. Bibl. hb. XIV, 
pag. a8a, et lib. XVI, pag. 4^1, 
GrsBcis TaupopLgvtov. Nummus Grae- 
cus e Museo nostro Parisiensi, ta.t- 

POMEK]Ti.ir. Hard. 

a3. /4sines. Fiuvius ille, quem 
Tauromenium inter et iBfnam po- 
nit No8ter,.idem esse videtur, qui 
ab aliis Onobala , hodie Alcaniara 



Yocatur; nisi tamen iilum confun- 
dat Noster cum flumine Aci , quod 
Catanae multo vicinius fuit. Certe 
longe alius fluvius hic Asines ac ille, 
quem Aaivapov TroTapLov Tocant Thu- 
cyd. lib. VII, pag. 554, et Plut. ia 
Nicia , pag. 54 1 , et quocum male 
confunditur ab Harduino: hic enim 
Asinarus flumen hodie fiume di 
iVoro est, haud longe ab urbe NotOf 
auctore Mannerto. £d. 

a4. /Etna. Mont Gibel. HfiBD. — 
Gi. Hamtltoit die a6 mensisjunii, 
anno 1769 , iEtnam conscendit , 
craterem ejus diligenter inspexit , 
ejusque ambitum sestimavit quoque 
duobus millibus et quingentis pas- 
sibus. Conus est concavus inversus, 
intus crusta salina et suiphurea 
vestitus , qui sensim decrescit , et 
ferme in punctum desinit. Audivit 
a CI. Rbmpro, qui .£tnsB historiam 
scribebat, montis altitudinem per 
pendiculum esse trium millium Ita-i 
licorum. Dieilla a6 junii in summo 
cratere barometrnm notabat gra^ 
dus iB , Hneas lo; in imo monte 
gradus ay, lineas 4* Thermome- 
trum vero , in summo cratere gra- 
dus a6 , iu imo monte gradus a4* 
Vidit ibi ortum solis et patentissi- 
raum prospectum. Vidit maximam 
partem Calabria?, totam insulam 
Siciliae , insulas Lipari et StromboU^ 
licet amplius scptuaginta millibus 
distent. In accuratissima tabula 
geographica dimensus spatium , 
quod suis oculis tum obversabatur, 
reperit hujus prospectus ambitum 
essenongentorum milliumpassuum,. 



ia5 



LIBER III. 

incendiis. Crater* ejus patet ambitu stad. xx. Favilla'* 
Tauromenium et Catinam '' usque pervenit fervens : fragor 
yero ad Maronem^ et Gemellos coUes. Scopuli*^ tres 
Cyclopum, portus Ulyssis^°, colonia Catina^'. Flumina : 



900 milles. Pyramidalis umbra mon- 
tis totam insulam percurrebat , et 
mare attingebat. Quadraginta qua- 
tuor moutes numeravit in latere 
iEtnae, quod Catanam spectat , et 
moltos alios in adverso latere. Sin- 
guli illi montes sunt, conica forma, 
et craterem habent, qui in multis 
intra et extra magnis arboribus est 
tectus. C. HA.MiLTOir, Voyage du 
mon t Etna, 'pBg, 354» Brot. 

a5. Crater, Qui in summo vertice 
aperit se hiatus. Hard. 

a6. Favilla. Ita etiam Strabo, lib. 
VI y pag. 269; August. de Civit. 
lib. III 9 cap. 3i, aliique. Hard. 

27. Catirtam. Dalec et EIz. Cata» 
nam , de qua infra. £d. 

a8. Jd Maronem , etc. Chifflet. 
Maroneum. In martyrologio Mauro- 
lyci » Maronis pariter montis fit 
mentio , Gemellorumque collium. 
Maro nunc Madonia dicitur : Ge- 
melli , monte di Mele : utrique uno 
nomine Mons Nebrodes Solino , 
c. V , p. 19 » et aliis. Hard. 

39. Scopuli tres. In ora, citra Ca« 
tinam i Fariglioni. Qua parte Sici- 
lia spectat Eurum , Cyclopas Pli- 
nius collocat, cnm portu Ulyssis, 
recte. At Homerus ad septemtrio- 
hem fere; quoniam sic poscit de« 
scriptio itinerum Ulyssis in ea fa- 
bula. Venisse coustabat Ulyssem in 
Siciliam ex fama publica , atque ibi 
tunc Cyclopas exstitisse. Caetera 
invenit, immutavit, disposuit yates, 
ex artis liccntia et legibus. Cyclops, 
graece KuxXcdtj;, non hominem signi- 



ficat , cui lumen sit nnicnm ; sed 
qui rotundos oculos habet , sive or- 
biculares. Unoculum Cyclopa finxit 
Homerus, tum ut monstrosior es- 
set : tum quia si oculos duos habe- 
ret , uno effosso satis ei alter esset 
ad animadvertendos percussores : 
id quod fabula prohibebat. Docet 
enim illa , juste poenas ab eo exigi , 
qui sacrosancta hospitii jura violet : 
quod Cyclopis facinus fuisse finxit 
Homerus. Hard. 

3o. Portus Uljrssis. Idem de quo 
meminit Yirgilius , iEn. III , vers. 
570 : « Portus ab accessu ventorum 
immotus et ingens ; >• auctore Man- 
nerto. Nunc Lognina statione vocari, 
prope Catinam, ait Harduinus. Ed. 

3i. Catina. Sic omnes MSS. Da- 
lec. et EIz. ut supra , Catanam, 
Quam Graeci KaTocvav , Catinam La- 
tini dixere : ut illi MadaoXiav , Mas- 
siliam isti. Catanam tamen legimas 
in nostra T. Livii editione, lib. 
XXVII , cap. 8. Nummus iu Museo 
nostro, KATANAION. Nobis Catane: 
incolis , Catania. In vetere instru- 
mento apud Parutam, pag. 14, 
Catana citth clarissima. Catana Na- 
ziorum colonia fuit , auctore Stfa- 
bone , libro VI , pag. a68 ; illam 
.£tuam nominari voluit Hiero Sy* 
racusarum tyrannus; quo quidem 
mortuo , antiquum nomen recupe- 
ravit. Colonos postea Romanos ac- 
cepit. Urbi superne imminet mons 
^(na, ita ut ignis, qui ex eo evo- 
mitur, ssepe in Catanseum agrum 
deyolvatur. Hard. et Ed. 



laO 



C. PLlNlI NAT. HlSt. 



Syinaethum ', Terias. Intus Laestrygonii campi. Oppida : 
Leontini^, Megaris^^ : amnis Pantagies^^ Colonia Syra- 
cusae^', cum fonte Arethusa^ . Quamquam et Temenitis^, 



^:k.S/tn£eekum, SufxatOo; Straboni» 
lib. VI , pag. aya. Hodie Zaretta , 
ultra Catioam. Tyipta; Diodoro in 
Eclog. t>ag; 868 , et Hesychio. Illum 
tiXkncJiume di S. Leonardo , Hardui- 
nus , Lentini Mannertus vocari vo- 
lunt : fortasse idera fuit , qui hodie 
Guarna £r<n^<i,dicitur. Eo. 

33. Ltestrygonii. Aaiarpu-j^ovec ap- 
peliati, qui Leontinos campos in- 
coluere, cl to Asgvtivwv we<^iov oixii- 
9avTe$, inquitPoiybius in Excerptis, 
pag. aa. Silius, lib. XIV : « Prima 
Leonlinos yaslarunt praelia campos , 
Regnatam duro quondam LsBStrygo- 
ne terram. » Habo. 

34. Leontini. In nummis Musei 
nostri , AEONTINftN. MelaB quoque, 
lib. II , cap. 7 , Leontini, AeovTiov 
PtolemsBO, lib. III, cap. 4* Leon- 
tini Livio, lib. XIII, cap. 5o; XIV, 
3 , et XXIV, 7, a3 et 3o. Nunc 
Lentini. In vetere instrumento , 
apud Parutam , pag. 14 , Lentini 
citta fecondissima. Hjlrd. 

35. Megaris. In nummis apud 
Parutam, MEFAPA. Et apud Ptolem« 
Me'-^apa.StephanoMe-]papU ev SixeXio, 
•h w^oTepov iSXa. Hard. — Cic. in 
Verrem, V, a5 : « Megaris , qui 
locus est , non longe a Syracusis. » 
lUam a consule Marcello M. diru- 
tam nos docet Livius , lib. XXIV, 
cap. 35. Monstrari ejus rudera ait 
Mannertus. Ed. 

36. Pantagies. Vet. ap. Dalec. 
Pantagia, Ed. — Vibio Seq. Panta» 
gias : Silio quoque, libro XIV. 
navTobcio? Thucydidi, iib. VI, pag. 



41 3. Ptolemieo, novToexac. Nunc 
Porcaro. Hahd. 

37. SyracusiT, Incolis Siraeosa 
cieta /edelissima : nobis Syraeuse. 
Coloniam eo.deductauiabAugosto, 
anno U. C. ^33, M. LdUio, Q. Le- 
pido coss. auctor est Dio , lib. LIV, 
pag. 5^7, et Strabo, lib* VI,pag. 
370. Hard. 

38. Jrethusa, Cic. in Verrem, 
orat. VI , num. 18 : « In hac insiila 
extrema est fons aque dulcis, cai 
nomen Arethusa est, incredibili 
maguitudine , plenissimns pisciam : 
qui fluctu totus operiretur, nisi ma- 
nimine «c mole lapidum a mari 
disjunctus esset. » Nunc fons est 
sine nomine. Falcandus , in hist. 
Sic. motu terrse lutulentom hunc 
fontem ait effectum , multa marif 
admixtione saporem salsum con- 
traxisse. Vide qu« de eo fonte et 
Alpheo amne dicturi sumus libro 
XXXI , cap. 3o. Hahd. 

3g. Temenitis , etc. Vinc. Mira^ 
bella , Syracusanus , in erudito 
opere de patria sua , ait hos hodie- 
que fontes exstare.Temenitum,qafl 
Pismotta hodie est auctore Clave- 
rioj nunc dici , Fonte di Canati, 
Archidemiam, Cefalino. Magaeam, 
Fontana della Maddalena, Cyanen , 
Fonte Ciane. Milichien If tiXixtviv 1 
cujus aqua suavissima , et nomini 
suo maxime conveuiens, Lampis' 
motta. De Cyane in primis Ovidios, 
Fastor. lib. IV, vers. 469 , ct Mc* 
tam. lib. V, vers. 4^2. Vibius Seq^ 
pag, 340 , lacum vocat. Habd. 



LIBER 111. 127 

chidemia'*" , etMagaBa, etCyane, et Milichie^* fon- 

Syracuso potantur^' agro. Portus Naustathmus ^^ , 4 

n Elorum, promontorium Pachynum : a qua^^ fronte 

B flumen Hirminium ^^ , oppidnm Camarina^*, fluvius 

, oppidum Acragas^*, quod Agrigentum nostri 

Thermae^ colonia : amnes Achates ", Mazara^ 



Ar 



Archidemia et Magasa, Vet. 
. j4rchideinisa et Margcea. Ed. 
Milichie. Vet. ap. Dalec. Mi^ 

Potantur. Vet. ap. Dalecamp. 
tir; alii putantur. Ed. 
Vaustatkmus. NauoradpLo;, quse 
lyium stationem sonat. Pto- 
y ]ib. III, cap. 4 * 4>oivucou$ 
Nunc Fontane bianche , inter 
Lsas , et Elorum amnem , cui 
i hodie j4cellaro auctore 
inoy Abisso Maunerto : quon- 
Xiopo; , apud Stephan. et Vi- 
$eq. Ed. 

A quafronte. Meridionali. H. 
Hirminium. Nuuc Maulo , et 
f etfiime di Ragusa. HaRD. 

Camarina. Ka|xaptva Stepha* 
rgil. jflneid. libro III : « Et 
numquam concessa moyeri 
et Gamarina procul. » Hodie 
•ana dicitur, latereSicilis me- 
ali : in nummis apud Paru« 
KAMAPmAIQN. Hahd.— Vet. 
Dalec. Camerina. Eo. 

Gelas. Gela Vibio. In num- 

apud eumdem Parutam , 
2. Caput virile, cum auribus 
lidio corpore bubulo , docet 
(Us, qui flumenillud accolunt, 
erferentes laboris : in aversa 
I parte equus, vel eques^ yel 
pict» generosos in eo tractu 

esse. Habd. — Hunc hodie 
5 esMifiumje Salso ait Hardui- 



nus , D*AiryiLLE antem , Mannertus- 
que , multique alii Gelam fiuTium 
et urbem cognominem hodie esse 
fiume Gkiozzo et urbem Terra Nova , 
quae tamen antiqoa paulo inferior 
reperitur ad ostium fluminis. £d. 

48. Acragas. In nummis Musei 
nostri, et apud Parutam, AKPA* 
rANTINftN.Hodie Girgenti; incolis ^ 
^grigento citta magnifica. Hard. 

49. Tkenna:. Antonino Aquse La- 
rods , ab Agrigento , xl m. p. Nunc 
sunt e» prope urbem Sciacca , Tel 
Xacca , ut recte Fazellus , cuju» 
opiniouem sequitur et Mannertus. 
Hard. et Ed. 

50. AmnesAchates, Mazara^ Hfpsa^ 

i^X^TT^ f nunc Belice , qui primua 

post Thermas occurrit : MoCapoc , 

Mazara, ad oppidumi ejusdem no- 

mmis : latere uterque meridionali. 

¥();ac, Marsaia, prope Lilybaum^ 

Hard. — In edit. Parm. amnes 

Agathe, Mathehypsa, In Re|[. et 

Colb. Agathe mater Hypsa , pro qua 

lectione , Barbarus Acis et Hypsa 

reposuit : pluribus sane quam par 

fuerat, extritis litteris. Sed Acin 

quoque , de quo Schol. Theocriti , 

ad vers. 69 , idyll. i, et Vibius Sei{. 

pag. 3a9 , ab .£tua , Solino quoque 

auctore, fluentem, e cujus ripi» 

saxa in Ulysaem Polyphemum je- 

cisse quidam dixere, ad oram quam 

nunc percurrit Plinius, non perti- 

nere, docebit snbjecta oculsi de- 



ia8 C PLINII NAT. HIST. 

Hypsa. Selinus ' oppidum. Lilybaeum ab eo promonto- 
rium, Drepana % mons Eryx ^ Oppida rPanhormum" 
Solus^^, Himera^^ cumfluvio, Cephaloedis", Aluntium*^, 



scriptio insulsB. Quapropter priscis 
litterarum vestigiis insistendo, lo- 
cum nos ita legimus : « amnes : 
Achates, Mazara, Hypsa. » De 
Achate Siciliae fluvio , Vihius Seq. 
pag. 3ii8 : « Achates Sicilise , ubi 
pari nomine lapillos generat , unde 
gemmse fiunt. » Plinius ipse , libro 
XXXVII , c» 54. Ejusdem meminit 
etiam Ptolemseus , lib. III , cap. 4 » 
pbi corrupta voce Axi6(i>v vocat : ac 
Seiinuntis ab eo , et Mazarse flumi- 
num ostia refert. De Mazara Anto- 
ninns quoque, xii m. p. a Lilybaeo. 
Stephano quoque casteilum est et 
propugnaculumSelinuntiorum Ma- 
zara , a prseflu6nte , ut credimus , 
amne dictum. Servat adhuc in hoc 
ipso tractu oppidum Mazarse no- 
men : a quo tertia Sicilise pars val 
di Mazara nuncupatur. Hard. — 
Vet. ap. Dalec. Atya et Hypsa. Ed. 
5i. Selinus. SeXivoO; Grsecis , ab 
apii , quod aeXtvov Tocant , ubertate 
dictum. Haro. — Urbis hujus a 
PoeDis anno U. C. 5o4, ante Chri- 
stum 349,dirutsB etiamnunc exstant 
yestigia Selenti vocata, in latere in- 
sulsB meridionali. Ed. 

52. Drepana. Incolis , Trapani 
citta invitta. Stephano, ApsTrava , 
ApETravov Ptolemaeo. Hard. 

53. Mons, Vet. ap. Dalecamp. 
mox. £d. 

54. Eryx. Vibius Seq. pag. 343 : 
« Eryx mons Siciliae. » Solinus , 
cap. V, pag. 19 : « Eminet Siciiia 
montibus ^tna et Eryce : Vulcano 
iEtna sacer esl : Eryx Veneri. » 
Mela quoque, libro VI, capite 7 : 



«c Montium Eryx maxime memorai- 
tus , ob delubrum Veneris ab ^nea 
conditum. » Nunc monte S. JuUano 
dicitur. Hard. 

55. Panhormum. Bene editioprin- 
ceps Panormum, Brot. — Incolis , 
Palermo cittafelice. Hard. 

56. Solus, Antonino Soluntum 
dicitur : ut quod Rdmanis Hydrun- 
tum , Graecis Hydrus fuit. In num- 
mis apud Parutam , COAONTINftN, 
Nunc Solunto. Hard. 

Sy. Himera. Schol. Pind. p. iio. 
GsppLa XouTpa r^; ifxspa; iroXeuc Pto- 
lemseo, lib. III, cap. 4*SuntTher« 
mse Himerenses , 0sp{Mit ip.spat iro- 
Xi;. Coloniam deinde factam , testa- 
tnr yetus inscriptio apud Gruter. 
pag. 4^3» scd ^^^^^ suspecta, ut 
pleraque apud eumdem : Coi» Ayg. 
Himerabokum.Thermit. In num- 
mis antiquis est IMEPAION, et aspi- 
rata interdum priore littera more 
latino , ob commercium Bomano- 
rum, post Siciliam captam, HIME- 
PAION. Nunc oppido nomen 7Vr- 
mini citth splendidissima : amni, 
fiume di Termini. Hard. 

58. Cephalocdis. Ks^otXoi^tc Ptole- 
mseo, loc. cit. Incolis CefalU citth 
placentissima. Hard. 

59. Aluntium. Vet. ap. Dalec. 
Aleuntium. AXovtiov Ptolem. loc, cit 
Dionys^ Haiic. libro I, pag. ^i, 
AXouvTiov. In numrais, AAONTrNttN. 
Fazellus , decad. I , iib. IX , c. 4 •' 
«< In colle edito et mari prominenti, 
infra S. Philadelphi oppidum, Aiun- 
tium yetusta urbs jacet , Alontio. » 
Hard. — Fazellnm citat Mannertos, 



'\ et 



LIBER III. I 

rmum , Tyndaris*' colonia, oppidum Mylae , 

:oepimus, Pelorus. 

is , latinae ' conditionis , Centuripini' , Netini ' , S 

• • • • n .• • 



Mn mappis novis non re- 
Philadelphi oppidi nomen , 
iqne mihi contigit; requi- 
igitur est Aluntium , ut ait 
mnertuSy adorientem fluyii 
£d. 

gathymum» Alias Agaihyr' 
LBG. — Straboni , lib. YI , 
\ y A^yoiOupaov. Polybio apud 
YoOupaa. Diodoro , libro V , 
[y AfoOupvov , ab Agathymo 
kB.D. — Livius lib.' XXVI , 
, et lib. XXYII, cap. la , 
^athjrrnam vocat , indeque a 
consule inconditam multi- 
i hominum per latrocinia ac 
i tolerantium vitam, in Ita- 
nsvectam fnisse nos docet, 
C. 543. Ex Peutiugeri ta- 
ijici haud immerito potest 
»pidi hodie S, Agata yocati 
ccupavisse xii m. pass. a 
Bd. 

yndaris cohnia. In nnmmis 
*iTAN. Polybio , iib. I, pag. 
^api;. A Diooysio majore 
lympiadis 96 anno condita 
]ue perfugerunt multi Mes- 
Methymnsique ex insula 
qui legibus suis diu vixe« 
ic cum Himera sola yere 
espublica Grsca facta est in 
permansitque usque ad Sexti 
i Octaviique belli tempora. 
itani pluribus locis a Cice- 
Verrem citantur : TuvJ^api^a 
rabo, lib. VI, pag. 166 et 
:y M. pass. a Mylis , xzx ab 
mo^quod A-]^0(0up9ov vocat, 
o diximuf . Antonini Itinera- 



rium Peutingerique tabula illam 
xxyniM. pass. ab Agathyma, ortum 
solis yersus , xxxvi a Messana po- 
nunt : unde conjicit Mannertus eam 
juxta promontorium hodie capo di 
Mongioio^ antiquis promontorium 
Tyndaris dictum, sitam fni8se,ad 
orientem fluminis Patti. Illius rude- 
ribus insidet yirginis Mari» tem- 
plum , cnjus claustrum, auctore 
Mannerto , in prarupto monte , qni 
nomen Tindari seryat, ceraitur. 
Extremo sinu situm erat oppidum , 
cujus diraidiam partem fluctibua 
abruptam narrat Noster iib. II , c. 
94. Male addit Mannertus Tynda- 
rim perperam a Nostro coloniam 
citari, quum sic pro quinque , sex 
colonias interserat ; non enim sex, 
sed quioque tantum in Nostro re- 
perio, Tauromenium scilicet , Cati* 
nam , Syracusas , Thermas et Tyn- 
darim. £d. 

63. Mylie, A Zanclffiis coiiditss, si 
audiantur Scymnus Chius , y. 287» 
et Strabo, lib. VI , pag. ^^6, H6die 
Melazzo vocatur. £d. 

I. Latinof. Jure yetens Latii 
donata , de quo diximus supra in 
nota 5,cap. 3. £d. 

a. CenUiripini. Oppidum ra Ktv- 
To'pwra Straboni , lib. VI , pag. 17» , 
supra Catinam , juxta ^tnaeos mon« 
tes : in nummis Pamtao RENTOPI- 
nrnON^ Vide etiam TuIIium in Ver- 
rem, lib. III, cap. 4$ ; lib. II i cap. 
68, et libro IV, cap. 5o. Hodie 
Centorbi dicitur. Hard et Ed. 

3. Nedni. ChifH. Nepini. Netinoa. 
quoqueTuliius focat, in Verr. lib* 



laB C PLINII NAT. HIST. 

Hypsa. Selinus ' oppidum. Lilybaeum ab eo promonto- 
rium, Drepana % mons Eryx ^ Oppida :Panhormum", 
Solus^^, Himera^^ cumfluvio, Cephaloedis", Aluntium^ 



scriptio insuls. Quapropter priscis 
litterarum yestigiis insistendo, lo- 
cum nos ita legimus : « amnes : 
Achates, Mazara, Hypsa. » De 
Achate Sicilis fluyio , Vibius Seq. 
pag. 3^8 : « Achates Sicilise , ubi 
pari nomine lapillos geaerat , unde 
gemmse fiunt. » Plinius ipse , libro 
XXXVII , c» 54. Ejusdem meminit 
etiam Ptolemseus , lib. III , cap. 4 » 
pbi corrupta voce Ax,iBm vocat : ao 
Selinuntis ab eo , et Mazarae flumi- 
num ostia refert. De Mazara Anto- 
ninus quoque, xii m. p. a Lilybaeo. 
Stephano quoque castellum est et 
propugnaculum Selinuntiorum Ma- 
zara , a prsefluente , ut credimus , 
amne dictum. Servat adhuc in hoc 
ipso tractu oppidum Mazarse no- 
men : a quo tertia Sicilise pars val 
di Mazara nuncupatur. Hard. — 
Vet. ap. Dalec. Atya et Hypsa, Ed. 

5i. Selinus, SsXtvoD; Grsecis , ab 
apii , quod aeXtvov Tocant , ubertate 
dictum. Haro. — Urbis hujus a 
PoeDis anno U. C. 5o4, ante Chri- 
stum ^^^ydxTuidd etiamnunc exstant 
yestigia Selenti vocata, in latere in- 
sulsB meridionali. £d. 

$2. Drepana. Incolis , Trapani 
cittei invitta. Stephano, ApsTrava , 
ApETravov Ptolemseo. Hard. 

53. Mons, Vet. ap. Dalecamp. 
mox, £d. 

54. Eryx, Vibius Seq. pag. 343 : 
« £ryx mons Siciliae. » Solinus , 
cap. V, pag. 19 : « £minel Sicilia 
montibus ^tna et Eryce : Vulcano 
JEXm. sacer est : Eryx Veneri. » 
Mela quoque, libro VI, capite 7 : 



«c Montium Eryx maxime memora- 
tus , ob deiubrum Veneris ab .£nea 
conditum. » Nunc monU S, JuUano 
dicitur. Hard. 

55. Panhormum, Bene editioprin- 
ceps Panormum, Brot. — Incolis , 
Palermo cittafelice, Ha.rd. 

56. Solus. Antonino Soluntam 
dicitur : ut quod Romanis Hydrun- 
tum , Graecis Hydrus fuit. In num- 
mis apud Parutam , COAOMHfON, 
Nunc Solunto, Hard. 

57. Himera. Schol. Pind. p. iio. 
©epfxa Xourpa Tii; ipi^pa; itoXBv^ Pto- 
lemseo, lib. III, cap. 4«SuntTher- 
mse Himerenses , 0^pp.at ip.^pat iro'- 
Xi;. Coloniam deinde factam , testa- 
tnr yetus inscriptio apud Gruter. 
pag. 433, sed falsi suspecta, ut 
pleraque apudeumdem : Col. Ayg. 
Himerabokum.Thbrmit. In num- 
mis antiquis est IMEPAION, et aspi- 
rata interdum priore littera more 
latino , ob commercium Bomano- 
rum, po$;t Siciliam captam, HHUE- 
PAION. Nunc oppido nomen Tfer- 
mini citth splendidissima : amni , 

Jiume di Termini. Hard. 

58. Cephalocdis. Ke^aXct^tc Ptole- 
mseo, loc. cit. Incolis Cefalii dttk 
placentissima, Hard. 

59. Aluntium. Vet. ap. Dalec. 
Aleuntium. AXovtiov Ptolem. loc. cit. 
Dionys^ Halic. libro I, pag. ^i, 
AXouvTiov. In numrais, AAONTINQN. 
Fazellus , decad. I , lib. IX , c. 4 : 
«( In colle edito et mari prominenti, 
infra S, Philadelphi oppidum , Alun- 
tium yetusta urbs jacet , Alontio. » 
Hard. — Fazellum citat Mannertus, 



LIBER III. lag 

jVgathymum**, Tyndaris^' colonia, oppidum Mylae^*, et 
unde coepimus, Pelorus. 

Intus , latinae ' conditionis , Centuripini' , Netini ' , 5 



additqae in mappis noyis non re« 
periri S. Pkiladelphi oppidi nomen , 
quod neqne mihi contigit; requi- 
rendnm igitnr est Aluntium , ut ait 
idem Mannertus, adorientem fluvii 
Ririano, Ed. 

60. Agathxmum, Alias Agathyr' 
sum. Dalbg. — Straboni , lib. VI , 
pag. a66 , l«]faOupaov. Polybio apud 
Stqih. Jl^YflShipoou Diodoro , libro V , 
pag. 991 9 A«]fflcOupvov , ab Agathymo 
rege. Ha&d. — Liyius lib.- XXVI , 
cap. 40, 6t lib. XXVII, cap. 13 , 
ilkm Agaihxmam vocat , iudeque a 
L»yino consnle inconditam multi- 
tudinem hominum per latrocinia ac 
rapinam tolerantium yitam, in Ita- 
liam transyectam fuisse nos docet, 
anno U. C. 54^. Ex Peutingeri ta- 
bula conjici haud immerito potest 
illam oppidi hodie S. Agata yocati 
situm occupaybse xii m. pass. a 
C^/oio. EId. 

61. Vjrndaris colonia. In nummis 
TTNAAPrrAN. Polybio , lib. I , pag. 
35, TUv^afif. A Dionysio majore 
primo olympiadis 96 anno condita 
fuit , eoque perfugerunt multi Mes- 
senii, Mediymnsique ex insula 
Lesbo, qui legibus suis diu vixe* 
runt. Sic cum Himera sola yere 
libera respublica Grsca facta est in 
Sicilia, permansitque usque ad Sexti 
Pompeii Octayiique belli tempora. 
Tyndaritani pluribus locis a Cice- 
rone in Verrem citantur : Tuv(^api(^a 
citat Strabo , lib. VI , pag. ^&^ et 
372 y xxT M. pass. a Mylis , xxx ab 
Agathjrmo , quod A^^pdcftupaov vocat, 
ut mcNlo diximus. Antonini Itinera- 



rium Peutingerique tabula illam 
xxyiiiM. pass. ab Agathyma, ortum 
solis yersus , xxxyi a Messana po- 
nunt : unde conjicit Mannertus eam 
juxta promontorium hodie capo di 
MongioiOf antiquis promontorium 
Tyndaiis dictum, sitam fuisse, ad 
orientem fluminis Patti. Illius rude- 
ribus insidet yirginis MariflB tem- 
plum , cujus claustrum, auctore 
Mannerto , in praerupto monte , qui 
nomen Tindari seryat, cernitur. 
Extremo sinu situm erat oppidum , 
cujus dimidiam partem fluctibua 
abruptam narrat Noster lib. II , c. 
94. Male addit Mannertus Tynda- 
rim perperam a Nostro coloniam 
citari, quum sic pro quinque , sex 
colonias interserat ; non eaim sex, 
sed quinque tantum in Nostro re- 
perio, Tauromenium scilicet , Cati- 
nara , Syracusas , Thermas et Tyn- 
darim. Ed. 

61. Mxlof. A ZanclsBis couditae, si 
audiantur Scymnus Chius , y. 187, 
et Strabo, lib. VI , pag. 166. H6die 
Melazzo vocatur. Ed. 

t. Latinof. Jure yeteris Latii 
donata , de quo diximus supra in 
nota 5,cap. 3. Ed. 

a. Centuripini. Oppidum ra Kev- 
TopiTra Straboni , lib. VI , pag. 171 , 
supra Catinam , juxta ^tnsos mon- 
tes : in nummis ParutsB KENTOPI- 
niNftN. Vide etiam TuUium in Ver- 
rem, lib. III, cap. 4$ ; iib. II , cap. 
68, et libro IV, cap. 5o. Hodie 
Centorbi dicitur. Hard et Ed. 

3. Netini. Chiffl. Nepini. Netinos, 
quoque TuUius vocat, in Verr. lib» 

9 



i3o C. PLINll NAT. HIST. 

Segestani^ Stipendiarii, Assorini ^ ^tnenses , Agyrini^, 
Acestaei% Acrenses^,Bidini", Cetarini", Cacyrini,Dre- 



VII , cap. 55. Oppidum PtolemflBOS 
MtviTOv. Haild. — Hodie Noto and" 
quo y ut ait Mannertus , haud longe , 
occidentem yersus » ab ea urbe qu8B 
incolis Noio, cittk ingeniosa dicitur, 
prope Pachynum. £d. 

4. Segtstani. Vet. ap. Dalecamp. 
Mgestani, A Segesta dicti , yel Ege- 
fita , praposita ei littera S a romanis 
scriptoribus , inquit Festus, ne ob- 
sceno nomine appellaretur. In num- 
mis Parntffi , SErESTAION et ETE- 
STAinN. Habd. — Videniur ejus 
reliquisB, prsBsertimque templum 
immensum in colle » ad rivulum 
quemdam S, Bartolomeo flumini 
vicinum, ad occidentem urbis Alca» 
mo y duorum milliarium geographi- 
corum intervalloy ut ait Manner- 
tus. £d. 

5. Assorini, Aovupov «rbi nomen 
apud Stephan. nunc Asaro, Chrysa 
amne alluitur, nuuc Battaino^ sive 
Dittaino, ut vult Mannertus. In 
nummo apud Parutam , A20PY. 
XPY2A2. Ed. 

6.. JEtnenses, Vet. apud Dalec. 
EcheUenses ; alii EscletiensWi, hXvm 
Straboni 9 lib. VI , pag. s^S. Ptole 
msBO AiTvai. In montis JExnm radi- 
cibus oiim fuit, stadiis a Catina 
ULXX f loco dicto Nieolosi, auctore 
D*A]rviLix. Oppidum illud condi- 
derunt, ut nos docet Strabo lib. 
VI, pag. a68, coloni quosHieron, 
Syracusanorum tyrannus , Catinam 
occupare jusserat, pulsis pristinis 
incolis , qui quidem sub mortem 
Hieronis postliminio reversi inqui- 
linos expulerunt. At illi cedentes 
loco iEtn» montis radioes occnpa- 



runt , locoque nomen Mtnm im- 
posuerunt. Nommi AITNAIfW. Ed. 

7. Agxrini, Agyrium ct Agyri- 
nenses apud Cicer. Verr. libro V» 
cap. 6a. In nummis , ATTPIN AUSf . 
Nunc San Filippo d^Argyrx^f at aiimt 
d'Ai7viuji et Mannertoa. £d. 

8. Acesttei, Ab Acesta » de qaa 
Virgilius , ^neid. lib. V : « Uriliem 
appellabunt permisso nomine Ace- 
stam. » Habd. — ^lgnoratur omnino 
situs. £d. 

9. Aerenses, Axpatoi Stephano. 
Oppidum Acrus Antoninns, et Thn- 
cyd. lib. VI , pag. 41 4- PtolenuBiu 
Axpociocc vocat. HA.aD. -—' xzrr m. 
pass. a Syracusis , x Atadiis ab Ana- 
po flumine, ad veteremqne cjiv- 
dem fluminis alveum , jnxta vicnm 
Paliazoia , hujus rudera Teperiri ait 
Mannertus , vicinusque mons , si d 
creditur, etiamnunc Acremtms dici- 
tnr. MaleCluverius a distantia Tera 
recedens hanc url)em ad meridiem 
Syracusarnm reperire vult. Ed. 

10. Bidini, Cic. Verr. KbfO IV, 
cap. 54 : « Bidis oppidnm eatttennt 
saue non longe a SyracoMs. » In- 
cole Bi^ivci Stephano. Saperest mo- 
do templum , S, Giopanni di BuSmi, 
teste Cluverio , Sicil. Antiq. lib. H, 
cap. 10. Hard. — XV M. pass. a Sy- 
racusis ; hoc autem nomen ia pro* 
batissimis mappis reperiri fiegat 
Mannertus , sed tantnm montem 
cui iiomen Bibino esse dicit. £d. 

11. Cetarinit Cacjrnni. Dalec. ct 
Elz. Gtarii, KtiTapia et Kflbeu^ov , dno 
SicilieB oppida , apud Ptoleia. lib. 
III , cap. 4. Hlud in mefMtemmeiB , 
nunc yulgo Cdssaro f inter Hefi>c8- 



LIBER III. i3t 

pamtani", Ergetini*\ Echetlienses '"^ , Erycini**, Entel- 
Etiiii*^ Enguini'% Gelani'% Galatini'% Hale- 



lini 



x6 



smn et Syracosas : illud in ora 
eccldentali ; situs Tero ignoratdr. 
Hamd. et £d. 

1 2 . Drepanitani. A Drepano proxi- 
ne «ntea memorato. Habd. 

1 3. Erg0tini, "k^hivt Philisto apud 
Stephan. PtolemsBo, addito, ut sspe 
alias, sibilo« StpffVTtoy. Nomen ru« 
^eribas dtiadeUa, ad Chrysam am- 
nem» ot ait Hard. quamvis situm 
ignorari dicat Mannertus . £d. 

j4'-Echetlienset» Prius Ecestienses 
legebant , quos perspicuuro est Tel 
ab Acestssis , yel a Segestanis mini- 
me diTcrsos esse. In MSS. Echc' 
atienses : aos ex certissima conjectu- 
ra 9 EcketUwses , ab iyJrXa. oppido f 
enjas meminere Polybius, lU>ro I ^ 
pag. ao , et Diodorus. Sic. lib. XIX , 
ac Stephanus. Illud ipsum forte 
quod PtolemsBO , lib. III , cap. 4 1 
&»l6iov pro 'kx%9>AQ^ dicitur. HAan. 
— Hodie Ocknia ^ si Hardnino cre« 
dimns ; Mannertus autem illam 
juxta oppidulum ^izini sitam ait. 
Hard. Ct £d. 

i5.^ Eiycim, Steph. £puxivot : in 
nnmmis apnd Pamtam £PYR£I- 
TfOSI» £orum nrbi nomen fuit ab 
£rjce monte , hodie i^. Juliano , cui 
lAMdebat^ et in quo nulla, teste 
Hwuierto, neque templi Veneris 
"Eaycbmf qnod celeberrimum fuit^ 
aeque urbis supeKsunt iudera. Est 
et aUa £fyoe band longe a Sentinip 
occadentem versus , cujus rudera 
moaftrari ait FazeUus, in monte 
Cmtalfano hodie dicto haud longe ab 
Qibe Caiaiagirane, Stephanns banc- 
a flnTiocognomiAeappellatam foisse 
ait f qui qnidem flnyius hodie Pala- 



gonia vocatur et in flnmen Paoh 
iofluit. £d4 

i6. Entellini. Stephano ^vrtXXivot ; 
oppidum£vT8XX« Diodoro, lib.XVI, 
pag- 49'« Videntur ejus rudera 
etiamnunc £ntel]a nomen serran- 
tia, in monte pr»rupto ad antiquum 
fluminis ^a&WalYenm , haud longe 
a Poggio Eeale, ortnm solis yer- 
sus. £d. 

17. Etini. MSS. Edini. Hard. — 
Lcg. Netinif Edinij Getini, etc. Dal. 
— £tinornm , atque £dinomm sitns 
pariter ignoratur. £d. 

x8. Enguini. De his ssepius Cicero 
in Verr. Eyy^Vov , oppidum : incol» 
jfe^YTuTvGi, Stephano. Diodoms Sic. 
lib. V, abfuisse ab Agyro patria sua, 
stadiis centum ait. Hard. — lUius 
rudera ad montem ex quo defiuit 
flomen Salso reperiri ait Mannertus, 
juxta opi^dulum Gangi , qnam qui- 
dem opinionem sequitur et d*Av- 

TIIXB. £d. 

19. Geiani. lidem Gelenses Gc. 
in Yerr. lib. VI, cap. y3. rcX&ot 
Pausaniae , lib. VI , pag. 38o , aliis- 
que dicti. In nummis , TEAA , quod 
oppidi nomen est Scylaci in Periplo, 
pag. 4* Hard. — Urbes du» recen- 
tes inclyti oppidi Gela situm occu- 
pandi honorem sibi ytndicant , 
Alicato scilicet ad ostium fluminis 
SalsOf et Terra Nova ad parYum 
flumen <&' Ghiozzo. £xhibet prior 
nommum in Ticinio repertum , po- 
steriori Tero magis faTcnt Teterum 
historicorum narrationes , auctore 
Mannerto. £d. 

ao. Galatini. Qui Ciceroni pas- 
sim Caiatinif Verr. lib, VI, c. 101, 



i3a C. PLINII NAT. HIST. 

sini", Hennenses", Hyblenses' , Herbitenses , Herbes* 
Herbulenses' , Halicyenses*^, Hadranitani'^, 



senses , 



etc. Diodoro Sic. Bib. lib. XH , pag. 
89 9 KaXXaTivoi. Oppidum Antonino, 
Galeate» Nunc Galati^ in monte 
situm y ad occidentem fluminis Fit» 
talia et oppidi Tortorici, £d. 

ai. HaUsini, Antonino , Alesa : in 
Tab. Peuting. Halesa. kkiaa, mXic, 
Diodoro » Bibl. lib. XIV» pag. a46. 
Uard. — iXaXacL Straboni lib. VI , 
pag. a^a. Octo stadiis a littore di- 
stabatyibique ab Archonide quodam, 
HerbitflB principe , condita fuerat , 
qui Archonidion illam yocayerat. 
Hujus rudera rcperiri ait Manner- 
tus haud longe a fluminis Pettineo 
ostioy et vico Tysa^ septemtrionem 
inter et ortum solisj; xviii h. pass. 
a Cephaledo distabat ; quamyis in 
Antonini Itinerario xxyiii h. pass. 
legatur librariorum negligentia, qui 
litteram x interseruerunt. £d. 

aa. Hennenses, Ab Enna uiiiey 
de qua Strabo , lib. VI , ^ag. 272 : 
£v ^t (AiaoYaia» ttiv \Lh £vv«v, Iv 
^ xh Upbv rnc ATijATiTpoc , Ix^uoiv 
^Xiyoi , xei(ii.^vv)v inX Xo^^cd 'irtf uiXvifA- 
pLEviQv irXaTtffiv oppirt^toi; dpoaijAOic 
irxaav. Vocem hanc Latini ssepius 
aspirarunt : non item Graeci, qui- 
bus £vva scribitur. Sic nos Hanno- 
nem dicimus : Gresci Avvcdva. £t 
apud Jul. Firmic. lib. de £rrore 
Prof. Relig. pag. 14 » Ceres Hennen" 
sis mulier, Hodie Castro Giovanni, 
citta inespugnabile, Hard. 

a3. Hxblenses. Prseter csBteras ur- 
bes ejus nominis , fnit in Sicilia Hy- 
bla major, in Catinensium agro, 
cujus incolsB ifSXaioi apud. Stephan. 
nunc Patemo , ut quidem Cluverio 
yidetur, Sicil. lib. II , cap. 8. In 



nummis apud Parataniy TBAA2 
METAAAS. Hard. 

a4. Herbitenses, £p&Tfluot Stepha- 
no, et Diodoro Sic. lib. XIV , pag. 
396. Gens Ciceroni in Verr. lihro 
IV et V , ssBpius memorata. Illam 
super omnes siculas urbes , ad se- 
ptemtrionem Nebrodnm niontiiim 
sitasdominatam ent patat Mannert. 
Oppidum id esse hodie creoitiiry 
quod Nicosia citth eostantissima 
Siculi yocant , et cujns rninis crevit 
Sperlinga, in Siculis yesperis cele* 
berrima. £d. 

a5. Herbessenses, Herbessom Li- 
vius inter Syracnsas et Leontinuin 
agrum collocat , libro XXIV» cap.' 
3o , ubi nunc Crjpt», le Grotte , ut 
quidem Fazellus existimat, decad. 
I, lib. X. Situm ignorari ait Man- 
nertus. £d. 

. a6. Herbuienses, Torie Hitrbehnses. 
Nam Stephano urbs SicilisB Jlp6dLii, 
ex Phiiisto , lib. VIII Rerum Sica- 
lar. Situs ignoratur. Ed. 

37. Halicjrenses, Sic appeUantur a 
a Cicer. in Verr. lib. IV, cap. .68 , 
qui eos liberos et tributiimmunef 
dicit. AXtxuaTci, a Thucyd. lib. VII, 
pag. 5 II. Inter £ntellam et lily- 
b^Bum Ixtxuat a Stephano collocaii-' 
tur. Nunc Saieme oppidum haad 
ignobile , antiquum illud nomen re-* 
fert vulgafi sermone. Sal qaippe 
GrsBcis SX; dicitur : unde dcXuc6c 
salsus. Hahd. et £d. 

a8. Hadranitani, Diod. lib. XIV, 
pag. a65 , X^f avov. Silio , Badranum* 
Herbit» dominationi subjectiun. 
In nummis AAPANITAN, apud Pa- 
rutam. Nunc Aderno vocator. £d. 



LIBER III. i33 

Imacarenses '^ , Ichanenses^'', letenses*', Mutustratini ^', 
Magellihi^^ Murgentini ^^ , Mutycenses^% Menanini^^ 



99. Imaearenses, Ita libri omnes. 
At elementomni series nobilias 
panlo oppidnm appellandam boc 
looo fuisse forte admonet , nempe 
B^ccarensium , quod Stephano f x- 
xof ov y Hiccara Antonino, a Panhor- 
mo XYZ M. p. In nommis apud Pa- 
rotamy IKAP. Nunc quoque Carini^ 
et Mum.dYeearini^ teste Fazello , 
decad. I, lib. VII, cap. 7. Hi.aD. 
— Lego Hjreearenses ab oppido 
Hyccaro : mide autem hoc nomen 
acceperit yide apud Atheneeum sub 
finem libriVII. Daubc. — Ager 
Imacarensis Gicer. in Verr. lib. V, 
cap 47* iftoxttpA Ptolemso , in op- 
pidis SicilisB mediterraneis. Imaca* 
ram hodie esse I^aina putat Man- 
nertus. Ed. 

3o« Ichanenses. fxova urbs est Si- 
cilis», apudSteph. Situs autem igno- 
ratnr. £1d. 

3i. leienses. Vet. ap. Dalecamp. 
Letenses. Ex Philisto Steph. Siciliae 
urbem Istoc Tocat, incolas ttraiouc. 
In nonimis , apud Parutam , lAITI- 
IfflN. Diodoro , in Eclog. pag. 876, 
IstTvoi. Habd. — Nuuc lato dici , ad 
veterem Beliei fluvii alyeum, snpra 
Entellamauctor est Fazellus : sed in 
mappi» noTia non reperitur nomea 
istad. Ed. 

Sa. Aff(tiiiAn0<iiii.GhifB. Mutustrani 
Yel.- ap. Dalec. lUjrtistratimi. Murri- 
orpflrrov enim oppido ei nomen est 
apnd Poljb. lib. I, pag. S^.Muarpa- 
Tov apod Diod. Sic. in Eclog. pag. 
876. Haed. — A^ier^oiTO^ apud Ste- 
phan. Byz. et incolsB Amestratini 
apod.Cic. Hodie Mistretta est , ad 
riyulum SeravelUj atque etiamnunc 



antiqueB arcis cami yestigia ait Man- 
nertus. £d. 

33. Magellini, Macellam oppidam 
Siculum a RomaniSy a quibus defe- 
cwaty in ditiouem redactiim narrat 
Liyius, lib.. XXVI , oap. 31. Ma- 
xsXXav xttfAviv yocat Diodorus in 
Eciog. pag. 895 ; ir^iv Polyb. Kb. I -, 
pag. 333. Sitas omnino i^ora- 
tur. Ed. 

34- Murgentini, Ager Murgenti- 
nus , Cic. Verr. lib. V, cap. 47. Hos 
cum Magellinis defecL^se ad Poenos 
auctor est Liyias, loc. cit. Stephan. 
MopYtvTtvot. Urbs Thucyd. lib. IV, 
pag. 395, Mop^ocvTivY). Etin nummis, 
MOPrAN. Hard. — Hanc in medi- 
terraneo sitam fuisse, et fere haud 
dubie yicum Mandri Bianchiy in 
colle sltum , adflumen Dittaino esse 
probat Mannertus ; quamyis yehe- 
menter huic sententiae repugnet 
Liyius , qui lib. XXIV, cap 37, hic 
centum nayium dassem habuisse 
Romanos ait ; sed dubkim eidem 
Mannerto non yidetur quin a Liyio 
non Murganti» nomen , sed Mega- 
rse scribendum fuerit. Ed. 

35. Muty^censm. Ita MSS. omnes, 
et Parm.. edit. Dalec. et Elz. Mu' 
tyenses. Cicero qaoqae» in Verr. 
lib. V, cap. 10 1, Mutjrcenses; ab 
urbe mediterranea SicilisB , Mo'Touxa 
PtoIemsBO, h'b. III, cap. 4 » nunc 
Modica , inter Pachynum et Syra- 
cusas. Diyersa yidetur ab ea MoTum 
fuisse , de qua Thucyd. libro VI , 
pag. 4i2» et*Diod. lib. VI, p. 69. 
Hard. et Ed. 

36. Menanini. In nummis apud 
Parutam, MENANmnN, et MHNA- 

3 

9 



i34 C. PLINII NAT. HIST. 

Naxii^Noaeni'' Petrini^ Paropini^% PUtinthicnses ^% 
Semellitani ^' , Scherini ^^ , Selinuntii ^^ , Symaethii , Ta- 



NINfiN. Ciceroni in Verr. Hbro V, 
cap. I03 , Menenu Hodie Mineo, H. 
87. Naxii, Qaorum oppidnm 
Pausanis cto plane excisum ao 
deletum, ut ipse testatur, 106. Eliac. 
poftter. pag. 867 et 368. Hard. — 
Illud oppidum idem fuifse cumXau- 
romenio ponjici posset ex supradi- 
ctis Nostri verbis « Colonia Tauro* 
menium qusB antea Naxos » ; pr»- 
clare autem demonstrat Mannertua 
Tauromenium portumfuisse et Na« 
zon vicino monti stetisse. £d. 

38. Noani, Stephano, Suidn, 
PhaTorino, Noai urbs SiciliflB est: 
incolae Noaiot. Hodie Noara , in mon- 
tibus ad yeterem fluminis Grangot- 
ta alveum , auctore Maunerto. £d. 

39. Petrini, Urbs IIsTpa Ptole- 
msBo y in mediterraneis SiciliaB op* 
pidis. n«TpTvot quoque Diodoro me- 
morati in Eclog. pag. 876. HiUiD. — 
Petrinas quoque habet Antoninus 
in itinere ab Agrigento Lilybieum , 
17 M. pass. septemtrionem ioter et 
occasum solis , a Comiciapo , cujus 
ruderajuxta Castro Novo yidentur» 
auctore Mannerto. £d. 

40. Paropini, napuiroc juxta 
Thermas Himerenses a Polybio sta- 
tuitur, lib. I. Niinc Colisano^ ut qui- 
dem Fazellus existimat. Hard. — 
Sitam ignprari ait Mannertus. £d. 

41. Phtinthienses, Ptolemseo, in 
mediterraneis Siciliss oppidis , C^Oty* 
6ia. £tiam in Sicilia 4»ivTia^a Dio* 
dorus agnoscit , £cIog. p. 880 , sed 
in littore positam. In numrois » 
4>INTIA.Habd. — Hasc urbs a tyran- 
no cognomine, qui in eam dirut9 



Gcla incolas traDStolil, eondita fnit 
£jus rudera ad orientem Gehi et 
ostii fluminis Dirillo requiraida pa- 
tat Maunertns. £d. 

49. Semeiiitani. An Semmtlimi ? 
nam l^Un%m l^cilisB c^ipidam, xol 
Mop^^pmlvov f legere me meminiapiid 
Diod. Sic. Bibl. lib. XIV, p. »97- 
Haad. — Sminthei autem iiomen, 
quod quidem cognomea ApoUiais 
est , multis in locis ezstaiie nof inO' 
net Strabo lib. Xni, p. 6o5* Nenqte 
apud Hamaxitum prsBter templnni 
quoddam Sminthium, eujas jam 
superius lib. X , pag. 473* memiiie- 
rat , duo alia loca Sminthia iiflar- 
pari nos docet, et alia in Lariss90 
agro et in Parianoy qosB etiam 
Sminthia dicebantur , itemque in 
Rhodio et Lindo , tandemqae addit 
xat aXXoOt H iroXXaxoS; in Sicilia 
ergo hujus nominis oppidum ex- 
stitisse minime mirum Tideri po 
test , quod quidem non SfUvritev, 
at Diodorus ait , sed fortaase 2(&iv- 
Oiov , ut in Strabone , loc. dtato, 
iegimus, yocari debuit Situt antem 
ejus omnino ignorator. Ed. 

43. Scherini, Dalecamp. et EIz. 
Scherrini, Sxvif a oppido nomen fmt, 
apud Ptolem. Apud Cicer. Ycrr. 
lik V, p. io3, ^cherini, pfO Sehe- 
rini. Hasd. — Sitas ignovator» En. 
44* Selinuntii, etc. Hi ab oppido 
Selinunte, de quo sapnit nomea 
haboere. SymsBthii , qui ^ymmthia 
eircum flumina , nt Maro camt» lib. 
IX .£neid. quo de anme jam dixi- 
mus. Hard. — Urbis autem eornm 
situs omnino ignorator. Ed.. 



45 

ises 9 



LIBER III. i3S 

Tissinenses^, Triocaiini *\ Tyracienses ^*, 
^bei^ Messeniorum in Siculo freto. 
isulsesunt in Africam versae : GauW,Melita' aCameri- 6 
czxiv M. pass. a Lilybaeo Gxiii, Cosyra^ Hieronesos^, 



Talarenses. Yel Talaiienses , 
»pido ToXapia, de qno Steph. 
racusaDorum agro, i:.xx stad. 
icuftis, Apud Diod. iu Eclog. 
B75 , f Xfl^pov credo mendose » 
lAapov. Hakd. et Ed. 

Tissinenses, Tiooa PtolemiBO, 
III. Tiffffai StephanOy nunc 
nuo in ^tnee radicibus, ad 
atrionem. Qut. Sicil. Antiq. 
H, cap. 6. IncolflB TissenseSf 
>ni, orat. V in Verr. « A Ti»- 
•ua , prapanra , et tenui ci- 
, et aratoribus laboriogissi- 
&iigalissimi8que bominibus. • 
, et £d. 

TriocaUni, Oppidum Tpio- 
ex Diod. in Eclog. pag. 918. 
i.a Ptolems^ , lib. III , cap.^4 » 
. Verr. lib. VII , cap. 10, Tri- 
im. In nummis apud Parutam, 
ULAA. Nnnc Troccoli, juzta 
I BeUota, Habd. et £d. 
Tyracienses. An lyracinenseSf 
pido quod TupoxTvai Stephano 
r ? At in MSS. et edit. Parm* 
usnses, Forte pro Trinacienses : 
rpcvoxiTiv iro^Xiv et Tptvojciouc op« 
00 in Sicilia laudat Diodorus 1 
lib. XII, pag. 89 et 90. An 
ue Tjrrittenses ? nam Tupirr^v 
ulia idem Diodorus agnoscit , 
ogis, p. 875. HAaD. — Brot. 
menses, Incertius est nomen 
ut quidquam de situ conjice- 
isimus. £d. 

. Zanckei. Vet. apud Dalec* 
lai Messeniorum, Uorum in sicu- 



io freto insulie, £d. — Urbs olim 
TArpikii ^t, inquit Herod. Polym. 
lib. VII , pag. 438. A MesseniisPe- 
loponnesiis condita; nnde Messa- 
na dicta est,quod nomen etiamnunc 
servat; Gallis Messine. £d. 

I. Gaulos. Scylaci, pag. 48, 
caterisque, rocuXoc. .Nunc Goao, 
PuiBs GkyjjTkMA, apud Gruter. 
pag. 4i5-H4&D. 

a. Meiita. Maite. D« ejns inter- 
valloa Gamerina Siciliaoppidosub- 
scribit Martianus , libro VI , pag. 
ao8. Haed. 

3. LXXXir, Chiffl. LXXXrii, 
A vero aberrat uterque numerus ; 
nam reipsa uu m. pass. est brevis* 
simum Camerinum inter et Meli- 
tam intervallum. A Lilybao autem 
ci.xxviit Bi. pass. abest. £d. 

4. Cosxra^ etc. K.o'oupa Stepba< 
no : de ea dicemua lib. V, cap. 7. 
Medio intervallo ponitnr Lilybssum 
inter et Africn Clupeam , a Strabo- 
ne , lib. VI , pag. »77. Nunc Paji<- 
taiarca, Hakd: 

5. ffieroitesos. tepo'vvia(roc. Hanc 
in itinerario maritimo , pag, 49^ » 
Maretimam Tocari,sed ccx: stadiia 
remotiorem a Lily bseo,quam aequuQ» 
est, hodieque vix immutato nomine 
Mmretimo appellari auctor est Mim- 
nertus. Blam quoque cum ^thusa, 
sive iEgusa et Bucinna, inter tres 
insulas iBgates Livii, lib. XXI, 
cap 10 ; lib. XXII , cap. 54 » e^- ^^ 
quas anno U. C. 5 10 Poonos navali 
praelio fudit Lutatius .oonsul, re* 

9* 



i38 C. PLINII NAT. HIST. 

a Lipara^^ m. pass. adexortum Solis yergena, in qua re* 
gnavit ^olus ; quse a Lipara liquidiore flamnia lantum 
differt : e cujus fumo, quinam flaturi sint venti, iii tri- 
duum*^ praBdicere incolae traduntur : unde yentos SxAo 
paruisse existimatum. Quarta Didyme*^, minor quam 
Lipara. Quinta Ericusa. Sexta Phoenicusa '^, pabulo proxi- 
marum relicta: novissimaeademque minima , Evonymos^ • 
Hactenus de primo EuropiB sinu. 

XV. (x.) A Locris ' Italiae frons incipit , Magna Graecia 



bitatur a quinqaaginta familiis. Fer- 
tur nautas sereno tempore montem 
illnm viginti quinque leucarum in- 
tervallo dissitum obserrare posse » 
ejus yero flammam multo longius 
noctu yideri. Quod prodit horizon- 
tem ejus visibilem non esse mino- 
rem 5oo millibus pa8suum,ac proin- 
de maximam esse ejus altitudinem. 
Gl. B&YDoiiE , loc. cit. p. 4o. BaoT. 

a4* ^ Upara, Haec iisdem verbis 
Strabo , loc. cit. q[uod mirum videri 
debet : nam xx m. pass. a Liparo 
abest Strongyle , septemtrionem 
inter et ortum solis. Ed. 

a5. in triduum, Quis tertio post 
die ventus spiraturus sit. Strabo, 
loc. cit. HiJiD. 

a6. Didjrme, Ai^(ii.Ti , quasi ge- 
meUa» ioquit Harduinus; verius 
fortasse, quasi SJit^kn , seu occiden- 
talis , quod sola ad occidentem Li- 
par» sita sit ; si tamen , ut Hardui* 
nus et D'A]ryii:.LB , quibuscum ego 
consentio, volunt, Didyme Saline 
est| non Panaria^ vX ait Manne^ 
tus. Ed. 

37. Ericusa Phaenicusa. Illas 

AKcur et Felicur bodie esse ait Har^ 
duinus; d*Aiivix.lb Eriousam f^or- 
cusa^ et Pboenicusam quam Pbceni- 
codem nominat, Felicudi vocat; 



Mannerto, qui Panaria DidymeQ 
esse putat, Ericusa Lisca Bianca otlt, 
et PboBuicusa Dattolo, Quum autev 
minime dubium mihi videatur quin 
Didyme Saline sit , Ericusa Panaria 
esse debet , et PboDnicusa , nt vult 
Mannertus, Dattolo, E)d. 

a8. £(^mmoj. £6<dvu(A0(, hoc est, 
sinistra, quod a Lipara in Siciliam 
navigantibus maxime est ad IsBvam. 
AuctorStrabo,loc. cit. Hodie Lisca 
Bianca, Hahd. 

X. I. A Locris, Unde cap. 10, ad 
describendas insulas defluxit oratio, 
Italia paulisper relicta. Nunc eo 
redit. Pertinent vero hsc ad tertiam 
Italis regionem. Magna GrsBcia, 
inquit Plinius , beec ItaliflB pars ab 
his appellata est , a quibus et HeUas 
dicta GrsBcia est. « HeUas , inquit 
libro IV, cap. 11, nostris GrsBcia 
appellata. » Hsc igitur ItalisB pars , 
qusB et grsBce loqueretur, et ampli- 
tudine Helladem longe superaret 
(nam Hellas Atticam dumtaxat, 
BoBOtiam , Locros, Doridem , et Ar^ 
gos Pelasgicum complectebatur,, 
quas regiones Plinius describit,loc. 
cit. cap* 1I9 13, i3, x4)t idcirco 
Magna GrsBcia a Romanis est ap- 
pellata. Yide etiam librum XXV» 
pap. 45. H. — Eodem nomini Festus 



LIBER III. i39 

appeliata, in tres sinug^ recedens Ausonii^ maris : quoniam 
Ausones tenuere primi : patet^ octoginta sex m. pass. ut 
auctor est Yarro. I4erique lxxv^ m. fecere. In ea ora 
flumina innumera, sed memoratu digna a Locris' Sagra^ 
et vestigia oppidi Caulonis^, Mystia , Consilinum^ cb,^ 
strum, Cocinthum, quod esse longissimum Itaii» promon"» 



alteram dat origtnem » ▼. M. 6r. 
« Major GrsBcia dicta est , quod in 
ea molt» magmeqae civitates fue- 
runt ex Grscia profects. » Ed. 

a. /#i tres sinus, Primus Locroa 
circomdat : altei^ est Scyllacius : 
tertias Tarentinns. lu Mela , libro 
n y cap. 4 f pag- 37. Ha&o. 
. 3. Ausonii, Sic mare id yocatnry 
qaod a Siciiia ad Salentinos perti* 
net , ut dictum est , cap. 10. In 
hanc Italin partem , non in Latium, 
dnoe Titfaono Priami fratre» non 
JEAtHi f nec profugi , sed missi ve^ 
nere primum coloni e Troja , ante 
ipsum bellum Trojanum. Sic Virg. 
Georg. lib. 11 , versu 385 : « Necnon 
Ansonii, Troja gens missa , coloni.» 
£t lib. m , Tersn 46 : « Mox tamen 
ardentes accingar dicere pugnas 
CsMaris » et nomen fama tot ferre 
per annos, Tithoni prima quot 
abest ab origine Cesar. » Hoc est , 
per annos innumeros. Nam prima 
origo Tithoni longe supra atavum 
Dardanom fuit, qui Joris filius, 
^ts^tv;^, hoc esty yir nobilis fuit * 
at stirpis ignotsB. Sed venere postea 
- Aosones in Latium , ot dictum est 
sopra cap. 9. Qusb caosa est, qoam^ 
obrem hic Tithoni , et alibi Lao* 
medootisy qoi pater Tithoni fuit^ 
▼ehiti parentum colonin, ex qua 
prodiere Romani , mentio fiat a Yir- 
gilio. HAaD. 

4. Patei LXXXFl, Ita MSS. et 



MartianuSy lib. VI, pag. ao8. H. 
— ^Dalec. et Elz. octoginta duo, Ed. 

5. Plerique LXXV, Dalec. et Eb. 
LXXII, Istud LXXY M. passoom in* 
tervallum, quo determinator Itali« 
fronsy a Locris ad promontoriam 
Lacinium sumendom yidetor, qood 
spatiam reipsa uxv fere milL pas- 
suom est. Ed. 

6. A Locris Sagra, Digna memo- 
ratu Sagra, genere femineo, etsi id 
nomen amnis est. Strabo ita recte 
dioi monet, lib. VI, pag. 161 : 
MiTft ^i Aoxpoix, la^po^, U dviXuicdc 
6vo(ii.ic^ou9ty, etc. At Cicer. de Nat. 
Deorum : « Quum ad fluvium Sa- 
gram Crotonitas Loeri maximo 
prselio devicissent.» £t 1. III : «De 
Sagra Grsecorum etiam vuigare pro- 
verbium, quum quc affirmant, 
certiora esse dicunt, quam illaqoSB 
apad Sagram. » Nunc Sagriamo, H. 

7. Caulonis, KecuXuvtav vocat Dio)* 
dor. Sic. Bibl. lib. XIV, pag. 3i5. 
Idem, pag. 3 16. A Dionysio ^yraeo- 
sano deletam prodit Virgiiios , JEa. 
lib. III y vers. 553 : « Caolonisqoe 
arces , et navifragum Scyhiceum. » 
Nnncest Caslei Fetere ^ in okerioris 
Calahri» peninsola. Hard. 

8. Mfstia, Jfr^ft'^ MelsB Pompo- 
nio,lib. II , cap. 4. Nunc Jlfomatte' 
raci j vel ot alii efferunt, 9/onte 
Araci, Habd. 

9. Consilinum. De eo multa Cas- 
siodor. Variar. lib. VIII , cap. S3j 




i4o C PLINII NAT. HIST. 

torium aliqui existimant Dein''' sinus Scyllaceus : et Scy- 
lacium", Scylletium Atheniensibus, qnum conderent, di- 
ctum :quem locum occurrens'' Terinaeus sinus peninsulam 
efficit : etin ea'^ portus, qui vocatur Castra Hannibalis, 
nusquam angustiore Italia : xx'^ m. passuum latitudo 
a est* Itaque Dionysius major intercisam' eo loco adjicere 
Siciliae voluit. Amnes ibi navigabiles : Carcines'*, Crota- 



Nunc Stihf Qnde Gocintho promon- 
torio nomen, Capo di Stilo. Hxrd. 

xo. Dein sinus Scjrttaceus : etSc^" 
iacium. Dal. Dein sinus, et Scjrlacium» 
£lzeT. Dein sinus S^lacius^ etc. Ed. 

XI. Scylachtm, Snbintellige, op- 
pidum. lidem yerbif Strabo , lib. 
YI, pag. 361 : SxuXXmiov dfTroixoc 
AOiavatttv vuv ii SxuXflbctov xoXeiTat. 
Nunc SquiUace^ in medio fere sinu, 
cui auum nomen impertit, Golfo di 
Sfuillace. Gave porro cum Scylla- 
ceo confundas Scyllaeum , in Vibo- 
aenn sinu aitum, et de quo diximus 
cap. xo. Hard. et Ed. 

XI. Occurrens. Exadverso mari. 
lyrrbeno Terinfleus sinus terras 
cum Scyllaceo coarctans in breyes 
angnsdas, peninsulam efficiunt , 
Bmtiorum olim appellatamy ut di- 
ximus cap. 10. Haed. 
. i3.Etin ea portus, etc. Martia* 
mUf lib. VI, pag. 208. Hard. ^ 
Sita fnenint anctore D*AinnujSy 
loco dictOy bodie Roccellata , ad flu- 
men Carcitiitem» hodie boraccj 
haad longe ab ostio. Mannertus 
antem illins oppidi rudera mon- 
strari ait juxta yicam Sot^ato , ad 
fluTiam FetranOf band longe a rui- 
nif oppidi Fortino di Paliporto ad 
pamim sinum, qui revera angu- 
stissimo peninsuln loco reperi- 
tur. Ed. 



14. XX M. pass. Sic Martianns : 
sic Strabo, lib. YI^ p. aSS , qnnm 
stadia babere ait clx. At non sic 
Solinus, qui xlm. pass. cumGhifiB. 
cod. In Reg. et Golb. ; , 2, Z,XL 
M. pass. Hasd. — Gerte non xl, 
sed XX legendum est » qiram re 
yera Xxi circiter M. pass, sit minima 
latitudo. Ed. 

. i5. Intercisam. Non fossa peracta, 
si Straboni fides, lib. YI, pag. 361, 
sed muro ducto, qui peninsulom a 
reliqua Italia dirimeret, defende- 
retque. Hard. 

16. Carcinesy etc. Garcines, bodie 
Corace , Scyllacium alluit : Grota-^ 
lus, nunc Mli : Semiru* , ^mari : 
Arocba , Crocchio : Targines , Tad- 
na : eo plane ordine a ScyUacio 
yersus Lacinium promontorium 
iu eum sinum iufluunt. Hard. — 
Verumbujus amnis nomen, ex fide 
codicum Reg. I9 a » Golb. i» a, 3,- 
Paris. et Ghiffl. restituimus : sub- 
dititiumque Cacinos expunximus , 
quod Hermolaus inculcarat , negle- 
cta yetere editione Parmensisetiam 
editionis : quoniam GflBciua amne 
apud ^lianum et Pausaniam,Eliac. 
1U>. YI, post. pag. 354« dirimi Lo- 
cros a Rbegino legerat : at procol 
ab boc sinu , quem Plinius modo 
percurrit,Locri,Rheginique,in ipso 
ferme Siculo freto coUocati. Ed. 



LIBER III. 



i4i 



Semirus, Arocha, Targines. Oppidum intus Petilia'': 
is Clibanus ' , promontorium Lacinium '^ : cujus ante 
n insula x. m. a terra Dioscoron*'' : altera Calypsus, 
tn Ogygiam appellasse Homerus '' existimatur : prae- 



. PetSia, In Brudis a LiTio col- 
or, m>. XXVII , cap. 36. In 
la GrsBcia ne-nfiXia PtolemvOy 
II 9 oap. I. Eadem Straboni, 
'1, pag. a54> Lacanorum urbs 
iria. In nummo Musei nostri 
iensis, nETHAIAinN. Est op- 
a fielcastrOf ut Gluyerius cen- 
SiciL Antiq. lib. I , cap. 6 ; 
krongolo^ ut ex monumentis 
pertis colligit Gulteru8,p. i45; 
enim citra Crotonem est , et 
lium amnem, de quibus mox 
ir ; Petilia longe ultra in Ga- 
. nlteriore. A Philoctete con- 
i ait Strabo, et Yirgilius, ^n. 
I, y, 4oa : «Parva Philoctetss 
xa Petilia muro. » HAaD. — 
eri tamen opinionem sequitur 
11XB, quamconfirmat etiam 
ertus, qui argumentum ex 
citatoLivii loco sumens Tbu- 
inter et Crotonam sitam fiiisse. 
im comprobat. Ed. 
Cllbanus, Dalec. et £lz. Ali» 
; sed ex MSS. dibanus resti- 
larduinus. Sic subsequenti 
ne capite, jilitennia editi, ubi 
exarati Clitemia exhibent. In- 
>ntes , qui Clibani locum oc- 
tySnnt Monte Monacello, Mon* 
:aldo, etc. £d. 

Laeinium. Capo delie Colonne, 
imus : Clibani montis pars ea 
naxime prorumpit in mare. 
i,pag. 5,Aicoxcup(i>v. Hakd. 
Dioscoron. Scylaci, pag. 5, 
ipttv vocatur. H. — Aiooxoup«*v, 



hoc est f Gutoris et Pollucii. Altera 
KaXv4^y ^^ i 6^a9t2K Axtt irof aKo^ 
Xwjfoi, inquit Scylazy loc. cit. HAmD. 
— Ibi nimc sunt tantnm •oopoli p 
ubi olim insula Dioscoron , et insQla 
Galypsus\ Homeri et illiiitristimi 
F^EJLoir ingeniis clarissima. Inde 
patet quantum ab Homeri et Plinii 
temporibus immutata fuerit in hia 
locis naturee facies. Sic qnoque in- 
ter scopulos latent Tiris , Eraniua 
et Meloessa. Baor. 

31. Homerus. Odyss. VII, y. 244» 
quem in locum £ustath. A^yu^^a, 
5vo|Afli T^ vi^ou K.aXu<|>cuc. Sic aperte 
docet Homerus : tum alibi , tnm 
Odyss.'M,448 : N^90v liitirfrfm» isi^ 
Xflurav Oeot- IvOa KqiXu(|;» Natii l&irX^* 
xa(ii.O( , ^etvi^ Oio; aO^iaedaa. At Ogj* 
gia insula Homerica, ipsa est habi- 
tabilis tellus in hoc hemisphaBrio, 
quod Oceano'circumcinctum Vete- 
res credidere ; ac propterea insula 
ea dicitur Oceani umbilicus : 50i t* 
ofi.9aXo? i^ OocXflccrffnc, Odyss. A. versa 
5o. Atlantis ibifilia Galypso dicitar, 
illius qiii profunda maris pemoTit» 
et molem sustinet cssli ac terr»^ 
columnis immensis.Natum ipsaest» 
qualis in hemisphsrio isto apparet, 
qnam Homerus de nomine feminsB 
tunc celebratflB vocat : quoniam 
Natura muita habet , ' qusB tegit , 
grsBce xaXu^rret. Deinde pro pfallo- 
sophia ipsa accepit, siye natunB 
studio : et qaemadmodam Herodo- 
tus Glio et £rato . Musas , sicipse 
Gaiypso Nympham fecit. Hxbd. 



iSa C. PLINII NAT. HIST. 

sini", Hennenses", Hyblenses'', Herbitenses**, Herbes^ 
Herbulenses '* , Halicyenses ^^ , Hadranitani '* , 



senses , 



etc. DiodoroSic. Bib. lib. XII , pag. 
89 , KaXXaTivoi. Oppidum Antoninoy 
Galeate. Nonc Galati, in monte 
•itum , ad occidentem flaminis Fu- 
talia et oppidi TortoricL £d. 

ai. Halesini. Antonino , Alesa : in 
Tab. Peuting. Halesa, Ax^a mXic, 
Diodoro , Bibl. lib. XIV , pag. a46. 
Uabd. — kkaxaa. Straboni lib. YI , 
pag. 372. Octo stadiis a littore di- 
stabatyibique ab Archonide quodam, 
HerbitflB principe , condita fuerat , 
qoi Archonidion illam TocaTerat. 
Hujus rudera reperiri ait Manner- 
tns haud longe a fluminis Pettineo 
ostioy et vico lysa, septemtrionem 
inter et ortum solisj; xviii h. pass. 
a Cephaledo distabat ; quamyis in 
Antonini Itinerario xxyiii m. pass. 
legatur librariorum negligentia, qui 
litteram x interseruerunt. £0. 

aa. Hennenses, Ab Enna urbe, 
de qua Strabo , lib. VI , ^ag. 271 : 
£v ^t (AsaoYaif > Tihv \».h fvvftVy Iv 
^ rb Upbv Ttic AiajAHTpoc , ^x^uaiv 
oXtYot 9 X8t[i.iyv)v inX Xo^^c» 'irtf ttiXvifA- 
pLtviQv irXdTtatv opoirt^totc dpooijAoic 
irxaav. Vocem hanc Latini sspius 
aspirarunt : non item Graeci, qui- 
bus £vva scribitur. Sic nos Hanno- 
nem dicimus : Gresci Avvcdvoc. £t 
apud Jul. Firmic. lib. de £rrore 
Prof. Relig. pag. 34 9 Ceres Hennen* 
sis vnulier. Hodie Castro Giovanni, 
citta inespugnahile, Hard. 

i3. Hyblenses, Prseter csBteras ur- 
bes ejus nominis , fnit in Sicilia Hy- 
bla major, in Catinensium agro, 
cujus incolsB irSXaioi apud Stephan. 
nunc Paterno , ut quidem Gluverio 
Tidetur, Sicil. lib. II , cap. 8. In 



nummis apud Parutam, YBAA2 
METAAAS. Hard. 

34. Herbitenses, £p&Taiot Stepha- 
no, et Diodoro Sic. lib. XIV , pag. 
196. Gens Ciceroni in Verr. libro 
IV et V , ssBpius memorata. Hlam 
super omnes sicuU» nrbes , ad se- 
ptemtrionem Nebrodnm montiom 
sitasdominatam eMe patat Mannert. 
Oppidum id esse hodie creaitnry 
quod Nicosia citth costantissima 
Siculi vocant , et cujusminia crevit 
SperUnga, in SicuUs vesperia cele- 
berrima. £d. 

3 5. Herbessenses, Herbessnm Li- 
vius inter Syracnsas et Leontinam 
agrum collocat , libro XXIV, cap. 
3o , ubi nunc Crypt», le Grotte , at 
quidem Fazellus existimat , decad, 
I, lib. X. Situm ignorari ait Man- 
nertus. £d. 

. 36. Herbuienses, Forte Harbelenses. 
Nam Stephano urbs Sicili» Jlp6fiLii, 
ex Philisto , lib. VIII Rerum Sica- 
lar. Situs ignoratur. £d. 

37. Halicyenses, Sic appellantnra 
a Cicer. in Verr. lib. IV, cap. 68 , 
qui eos liberos et tribnti immnnef 
dicit. AXtxuaici, a Thucyd. lib. VII, 
pag. 5ii. Inter £ntellam et lily- 
b^Bum Ixtxuat a Stephano coUocan- 
tur. Nunc Saleme oppidum haad 
ignobile , antiquum illud nomen re-* 
fert vulgafi sermone. Sal quippe 
Graecis dlX; dicitur : unde ^cXucic 
salsus. Hahd. et £d. 

38. Hadranitani. Diod. lib. XIV, 
pag. 365 , X^pocvov. Silio , Badranum. 
HerbitsB dominationi subjectum. 
In nummis AAPANITAN, apud Pa- 
rutam. Nunc Jdcrno vocator. £d. 



LIBER III. i33 

carenses'^, Ichanenses ^'', letenses*', Mutustratini^', 
;ellini , Murgentini ^^ , Mutycenses^% Menanini^^ 



. ImaearMses, Ita libri omnes. 
lementoram series nobilias 
I oppidDm appellandam hoc 
fbisse forte admonet , nempe 
arensiam , quod Stephano f x- 
f Hiccara Antonino, a Panhor- 
▼I M. p. In nummis apad Pa- 
if nUUP. Nuno quoqae Carini^ 
wo.ttYccariniy teste Fazello y 
1. ly lib. VII, cap. 7. Habd. 
«go Hjrecarenses ab oppido 
aro : nnde autem hoc nomen 
lerit vide apud Athensum sub 
i libriVII. Daubc. — Ager 
arensis Cicer. in Verr. lib. V, 
[7. \\kti.x(i^9. PtolemsBO , in op- 
Sicili» mediterraneis. Imaca- 
hodie esse jy-aina putat Man- 
s. Ed. 

Ichanenses, fxova urbs est Si- 

apnd Steph. Situs autem igno- 
.Ed. 

leienses, Vet. ap. Dalecamp. 
tes, £x Philisto Steph. Siciliae 
Q ItTOcc Tocaty incolas ttraiou;. 
nimis , apud Parutam , lAITI- 
Diodoro y in Eclog. pag. 876, 
>• Habd. — Nunc lato dici , ad 
ena Belici fluvii alveum, snpra 
lam auctor est Fazellus : sed in 
ia noTis non reperitur nomen 

Ed. 

Mutustratini. Ghifft. Mutustrani 
ap. Dalec. Aljrtistratim. Murri- 
vt enim oppido ei nomen est 
Poljb. lib. I, pag. 34.Mu<rrpa- 
Hid Diod. Sic. in Eclog. pag. 
9aad. — A^ier^axo^ apud Ste- 
. Byz. et incoi» AmestraUni 

Gic. Hodie Mistretta est , ad 
am Seravelliy atque etiamnunc 



antiquflB arcis cami yestigiaait Man- 
nertas. £d. 

33. MageUini* Macellam oppidum 
Siculom a Romanisy a qoibus defe- 
cerat , in ditionem redactum narrat 
Liyiosy lib. XXVI, oap. ai. Ma- 
xeXXocv XMfAviv vocat Diodorns in 
Eclog. pag. 895 ; iroXiv Polyb. Kb. I -, 
pag. a33. Situs omnino ignora- 
tur. £d. 

34* Murgentini» Ager Murgenti- 
nus , Cic. Verr. lib. V, cap. 47* Hos 
cum Magellinis defecisse ad Pobnos 
auctor est Liyius » loc. cit. Stephan. 
MopY«vTtvot. Urbs Thncyd. lib. IV, 
pag. 395, Mop^ocvTivY). Etin nummis, 
MOPrAN. Hard. — Hanc in medi- 
terraneo sitam fuisse, et fere baud 
dubie vicum Mandri Bianchi^ in 
colle situm , adflumen Dittaino esse 
probat Mannertus ; quamvis vehe- 
menter huic sententiae repugnet 
Liyius , qui lib. XXIV, cap 27, hic 
centum nayium dassem habuisse 
Romanos ait ; sed dubkim eidem 
Mannerto non yidetur qoin a Liyio 
non MnrgantiflB nomen , sed Mega- 
rs scribendum fuerit. Ed. 

35. Mutycensee. Ita MSS. omnes, 
et Parnu edit. Dalec. et EIz. Mu» 
tyenses. Cicero quoque^ in Vcrr. 
lib. V, cap. 101, Mutjrcenses; ab 
urbemediterranea SicilisB , Mo'Touxa 
PtolemsBO, h'b. III, cap. 4 » nunc 
Modica , inter Pachynum et Syra- 
cusas. Diversa videtur ab ea MoTuift 
fuisse , de qua Thucyd. Ubro VI , 
pag. 4i2» et*Diod. lib. VI, p. 69. 
Haed. et Ed. 

36. Menanini, In nummis apud 
Parutam, MENANmnN, et MHNA- 

3 

9 



i34 C. PLINII NAT. HIST. 

Naxii% Noaeni" Petrini^ Paropini *% PUtinthienies *\ 
Seniellitani *' , Scherini *^ , Selinuntii ** , Symsethii , Ta- 



NINfiN. Ciceroni in Verr. iibro V, 
cap. loa , Meneni, Hodie Mmeo, H. 
87. Naxii, Qaoram oppidnm 
PausaniflB cto plane excisum ao 
deletum, ut ipse testator, f 06. Eliac. 
poftter. pag. 867 et 368. Ha&d. — 
Illud oppidum idem f uiase cumTau- 
romenio eonjici posset ex supradi- 
ctis Nostri verbis « Golonia Taaro- 
menium qasB antea Naxos » ; pr»- 
clare autem demonstrat Mannertua 
Tauromenium portumfuisse et Na« 
zon vicino monti stetisse. £d. 

38. Noasni, Stephano, Suidn, 
Phayorino , Noat urbs SicilisB est : 
incolae Noaiou Hodie Noara , in mon- 
tibus ad yeterem fluminis Grangot- 
ta alveum , auctore Mannerto. £0. 

39. Peirini, Urbs IIsTpa Ptole- 
msBo y in mediterraneis SiciliaB op* 
pidis. n«Tpivot quoque Diodoro me- 
morati in £clog. pag. 876. HiUiD. — 
Petrinas quoque habet Antoninus 
in itinere ab Agrigento Lilybieum , 
17 M. pass. septemtrionem ioter et 
occasum solis , a Comiciapo , cujus 
rudera juxta Castro Novo yidentur» 
auctore Mannerto. £d. 

40. Paropini, Ud^tanoQ juzta 
Thermas Himerenses a Polybio sta- 
tuitur, lib. I. Niinc Colisano^ ut qui- 
dem Fazellus existimat. Hahd. — 
Sitam ignprari ait Mannertus. £p. 

41. Phtinthienses, Ptolemseo, in 
mediterraneis SicilisB oppidis , C^Oiy* 
6ia. £tiam in Sioilia ^ivTio^a Dio* 
dorus agnoscit , Elclog. p. 880 , sed 
in littore positam. In numrois p 
4>INTIA..Habd. — Hasc urbs a tyran- 
no cognomine, qui ia eam diirut^ 



Gela incolas transtalil, eondita fait. 
£jus rudera ad orieiitem Geim et 
ostii fluminis Diriiio requijreada pn- 
tat Maunertns. £d. 

49. Semeiiitani, Aa Semmttumi ? 
nam SfAlvTttov SicilisB oppidum, xol 
MopfevTivov , legere me memim apnd 
Diod. Sic. Bibl. lib. XIV, p. »97- 
Haad. — Sminthei autem nomea, 
quod quidem cognomea ApoUiiiis 
est , multis in locis ezstare nof m<K 
net Strabo lib. Xiily p. 6o5. Nenqie 
apud Hamaxitura prnter tcmplam 
quoddam Sminthium, cujof jam 
superius lib. X , pag. 4^3^ memiiie- 
rat , duo alia loca Sminthia otar- 
pari nos docet, et alia in Larissao 
agro et in ParianOy qosB edam 
Sminthia dicebantur , itemqae in 
Rhodio et Lindo , tandemque addit 
xai aXXoOi ^k iroXXoxoS; in SiciUa 
ergo hujus nominis oppidum ex- 
Btitisse minime mirum Tideri po- 
test , quod quidem non 2fA<VTtiov , 
ut Diodorus ait , sed fortaase 2(uv- 
Oiov , ut in Strabone , loc. dtato, 
iegimus, yocari debuit. Situt antem 
ejus omnino ignoratnr. Ed. 

43. Scherini, Dalecamp. et Elz. 
Seherrini, Sxvif a oppido nonien fbit, 
apud Ptolem. Apud Cicer. Yerr. 
lib. V, p. io3, ^cherini, pro S^e- 
rini, Hasd. — Sitas ignorator» Eo. 

44. Selinuntiit etc. Hi ab opi»do 
Selinunte, de quo snpra 9 nomen 
habuere. SymsBthii , qui ^jrmmthia 
circumflttnUna , ut Maro canit, Ub. 
IX ^neid. quo de amne jam dixi- 
mus. Hard. — Urbis autem eoroip 
situs omnino ignoratur. Ed.. 



45 

ises 9 



LIBER III. i3S 

Tissmenses^, Triocaiini *\ Tyracienses ^*, 
^laei^ Messeniorum in Siculo freto. 
isulsesunt in Africam versae: Gaulos\Melita* aCameri- 6 
axi\ M. pass. a Lilybaeo Gxiiiy Cosyra^ Hieronesos^, 



Taiarenses. Vel Talaiienses , 
>pido TaXapia, de qno Steph. 
racusaDorum agro, i:.xx stad. 
acnsU. Apud Diod. iu Eclog. 
875 , f Xopov credo mendose y 
cXapov. Hakd. et Ed. 

TUsinenses, Tiaoa PtolemiBO, 
m. Tt9(Tai Stephano, nunc 
tno in ^tnsB radicibos, ad 
ntnonem. Cluv. Sicil. Antiq. 
II 9 cap. 6. IncolflB TissenseSf 
Doi, orat. V in Verr. « A Ti»- 
»ua, prapanra, et tenui ci- 
f «t aratoribus laboriosissi- 
Gragalissimisque bominibus. • 
, et £d. 

TnocaUni» Oppidum Tpio- 
ex Diod. in Eclog. pag. 918. 
la Ptolems^ , lib. III , cap.^4 » 
. Verr. lib. VII , cap. lo, Tri- 
im. In nummis apud Parutam, 
UIAA. Nunc TroccoUf juzta 
t BeUota, Hajid. et £d. 
Tyracienses, An lyracinenseSf 
pido quod Tupaxivai Stepbano 
r ? At in MSS. et edit. Parm. 
iienses, Forte pro Trinacitnses : 
rpivoxtviv iro^Xiv et Tpivaxiouc op- 
00 in Sicilia laudat Diodorus » 
lib. XII, pag. 89 et 90. An 
ue Tjrrittenses ? nam Tu^itt^v 
;ilia idem Diodorus agnoscit , 
ogis» p. 875. Hard. — Brot. 
inenses, Incertius est nomen 
ut quidquam de situ conjice- 
isimus. £d. 

, Zanclasi, Vet. apud Dalec* 
fieri Messeniorum, Uorum in sicu- 



lo freto insulce, £d. <•• — Urbs olim 
ZaiHXn fiiit, inquit Herod. Poiym. 
lib. VII , pag. 438. A MesseniisPe- 
loponnesiis condita; unde Messa- 
na dicta est, qnod nomen etiamnnnc 
servat; Gallis Messine, £d. 

I. Gaulos, Scylaci, pag. 48, 
cietierisque, rouXoc Nunc Goto. 
PuiBs GAVLiTAirA, apud Gruter. 
pag. 4i5* H4&D. 

1. MeUta, Malte, D« ejns inter- 
valloa Gamerina Sicilin oppidosub- 
scribit Martianus , libro VI , pag. 
ao8. Hard. 

3. LXXXir, Cbiffl. LXXXrit, 
A vero aberrat uterque numerus ; 
nam reipsa lxi m. pass. est brevis* 
simum Camerinum inter et Meli- 
tam intervallum. A Lilybsso autem 
cLxxvni H. pass. abest. £d. 

4. Cosxra^ etc. K.o'oupa Stepba« 
no : de ea dicemua lib. V, cap. 7. 
Medio intervalloponitnrLilylMBum 
inter et AfricsB Clupeam , a Strabo- 
ne , lib. VI , pag. 977. Nunc /*«!■- 
talarea. Haro: 

5. Bieroftesos, tepo'vvia90(. Hanc 
in itinerario maritimo , pag, 49' t 
Maretimam vocariysed ccx: stsidiia 
remotiorem a Lily b8B0»quam sequuo» 
est, bodieque vix immutato nomine 
Maretimo appellari auctor est Man- 
nertus, lUam quoque cum iBthusa, 
sive iEgusa et Bucinna, inter tres 
insulas iEgatea Uvii, lib. XXI, 
cap 10 ; lib. XXII , cap. 54 » etc ad 
quas anno U. C. 5 10 Pobuos navali 
prelio fudit Lutatius .oonsul, re* 

9* 



i36 C. PLINIl NAT. HIST. 

Caene*, Galata^ Lopadusa, ^thusa, quam dii ^lgusain 
scripserunt : Bucinna : et a Solunte^ lxxx''' M. Osteo- 
des " : contraque Paropinos Ustica. Citra '* vcro Sici- 
liam ex adverso Metauri amnis , xxv' millibus fenne 
pass. ab Italia , vii'^ ^oiiae appellatae. Eaedem Liparaeo- 



censitam fuisse f sads compertam 
est. £d. 

6. Ciene. Kaivn. Ita libri om- 
nesy ipseqne Martianus, libro VI, 
pag. ao8. Cave tamen credas Casnx 
Stephani insulam nunc signari a 
Plinio. Locorum enim is vicinitate 
deceptus , promontorium Italise Gse- 
ni Peloro adversum, perperam 
haud dubie,insulam putavit : quum 
non modo prsBter enm nemo ejus 
insnlflB meminerity sed nec ulla 
n^uam circaPelorum sit, unquam- 
Te , cujus quidem mentio exstet , 
fuerit insula. H. — Hodie , ut puto, 
Limosa^ cujus nomen fortasse ab an- 
tiquo venit , quod recentiores Ca:ne 
pro Oene scripserunt, sicque a camo 
seu limo , Limosam yocarunt. Ed. 

j. Galata , etc. Hsec priscum 
nomen retinet. Ptolemseo , lib. IV, 
cap. 3 , KaXaOvi : altera AoTra^ouoa , 
AafAiroc Scylaci , pag. 48, nunc Lam- 
pedosa, AtOouaa eidem Ptolemaeo, 
qui ^lgusam ab ^tbusa diversam 
insiilam facit , quss ei ballucinatio 
frequens admodum est. Hard. ^ 
Hodie appellatnr Favignana , ut yult 
liannertus. Ed. 

8. Bucmna, Hnc Ptolemsei, lib. 
III , cap. 4 1 ^opSavTta creditur. Ita- 
lis Levanzo. Stepbano : Bouxtvva, 
iro^XtfZtxiXiac : ant falso , aut Sicul» 
ditionis urbem et insulam dicere 
yoluit. Hard. 

9. Solunte. Proponebat Dalec. 
Selinsite. Ed. 



16. LXXX. Dalec. et Ek. LXXV. 
Non autem y tantum, sed xx M.pass. 
detrabenda sunt , ut yerum babea- 
tur inter Osteodem , quam nnnc 
Mieur esse modo dicemus ^ et So- 
lunta interyaUum. Ed. 

IX. Osteodes f etc. Chiffl. Ostea- 
des. 6<rre(d^y)c pariter, et OOarixa a 
Ptolemaeo memorantur,inter insnlas 
eas, qu» SicilisB adjacent. De hac 
Horatius quoque , lib. I, ode 17, 
locutos a Bocharto creditur : sed 
perperam : quum de parte aliqua 
agri Sabini ibi sermo sit. Osteodes 
hodie, ut probat Mannertns, ^iieur 
est , ad occidentem .£oliarum insu- 
larum, hodie iles de Lipariyde qui- 
bus mox,p9sita;Ustica nomen suum 
retinet. Hard. et Ed. 
• la. Citra itero Siciliam. Hec iis- 
dem yerbis Martianus , lib. VI , 
pag. ao8. Habd. 

i3. XXF. Dalec. et Elz. XIL 
GbifH. XK Hsec autem omnia falsa : 
nam xLy m. pass. est minimum inter 
Metauriostium et .^k^liasinsulasin- 
terTallum. Ed. 

14. F"!! JEoliat. Omnes ill» in. 
sul» ignium subterraneorum yi ex 
eruptione sunt enatae, ut eyidenter 
agnoyit Gl. Ha]iiii.tok, qui h«c 
loca diligentissime explorayit.Vide 
et Gl. Brtdonb , yoyage de Sidle et 
de Maite , tom. I , pag. 36. Ibi au- 
tem a Plinii temporibus noy» in- 
sul» prodiere : nunc enim xi nii« 
merantur. Bbot. 



LIBER III. 137 

rum , et Hepharatiades a Graecis , a nostris Yulcaniae ^^ : 
£oliae,^quod ^olus Uiacis temporibusibi regnavit'^. (ix.) 
lipara'^ cum civium Rom. oppido,dicta a Liparorege, 
qui successit'^ .£olo : antea Melogonis, vel Meligunis'% 
vocitata • abest^^ xxv m. pass. ab Italia , ipsa circuitu 
paulo minori'\ Inter hanc et Siciliam altera, antea The- 7 
rasiaappellata,nunc Hiera : quia sacra^^Yulcaho est,colle 
in ea noctumas evomente flammas. Tertia Strongyle'^, 



i5. Vulcanice. iEoliSB insulaB di- 
ctsB snnt a RomanisVulcani», quod 
ignes eYomerent ; nunc fumum tan- 
tum reddunt. Una Strongyle Strom^ 
boii, semper ardet; tot abhinc ssb- 
culis inezhausta. Brot. — Dalec. 
Vulcani. Elz. Vulcanium, Ed. 

16. Regnavit. Sic ap. Ghiffl. DaL 
et EIz. regnah€U, Ed. 

17. Lipara^ Nomen servat, Li- 
/Min, omnium maxima. Ed. 

18. Qid successit Molo, Ita libri 
omnes ; at rectius , credo , cum 
Solino , cap. vi, p. ii, cui successit 
JEolus f ex Diodoro Sicul. lib. V, 
pag. 291. Hard. 

19. Meligunis. MtXf^ouvlc, a feli- 
ce, ut apparety mellis proventu, 
non Tcro ovium , Teav pdiiiXcov, ut Tult 
Dalecampius, in quem reclamant 
Tctusti scriptores omnes , a quibus 
non MviXff ouvl( , sed MeXfYouvl; yoca- 
tur. Straboylib. VI, pag. ajS. Ste- 
phanus , Hesychius , caeterisque 
antiquior Gallimachus, hym. in 
Dianam, pag. 14» vers. 47 • Nifiacd 
Ivl Anvocpir) * Aiirflepv) v^ov , dlXXdc tot' 
loKCv Odvoftoc ot MsXt^ouvtc. Hard. — 
Legitor in Ghiffl. MHogenis pro t^ 
Melogonis, Ed. 

90. Abest XXr. Ita Solinus, et 
Martianus , loc. cit. Hard. — Dalec. 
etEIz. XII. Ghiffl. XF. Sed hi omnes 
numeri a Yero aberrant : nam xlvi 



M. pass. est breyissimum Liparam 
inter et Italia oram intervallum.ED. 

ai. Paulo minori. Lego pauh 
minor, ex MS. Reg. i, et edit. prin- 
cipe. Brot. 

ai. Quia saera. lepocv £[fai<rrou 
yocat Strabo , lib. VI , pag. a^S. 
Ptolemsus pro more in duas distra- 
hit insulas , tepocv et ]^f aiarou vvicrov. 
Hodie Volcano nuncupant. Thera- 
siam quidem in insulis iEgei maris 
agnovimus : hanc vero Hieram qui 
Tlierasiam quoque appellarit , ad- 
huc auctorem quaerimus. Themdssa 
haud dubie scribi satius fuerit, si 
exemplaria ulla fayerint : quum id 
quoque ei nomen fuisse , BlpfAur- 
<rav , Strabo fateatur^ lib. VI , pag. 
175 et 176. Hard. 

a3. Strongyle. 2fp 0^^X11), quod 
ei nomen a rotunditate factum , ut 
Strabo admonet, pag. 176. Nunc 
Strongoli f et Stromboli. Habo. — Hu- 
jus insuIsB semper ardens mons 
ignivomus in eo differt ab ^tna 
et Vesuyio , quod continuo ignem , 
et rarissime materias , la lave, eja- 
culetur. Vidit tamen eum Gl. Ha- 
xii.T0ir , anno 1769 , ignitoslapides 
frequenter e suo cratere ejaculan- 
tem. Vidit quoque materias e mon- 
tis latere erumpentes, et in mare 
decidentes. Inter continuas illas 
eruptiones 1 pars insulse adhuc ha- 



i38 C. PLINII NAT. HIST. 

a Lipara*^ m. pass. adexortum Solis vergenSy in qua re^ 
gnavit ^olus ; quae a Lipara liquidiore flamma tantum 
differt : e cujus fumo, quinam flaturi sint venti, in tri« 
duum'^ praedicere incolae traduntur : unde yentos ^olo 
paruisse existimatum. Quarta Didyme'^, minor quam 
Lipara. Quinta Ericusa. Sexta Phoenicusa^^, pabulo proxi- 
marum relicta: novissimaeademqueminima,£vonymos'^ 
Hactenus de primo EuropsB sinu. 

XV. (x.) A Locris ' Italiae frons incipit, Magna Graecia 



bitatur a quinquaginta familiis. Fer- 
tur nautas sereno tempore montem 
illum viginti quinque leucarum in- 
tervallo dissitum obseryare posse y 
ejus yero flammam multo longius 
noctu yideri. Quod prodit horizon- 
tem ejus visibilem non esse mino* 
rem 5oo millibus passuum,ac proin- 
de maximam esse ejus altitudinem. 
Gl. Brtoohb , loc. cit. p. 40. Brot. 

24. A Lipara, Hsec iisdem yerbia 
Strabo , loc. cit. quod mirum videri 
debet : nam xx m. pass. a Liparo 
abest Strongyle , septemtrionem 
inter et ortum solis. Ed. 

a5. //t triduum. Quis tertio post 
die yentus spiraturus sit. Strabo, 

ioC. Cit. HiiBD. 

a6. Didjrme. At^{A.Yi9 quasi ge» 
meUay ioquit Harduinus ; yerius 
fortasse, qnasi Au(av) , seu occiden- 
talis y quod sola ad occidentem U- 
par» sita sit ; si tamen , ut Hardui* 
nns et D^AnyiLLB , quibuscum ego 
consentio, yolunt, Didyme Saline 
esty non Panariay ut ait Manneii^ 
tuf . Ed. 

37. Ericusa Phcenicusa, lUas 

AUcur et Felicur hodie esse ait Har» 
duinus; D^AnyiLLB Eriousam Var" 
cusa, et Phttnicusam quam Phoeni* 
codem nominat, Felicudi yocat; 



Mannerto , qui Panaria EKdymen 
esse putat, Ericusa Lisca Bianca eat, 
etPheenicusa Dauolo, Quumauteoi 
minime dubium mibi yideatur quin 
Didyme Saline sit , Ericusa Panaria 
esse debet , et PbosnicuSa , ut yult 
Mannertus, Dattolo. Ed. 

a8. Evonimos. E6(ovu(aoc, hoc est, 
sinistra, quod a Lipara in Siciliam 
nayigantibus maxime est ad IsBvam.. 
AuctorStrabo,loc. cit Hodie Lisca 
JBianca, Hard. 

X. I. ^ Locris. Unde cap. 10, ad 
describendas insulas defluxit oratio, 
Italia paulisper reUcta. Nunc eo 
redit. Pertinent yero hsBC ad tertiam 
ItaUse regionem. Magna Grsscia, 
inquit PUnius , baec Italiss pars ab 
his appeUata est , a quibus et HeUas 
dicta Graecia est. « HeUas , inqult 
libro IV, cap. 11, nostris GrsBcia 
appeUata. *» Hsec igitur ItaUsB pars , 
quse et grsBce loqueretur, et ampU- 
tudine HeUadem longe superaret 
(nam HeUas Atticam dumtaxat, 
Boeotiam , Locros, Doridem , et Aiv 
gos Pelasgicum complectebatur,, 
quas regiones PUnius describit,loc. 
cit. cap. II, 12, i3, i4); idcirco 
Magna Grsecia a Romanis est ap- 
peUata. Vide etiam Ubrum XXV» 
pap. 45. H. — Eodem nomini Festus 



LIBER III. i39 

appellata, in tres sinuB^ recedens Ausonii^ maris : quoniam 
Ausones tenuere primi : patet^ octoginta sei m. pass. ut 
auctor est Varro. Plerique lxxv* x. fccere. In ea ora 
fiuminainnumera, sed memoratu digna a Locris Sagra^ 
et vestigia oppidi Caulonis^, Mystia^, Consilinum^ ca-^ 
strum , Cocinthum , quod esse longissimum Itali» promon** 



alteram dat originem » y. M. 6r. 
«* Major GrsBcia dicta est , quod in 
ea mnlt» md^osque civitates fue- 
runt ex Grscia profect». » £o. 

a. In trts sinus, Primns Locros 
circamdat : alte^ est Scjllacius : 
tertins Tarentinus. Ita Mela » libro 
n y cap. 4 > pag* 37. Habd. 
, 3. Ausonii. Sic mare id vocatur, 
qnod a Sicilia ad Salentinos perti* 
net y ut dictum est , cap. 10. In 
hanc Itali» partem , non in Latium, 
dnce Tithooo Priami fratre, non 
^Saea , neo profugi , sed missi ve« 
nere primnm coloni e Troja , ante 
ipsum bellum Trojanum. Sic Virg. 
Georg. lib. H , versu 385 : « Necnon 
Ansonii, Troja gens missa , coloni.» 
£t lib. in , versn 46 : « Mox tamen 
Hrdentes accingar dicere pngnas 
CsMiris y et nomen fama tot ferre 
per annos, Titboni prima quot 
abest ab origine Ciesar. » Hoc est , 
per annos innumeros. Nam prima 
origo Tithoni longe supra atavnm 
Dardannm fiiit, qni Jovis filius, 
^(•^ivi^, hoc esty vir nobilis fnit , 
at slirpis ignot». Sed venere postea 
Aoaones in Latium , ut dictum est 
supra cap. 9. Qusb eausa est , qnam* 
obrem hic Tithoni , et alibi Lao« 
medoDtiSy qui pater Tithoni fuity 
vehiti parentum coloni«, ex qua 
prodiere Romani , mentio fiat a Y ir« 
gilio. Hkm. 

4. Patei UHXXrr. Ita MSS. et 



Martianns, lib. YI, pag. ao8. H. 
— ^Dalec. et Elz. octoginta duo, Ed. 

5. Plerique LXXV. Dalec. et £lz. 
LXXIi. Istud Lxxv M. passuum in» 
tervallum, quo determinatnr Itali» 
frons, a Locris ad promontorium 
Lacinium sumendum videtur, quod 
spatium reipsa lxxv fere milL pas- 
snum est. Ed. 

6. A Locris Sagra, Digna memo- 
ratu Sagra, genere femineo, etsi id 
nomen amnis est. Strabo ita recte 
dici monet, lib. VI» pag. 161 : 
Mtra ^i Aoxpoi»c, Z«7pac> ^ dnXuxc*« 
3vofA9i!^ot)(nv, etc. At Cicer. de Nat. 
Deomm : « Quum ad fluvium Sa* 
gram Grotonitas Locri maximo 
praelio devicissent.» £t 1. III : «De 
Sagra Grcecorum etiam vulgare pro- 
verbium, quum qu» affirmanty 
certiora esse dicunt, quamillaqus 
apud Sagram. » Nunc Sagriamo, H. 

7. Caulonis, K.auX<i>vtav vocat Dio^ 
dor. Sic. Bibl. lib. XIV, pag. 3i5. 
Idem, pag. 3i6. ADionysio ^yraeu- 
sano deletam prodit Virgtlius, JEn. 
lib. III, vers. 553 : «Canlontsque 
arces , et navifragum Scylaceum.» 
Nuncest Castei Fetere ^ in ukeriorif 
Calabria peninaula. Hard. 

8. Jlfystia. Mfystiof MeUe Pompo- 
nio,lib. II , cap. 4. Nnnc Momaste' 
raci, vel ut alii efferunt» HfoMle 
Araei, Hahd. 

9. Consilinum, De eo mnlta Caa* 
siodor. Variar. lib. VIII , oap. 33iP 



i4o C- PLINII NAT. HIST. 

torium aliqui existimant. Dein''* sinus Scyllaceus : et Scy* 
lacium", Scylletium Atheniensibus, qnum conderent, di- 
ctum :quem locum oecurrens^' Terinaeus sinus peninsuiam 
efBcit : etin ea'^ portus, qui vocatur Castra Hannibalis, 
Qusquam angustiore Italia : xx'^ m. passuum latitudo 
a est- Itaque Dionysius major intercisam' eo loco ac^icere 
Siciliae voluit. Amnes ibi navigabiles : Carcines' , Crota- 



Nunc JkiVo, ande Cocintho promon- 
torio nomen, Capo di Stilo. Hi.aD. 

xo. Dein sinus Scjrllaceus : etScjrm 
laciiun^Dai. Dein sinus, et Scjrlacium, 
Elzev. Ddn sinus Si^ladus, etc. £d. 

11, Scxlachun. SobintelHge, op- 
pidum. lidem yerbis Strabo , lib. 
YI, pag. a6i : SxuXXirrtov wkoixo^ 
AOnvaiov vuv ^l SxuXfluctov xoXEirai. 
Nunc Squillace^ in medio fere sinu, 
cui suumnomenimpertit, Golfodi 
Squillace. Gaye porro cum Scylla- 
ceo confundas Scyllseum , in Vibo- 
nensi sinu situm, et de quo diximus 
eap. lo. Haed. et Ed. 

zi. Oecurrens. Exadyerso mari 
Tyrrheno Terinsus sinus terras 
cum Scyllaceo coarctans in breyes 
«ngustias, peninsulam efficiunt , 
Brutiorum olim appellatam, ut di- 
ximus cap. lo. Ha&d. 

iS.Etm ea porttis, etc. Martia- 
nus, lib. yiy pag. 308. Hard. — - 
Sita fuemnt anctore D'AiryixxBy 
loco dictOy hodie Roccelhua , ad fiu- 
men Gardbitem , hodie (Oorace^ 
hrad longe ab ostio. Mannertus 
autem illius oppidi rudera mon- 
atraii ait juxta yicam Sovenno , ad 
flayium Vetrano, haud longe a rui- 
nis oppidi Fortino di Paliparto ad 
paryum smnm , qui reyera angu* 
stissimo peninsulas loco reperi- 
tur. Ed. 



i4* XX* df. pass. Sic Martianns : 
sic Strabo, lib. VI^ p. aSS , qnum 
stadia habere ait clx. At non sic 
Solinus, qui xlm. pass. cumCbi£B. 
cod. In Reg. et Colb. ^ , 3, 3,Xt, 
M. pass.. Hard. — Certe non X£, 
sed XX legendum est , qunm re 
yera Xzi circiter M. pass. sit minima 
latitudo. £d. 

. i5. Intercisam. Non fossa peracta, 
si Straboni fides, lib. VI, pag. 361, 
sed muro ducto, qui peninsulam a 
reliqua Italia dirimeret, defende- 
retque. Hard. 

16. Careines, etc. Carcines, hodie 
Corace , Scyllacium alluit : Crota» 
lus , nunc AUi : Semirus , Simari : 
Arocha , Crocchio : Targines , Tad- 
na : eo plane ordine a Scyllado 
yersus Lacinium proraontorium 
iu eum sinum influunt. Hard. — ^ 
Verumhujus anmis nomen, ex fide 
eodicum Reg. i, s , Colb. i, s, 3, 
Paris. et Chiifl. restituimus : sub> 
dititiumque Cascinos expunximus , 
quod Hermolaus inculcarat , n^le- 
eta yetere editione Parmensisetiara 
editionis : quoniam Csscina amne 
apud ^lianum et Pausaniam,Eliac. 
lib. VI, post. pag. 354« dirimi Lo- 
cros a Rhegino legerat : at procul 
ab hoc sinu , quem Plinius modo 
percunit, Locri, Rheginique, in ipso 
ferme Siculo freto coUocati. Ed. 



LIBER III. i4i 

Semirus, Arocha, Targines. Oppidum intus Petilia'^: 
is Clibanus ' , promontorium Lacinium *^ : cujus ante 
n insula x. m.' a terra Dioscoron*** : altera Calypsus, 
tn Ogygiam appellasse Homerus *' existimatur : prae- 



. PetUiA. In Brudis a Livio col- 
ory lib. XZVIIy cap. a6. In 
la GrsBcia ne-noXia PtolemvOy 
II , oap. I. Eadem Straboni, 
1, pag. a54. Lucanonim urbs 
iria. In nummo Musei nostri 
iensis, nETHAIAinN. Est op« 
n BelcastrOi ut Cluverius cen- 
SiciL Antiq. lib. I, cap. 6; 
UrongolOy ut ex monumentis 
pertis coUigit Gulterus,p. i45; 
enim citra Crotonem est , et 
bum amnem, de quibus mox 
ir ; Petilia longe ultra in Ca- 
L ulteriore. A Pbiloctete con- 
t ait Strabo, et Yirgilius, JEn. 
[I, y, 4oa : «Parva Philoctet» 
xa Petilia muro. » HAao. — 
eri tamen opinionem sequitur 
WLiJB,, quamcon£rmat etiam 
lertus, qui argumentum et 
citatoLivii loco sumens Thu- 
inter et Crotonam sitam fuisse. 
am comprobat. Ed. 
Gibanus, Dalec. et Elz. jili" 
; sed ex MSS. dibanus resti- 
larduinus. Sic subsequenti 
axe capite, AUtennia editi, ubi 
exarati CUternia exhibent. In- 
ontes , qui Clibani locum oc- 
t,sunt Monte Monacello, Mon» 
caldo, etc. Ed. 

Laciniiim. Capo delle Colonne^ 
imus : Clibani montis pars ea 
oaxime prorumpit in mare. 
;i,pag. 5,Atcoxcup(i>v. Hard. 
Difiscoron. Scylaci, pag. 5, 
6pttv Tocatur. H. — Atooxoupttv, 



hoc esl f Gutoris et PoUttcit. Altera 
KaXu^pouC) ^v f 6^aotiic Sxctiraf aKo- 
Xu(|fot, inquit Scylax, loc. cit. HAmo. 
— Ibi nunc iunt tantum scopaliy 
ubi olim insula Dioscoron , et insula 
Galypsus^ Uomeri et illustristimi 
FiirsLoir ingeniis darissima. Inde 
patet quantum ab Homeri et Plinii 
temporibus immutata fuerit in his 
locis natursB facies. Sic quoque in* 
ter scopulos latent Tiris, Eranusa 
et Meloessa. Baor. 

ai. Homerus. Odyss. VII, t. 244» 
quem in locum Eustatb. ^p^fia, 
ovofxa T^ vnoou KaXu<|>cuc. Sic aperte 
docet Homerus : tum alibi , tnm 
Odyss.'M,448 : NiSoov c^c^^^tDvir^- 
Xaoov 6toi* i^Ba. KaXu(|>tt Nattt iuirXo* 
xafAOc , ^etvY) Otbc aO^^eooa. At Ogy- 
gia insula Homerica, ipsa est habi- 
tabilis tellus in hoc bemisphserioy 
quod Oceano'circumcinctum Vete- 
res credidere ; ac propterea insula 
ea dicituir Oceani umbilicus : 56t t* 
op.q)aXocict6aXaoffiQc,Odyss.A. versa 
5o. Atlantis ibifilia Calypso dicitur, 
illius qiii profunda maris pemovit, 
et molem sustinet cffili ac terriBy 
columnis immensis.Natura ipsaest, 
qualis in bemisphserio isto apparet, 
quam Homerus de nomine feminsB 
tunc celebrat» vocat : quoniam 
Natura multa habet , ' quas tegit , 
grsBce xaXuTTTtt. Deinde pro philo- 
sopliia ipsa accepit, sive natur» 
studio : et quemadmodum Herodo- 
tus Clio et Erato.Musas, sicipse 
Calypso Nympham fecit. Habd. 



i4a C. PLINII NAT. HIST. 

terea Tiris , Eranusa ^* , Meloessa. Ipsum * a Caulone 
abesse lxx m. pass. prodidit Agrippa. (xi.) A Lacinio 
promontorio secundus'^ Europe sinus incipit, magno 
ambitu flexus, et Acroceraunio Epiri finitus'^ promonto- 
rio, a quo abest lxxv'^ m. pass. Oppidum Croto*^, am- 
nis Neaethus* . Oppidum Thurii'^, inter duos amnes^" 
^ Crathin et Sybarin, ubi fuit urbseodem nomine. Similiter 
est inter ' Sirin et Acirin Heraclia^*, aliquando Siris vo^ 



32. 7Vm , Eranusa , Mehessa, Sic 
totidem plane apicibusMSS. omnes. 
Et Meloessa quidem a proyentu 
pecoris haud dubie nomen accepit, 
ttTo T&v (A-nXcikv. Verum loco priorum 
duamm infeliciter admodum Her- 
molaus , tres Sirenusas rescripsit , 
quas ab ora PsBstana, adversoque 
plane maris tractu , in Lacinium 
usque promontorium transtulit. U>i 
enim Sirenusas insulas , hoc est, ut 
Virgiiius ait , Sirenum scopulos , 
Strabo, lib. I, pag. aa, aliique col- 
locant. £d. 

i3. Ipsum, Lacinium promonto- 
rium. Pamm a yero aberrat distan- 
tia, quam i.xyix m. pass. in proba* 
tissimis mappis reperi. £d. 

a4- Secnndus Europte. Tarenti- 
num sinum, et Adriaticura mare 
complexus. Hard. 

a5. Finitus. Dalecamp. et Elzey. 
Jinitur, £d. 

a6. Abest LXXV M. pass, Laci- 
nium scilicet, non oppidum Croto, 
quod sequitur, et quod male, Strab. 
lib. VI, pag. a6a, cLStadiis, idest, 
fere xix m. pass. a Lftcinio distare 
ait,qunm yiii tantum rectoquidem 
cursu distet. Non autem lxxy, ut 
ait Noffter , nec ut emendat Mar* 
tianus, lxxxv m. past. abest ab Acro* 
ceratmiopromontoiio, hodie Capo 



Ungueita , Lacinium , sed oi#in. £d. 

37. Croto. £poT(»v Straboni , loco 
cit. Nunc Cotrone f in ostio amnis , 
quem Esaro accol« vocaot. Haei). 

a8. iVearM«i.NinaiOo(9ctaboBiloc. 
cit. bodie Neto. £d. 

ap. Thurii. Daletf. et £Iz. 7%«- 
rium. ChifH. Tauri, £d. ~ 6o6ptot 
et 26€apic Stepbano cognita : Scy- 
laci, pag. 5, etiam Kpfltttf. HAmD, 

3o. Amnes Craihim et Sjrharin. 
Amnes illi nunc dicnntur Qvti et 
Roccanello. Hos inter fuit urbs Sj- 
baris, olim yoluptatibus insignita , 
nimc ob uliginosa loca sordet terra, 
tt pestilens est SBstate. Distabat tri- 
bus millibus passnum ab oppido 
jDorigliano. Oppidum autem Tliurii, 
quod Sybari a Crotonienaibus de- 
stracto successit, nunc Terra Nuova 
est , ibi inyenti eomm nuramL 
Brot. et £d. 

3i. Inter Sirin et Acirin.yet. ap: 
Dalec. inter Sirin et Achrin, Chiffl. 
Sirin et Aerin. Axtpi^ xftt 2ip(f . Strab* 
lib. VI , pag. a64 : hodie Sinno et 
^^n' yocantur. £d. 

3a. Heraolia, aliquando Siris *»oci- 
tata. Siri ad ostium amnis cogno- 
minis sitsB successit Heraclia , ii| 
cirdter m. pass. in mediterraneo , 
saluhriorique loco posita , auctore 
Strabone qui| lib. VI » pag. a64. 



LIBER III. 143 

citeta. Flamma : AcaIandruin",Casventum^^ : oppidum 
Metapontum , quo tertia Italise regio finitur. Mediterra- 
nei Brutiorum , Aprustani^^ tantum : Lucanorum^^/autem, 
Atenates^*, Bantini^^, Eburini^'', Grumentini^", Potentini^\ 



iUam 354 ftadiis a Thuriis distare 
ait , quod confirmat Antonini Itin. 
in quo xut m. pass. est idem in- 
teryallum, ^od qoidem paulo bre- 
vins esse oontendit Mannertus , qui 
nonnulla urbis yestigia reperiri ait, 
juxta castellum Policoro, Harduinus 
autem iUam k>co Torre di S, Basi-' 
Uo sitam fuisse putat, qusB turris 
non HeradiSy seJ Siris fortasse 
locum tenet. £d. 

33. Jtcaiandrum. GhifH. Tfialan» 
drunu JLxflcXocv^poc - Straboni, lib. 
VI , pag. a8o. Hodie Salandra sire 
Salandrellay non yero RoccanellOf 
ut ait Mannertus > quod nomen ne- 
mo prflBter eum dat. Ed. 

34* Ctuventum. Dalec. et Elz. 
MansueUim , hod. Basiento^ non au- 
tem y nt ait Mannertus» Cavone. £d. 

35. Meeapontum.MiTain^trtos Stra- 
booiy lib. VI, pag. i64y a Samniti- 
bos deletom : ibi fuit, ubi nunc 
Torre di Mare^ juxta Casventi am« 
nis ostia» nt ait Maunertos. Eo. 

36. Aprustani* Quorum oppidum 
forte ij6u<rrpov fuit , quod cum 
Petilia MagnsB GriBBcisB^Ptolemaeus 
adjudicaty lib. III , cap. i, nisi id 
Lucanomm potius fuisse videatur. 
Hodie jiprigliano^ ut vnlt D^Air- 
TIX.1JB. £d. 

37. Uteanorum. Qui horum fines 
olim fuerint , diximus supra , cap. 
10. Hard. 

38. Atenates, Dalec. et Elz. ^ft'- 
nates. Vet. apnd Dalec. hinc Atina- 
^m.Ed. — Ab Atena, principatus, 



ut Tocant , Giterioris oppido : Ate- 
no : ad ripam Tanagrii amnis, Ne- 
gro. Frqntinus, lib. de Golon. 
pag. 90, in ProY. Lucania : Prasfe^ 
cturoffUlciana, Peestana , Potentina , 
Atenas, et Grumentina, Haed. 

39. Bantini, Legebat Dalec. Bu^ 
xentini, Ed. — Bantia LiTio, Hb. 
XXVII, c. a5, ubi situm oppidi 
edocet : «Itaque in Apuliam, ioquit, 
ex Brutiis reditum , et inter Vena- 
siam , Bantiamque , roinns trium 
millium passuum interTallo consu- 
les binis castris consederant. » Ve« 
stigia oppidi manent ad kwum S, 
Maria di Vanze dictura , in Basili- 
cata circa Venusiam. HoUten. pag. 
18 s. Hard. — Nonnulli quidem 
Policastro putant. Ed. 

40. Eburitd. Quibusdam Evoti cre- 
ditur , quod it millibus pass. citra 
Siiarum amnem est. Perperam : 
quum a Silaro Tersus Siciliam Lu- 
canus ager incipiat, ut dictum est, 
cap. 10. Haxd. — D'A]rTix.iji ta- 
men Eburi , nunc Evoli , esse opi- 
natur. £d. 

4i. Grumentini. rpoufAtvrov Ptole- 
mseo, in mediterraneis Lucanorum 
oppidis, lib. III , c.i , et Straboni ^ 
lib. VI, pag. a54. l^ximcAgremento^ 
seu, ut D'AirTiLi.B Tocat, Armento^ 
ad dextram Aciris fluTii, de quosu- 
pra , ut recte Holsten. in Ortel. 
pag. 89. Hard. et Ed. 

4s. Potentini, Potentia ^ Potenta , 
in Basilicata , prope fontes amnis 
GasTenti. HAnD. 



i44 C. PLINII NAT. HIST. 

Sontini, Sirini^, Tergilani, Ursentini, Volcentani^^ 
quibus Numestrani^^ junguntur. Prseterea interiisse The- 
bas^ Lucanas Cato^^ auctor est. £t Pandosiam^^ Luca- 
norum urbem fuisse Theopompus, in qua Alexander^ 
Epirotes occubu^rit. 



43. SmnL Ab oppido Sici , cujas 
nayale Heraclia Siris supra dicta 
fnerit. Sondni forte a Sontia , vulgo 
Sanza , inter Policastro et Silarum 
fl. Deniqne Tei^ilani yidentur ii 
esse, quorum prsfectura Tegenen- 
sift ( forte pro Tergilensis)^ dicitor 
a Frontino, in Lucania ad Casven- 
tum flumen, lib. de Colon. pag. 
90. Ursentini omnino ignorantur. 
Hard. etEn. 

44- Volcentani, Inter mediter- 
ranea Lucani» oppida fuere Vulci , 
OSXxot, Ptolem. lib. III, c. i,adSi- 
larum amnem : nunc Buldno et Ba^ 
eino» Hinc Volcentani , qui apud 
Gruter. p. 209, Volceiani, et p. 89 3, 
Vuleeiani dicuntur. Liyius, lib. 
XXVII, cap. i5, Volcentes yocat 
Frontino, pag. 90, Ulciana praefe- 
ctura. Hard. 

45. Numestrani, Oppidum his 
Numistro. Frontinus, Strat. lib. II, 
cap. 3 : «Hannibal apud Numi- 
stronem contra Marcellum pugna- 
tums, etc. » Liyius quoque,lib. 
XXVII , cap. a. H. — Situs igno- 
ratur. Ed. 

46. Thebas. Qu» €hi6v) iraXtac 
Stephano. Hard. 

47. Cato, In libris Originum de- 
perditis. Ha&d. 

48. Pandosiam. Subintellige , in- 
teriisse : id enim^fi^tf istud sonat. 
Ha&d. — MSS. omnes librique 
yulgati ante Hermolaum, Mardo- 
niam constantissime retinent : Pan- 
dosiam Barbarus rescripsit : quod 



in Pandosia obiisse Aiexandmm 
scriptores omnes consentiant. £t 
Liyius quidem , qui unus esse po- 
test instar omnium : « Alezandrum 
Epiri regem , oif , ab exsule afHrmas- 
se. Accito ab Tarentiuis in Italiam 
data dictio erat , cayeret Achem- 
siam aquam, Pandosiamque urbem: 
ibi fatis ejus terminum dari : eoque 
ocyus transmisit in Italiam , ut 
quam maxime procul abesset ab 
urbe Pandosia in Epiro y et Ache- 
ronte amni... Caeterum ( ut ferme 
fiigiendo in media fata ruitur ) .... 
haud procnl Pandosia urbe inmii- 
nentes Lucanis ac Brutiis finibus 
tres tumulos insedit... Peryenit ad 
amnem... quem quum incertoyado 
transiret agmen, fessus metu ac 
labore miles, increpans nomen abo- 
minandum fluminis, jure Acheron 
yocaris, inquit, etc. » Sic Acheron- 
tem fluyium , et Pandosiam in Lu- 
canis diserte appellat Strabo quo- 
que, lib. V, pag. a56. Suidas, yerbo 
Tovov, aliique. Verum quum circa 
Pandosiam, 'ireptllav^oaiavy interiis- 
se Alexandrum Strabo afiOrmet 
non in ipsa : circa Pandosiam le- 
thali yulnere affectns, concedere 
Mardouiam potuit , ubi'ex yulnere 
obierit : et banc urbem interiisse 
deinde Theopompus est auctory 
quum staret iDterim Pandosia» 
quam hodie Castro Franco yocant. 
Hard. 

49. Alexander. Epiri rex. Obiit 
annoU. C. 4a8. Habd. 



LIBER III. 



145 



VI. Connectitur secunda regio, amplexa Hirpinos, i 
)riam, Apuliam, Saientinos gcl' m. sinu, qui Ta- 
lus appellatur, ab oppido Laconum*, in recessu hoc 
o sito , contributa eo maritima coionia quae ibi fuerat. 
!; c&xxvi M. pass. a Lacinio promontorio, adver- 
i Caiahriam ^ in peninsulam emittens. Graeci ^ Messa- 

a duce appellavere : et ante Peucetia , a Peucetio 
itri' fratre, in Salentino agro, Inter promontoria c M. 

intersunt : latitudo peninsulae a Tarento Brundisium 
^ itinere xxxv^ m. pass. patet, multoque brevius a 
. Sasina. Oppida per continentem a Tarento, Varia", 



!. I. CCL M. sinu, Tot millia 
m^iDquit, hic sinus ambitu 
>; et id quidem a vero haud 
n abest. Ed. 

zcomim. Florus , lib. I , cap. 
ig. 36 , Tarentum vocat se- 
3am ex Lacedaeraoniis con- 
ui civitatem. Dionys. quo- 
srieg. vers. 877 ; Scymnns, 
[ ; Hesychius , verbo Tapac » 
daemoHiis conditum Taren- 
Spdunt Hodie Taranto, H. 

best, Subintetlige,Tarentinus 
Hard. — Quid sibi velint 
trba minime liquet : nam a 
» prompntorio distare Ta- 
m sinum , qui ab eo incipit, 
cat PFortasse cxxxvi m. pass. 
nio distare remotissimum 
:inus anfractum Noster si- 
re voluit, qui quidem non 
, sedcxvii M. pass. recto cur* 
JL teireno itiuere a Lacinio 
£d. 

tUhiam, Qu» nunc Terra 
to, ab Hydrnnte oppido ap- 
:. Hard. 



5. Graci. Strab. lib. V, p. 377. H. 

6. Peucetia , etc. Sic etiam Dion. 
Halic. Antiq. Rom. I , p. 9. Hard. 

— Elz. Peucetiam. Ed. 

7. OEnotri fratre.,. Inter promon' 
toria, Dalec. et Elz. OEnotri /ratre, 
In Salentino agro inter promonto. 
ria, Ed. 

8. inter promontoria, Inter ea dao 
promontoria , quibus sinus Taren- 
tinus clauditur : Lacinium scilicet, 
et Acran lapygian , de qua mox. H. 

— XX autem, non c n. pass. nume- 
randa videntur. Ed. 

9. XXXr Ai, pass. Sic a'p. ChifB. 
Dalec. XXXril. Elz. XXXII, Vera 
autem latitudo xl m. pa^s. esse yi- 
detur. Hanc Strabo, lib.VI, p. a8a, 
itinere uniusdieiemensusest. Sasina 
autem portus bodie Porto Cesareo 
est auctore Mannerto : hie zti 
tantum m. pass. est peninsalsB lati« 
tudo. Ed^ 

10. Fariaf cui nomen Apuke, Ita 
libri omnes. Apad Antonili. Vania 
( lego Varia ) a Tarento, x. p. m. 
Varnnm , nt qaidem reor , Pronti- 
nas agram hane Toeat, qoem eum 

10 



i46 



C. PLINII NAT. HIST. 



a cui cognomen Apulae, Messapia", Aietium '^. In ora 
vero, Senum* , Callipolis, quse nunc est Anxa, lxxv' 
M. pass. a Tarento. Inde xxxii m. promontorium , quod 
Acran' lapygian vocant, quo longissime in maria excurrit 
Italia. Ab eo'^ Basta oppidum, et Hydruntum'^ decem' 



Tarentido janut, lib. de Golon. 
pag. cxl, pro Varinum : aut potius 
F^aHttmf ut pag. gs. Hakd. — £a- 
demest, ut opinor, quam Strabo, 
lib. VI, p. i8a eta83, vocat Oupiav, 
inter Tarentum et Brundisium. 
Hodie, ut aiunt d^Aityiixb etMan- 
nertus, Oria. Ed. 

II. Messapia. Dalec. et EIz. Ces- 
sapia. Hodie Meiagna , inter Uriam ' 
et Brundui^um. In Martyrologio , 
Messana ApuUee nuncupatur» i8 
aprii. H4BD. 

la. Aletium. Aletium hoc loco 
nulU MSS. codd. exhibent : omnes 
pro ea yoce, Sarmadium, Atque huc 
forte spectat Armadillus, sive Sar- 
■ladillus ager, de quo Frontinus, 
lib. de Colcm. p. ii5. H. — Aie- 
tiun^ hodie Santa Maria deli Alisza 
est , auctore D*Aimi.LB. £h». 

i3. In ora 7>ero, Senum^etc. Sic 
MSS. omnes , non ut hactenus edi« 
tum, Senonumy perinde ao si a Gal- 
lis Senooibus , qui nulli umquam in 
hoc terrarpm tractu fuerunt , con* 
dita Gallipolis foret : qtt» GrsBCos 
habuit auctores. Mela , lib. II, cap. 
4 : « Salentina littora , inquit , ec 
vrbs Graia Callipolis. » £a nunc 
GalUpoU dicitur. In Museo P. Gha- 
HII.I.A&T, nummus didrachmus ar- 
genteus yirum in equo decurrentem 
«xKibet : infra KAA, £x parte ahe- 
ra« alium insidentem delphino : in- 
ftf^ similiter KAA hitere dextro,TA- 
I^AS : Tarenti conditor et dominos ; 



quem et KaXXtTroXTrat ad oram sinus 
Tarentini positi colunt. Ad equitis 
dextrum latus est littera A : sini* 
stro N : Iv^a est KAAXtiroXtT&>v. At 
Senum quoque oppidi nomen fuit. 
Hard. — Nullum in ora locum re- 
peri, quo situm fuisse Senum di< 
cere possimus ; nisi forte idem sit 
oppidum Senum et Sasiua portus, 
de quo supra. £d. . 

14. LXXV. Sic apud GhiflBL Dal. 
et £lz. LXII^ quod malim ut yero 
raulto vicinius, si tamen littoris 
ambitus sequaris. Ed. 

i5. Acran lapygian. Xxpa:v tonv- 
7iav ^ tmX SaXcvTivn, inquit Ptole- 
msBus, lib. III , cap. i, promonto- 
rium lapygium , sive Salentioum : 
nunc a yicioo oppido , fapo di S, 
Maria di Leuca. Habd. 

16. Ab eo Basta. Proponebat Da- 
Lec. Hasta. Nunc yaste oppidulum, 
inter Castro et Otranto» £d. 

ly.lfydruntum, etc. PtolenuBO, 
loc. cit. t^pou^. Nunc Otranto. H. 

18. Deeem ac novem. Ait Bastam 
oppidum , Hydruntumque ei proxi- 
mum,distare ab Acra Iapygia,xix 
M. p. Hard. — Ita libri omnes. At 
locum hunc Martianus perperam 
interpretatus , lib. V, p. ao9,quod 
esset angustiarum ejusce freti, qna 
lonium roare in Adriaticmn irrum- 
pit , intervallum , signan t Plinio 
credidit : « Hydruntum urbem, in- 
quit, ubi superum inferumque mare 
decem et noyem millibus dispa- 



LIBER III. 147 

na M. passuum , ad discrimen '^ lonii et Adriatici 
qua in Graeciam brevissimus traasitus, ex adverso 
liatum''' oppidum : latitudine intercurrentis freti, 
iginta" M. non amplius. Hoc intervallum pe» 3 
ontinuare transitu pontibus jactis *' primum Pyr^ 
piri rex cogitavit *^ ' post eum M. Varro , quum 



ARD. — Male certe Martia- 
Doii multo felicior iii ex" 
loco Tidetur mihi fuisse 
la, quum non xiXy sed xxx 
ib Acra lapygia distet Hy- 
. Fortasse xix m . paas. a 
stare Hydruntum Noster 

D. 

' discrimen, Ubi discrimioa- 
jn ab Adriatico marL H. 
9llQniatum. Jta MSS. Reg. 
^,1,3, etc. Dalec. et £lz. 
f oppidi. Vet. apud Daiec. 
j4pollonice oppidum, Hoc 
rissimus transitus ab Uy- 
I Apolloniatarum oppidum, 
adverso est. H^ad. et £d. 
inquaginta. Centum repo- 
»aru8 : oblitus eumdem Pli- 
1 describendo ItalisB situ , 
cisse, cap. 6 : « Abest a cir^ 

terris, Istria ac Libumia, 
im locis centum millia pass. 

et Illyrico,quinquaginta.» 
in superqueconstatyCtfntum 

agnosci non posse, quum 

tantumdemve scripturus 

^ec dubitare licet qnin ad 

banc Salentinorum Hy- 
m id ipsnm pertineat : 
on alia ItalisB ora magis 
una sit : atque hoc tempore 
• Hydrunte, vei ab ipso po- 
>e sito Lfeucarum ( ut ap- 
capite, ad oppositum Cpiri 



littus tot fere millia pnssuum com- 
putentor : in quibus angustiis pon- 
tes ipsos jacere P^rrrbum , Varro« 
nemque, cogitasse, credereparest. 
Ad bcc» Epiri Oricum ab Itali«i 
Salentino , lxxx tantum , aut etiam 
I.XX pass. miilibus discrerit Plininsy 
c. a6 libri bujus, qui brevissimum 
in Grseciam transitum ab HydruDte, 
non a Salentino, nunc eh$e testatur. 
Ex quo exploratum est ac certum » 
lectionem vulgatam, uod modo ve* 
tustiorum codicumfide,veram etiam 
indubitato Plinii testimonio confir* 
matam > quibusvis aiiis reclamanti- 
bus, esse custodiendam. Quam siot 
enim erratis obnoxias Ptolemai 
mensursB, quam vitiosa ADtoniai 
et Strabonis editio, viri noront en»> 
diti. Habd. 

la. Jaetii, Vet. apud Dalec. yiM- 
etis, Ed« 

)3. Cogitswit, Futili plane eonsi- 
lio : quod effectum d»rp nnlla ars 
potuisset, nt recte deaaoDstrat Fni^- 
nenus DOaler, in Hydrogr. lib. II, 
cap. i8 , pag. 59. Tames aDgusttas 
mare esse, quod Italiam a Gracia 
dinmit , qnam bactenns creditum 
est, obsenravit D. Dblislb, in Com- 
mentariis Academi» Regiss 5cientia- 
rum anni 1714» pag* 83; nnde ibi 
conclndit, sakem minus debere 
Pyrrhi iiegia consiliom absurdum 
videri. Hasd« 



JO 



i48 C. PLINII NaT. HIST. 

classibus Pompeii piratico bello praeesset. UtrUttique aliae 
impedivere*^ curae. Ab Hydrunte , Soletum* desertum, 
dein Fratuertium : portus Tarentinus, statio*^ Miltopae: 
Lupia*' Balesium' , Coelium*'^, Brundisium * l m . pas- 
suum ab Hydrunte, in primis Italiae portu nobile, ac velut 
certiore transitu, sic utique ' longiore, excipiente Illyrica 
urbe Dyrrachio ccxxv * m. trajectu. Brundisio conter- 



a4. Impedlvere, Sic apnd ChiM. 
Dalec. et Elz. anpediere. Eb. 

a5. Soletiim. Quse et Salentia : 
nncie Salentini populi, et Salentinus 
ager, et promoutorium Salentinum. 
Nummi in" thesauro Goltzii , Ik- 
AANTINnN. Nunc quoque Solito, 
supra Hydruntum. Hard. — Fra- 
tuertium omnino ignoratnr, nisi sit 
Francone Castro , in yia qu» Lupiis 
Hydruutum ducit. £d. 

a6. Statio Miltopre. Scio in lihris 
. Tulgatis legi « Statio militnm Lupia. 
At MSS. orones , Reg. i, i, Colb. 
1, 2, 3, Paris. StatioMiltopas^Lupia ? 
ut proprium sit statiouis navium 
nomen Miltopas, sequaturque dein- 
de seorsim Lupia, utrumque in ora 
positum , quse nunc lustratur a Pli- 
Hio. Sic Virgilius de Tenedo, Statio 
malefida carinis, Sic Plinius ipse 
in fine libri hujus : « Salonis pira- 
tica statione nota.» H. — Nibii autem 
in hecpakidoso littore, quodcontra 
Lecce reperitur , locum ubi fuerit 
hsec itatio iudicare yidetur. £d. 

27. Lupia. CbiflQ. Sessupia. Acu- 
wiai Ptolemao , inter Hydruntem 
et Brundisium. Nnnc Lecce. Gruter. 
pag. 374, Coi.. LirpiBNSivM . Apud 
Frontin. lib. de Colon. pag. iii, 
Lyppiensis ager. Ha&d. et £d. 

18. Balesium. Oppidum in bra 
posituui » uti «t reliqna qu« modo 



recensentur. Mela , lib. II , cap. 4 : 
«*lnCaIabria,Brundisiura,Valetium, 
Lupi», Hydrus. » Hard. — Hodie 
Torre S, Gennaro, ut vult Manner- 
tus. £d. 

39. Coelium. Frontino , lib. de 
Colon. pag. III, Ccelinus ager in 
Calabria. Hinc Coelii appellati, qui 
a Gargano monte ad Brundisium 
coluere , inquit Cato , in Excerptis 
Orig. pag. i36. Hard. — Hoc op- 
pidum hodie esse vicum Cavallo ad 
promontorium ejusdem nominis, 
juxta Brundisium, ait Mannertus, 
cui minime assentiri po8Suro,qiinm 
intus , quatuor a mari leucis , re- 
periaturvicus CeHino, quiobnomi- 
nis similitudinem mihi haud dubie 
Coelii locum tenere videtnr. Ed. 

3o. Bnindisium. Ita MSS. Alii 
Brundusium dicunt. Incolis Brin-' 
disi. Deejusportu Strabo, lib.VI, 
pag. aS^i. Hard. 

3i. Sic utique. Dalecamp. et EIz. 
sicuti. Propouebat Dalec. sed uti' 
que. Ed. 

3a. CCXXV U. trajectu. Ita MSS. 
omnes, Reg. i, a, Colbert. i, a, 3, 
Paris. Chifflet. non , ut in editis , 
GGxx. Subscribit Strabo, lib. 11, 
pag. 383, stadia mdccg Brundisium 
a Dyrrachio abesse testatus. H. — 
Vitios» haud dubio sunt omnes 
istsB lectiones ; nam non amplius 



LIBER III. 149 

tnims Pediculorum agcr. ix adolescentes, totidemque 

virgines ab Illyriis, tredecim populos genuere. Pediculo- 

tTkm oppida, Rudiae^"*, Egnatia ^, Barium^^ Amnes ^^ ; 

Japyx a Daedali filio rege , a quo et lapygia : Pactius ^* , 

Aufidus^,ex Hirpinis^'' montibus Canusium praefluens. 

Hinc Apulia' Dauniorum cognomine, a duce' Diome- 4 



G M. pass. est intenrallaiD : qois 
'V-ero credat Untom in tam noto 
'larajectu errayisse Pllnium ? £i>. 

33. Pedicuiorum. noi^uXoi appel- 
].antur a Strabone, qui eos etiam 
f^eucetios vocari ait, lib.V, p. 277 
«t a8a. Partem ii maximam tenuere 
£ariensis agri, Terra di Bari. Ho- 
x*um oppida non in ora modo, sed 
«t in mediterraneo posita carptim 
a Piinio perstringuntur. H. et £d. 
34* Butff^. Dalec. et £lz. Rhudia, 
^ela, lib. II, c. 4* Post : «Barium, 
Sgnatia, et £nnio cive nobiles Ru* 
dia^.» Strabo,lib. VI, pag. 282 : iv 
^\ T$ {«e^o^Eta ^fli>^a(ot. PtolemseuSy 
lib. III , cap. I , in Salentinorum 
mediterraneis , i*(i>u^ia. Hard. — 
StephanoilAoi^.lllam mendose Cor 
rouigna pro Carovigni hodie nomi- 
nari Harduinns ait : Manuertns 
vero eam Ruvo esse contendit , qu» 
urbs mihi septemtrionalior esse 
videtnr , qnam ut Rudiarum infra 
Barium sitarum^ ut apparet ex 
Plinio , locum teneat. Harduino 
ergo libenter assentimur. £d. 

Z^.JEgnatia. Sic Anton. Itiner. 
Straboni qnoque loc. citat. K-paTta 
iro^Xtf. Horat. Sat. 5 , lib. I, Gnatia. 
Ignatinm agrum Froutinus vocat , 
loc. citat. et cum Rodino jungit. 
Nunc Torre dEgnasia^ inter Brun- 
disium Bariumque. Hard. 

36. Barium. Dalec. et £lz. Ba- 
rion, £d. 



37. jimnes : lapyx a DatdalifiKo 
rege. Haec sincera codicum proxime 
laudatorum scriptura est , quam sic 
vitiose interpolarant : Barion , anie 
lapyx: ut Barii oppidi cogiiomen 
lapyx esse putaretur. Hakd. — 
Haud facile autem dictu est qui 
sint nunc isti amnes, quum exigui 
tantum riTuli , quorum nomina 
ignorantnr, bodie reperiantur inter 
urbem Brindisi et flumen Ofanto.^Eji. 

38. Pactius, Dalec. et £lz. jim» 
nes, Pactius, etc. Hodie Canale di 
Terzo, ut vult Mannertus. £d. 

3g. Aufidus. Unde Horatius » 
« Longe sonantem natus ad Aufi- 
dum , » de se ipse prsdicat , lib. VI, 
ode 9. Nunc Ofanto : Capitanatam, 
ut vocant , a Bariensi agro dister- 
minat. Hahd. 

^o. Ex Hirpinis. A gente indigena 
nomen accepit hsec Apennini portio, 
prope Compsam. Hard. 

1. Hinc Apulia. Quse nunc Capi' 
tanata nuncupatur. Hard. 

2. A duce. Dauno. Festus : 
« Daunia Apulia appellatur a Dan- 
no Illyric» gentis claro viro , qui 
propter domesticam seditionera ex- 
cedens patria occupavit. » Tzetzes 
iu Lycophr. pag. 60, ait eum im<* 
peritasse Daupiis , quum Diomedes 
in Italiara appulit: hunc Dauno ad- 
versus hostes tulisse suppetias : 
filiam Dauno fuisse £uhippam no-> 
raine, etc. Habd. 



/ 



i5o C. PLINII NAT. HIST. 

dis socero. In qua oppidum Salapia^ , Hannibalis inere- 
tricio afnoreinciytum : Sipontum , Uria^ : amnis^ Cer- 
balus, Dauniorum finis : portus Agasus^ , promontorium 
montis Gargani, a Salentino sive lapygio ccxxxiv' m. 
pass. ambitu *'' Gargani : portus Garnde", lacus Panta' 



3. Salapia. Radera nomen ser- 
vant , Salpi. Ptolem. lib. III , cap. 
z, ia Apalia Dauni» ora littoraliy 
ZoXairiat. De Hannibale , quod tno- 
do narratur , vide Appian. in Han- 
nibal. pag. 338. Hard. 

4> Sipontum, ZtTroOc Ptolem. loc. 
citat. et Strab. lib. VI| pag. i84< 
Hodie yicus S. Maria di Siponto 
dictus. At ex ejus ruiniK crevit 
Jfanfredonia , quod Sipontum no- 
yum merito dixeris , haud procul 
Gargano monte, Hahd. 

5. Uria. Huc pertinet , opinor, 
Uritanus ager,quem cumRubustino, 
et Genusino, de quibus mox , Fron- 
tinus copalaty lib. de Colon. p. 1 1 1. 
Ptolem. lib. III, cap. i, fptov ih 
ora sinus Adriatici, Apulise Dau- 
ni«e • pariler adjudicat . Hard. — 
Uria hodie Manfredonia est , si au* 
diatur d^Avyille , et Urlas sinus , 
Golfo di Manfredonia. Ed. 

6. Cerbalus. Hunc Candelaro ^ 
esse Tult Harduinus; ego tamen 
vicinum isti Cervaro flumen , Cer» 
balo similius noi&ine libentius cre- 
dam. £d. 

'j. Portus Agatus. Nunc Porto 
Greco. Haro. 

6. Promontorium montis Garguni, 
Hic mons etiamnunc Gargano di- 
ctus , provincise , cujus maximam 
pai tem tegit , nomen suum imper- 
tit ; in australi tamen parte reperi- 
tur mons hodie S. Angelo dictus , 
cui oppidum cognomen imponitur. 



Proraontorium hic a nostro memo* 
ratum hodie esse Pnnta Saraeinai 
septemtrionem Tersus , putat filan- 
nertus. £d. 

9. CCXXXIF. E]z. CCXJXIll. 
Utmmque a Tero non multam 
abest. £0. 

10. Ambittt Gargani. Gai^ano 
monte circuito, qui oram banc ani- 
versam ambit. Hard. 

11. Gamee. £x irtpiirXoo, sea cir- 
cumnavigationis ordine ^ apparet 
esse oppidum Rodi , ut recte Hol- 
stenius conjecit, pag. 269. Haro. — 
Mannertus hanc orbem , ctijas no- 
men, nt putat, a librariis corra- 
ptum est, eamdem fuisse «stiniat 
ac Strabonis Ofipciov , PtoIemsBiqae 
f ptcv , et portum ejua lacuai foisse 
roari conjunctum, cui hodie nomen 
Lago di Varano ; oppidumque hic 
situm fuisse, ubi ettamnonc taltis 
cernitur Torre di Varano vocata 
haud longe a rico Rodiah Harduino 
memorato. A Mannerto autem dis- 
sentit D^AiTTiLLB, qui has urbes di« 
versas facit ; quam opinionem con- 
firmare videtur Noster, qui modo 
Hyriuos nominat , qui eerte Ptole^ 
msei Strabonisque f piov, sive OCpttov 
incoluerunt. Mihi autem lacus ho- 
die Varano dictus portus fuisse 
videturoppidi Garnarum, quod in- 
ter bunc lacum et mare situm foit, 
sive ubi est Torre di Farano , sive 
ubi vicus Rodif duorum vix m. pas- 
suum intervallo alacu separatus, et 



LIBER III. i5i 

'. Flumen portuosum Frento'^, Teanum'^Apulorum. 
que Larinatum' Cliternia: Tifemus'^ amnis. Inde'^ 
»Frentana. Ita Apulorum generatria'': Teani**,duce 5 
aiis : Lucani , subacti a Calchante, quae loca nunc 
it Atinates. Dauniorum pra^ter supra dicta colodiae « 
ria**, Venusia". Oppida : Canusium **, Arpi'^, ali* 
do *^ Argos Hippium Diomede condente, mox Argy- 



nai, nostrique Hyrinm oppidi 
M, nt infra dicemus, locum 
se. Ed. 

Liieus Pantanus. Nnnc Lag^o 
ina, a vicino oppido. Hard. 
Frento. Nnno Fortore, HaRD. 
Teanum, Ad discrimen Tea« 
I Sidicinornm, de quibus cap. 
ili isti cognominati snnt. Lo* 
onc non, ut Harduinns ait, 
t dicitur, sed Chiati V^chio^ 
longe a ripa Frentonis amnis, 
pitandta. Frequens mentio 
tensis episcopi in actis Bene- 
I» Ecclesise, cui ille suberat. 
ilsten. pag. 279. Ed. 
Larinatum Ciiternia. Dalec. et 

Larinum , Aliternia. Ut Apu- 
, inquit, oppidum in ora fnit : 
rinatum in mediterraneo qui* 
•arinum, nt dicetur inferius : 
i Cliternia; quie etiamnunc 
Ciiternia dicitur, duobus 

a fluminis Biferno ostio. 

et Ed. 

Tifernus. Permutatis litteris 
Holem. iib. III, cap. 4>tTepvoc, 
i^epvoc. Hard. — Hodie A« 
Ed. 

Inde. A Tiferno amne, ut di- 
»p. seq. Hard. 
Genera tria. Dauni, Teani, 
i. Hard. 
Teanii duce. Elz. Teania duce 



e Gndit, Vet. apnd Dalec. Teami a\ 
duce, Gacesy etc Ed. — Teanum 
hnuc esse appellatum innnit. Teates 
Apnli et ex Apnlia Teanenset , ap. 
Liv. lib. IX , c. ao. Galchantem in 
his oris aliquando consedisse, etiam 
ex Strabone coiligimns, lib. VI, 
pag. i84>Hard. 

10. Luceria, Hanc quoqne Lu- 
ceriam appellat Lirius , lib. IX , 
c. a et la ; Aouxsptav Strabo, Iib.VI, 
p. 984 ; NouxipiAv AirouXuv Ptolem. 
lib. III , cap. I. Nunc Luoera , in 
Gapitanata. Hard. 

91. Venusia. Horatii yatis nata- 
libns dara. Nnnc ^«/t0ia,inBa8iii* 
oata * aliquot ultra Aufidum amnem 
millibus. Horatius, libroll, Sat. i, 
vers. 34 : « sequor bunc Lucanus 
an Apptiltts , anceps : Nam Venu- 
sinus erat finem sub ntrumqne co« 
lonus Missus ad boc, pnlsis ( vetus 
est ut fama) Sabellis. » Hard. 

99. Canusium. Kavo^atav Ptolem. 
lib. III , cap. I , in Apulia Daunio* 
rum, nnnc Canosa, ad amnem Au* 
fidom. Hard. 

93. j4rpi, Sic qnoque Livio ^ lib. 
IX , cap. 3. Jacet in ruinis , retento 
tamen nomine Jrpi, in Capitanata , 
juxta amnem Candelaro, Hard. 

94. Aliquando Argos ^ etc. Hsec 
totidem Terbb Strabo , lib. VI, pag. 
983. Hakd. 



10 



iSa C. PLINII NAT. HIST- 

rippa dictum. Diomedes ibi delevit gentes Monadorum, 
Dardorumque, eturbesduas, quae in proverbii'^ ludicrura 
vertere '\ Apinam et Tricam. 
6 Caetero ' intus in secunda regione , Hirpinorum colonia ' 
una-Beneventum , auspicatius mutnto nomine , quae quon- 
dam appellata Maleventum : ^culani^, Aquiloni!, 
Abellinates cognomine Protropi, Compsani^, Caudini^: 



25. In pro¥erbii. Erasmuft, Ghil. 
ly Cent. a, adag. 43.: «Trlcs, 
ApuisB. Tricas et Apinas , yulgo res 
futiles et nugatorias dicehant , etc» 
Martialis, lih. I, Epigram. ii4: 
« Quaecumque lusi juyenis, et puer 
quondam, Apinasque nostras, quas 
nec ipse jam novi, etc» HAao. 

26, Vertere. Alii, Denere, Hard. 

1. Ccetero. Dalecamp. et Elzey. 
ceetera, £0. 

2. Coloniq una Jieneventum. Dal. 
colonia : una Beneventum. Elz. co- 
lonia una, Beneventum. £d. 

3. Malevenlutn. Ita Livius, lib. 
IX, cap. 27, et Stepban. pag. i58. 
In Hirpinis, quorum hodie regio 
Priiicipalus ulterior appellatur , 
Benevento. Coloni^ Beneyentanas 
mentio apud Frontin. lih. de Colon. 
pag. 34 6t 122. Hard. 

4. JEcuiaui. Hard. Auseculani 
ex Fiontino, qui pag. iio, Auscu- 
lini agri meminit ; sed Ptolemaeus, 
iib. I, cap. 3, AixcuXavov, Aculanum, 
inter Irpinorum , ut eos yocat , me» 
diterraneas civitates nominat et An- 
ton. Itiner, his JEfClanum citat , xxy 
M. pass. a Beneyento in yia quae 
per Aufideni pontem Venusiam 
ducit ; hic ergo certe Mclaniy aut , 
ut in libris omnibus , praster Har- 
duinum , ^cu/am . legendum est. 
Fi-ontiuus autcm, pag. 91 et 210, 



ASclanensemf siYeEelanensem agrum, 
in Apulia, non in Hirpinis nominat; 
undeiEculanosinferius post Viscel- 
lanos, iuter ApuKae gentes, reposuit 
Harduinus, parum feliciter,utmihi 
yidetur, quum Itinerarii Ptoleiqsi- 
que auctoritas Frontino haud dubie 
anteponenda sit. iEculanum autenif 
si Mannerto credimus , quem ia 
opinione nostra ducero hahemus, 
non longe a Mirabella situm fuit, 
austrum inter et orientera. £d. 

5. Aquiloni. Ah Aquilonia, de 
qua Liyius, lib. X, cap. 38, 39, 4i 
et 44* Ptolemseo^ lih. III, cap. i^ 
mediterraneis Hirpinorum , iLXOu'(- 
X(i)via, cum Ahellino. Nunc est la Ce^ 
dogna , in Principatu ulteriore, ut 
ex Itiuerariis liquido couficitur. 
Hard. 

6. AbeUinates. Cbiffl. ApeliinateSp 
A^sXXtvcv in Hirpinis, prope Aquilo- 
niam, apud Ptolem. loc. cit. Haad. 
— Hodie Aveliino. Ed. 

7. Compsani. Nunc Conza^ in 
eodem principatu, Ptolemaeo, loc. 
citat. Jn Lucanis , quihus Hirpini 
confines fuere. Hard. 

8. Caudini. Caudium oppidum» 
et Furc« Caudinae, uhi interceptus 
rom. exercitus, consules a Samni- 
tibus suh jugum missi.Vide Liy. 

^ lib. IX , cap. 2 , et FIorura,.lib. I , 
cap. 16. Caudinum oppidum Be- 



LIBER III. i53 

ires ^j qui cognominantur Corneliani , et qui '" Bebiani : 
^iellani. ^culani " , Aletrini , A.bellinates cognominati" 
si'^,Atrani'^, iEcani, Alfellani' , Attinates, Arpani' , 



lUnsB coloniaB cum buo terri- 
adjudicatum scribit Frontinus, 
le Colon. pag. 84. Habd. — 
}t adhuc cladis istius memoria 
KX> , qui etiamnunc dicitur 

M. B&OT. 

Ligures, Hinc apud Fronti- 
. lib. de Golon. p. ia5 : «Ager 
*i8 Vevianus , et Cornelianus , 
' ductus triumvirali lege. H. 
Dsdocet Liviusy lib. XL, cap. 

consulibus P. Cornelio et M. 
»quadraginta millia Apuano- 
Ligurum cum feminis pueris- 
ut finem Ligustino bello face- 

in agrum publicum populi 
ni in Samnitibus, qui Taura- 
am fuerat, transducta fuisse. 
• Comeliani et Bebiani dicti 

Taurasium autem quod prse- 
i Taurasinorum sedes fuerat, 
; pagus Taurasie est, baud lon- 
}iirabeUa, austrum inter et or- 
solis. £d. 

.* Qui, Hsec yox in vet. apud 
c. deest. £d. 
. Mculani, Hi deinceps qui 

eiementorum serie instituta 
sentur, Apulis sunt contributi, 
t Harduinus , non Hirpinis ; 
ani autem isti , si tamen boc 
n pro Dalec. et£lz. Deculanis, 
lendum sit, ut vult Harduinus y 
^culanis supradictis , n. 4 , 
(unt confundendi ; sed ad hos 
lebit Frontini Ager Mclanen- 
i Apulia,de quo supra.£orum 
atur situs , nisi ad illos refe- 
i sit urbs quam d*Aiiviz.le 
'u//i ..!(^i//M//ivocat,h6die Ascoli 



di Satriano^ baud longe a flnvio 
Carapella, Ed. 

is. Cognominad, Elzev. eognomi" 
ne, Rd. 

i3. Marsi, Oppido nomen Abel- 
linum» Marsicum cognomincy ut 
ab altero , quod in Hirpinis fuit » 
distingueretur : oppidum nunc epi- 
scopale, in confinio Basiiicat» et 
Principatus.citerioris : Marsict» 've- 
tere. Frontino, lib. de Colon. p. 106, 
Marsus municipium : Baibo item, 
pag. 3i8. Hard. 

14. Airani, JEcani, De Atranis 
nihil reperi : corruptum etiam 
nomen interrupta elementorum se- 
ries indicat. iEcanorum oppidum 
jEcsb , iEthico, p. 16 : nunc Troja^ 
in Capitanata. De boc oppido vide 
Holsten. pag. 19. Gruter. pag. 444» 
Reip. JEckTsoKym. Ed. 

i5. Alfellaniy Attinates, ForteAf' 
Jtlanif ab Affile oppido, de quo 
Frontinus , lib. de Colon. p. 38, cu- 
jusque sitiis ignoratur. Attinatibus 
oppidum fuit Atinum, bodie Diano,' 
auctore Mannerto, qui et Atinatem 
campum de quo supra Noster, lib. 
II , cap. 106 , Fallone di Diano 
vocat. Ed. 

16. Arpaniy etc. Ap. Frontinum, 
Arpanus ager , et Conlatinus , in 
^rov. Apulia , pag. 91. Ab Arpis 
oppido, de quosupra.VetusPigno- 
rii nunimus apud Holsten. p. a8o, 
APIIANnN. Habd. — CoIIatia baud 
longe a Roma, ad flumen Anienem , 
hodie Teverone, sita fuisse videtur. 
Borcani et Corinensesoranino igno- 
rantur. Ed. 



i54 C. PLINII NAT. HIST. 

Borcani, Collatini, Corinenses , et nobiles clade romana 
Cannenses'^, Dirini, Forentani'^, Genusini'^, Herdo- 
nienses'", Hyrini *\ Larinates, cognomine Frentani", 
Merinates'^, ex Gargano ; Mateolani, Netini'^, Ru- 



17. Cannenses, etc Canne eter- 
num imperii yulnns : rudera modo, 
CeCnne, ad ripam Aufidi amnis , 
quem Romanorum ciede aiunt ibi 
decolorem factum. Liyius , lib. 
XXII , cap. 44« H411D. — Dirini 
ignorantur.ED. 

18. Forentani, Oppiduni illis Fo- 
rentum fuit , ut patet ex Liyio , qui 
lib. IX , cap. ao : « Apulia perdo- 
mita (nam Forento quoque valido 
oppido Junius potttus erat ) ». Idem 
Livius istornm Forentanornm me- 
minit cap. 16 ejusdem libri , ut in 
nostra editione monnimus, not. a , 
quam confer. Forentum autem 
nunc Forenza yocatur in Basiiicata , 
supra Acherontiam , qnse Cirenza 
dicitur. Habd. 

19. Genusini. In proyincia Cala- 
brisB Genusinus ager, apud Froot. 
lib. de Colon. pag. iii. Hard. — 
Etiamnunc yicus Ginosa, haud lon- 
ge a flumine Brandano , orientem 
yersns, anctore Mannerto. Ed. 

20. Herdonienses. ^p^cDvia Ptole- 
meo , lib. III , cap. i , in Apulis 
Dauniis. Erdonias habet Antoninus 
prope Ganusium, k. p. xxyi. Ardo- 
nam Frontinus , in Apulia , p. 1 10. 
Et nunc Ordona dicitur, ad fluyium 
Carapelia,qm in Gerbaium) CervarOj 
influit. Habd. 

ai. Hyrini, Vide quid de illis mo- 
do snpra diximus, nota 5i, ubi Hy- 
rium hodie esze Peschici demon- 
strayimus. Ed. 

a^. Frentani, A Fientone amne, 



a quo non longe habitaraiilyTifeno 
tamen adhuc yiciniores : nnde et 
urbt primaria Frentanorum Lari- 
num dicitur ap. Gatoo. in Excerpt. 
Orig. pag. i36. Nunc Larino , in 
Comitatu MoUsii , confinioque Ca- 
pitanatoe. Hard. et Ed, 

a3. Mennates. Ad extremura Gar- 
gani montis promontorium ciTitas 
episcopalis sita est, ynlgo Viesti 
dicta. Creyit ea eK nainia oppidi 
Merini, episcopali dignitate olim 
quoque clari, etcujus rndera etian- 
nnnc S. Maria di Merino yocantor. 
Ita fere Holsten. pag. 978. Pr»- 
postera interpunctio, non Merinstes, 
sed Mateolanos Gargano in libris 
ante nos editis affigebat; neiBpe 
Dalec. et Elz. qtd Merinates, ex 
Gargano Meteolani , etc. legunt. De 
Mateolanis antem, siye Meteolanis, 
nihil reperi. Hard. et Ed. 

a4' Netini. Chiffi. Neratini^ Dal. 
et EIz. Neritini^ Matini , Rubustini, 
Nerentinos, quos hic iibri quidam 
addunt , expunximns, inquit Har- 
duinus , quum inferius SalentiniS) 
ut sane oportuit, reddantnr. Matini, 
quos hic in Nerentinoram locuni 
afferunt Dalec. et Elz. expungendi 
quoque yidentnr ; quamyis Matinot 
campos uon semel nominet Hora- 
tius, natali urbi , VennsisB sciiicet, 
conterminos , atque etiam Matinum 
littas, quod fortasse parvo lacui , ex 
quo exitflumenZ7ra/i</aiioobjacebat. 

Netinis oppidum fuit Netium , Nti- 
Ttoy Straboni lib.VI, p. i8a,prope 



LIBER III. ' i55 

»i **, Silvini ** : Strabellini *', Turmenlini , Vibinates '', 
sini'^,Ulurtini. Calabrorum mediterranei : iEgetini , 7 
lestini \ Argentini, Butuntinenses %Deciani,Gruni- 
li^, Norbanenses, Paltonenses^^, Sturnini , Tutini. 



im, Herdoniamque, et hodie 

u ManDerto crediraus : sed 

pis mihi non occurrit nomen 

Sd. 

\ubustmi, Ita MSS. non Ro» 

£t certe Rubastiuus ager, 
lo, lib. de Colon. p. m, a 
jTope Ganusium Antonino , 
Kfne , lib. I, Satir. 5 : « Inde 

fessi pervenimus. » Nonc 
n agro Bariensi. U^bd. 
iiMni. Ab oppido Apulorum 
iorum , quod Strabo, lib. 
l» a83, ZtXouiov Yocat : nunc 
il Gorgofflione, teste Holsten. 
il. pag. 178. Hard. — Gara» 
teste Mannerto. Sed errare 
iterque yidetur, quum x M. 

Garagnone^ septemtrionem 
f reperiatur yicus Savigiiano, 
Silvio successisse indicare 
* nominis similitudo. £d. 
Strabellini, Eizev. Strapellini^ 
ectionem sequiyideturD^Air* 
qoi eorum urbem Strabeilum 
HapoUa yocari ait. Turmenti' 
ino ignorantnr. Ed. 
ribinates. Vet. apud Dalec. 
ates, Sic yeteres Inscription. 
nio teste. Nunc oppidnm 
dicitur, in Gapitanata , inter 
1 et Herdonam , in Samnii 
Bque confinio . Polybins 16«»- 
cat. H^ED. et£D. 
Venusini. A Venusia snperins 
I. Habd. — Mactini igno- 
.£d. 
^getini. Elz. jEgitini, i£ge- 



tiom medio itinere inter Bntiintiim 
et Egnatiam ponendum yidetnr 
haud longe a yico Ifoia. £d. 

3i. Apamestim, H»c yox in Tet. 
apud Dalec. deletnr. £x Airtvlorat 
Ptolera. lib. III, cap. i, Hermolaos, 
et Pelicerius in notis MSS. Apene^ 
stinireiponxml. At estillnd oppidum 
et in Apulia Daunia prope Garga- 
num montem , et in ora positnm : 
hic Plinius Galabrorum oppida per- 
sequitur, et ea quidem quas sint a 
mari longiuscule semota. Fatendum 
est igitur istius populi ignorari se- 
des. Item de Argentinis. £d. 

3a. Butuntinenses. In Tab. Peat. 
Butunti. Frontino, lib. de Golon. 
pag. III, Botontinus ager , in Ga- 
labria. Habd. — £orum oppidum 
Butuntus, tive Butuntum, bodie 
Bitonto yocatur, sex leucis a Ban et 
ab Adriatico mari tribus. Deciani 
ignorantnr. £d. 

33. Grumbestini. Ita plane ordo 
litterarum exigit : non Bmmbestini. 
Hard. — Ignorantur , et cum eis 
insequentes. £d. 

34« Paitonenses, Dalec. et Ela. 
Palionenses, Hi omnes ignoran- 
tur. £d. 

35. Stumini^ Tutini, Aberrant a 
yero qui Sturninos ibi fuisse arbi- 
trantur, ubi nanc Stemaccio oppi- 
dulum Hydrantini agri , haud pro- 
cul Hydrunte : in eam scilicet ad- 
dncti bsBresim , affinitate qoadara 
ac similitodine nominis. Veram id 
oppidumy at pianissime Tel ex 



i56 C. PLINII NAT. HIST. 

Salentinorum '^ : Aletini'% Basterbini^*, Neretini^, Va- 
Ientini^% Veretini'*'. 

Xyil. (xn.) Sequitur regio quarta gentium vel Ibrtis- 



ipsis tabulis constat, qunm Salen- 
tinorum ditionis fuerit, quorum 
oppida populique suo mox ordine 
digeruntur, in Galabrorum oppidis, 
qusB nunc Plinius percurrit, locum 
habere non potest. Nec felicior in 
conjiciendo Pelicerius in notis 
MSS. qui pro Tutinis, Tuticanos 
reponi putat oportere, ab Equo 
Tutico , quod non procul Beneven- 
to fuit : haud exigua terrarum in- 
tercapedine , populorumque inter- 
jacentium frequentia , divisa a Be- 
ncventoCalabria. Hard. — Maxime 
probanda autem videtur eruditi 
D*Airvii.LE opinio,quiinmappa sua 
Suirni eo loco reposuit , ubi nunc 
est Osttini, baud longe ab Adriatico 
-mari , leucis xiv a Tarento. Tutini 
ignorantur. Ed. 

36. Sahntinorum, Subintellige , 
mediterranei. Quorum primi Aleti- 
ni. Hakd. 

37. j4letini. Chiffl. Alentani. Ab 
Aletio, quod AXtiTicv Salentinorum 
mediterraneum oppidum Ptole- 
mseus appellat, lib. III, cap. i, ut 
ait Harduinus ; non vero, ut affir- 
mat idem,bodieZ.tfcc^, quam urbem 
Lupiarum locum occupare dixi- 
mus , sed , ut ait d' Ahville , Santa 
Maria delPAiizza , haud louge a 
Tarentjno sinu. Kd. 

38. Basterbini. Non a Basta su- 
perius memorato oppido, id enim 
littorale fuit , sed ab obscurio- 
re aliquo : a Bauora fortassis, quod 
in Salentinorum oppidis mediter^ 
raneis Ptolemasus recenset loc. cit. 



Hard. — Et quod fortasse hodie 
▼icus eBiFeste, haud longe a Castroy 
occidentem versus ; quam quidem 
opinionem sequi videtor Manner- 
tus. £d. 

39. Neretini. Ninptrov Ptolem. in 
roediterraueis Salentinorum oppi* 
dis : hodie Nardo. Habd. 

40. Valendni. Sic in libris omni- 
bus anteHarduinum vulgatis, atque 
etiam in vet. apud Dalec. Valetini 
legitur : at MSS. R. i, 3, Colb. i, 
2,3,etc. Vlentini dant; Ptolemseus- 
que lib. III,cap.i, in Salentinorum 
mediterraneo , haud procul Acra 
lapygia , oppidum Ou^evrcv locat : 
unde Harduinus indubitata , ut ait, 
conjectura, (Jxentini se restituisse 
dicit; quod tamen verbum in notis 
tantum ejus reperitur, nam iu' ipso 
opere, typographorum fortasse erro- 
re,/^a/e/i^'mremansit; in cujuslocum 
Uxentini ex Harduini ipsius aucto- 
ritate restituendum putabarous , 
quum nos morata est Mannerti 
opinio, qui PliniiValentinos incolas 
fuisse putat Balesii oppidi supra 
memorati, quodque, ut diximus, 
a Mela Valetium, et in itinerario 
Hierosolymitano Valentia vocatur. 
Valentini ergo servavimus , fatentes 
tamen fortasse Uxentini legendum 
esse ; cujus quidem populi oppidum 
Oii^evTov , ut modo retuHmus , 
Ptolemseo vocatum, hodie Ogento 
vocatur. Ed. 

41. Veretini. "Nunc S. VeratOy ab 
oppido Ouspr<T&v , apud Ptoleroseura 
loc. cit. £0. 



LIBER III. i57 

um' Italise. In ora, Frentanorum*, a Tifemo : ftu- 
rrinium portuosum. Oppida : Histonium , Buca , 
la * Aternus^ amnis. Intus Anxani cognomine' Fren- 
Carentini supernates , et infernates , Lanuenses : 
ucinorum® Teatini" : Pelignorum Corfinienses " , 



T.J. Foreissimarum. Multis ad- 
Romanos fortitudo est ex- 
i bellis , qusB quidem Florus 
, lib. I , et Strabo , lib. V, 
4i. H4BD. 

yentanorum. Yet. apud Dalec. 
norum» Ed. — Subintellige , 
ijuse a Tiferno amne ad Ater- 
lorrigitur. Nunc jibruzzo ci' 
vocaut. Hard. 
yinium. Nunc Trigno. Hard. 
listonium. In Thcs. Goltzii, 
IPES HisTonTEirsES. icovtov 
1. in Frentanis, lib. III, cap. 
ipud Frontin. pag. 109, Iseo' 
lonia , in Samnio. At apud 
*. p^g. 33a, HiscoNiEvsEs , 
iinc Fasto di Ammone dici- 

LKD. 

\Ucay Ortona. 6pTCdv, xal Bouxa 
»ni,]ib. y, pag. a^s* Frenta- 
I quoque oppida : et dpTCDV 
n iTTivetov navale : nunc Or' 
t mare, inter amnes Sagrum 
'mum. BucsB et Mela memi- 
3. II, cap. 4. Hard. — Illam 
U hodie esse ait d^Anyiixe , 
confirmat Mannertus, qui 
5 ex Ptolemaeo et Strabone , 
itatis, demonstrat hic urbium 
•m turbari a Plinio, cui ante 
iium nominanda fuisset Bu- 



t. 



iternus. ATgpvo^ Straboni loco 
^iinc Pescara, Habd. 
kfgnwnine. Ut ab Anxa , qase 



Callipolis in Salentinis , eo cogno* 
mine discriminentur. Oppidum An- 
xanum , A-y^avov Ptolem. lib. III , 
c. I, in Frentanis. Hard. — Hodie 
Lanciano 'uecchio ^ juxta inclytam 
urbem Lanciano , septemtriouem 
yersus ; haud procul ostiis amnis 
Sagri , quem nunc Sangro incol» 
yocant. Ed. 

8. Careneini. In MSS. Carelini. 
Ptolemseus, lib. III, cap. i^RapaxY)- 
vo^; , Caracenos , locat inter Frenta- 
nos et Samnitas. H. — Carentino- 
rum Supernatum oppidum \oc6 
dicto Gvita BureUa situm fuisse ait 
d'Anvii.le, et Infernatum ubihodie 
reperitur Civita del Conte. Lanuen- 
ses omnino ignorantur. £d. 

9. Marrucinotum. Vet, apud Dal. 
Murcinorum. £d. 

10. Teatini, TeaTea Ma^pcuxtv&y 
jistw-yeioc , PtoIem«o, loc. cit. Fron- 
tino,pag. 108, Teate, qui Aternus ^ 
quoniam haud procul ab eo amne 
sitns erat : nunc Chieti. £d. 

11. Corfinienses. Kop(pivtov , Tro^Xtc 
neXt-Yvebv p.zoro-yeto; , Ptolem. loc. cit. 
nunc Pentinia vicus in Abrutio cite- 
riore. Ager Corfinius Fronlino , lib. 
de Colbn. pag. 104. Vulgo Campi 
de S. Perino : Pelignus, nunc Vaha 
dicitur ; et episcopus Sulmonensis, 
quum subjectum habeat agrum in- 
tegrum Pelignorum , propterea Fal- 
vensis episcopns vnlgo appellatur. 
Hard. 



/ 



i58 C. PLINII NAT. HIST. 

9 X ff 

Superequtfni", Sulmonenses* : Marsorum Anxantini' , 
Atinates *^, Fucentes"^, Lucenses "*, Maruvii '® : Albensium'" 
Alba ad Fucinum lacum : ^quiculanorum ^\ Cliternini, Car- 



II. Superequani. Dalec. et Elz. 
SuperasquanK Et>. — Front. p. 17'^» 
Superequum : etBalbo, pag. 3 18, 
C!olonia Supersquana. Nunc Casul 
Vecchio Subequo^ haud procul Ater- 
no amne, ut recte HoUten. in Ital* 
pag. i44-Habd. 

i3. Sulmonenses, Oppidum Peli- 
gnorum 2ouXp.6i>v , Sulmo , Ptolem. 
loc. cit. Frontino, p. 109, Solmona: 
hodie Sulmona, Tertio loco a Pli- 
nio nominatur , quoniam in appeU 
landis oppidorum nominibus servat 
elementorum ordinem. Ovidius pa- 
triam hanc suam esse gloriatur, lib. 
IV Trist. eleg. x, v. 4 et 5 : «Sulmo 
mihi patria est, gelidis uberrimus 
undis, Millia qui novies distat ab 
urbe decem, » Alibi idem Ovidius : 
« Pars me Sulmo tenet Peligni ter- 
tia ruris : Parva , sed irriguis ora 
salnbris aquis. » Ha.rd. 

14. Marsorum, Juxta lacnm Fu- 
cinum , hodie lago di Celano ; no- 
men servat adhucregiuncuIa,Z>«c<ift> 
€li Marsif gentis CoiumnsB. Haad. 
et Ed. 

i5. Anxandni, In MSS. Anxadni, 
Chiffl. Anaxadni, Non illis , ut yult 
Harduinus , sed Atinatibus , ut 
D*Azivii.LE et Mannertus aiunt» 
tribuenda videtur civitas, hodie Ci' 
vita d'Andno dicta , in valle di Mo' 
veto posita, inter Fucinum bcum et 
Lirim flumen. Anxantini autem, si 
Mannerto credimus, ad veterem 
Liris fluminis alveum requirendi 
sunt. £d. 

16. Atinates, Atinatem agrumlo- 
cat in Samnio Livins , lib. X , cap. 



39 , quum Samnites scilicet rerum 
potirentur. Hard. 

17. Fucentes, Male vet. apud 
Dalec. Socentes, nam certe a Fucino 
lacu hi nomen habaeraot « ant ab 
eis lacus. £d. 

18. Lucenses, Dalec. et Elz. Lu» 
centeSf a Luco oppido, quod Facioo 
lacui objacet, occasum inter et aii- 
strum. De hoc luco seu nemore 
Virgilius, Jib. VII, vers. ySg : «Te 
nemus Angitias , vitrea te Focinoi 
unda, etc. » Ed. 

19. Maruvii, Elz. Marruyii, Ho- 
pcuicv Straboni, lib. V, pag. 34i> 
Hinc Marrubia de gente tacerdos^ 
apud Virgii. iib. VII , yer$. 7S0. 
HiBc prsecipua Marsorum civitas 
videtur fuisse. Oppidi etiamnonc 
▼identur rudera Muria vocata , ad 
orientalem Fucini ripam.ED. 

10. Albensium, Oppidum Alba 
Fucentis dicta. Apud Gmter. pag* 
404» A1.B. Fvc. AlbensisageryFroD* 
tino, lib. de Colon. pag. 102. Nanc 
Albi, CoIumnsB gentis. Haad. 

ai. Mquiculanorum, AtxodxciXoi 
Ptolem. Ub. III, cap. i, quoram 
oppida ut PUnio , KXitrtpvov , et 
KopatoXoi. Hic duris jEquico/a glebiSf 
ut cecinit Maro , lib. VII , vs. 747* 
Cliternins, sic enim vocat Melai 
hb. II, cap. 4» quis fuerit situs^in- 
compertum. Carseolorum vestigia 
in valle Torana» seu Caraeolana 
planitie , Piano di CarsoU , ubi op- 
pidum Cellse, vulgo le Celle Carsolip 
monstrari ait Fabrettus, disAert. 7, 
de Aqund. pag. 89, Holstenium 
secutus. Hard. 



LIBER IIL i59 

ini '" Yestinorum ^% Angulani , Pinnenses'^,Peltuinates*\ 
us junguntur Aufinates *^ Cismontani : Samnitium , 
Sabellos, et Graeci Saunitas'^dixere,colonia, Bovia- 
*^ vetus, et alterum cognomine Undecumanorum '*. 
ienates *^ , Esernini ^" , Fagifulani^* , Ficolenses ^% Sae* 



Fesdnorum. Utramque Aterni 
I ripam hi tenuere , Laud pro- 
»ntibus, in Abrutii ulterioris 
ico. Horum oppida duo, ex 
nis quatuor, A^y^oXo; et ntvva 
Ptoiera. Diodoro in Excerp. 
(98. NuDC Civita di Penna, in 
10 Uiteriore. Pinnam Vesti- 
▼ocat Vitruv. lib. VIII , cap. 
BD. — Angelos hodie civita S. 
'o est , auctore Mannerto. £d. 
Pinnenses. GhifBet. Pennien" 

Peltuinates. Apud Gruter. 
(43» PELTYun ; Balbo, p. 3i8, 
a Peltinonun, Hard. — Situs 
ao ignoratur. £n. 
jiufinates. Yu\go Ofena oppidi 
01 est, in Abrutio ulteriore, ad 
im BusceOf haud procul oppido 
c, septemtrionem yersiis. Gau- 
nm Aufiuiensis EcclesisB epi* 
im laudat Simplicius Papa, ep. 
pennino monte horum ager 
ique clauditur : ideo Romanis 
ontani dicti : quoniam ultra 
editissima Vestinorum juga 
erentur. Hard. et £d. 
. Saunitas. SauvtTai Dionysio 
g. Y. 3^5 9 et Scylaciy pag. 3 ; 
los vero vocitatos, quod proles 
lorum essenty Cato est auctor 
ccerpt. Orig. pag. 137. Habd. 
. Bovianum. ChiM. Bovianium. 
— Bohianos Samnii oppidum 

Frontin. pag. 109. Bouiacvev 



PtoIemsBo, lib. III, cap. I, in Sam- 
nitibus. Nunc Bojano , in comitatu 
Mulisii. De Boviano yetere Liviua, 
lib. XIX| cap. 38. Habd. 

a8. Undecumanorum. Ab undeci-» 
ma legione, ex qua eo milites colo^ 
ni deducti. Habd. 

39. Aufidenates, Oppidum Aufi- 
dena, Livio, lib. X , cap. la. Nuno 
Alfidena , ad Sagrum amnem , in 
Abrutio citeriore. Habd. 
' 3o. Esemini. Stiaboni , lib. V, 
p. iSo, l^epvta. Frontino , in Sam- 
nio, pag. i09,£semia oppidum. At 
Ptolemaeo Aiaepvia. Nunc Isemia^ 
in comitatu Molisii. Habd. 

3i.Fagifulani. MSS. omned, Fa-» 
gifi^ff^^ 9 qnod dant vet. apud Dsl. 
et Chiffl. omnino ignorantur. H< 
et £d. 

3a. Ficolenses. Unde Ficiliensis 
ager, Frontino, lib. de Colon. pag. 
io5 , etsi is in Piceno locet. Habd. 
— Ficuleam , aut , ut alii legunt , 
Ficulneam a Tarquinio Prisco ca- 
ptam narrat, lib. I, cap. 38» Livins^ 
qui etiam , lib. III, cap. Sa, Ficu* 
lensem , sive Ficulnensem viam , 
qusB postea Nomentana vocata est « 
nominat. Hanc urbem Fidenis con- 
terminam fuisse probat senatns de- 
cretum , quo jussus est Appius 
Claudius, teste Dionysio Halicarn. 
lib. Vy pag. 3o8 , qnerelas Fidena- 
tum et Picnlensium de agrorum 
terminis diriraere; sed certus igno- 



I 



i6o C. PLINII NAT. HIST. 

pinates , Treventinates^^ : Sabinonim , Amiternini'^ , Cii- 
renses^^, Forum^^ Decii , Forum novum, Fidenates^*, 
Interamnates ^^ , Nursini'^'', Noraentani^' , Reatini^^^Tre- 



ratur urbis locus, qnam tamen ubi 
hodie est fanum S, BasUe nonnuUi 
stetisse 'volunt. £d. 

33. Saspinates» Dalec. et Elz. Se- 
pinates, lanrivov in Samnitibus , 
Ptolem. lib. III, cap. i; Prontino, 
lib. deColon. pag. 88 : « Sspinum 
oppidnm Golonia ab Impp. Nerone 
et Glaudio est deducta.» Gruter. 
pag. 44 1> MviriGiPES Sapinates. 
Livio, lib. X, cap. 44 et 4^>estSe- 
pinum, sive Saepinum. J^unc Supino, 
quod Sipicciano vocat Mannertus , 
in Gomitafu Molisii. Uard. et Eo. 

34. Treventinates. Vet. apud Dal. 
Treventiates, Ed. — Frontino, p. 89, 
Tereventum oppidum. Ha.rd. 

- 35. Amiternini. A|x,iTEpvov Ptole- 
roseus, lib. III , cap. i , Vestinis at- 
tribuit. Hard. — Quod unam hanc 
urbem Sabini trans Apenninum 
possiderent. lUam hodie S. Fittorino 
esse , V M. pass. ab Aquila , in fe- 
raci Atemi amnis valle testantur 
innumera templorum , turrium et 
theatri rudera. Ed. 

36. Curenses. Aliis dicti Cures : 
ex graeco sermone , Curites : mox 
ore italico Quirites. Nunc est oppi- 
dum Correse, et Gurensis (luvius in 
Tiberim defluens,in Terra Sabina : 
elsi aliter visum Gluverio. Vide 
Holsten. p. 107. Hard. 

37. Forum Decii^ Forum novum. 
Forum Decii idem oppidum esse , 
quod Peuliug. Tab. Forumecri vo- 
cat, XII M. pass. ab Interocrio, 
hodie Antrodoco , putat Mannertus 
qui illudhaud longeavico S. Croce 



situm fuisse opinatur. Forum nO' 
vum, quod Peuting. Tab. adNovas 
vocat , XVI M. pass. a Reate , meri' 
diem versus , in Salaria via , xxx x. 
pass. abRoma situmfuisse ait idem 
Mannertus , loco hodie Osteria nova 
dicto. Ed. -^ Fori novi superest, 
exciso oppido , Episcopium Sabi- 
nense , Vnscovio , in Terra Sabina. 
Ibi repertam inscriptionem testatnr 
Holsten. in Ital. pag. 107, FoRo- 
irovARii. Grut. pag. 493-, Foroso- 
VANOR , et Frontino, pag. 104 , Fo- 
ronovanus ager. Hard. 

38. Fidenates.Yidiendd Balbo, pag. 
io5, in Prov. Piceni. Diversi forle 
a Fidenatibus primae regionis, de 
quibus cap. 9. Et sunt illae Fidene 
tamen in Terra Sabina, v mill. pass. 
ab urbe Roma , ut diximus. H. — 
NonnuUa reperiuntur urbis hujos 
vestigia.juxta Giubileo^ ant poCius, 
ut vult Mannertus , juxta villam 
Serpentina sive Serpentanu-^ qiMB 
paulo ad meridiem sita est. Ed. • 

39. Interamnates. Interamne op- 
pidum Frontino, pag. 86. Hard.*— 
Diversa est hsec Interamna a dno* 
busaliis cognominibus civitatibus, 
nempe ab InteramnaSuccasina^sive 
Lirinate,de qua supra, cap. 9 et 
ab Interamna Narte de^qua infnt) 
cap. 19; in Piceno, aut potius ex 
docti D^AirviLLE mappa in Pretu- 
tiis sita fuisse videtur, hodieque, 
si Mannerto credimus , urbs Teramo 
est in coUe sita , haud longe a con- 
Huentibus amnis yizioh et Trantino 
fluminis. Ed. 



LIBER III. i6i 

qui cognominantur Mutuscaei^,et qui Suffenates^^ 
s^^, Tarinates. In hoc situ ex .£quiculis^ interiere 
^^, Tadiates, Caedici, Alfaterni. Gellianus auctor 
u Fucino haustum Marsorum oppidum Archippe^*, 
m a Marsya duce Lydorum : item Viticinorum ^* 
lo deletum a Romanis, Yalerianus. Sabini (ut qui- 3 
{xistimavere, a religione et deorum cultu Sevini 
i) Yelinos^' accolunt lacus , roscidis^* coUibus. 



rsini. Ncupaia PtolemseOy 
., lih. III y cap. I. Et nunc 
. Dacatn Spoletlno. HaKd. 
««M<a/ii. A Nomentanis pii- 
Dnla diyersi. Uard. — 
*1>8 hodie Mentana est, an- 
inerto, aut, ut Tult D'Air- 
mentana» £d. 
'.tini, A Reate, nunc Rietiy 
'siam. Hjl&d. 
ituscati. Vet. apud Dalec. 
Ghifflet. Mutusci. £d. — 

>ag. 19, IVVBKT. TbEBVI.. 

Item pag. 487* Trebulae 
frecpiens mentio apud Jul. 
ip. cii , ciii , etc. HsB Vir- 
eid. lib. VII, oUviferce Mu- 
jic est Monte Leone della 
ifra Reate , in Sahinis. H. 
^enates. Quorum oppidum 
>ufFena , nunc Montorio di 
, in Sahinis supra Neru- 
Hnrensem fluvium. Hard. 
mrtes. A Tihure, Tivoli. Ta- 
quorum oppidum hodie 
flupra Manlianum , quod 
o vocant. Hard. 
jmculis. Quos iBquicula- 
rius appellavit. Habd. 
mini. A Cominio oppido , 
liv. lih. X, cap. Sgseqq. et 
ap. i5 et 16, rectiuB Comi- 
uhi Acedici hahent lihri 



editi, nos Ctediei reposuimuSy ex 
MSS. Omnium situs ignoratur. 
Habd. et Ed. 

48. Archippe, Solinus , cap. ii, c. 
XII : «Archippen a MarsyaregeLy- 
dorum, quod hiatu terrs haustum, 
dissolutum est in lacum Fucinnm. » 
Hinc regem Archippum in hoc tra- 
ctuimperitassefinxit MarOy^n.VIL 
Exstare hujus oppidi vestigia ad 
ripam lacus, prope Transaeo, qu» 
ohtegantur excrescente eo, affir- 
mant Marsi. Habd. 

49. Viticinorum. EIz. Vidicinontm. 
Utrique ignorantur. £d. 

50. Ut quidam. Varronem notat, 
de quoFestus: «Sahini dicti, ut ait 
Varro, quod ea gens prsBcipue co- 
lat deos : amo toD veSeoSat. » A Sa- 
hino Sangi filio, Sahinos appellatos 
afHrroat Cato, apud Dionys. Halic 
lih. II, pag. ii3. Habd. 

5i. Felinos. Alter Velinus , nunc 
Lago de Pid de Luco , ah oppido fi- 
nitimo dicitur^ in Ducatu Spoleti* 
no : Reatinns alter : Lago di S. Su- 
sanna. Utrumque praeterfluit amnis 
etiamnunc Velino dictus, qui iit Na- 
rem influit. £d. 

5 2. Aoscidis colUbus, Qni Rosess 
campos in coronam cinguht : Roseao 
vocantur, ut Festus ait, quod in eis 
arva rore humida semper serantur. 

1 1 



i6a C. PLINII NAT. HIST. 

Nar^' amnis exhaurit^^illos sulphureis^^ aquts. Tiberimex 
his petens replet, e monte Fiscello labens^ juxta Va- 
cuna^^ nemora et Reate in eosdem conditus. At ex alia 
parte Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres ^ 
amoenitate nobiles, qui nomen dedere Sublaqueo ^'', defert 
in Tiberim. tn agro Reatino Cutiliae ^' lacum , in quo flu- 
ctuet insula, Italiaeumbilicum esse M. Varro^' tradit. Infra 
Sabinos Latium est, a latere Picenum, a tergo Urabna, 
Apennini jugis Sabinos utrimque vallantibus . 

XVIII. Quinta regio Piceni' est, quondam' uberrimx 



£x his coIlibu8,uno interciso emis- 
sus in Narem fluvium Velinus la- 
cus. Cicer. lib. IV, ad Attic. ep. 14.* 
«Reatini mead suaTgfiTni duxerunt, 
ut agerem contra Interamnates (co- 
gnomine Nartes), c^uod lacus Veli- 
nus a L. Gurio emissus , interciso 
monte in Nar defluit : ex quo est 
iUa siccata, et modice tamen hu- 
Tnida Rosea.» Hard. 

53. Nar amnis, Nunc Nera: in 
Tiberim influit. £d. 

54» Ejchaurit illos. I^cus corrum- 
pit , in quos conditur. Hiad. 

55. Sulphureis, Spectat eo Virgi- 
lius, iEneid. lib.VII, ys. 5 17 >Sul- 
phurea Nar albus aqua : fontesque 
Veiini. » Ha&d. 

56. Fiscello, Silius Ital.lib. VIU: 
«Quse, Fiscelle, tuas arces, etc. » 
Nunc quoque Monte Fiscello , in 
confinio Abrutii ulterioris^ ad op- 
pidum Civita Reale. Hajld. 

57. Vacunce, In monte Fiscello 
De8B Vacunse nemus , quam yacan- 
tibus et otiosis praeesse dicebant. 
De ea Ovid. Fast. lib.VI, v. 807. H. 

58. Anio, Nunc Teverone, Oritur 
juxta oppidum quod Tp-yj^a dicitur 
Ptolemaeo , in Latio , lib. III , cap. 
I ; niinc in Campania Romana ^ ut 



vocant, Tervi vel Trevi^ ut diximos 
in prima regione. Habd. 

59. Tres,^z, Treis, Legebat Dal 
ex vet. Tris, Ed. 

60. Sublaqueo, ViIlaNeronis,cui 
Sublaqueum nomen est,inquitTa- 
cit. Annal. lib. XIV, cap. sa. Oppi- 
dum fuit etiam ante Nei*onis tem* 
pora , cujus villa Sublacensis dicta 
est ab oppido : oppidum enim jaxta 
lacus positum, undenomen : villa 
in editiore loco : nunc Subiaquo, ad 
Anienem. Hard. 

61. CutiUo!, Chffflet. Catima»^. 
— Nunc Loffo di ContigUdno , id) 
oppido vicino. De insalis Cutilien- 
sium lacus multa Ma;crobius, Sa- 
turn. lib. I, c. 7. Fluitantes Seneca 
vidisse se tSistatur, iit diximds lib- 
II , cap. 96. Meminit et Dionys. 
Halic. lib. I, pag. i5. Hahd. 

. 6a. M, Farro, £t Miirtianiis, lib. 
VI, cap. de Ital. pag. %oS. Habd> 

63. VaUantibus.Yet, a|>odBalec. 
velantibtis, Ed. 

XVIII. I. P/c«/ti. Nunc Abmtiam 
ulterius dicitur, cum parte aliqna 
MarchisB , ut vocant , AnconitaniB ' 
sed qua mari fere utrumqae alliu* 
tur. Habd. 

a . Est , q. ChifH. et quomdam, Eo- 



LIBER III. 



i63 



itudinis. Trecenta lx millia Picentiuni in fidem po- 
' romani venere. Orti sunt a Sabinis voto vece^ sacro. 
lere ab Aterno amne, ubi nunc ager Adrianus, et 
a colonia a mari vii m. pass. Flumen Yomanum^,: 
PraBtutianus% Palmensisque. Item Castrum^ no- 



PopuH romani, Dalec. populo 

to. £d. 

Orti suni. Strabo, lib. V^ pag. 

Voio vere sacro. Emiflsa a pa- 
}as juventute e finibus patriis, 
irent in coloniam , yoto Diis 
Mincepto • pro felici rei even- 
kHD. — Prius vero sacro lege- 
. At MSS. omnes , 7>ere. Veris 
j^minaapud antiquosacceptio 
Primum enim , ut Festus ait : 
sacrum voyendi mos fuit Ita- 
a^gnis enim periculis adducti 
»ant, qusBcnmque proximo ve- 
ta essent apud se animaiia, 
laturos. » Nempe ex caprino, 
, ovillo, bovilloque grege, ut 
Piutarch. inFabio,pag. 170. 
natum esset inter kalendas 
af et inter kalendas maias, 
reXiivio, lib.XXIV, c. 44* ^^ 
is ipsis Nonius, c. xii, n. 18 : 
•acrum , religiosum i Sisenna 
iaram libro quarto: Quondam 
i feruntur Tovisse , si res oom- 
iiDelioribus locis constitisset , 
r sacrom facturos. » At yer 
■I Tovere, non solum erat 
D|um uniusanni consecrare, 
»ides quidem immolarentur 
quQrsum enim hoc loco hu- 
nmris ritusque sacri mentio, 
Dulla alia coutinetur? sed ju- 
tametiam diis consecratam in 
ias mittere. Honc morem edo- 
ppQgie Pliniiif t quiui aitpi- 



centes ortos a Sabinis, yoto yere 
sacro : sed mnlto expressins Dion. 
Halicam. lib. I, pag. i3, et lib. III, 
pag. 77, statim initio. Jastinns quo- 
que, lib. XXIV, cap. 4 : « Namque 
Galli abundanti multitudine, quum 
eos non caperent terras quas genue* 
raat, trecenta millia hominum ad 
sedes novas quarendas yelut yer 
sacrum miserunt. » Hierooym. de- 
nique in Ghron. ad Olymp. 89, an. 
4 : « Lacedsmonii ver sacrum He- 
racUam destinantes urbem con« 
dunt. » Ver sacrum ilii aacram ja- 
yentntem yocant, e finibus suis 
pulsam a parentibus , nbi alimenta 
domi non suppeterent , crescente 
in dies multitudine : voto diis an- 
te concepto, |Hro felici rei eyentu : 
inde illi in coloniam abeuntes , 
quidquid terrarum armis pararent, 
habebant pro patria. Habd. 

6. Adria eolonia. Atrif in Abm- 
tio ulteriore. Hard. 

7. Fomanum. Fonumo. Meminit 
ejns Silius , lib. VIII : • Statque 
bumectata Vomano Adria. » Hard. 

8. Pnetudanus, De eo Liyio, lib. 
XXII , cap. 9, et XXVII , 43^ Nos 
de utroquedicemns, lib. XIV, cap. 
B.Habd. 

9. Castrum nomm. Ager Costranns 
in Piceno, Balbo, pag. 129. Nunc 
Tudera , in ora sinus Adriatici , in 
ulteriore Abratio, Calveno. Habd. 
— Aut potius , ut D*AiryuxB Man- 
nerUisqiie yolunt , GiuUa no^, Ea. 



i64 C. PLINII NAT. HIST. 

Yum , flumen Batinum '", Truentum " cum amne : quod 
5olum Liburnorum '* in Italia reliquum est. Flumen Al- 
bula'^ : Tervium, quofinitur Praetutiana regio, et PiceO' 
a tiumincipit. Cupra^^oppidum, Castellum Firmanorum'^ 
et supra id colonia Asculum' , Piceni nobilissima'^; ifr 



io,Baiinum. Hodie Salinello, Idem 
qui MaTpTvoc Straboni dicitur, lib. 
V, pag. a4i. In MSS. Reg. i, a, ^i- 
batinum. Hard. 

II. Truentum, Mela , lib. II , cap. 
4 : « Piceni littora excipiunt : in 
qnibus Numanay Potentia, Gluana, 
Gupra, urbes : castra autem , Fir- 
mum , Adria , Truentinum : id et 
fluvio qui prftterit, nomen est. » 
Nunc amnem , Tronto : Porto di 
Hartin Scuro locum yocant, ubi op- 
pidum fuit. Gastrnm Truentinum 
Gicero vocat , ad Attic. lib. VIII , 
ep. i8. Habd. et £d. 

xa. Quod salwn Uhumorum, Qui 
tx adyersa continente, hoc est, 
lUyrico , huc transgressi , oram 
hanc tenuere, ut iterum dicetur 
cap. seq. Haed. 

i3. Flumen Albula : Tervitun quo 
finitur Pratutiana regio, Ita plane 
totidem apicibus senratis , nec de- 
tracto uno, nec adjecto, MSS. Reg. 
i, a, Golbert. x , a , Paris. Ghififl. et 
Tolet. At Golb. 3, et Salmant. pro 
7V/v(umhabent Tessunium, Ut ut est, 
oppidi id nomen fuit , ut ex ipsa 
Plinii oratione exploratum est. Un- 
de Plinii editores hsec nomina hau- 
serint , quae hoc loco obstruserunt, 
Flumina , Albulates , Suinum , Helvi- 
num , quofinitur, etc. non yacat in* 
quirere. Ha&d. — Albnlam hodie 
non ut ait Harduinus iZa^o^s, sed, 
ut yult Mannertns, Tesino incolsB 



vocaut : in ejus ostio Teryium op- 
pidum fuit , quod Grotte a man 
nunc dicitur, si eidem Mannerto 
credimus. D*Airyii.LB autem Grotu 
a mare Guprse maritimsB locum oc- 
cupare putat. Ed. 

14. Cupra. Gruter. pag. 108, Cy- 
PBAMAa , hoc est , maritima^ ad 
discrimen * alterius quae montant 
dicitur. Kouirpa (taptTijfAa Ptolem. 
lib. III, cap. I. Habd. — lUam 
D'AifyiiXE hodie Grotteamareesse, 
ut modo diximus , pntat : si tamen 
Tervio, ut yult Mannertus , asn- 
gnandus est locus iste, fortasse 
ad ostium fluminis Aso , siye As<h 
ne, juxta Pedaso requirenda sunt 
Gnpre maritimse yestigia. Ed. 

i5. Firmanorum, Nunc pauluma 
mari semotum oppidum Firmano- 
rum, Fermo , Grut. pag. 533, Fu. 
Picbbo. Habd. 

16. Aseuium, Hodie yocatnr AseO' 
/f.Gruter. pag. 565 , Goiohib Asct- 
i.AKoByM. Habd. 

1 7. Nobilissima ; intus : Novana 
in ora Cluana , etc. Bene MS. Reg. 
I, et editio princeps, intus Noiuuia: 
in ora Ciuana. Bbot. — Dalec. et 
Elzey. Nobilissima. Intus Nopana. In 
ora Cluana , etc. Hardninns male, 
ut opinor, nobilissima , intus: No- 
vana in ora : Cluana , etc. Non enim 
in ora, ut modo proxime inse- 
quenti nota dicemus , sita fuit No- 
yana , quamyis id yelit Hard. Ed. 



x8 



LIBER III. i65 

ovana" : in ora Cluana'^, Potentia*', Numana*', 
ilis condita. Ab iisdem^* colonia Ancona, apposita 
ontorio Cumero , in ipso flectentis se orae cubito *^ : 
'gano CLxxxiii '"^m. pass. Intus Auximates **, Beregra- 
Cingiilani^ , Cuprenses '* cognomine Montani,Fala- 



^ovana, Non Citta Tfuova in 
ris Adriaticiy ut vult Hardui- 
sed longiuA a mari , ut ait 
. Ital. Antiq. lib. II > p. 741» 
is eum reprehendat Hardui- 
am hodie Monte Novano esse 

d'Aryilijb et Broterius : 
tem nomen in mappis mihi 
currit. De hoc agro Forono- 
^ceni Balbum yide, apud 
lum de Colon. p. 104* Ed. 
7iuana, Fuit in ipso ostio flu- 
3m Chienti vocant, quique 
itam prsterit : ubi nunc 
iiS. Giacomo. Meminit Mela 
:. Habd. — Flumen Chicati 
dum Cifita Nuova Mannertas 
Ed. 

Potentia. noTevTia in Piceno, 
t. lib. III, cap. I, et Melse loc. 
kipersunt 'vestigia haud pro- 
orto cU Recanatif ubi Abbatia 

nomen B. Maris ad pedem 
isB, ad amnem Potenza, H. 
Numana, Gruter. pag.. 44^ » 
ip. NyMAirA.T. Noup.ava Pto- 

et MelsB. Nunc Umana, ubi 
ontur fanum et rudera multa 
onge , septemtrionem versus, 
o flumine Cusone sive Cuscio' 
lbd. et £d. 

^b iisdem. Hoc est , a Siculisy 
Solinus , cap. xii, p. ia,siye 
Strabo, lib. V^ pag. a4i» a 
isanis, qui Dionysii tyranni- 
agerant , condita Ancona est. 
&mter. pag. 4^^» Goi.oir. Ah- 
ixoii. Promontorium cui assi* 



det, Grumerum. Etiamnunc Monte 
Comero , siye ttAncona yocatur. 
Haad. et Ed. 

i3. Oro! cubito» Id eleganter Me- 
la , lib. II , cap. 4 : « Exin illa in 
angusto duorum promontoriorum 
ex diyerso coeuntium inflexu, cu- 
biti imagine sedens, ac ideo a Gras- 
cis dicta A^ifxo^v , inter gallicas ita- 
licasque gentes quasi terminus in- 
terest. » Habd. 

a4. CLXXXIU, CLXXXUll , ex 
MS. Reg. I , et editione principe, 
legit Broterius; quod et ego mal- 
lem , ut yero omnino coosenta- 
ncum. Ed. 

a5. Auximates, Auximatis ager, 
in Piceno, Frontin. de Golon. pag. 
loa. Auximum oppidum, nunc Osi' 
mo, Ab Ancona xii m. pass. rece- 
dit in austrum. Hard. 

a6. Beregrani, In Pnetutiis apud 
Ptolemaeum , Bep^rpa, pro Bepe-]^pa. 
In Piceno , apud Frontin. p. 108 , 
Veragranus ager. Hard. — Locus 
ignoratur. £d. 

37. Cingulani. A Gingulanis pri- 
mse regionis diyersi . Horum Gin- 
gulanus ager'in Piceno, apud Bal- 
bum , pag. 104 1 qui eadem lege te- 
neri dicitur, qua Potentinns. Cin- 
gulum id oppidum appellatum Gi- 
ceroni, ad Attic. lib. VII > ep. i3 , 
p. aia.Nunc quoque Cingoli, aut,ut 
yult Mannertus,Cm^«/o, inMarchia 
Anconitata. Hard. et Ed'. 

28. Cuprenses, 0{^idum XoOirpa 
{AOVTO^a Ptolem. in Piceni me- 



i66 C. PLINII NAT. HIST. 

rienses '^, Pausulani , Plenitienses^*, Ricinetises ', Scptempe- 
dani ^', Tollentinates ^^, Treienses ^*, Urbesalvia Prfl^tini. 
XIX. (xiY.) Jungitur ' his sexta regio , XJinbriain cotii- 
plexa, agrumque Gallicum circa Ariminum. Ab Ancona Gal- 
lica ora incipit Togatse ' Galliae cognomine. Siculi et Libunri 



diterraneis urbibus, prope Ripa 
Transone^ ut testatur hujus loci epi- 
icopus D. Azolinus , apud Holsten. 
in Ital. pag. iSj. Hard. 

ag. Falarienses. Falerionensis et 
Pausuleusis ager in Piceno apud 
Balbum , pag. io5 et io6. Prioris 
oppidi rudera nomen seryant , Fale- 
ronif haudprocul Teunse fluviifon- 
tibus. Alterius , quod Pausuls in Iti- 
ner. Anton. dicitur , in Monte delt 
OUnOy ex adyerso Maceratae , exstant 
ruinaB : in Marchia Anconitana 
utrumque. Hard. — Paustdas in 
Monte Elpana , ad flumen Aso sitas 
fuisse Tult Mannertus. £d. 

3o. Pieninenses, Elzey. Plenienses. 
Vet. apud Dalec. Pljnienses, Ghiffl. 
Planienses. Omnes pariter ignoran- 
tur. £d. 

3i. Ricinenses. Ager Recinensis 
et RicineDsis apud Frontin. p. 107. 
Oppidi nomen seryantia yestigia ad 
ripam Poteutise fluyii yisuntur, mil* 
libus passuum duobus a Macerata. 
In yet. lapide apud Holsten. p. 187, 
RionriBirsBS. Hard. et £d. 

3a. Septempedani. Oppidnm S(- 
Trrepiirc^a Ptolemaeo et Frontino, 
pag. 107. Septempeda, in Piceno. 
Id nunc San Seyeriho^ ad amnem 
Potentiam , Gluyerio, Ital. lib. II , 
pag. 738 , coraprobantibus Holste- 
uio, iu Ital. pag. i36, et Mannerto. 
Habd. et Ed. 

33. Tollendnates. Ghiffl. Tolenses. 
Ed. — Tolentinus ager, in Piceno, 



apud Frontin. pag. 108. In teteri 
inscript. apud Glmyer. p. 789, My-^ 
KIGIP. TOLLBNTIH. Et naDC Telefh 
tino. Habd. 

34. Treienses, Dalec. et Elzey. 
Triacenses, Ed. -^ Treensis ager, 
Frontino , in Piceno , p. 108, apod 
Grnter. pag. 44^ 9 Col. Ayxni. xv 
MyMCip.NyMAHAT.OBDO bt Plbjm. 
Tbbiebsbs. Oppidi yestigia exstare 
manifesta ad ripam Potenti» amnis, 
infra S. Severino, suh - MonteechWt 
auctor est Holsten. pag.739. Hard. 

35. Urbesalvia Pollentim. Dalee. 
et EIz. Urbs Salvia , PoUendm. Vel. 
apud Dalec. cum urbe , etc. Ed. — - 
JuDgenda hsec simul, aat alj^- 
beti oitlo perturbabitur : intelligen- 
dumque Urbesalyi», siye Urbis Stl- 
yin oppidanos cognominari Fbllea* 
tinos : sicuti ipsam Urbem SalTiain, 
PoIIentiam quoque dictani. Gitatar 
enim a Liy.lib. XXXIX, c. 44; ^ 
lonia Pollentia in Picenmn dedacta; 
Ptolem. lib. III, cap. i, O^^ la- 
Xouia; Balbo, in Piceno, pag. 347» 
Ager Urbis SaWiensis. Nonc est Ot' 
bisagUa^ ad ripam amnia Cktenlo, 
seu Gluenti. Hard. 

XIX. I. Jungiturhis. Picendbui. 
Vel forterectius Aiiic, sextSB yidcli- 
cet regioni. Hard. — Lcgo/niiyt- 
tur hic ex MSS. Reg. ct edit. priB- 
cipe. Brot. 

a. Togatai. Vet. ap. Dalec. Togam 
Gailia : Gisalpina quoqiie dicta 
eat. £d. 



LIBER III. 167 

la e^us tractus tenuere , in primis Palmensem , Pras- 
utny Adrianumque agrum. Umbrieosexpulere, hos 
ia, hancGalli^. Umbrorum gens antiquissima Itali» 
o^tur, ut quos Ombrios^ a Graecis putent dictos, 
inundatione terrarum imbribus- superfiiissent. Tre^ 
^ eorum oppida Thusci debellasse reperiuntur. Nunc 
I flumen, JEsis^ : Senogallia ^. Metaurus^ fluvius : 
ae', Fanum" Fortunae, Pisaurum" cum amne. Et 
* Hispellum, Tuder. De caetero' Amerini , Atti- 



mc GiilU, Boii Lingonesqup , 
M atque Umbros agro pepn- 
iv. Hb. V, cap. 35.. Vide et 
Ub. V, pag. ai6. Ha&d. 
m$ Ombrios. Ita Solinus, e. 11, 
l , ex M. Antonio » quem lau- 
ephano d[i.€ptxot et dpi^poi. 
»to, Clio, 6{i.^ptxoi.H. et Ed. 
XC eomm oppida, Gato in 
tis Orig. pag. i36 (si tamen 
»t is fetus Gatonis , et non 
tins), habet h»c totidem 
Hard. 

Bjm. Atfftc woTa[i.oc, \t,txaJQi 
C , %9X Smvo^aXXioc , inquit 
, Kb. V, pag. 157, inter op- 
lOyAnconam, etSenogalliam: 
Smpio. jEsinatem ex Umbria 
\ commendat.in primis Pli- 
Ib. XI , cap. 97. Habd. 
ROg'a//ia. ^nvaraXXixaPtolem. 
I, cap. I, in Semnonibus. 

bb. VIII : • et Senonum de 
e Sena, Gailorum a popolii 
per saecula nomen. > Seno- 
U06 Alpes transgressos habuit 
ores : nunc Sinigaglia^ in 
lUrbinl. Habd. 
tetaums, Mel», lib. II, c. 4« 
t Metanrns. Nunc etiam Mc' 

Urhini ducatum prsBterfluit, 
riamque derolTitur. Habd. 



9. Cohnia!, Ita scripsi, ex MSS. 
prb dolonia : ut sequentibus tribus 
oppidis Tox eadem prseterea com- 
municetnr. Habd. 

xo. Famtm. Melce, loc. cit. Colo" 
nia Fanatris. Gruter. pag. 4?^ j 
Obivitdvs. GoiiOiatA. Itua. Fawo 
FoBTTVAX. Nunc Fiuto , in ducatn 
Urbinate , ad Metauri ostiuin. H. 
et £d. 

II. Pisatirum, Gruter. pag. 433, 

GoLOjriABTM. PlSATB. XT FaMBST . 

Deducta colonia est ab Antonio , ut 
Plutardius docet in cjus vita , peg. 
943. Nunc oppido Pesaro : amni 
Foglia homen cst , in ducatu Urbi- 
nate. Habd. 

la . Bt ifitus. Ghiffl. et intusPellum, 
£d. — Snbintel-lige , coloni» intns : 
ut superiores diue in ora. Grnter. 
pag. 35 f : Gol. Itl. HisPBi.Li. £t 
pag. 19 : GoLoinAB Ttdbbtis , re- 
perta inscriptio Tuderti, qoocl 
Tulgus Bunc Todi Tocat , ad Tibe* 
rini. Apnd Frontin. pag. 93 , Golo- 
nia Fida Tuder. Hispelhun nnnc 
castrum est prope FnlginiuBi , FoU' 
gno^ Ispelio et SpeUo, Habd. 

i3. De eatero, Alteriua generit., 
inquit , oppida : nec jam coloniss , 
sed mumcipia , tcI libera , tcI sti- 
pendiaria. Hakd. — Amerim^ ctc. 




i68 C. PLINII NAT. HIST- 

diates''^, Asirinates' , Arnates^ , ^^sinates'^, Gamertes', 
Casuentillani'^, Carsulani '''^ Dolates cognomine Salentini, 
Fulginates " , Foroflaminienses " , Forojulienses'^ , cogno 
mine Concubienses : Forobrentani^^,Forosempronienses\ 
Iguvini ^^ , Interamnates , cognomine Nartes '^ : Mevana* 



AbAmeria, quas nunc Ameliay in 
ducatu Spoletino. Hard. 

14. Attidiates, In Marchia Anco- 
nitana , ad fontes amnis JEsis , op- 
pidum est Fahriano : cujus in agro 
Attidiatium pagus esY, Atdgio, Yetus 
Inscript. apud Holsten. p. 83: R. P. 
ATTIDIA.T. HA.aD. 

i5. Asirinates, Ita MSS. omnes ^ 
pro Asisinates , quod bene CI. Rez- 
zonicus ex inscriptionibusTeteribus 
restituit, ab Asisio oppido, de quo 
etiam Ptolemaeus in Umbria. Grut. 
quoque pag. ai , Myncip. Asiliita- 
TivM. Hodie incolis Assisiy yulgo 
nobis Assise D. Francisci cultu ac 
religione oppidum satisclarum. Ed. 

16. Arnates, Ab ApvA oppido Yi- 
lumbrorum , apud Ptolem. lib. III , 
cap. i. Nunc Civitella dtArno^ trans 
Tiberim , ex adyerso Perusiae. H. 

17. Msinates. Oppidum Ptolem. 
AiaK. Apud Gruter. pag. 446 , Gol. 
Absis, ad amnem cognominem de 
quo supra , in Marchia Anconitana : 
nunc lesi, Hard. 

,18. Ciaintf/tei. Oppidum Gameri- 
num : nunc quoque Camerino , in 
Marcbia Anconitana. Habd. 

19. Casuentillani. Vet. ap. Dalec. 
Casuentini. £d. -— Gasentinum op- 
pidum , apud Frontin. pag. 83 , pro 
Casuentinum. Gruter. p. 4ii » Mvwi- 
GiPi. GAsvBiTTijroRyM. Situs omnino 
ignoratur. Hard et £d. 

10. Ci0rjif/ani.Oppidum Garsul»: 
Tacito, Hist. lib. 111, cap. 6oyager 



Garsulanus. Apud Plin. Jon.']ib. I, 
ep. ly : « Quantum copiamm in 
Ocriculano , in Namiensi , in Ca^ 
sulano, in Perusino too? » Niinc 
jacet : rudera in ducatn Spoletino, 
in itinere a Namia Pemsium ,pa!iIo 
inlra locum ubi amnem Chiaseio 
Tiberis recipit. Dolates Salentini 
omnino ignorantur. Ha&d. et £d. 

a I . Fulginates . Fulginium, FoUgno^ 
in ducatu Spoletino. Grater. pag. 
347, FvLGiiriA. Ha&d. 

aa. Foroflaminienses, ^'po^ ^Xop 
vtou, Ptolem. lib. III, c.z, Grot. 
pag. 347» GiviTAT. Foao. Fla. H. 
— Nunc est la Vescia , duobus cir* 
citer pass. millibus a Fulginio, ^od 
forum Flaminii yicinitate sua exban- 
sit. £d. 

a3. Forojulienses, cognomine Con- 
cubienses.Liego : Forotulienses , Co' 
gnomine Concupienses : ita MSS.Reg. 
et editio princeps. Sine auctoritate 
in recentioribus editionibua emen- 
datum , Forojulienses , etc. B&or.— 
Utrique ignorantur. £d. 

a4* Forobrentani. Sic ap.'Ghi£B. 
Dalec. et £Iz. Forobremitiam. Utri- 
que pariter ignorantur. £d. 

a5. Forosempronienses , ^poc Si^- 
irpcDviou , Ptolem. loc. cit. nunc Fos» 
sombrone , in ducatu Urbinate. H. 

a6. Iguvini. Lego Iguini, Ita MS. 
Reg. I , editio princeps , et yetos 
inscriptio ap.Gl. Rezzonicom. Dicti 
quoque sunt Iguyini. Brot. — Ltgu* 
nini ex inscripto yetusto lapide. 



LIBER III. 169 

Mevanionenses'', Matilicates^" : Narnienses , quod 
.um Nequinum ' antea vocatum est : Nucerini % 
>mine Favonienses, et Camelani ^^ : Ocriculani ^^, 
ni ^^ , Pitulani ^^ , cognomine Pisuertes , et alii Mer- 



in Comment. Gsbs. Inginini. 
. — Dalec. et Eiz. Jguini, £d. 
ariptio apud Gruter. p. 347 9 
T. lGyyiiroRyM.Nunc Gubbio, 
ini ducatu. IguviumGiceroni, 
ic. lib. Vll , ep. XIII 9 p. iia y 
io , vcrbo Apisci : et in Pro- 

Iguvini. Vide Tractatum 
irem Augustini Steuchi £u- 

y de nomine urbis susb. H. 

Nartes, Gruter. pag. ^^a : 

k8.IjrTBR4MHATIVM. NaRTIVM. 

ne Nare, cui appositum op- 
. f quod nunc Terni vocant. 
• 

Meviuiates, A Mevania oppido, 
«a, in ducatu SpoIetino,ad 
n Glitumnum, hodie Timia, 
noL Ptolem. lib. III , cap. i ; 
lia Lucano , lib. \,y, 474* H. 
Mevanionenses, A Mevanione , 
inore Mevania. In libris vul- 
K>8tFrobenium, Mevanienses, 
dem sunt ii qui Mevanates 
ne antea memorati , ut recte 
dversum est ab Holstenio , in 
Mg. ga. In MSS. Reg. Goib. 
ChifB. etin edit. Parm. aliis- 
etustis , Mevanionenses, Nos 
tam inscriptiouem sequi non 
umus , qn» exstat apud Grut. 

(83, DBGVRIOjri MBVARIOI.AB. 

rius in Ital. Antiq. iib. II, 
63o. Mevaniolam putat esse 
ea, qui vicus Romanise est, in 
Bedesis amnis. Hard. 
Matilitates, Matilicaoppidum, 
ino, p. 106 , hodieque hujus 
ii«, MateUcaf in Marchia An- 



conitana. In decret. Felicis Pap» , 
pag. a55 , Equitio MatelHcati, H. 

3i. Neqmnum, Apud Gruter.pag. 
196, Dx Sambitibvs. Nbqvihati- 
BvsQTB. A Nare fluvio , quo allui- 
tur , aiterum nomen habet : Nami: 
teste Livio , lib. X , c. 9 et 10. H. 

3 3. Nucerini, Nouxepia coionia 
Ptoiem»o, iib. III , c. i , in 0|am- 
bris : hodie Nocera , inter Asitinm 
et Gamerinum. Hard. 

33. Camelani, Brot. CaMeliani 9 ez 
ed. principe et MSS. Reg. £d. — ^ld 
cognomen Nuceii» alterius fdit, 
qusB FavonisB vicina fuit. Camiliani 
prope Nuceriam fieri mentionein in 
vetere quodam iiutramento, scribit 
Holsten. in Itai. pag. 93. Habd. 

34. Ocriculani, Legendum Ocricu" 
laniy ab Ocricuio Viiumbrorum op- 
pido : cujus meminit et PtoiemsBUS, 
lib. III, cap. I. Dalbg. — £ditio 
Dalecampiana Omcu/ani. Bd. — Sic 
MSS. et Gruter. p. 4aa ; Straboni , 
iib. V, pag. 337, 6xpixXoi. Nunc 
Otricoli, in iimite ducatns Spoleti- 
ni , infra Namiam , ab Otricuio ve- 
tere , ubi Elcciesia S. Victoris , ali- 
quantum dissitum. Habd. . 

35. Ostrani. Oppidum dvrpa Pto- 
lemsBO , in Semnonibus mediterra- 
neum. Nnnc exstantf vestigia sob 
Monte Nuoyo , ad ripam Bfisss fluTii, 
qui juxta Senogaliiam in mare in- 
fluit. Yinc. Mar. Gamareiii, Hist. 
Gall. Senon. lib. II , cap. 4* Hard. 
— Sive ubi Corinaldo est , ut vult 
D'AirviLi.B. £d. 

36. Pitttlani. £t Pitulum ab his 




170 C. PLINII NAT. HIST. 

gentini: Pelestini^', Sentinates^^, Sarsinates^,Spoletini^*', 
Suasam^', Sestinates "^^ Suillates"*^ , Tadinates^, Trdiriar 
tes'^^ Tuficani^^, Tifernates^' cognomine Tiberim^% «t 



diversam, jftm in prima regione 
Yidimus. HeDc ignoratnr omninoy 
haud secus ac Pelestini. H. et £d. 

37. Pelestini, Vet. ap. Dalecamp. 
Pestini, £d. 

3&. Sehtinaies. Frontino , lib. de 
Col. pag. 107 , Sentis oppidum. Apud 
Gruter. pag. 467 , Ordo. et. Plebs. 
SsirTiirATi. 26VY)vaTedv meminit Dio, 
lib. XLVIII, pag* 364. Juxta oppi- 
dum Sasso Ferrato sita fuit, ut vo- 
lunt D*AimLLB et Mannertus. H. 
et£D. 

39. Sarsinates. £lz. Sersinates. £d. 

— Apud Gruter. pag. logi, Sarsi- 
HATivM. lidem Sassinates dicti, apnd 
Martial. lib. III, epig. lyiii, et apnd 
ipsum Gruterum , pag. 3aa, 474» 
933, aliasque. Nnnc etiam Sassina, 
in limite Romaniolse , ad Sapim 
fluroen , Sapio. Hard. 

40. Spoletinit Chiffl. Spolentini. £d. 

— Spoletum , Spoleto. Hard. 

41. Suasani. Ut prius Asirinates, 
pro Asisinates dicti : sic modo Sua- 
rani , in MSS. pro Suasani. Dalec. 
et£lz* Suarrani. Fuit in Senogalliensi 
agro dueatns Urbini. Situm oppidi 
ac yestigia describit accurate Cima- 
rell. lib. II , c. 5. H. — Ad orientem 
oppiduli S. Lorenzo situm fuit^ au- 
otore Mannerto', loco dicto CSetiM/ 
Leone , si audiatur quem seqai yi- 
detur d^Axyille. £0. 

4a« Sestinates. Prope fontes P^ 
sanri fluminis , Monasterium esse 
ait Cluyerius, Ital. lib. H , p. 6a3 , 
cui Sestino nomen. Apud Grater. 
pag. 108 , SESTiifo. Hard. 



43. Suiilates, Nunc Sigiffo^ in H- 
raite MarcbicB Anconitan», baiid 
procul Iguyio. Glnyer. Itirf. lib. II, 
pag. 617. Hard. 

44. Tadinates. Tadinarnm mentio 
apud D. Gregor. refereiMe Holstea. 
in Ital. p. 85. Vestigia inter' Noc&> 
ram et Gualdam , in c6nfinio daca- 
tusSpoIetiniet Marchiss Aaconitaiue 
conspici etiamnum ait. Ha&d* 

45. Trehiates. AboppidoTrebia, 
nnnc 7>m, inter Fulginiiim etSpo- 
letum. Itiner. Hierosoi. Spolelo 
Trefis , xii ; Fu/g^nis , y. Haed. 

46. Tuficani. Ptolemseo , lib. IH , 
cap. I , to^f ixov in Olumbris , pro 
Tc6^ucov. Frontino , pag. 108 , T»* 
ficum oppidum. Fnit , aHcf ore Hol- 
Sten. in Ital. pag. 91, i&ter Mateit- 
cam et Fabrianum, prope AttidiaiHy 
ad amnem Cesena. H. et £d. 

47. Tifernates. Q\6S&et. Tiberma» 
tes. £d. 

48. Tiberini. Sic ap. Chiffl. Dalee. 
et £lz. Tibertini. Vet. ap. Dalec. 
Tiburini, £d. — Hi ab amneTiberi,iflti 
a Metauro fluyio , quem aco^uere , 
nomen sortitisunt.Tifemum Tiberi- 
num : citth di Casteilo : Metaurense, 
S. Angelo in Vado^ in dncatfi Urbi- 
nate. In decretis Hilari PapsB , ptg. 
35o , subscribit LuciferTifomis Me^ 
tauris. Et in decrel^s Syromachi, 
pag. a65 : <rInnocentin8 Direntium 
Tiberinorum : » credo , pro Tife^ 
natium^ Tiberinorttm. PMnius Judior, 
lib. IV, ep. I : « Oppidum est praBdiis 
nostris yicinum. Nomen est Tiferni 
Tiberini. • Hard. 



LIBER III. 17* 

[etaorenses^^ ; Vesionicates ^% Urbanates^' cogno- 
Meuurenses ^" , et alii " Hortenses ^^ : Vettoncnses ", 
nates ^, VivenUni. In hoc sita intericre Feliginates, 3 
i Clusiolum tenuere supra Interamnam : et Sarra- 
, cum oppidis, Acerris \ quae Vatriae cognomi- 
itur , Turocelo , quod Netriolum ^. Item Solinates , 
tes^"*, Fallienates, Apiennates. Interiere et Arienates 
Crinovolo,et Usidicani, et Plangenses, Pisinates^', 
itini. Ameriam suprascriptam Cato ' ante Persei bel- 
^onditam annis dcccclxiv prodidit. 



St aUi Metaurenses» £lz. et 
ietaurenses, Ed. 
^esionieates, Ghiffl. Vesinica" 
iqae omnino igDorantiir. £d. 
Urbanates, Dalec. et Elz. Ur' 
. £d. 

Metattrenses. A Metanro ror- 
rrbinatibus his cognomen : 
^!aslel Durante, Cimarell. lib. 
p. a. Hard. — Aut potias , ut 
[xjus Mannertusque Tolunt 
a, ad Metaumm amnem » 
8 ab Urbino leucis, meridiem 
t occidentem. £d. 
Et alii Hortenses, Elz. et alii : 
\ses, Ed. 

Hortenses, Horum oppidom 
nm, incolis {/r^iVio, ducatus 
nobile. Hahd. 

Fettonenses. Dalec. et £lz. 
tenses. Chiffl. Mettionenses, 
at Brot. Vindenates , ex edi- 
principe et veteribus inscri- 
bus. £d. — ^Antonino, Vetona, 
. p« >a Perusio. Nunc Bettona , 
Asisium. Apud Gruter. pag. 
\. P. Vettowbwsivm. Hard. 
Vindinates, ApudGrUter. pag. 

MyiTicip. GAsyBVTiiroRYiii. 

BHATiyM. y. B. ST.) QyiDQyio , 
krjptnm h«ud -dubie yolnit 



arti fex, yiB. boc est, V iben tanorom 
quos cum Yindenatibus conjun* 
git Plinius. Vibentani enim, pro 
Viyentanis scribi posse censoit. 
Utrique ignorantur. Hard. 

57. Jcerris, DiyerssB sunt Acenr» 
ista ab Aeerris prime regionift« de 
quibus Liyius , lib. XXUI , c. 17; 
et ab Acerris GaliiaB Gisalpin» , de 
quibus Polyb. lib. III , cap. 34 9 
et Stephanus kxi^^tv. fASTO^u too Ilfli- 
^ou xat Tuv AXireov. lllas de quibus 
hic Noster ad austmm Padi sitas 
fuiisse constat,«ed Idcns earum igno- 
ratnr etpariter oranium ciyitatom 
hic a Plinio memoratarum; quod 
quidem minime mirum yideripotest, 
utpote quae ejus sayo jam interie« 
rant. £d. 

58. raaia. Dal. etElz. raffia^ Ed. 
5t). Netrielum, Dtitec, et Elz. 'Fe* 

trioUtm^ £d. 

60. Curiates, Sic ap. €hiM. Dal. 
et Elz. Suriates, Ed. 

61. Pisinates. lideni yidteottir esse 
qnomm oppidum Pitinum yocM 
Ptolemaos, quod hand longe ab 
amne Foglio situm foisse videtor, 
loco non satis certo. £d. 

6a. €ato. Sic Annius quidem Vi- 
terbiensis in fltlsis Excetptia Origi- 



lya C. PLINII NAT. HIST. 

XX. (xv.) Octsiva regio determinatur Arimino, Pado, 
Apemiino. In ora fluvius Crustumium', Ariminum* colo- 
nia cum amnibus^ Arimino et Aprusa. Fluvius hinc Ru- 
bico^, quondam finis^ Italiae. Ab eo Sapis , et Yitis, et 
Anemo : Bavenna Sabinorum^ oppidum, cum amne Be- 
dese^, ab Ancona cv^ m. pass. Nec procul a mari,XJin- 
brorum '"^ Butrium. Intus coloniae : Bononia , Felsina 



num , qu» Catoni adscripsit, pag. 
i4i* Bellum Persei coepit anno 
Urbis condit» 583, ante Ghristnm 
171. Ergo Ameria condita est 
io35 annis ante Christum. Pro 
DCCCCLXir^ ChMel. DCCCCLXIII 
legit. £d. 

XX. I. Cmstumium, Rapax Cru- 
stumium Lucano^ lib. II, v. 406, 
cum oppido cognomine , non pro- 
cul Arimino, inquit Schol. Lucani 
Sulpicius. Nunc Conca dicitur, inter 
Pisaurum (ubi ora lustrandae cap. 
sup. Plinius finem fecit) , et Arimi- 
num,in Adriam labens. Hard. 

^, Ariminum. Nunc Aimini, Grut. 
pag. 481, CoLON. Ahim. Hanc am- 
nes duo alluunt : latere meridiano , 
Ausa : septemtrionali, Marecckia. 
Hic Plinio , Ariminum : ille Aprusa, 
dicti. Yide Raph. Adimari , lib. de 
situ Arimin. pag. 49* Hard. 

S.Amnibus Ariminoj etc. Lego, €un' 
ntbus Arimino etPrusa. Ita MSS. Reg. 
Ambros. et editio princeps. Brot. 

4. Rubico. Magna inter doctos de 
illo flumine in historia tam cele- 
brato orta est controversia , et ad- 
huc «sub judice lis est» , quamquam 
decreto Pap», anno 1756 , flumini 
Lusa adjudicata sit , contra Tulgi 
opinionem, quse in flumine Pisatello 
antiquum Rubiconem vultagnosce- 
re, haud immerito , utRezzonicus 
et nonnulU recentioi^ putant, et 



egregie demonstrat Mannertus, ez 
tabulis Peuting. qu» Rubiconem ab 
Arimino xii m. pass. distare aiunt, 
quod intervallum non multum a 
yero abest, si Rubiconem PisaieUo 
esse confiteamur, multo prolinas 
autem est , si Lusa. £d. 

5. Quondamfinis, Ante diylsioneni 
Italise ab Augusto factam.VideLa- 
can. lib. I , y. ai5. Hard. 

6. Ab eo Sapis. Htec fluyiorum 
nomina : Sapis Caesanam alluit : 
unde Savio , et Rio di Cesena dicitor 
a Baccio, de yinis Ital. lib. V, pag. 
363.yitis t^lBevano:knetno deinde 
sequituTy quem Roneone yocant. £x 
his prioris tantum fluyii mentio in 
yetusto lapide apud Reinesium , p. 

479» IVTER. PoSTEM. SafIS. CtC. H. 

7. Sabinorum. ASabinis conditum. 
Sed prius a Thessalis, ut auctores 
sunt Strabo, lib. V, pag. ai^* et 
Zosim. y, 27. Etiamnunc Ravenna 
dicitur. Hard. et £d. 

8. Bedese. Nnnc Montone yocant: 
Rayennam fere cingit a meridie. H. 

g.CVM, Dal. et Elz. CII M. £d. 

10. Umbrorum. Chifjfl. Umbrorum 
Brutium. £d. — Subintellige oppi- 
dum» abUmbris conditum. Bourptoc 
tr^ i*aouevvvic WXiofxa , Straboni , lib. 
\, p. ai4> et Stephano. Ptolemeo, 
lib. III, cap. I, in Cenomanis, 
male. Juxta S. Alberto situm fuisse 
yidetur, auctore D^AmriLXB : juxta 



LIBER III. 



'73 

ita,quum princeps Etruriae" esset : Brixillum ", Mu- 
\ Parma, Placentia. Oppida : Caesena'^ Clatema, » 
n*^ Clodii, Livii'^, Popilii'^, Truentinorum , Cor- 
• : Faventini'^, Fidentini, Otesini'*, Padinates, Re- 



uoh, auctore Mannerto. H. 
—Bononia. Mela, lib. II, c. 4: 
la etBononiacolonisBRoma- 
. • A quibus deducta colonia 
liyersis temporibus , coUigit 
iusy Ital. lib. I, pag. 383. 
Dionem » lib. L, pag. 4aa. De 
? cognomine Pseudo-CatOy 
srptis, pag. i35. Hodie Boio» 
citur. Hard et Eo. 
Etrurite. Rebus Thuscorum 
ibus, quum uniyersa quoque 
Tjrrrhenia nuncuparetur. H* 
Brixiilum, Malebat Pintian. 
o. Vel Bpi^eXXov , ut Ptolem. 
[ f cap. I , ih Gallia Togata. 
Bresello , ad Padum , in limite 
s Mantuani. Hakd. 
Btudna, Chiffl. Mutina Parva, 
Modena, Colonia Livio , lib. 
X, c. 55 , et Parma quoque : 
I speciatim apud Gruter. in- 
3» pag. 493 , CoL. Iyl. Ayg. 

Placentiam coloniam esse 
. belli secundi Punici anno 
, scribit Ascon. Pedian. ad 
!ic. in Pison. pag. 3. Nomen 
Parma : Placentia incolis ho- 
wenza dicitur. H. et Ed. 
Ceesena, Nunc quoque Cesena^ 
nem Savio, Clatemam prope 
iam, ad Ticum Quadenna qui 
i ejus quodammodo reprs- 
, jam tum D. Ambrosii aBTO 
lis jacuisse, Tidit Hobten. in 
■g. 14. Habd et Ed. 

Porum, Quid Fora essent, 
as^^cap. 5. Fomm porro, ne 
or series elementonim , sin' 



gillatiminhis omnibusrepetendum: 
ut sit Forum Clodii, Forum Liyii, 
Forum Popilii, vel Populi: Forum 
Truentinorum, Forum Comelii. 
Haed. — Forum Clodii hodie Por- 
nocchia esse ait D*AiryiLLK. Ed. 

16« Livii^ etc.Liyii, apud Anton. 
male luiii : nunc ForR^ in Romanio- 
la. Popilii, quatuor a Foro Julio 
mill. pass. PorUmpopoH : s«pius, 
ForRpiecoio^sen Foram Julii minus 
yocitatum. Traentinorum, in yet. 
inscript. apud Grater. pag. 493, 
FoROoRyBiiT. Hodie Beriinoro, haud 
procul Arimino. Haed. 

17. Popilii, Vet. ap. Dal. PompiUi, 

18. Comeiii, Hocloco libriyulgati 
Comeiii , Laccini fere ezhibent , 
Chiffl. Corneiii, Licinii : ged poste- 
riorem yocem , qunm nec uUi eam 
MSS. codices agnoscant , nec oppi- 
do ulli eo nomine Greographoram 
quisquam adjudicet, intrepide in- 
duximus. De Foro Cornelii, quod 
hodie Imoia est, ut recte Clnyerius 
probat , lib. I , pag. 390, yide Pra- 
dentium mpl mfavttv, Hymn. IX, 
in S. Cassianum : « Snlla Forum 
statuit Comelius : hoc Itali nrbem 
yocitant ab ipso conditoris nomi- 
ne. » Hahd. et Ed. 

19. Fapentini, Faenzay in Roma* 
niola. Fidentini 9 a Fidentia , de qua 
Ptolem. lib. III , cap. i, in Togata 
Gallia : ubi nnuc Borgo di S. Donni' 
no, ultra Cremonam , Padumqne, in 
limite ditioiiis Medioknansis , nt 
recteClayer.indicatLI,p. a68. H. 

ao. Otesini, Vetot iDscript. apnd 



174 C. PLINII NAT. HIST. 

gienses*' a Lepido, Solonates", Saltesque'^ Galliani qui 
cognominantur Aquinates : Tanetani *^, Veliates'^ cogno- 
mine Vecteri*^ : Regiates : Urbanates*^. In hoc tractuio- 
terierunt Boii, quorum tribus cxfi fuisse auctor est Cato: 
item Senones, qui ceperant *^ Romam. 
3 (xvi.) Padus e gremio' Vesuli montis, celsissimum in 



Cluyer. libro I, pag. a8a, Reip. 
OrEsiiroRYM. Padinates, ubi nunc 
castellum Bondeno , ad Panari Pa- 
dique confluentes , ut Cluverius 
conjicit, loc. cit. Ha.rd. 

si. Regienses, Regium Lepidum 
colonia dicitur a Ptolem. loc. cit. 
Nomen ab iEmilio Lepido habet : ' 
nunci{«ggio.*inducatu Mutinensi.H. 

13. Sohnates» Grnter. pag. lOpS^ 
SoiX>]rATITM. ABlMnrBNSITM. Haad. 
— Nunc ciua di Sole , aut exactius 
etiam torre di Sole, quse torris So- 
lonsB yeteris locum occupat, iv m. 
pass. supra Forum Livii. £d. 

a3. Saitesgue, Non Saitusque : ut 
prius : neque enim nemorum , sed 
populorum nomina nunc quserun- 
tur. HijLD. — Lego , Saltusque Gal- 
Uani. Ita MSS. Reg. Vatic. Riccar- 
dian. et Medicaei. Nec aliter editio 
princeps. Uli Gallorum Saitus, juxta 
Cl. Rezzonicum tenebant aspera 
Apenninicacumina supra Mutinam, 
Regium et Parmam , ubi adhuc am- 
plissimsB sily». Bbot. 

a4. Tanetani. InMSS.Reg.Chiffl. 
Riecardian. et Medic. Tanmtani. 
Bhot. — ^Dalec. et £lz. Tanetani. £d. 
— Antonino, Tannetum , octavo a 
Parma lapide. Toevyrrov Ptolem. lib. 
III , cap. I, in Togata Gallia. Nunc 
Tenedo.lA.LKO.-^kxkX potius Tenero; 
nam in mappis non reperitur Tane- 
do. £d. 

95. ^eliates. Reotiua iorie legere- 



tur, «Veliales, cognomine Teteri 
Regiates: ** id enim ordolitterarum 
exigit , ne interturbetur. Hxao. — 
Beue Cl. Rezzonicus Feimates , ex 
tabula Trajana, de qua jam dixi 
supra. Bbot. — Haud longe aPla- 
centia , austrum vemis , ad fluyiuin 
Nura, reperitur yicuA FiUoe , qDem 
Veiiae , seu VelieisB locum occopare 
putat Maiinertus. £d. 

a6. Vecieri^ Regiates. Lego,iv- 
teriReginates. BeoeCI. Rezzomcos. 
Ibi adbuc Terra, e case di monU 
Regio ; et parum distans amnicubis 
Regius. Bbot. — Pinet. Fegiates,^. 

37. Urbanates. Sic ap. CiiifHet. 
Dalec. et £ilz. Umbrtutates , qiue 
posterior lectio GeleDio plaoebat , 
non oblito Urbinates in yi regiooe 
recenseri. EId. — Umbranates. MS. 
Barberin. et Cl. Rezzonicus. Nunc 
citth ^Ombria : ubi multa adhnc 
manent antiquitatis yestigia. Bbot. 

^S.CeperaritRonf^.BreuMiO duce. 
Vide Liv. lib. V, cap. 34 et 35; Po- 
lyb. lib. II, pag. i5o; Paal. Diac. 
rerum Longobard. lib. XI, c. 34. 
Id vero contigit anAo Urbis 364 » 
XIV kal. sextiles, ut ait Tacitus, 
Axmal. lib. XV, cap. 4i- De Boio- 
rum excidio , vide Polyb. libro II. 
De Seaonum clade, Florum , lib. Jl, 
cap. i3. Hard. 

I. E gremio Vestili. Mo^te Fiso, 
in Sabaudia. Haec verbis totid^in 
Martianus , lib. VI , c^p. de Iialia > 



LIBER IIL 175 

cacumen' Alpium elati, finibus Ligurum Yagieniiorum ^ , 
visendo^ fonte profluens, condensque sese cuniculo, et in 
Forovibiensium^ agro iterum exoriens, nulli amnium cla- 
ritate inferior : Graecis dictus Eridanus, ac poena Phae- 
thontis illustratus : augetur ad Canis ortus^ liquatis nivi- 
bus : agris^ quamvis torrentior,nihil tamen ex raptasibi 
vindicans ; atque ubi liquit agros , ubertate largior : tre- 
centis M. pass. a fonte addens meatu duodenonaginta; 
nec amnes tantum Apenninos Alpinosque navigabiles ca- 
piens,.sed lacus quoque immensos in eum sese exoneran- 
tes, omni numero xxx^ flumina in mare Adriaticum de* 
fert. Celeberrima ex iis, Apennini latere jactum Tana- 4 
rum": Trebiam" Placentinum : Tarum", Inciam, Ga- 



pag. ao5 f et Mela , lib. II , c. 4* H. 
a. Caaunen Alpium. Ita MSS. et 
Mardaiiiis. Deest in Dalec. tox AU 
gHum. Hoc esty qui pluriinum ioter 
Aipino* montes assurgat. H. et EId. 

3. FagienMorum. Vet. ap. Dalec. 
GabiennorumJDe his egimus c.7. £1d. 

4. Fisendo fonte. Singulari , mi- 
rabiliy conspicuo : quoniam vide- 
licet mediis diebus aestiyis yelut in- 
terquiesoens semper aret , ut dictum 
est lib. II, cap. 106. Sic idem Pli- 
nins , lib. II , c. 44 » upopam dixit 
crista visendum plicatili. Hard. 

5. Forovibiensium, In parte Vibiani 
agrif inqoit Martianns , quod idem 
est. De Foro Vibii , cap. seq. ILlrd. 

6. Gneds, Vet. !ip. Dalec. a Gras' 
cis, Ed. 

7. Ortus. ChifE. Ortum. £d. 

8. Agris fuamvis torrentior, nil ta- 
. men ex rapto sibi vindicans. Ita re- 
^stitaimos ex MSS. codd. Reg. i, a, 
Colb. I, a , 3, Chiffl. Paris. In U- 
bris edjtis perperam , « agris quam 
nayigiis torrentior. » Salm. in 5oIin. 
pag. 84 1 « nil tamen ex rapto adju- 



dicans. » Frustra. Mox vero ubi le- 
gitnr, « atqne ubi liquit agros , » ex 
eorumdem MSS. fide delenda vox 
ea agros yidetur, ceu spurta , a aa- 
perioribus agris mutuanda. Propo- 
nit Pintianus «atque*abi liquitnr 
nix. » Quamvis auctus , inquit , in 
adliacentes agros Padus irruat , fe- 
cundiores illos reddit humectando . 
et ubertatem eis largiendo : non 
exhauriendo yastat , aut depopula- 
tur.HARD. 

9. XXX flumina. Martianus, loc. 
cit. et Soliuus, cap. 11, pag. 4. Al 
XL hodie Geographi numerant, 
quorum XV l«va recipit ripa, re- 
liqua dextera. Ha&d. 

10. Tanarum. Etiamnunc Tanaro. 
In Padum influit ex adverso oppidi 
Cambio, tribus infra Alexandriam 
leucis. £d. 

I i.Trebiam Placent. Trebia , clade 
Romanorum inslgnis, Piacentinos 
irrigat campos , unde ei legitimum 
Placentini cognomen. Vulgo Treb^ 
bia. Haed. 

is. Tarum, Inciam , etc. Sic cnm 



176 C. PLINII NAT. HIST. 

bellum,Scultennam*\Rhenum'^: Alpiumvero Sturam'^, 
Orgum , Durias ' duas , Sessiten*^ , Ticinum '*, Lambrum, 
Adduam , Ollium '^, Mincium. Nec alius amnium tam brevi 
spatio majoris incrementi est. Urgetur quippe aquarum 
mole, et in profundum agitur , gravis terrae , quamquam''' 
deductus in flumina et fossas inter Bavennam Altinumque 
per cxx" M. pass. tamen qua^' largius vomit, septem 
maria dictus facere. 

Broterio legimus ex MSS. Reg. i et 
s ; qaamvis Tarum , Niciam servet 
Harduinus. Tarus, hodie Taro per 
agrum Parmensem decurrit.Inciam 
nunc Enza siye Lenza yocant accoIsB 
Brixellenses ; Gabelium , la Seechiay 
Mantuani , quorum in agro ex ad- 
yerso Mincii confluentis in Padum 
delabitur. E^. 

i3. Scultennam, EIz. Sultennam, 
Hodie Panaro dicitur a Ferrariensi- 
bus, quorum in extrema ditione 
Padum subit. Ed. 

14. Bhenum, Elz. Renum, Ed. — 
Hunc Silius lib. VIII , non Rbenum 
absolute , sed parvum Rhenum ap- 
peliayit, ut a Germanico eum Rbe- 
no distingueret : Parvique Bononia 
iUienif inquit : nam Bononiam Rbe- 
nus prsfluit, quem accols Reno 
Tocitant. Ha&d. 

i5. Sturam , etc. Sic MSS. proxi- 
me laudati. Libri yulgati mendose 
Morgum, Ennodius in carmine quo 
iter per Cottias Alpes describit : 
« Duria nam , Sessis , torrens yei 
Stnra, yel Orgus.» Stura nomen 
hodieqne retinet , baud procul Au- 
gusta Taurinorum. Orgum Orco 
Tocant accolsB. Ha^d. 

16. Durias duas, Ita libri omnes : 
etsi ex Grammaticorum legibus 
iiuos rectius yideatur. Duria minor 
Doria riparia Taurinensem agrum : 
major, Doria Bahea, Montisferrati 



partem alluit, qucB Boream spectat. 
Hard. et Ed. 

17. Sessiten, Qui Sessis Ennodio 
dicitur : Vercellensibus accoIis,/a 
Sesia. Hard. 

iS,Ticintun,Tesino, Papiam aUoit, 
Pavie , cui et suum nomen imper- 
tit. Lambrum Lambro yocant, et 
fiume di Marignano : inter Tidnoni 
et Placentiam : mox Addua , hodie 
Adda , supra Gremonam , Pado ex- 
cipitur : Ollius, Oglio, inter Gre- 
roonam et Mantuam. Hanc dentqne 
Mincius alluit, Menzo, XJiyosnm 
Lambrum y CKruIeum Adduam , pi- 
grum Mincium appellat Sidonins, 
lib. I, epist. y. De amne Addna 
multa Gassiodorns pereleganter , 
lib. XI, epist. xiy. Hard. 

19. OUium, Dalecamp. et EIz. 
Oiium. Ed. 

so. Quamquam deductus, Elz.* <&'- 
ductus, Ed. — Diyisus , distractnsque 
plurimisy inquit, manu factis fossis 
fluminibusque ,' inter Altinixm et 
Rayennam , cxx m. passuum spatio 
Padus attenuatur exhauriturque: ni- 
bilominus qua parte majorem eyomit 
yim aquarum , non stagna sive pa- 
ludes , sed maria septem facere di- 
citur. Hard. 

ai. Per CXX, Deest ap. Dalec. et 
EIz. yox/>er. Ed. 

sa. Qua, Sic ap. Chiffl. Dalec. 
quia, £d. 



LIBER III. 177 

sta' fossa Bavennam trahitur, ubi Padusa ' yoca- 5 
ndam Messanicus appellatus. Proximum"^ inde 
lagnitudinem portushabet, qui Vatreni dicitur, 
idius^ Cssar e Britannia triumphans, praegrandi 
verius quam nave intravit Adriam '. Hoc ante 
n ostium dictum est , aUis Spineticum j ab urbe 
uae fuit^ juxta praevalens , ut Delphicis " creditum 
uris, condita a Diomede. Auget ibi Padum Va- 
amnis, ex ForocorneHensi agro. 
num inde ostium Caprasiae^ dein Sagis : dein 6 



ta fossa. Lego , Augusta 
5 MSS. Reg. I » a. Sic 
se einendandum recte 
]!luTerias et Cl. Rezzoni- 
— Male, ut puto , Angusta 
linus. £d. 

Padusa, Virgil. ^neid. 
'ers. 4^7 • •• Piscosove 
assB. » Quem in locum 
Padusa , inquit , pars est 

quibusdam locis facit 
quse plena est cygno- 
i hujus intellectus est; 

parte, qua Ravennam 
tur , Padusam vocari , 
tiam ibi Messanicum ap- 
[ard. 

dam Messanicus. Nunc 
iro. Brot. 

num inde. Padusse , sen 
n , nunc Porto di Prima- 

''atreni. Ab amne Vatre- 
o mox, in Padum in- 

RD. 

'us. Anno U. C. 797 , C. 
r. Statilio coss. Dio , lib. 
180. Hard. 

im. Mare Adriaticum. 
ib. I , ode XXXIII : « Fre- 
.drisB. » Hard. 



8. Spineticum. Vet. ap. Dalec. 
Spireticum, Ed. 

9. Quce fuit. Interiisse jam seyo 
suo significat. Ab ea ostium Siriv^Ta 
vocat Dionys. lib. I, p. i5. Hard. 
— Hsc lectio , quam sensu carere 
ait Lsetius , explosa est ap. £lz. 
repositumque est ex Chiffl. «qusB 
fuit juxta Prsevalens ; Delphieis (at 
creditum est) thesauris, condita a 
Diomede. » £d. 

10. Vt Delphicis. Spinetarum 
thesaurum Delphis ostendi solitnm 
auctor est Strabo, lib. Y, p. az4. 
Oppidum a Diomede conditum , 
Pseudo-Cato in £xcerpt. Orig. p. 
i35. Hard. 

1 1 . Vatrenus. Idem Satemus to- 
citatus , modo Santerno, qui forum 
Comelii alluit , hodie , ut diximus*, 
Imolai Martialis, lib. III, Epigr. 67, 
de pigris nautis : « Qessatis, pueri, 
nihilque mostis, Vatreno, Erida- 
noque pigriores, Qaoram per vada 
tarda navigantes, etc.> Hard. 

I. Caprasice. Caprasise, et Sa- 
gis, quse Padi ostia fuel^unt, nunc 
obscurior ihy^tigatio est, locoram 
facie immutata stagnis Comaclen- 
sibus, Stagni di Comacchio, Superest 
majus ibi ostium unum, quod ho- 

12 



■4 



176 C. PLINII NAT. HIST. 

bellum,Scultennam*', Rhenum'^: Alpiumvero Sturam'^ 
Orgum , Durias ' duas , Sessiten*^ , Ticinum '*, Lambrum, 
Adduam, OUium '^, Mincium. Nec alius amnium tambrevi 
spatio majoris incrementi est. Urgetur quippe aquanmi 
mole, et in profundum agitur , gravis terrae , quamquam*'' 
deductus in flumina et fossas inter Bavennam Altinumque 
per cxx^' M. pass. tamen qua" largius vomit, septem 
maria dictus facere. 



Broterio legimus ex MSS. Reg. i et 
a ; qaamvis Tarum , Niciam seryet 
Harduinus. Tarus, hodie Taro per 
agrum Parmensem decurrit.Inciam 
nunc Enza siye Lenta yocant accolas 
Brixellenses ; Gabellum , la Seechia^ 
Mantuani , quorum in agro ex ad- 
verso Mincii confluentb in Padum 
delabitur. Ed. 

i3. Scuhennam, EIz. Sultennam, 
Hodie Panaro dicitur a Ferrariensi- 
bus, quorum in extrema ditione 
Padum subit. Ed. 

14. Rhenum, Elz. Renum. Ed. — 
Hunc Silius lib. VIII , non Rbenum 
absolute » sed parvum Rhenum ap- 
peUayit, ut a Germanico eum Rhe- 
no distingueret : Parvique Bononia 
Rkeni, inquit : nam Bononiam Rhe- 
nus prsfluit, quem accolas Reno 
Tocitant. Ha&d. 

i5. Sturam , etc. Sic MSS. proxi- 
me laudati. Libri vulgati mendose 
Morgum, Ennodius in carmine quo 
iter per Gottias Alpes describit : 
•c Duria nam » Sessis » torrens Tel 
Stnra, yel Orgus.» Stura nomen 
hodieqne retinet , haud procul Au- 
gusta Taurinorum. Orgum Orco 
Tocant accol». Ha^d. 

16. Durias duas, Ita libri omnes : 
etsi ex Grammaticorum legibus 
duos rectius Tideatur. Duria minor 
Doria riparia Taurinensem agrum : 
major» Doria BaUea, Montisferrati 



partem alluit, ques Boream ipectat. 
Hard. et Ed. 

17. Sessieen, Qui Sessis Ennodio 
dicitur : Vercellensibus accoIis,/a 
Sesia. Hard. 

iS, Ticinum,Tesino, Papiam alliitt, 
Payie, cui et suum nomen imper- 
tit. Lambrum Lambro Tocant, et 
fiume di Marignano : inter Tidniun 
et Placentiam : mox Addna , hodie 
Adda , iupra Cremonam , Pado ex- 
cipitur : OUiuSy Oglio, inter Cre- 
roonam et Mantuam. Hanc deniqne 
Mincius alluit, Menzo, XJlTOsnm 
Lambrum , CKruIeum Adduam , pi- 
grum Mincium appeilat Sidonins, 
lib. 1, epist. T. De amne Addna 
multa Gassiodoms pereleganter , 
lib. XI, epist. xit. Habd. 

19. Ollium, Dalecamp. et EIz. 
Olium, Ed. 

ao. Quamquam dedudus» Elz'.* di- 
ductus, Ed. — DiTisus , distractnsque 
plurimisy inquit, manu factis fossis 
fluminibusque,* inter Altinfxm et 
RaTennam , cxx bi. passuum spatio 
Padus attenuaturexhanriturque: ni- 
hilominus qna parte majorem eTomit 
Tim aquarum , non stagna siTe pa- 
ludes , sed maria septem facere di- 
citur. Hard. 

ai. Per CXX. Deest ap. Dalec. et 
EIz. Tox/yer. Ed. 

33. Qua. Sic ap. Ghiffl. Dalec. 
quia, £d. 



LIBER III. 177 

ista' fossa Bavennain trahitur, ubi Padusa ' yoca- 5 
ondam Messanicus appellatus. Proximum'^ inde 
magnitudinem portushabet, qui Vatreni dicitur, 
udius^ Cssar e Britannia triumphans, praegrandi 
lo verius quam nave intravit Adriam ^. Hoc ante 
im ostium dictum est , aliis Spineticum , ab urbe 
[juae fuit^ juxta praevalens , ut Delphicis " creditum 
auris, condita a Diomede. Auget ibi Padum Va- 
' amnis, ex Forocorneliensi agro. 
imum inde ostium Caprasiae\ dein Sagis : dein 6 



tsta fossa. Lego , Augusta 
le MSS. Reg. i » a. Sic 
*S8e einendandum recte 
<^luTerius et Cl. Rezzoni- 
. — Male, ut puto , Angusta 
luinus. Ed. 

Padusa. Yirgil. ^neid. 
▼ers. 4^7 ' « Piscosove 
dusse. » Quem in locum 
K Padusa , inquit , pars est 
BB quibusdam locis facit 

quse plena est cygno- 
ci hujus intellectus est; 
1 parte, qua Ravennam 
litur , Padusam vocari , 
etiam ibi Messanicum ap- 
Hard. 

mdam Messanicus. Nunc 
laro. Brot. 

imum inde. Padusse , sen 
im , nunc Porto di Prima- 

Vatreni, Ab amne Vatre- 
ao mox, in Padum in- 

ARD. 

Hus. Anno U. C. 797, C. 
, T. Statilio coss. Dio , lib. 
680. Hard. 

iam. Mare Adriaticum. 
. lib. 1 , ode XXXIII : « Fre- 
AdrisB. » Hard. 



8. Spineticum. Vet. ap. Dalec. 
Spireticum. Ed. 

9. Quat fuit. Interiisse jam seyo 
suo significat. Ab ea ostium Sirtv^ra 
▼ocat Dionys. lib. I, p. i5. Hard. 
— Haec lectio , quam sensa carere 
ait Lsetius , explosa est ap. Elz. 
repositumque est ex Chiffl. «qusB 
fuit juxta Praevalens / Delphieis (ut 
creditum est) thesauris, condita a 
Diomede. » Ed. 

10. Vt Delphicis. Spinetarum 
thesaurum Delphis ostendi solitum 
auctor est Strabo, lib. Y, p. si^. 
Oppidum a Diomede conditum , 
Pseudo-Cato in Excerpt. Orig. p. 
i35. Hard. 

1 1 . Vatrenus. Idem Satemus yo- 
citatus , modo Santemo, qui forum 
Cornelii alluit , hodie , ut diximus*, 
Imolai Martialis, lib. III, Epigr. 67, 
de pigris nautis : « Qessatis, pueri , 
nihilque mostis, Vatreno, Erida- 
noquepigriores, Qaorum per yada 
tarda nayigantes, etc.> Hard. 

I. Caprasice. Caprasise, et Sa- 
gis, quae Padi ostia fueliint, nunc 
obscurior ihyestigatio est, locorum 
facie immutata stagnis Comaclen- 
sibus, Stagni dl Comacchio. Superest 
majus ibi dstium unum, quod ho- 



12 



178 C. PLINII NAT. HIST. 

Volane\quod ante Olane vocabatur. Omnia ea flumina, 
fossasque , primi a Sagi fecere Thusci : egesto amnis im- 
petu per transyersum in Atrianorum paludes , quse septem 
maria appellantur , nobili portu oppidi Thuscorum Atrie^, 
a quo Atriaticum mare ante appellabatur, quod nnnc 
Adriaticum. 

Inde ostia^plena:Carbonaria,ac fossiones' Philistinae, 
quod alii Tartarum vocant : omnia ex Philistinae fosss 
abundatione nascentia"* : accedentibus Athesi^ ex Tri- 
dentinis Alpibus, et Togisono' ex Patavinorum agris. 
Pars eorum et proximum portum fecit Brundulum , sicut 
Edronem^ Medoaci" duo, ac Fossa Clodia. His se Padus 



die Porto di Magnavacca nominant: 
quod sive Caprasias , sive Sagin , 
possis interpretari , Hard. 

a. Volane. Ghiffl. Alana, £d. 
— Ab oppido, quod huic Eridani 
alveo impositum est, hodieque ei 
ostio nomen , Porto di P^olana : amni 
ipsi , a Ferraria usque ad ostium , 
/7 Po di yolana, Hard. 

3. A Sagi, Chiffl. Asagi. Ed. — 
Ita libri omnes. Oppidi id nomen 
Tidetur fuisse de cpio Pseudo-Cato 
in Excerpt. Orig. p. i36 : « post 
Padi ostia Ravenna... Interiit Saga, 
oppidumEtruscorum : ubi et Atria, 
a quo mare Atriaticnm , quod nunc 
Adriaticum.B Hard. 

4- Atrice, Longe hsec diversa 
ab Adria colonia quintae regiouis , 
sive Piceniy de qua, cap. 18. Re- 
tinet..nomen Adria tenue magns 
urbif vestigiam : episcopali tamen 
titulo npbHe., inter Padi et Athesis 

OStia.HA.RD. 

I. Inde (ostia. Qu» magis in Bo- 
ream vergunt. Hard. — Bene MSS. 
Ambrosian. et editio princeps : «ofl- 
tia plena Carbonaria. » Ostia illa 



sunt Po di Ariano^ Porto Goro^ et 
Bocca del Camello. Brot. 

a. Fossiones Philistina. Fossio- 
nes illae PhillstinaB , ut et Phiiistina 
fossa nomen trahunt a PhilistsBis, 
qui eas regiones tenuere. Niinc 
Bocca detia Gnoca; Bocca deiU 
Scovetta^ Busa delle Tole^ Shoeco 
deir ^sinino, etc. Brot. 

3. Tartarum. Elz. Tartharum, 
Hodieque Tartaro. Meminit fanjiK 
Tacitus, Histor. lib. III, cap. 9. £d. 

4. Nascentia. Vet. ap. Dalec. 
enascentia. Ed. 

S.Athesi. MSS. Reg. editiopriD- 
ceps et Cl. Rezzonicus, Atesi, Hodie 
Adige, Brot. 

6. Tridentinis. Efiedem RhaBtics 
appellantur , a capite RhsBtisB Tri- 
dento. Comitatum Tirolensera a 
Venetis , ab Insubribus RhsBtos dis- 
terminant. Hard. 

7. Togisono. Vet. ap. Dalcci^i- 
gisono, Hodie Bacchiglione, £d. 

8. Brundulum, Nonc quoque 
Brondolo. Hard. 

9. Edronem, Nunc Chioggia. JH. 

10. Medoaci duo, MSS. Reg. editio 



LIBER III. 179 

st, ac per hsec efFunditur : plerisque, ut in iEgypto 
;, quod vocant Delta, triquetram figuram inter Alpes 
5 oram maris facere proditus , stad. duum m. circuitu. 
^ a Graecis Italiae rationem" mutuari. Metrodorus*' 
\n Scepsius dicit, quoniam circa fontem arbormulta 
icea, quales' gallice vocentur Padi, hoc nomen 
pisse. Ligurum quidem lingua amnem ipsum Bodin^ 
'^ vocari, quod significet fundo carentem. Cui argu- 
to.adest oppidum juxta Industria' , vetusto nomine 
ncomagum, ubi praecipua altitudo' incipit. 
.XI. (xvii.) Transpadana appellatur ab eo regio unde- 
i', tota in mediterraneo , cui maria cuncta fructuoso 
j * important. Oppida : Vibi forum, Segusio . Coloniae 



8 



eps et Cl. Rezzonicus, Me^ 
duo, BaoT. — Brenta et Bren- 
accol» Yocant. Fossa Clodia 
lii esse -videtur, quam nunc 
Qi Paltanam appellant. Haro. 
. Rationem, Proponebat Dalec. 
iionem. "Ed. 

, Metrodorus, £t Pseudo-Cato 
cerpt. Orig. pag. i35 et i36. 
^er, Exercit. 37, pag. i54) ab 
'um Toce Padp qus campum 
icety Padum appellatum esse 
lenagius in Origin. Ital. pag. 
a graca Toce BaOo; , qu» pro- 
un sonat, Padi nuncupationem 
at. Hard. 

. QuaJLes accepisse, Dalec. et 

m qusB pades gallice -vocetur , 
m hoc nomen accepisse. ».£d. 
.. Bodincum, Malebat Dalec. 
igum. Polybius, lib. II, ab ac- 
ait Bo^Eyxov vocari. Nic. Cho- 
lib. II Hist. Delphin. pag. 94« 
oculam Incj sine; Bod (imde 
s etiamnom le Bout ) finem , 
amyfti^veextremiHn si^uficare: 



Bodincum proinde, Yoce ex utra- 
que conflata^ fundo carentem so- 
nare. Ha,bd. 

1 5. Industria» Casal , de quo cap. 
7 , in regione Italia nona. Hard. 

16. j4ltitudo, Padi fluminis. H. 
XXI. I. Undecima. Yet. ap. Da- 

lec. nona, £d. 

2. Fructuoso alveo. Bene MSS. 
Reg» I f Ambrosian. et Cl. Rezzo- 
nicuSy /ructuoso alveo importat. Nec 
aliter Plinius, lib. XIX, cap. i : 
« Ignoscat tamen aliquis iEgypto 
serenti ut ArabisB Indisque merces 
importet. » Padus autem maria 
cuncta seu cunctas maris opes trans- 
padansB regioni importabat. Baor. 
— Placebat et Lsetio ea lectio , 
quam forsan et ego mallem, quam- 
yis cum Hard. legamus important. 

3. Fibiforum. Bene MSS. Reg. z 
et editio princeps, yibiforum, Bbot. 
— • Yet. ap. Dalec. Bivifonm. Ho- 
die Castelfiore in Taurinorum fini- 
bus, si audiantur Harduin. et d^Ak- 
Tii.ijft ; Revello , si Broterius : situm 




i8o C. PLINII NAT. HIST. 

ab Alpium radicibus , Augusta Taurinorum , antiqua li- 
gurum stirpe, inde navigabili Pado. Dein Salassorum' 
Augusta Praetoria, juxta geminas Alpium fores , Graias' 
atque Poeninas. His Poenos'°, Graiis Herculem transisse 
memorant. Oppidum Eporedia ", Sibyllinis" a populo 



ignorari merito coufitetur Manner- 
tus. Ed. 

4. Segusio, Nunc Susa^ in Gallis 
Italiaeque confinio. £d. 

5 . Augusta TaurLn, Nummus Ne- 
ronis in Thes. Goltzii, pag. a40y 
CoL. ivL. TA.VRIHOH. Hodie 7V- 
rino incolis. Hard. 

6. Inde navtgabili Pado, ChiflB. 
« inde navigabili Pado, antiquaLi- 
gurum stirpe. » Ed. 

7. Salassorum. Vet. ap. Dalec. 
Salanorum. SoXaaatcdv Auyou^-aHpai- 
T(i)pia xoX(i)vta, apud Ptolem.hb. lU, 
cap. I , et in nummo Tiberii apud 
Goltz. pag. 237. Augusta^ quod 
jussu et auspiciis Augusti condita. 
PraBtoria, quod Praetorianorum co- 
lonia eo deducta , anno U. C. 729. 
Vide Dionem, lib. LIII, pag. 5 14. 
Nomen antiquum retinet, Aosta et 
Augosta, Italis : nobis Aouste, H. 

8. Fores. Sic ap. Chiffl. Dalec. 
•ct Elz. Fauces, Ed. 

9. GraiaSf etc. Bene MSS. Reg. 
Ambrosian. et Cl. Rezzonicus, 
« Graias atque Peninas. » BaoT. — 
Plura videas insequenti nota. £d. 
• — Graiarum Alpium tractnsa monte 
Ceniso , hoc est , ab Alpibus Cot- 
tiis usque ad Poeninaspertinet, quas 
vulgo vocant , Monte di S. Bernardo 
maggiore, Galli, le grand St. Ber- 
itard. Hard. 

10.. His Pcenos, Unde fortean Al- 
pibus nomen. Nam Ptolemsus • lib. 
II, eap. 12, Ta; notvac vocat. £t 



apud Grnter. pag. 876 , Yallis. 
PoBKiK. Negat tamen Livios , lib. 
XXI , cap. 3S , a transita Hanni- 
balis Poeni Alpes dictas esse Poeal- 
nas : sed Penninas potius- ab eo 
quem summo sacrato yertice Pen- 
niiium montani appellabant. Inscri* 
ptionem refert Sponius , lib. de 
ignotis Diis, pag. ai. Dbo. Piuriiro. 
Penninus itaque vertlcem montis 
sonat , ut hodieque apud Aremori* 
cos GallisB popnlos , Pen capnt et 
vertex est. Quid quod nihil de P(e- 
norum transitu Plinius asseverat, 
sed vulgarem solum famam refert: 
nec obscure innuit, sibi esse in- 
compertum , quos fama illa Poenos 
intelligat : num Hannibalem cnm 
suo exercitu , num vero Hasdruba- 
lem , qui duodecin^ post annis ez 
Hispania in Italiam venit. Dlac 
transisse Hannibalem , ubi nunc 
est Pignerolium oppidum, pntat 
Nic. Chorier, lib. III, pag. i0, 
Eruditam de eo argumento con- 
certationem habet Honor. Bouche, 
lib. I, cap. 4» P* 396, etc. Hard. 
— Nostrum quoque videas de Al- 
pibus ab Hannibale superatis ex- 
cursum , auctore Ph. Db LiLBBirAU- 
DiJkRE, in IV Livii nostri tomo.ED. 

11. Eporedia. ino^i^icL Ptole- 
mseo, in Salassis, lib. m , cap. i. 
Nunc Lamporeggio , et Ivrea , et /a- 
vrea , ad Duriam majorem. Habd. 

12. Sibyllinis... jussis. Dalec. et 
Elz. ■ Sibyllinis libris a popalo 



LIBER III. i8r 

no conditum jussis. Eporedias' Galli bonos equorum 
tores vocant. Vercellae Libicorum '^ ex Sallyis ortae , 
ria' exVertacomacoris, Vocontiorum* hodiequepa- 
lon (ut Cato'' existimat) Ligurum : ex quibus '* Levi et 
ci condidere Ticinum '^, non procul a Pado : sicut Boii 
Alpes provecti , Laudem Pompeiam ^\ Insubres 
olanum". Orobiorum stirpisesse, Comum^^, atque 
3mum, et Licini^^ forum, et aliquot circa populos au- 
est Cato : sed originem gentis ignorare se fatetur, 
i docet Cornelius Alexander ortam a Graecia , inter- 
tioue etiam nominis , vitam *"* in montibus degenti- 



condi jussum. » Chiffl. 
llinis... condituni. Jussisse 
dicas. » £d. 

Eporedias, Dalec. et Elz. 
^icas, Vet. ap. Dalec. Ipore- 
Llii ap. IjddXiam ^Puredias. Ed. 

Libicorum. Yet. ap. Dalec. 
rum, Ed. — Libicorum gen- 
quit, quse ex Salluviis ortum 
, caput Vercell» fuit. Nunc 
e f^ercelli incolis, nobis ^cr- 

1 Sessim, tcI Sessiten amnem. 
. apnd Ptolem. lib. III, c. i, 
lomen. De SaUuviis diximus 
. Ha,rd. 

Nowria, Ptolemaeo Nouapia, 
nbribus. Hodie Novara^ in 
1 Mediolanensi. Hard. 

Vocontiorum, De his egimus 
. Horum pars quaedam Ver- 
icori fuere : cujus nominis 
um in eo agro servari , qui 

Vercors appellatur in Del- 
u , auctor est Nic. Ghorier , 

pag. 1 1 . Hard. 

Non ut Cato, Vide Pseudo- 
*m, in Excerpt. Orig. pag. 
Ia,rd. 

Ex quibus Levif etc. — MS« 



Reg. I, LcBvi, Brot. — Ex quibus, 
£x Liguribus. liy. lib.V, c. 35, et 
lib. XXXIII, c. S^y antiquam gen- 
tem Lsevos Ligures vocat, incolen- 
tes circa Ticinum amnem. Hard. 

19. Ticinum, Pavie, Hard. 

ao. Trans Alpes provecti, Lego 
transalpibus profecti, Ita MSS. Reg. 
I et 3, editio princeps. Male iu 
recentioribus emei^datum , trans 
Alpes provecti, Brot. — Elz. traxis 
Alpes profecti, Ed. 

ai. Laudem. Ad ripam Adduse 
fluminis, Lodi ^ vel potius, Lodi 
f^ecchio y vicus a Lodi dissitus 1 11 
milL pass. occidentem versus. £d. 

2 2. Mediolanum, Milano incolis, 
Gallis, Milan, Mediolanium habent 
inscriptiones veteres apud Mat- 
tinm, lib. HI Opinion. p. i6a. H. 

a3. Comum, etc. IUud Como^ 
istud Bergamo. Hard. 

24* Et Licini forum. MSS. Reg. 

I, a, et editio princeps, et Licmi' 

forum. Brot. — Siclegiturap.Dalec. 

et Elz. Situs omnino' ignoratur. £d. 

3 5. Vitam in mont. A vocibus 
Grsecis opo; et ^\o^ * Tropa rb tov 
^iov Ih ^pE9t. Hard. 

3 




i8a 



C. PLINII NAT. HIST. 



bus. In hoc situ interiit oppidum Orobiorum Barra, unde 
Bergomates Cato dixitortos, etiamnum prodente se altius 
quam fortunatius situm'^. Interiere et Caturiges'^ Insu- 
brum exsules, etSpina supra^^ dicta. Item Melpum opu- 
lentia praecipuum, quod ab Insubribus, et Boiis, et Se- 
nonibus deletumesseeodie, quo Camillus '"Veiosceperit, 
Nepos Comelius tradidit. 

XXII. (xYiii.) Sequitur decima regio Italise, Adriatico' 
mari apposita : cujus Yenetia : fluvius Silis' ex montibus 
Tarvisanis . Oppidum Altinum ^ , flumen Liquentia ex 



36. Altim quam. Quoniam id 
oppidum Barra appellatum, in editi 
montis Tertice olim conditum y Ca- 
touis autem aetate jam deficiens at- 
qne caducum , et paulo post fun- 
ditus interiturum fuit : vere is in 
historiis suis 9 altius quam fortu- 
natius situm prodidit. Hard. 

27. Situm. Dalec. et Elz. sitos. 
Rd. — in ChifH. et yetustis co- 
dicibus situm , non sitos : ut oppi- 
dum Orobiorum respiciat potiusy 
quam Bergomates. Dalec. 

28. Caturiges, Vet. ap. Dalec. 
Caturgi. Hos d^aitville a Gallise 
Caturigibus ortos putat , qui inter 
Ebrodunum, Embruu, etVapincum, 
Gap, in ea Gaili» provincia quse 
nobis dicitur departementdes Hautes^ 
Alpes^ loco hodie dicto Chorges^ 
habitaverunt,et fortassecumBello- 
veso in Italiam transierunt. Vid. 
inf. cap. 33. not. s3. £d. 

Tk^.Supra dicta. Sup. cap. Hard. 

3o. Camillus. De Yeiis a Camillo 
dictatore expugnatis, vide Liv. lib. 
V, cap. 31. Ed. 

XXII. i.Adriaticomariapposita: 
cujus Venetia ^ flunus Silis , etc. Sic 
libri onmes MSS. editique ante 
Hermolaum , qui omnium codicum 



fide spreta legit, mariapposita: fV 
netia, cujus fluvius ^ etc praepostere 
scilicet translata Venetia. Secm 
enim Yenetia tantum hac dedma 
regione continebitur : id quod fal- 
sum esse constat , ex Camorom et 
lapydum regionibus, extra Vene- 
tiam quidem sitis , ▼erumtamen 
huic decima regiont ItalisB mox at- 
tribntis. Venetia autem non est hoc 
loco nomen urbis Venetiamm , sed 
provinciae nomen est , qa» olim in 
superiorem et inferiorem divide- 
batur : ex utraque autem postea 
confluentes populi , prSBcipue ex 
Patavio , Aquileia , Altino , urbem 
cognominem condidere^ yenezU. 
Gallis yenise. Hard. 

3. SUis. Sile, Tarvisinm alloit, 
Trevigio , Gallis TrSvise. £d. 

3. Tarvisanis. Sic ap. ChifH. Da- 
lec. et Elz. Taurisanis, £d. 

4. Altinum. Oppidi ruina AlttM 
Yocatse , auctore d^Ajtvillb , ex- 
stant haud longe a Silis ostio. Hmic 
ejus situm docent Tacitus , lib. Illt 
et Martialis , lib. IV , Epigr. s5, 
cujus titulus , De iittoriiits Altini 
Hard. et Ed. 

5. Liquentia. Nunc Livenza, cum 
portu cognomine. Hard. 



LIBER III. iS3 

tihus Opiterginis ^et portus eodeni nomine : colonia, 
2ordia^ : flumina et portus, Bomatinum^ : Tilaven- 
' majus, minusque ^ Anassum'*" , in quod Yarramus 
tit : Alsa", Natiso'* cum Turro , praefluentes Aqui- 
1* coloniam xv '^* m. pass. a mari sitam. Camorum '* a 
vegio,}unctaque' lapydum : amnis Timayus , castel- 



Opiterginis, Juxta oppidura 
rgium , nuac Oderzo , ad am- 
\ionteffano, qui in Liquentiam 
:. Incols Opitergini Floro, 
V, c. a. Hard. et £o. 
Concordia, Nomen liodieque 
t, ad dextram Romatini am- 
Ipam. Ptolemseo , lib. III , 
Ly in Carnisi, Kovxop^ia xoXu- 

Romatinum. Nun<;; Lemene : 
irdiam , ut diximus, prsfluit, 
isque ostiis in Adriaticum 
influit f quorum ad dextrum 
.tiir hodie portus S. Marglie- 
qui fortasse portus Romati- 
fuit. £d. 

Tilapentum. Lego TUiaventum 
minusque , ex MSS. Reg. Am« 
in. et Cl. Rezzonico. Brot. 
kao6s(ji77Toc Ptolemseo : accolis 
imento. In ostio portnm efflcit 
x>gnominem. Inter Romati- 

et hoc Tilaventuro majus, 
Ihs labitur, cui nomen est 
rnana. Id Tilaventum minus 

Plinio suspicamur. Hard. 
. Anassum, Lego Anaxum : ita 

Rcg. Ambrosian. editio prin- 

et Cl. Rezzonicus. Brot. — 
ap. Dalec. Anassus. In MSS. 
3olb. etc. Varianus alter amnis 
ir; in MS. Reg. a, f^aramus, 

noroen et in Dalec. legitur. 
wm nunc Sleiia est , quocum 



in paludibus miscetur Yarramus, 
accolis nunc Revonchi dictusy ut 
Bobis quidem videtur. £d. 

ii.Alsa. Nunc Ansa: haud pro- 
cul Aquikia labitur. Hard. 

13. Ndtiso, NaTioMv Ptolem»Oy 
lib. Illy cap. I. De hoc Jornandes» 
lib. de Rebus Geticis : « Aquileia 
muros , inquit , ab oriente Natiso 
aAmis elambit. » In quo erravity 
ut puto ; namque Natiso hodie Na* 
tisa dictus ab occtdente Aquileiam 
praefluit, Turrusque hodie Tliier 
vocatus y ab oriente. Pro Turro 
MSS. Reg. Colb. etc. habent Tar- 
ro, £d. 

1 3. Aquileia. Aquileia nunc quo- 
queltalis; Gallis y^^ui/!^e. Oppidum 
quondam inclytum , nunc psBne 
dirutum , vix domos xxxy com- 
plectitur. Hard. 

i^.XFM. Dal. et Elz. Xll M. 
Nunc duobus tantum pass. milli- 
bus a mari abest. £d. 

i5. Carnorum hase regio. In qua 
Concordia , Aquileiaque » colonix 
condnentur , teste PtolemtBo , lib. 
III , cap. I . Habd. 

i6. Junctaque. Vet. ap. Dalec. 
juncta lapydwn regioni, £d. — Qua 
Camisy inquit, conjungitur regio, 
lapydum est : a Timayo incipit. A 
Strabone , iib. Vlly p. 3 1 4 > id-nc- 
^e; nominantur : idfirx^c^ Ptole- 
maeo, Ub. II, cap, 17. Hard. 



i86 C. PLINII NAT. HIST. 

^gida^, Parentium^ : colonia, Pola'**, quae nunc Pietas 
Julia, quondam a Colchis condita. Abest a Tergeste 
G M. pass. MoK oppfdum Nesactium " : et nunc finis" 
Italiae fluvius Arsia' . Polam ab Ancona trajectua <Gxu'^ 
M. pass. est. 
3 In mediterraneo regionis decimae, coloniae : Cremona' , 
Brixia' , Cenomanorum agro : Yenetorum'^ autem, Ateste' : 
et oppida Acelum'^, Patavium***, Opitergium, Belunum, 
Yicetia : Mantua Thuscorum trans Padum sola'^reliqua. 



tem Yero est m stadiam mensuray 
qiiam dant plerique. Ed. 

8. ^gida, Mox Justinopolis ap- 
pellata, nunc Capo d'Istria, Yide 
inscriptionem yet. apud Cluver. 
lib. I Ital. pag. aio. Habd. 

9. Parentium, Nunc Parenzo ^ 
cum portu celebri. IlapsvTtovy iroXic 
xat Xi(A7)v idxptac » Stephano. Hajld. 

10. Pola. Mela, lib* 11, cap. 3: 
« sinus Polaticus , inquit , et Pola 
quondam a Colcbis , ut ferunt , ba- 
bitata , in quantum res transeunt : 
nunc Romana colonia. » Hodie Po- 
la, Hard. 

11. Nesactium, Vet. ap. Dalec. 
Nexantium. Ed. — Ptolem. lib.III, 
cap. I , NsdaxTov tsXo; iToiXiac. Hu« 
jus oppidi rooenia amne prseterflui 
Livius prodidit, lib. XLI, cap. 11, 
baud dubie Arsia fluvio , qui finis 
ItalisB mox dicitur. Quamobrem 
non aliud id fuit , quam quod bo- 
die Castel Nuovo dicitur, in ip«o 
ArsisB ostio positum , Arsa-, Ha&d. 

I a . Finis ItaUce, £t decimse re- 
gionis. Ha&d. 

i3. Arsia, Cbiffl. Mjrrsia. Ed. 

1 4'CXXX. Dal. CXX, Vix c. m. 
})ass. est recto cursu. £d. 

i5. Cremona y etc. Ptolemaso , 
tib. III, cap. 1, KpsfAttva xoX(i>vix, 



• 

in Cenomanis. Deductam eo co!o- 
niam, anno U. C* 536, P. Corn. 
Scipione, T. ^mpron. Longo coss. 
auctor est Livius , lib» XXI , e. s5, 
et epitomator ejus in flne libii XX. 
Hodieque Cremona. Habd. 

i6. Brixia, Brescia^ Cenomano- 
rum gentis caput Brixia appellatiir 
a Livio , lib. XXXII 9 cap. 3o, 
et apud Ptolem. loc. cit. Ktvofiovttv 
Bpt^ta. Coloniam yocat inscriptio 
vetus apud Cluver. lib. I ItaL an* 
tiq. pag. 2 5a. Ha,]id. 

17. yenetorum autem^ Ateste:et 
oppida , etc. Vet. ap. Dalec. : «Ve- 
netorum autem Adria. Ateate et 
oppidum , etc. » £d, 

1 8. Ateste, Nunc voce diminata , 
Este. Ha,bd. 

19. Acelum. PtolenUBO, AksXflVy 
non Axe^ov. Hodie Azolo ^ siipra 
Tarvisium. Hard. 

ao. Patavium, Nunc Padova in- 
colis , Gallis Padoue, 6viT&^YiQv 
delnde PtolemsBo, lib* Ill^cap. i, 
in mediterraneis Venetoram oppi- 
dis , nunc Oderzo , in Marcbia Tar- 
visana. BeXouvov quoque ibidem , 
Beltuno. Vicetia , Vicenza , inter 
Veronam et Patavium. Ha&d. 

a I . Sola reliqua. £x iis urbibus 
quas Tusci trans Padum condide- 



LIBER III. 187 

Yeiietos Trojana'* stirpe ortos , auctor est Cato : Ceno- 
manos juxta Massiliam habitasse inYolcis'^. Fertini*^, et 
Tridentini*^, et Berunenses'^, Rhaetica oppida : Rhaeto- 
nim et Euganeorum Verona *^, Julienses ' Camorum. Dein 
quos scrupulose dicere non attineat, Alutrenses*% Asse- 
riates, Flamonienses^*' Yanienses , et alii cognomine Culici : 
Forojuhenses^' cognomine Transpadani, Foretani, Nedi- 



rant , qmun rerom tota fere Italla 
podrentur. Idciroo Virgilio, lib. 
X .£neid. Mantua dives avis dlci- 
tor, et Tusco ei de sanguine vires, H. 

%%, Trojana stirpe. Antenore du- 
ce, 81 Livio cnredinitis, initlo 1. 1.H. 

iS./n f^olcis, Utramque Rhodani 
ripamVolcae quondam tenuere.Au- 
ctor Livins, lib. XXI, cap. a6. 
Finibus suis egressos e Gallia Ce- 
nomanos , cnm Belloyeso , Ambi- 
giati Biturigom et totius Celtics 
regis nepote , docet Livius , lib. \f 
cap. 35 y ubi Cenomanos Aulercos 
Tocat. Consedere ii porro apud 
Volcas primum : mox per Tauri- 
nos saltus in Italiam prorupere, 
Brixiamque , Veronam , Cremo- 
nam , et Mantuam co^struxere. Yi- 
de P. ^gid. Laggart, lib. II de 
Colon. Gallor. cap. 6, p. 94* H. 

a4* Fertini, Ita libri omnes , 
prsBter Vet. ap. Dalec. qui FeU' 
'trini, baud dubie pro Fellriniy ut 
babet Cassiodorus. Antonino quo- 
que Feltria, in Rhaetia oppidi no- 
men est » a Tridento m. pass. lfv : 
nunc Feltrcf supra Tarvisium. H. 

9,S.Tridentini, Tridentum, Tren» 
tOf ad amnem Athesim. Hahd. 

a6. Berunenses, In MSS. ubique 
Beruenses, Male , ut puto , Hardui- 
nus Millerusque eos cum Belu- 
nensibus modo appellatis confun- 
dunt. £0. 



97. Verona, Verona^ quam Atbe» 
sis hodie mediam secat. Cenoma- 
nis a Ptolemxo adscribitur. Hard. 

a8. Julienses, Quorum louXtov 
Kapvixcv PtolemseOy lib. II, cap. 
14. Exstare hujus yestigia aiunt 
circa Tilavempti amuis initia , loco 
dicto Zuglio j si audiatur d^As- 
TILLE. Ed. 

29. Alutrenses, Dalec* Alutnxei^ 
ses, Deinceps alphabeti ordine po- 
puli recensentur : in mediterraneo 
regionis decim» omnes positi. Ita 
MSS. omnes. Cave porro bos putes 
ab Alvona , de qua cap. 3 5 , co- 
gnominatos, aut ab Aloo oppido, 
de quo Stephanus yerbo <I>Xflcv«dv, 
quum id in ora sit positum : in me» 
diterraneo , Alutrenses. Omnino hi 
et Asseriates ignorantur. H; et Ed. 

So. Flamonienses, Non a Flanona, 
de qua cap. a5 , que urbs littoralis 
est , sed a Flaroonia , quse nunc 
Flagogna, haud procul ripa Tila- 
Tempti amnis. Hard. 

3t. Forojulienses. Transpadano- 
rum cognomen his fuit , quod et 
alii Forojulienses Cispadani erant 
in Urobria, de quibus cap. 19. Pro- 
yinciam occupa-verunt , quam ex 
eorum nomine Itali FriuU, Germani 
Friaulf Galli Frioui vocant. Oppido 
eorum nomen bodie esse Cividale 
ait d'Ahvillb. FoNMiMHnnino 
ignorantur. Ed. 




l. 



35 



i88 C. PLINII NAT. HIST. 

nates % Quarqueni", Taurisani^^ , Togienses, Varbari 

4 In hoc situ interiere per oram Iramine, Pellaon , Palsa- 
tium : ex Venetis Atia, et Caelina : Carnis, Segeste, et 
Ocra : Tauriscis Noreia. Et ab Aquileia ad duodecimum la- 
pidem, deletum oppidum etiam invito senatu,a Claudio 
Marcello, L. Piso auctor est. In hac regione et xi^^ lacus 
inclyti sunt, amnesquc eorum partus, aut alumni : simodo 
acceptos reddunt,ut Adduam^^ Larius, Ticinum Verba- 
nus, Mincium Benacus, Ollium Sebinus , Lambrum Eu- 
pilis , omnes incolas ^** Padi. 

5 Alpes in longitudinem x pass.^' patere a supero mari 
ad inferum , Caelius tradit : Timagenes xxir M. pass. dedu- 
ctis : in latitudinem autem Cornelius Nepos^* centum m. 
T. Livius tria^^ m. stadiorum : uterque diversis in locis. 
Nam et centum millia excedunt aliquando, ubi Germa- 



3a. Nedinates. Ita MSS. non /^6- 
nidates , ut scribit Dalec. atque ita 
sane series ipsa elementorum exi- 
git. Hard. — Nomen a Nedino , 
Iliyrici oppido , sortiti , quod alii 
Nadin, alii Susied ah incolis vocari 
perhibent. Miller. 

33. Quarqueni, Qui et Querquani^ 
quorum oppidum ad Quercum di- 
ctum, nnnc agri Tarvisini vicus est, 
nomine Quero , ad amnem Piape , 
infra Feltriam , qua Taryisium itur. 
Mii.LEa et Ed. 

34. Taurisani. Vel Taryisani : 
oppidum Tarvisium, Treviso in- 
colisy nobis Trevise, 

35. f^arbari, Dalec. f^aruani, Hi 
etTogienses omniuo ignorantur.ED. 

36. Palsatium, Dalec. Palsicium. 
Omnes istae urbes ignorantur. £d. 

3y. Et XI. Ita MSS. librique 
editi omnes, prsBter DaL apud quem 
et X legitur. Hoc est , et in undeci- 
ma regione : nam Ticinum, non 



decim», sed praecedentis undecimsB 
regionis amnis est.HARD.et £p. 
3S.^cceptos, Dalec. exceptos. £d. 

39. Ut Adduamy etc. Larius la- 
cus , Lago di Como ; Y erbanus » 
Lago Maggiore ; Benacus , Lago di 
Garda; Sebinus, ab oppido Sevo, 
sive Sebo 9 Lago di Seo , mox d'Iseo 
appellatus. £upilis denique, Lago 
di Pusiano, Hard. 

40. Incolas Padi, In Padum de- 
nique confluere ait eos amnes. H. 

41. Xpass. Hoc est, decies cen- 
tena millia passunm. Siquidem de- 
narii notam, snperducta linea, si- 
gnare decies: atqueinhujuscemodi, 
centena millia semper intelligif 
saepius ante admonuimus. Hard. 
— Vet. ap. Dalec. et Chiffl. X,M. 
pass, £d. 

4a. Nepos centum M, Tol. et 
Salm. Nepos col, M, £d. 

43. Tria millia stad, Hoc est, 
cccLXXv M. pass. Hard. 



LIBER III. 189 

niam ab Italia subtnoveDt : nec lxx m. explent reliqua sui 
parte graciles, veluti naturae providentia. Latitudo Italiae, 
subter radices earum a Yaro, per vada Sabatia, Taurinos, 
Comum, Brixiam, Veronam, Vicetiam"^^, Opitergium^^, 
Arsiam, dccxlv ^** millia passuum colligit. 

XXIV. (xx.) Incolae Alpium multi populi, sed illustres 
a Pola ad Tergestis regionem Secusses ', Subocrini , Catali , 
Monocaleni, juxtaque Carnos quondam Taurusci appel- 
lati, nunc Norici'. His contermini Bhaeti et Vindelici, 
ompes in multas civitates divisi. Bhaetos ^ Thuscorum pro- 
lem arbitrantur , a Gallis pulsos duce Bhaeto. Verso ^ 
deinde Italiam pectore Alpium, latini juris Euganeae 
gentes , quarum oppida xxxiv enumerat Cato. £x iis 
Triumpilini^, venalis cum agris suis populus : dein Ca- 



44- yicefuan, Vet. ap. Dalec. 
f^incentiam, £d. 

45. Opitergium, Arsiam. Dalec. 
Opitergium , Aquileiam , Tergeste , 
Polamj Arsiam, £d. 

46. DCCXLr millia. Ducto ili- 
nere paulo longiore per diverticula 
oppidomm. Hard. — Tol. et Salra. 
DCCXlll; Dalec. DCCll. £d. 

XXIV. I . Secusses, In MSS. /e- 
cues; ChifH. Fecusses, Subocrini , 
ab Ocra fortassis oppido Tetere 
cognominati , de quo cap. sup. Ca- 
tali (sic enim MSS. habent Reg. 
€olb. etc. non Catili, quod dat 
Dalec.) in Teteri inscriptione lau- 
dantur, Tergests reperta, quam 
Gmterns recitat, p. 408. H. et£D. 
3. Norici. De bis dicetur cap. 
«7.'Habd. 

3. Rhceti, Rbaeti bodie, pap des 
Gnsons et Tyrol, Vindelici , a Bri- 
gantino lacu ad ^num amnem , 
qoa in Danubinm influit 9 tenuere, 
ubi nunc BaTaria. Hard. 



4. Rhcetos Thuscorum. Id quoque 
Justinus prodity lib. XX, cap. 5 9 
pag. 337 editionis nostrsB: «Tusci 
quoque duce Rhseto, a^itis sedi- 
bus amissis , Alpes occupaTcre , et 
ez ducis nomine gentes Rhstornm 
condiderunt. » £d. 

5. P^erso deinde, Qua deinde Tcr- 
sus Italiam spectant Alpium juga , 
ibi Latii jure donatsB £ugane» 
gentes. Ab £nganeis Veronam esse 
conditam , sup. cap. Tidimus. Ve- 
rum caput £uganearum gentinm 
fuisse Tidetur oppidum nobile , 
quod adhuc Tetnstum retinet no- 
men, Lugano, ad lacum cognorai- 
nem, Lago di Lugano, inter lacum 
Verbanum , Lago Maggiore, et la- 
cura Larium , Lago di Como. Ha,rd. 

6. Deinde Italiam» Vet. ap. Da- 
lec. deinde in Italiam. £d. 

7. Triumpilini. Quorum ager 
nunc f^al Trompia dioitur Manner- 
to. Vallis est , quam Mela amnis 
per xxT M. pass. secat, cujus fauces 



igo 



C. PLINII NAT. HIST. 



muni^, c(Mnpluresque similes finitimis attributi municipiis. 
Lepontios^, et Salassos'"", Tauriscae" gentis idem Cato 
arbitratur. Caeteri fere Lepontios relictos ex comitatu Her- 
culis, interpretatione^graeci nominis credunt, praeustis'^ 
in transitu Alpium nive membris : ejusdem exercitus 
et Graios fuisse, Graiarum Alpium incolas, praestan- 
tesque genere Euganeos, inde'^ tracto nomine. Caput 
eorum Stonos' : Rhaetorum Vennonetes * , Sarunetes- 



ab urbe Brixia , v m. pass. distant. 
De nis in Tropbseo inierius. Hard. 
et £d. 

8. CanumL Kajxouvct Straboni , 
lib. IV , pag. ao6 , quos cum Le- 
pontiis copulat. Yallis est Rbaetici 
juris , qus a piiscis cultoribus re- 
tinuit nomen , f^al Camonica , su- 
pra Sevinum lacum. Ita Honor. 
BoucHE, lib. III, cap. i , p. loo. 
De his rursum inferius. Kapbouviov 
Dioni, lib. LIY, pag. 534. Haju). 

9. Lepontias, Hi valles eas te- 
nuere quse sunt circa Verbanum 
lacum , iMgo Maggiore : iuter quas 
f^al d'Osula , et ea quam Ticinus 
secat amnis: incolis f^al Leventina^ 
quasi Lepontina dicta. Ita Honor. 
BouGHE , pag. loa. Hahd. 

10. Salassos. Quorum regio nunc 
yalle d*Osta : oppidum Augusta 
PrsBtoria, ut diximus cap. ai. H. 

11. TaurisccB, Dalec. Tauricai.F,j}. 

1 2,Interpretatione. A Grseca voce 
Xeiffo» , linquo : quod ii relicti ibi 
ex oomitatu seu ezercitu Herculis 
forent , Lepontii appellati. Hard. 

i3. Prceustls^ etc. CbifQ. « per- 
ustis in transitu Alpium membris, 
Ejusdem exercitus et Graios fuisse, 
Graiarum Alpium et incolas, etc» 
Dalec. «prseustisintrasinus Aipium 
nive membris : ejusdem et Graios 



fuisse, positos in transitu, Graiarum 
Alpium incolas. » Nos Harduinum 
secuti sumus , qui locum bunc ad 
exemplarium MSS. Reg. Colb. 
Cbiffl. et Paris. fidem accurate se 
refinxisse ait. £d. 

14. Inde tracto. Quasi eOyeveict, 
vel euyevEi; ob generis praestantiam 
dicerentur. Hard. 

i5. Stonos. SicHarduinus; male 
autem , ut opinor , Broterius ex 
MS. Reg. I, etexfastis Capitolinis, 

DE LiGURIBUS St(«KEIS , StCEROS 

restituit. Sto&ni enim isti Alpes non 
Rbaeticas, sed maritimas, Liguriam 
versus , coluerunt , ut animadvertit 
Miller. inque Liguribus et ipsi 
censiti sunt, ut e Stepbano patet: 
Stouvoc iro').t( AtYup«»v, etex Epitome 
lib. LXII Li?ii : « Q. Marcius coo- 
sul Stoenos gentem Alpinam ex- 
pugnavit » , et cap. 6 : « cum Stoe- 
nis prsBcipua dimicatio fuit y qus 
Ligurum Inalpinorum natio est. > 
Stoni autem, Straboni lib. IV, p. 
io4 9 Stovoi dicti, fuisse videntnr 
in agro Tridentino, prope fontes 
amnis Chiese^ ad pagum Storo^ ut 
opinatur Mannertus. Ed. 

x6. f^ennonetes, Cbiffl. f^enno' 
nenses, Ptolemseo, lib. II, cap. la, 
OuivvcDvs; ; Straboni , 1. IV, p, ao6, 
Ousvvuve;. Hi regionem qu» uunc 



LIBER III. ic)i 

que '^ ,ortus Rheni amms accolunt : Lepontiorum, qui Y iberi 
vocantur , fontem Bhodani , eodem Alpium tractu. Sunt i 
praeterea Latio donati incolse, ut Octodurenses '^, et fini- 
timi Centrones '^ Cottianae *° civitates : Caturiges*\ et**ex 
Caturigibus orti Vagienni Ligures , et qui Montani*^ vo- 
cantur:Capillatorumque plura generaad confinium Ligu- 
stici maris.. 

Non alienum videtur hoc loco subjicere inscriptionem 4 
e trophaeo*^ Alpium, quae talis est : Imperatori Cajsa^ri 



yatteUina Italis dicitur , videntur 
incoluisse. £d. 

17. Sarunetesque, Ita libri omnes. 
At rectitts forte Suanetes, de quibus 
mox iterum in Trophseo : nam et 
Ptolemaeus , lib. II , cap. i a , in 
RhsBtia Suanitas agnoscit. Hard. 

18. Octodurensies. In Notit. Prov. 
ciYitas Valenfiium Octodurus: nunc 
Martignaeen f^alais, Agri circum- 
jacentis incols, les P^audois, Kkim, 

19. Centrones. KevTpuvs; Ptole- 
maK>, in Graiis Alpibus, lib. III, 
cap. I. In Notit. Gall. Civitas Cen- 
tronum Tarantasia , Tdrantaise , in 
Sabaudie dncatu. Hard. 

so. Cottiance, Cottii regis impe- 
rio sobjectSB : a quo et Alpes Cottiae 
nomen sortitaSy hodie le mont Cenis, 
Ha&d. — Postea a Nerone in pro- 
yincisB jus redactsB. £d. 

9 i.Ca/«r^ef .Gaturigum inGraiis 
Alpibus caput est Ebrodunum, Eni' 
bnm, PtolemsBo, lib. HI, cap. i, 
aliisque. Haud procul Ebroduno 
▼icus eitChorgeSj qui haud obscura 
qnidem prisci nominis yestigia re- 
tinet.Vide Nic. Choribr , lib. I, p. 
1 9, et Honor. Bouchb , lib. III , c. 
9, pag. 117* Hard. 

99. Et ex Caturigibus. In MSS. 



et yetustis editionibus pro Caturi" 
gibus et ex Caturigibus orti^ legitur 
tantum , et (ut opinor) verius, 
Eturi e Liguribus orti. Deinde , P^a- 
giennif Ligures , etc. De Vagiennis, 
et Capillatis Liguribus, diximus 
c. 7. De Montanis Silius, lib. VIII: 
« Tum pernix Ligur , et sparsi per 
saxa Vagenni. > Hard. 

9 3. Montani. Quidam legunt Ap- 
puani, ab oppido Appua^ hodie Pon- 
tremoli. Dalec. 

^^. E trophceo, DifFert ab ipso 
tropbsBO arcus triumphalis , qui 
est Segusione , sive Sussb in Pede- 
montio , et alia ibi inscriptio est, 
cujus haec tantum verba erui po- 
tuerunt ab oculato teste , anno 
167I : ImP. C£8ARI avgvsto divi 
P. POHTIFICI MAXIMO TRIBVNIC. 
POTESTATIS XV. IMP. XIIII... HaUC 

Plinianam oportet fuisse in Comi- 
tatu Nicsensi , in pago Torbia , 
prope Nicseam. Describit eam Gru- 
teruS) usque ad ea verba, Gentes 
Alpinas, pag. ccxxvi, 7, sed ex edi- 
tione Dalecampii. Addidit enim 
tribunicisB potestatis annum xvii , 
quem nulli MSS. codices, nulIsB 
ante Dalecampium editiones ha- 
bent. Hard. 



# 



19^ C. PLINII NAT. HIST. 

DlVI F. AVG. PONTIFICI MAXIMO, ImP. XIIII, TRIBVNICIAE 
POTESTATIS, S. P. Q. R. QVOD EIVS DVCTV AVSPICIISQVE GEK- 
TES AlPIN AE OMNES, QVAE A M ARI SVPERO AD INFERVM PER- 

tinebant, svb imperivm pop. rom. svnt redactae*^ 
Gentes Alpin ae devictae; Trivmpilini* , Cam vni, Veno- 
STES, Vennonetes, Isarci *', Rrevni "^, Genavnes *^ Fo- 

CVNATES^" ' VlNDELICORVM^' GENTES QVATVOR , CONSVA- 
NETES,RVCINATES ^LlCATES, CaTENATES, AmBISVNTES , 



3 5. Redactce, Gentes, Chiffl. re- 
dactee et gentes, £d. 

26. Camuni, f^enesteSf f^ennone- 
tes, Chiffl. Camuci, f^ennestes, f^c/i- 
nonetes, Dalec. Camucij Vennonetes, 
De Triumpilinorum , Camunorum 
et Vennonetum situ paulo ante 
diximus. Venostes vallem tenuere, 
quae nunc IlaJis VaL Venosco y ut 
ait Hard. Germanis Viestgau , ut 
ait Mannertus , in qua Athesis 
amnis oritur. £d. 

27. Isarci. Hodie Val de Sarra^ 
ye\ de Sarcha , prope Val Camonica, 
seu Camunos , et Ollium amnem : 
Rhaeticse ditionis. Yide Honor. 
BoucHE, lib. III, cap. i, p. loo. H. 

28. Breuni, Horum meminit 
Tranquillus in Tiherio , cap. IX. 
Bpeuvct Ptolemseo , lih. II, cap. 1 3, 
in Vindelicis. Hodie Val Brouniuy 
-vel Bregna , ad fontem Ticini am- 
nis» prope vallem Lepontinam. Ita 
Honor. Bouche , loc. cit. secutus 
Joan. Georg. Septaplam , in Tah. 
Duc. Mediol. Hard. 

29. Genaunes. Ita MSS. omnes : 
in editis diminuta perperam voce , 
Naunes, Chiffl* Gennanes, De his 
et de Breunis pariter Horatius , 
lih. IV, Ode 1 4 : « Drusus Genau- 
nos, implacidum genus, Breunos- 
que veloces, et arces Alpihus im- 



positas tremendis Dejecit acer, 
etc"» Forte Val Anagnia^ sive, ut 
ait d'Ahvillb , Val d*Agno , inter 
lacum Comensem , Athesimque fla- 
men , prope Tridentum. Ita ex 
Lazio Honor..BoucHB , p. loi. H. 

3o. Focunates, Eorum nominis 
vestigia nonnulla reperiuntur, au- 
ctore d'Ahville , in vico Vogogna 
dicto. £d. 

3i. Vindelicorum , etc. Et in 
Vindelicia Kovoouavrac, et Pouvixo- 
ra; , pro PouxtvaTOic , et AtxttTtouc 
PtolemaBus agnoscit, lib. II , c. i3. 
KXauTtvaTtou; (qui Piinio Gat^a- 
tes, forte pro Clatenates)^ Strabo, 
lih. IV, pag. 206. Licates Licnm 
amnem , le Lech, accoiuere , pii* 
mario oppido Aap,aoia , teste Strah. 
loc. cit. quod postea Augusta Vin- 
delicorum , Augshourg ^ Honor. 
BoucHE , loc. cit. Geterorum situs 
incompertus. Hard. 

32. Rucinates, t)a1ec. Virucina' 
tes, £d. 

33. Ambisuntes, ItaMSS. Chiffl. 
Ambisones, Dalec. Abisontes, k^L^i" 
oovTiot Ptolemseo, lih. II, cap^ 14» 
in Norico. Rugusci , eidem Ptole- 
mseo , lih. II , cap. 1 2 , Puyouvxac 
in Bhaetia : uhi lihri vulgati, per- 
peram Ptyouoxai eidiihent. Situs 
ignoratur. Hard. et £d. 



# 



LIBER III. J93 

^sci, SvAjfETEs'^, CAxvc6irEs" , Brixentes, Le- 
ViBERi, NAjrrvATES, Sedvwi, Veragrj, Sa* 



•II 



[^, AciTAvowES , Medvuli , UcENi^^, Catvriges^*, 
iAin^,SoGiONTii, Brodiontii^**, Nemaloni^*,Ede- 
!S , EsvBiANi , Veamini, Gallit£ , Trivlatti, 
Ni, Vergvnni, Egvitvri,Nementvri, Oratelli, 



Suanetes, Forte qui Sanine- 
oxime ante dicd , Rlieni fon- 
lOColsB. Habd. 

. Calucones. ChifH. AllucQnes. 
nso , lib. ^ 9 c. 13, KoXou- 
inter Brixantas et Snanetas. 
itum oppidum supra Triden- 
st y in Comitatu Tyroli , lio- 
e Briten. De Lepontiorum 
orumque situ paulo ante hoc 
liximus. Quibus Cssarem ad- 
i , scribentem , lib. III Bell. 
Rbenum oriri ex Lepontiisy 
igo spatio per fines Nantua- 
et HeWetiorum citatum ferri. 
qnoque NavTouaTai Straboni, 
Vy pag. 192 ^ qui eos Rheni 
im accolas facit. Hard. — 
lis oppidum hodie Sion^ re- 
i totius caputy quam Yocant 
Uus. Veragri , ubi nunc le 
ais, pars Delphinatus. Hard. 
. Salassi , Adtavones. Chiffl. 
ij CentroneSf Acitavones. Dalec. 
'y etc. De Salassis diximus su- 
s ; AcitaTones ignorantur ; 
lUi , la Maurienne , ut egregie 
it Honor. Bouche, p. io3. 
Sabaudiae est. Hard. et Ed. 
. Uceni. Le bourg d^Oysans^ 
rte Gratianopolitani agri quam 
it le Graisivaudan, Hard. 
. Caturiges. Chorges , ut dixi- 

£d. 

I. Brigiani, Vel Brigantii, ut 
!m reor, a Brigantio Delphi- 



natus oppido , Brianfon : in Alpi- 
bus maritimis, ot et Catoriges pu« 
siti. Pro SogioutU^ 'vetustae editio- 
nes habent Sontiontii. Hard. 

40. Brodiontii. Sic MSS. habent, 
non Ebroduntii , ut legit Dalec. et 
qui iidem sunt atque Caturiges , ut 
diximus cap. 5 , ubi Bodionticorum 
caput Diniam esse Tidimus. At ibi 
vetustsB editione8.5(Mi^/io)f babent. 
Hard. et Ed. 

4i. Nemaloni. Forte Miolans ^ 
pagus haud procul Ebroduno po- 
situs , in ditione Sabaudi». Honor. 
BoucHB*, pag. 104. Hard. 

42* Edenatesi Edemnates appel- 
lantur in vetustis editionibus. In 
dicBcesi Ebrodunensi urbem Sede- 
nam, la 'vilie de Seyne^ hos olim 
tenuisse , idem auctor probat loc. 
cit. Esubianos yero, p. io5 , prope 
amnem Hubaye^ in confinio Sabau* 
disB, Provinciaque , in valle coi 
noroen , ValUe de BarceUme. Vea- 
minos in dioscesi Sanitiensi , SeneZf 
juxta Toramenos : item Triulattos , 
ad pagum Alloz : Ectinos in Glan- 
devensi ad amnem Tinea : in Sani- 
tiensi rursum, Vergunnos, in pago 
Vergons. In Glandevensi iterum, 
oppido GuiltaumeSf Eguituros: item 
Oratellos , ubi nuno le Puget de 
Tlidniers : deniqoe Velaunosy ubi 
nunc pagus Bueil, cui Bellio vetos 
nomen foit. Hard. •— Gallit» Ne- 
menturique omnino ignorantnr.Eo. 




194 C. PLINII NAT. HIST. 

5 Nervsi ^V Velavni , SvETRi. Non sunt adject» Cottians 
civitates^^ xii quaB non fuerunt^^ hostiles : item^^ attri- 
butse municipiis lege Pompeia. Haec est Itaiia diis sacra, 
hae gentes ejus , haec oppida populorum. Super haec Ita- 
lia, quae L. iEmilio'^' Paulo, C. Atilio Regulo consulibus 
nunciato Gallico^^tumultu, sola sine externis uHis auxiliis, 
atque etiam tunc sine transpadanis, equitum lxxx m. 
peditum dgc m. armavit. Metallorum omnium fertilitate 
nullis cedit terris. Sed interdictum id vetere consulto pa- 
trum , Italiae parci jubentium. ^ 

I XXV. (xxi.) Arsiae' gens Liburnorum jungitur, usque ad 



43. NerusL Ptolemseo, lih. III, 
cap. 1 3 , Nspoua^wv woXi; OuiVtiov , 
hodie yence : cui proximum est 
oppidum alterum, S. Pauli cogno- 
mioe, S, Paul de Vence* De Suetris 
egiraus, cap. 5. Habd. 

44. Cmtates XIL Chiffl. XF, 
£0. «— Civitatum noraiue cave op- 
pida inteUigas , qiusB hodierno usu 
civitatis appellatione censentur : 
sed communitates- quasdam, qu» 
pagos multos continerej&t. Ita C»- 
sar , lih. I : « omnis civitas Heive- 
tisB in quatuor pagos divisa est. » 
Has civitates recte conjicit Honor. 
BoucHBy^lib. III, pag. izo, esse 
populos , qui valles has Alpium 
tenuerunt, quihus hsec hodie no- 
qnina: Valiie Grana, ValdeVraite^ 
Val de Gilde , Val d'hase , Val de 
Pau, Val d' Angrogfie , Vai de Pra- 
gelas et de Luserne, Val de Perouse, 
Vai de Suze , Val de Lans , Val de 
Melon^ et Val de Pont. Habd. 

4 5 . Nonfuerunt hostiles, Quoniam 
qui has Alpes tenehat rex Gottius , 
in araicitiam Octaviani receptus est 
principisy iaquit Ammianus, lib. 



^^» P<tg[* ^3* OctapU debuit di- 
cere. Hard. 

46. Item attribtttas, Vet. ap. Da- 
lec. sed item attributat, £d. -— Nec 
sunt etiam adject®, inquit, ese qu« 
sunt municipiis attributse, ut eo 
jus peterent, sive nt eorum foro 
ac jurisdictioni parerent. Hard. — 
Lex outem Pompeia anno U. C. 
664 i ante Christum^88 , lata fnit , 
uti putat Car. Sigon. de ant. jur. 
Ital. lib. III, cap. 9. Daiac. 

47* ^milio Paulo, In £Bi6tis legi- 
tur Papo, Sed redamant Pliniani 
libri omnes , tum manu exarati , et 
in his etiam Noster, tiiln typis 
editi. Consulatum gestisse ponnn- 
tur ii anno U. C. 629, ante Chri- 
stum 3 35. Ha.rd. 

48. Gallico tumultu. Bello Gal- 
lico Cisalpino, de quo vide Fio- 
rum, lib. U, cap. 4» Hard. 

XXV. I. Arsiiw. Amni, de quo c. 
3 3. De LibumisB initio ac Bne sub- 
scrihit Flor. lih. II , c« 5 : « lUy- 
rii, inquit, seu Liburni sttb ei- 
tremis Alpium radicilMis agunt, 
inter Arsiam Titiumqne flanieii 



LIBER 111. 195 

en Titium. Pars ejus fii^re Mentores\ Hymani^, £n- 
eae^, Bnni^, et quos Calliniachus Peuoetias appellat : 
; totum uno nomine Illyricum vocatur generatim , 
ilorum pauca effatu digna, aut fiicilia^ nomina. Con- 
om Scardonitanum" petunt lapydes, et Libumorum 
ates xfY ,e quibus Lacinienses, Stlupinos% Burnistas, 
menses '° nominare non pigeat. Jus Italicum habent eo 
entu Alutae", FIanates'% a quibus sinus nominatur : 
u, Yarvarini' , immunesque Assesiates^ et exinsuhs 



sime per totiiiii Adriani maris 
efFasi. » Hanc tractum hodie 
t ia Morlaquie, Hard. 
Mentores, M^vTOpe^ Stephano. 

• 

HyTncuti, Ita libri omnes. An 
tamen Ismeni legendum ? 
supra Venetos et Istros , 
lus Chins , pag. 16, Mento- 
;at et Ismenos : iver&v IxovTai 
; iCpioi Xs-yrfpkEvoi, Yireff ^i rwh 
rf&tvot xal M^vTopsc. Hard. 
^nchelecB. "i^cfikiax Stephano : 
i, p. 9, iyx*^^^?» inter Na- 
1 et Drilonem amnes , qui 
oius nayigatione invicem d7- 
Hard. 

Buni. Ita MSS. omnes , Reg. 
etc. non Dudini^ ut legit 
£d. 

Aut facilia. EfFatu scilicet. 
-— Vet. apud Dalec. feli» 
[>. 

Stardonitanum, Ab oppido 
»na , de quo cap. seq. Hard. 
UP". Chiffl. XXIK Ed. 
Hlupinos. Non Stulpinos; Pto- 
, lib. n, cap. 17, STXouTTt 
ifiUs Libumorum mediterra* 
tem Boupvovy a quo BumistA 
^ium. Hard. 
OUfonenses. Ita MSS. omnes, 



Beg. I, >f Colb. I, a, 3, Pam. 
edit. Barbarus Aihommses reposuit, 
ab Aluona PtolemBi, lib. II, cap. 
1 7, de qua quum mox locuturat tit 
Plinius, qui eam Alvonam Tocat, 
et littoralem recte cum Ptolemao 
facit : sipl autem hi Olbonenses in 
mediterraneo positi : aut a Tetere 
lectione minime recedendum arbi- 
trati surous ; aut Olbonenaet ab 
6x6ia , lUyridis urbe apud Stepba- 
num , reponi potse : aut denique., 
quod cuipiam forte probabitur^ 
Arbonenses: nam eidem Stephano 
Ap^wv ir«Xic ixXuptac dicitur. Hard. 
X I. AlAtm. Ab Aluo , sive Aloo, 
quo de oppido Artemidorns apud 
Steph. verbo <l>Xavttv. M^ra ^k n^v 
iiXcdOv XtfA^v i9r\ ^o^ov xal ip^ic , 

Kai irac ^ xo^Xtroc oSTo^^Xavttvix^c 
xaXttTot. Plinio mox Alyona. H. 

z 9. Flanates, A qutbus tinut Fla- 
naticut) nunc Golfo di Quamero, 
Nomen habent a Flanona : ut Lo- 
psi , a Loptica , de quibut oppidb 
moz dicetnr. Hamd. 

i3. Farmrini, Non Faruharini^ 
ut tcribit Dalec. ab oppido Libur» 
noram mediterraneo Oiafouapia, 
PtolemtBo, lib. II, cap. 17, uti et 
AtftffCa, nnde Flinio Attetiatet mox 
appellati. Haro. 




19» C. PLINII NAT. HIST. 

scripti in decurias' ccclxxxii*. Dalmate xxii. Deeuni^ 
a ccxxxix". Ditiones Lxix ". Mazaei lii. Sardiates, In hoc 
tractu sunt, Burnum'% Andetrium^ , Tribulium , nobili- 
tata ^^ populi romani praeliis castella. Petunt et ex insulis, 
Issaei'^, Colentini, Separi, Epetini. Ab his castella, Pi- 
guntiae'^, Rataneum'^ : Narona'^ colonia terlii couveih 



7. In decurias, Salonitano, in- 
quit, di$ceptant foro populi mox 
appellandi : ibiqae habent judicum 
decurias omnino ccclxxxii. Li 
MSS. « petunt in eam jura, juribus 
descriptis in decurias. » De judi- 
cum decnriis persaepe Cicero , alii- 
que : ac Plinius in primis, lib. 
XXXIII, cap. 7. Hard. 

8. CCCLXXXIL Ita MSS. Tol. 
et Salmant. At Reg. et Colb. 
Paris. et editio princeps CCCXLII 
quam lectionem secutus est Elz. 
Ed.— i>fl/OTato.Tolet. Dehnatce, Eo. 

9. Decuni, MSS. Reg. et Colb. 
Decuri, Forte Derrii , de quibusin 
hoc tractu Ptolemseus, lib. II, cap. 
1 7^, A^p^ioi , et mox AtTicdve; : item 
Moc^aioi , gens Dalmatica etlam 
Dioni cognita, lib. LV, pag. $70. 
Tam 2ap^iu»Tai , apud eumdem 
Ptolem. Hard. 

io,CCXXXIX,Ditiones, Chiffl. 
CCCLXIX, Deditiones, Ed. 

1 1 . LXIX, Mazcei, MSS. Reg. 
I, ). Paris. editio princeps etEls. 
CCLXIX. Dalec. Mezai, Ed. 

T9. Burnum. Castellnm Dalma- 
ti« , a Libnrnise oppido cognomi- 
ne : de quo sup. c^p. ut apparet, 
diyersum. Hard. — Hodte. TatA, 
auctore d'Anvii.lb. Ed. 

i3. Andetrium. Hactenas in li- 
bris yulgatis Mcmdetrium, At Ptole- 
maio, lib. U, c. 17, est Av^^xptev, 
pro Av^eTptov^ inter mediterraneas 



DalmatisB civitates. Dioni,Iili. LYI, 
pag. 5799 Av^lQftev, pro Av^Tptov, 
fpoupiov irt^ oiix% t^ SoXttv^, ca- 
stellum Salonis adjacens. Straboni, 
Ub. Vn , pag. 3 iS , AvWrpiov <pu- 
p.vbv ita^lnHy castellum probe mu- 
nitum : uti nunc qnoque eat , re« 
centi nomine dictum Clissa. Ye- 
tus inscriptio allata a Sponio , pag. 
79 : Itsm. tiam. Gabikiavajc. ab. 

SAIiONIS. ANDXTRiyM. ApB&TIT. BT. 

MvnIt. Hard. 

i4- TribuUum. MSS. Triburium; 
fortasse Ugliane, Ed. 

i5. NobilUata P. H. prmUis. Ti- 
berio, et Germanico, iUucab Augn- 
sto missis. Vide Dionen^, lib. LYI , 
pag. 579. Hard. 

16. Issasi, IsssBi « ab Issa, de 
qua cap. 3o. Colentini, a Colento, 
de qua sup. .cap. £ire'Ttov urbn est 
littoralis Dalmati» , prope Salonas, 
apud Ptolem. lib. 11, c. 17, qaam 
fbrte interdum circumfluiis niaris 
«stas ambiret , insulamque faceret 
Hodie Fiscio y prope urbem AU 
missa. Hard. et Ed. 

17. PiguntitB. Elz* Peguntiam, 
nTiyouvTiov inter oppida DalmatisB 
juxta littus posita, apud Ptolem. 
loc. cit. Nunc Almissa. fiU/iDu 

iS. Rataneum. PaiTivov rncAoX* 
fAttTta^ 'TrdXtv appellat Dio , lib. 
LVI, p. 578. Hodie Mucmnsca» H. 

19. Narona, Ptolemseo , lib. II, 
cap. 17, Nap^ova pro.Nflep«iva xqXm" 



LIBER IIL 199 

y a Salona lxxii m. pass. apposita cognominis *' sui 
>, a mari xx m. pass. M. Yarro" lxxxix civitates 
ntitasse auctor est. Nunc soli prope noscuntur Ce- 
.*^ decuriis xxiv,Daorizi xvii, Daesitiates ciii*^, Do- 
B XXXIII, Deretini XIV, Deremistae*^ xxx, Dindari*^ 
II , Glinditiones xliv , Melcomani "^ xxiv, Naresii cii , 
ari ** Lxxii , Siculotae *^ xxiv , populatoresque quon- 
Italiae Yardaei , non amplius quam xx decuriis. Praeter 3 
;enuere tractum eum Ozuaei^°, Partheni, Hemasini, 
itae, Armistae \ A Narone amne c m. pass. abest Epi- 



immuftTiti, apud Goltziumy 
*f A,BoirA.. Hodie Narenta. H. 
Tertii conventus, Tergeminus 
oiatia Liburniaque conventus 
eu Judiciarium forum : Scar- 
nus, Salonitanus, et is in 
incyersamur, Naronitanus.H. 

Cognominis sui. Ita libri om- 
(ectius , cognomini sibi , vel 
f sui. Naronem amnem intel- 

]^ap(dva Ptolemaeus vocat , 
Narenta. Hahd. 

M. . Varro. In MS. et vet. 
ilec. M. deletur. £0. 

Cerauni , etc. Kef auvtov Ptol. 
[, cap. 17. Aadpi^ot deinde 
mi, lib. Vll, pag. 3i5. Aai<* 
«i apud eumdem , pag. 3 1 4» 
lai^iaTat , ut arbitror, Dioni, 
T, pag. 568. Docleat^, ab 
iox^.ea , in mediterraneb Dal- 
I, apud Ptolem. quse adbuc 
Inis nomen servat teste Hol- 
pag. 3a. Incols PtolemsBo^ 
crat. HiULD. 

. ciii. chiffl. criii. 

, Deremistee. Vet. ap. Dalec. 
istoi» Omnium istorum popu- 
i ignoratur situs. Ed. 
, Dindari, Ptol. Atv^aptot H. 



37. Melcomani, Ptolem. lib. II, 
cap. 17, Ko|A(vtot , fortasse pro 
MeXxofAevtot , quod emendare vult 
Harduinus. Naresii , eidem sunt 
Napiiatoi. £d. 

a8. Scirtari. Forte SereiU: nam 
Sc^sTtov in hoc tractu agnoscit Dio, 
lib. ,LVI, pag. 579. Vel sunt ii 
potius quos 2xtf Tcdvaf appell»t Pto- 
lem. loc. cit. Habd. 

39. Siculotce, StxouXttTftt Ptolem. 
loc. dt. et O^efp^eoi , quos Ap^tatouc 
appellat Strabo, lib. VII, p. 3i5, 
contra insulam Pharon : Vardeos , 
Epitome Livii , lib. LVI. Hard; 

3o. Ozutei. Ita libri omnes tum 
MSS. tum editi ante Hermolaum , 
qui OEnei sive Onei ex PtolemsDo 
reposait , ab Oneo urbe inter Pi- 
gnentium et Naronem amnem. Ve? 
rum Ozumi retinemus : siquidem 
non tunc exstaatia oppida , quale 
fuisse Oneum satis constare potest, 
quum mentionem ejus fecerit Pto- 
lemsBus, qui Plinio est aliqUADto 
recentior : sed gentes qa» ^am de- 
fecisseat, procui du)>iQ xmnc r^ 
censentur. Hard. 

3i. ArmistcB, Ghiffl. Mrenistai, 
Onmiao ignorantur. £d. 

i3* 



200 C. PLINII NAT. HIST. 

daurum^* colonia. Ab Epidauro^^ sunt oppida civium 
rom. Rhizinium^^, Ascrivium^^, Butua , Olchinium ', 
quod antea Colchinium dictum est, a Colchis conditum: 
amnis Drilo , superque eum oppidum civium romano- 
rum Scodra^^ , a mari xvii m. pass. Praeterea multorum 
Graeciae oppidorum deficiens memoria, necnon et civita- 
tum validarum. Eo namque tractu fuere Labeatae V^°' 
deroduni, Sassaei, Grabaei^', proprieque dicti IUyrii*', et 



ii 



3a. Epidaurum, Nunc Ragusi 
'vecchio : cui Ragusa nova successit. 
iiri^aupo; PtolemseOylib. II,c. 17. 
Vetus inscript. apud Goltzium : 
Coi,. Epidayrtm. 1.EG. IX. Hard. 

33. Ab Epidauro sunt, Hscyerha, 
quse dat Chiffl. desunt apud Dale- 
campium. £d. 

34. Rhizinium, Straboni, lib. 
Vn, p. 3 14, et Stephano, i^il^cdv. 
Ptolemseo ^il^tvov. Hodie Risine , in 
intimo recessu Rhizonici sinus, 
Golfo di Cattaro, Oppidani, Rhi- 
zonits dicuntur Livio , lib. XLV, 
c. a6. Hard. 

36,j4scrinum. Aaxpouiov Ptolem. 
loc. cit. Hodie Cattaro, Hard. 

36. Butua, Chiffl. Butuanum, 
Stephano , Bcu6ov) , Scylaci quoque 
pag. 9. PtolemsBo, loc. cit. Bou- 
Xo6a, pro BouTO^a. Nunc Budua. 
Hard. et £d. 

37. Olchinium, OOXxivtov Ptolem. 
loc. cit. Nunc Dutcigno , in confl* 
nioDalmatias, AlhanisBque. Incolse 
Liyio Olciniatae vocantur, 1. XLV» 
e. a6. H. 

38. Drilo, ApstXcdv Ptolem. lib. 
II, c- 17. Nunc Drino et Drin di- 
citur. Hard. 

39. Scodra, Dalec. Seordra, JPtO' 
IcmsBo loc. cit. Sxo^pa. Nunc Scu» 



tari y sire Scodar , proTincifB caput 
quam Turci Sangiac de Scodar to- 
cant. Recte situm ejus describit 
Livius, lib. XLIV, cap. 3i: «Dno 
cingunt eam flumina , Clausala 
(hodie Drinassi) latere urbis, qaod 
in orientem patet , prsefluens; Bai- 
bano (hodie Bojana) ab regione 
occidentis ex Labeatide palude (ho- 
die Lac de Scutari) oriens. » £d. 

40. Labeatas, Enderoduni, CbiCfl. 
Laheatce Esscenee f Enderuni, £n. -^ 
Labeatum genti Gentium regen 
imperitasse anctor est Liyius , lib. 
XLIII, ^p. 19, et idem Lahfati- 
dem terram Tocat » lib. XLIV, cap. 
a3. Idem Gentius Lissi regnabati 
ut ex Polybioy in excerptis liquet, 
cap. 96, quo de oppido mox dice- 
mus. £nderodunis caput fuit Ev^- 
pov PtolemaeOy lib. II , cap. ijt 
inter mediterranea Daln^atise op- 
pida : nnnc Endero, in Albaniai 
qua Serviam spectat. Hard, 

4i. Grabcei, Forte raXo(6ptoi, de 
quibus Strabo, lib.. VII, p. 3 16. 
Hard. -— £orum nomen servat 
Grabia^ auctore yiro eruditissimo 
PouQUETiLLE, Voyage de la Grhce , 
lib. I, cap. 4> pag* 4^* ^i^* 

42. llfyrii. Inter Naronem et 
Drinum. Hard. 



LIBER III. aoi 

itii^, et Pjrraei^. Retinet^^ nomen in ora Nym- 
n promontorium : Lissum^ oppidum civium roma- 
i ab £pidauro c m. passuum. (xxiii.) A Lisso Mace- 4 
^ provincia ' gentes Partheni^*, et a tergo eorum 
retae^^. Montes QandaviaB***, a Dyrrachio lxxviii m. 



ToMdantiL De Taulantiis E- 
*nte Stepbanus : Macedoni» 
n«o adscribitur, lib. III, 
» atque eorum oppida fuisse 
liuniy Apolloniamque scri- 
etiam Thucyd. lib. I» pag. 
u>. — Regionem eos te- 
qusB hodie Musache dicitur, 
«t PouQUXTiiXE, Voyage 
^e y lib. III , cap. i , pag. 

^jrraL De Pyraeis Pompo- 
b. II , cap. 3 ; « Tum Py- 
)ibumi, et Istria. » Hahd. 
Hetinet nomen, Dalecampio 

yocabula supposititia vi- 
Ny mphaeum promontorium 
'aho Rodoni vocatur. £d. 
Ussum, Ai<ra^; Ptolemseo , 
cap. 17. Ab Anna Com- 
b. XII Alexiad. oppidulum 
In edito colle situm , unde 
tus usque Dyrrachium pa- 
iRii. — Nunc Alessio^ ad 

1 Drilonis amnis ripam , 
iss. a mari. £d. 
Macedonio!. Nunc Albania 
isc regio , Macedoniae pro- 
\ Ptolemaeo quoque attri- 
b. III, cap. i3. Habd. 
Partheni. Vet. ap. Dalec. 
. napdivcbc yocat Dio , lib. 
ig. 176. Stephano quoque 

i7oXk IXXuptxii* To i6vix6v, 
;. Parthenorum siye Parthi- 
pluribus locis meminit Li- 
m lib. XXIX, cap. la : 



« Nuntins regi yenit Romapos Dyr- 
rhachium yenisse, Parthinosque et 
propinquas alias gentes motas esse 
ad spem noyandi res , etc. » Yicini 
ergo Dyrrachio fuere, et fortasse 
non immerito conjicit Pouqub- 
yiLi.B , yoyagede la Gr^e, lib. III, 
cap. 8, p. 373, eos habitasse circa 
yicum Presa , leucis yii a Duraxzo, 
septemtrionem inter et ortum so- 
lis. £d. 

49* Dassaret€e. Vet. ap. Daleo. 
Dissaretm, AaooapxTioi Ptolemaso, 
Hb. III, cap. i3y et Liyio, lib. 
XXVII, cap. 3i. Regio ipsa Aaoira* 
pUTt^, Polybio, lib. Y, pag. 6ai. 
Horum oppidum Lychnidus, Pto- 
lem. Unde apud Marcellin. Cora. 
Lychnidensis £piscopus Ulyrici 
laudatur. Habd. — Lychnidus non 
hodie est Ochriduf ut plerique di- 
xerunt , sed sicus fuit quatuor cir- 
citer leucis ab Ochrida meridiem 
yersus, haud longe ab orientali ripa 
lacus qui hodie lac d'Ochrida dici- 
tur, ubi in coUe monstrari quem 
tenuit locum accipimus ab inclyto 
yiro PouQUByiLLB , apud quem 
plurima de Dassaretia reperias , 
Voyage de la Grhce , Hb. VII , cap. 

6 , pag. 47 ct scq* £^* 

5o. Candavias. De his Strabo, 
lib. VII, pag. 3a3. Apud Ptolem. 
loc. cit. KANAAOYION 6p<ttv men- 
tio, pro KANAAOYinN. Deserta 
Candayi» Senecs, ep. 11, p. 33o. 
Qua veutos aperit Candavia saltus , 



ao4 C. PLINII NAT. HIST. 

eorum, Virunum^, Celeia^, Teurnia^, Aguntum , Via- 
niomina^, Claudia , Flavium^ Solven^e. Noricis junguntur 
lacus" Peiso , deserta Boiorum " : jam tamen colonia Divi 
Claudii Sabaria^'^ et oppido Scarabantia'^ Juliahabitantur. 



Danubium, Medlterraneum Alpes 
versus. £d. 

3. yirunumx Apud Gruter. pag. 

569, NORICUS. COL. C. VlHVNO. 

Apud Ptolem. lib. II, cap. 1^^ in. 
Norico OOfpouvov. Nunc, ut ait 
D*AjryiiJLB, ff^olk-marktf ad amnem 
Drayum , quem bodie Drau yocant 
incols , nos la Drave, Hard. et Ed. 

4. CeUia, KsXetflC Ptolem. loc. 
cit. Gruter pag. 1 3o , Celbijb, re- 
perta inscriptio in Carniolse op- 
pido , quod yetustum nomen reti- 
net , Cilley, Hard. 

5. Teurnia, Ptolem. loco citato, 
Tcoupvia. Nunc Lurnfelde , haud 
longe ab oppidulo Spital^ auctore 
Mannerto. £d. 

6. Aguntum, AyouvTov Ptolem. 
loc. cit. Fortun. Vit. S. Mart. lib. 
IV, V. 646 : « Per Dravum itur 
f ter , qua se castella supinant, Hic 
montana sedens in coUe superbit 
Aguntus* » Haud longe a Dravi fon- 
tibus situm fuit, juxta oppidulum 
Innichen^ ut aitidem Mannertus. Ed. 

7. f^ianiomina, MSS. omnes, Reg. 
Colb. etc. Parm. edit. Vivana mo» 
mnia , Hermolaus ex Rhaetia Ptole- 
msei , Fiana primum , mox ex con- 
jectura yEmonia adjecit, quam in 
hoc tractu agnovit nemo. Vianio- 
mina Plinii est, quse Antonino Vin- 
dobona , a Scarabantia, m. p. liv, 
et alibi Vindomona dicitur , in iti- 
nere de Pannoniis in Gallias : apud 
Gruter. pag. 5 40 , Viahha. Incolis 
hodie fVien , nobis Vienne Anstri» 
caput. HiRD. et Ed. 



8. CUtudia, KXau^ioutov Ptolem. 
in Norico , loc. cit. Nunc , si CIu- 
verio fides , Clausen BavariaB tI* 
cus. £d. 

9. Flaviwn SoUfense, Apud Grn- 
ter. inscriptio reperta Cibini in 
Hungaria , Fl. Solva. Hodie , nt 
ait Mannertus, Solfeld^ haud longe 
a Klagenfurt, £d. 

10. Lacm Peiso, Rectius forte 
Uuu Speiso : ut sit , lacu illo con- 
jungi Noricis deserta Boiorum. E 
— Plerique, quos iiiter D^ANViLiBy 
hunc lacum eum esse existimant 
quem incol» hodie NeusiedUr See 
vocant, haud longe a Vindobona: 
Mannertus autem , qui nomen ejns 
rectius Pelso scribi ait , eum esse 
vult quem hodie BaUiton sive PUt' 
ten See vocant, quem vide Geog. 
der Griechen and Romer, yol. III , 
pag. 565. Ed. 

11. Deserta Boiorum, Deserta 
hsec , quibus a Pannonia disceme- 
batur Noricum , facile agnoscuntnr 
in ea regione montibus et sylvis 
scatente qua circumdatur lacus Ba- 
Uiton, Ed. 

la'. Sabaria, Hodie Sarvar^ ad 
flumen Raab^ in HungarisB Austric- 
que confinio. Ibireperta inscript. 
quam refert Gruterus, pag. 389) 
C. C. S. hoc est, Colonia Claudia 
Sabaria. 2aouoip(a Ptolem. lib. U, 
cap. i5 , in Pannonia superiore. Et 
apud Groltz. Claudii nummus, Col. 

S-ABAR. ClAVDIAITA. AvGVSTA. H. 

et Ed. 

i3. Scarabantia, A Sabaria, m. 



LIBER III. ao5 - 

I 

I 

XVIII. (xxv.) Inde' glandifera Pannoniae, quae mi- i 
intia Alpium juga, per medium Illyricum a septem- 
e ad meridiem \ersa molli in dextra ac Iseva devexi- 
considunt. Quse pars ad mare Adriaticum spectat, 
Uatur Dalmatia, et IUyricum supra dictum. Ad se- 
itriones Pannonia* vergit : finitur inde Danubio. In 
Dloniae, ^mona^, Siscia^. Amnes clari et navigabiles 
inubium defluunt, Dravus e Noricis violentior, Savus 
Jpibus Carnicis placidior, cxx m. pass. intervallo. 
rus per Serretes' , Serrapillos, lasos Andizetes^ : 
is per Colapianos^**, Breucosque". Populorum haec 
;a. Praeterea Arivates , Azali'*, Amantes , Belgites , a 



XIV, apud Antonin. Hodie 
t, siye (Mdenburg, m eodem 
. HA.Rn. 
[VIII. I. Inde glandifera, Ita 

omnes « non in glandifera. 
st, post eas gentes, ac urbes, 
antea memoravit, glandifera 
Pannoniee. Apud Hygenum, 
e Limitibus constit. p. ao6 , 
ti8 in Pannonia sylvis glan- 
s vectigal constitutum. Ha.kd. 

Pannonia vergit. CamiolsB 
n , deinde Croatiam , Scla- 
m, Hungariamque complexa, 
bium usque. Hard. 
Mmona, Laybach , ut diximus 
as. Camiolae primarium op* 
Q. H(A(dva Ptolemseo, lib. II, 
: 5 , sub Norico Pannonise. H. 
Siscia. Staxto^ Ptolem. loc. cit. 
> Sissekf ad Savum amnem. H. 
Dravus,.. Savus, £lz. .hicet 
Draus,..Saus, Nomen retinent 
, sive Drave et Sau , sive Save» 
C et 2auoc dicuntur lib. VII , 
\ 1 4» Straboni , qui perperam , 
imadvertit Hard. Savum in 
im , Dravum in Noarum , et 



Noarum, accepto ex lapydibus Co- 
lapi, in Danubium iiifluere con* 
teudit, dum, ut tradit Noster, Sa- 
vus et Dravus suo quisque alveo 
Danubium intrat. £d. 

6. CXX. Dalec. CXK Ed. 

7. Serretes, Hi et Serrapilli , Ca- 
rinthiam tenuere , ripamque gemi- 
nam Dravi amnis. Hard. 

8 . lasos, taaaiouc appellat Ptolem. 
lib. II , cap. i5. Hard. 

9. Andizetes. Chiffl. Sandtzetet, 
Dalec. Sandrizetes, Andizetes resti- 
tuit Hard. ex Strabone , lib. VII , 
pag. 3 14 9 iii qao reperiuntur Av- 
^il^YiTtoi. Ignoratur eoram situs. £d. 

• 10. Colapianos, A fluvio Colapi, 
cujus mox Plinius , aliique memi- 
nere. Hard. 

Ti. Breucosifue, BpeOxot Ptolem. 
lib. II, cap. 16, et Straboni, lib. 
VII, pag. 3 14. Bfcuxot Dioni, lib. 
LV^pag. 568. £oram, sequentium- 
que omnium populorum situs igno- 
ratur. Hard. et £d. 

la. Azalit etc. AXttOAy Ptolem. 
in Pannonia superiore, lib. H, c. 
i5. A|AavTiivoi , in inferiore, cap. 



208 



C. PLINII NAT. HIST. 



Italiae et lUyrici ambitu, xvii. In eo duo maria (quo 
distinximus fine ) : Ionium'% in prima parte; interius 
Adriaticum, quod Superum vocant. 

XXX. Insulse in Ausoniomari praeter jam dictas, me- 
moratu dignae, nullae : in lonio paucae : Calabro littore 
ante Brundusium, quarum objectu portus efEcitur : contra 
Apulum littus Diomedea ', conspicua monumento Diome- 
dis: et altera^eodem nomine, a quibusdam Teutria ap- 
pellata. 

Illyrici ora mille amplius insulis frequentatur , natura 
vadoso ^ mari , aestuariisque tenui alveo intercursantibus. 
Clarae : ante ostia Timavi , calidorum^ fontium cum aestu 
maris crescentium: juxta Istrorum agrum, Cissa,Pul- 
laria ^, et Absyrtides Graiis dictae, a fratre Medeae ibi 



citer Dcc m. pass. per omDes litto* 
rum anfractus atque circuitus. — 
A Dtinioy etc. Mallet Dalecamp. 
veterem lectionem , qua sic habet: 
« a Drinio ad promontorium Acro- 
ceraunium clxx m. Agrippa pro- 
didit: uuiversum autem hunc si- 
num Itali» et IUyrici ambitu xiii. » 
Drinius amnis ille est quem Dri- 
lonem superius dixit, cap. a6. — 
CLXXIL Brot. ex MSS. Reg. et 
ed. princ CLXXV. Chiffl. CUC, 
Vera autem longitudo a Drinio ad 
promontorium Acroceraunium, ho- 
die capo della Lingiutta , circ iter 
cxL M. pass. est. Ed. — XV IL Sic 
cum Broterio legimus ex MSS. 
Reg. I, 5, et edit. princ. non XIII 
cum Harduino^,_nec XIF cum 
Chifflet. nam XVli m. pass. id est, 
septies decies centenis millibus pas- 
soum; non minor est totius Adria- 
tici maris ambitus. — Quo distin* 
ximus, In hoccine libro, cap. i6. H. 
la. lonium, In libris vulgatis 



hactenus In/erum sive lonium: atbas 
Toces Inferum sii^e expungendas ad- 
monent MSS. Reg: i> a , Colb. i, 
a, 3 , Paris. etc. a quibus absunt. 
Diversum enim lonium mare ab 
Infero est : nihilque magis alienum 
a vero quam sinu hoc Europa se- 
cundo mare Inferum contineri. H. 

XXX. I . Diomedea, Diomedis ta« 
mulo ac delubro nobilis, ut dicetor 
lib. X, cap. 6 1 . AiofAii^sta Stephano 
et Scymno, pag. i8. Hahd. 

a. Et altera. Sic Strabo, lib. VI , 
pag. a34<HA&D. — Tressunt contra 
urbem Tremoli insulae , quas isoU di 
Tremiti Itali Tocant , scilicet S, Do' 
menicOf qusB Tidetur esse Dibmedea) 
5. Ntcolo et Capraja , e quibus utra 
sit Teutria incertum est. £d. 

3. Vadoso mari, Dalec. vadosima- 
ris, £d. 

4. CuUdorum. Meminitjamhujas 
insulx, lib. II, cap. io6. Hard. 

5. Puliaria. Dalec. PuUarim, £d. 

6. Ahsyrtides, lisdem Terbis Ste- 



LIBER III. 209 

interfecto^ Absyrto. Juxta eas Electridas vocavere,m qui- 
bus proveniret succinum , quod illi electrum appellant, va- 
nitatis graecae certissimum documentum : adeo ut quas 
earum designent, haud timquam constiterit. Contra^ lader 3 
est Lissa : et '** quae appellatae. Contra Liburnas " Grateae" 
aliquot : nec pauciores' Liburnicse) C^ladussae ''^ contra 

^hanus : AijiupTi^sc, vfl<toi icfo^ t& 
A^pta, itnh AtpupTOu irat^bc Aiyitou iv 
{j.ta ^oXof ovYiO^vTOc Oirb t^; d^eX^^nc 
Mig^etac.Vide etiam Hygin. fab. 9 3 ; 
Apollod. de Diis, lib. I, pag. 63 et 
65. Hari>. 

7. Interfecto Ahsyrto. Sic MSS. 
oniiies; quidam tamen legunt //i- 
terfecto nomine Absjrto, Dal. 

8. yanitatis groBcm certissimum 
documentum, Qmim ea tippellatione 
Bec iill« onquam ibi insul» fue- 
rinty et eadem alibi gtatnantur a 
Gr«cis9 nt Pliiiius recte admonet, 
lib. XXXYII, cap. 11. Absyrtidi- 
bns sic junxit Electridas Scymnus 
Ghius y pag. 1 6. Hard. 

9. Contra Jader, Sic MSS. om- 
nes librique editi, praeter Cbtffliet. 
qui pro Lissa ^ BasiUssa legit. LisssB 
meminit Antoninus inltiner. Marit. 
enumerans insulas quas sunt inter 
Dalmatiam et Istriam : Apsoros ^ iu- 
qnity /^My Ldssa^ etc. Hard. 

10. Et qiue appeUatee, Hoc est,et 
«lisB qu« sunt a nobis supra dictae, 
cap. a5. Grexa , Gissa , Colentum. 
Hard. .— ^ Harduino non assentitur 
Dalec. apud quem legitur quasqae 
appellatte contra Liburnos Creteas aU» 
^uot^ etc. Ed. 

1 1. Lihurnas. Dalec. et Elzer. Li^ 
humos, £d. 

13. Grateee. Ita MSS. Reg. et 
Golb. non Cretece , ut Dalec. Scylaci 
Caryand. in Periplo, pag. 9» prope 

II. 



t^harum et Issam Crateas insulft ho- 
minantur : KpaTstat v^<rot , xaTOc <!>«*. 
pGv xai f<r9av. Hard. 

i^, Ntc paaciores, Forte» necpau" 
ciares XL. Totidem enim Libumtcas 
insulas aghoscit Strabo, VH, pag. 
3i5. Hard. — Tolet. necnon Tru* 
cones. £d. 

14* ^^^^^^'^^' «CtdadusssB. 
Gontra Surium , bubus et capris 
laudata Brattia. » Eruditus Hardui* 
nus , ex infelici conjectura , ut «It 
Brot. cum Pintiano, male emenda* 
yit : « Celadnss». Gontra Tragnrium 
Bavo : et capris laudata Brattia. » 
Brot. « Geladusse contra Snrium : 
Bubua et capris laudata Brattia» » 
Nos Celadussas contra Surium iegi- 
mus cum MSS. Reg. 1, 5 , et edit* 
princ. et Baifo cum MSS. Reg. i , 
9 , Goib. 1 , 3,3» quamvts Bubua 
ex edit.' princip. legat Broterius. 
Celadussas autem insulae, quarum 
et Mela meminit, lib. II, cap. 7, 
inter Surium insulam , bodie Zuri^ 
et oraih Sicensem^ nunc Sebemco^ 
sitae sunt» ut ait Brot. prascipuae- 
que inter illas Kasvan ^ Capri, Smo* 
lan^ Tihatf Sestre , nonnuliaeque 
alias minoresquas internominandae 
snnt Parpichf Zlarin^ etc. Bavo in 
tab. Peut. segm. 4» et in cod.Theo- 
dosian. leg. III, de Haereticis, insu- 
la Boa dicta, sub imperatoribus ro- 
manis exsiliis fuit famosa. Bua ho- 
die vocatiir. Ed. 

14 



aia C PLINII NAT. HIST. 

mari eaclem Phocis et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, 
Magnesia,Macedonia , Thracia. OmnisGraeciac fabulositas, 
sicnt et htterarum claritas , ex hoc primum sinu effulsit. 
Quapropter in eo paululum commorabimur. 

Epiros^ in univ^rsum appellata, Acrocerauniis incipit 
montibus. In ea primi Chaones , a quibus Chaonia : dein 
Thesproti^, Antigonenses*^ : locus Aornos", et pestifera 



^. Epirt>s, H«c Martianus iisdem 
verbis loco citato. Hodiit' Sangiacs 
de Janina, de Delvino^ de Chamouriet 
yavodilik , seu Principautd d*Arta , 
ut nos docet, tom. I , pag. »4» ^i^u* 
ditissimus vir Pouquevills , cujus 
egregium opus, cui titulus est Voya* 
ge en Grkee , multa usque ad hunc 
diem yel doctissimis yiris ignota 
atque penitus abscondita in yivi- 
dum lumen protulit. Minime mi* 
rnm ergo lectori videbitur, si saepe 
saepius iios bunc tam fidum testem 
invocemus, tam certum ducem se- 
qui non dubitomus. Plurimum 
item nobis proderit in -dispellendis 
qu» incumbunt veteri GrsecisB te- 
nebris, accm'atissima et excellens 
mappa , quam nuper edidit inclytus 
yir le chevalier Lapib, inter regios 
geographos princeps. H^rd. et £d. 

8. ^A^io/ttfj. Xocove; Straboni, lib. 
VII, pag. 3a3. Uos ait Epiro toti 
primum imperitasse , deinde Mo* 
lossos. Chaonum fuit castellum 
Chiraera, in Acrocerauniis , de quo 
mox dicetur. Hard. — Hodie can- 
tons de Chimera , lapourie , Arberie , 
Paracaloma elPhilates^ ut aitP^u- 
QUEviLLB, tom. I, Introduction 9 
pag. XXIV. £d. 

9, Thesproti. Ssoirpuroi Straboni, 
p. 3a4- Horum oppidum Buthro- 



tum, de quo statim. Hird. — fio* 
die Paramjthia^ auctore Pouqub- 
YiLLB, loco cit. £d. 

10. Antigonenses. Ab oppido, 
cujus meminit Ptolemseus , lib. III) 
cap. 1 4» in ChaoniaB mediterraneo, 
AvtiYoveta. Stephanus qnoque : Av« 
TiYoveta , 'Kokxq Xaoviac ^v ftirctp«» i 
et Polyb. II, pag. 1 3o. Harb. — 
Oppidum hoc et fauces Antigonias 
dictasM.passibus a Tebelen^ meri- 
diem yefsus se reperisse putat, 
haud immerito, ut videtur, emd. 
PouQUEviLLB , op. cit. tom. Q» 
lib. IV, cap. i, p. 7 et 8« £t>. 

1 1 . Locus Aomos. Familiaris Pli* 
nio locutio est, ut locum Yocet^ ubi 
oppidi veteris ruinse, ac vestigia 
supersint. Stephanus oppidi memi- 
nit) pag. 90,Aopvoc,iro>:i(. Id porro 
loci Bomen, quoniam tetram ob 
halitum careret avibus^ ex re fa- 
ctum. Sic Yirgilius de Cumarum 
spelunca, i£n. lib. VlyVers. a39 : 
« Quam super faaud ullflB poterant 
impune volantes Tendere iter pen- 
nis : talis sese halitus atris Fauci* 
bus effundens supera ad convexa 
ferebat : Unde locum Graii dixe- 
runt nomine Aornon. » Hard. — 
Pluribus autem locis nomen istud 
indixere Grseci, quorum celeberri- 
mus in Thesprotia fuit. £d. 



LIBER IV. aiS 

is exhalatio : Cestrini " , Perrhaebi *^, quorum mons 
js, Cassiopaei '^, Dryopes'^, Selli'^, Hellopes'^, Mo- 



Cestrini, Ab oppido Cestriay 
> mox dicetur, regio Cestrine 
i habnit , ChaoDi» portio : 
Cestrini boyes apad Hesy* 

9 pag. 5a3 : Ks^ptvtxol Pds^, 
Xaovia , ii irporepov Ke^pivi) 
opeuero • ^ari ^t p.otpa tw^ 
u ^ta^tfpou; iyjo\iaaL ^ou;. A 

10 Heleni F. nomen accepisse 
nv,auctor est ^Pausan. in Co- 
sive lib. II, pag. la^.HARD. 
na Chamouri sive Cham^San" 
citur auctore Pouquevillb, 
^ cap. 6 , t. II , p. I a I . £d. 

Perrhisbi, neppat^oi, Mace- 

confines, Pindi montis in- 
ipud Strabouylib. IX, pag. 
9ard. — Perrhsebia , hodie 
(', auctore Pouqueyillb, tom. 
rod. p. xxiT. Pindus, etiam 
eterinominenotus, Grammos 
e hac in parte dicitur. £d. 

Cassiopcei. Kaaatoiratoi, quo- 
oppidum KaaatoTrvi , apud 
ci. lib. III , cap. 4 9 et Pando- 
ste Strabone, lib. YII , pag. 
qui Kaaacd^nraiou; vocat : Ste- 
s, yerbo Xaovia, Kaacdirouc* 
:, pag. 1 1 : Mera ^e Geairpfi»- 
loouma. £t p. ia,Kao<r(di7(bv 
Habd. — ^ I{as tenuerunt re- 
iqu» nuno Spiantza etLama* 
mtur auotore Pouqubvillb. 

Dryopes, Apuoffe;. His alias 
des attribuunt. In Peloponr 
Strabo, lib. IX, pag. ^ZA^ 
ae passim. Varias hocjum mi* 
aes refert Pausan. in Messen. 
p. aSi. H. — t Eorumetiam- 
nomen retinet regio» quam 
iro incolueruut, hddie canto^ 



de Drynopolis dicta, auctore Pou- 
quetillb, loc. cit. £d. 

i6. SeUi, Vet. apud Dalec. SeU 
Ue, £xXol Pindaro , Homero 2e>Xot , 
teste Strabone, lib. VII, p. 3a8, 
qui Dodonsi JotIs fanum apud 
eam gentem fuisse perhibet : a 
Pindaix) t^en Dodonam Thespro- 
tis adjudicari .: post Molossorum 
ditionis cceptam haberi. Hesychins, 
£xXot, £xXT]vec 01 iv Au^tSv^i. H. — 
Nunc canton de Souli dicitur eorum 
regio, auctore Pouqubyillb , 1. cit. 
et lib. IV, c. 5, tom. II , p. 9 1 . £d, 

17. HeUopes, Hos Tero Stepha- 
nus eosdem cum Hellis, sire Sellis 
facil. ix^yero xat i^ irepi Aa>^<dviDv.xca- 
pa £xXoira(a, jc 01 otxiaTopec £xXol xal 
SeXXot. Hesiodum sequitur, quem 
Strabo laudat, loco cit. Hab.d. 
— - De his omnibus vide Pouqub* 
TILL&, qui, tom. I, p. laSseqq. 
demonstrare conatur HeUopes «t 
Molossos has tenuisse regixxnes, 
qua hodie diduntur canton de Ja» 
nina, de Pogoniani^ de Sarachoyitzas 
et de Courendas ; templum DodonsBi 
Jovis situm. fuisse loco etiamnnno 
Tocato Proskjrnisis f juxta Gardiki; 
Dodonam urbem juxta Castntza^ 
leucis duobus meridiem Tersus; 
Tomarum. montem, coUeia tico 
Gardiki Ticinum fuisse, et cenfum 
fontes quorum hic meminit PHnius 
illos esse, qui nunc prope Ticnm 
Besdounopotdore^ennatnr. Non dis- 
simulare tam^n possumus auctori-^ 
tatem doct. Tiri Pouqubtillb nuper 
{Journal des Savants, avril i8a8) 
probabilibus argumentis impugna* 
tam foisse, £d. 

14^ 



ai4 C. PLINII NAT, HIST. 

lossi' ^apud quos '^ DodQndei Jovis templum, oraculo illu- 
stre : Tomarus'*' mons, ceptum fontibus circa radices, 
Theopompo celebratus. » 

Epirus ipsa ad Magnesiam Macedoniamque tendepsa 
tergo suo Dassaretas supra^' dictos, liberamgentem;mo]( 
feram Dardanos habet : D^irdanis laevo^' Triballi praetenr 
duntur later^ , et Moesicae gentes : fronte'^ junguntur 
Medi** ac Denselatae'^ : quibus Thraces, adPontuni usque 
pertinentes. Ita' succincta Rhodopes, mox et Hiaemi val? 
latur excelsitas. 

In Epiri ora castellum in Acrocerauniis Chimera '', suh 



i8. Mohssi, MoXoTTol Straboni, 
lib. VI, pag. 3a6. Horum oppidum, 
praster Dodonen, Aml^racia fuit, 
de qna mox dioemus. Hard. 

19. ^pud quos. Stephanus : Aca- 
^cdvviyiro^Xic T^c MoXoodt^oc iv Hiriip^^ 
(jied* ^v Att^cdvalo^ Ztif^ iv ATretpqi. 
De quercu loquaci» quam DqdonflB 
£sd>ul» reponunty et de sore Dodo- 
nso y Mythologos consule. Hahd. 

ao. Tomarus^ eto. Haec Solinut 
iisdem verbis, cap. yii. p. as. In 
MSS. Talarus. Parm. edit. Toma" 
r(is, Stephano , Toyapoc» ^po^ A(d^«S* 
vYic, ^ Tive; Top.oupov , 01 ^k T|Aoepo(. 
Straboni , lib. YU^ pag. 3a8 , T«- 
{fapoc. Hard. 

9 1 . Supra dictos. Libro sup. cap. 
36. De Dardanis, Tribftliis, Moesisy 
eodem libro , cap. 29. Hard. 

aa. Lapo, Ab ortu solstitiali. 
Hahd. 

93. Frontf, Dalec. a fronte, Ab 
australi parte. Hard. et £d. 

a4> Mediy ac Denselatce. Me^uv 
Tivec , xat AavdviXtT&v , Straboni , 
lib.yil, pag. 3 18. Rectius fortassis 
Mat^uv, cum diphthongo scripseris, 
ut differant a Medis Asisc. Sic (snira 



Stephanus : Mot^ol £Ovoc 6p^bn(, 
TcXioaiov Maxe^ov(ac..Sic Aristotd. 
Histor. Ajqimal. lib. IX» cap. 4^r 
PtoIemsBo denique , lib. III , cap. 
z I, regio ipsa Mot^ixi^ appellatar. 
Hard. 

. a5. Denseiataf^ Vet. apudDalec. 
Denseleti, alii Denthelatag, Solinus , 
oap. X, pag. 37:« Strirmonem 
accolunf deztro latere Denselat».i^ 
Idem DenselatSB Tuilioy in Pison. 
n. 84 » quorum opera C. Sentins 
prsBtor reliquorum Thracum Tires 
et arma elusit. Partem enim ilU 
tenuere Thraciae: quam ttiv- Bp^- 
X1QV TTiv AcvOeXviT&v appellat Dio, lib. 
LI> pag. 461; PtolemsBus, lib.IU, 
cap. II : AavOviXiqTtxiqv iiQ^.^xoLy, 
Dantheletioam prsBfectupam. Ste- 
phano, p. aai, Aav^oX^Taty I0v«c 
0paxtxo'v. Hard. et £d. 

a6. Ita succincta, Tot gentes» in- 
quit, primum Rhodopes, deinde 
HsBmi montis juga excelsa tenent 9 
et a tergp, latere, fronte claudunt. 
Hoc Martiauus , lib. YI , pag. aog, 
nou intellexit. Hard. 

a^. Chimera, Xetfieptov est Pau- 
sanisB, ih Thesprotide, lib. Vllly 



LIBER IV. ai5 

eoAquae^^regiaefons. Oppida:Maeandria*^,Cestria: flumen 
Thesprotiae Thyamis ^" : coionia Buthrotum^' : maximeque 
nobilitatus Ambracius sinus ' , d pass. faucibus spatio- 
sum squor accipiens, longitudinis xxxix m. pass.^^ latitu- 



sive Aroad. p. 4^S» et Thacydidiy 
lib. I»p. aa et 39. Straboni quo- 
qne ejof nominis promontoriom 
est» lib. VII, pag. 3a4. In Novella 
Leonisy apud LeuncL p. 99» inter 
iEtoli» EpiscopoSy 6 XifAOcpac legi- 
tur. Habd. — Etiamnunc Chimara 
vocatur. £d. 

18. AqiuB regitg, Ut Romani 
Aquas Sextias, Statiliasque, a Sextio 
Statilioque appellabant, qui balnea 
fitruxerant : sic Aquam regiam , ^a- 
criXixa d^aTflC dictum bunc fontem 
pnto , quo rex Epiri aliquis usus 
fuerit, Thermas ibi ad publicos 
usus exstruxerit. Hard. — Fons 
iste, quem non vidit Pouqubville^ 
minime enim ei annuendum puto , 
quum illmn juxta Drimodez^ sive 
Dermadez reperisse conjicit, exbau- 
stos bodie videtur. Ulius meminit 
Anna CSomnena Alexiad. lib. X, 
pag> 399« bis verbis : 6 ^l Kovto.. 
ccfovoc ev To» irpbc XifAoepav aTciEvot 
PfltXaveicu x^^^* ^^* 

19. I^atandria^ Cestria. De his 
dnobus oppidis, caeteri scriptores 
Graeci pariter ac Latini silent. Ce- 
strinen tamen Tbesprotidi vicinam 
Tbucydides fatit, lib. I, pag. 3a. 
Hard, — - Mseandria ignoratur. 
Cestria bodie Palceo-Kistes dicta* 
nonnulla servat nominis antiqui 
vestigia. £0. 

3o. Thyamis, CbifHet. Thrmias. 
Pausaniae quoque in Attic. lib. I, 
p. 19, Tbucydidi loco citat. Atbe- 
jisBo , lib. ni , pag. 73, et Straboni 



lib. yn, pag. 3a4» Bufl^itc : hodie 
Calama, Ha&d. et £d. 

3i. Buthroium. Bou6^ut^v Stra- 
boni, loco citato, qui et colonos ha- 
buisse Romanos docet, liroixouc 
ixpt i*«i>|Aaiouc. Hodie tiutrinto. Ste- 
pbanus insnlam vocat : sed fami- 
liare Grsecis nimirum est peninsu- 
las ipsas appellare viaa.ouc, insulas. 
Sic Pelupis insulam dixere Pelo- 
ponnesum, quam esse peninsulam 
constat, et per Isd^mumcoQliAenti 
copulari. Hard. 

3a. Ambracius, Hodie Golfo de 
Prdvesa et d'Arta. Actiaca Augusti 
victoria maxime nobilitatus. £d. 

33. D.passuum fauciius. Martia* 
nus, qai h»c transcripsit , angustis 
faucibus indefinite scripsit. Angu- 
stiarum spatium, quo libri bacte- 
nus editi caruerunt, restituimus ex 
Reg. a, aliisque codicibus MSS. 
quibus subscribit Sti^abo, lib. YII, 
pag. 3^4 9 ostium Ambracii sinus 
affirmans baud multo amplius pa- 
tere stadiis quatemis , qus passus 
omnino quingentos efHciunt. H. 

34. Longitudinis XXXIX M, 
pass. iatitudinis XV. In MSS. lali» 
tudinis XIL Vero vicinior videtnir 
Polybius, qui lib. IV, pag. 455 9 
hunc sinum latitudine centum sta- 
diis, sive tribus leucis et 195 be- 
xapod. et longitudine trecentis sta- 
diis, seu undecim leucis et 85o 
hexapod. patere ait ; recentiores 
enim nautse, uuctore Pouqubvills, 
Voyage de la Grkce^ lib. V, cap. 6, 

.4* 



\. 



ai6 C. PLINII NAT, HIST. 

dinis XV M. In eum defertur amnis Acheron, e lacu 
Thesprotiae Acherusia^^ profluens xxxyi^ m. pass. inde, 
et milie pedum ponte mirabiHs omnia sua mirantihus. In 
sinu oppidum Ambracia ^. Molossorum flumina, Aphas^, 



tom. n, pag. 3 1 1 y cum Polybio 
omnino consentiunt. £d. 

35. //t eum defertur. In Ambra* 
cium sinum. Ita Ptolemsus , lib. 
III» cap. i4' Martianus, lib. YI, 
cap. de tertio sinu Enropae, pag. 
809 : « Ambracius sinus faucibus 
angustis «quor accipiens , in quod 
defertur amnis Acheron, infernsB 
fabulse errore famosus. » Strabo 
pihilominusnon hunc Acherontem 
Yocaty sedeum qui in Thesprotium 
sinum , portumque cognomento 
Dulcem, yXuxbv XifAeva» longe ab 
Ambracio sinu yersus septemtrio- 
nem , ex eadem Abherusia palude 
delabitur, lib. VII, pag. 43 4* Pau- 
sanisB lib. I , pag. 3o , cseterisque ^ 
Axcp<dv. Hard. — Egregie demon- 
strat PouQUEViLLK , Voyage de la 
Gr^ce, lib. IV, cap. 6, et lib. V, c. 
a, hic in errorem inductum fuisse 

• Plinium , Strabonique et Thucydi- 
di et Polybio adfiibendam esse 
fidem , qui Acherontem esse id 
flumen dicunt , quod hodie Mavro» 
Pqtamos T0catum,ex Ofytzikamonte 
egreditur, per Acherusiastagnadif- 
funditur , et in mare influit juxta 
Pkanariy portum efBciens qui ob 
aquae dulcis ab eo inyectae abun- 
dantiam a Veteribus et Recentiori- 
bus Glyhp est appellatus. Quod 
quidem testatur Dio, de Aug. lib. I, 
KaXeTTai oijTcd; (rXuxl»?) 5ti wpbc tou 
'7roTa[i.ou tou ec auTbv «ta6ocXXovTO( 
^fXuxaiveTai. £d. 

36. Acfierusia, Ax»pou9(a Xi(i.viq 



Straboni , loco citaCo , et Thucjd' 
lib. If pag. 3». £Ia&i>. — HodW 
iac Tchoukmda et marais dt Vaim^ 
doraco , cu jus partem arari oryza-^ 
que fertilem esse uos docet Poi7- 
QUBviLLE , lib. IT, cap. 6 , toiiL., 
U, pag. 14^* £i>> 

37. XXXVl. . • inde, Roc c«t^ 
a sinu Ambracio, in qaem defertur,i 
ad Acherusium lacum, unde effluit. 
In MSS. XXIL HAaD. — Otania 
hsec falsa , nam prseterquam Ache>« 
ron in Ambracium sinnm non iiih 
fluit, ut super. nota 35 diximu^f 
yix XX M . passuum est hunc sinum 
inter et Acherusiam lapum interval- 
lum. Ed. 

38. Amhracia, In Acherontis ri- 
pa. Dicaearcho , p. 64 « et Scymno, 
P^g- 19» A.(A6^axia. Gives, Apiirpa- 
xi&Tat ^liano, Histor. Anim. lib. 
XII, cap. 40. Hard. — NonnuIIa 
ejus rudera, arcemque adhuc stan- 
tem, loco dicto Rogousy circiter 
xiy M. pass. a mari reperit erudit. 
PouQUEviLLE , qui Strabonis inter- 
pretis gallici errprem reprehendit, 
in Strabone pro ^XfYcdv ?a^iOY, ^xrei 
?oi^t(dv legere vplentis. Ed. 

39. Aphas. Is est quem Stepha- 
nus JElantem vocat , et ex eodem 
monte, quo Arachthum , fluere ait, 
quam ob causam ambo a Plinio 
copulantur. Aoc)cpi.a>v, inquit Ste- 
phanus, ^xpa tou Hiv^ou $pou( , i\ i% 
h Ivaxoc xai A?a( ^et TTora^iLo';. Cave 
tamen Palmeriocredas, qui in Grs- 
cia antiqua , hunc ^antem cum 



LIBER IV. ai7 

et Arachlhus^*. Civitas Anactoria*' : locus^' Pandosia. 

II. Acarnaniae , quae ' antea Curetis vocabatur, oppida : x 
Heraclia^, Echinus , et in ore ipso colonia Augusti 
Actium, cum templo ApoUinis^ nobili, ac civitate libera 
Nicopolitana^. Egressos sinu Ambracio in lonium excipit 



Aoo eamdem credidity de quo 
libro sup. dictam est, cap. a6. H. 
^^ Avas Tocatur ab erudit. d^Ajt- 
▼iixs in GrsBcis Teteris mappa; 
hodie fl, d'Arta dicitur. £d. 

40. Arachthm. Apax^oc , Ambra- 
ciam urbem prseterlabitur , teste 
Strabone, lib. VII, pag. 3a5, et 
DicsBarcho MesseDio, pag. 164» qui 
Aparttov nominat. Meminit Ara- 
chtbi Livius, lib. XXXVIII , cap. 
34« et lib. XLIIIy c. a I, et Ptolem. 
lib. III , c. i4- Hodie LourcAa, sive 
/{0^0115. Hard. etEo. 

41. Anactoria, MSS. Colb. i, 1, 
CbifHet. Anactorica. Straboni lib. 
XVIII, pag. 455 , et Thucyd. lib. 
I,'pag. 37, AvaxTo'picv , quam ur- 
bem prope Actium in Acarnania 
statuit. Stepbano» Avoucropeia et 
AvoxTopiou HiRD. — Hiijus urbis 
reperiuutur rudera , xl stadiis ab 
Actio, ut aitStrabo, juxta Ticum 
Komdari , extremo sinu Golfe de 
Mavri dicto : ex ejus ruinis iv Bt. . 
pass. orientem inter et austrum 
ezcitatumest oppidum f^onitza, £d. 

43. Loats Pandosia, Dalec. laeus, 
spreta Chiffl. cod. auctoritate. Lo- 
cnm appellat, quoniam exciso op- 
pido, solum tum nomen exstabat. 
Hesjchius : Ilav^oota, WXic t^c 
Aitstpou, xal iraXCac. Cassiopseorum 
oppidum fuisse ait Strabo, Ub. VU, 
pag. 3% 4' Vide quae de Pandosia 
diximus, lib. lU, cap. i5. Ejus 
rndera reperit PonQUEviLLB, loco 



dicto Turco Palaka, tiii m. pass. 
9iMargaritip ortum solisTersus. £d. 

U. i . Qiue antea Curetis, Chiffl. 
Curetes, Scholiastes Pindari, p. 3 1 : 
AiTcdXbc ^^uytv %U Tinv 'irpoTcpov Kou- 
p^rtv, AtTCdXtav ^\ ucspov deic' aOrou 
xXviOstaav. Cur Tero Curetis appel- 
lata sit, ex Strabone disces , lib. X , 
pag. 4^3. Demetrius apud Steph. 
pag. 39 : Tvjv yap vuv Axapvaviav^ 
Kcup^Tiv tt>vo{iLa![ov. Fpseque Stepba- 
nus, p. 38i : Koupv);, 6 Axapvavia^. 
Quam in rem adducit Homeri Ter- 
sum ex Iliad. lib. IX, Ters. 435. 
Subscribit et Pausan. lib.VIU, siTe 
Arcad. pag. 493. Hodie Cantons de 
F^onitza et Xeromeros. HikRD. et £d. 

3. Heraclia. ApocxXsia, qu« ex 
urbibus ejus nominis apud Stepha- 
num , Tigesima prima est , xa. Axap- 
vavta; iroXt;. £t apud eumdem, 
^iy*^^y noXtc Axapvavta^. Hard. — 
Heraclise sitns ignoratur» Elchini 
locum occupare Vonitza putat L^* 
PIB, carte dela Grkce^Paris 1836. 
£chinus lacus hodie lac Boulgari 
dicitur, auctore Pouqubtillb. £d. 

3. Actium cum templo Apoiiinis» 
Strabonem Tidelib.VII, pag. 335, 
et Suet. in Aug. cap. 1 8, multosque 
alios. £jus rudera reperit Pouqub- 
tillb, loco dicto Punta^ contra 
Prevesa^ in altero freti littore si- 
tam. £d. 

4> NicopoUtana. NtxoffoXtc , Stra- 
boni loco citato. Ibi exstructa j ubi 
castra ad Actium Augustus habue« 



ai8 C. PLINII NAT. HIST. 

Leucadium littus: promontorium Leucates . Dein^ sinus, 
ac Leucadia ipsa peninsula^, quondam Neritis ^ appellata , 
opere stccolarum abscissa a continenti j ac reiddita ^ vento- 
rum flatu congeriem arenae accuitiulantium : qui''' locus 
a vocatur Dioryctos, stadiorum" longitudine trium. Oppi- 
dum in ea Leucas ", quondam Neritum ' dictum. Deinde 
Acarnanumurbes,Alyzea ,Stratos' ,Argos* Amphilochi- 



rat. Dio , lib. LI, pag. 443. Habd. 
— Reperiuntur ejus ruiii» leucas 
unitts intervallo a Prevesa, septem- 
triouem versus. £d. 

5. Leucates, AtuxaTa; Straboni» 
llb. Xy p. 4^2; Atuxac &x^a. Pto- 
JemaBOy lib. Ill, cap. 14. Hard. — 
Livio, Ub. XXVI, c. a6, XXXVI, 
cap. 1 5 • et XLI V, cap. i . Hodie 
CMpo Ducato, sive Capo tis Kiras; 
dummodo bic de isto promontorio, 
quo insula finitur meridiem yersus 
meminisse yoluerit Plinius. £d. 

6. Dein sinus. lonius , qui et Leu- 
cadius. Hard. 

7. Pemnsida, Vide qu» diximus 
lib. U, cap. 93. £d. 

8. Neritis, NcpvlTt;. Habd. 

9. Ac reddita, Vet. ap. Dal. ae edir 
ta. Continenti rursum aduexa. £n. 

10. Qui locus,.. Dioryctos, Dalec. 
qai lacus^ contra Cbiffl. fidem. Ap- 
pellationis causam prodidit Strabot 
lib. X , pag. 4^3i , quura ait Corin- 
tbios ^topu^avTac t^v IvOfAbv , perfo- 
dientes Istbmum, insulam fecisse 
Leucadem. AiopuxTo; itaque fbssam, 
fretumve bic sonat. Vide Dionys. 
Halicam. Antiq. lib. I, pag. .^0, 
Hard. et £d. 

11. Stadioruni',. /rium. Hoc est, 
passnum ogcj:.xxv. Hard. 

i^.Leucas. Asuxa^. Hodie Ama' 
»iki^ stve Santa Maura. £d. 



1 3. Neritum. StralyNii, lib. X, p. 
454, Niipixoc. £ustatbio in Iliad. 
B, p. 3o6 : T^v ^k pYittsIoav Asuxo^a, 
Niaptxov ii 6^u<rostf xaXtioftat f offu 
Stepbano pag. 493,Nn()txo{ etNtipt- 
Toc. Hard. 

14. Alyzea. Dalecampins ifa- 
lizea. AXutta Tbucydid. lib. VU, 
et Straboni, lib. X, pag. 45o, 
qoindecim a mari stadiorom inter- 
vallo, boc est, pass. mdggclxxv; 
Ptolemso, lib. III, cap. i4»syUabis 
permutatis A![uXsta, pro Ax6Csta,H. 
— Juxta Candili, orientem versni, 
XVI M. pass. a yonitza ad meridiem 
▼identur rudera ejus, auctore Pov« 
QUEviLLE,lib. X, cap. 9. H. et£o. 

1 5. Siratos. STpaT^ , ico^Xt; Ixof- 
vavia;, Stepbano : Polybio quoque 
agnita, Histor. Ub. V, cap. 49^* 
2TpaTd( iToXt; fisyt^ t{( A>c«pvavta& 
Tbucyd. lib. II, p. i53. Meaiinit 

et XXXVI, c. II, xxxvm, 

4,etXLIII, ai9 33, a3, Liyias, 
qui male illam inter iEltolisB urbes 
recenset. Reperiri integra hujus ur* 
bis moenia, portasque et turres^ 
juxta vicum Lepenou stadiis deeem 
(945 bexapod.) ab Acbeloi vado, 
nos monet Pouquevij:.i.e , lib. X» 
cap. 3, pag. 491 seqq. £d. 

16. Argos. i.pY0( A[AftXoxtxev 
PtolemaBO,locO'Cit. in oppidisAm- 
pbilocborum mediterranei^. fiioc 



, LIBER IV. ai9 

cognominatum. Amnis Achelous'^ e Pindo fluens, 
Acarnaniam ab .£tolia dirimens , et Artemitam ' in- 
assiduo terrae invectu continenti anneotens. 
. ( n. ) ^tolorum populi Athamanes ' , Tymphaei , i 



Qomeninventum, AfiopiXoxta 
'hucyd. lib. Illypag. a^i : 
Amphilochum XXII mill. 
iracia abest •,inquitLiviu8, 
XYIII,cap. lo. Ha&d. - — 
ochia hodie Chazl, sive De- 
»catur, urbis autem reliqui» 
luhap fluctibus et a piscato- 
^hilochio sive Philo-Castron 
,n Ambracio sinu, haud lon- 
minis d'Arta ostio, occiden- 
lusy conspiciuntur, auctore 
iviLi^, lib. IV, cap. 5, pag. 

D. 

4cheious, AxeXuoc , h 6pt|^ttv 
>a<]catAiTuXou(, inquitStrab. 
I, pag. 335. Nunc Asprppo^ 
toiinus, Plinii alioqui exscri« 
rpetuus, ab auctore suo im- 
ter descivit dum haec prodi- 
7, p. 3 a : « Acamania Ara- 
eminet : hanc ab iEtolia 
dividit , qui Acheloum pa- 
oribendum enim fuit, si stu- 
aitati , « Hanc ab ^tolia 
as dividit , quem Pindus pa- 
>cam hunc Solini Salmasius 
n prstermisit. Ha&d. 
ArUmitam. Stephanus, ex 
jloro, Chersonesum aitesse 
im circa amnis Acheloi ostia, 
avXeYOftevviv. ApTefitav Strab. 
!ib. I, p. Sg , unamque esse 
t Echiaadum insularum , 
arenarum cumuiis conti- 
Inexam. Hard.— Exsiccato 
seloi brachiOf quod in si- 
die Golfe d'Anatoltco dictum 



tendebat , continenti adpexa est , 
Anaehaides nunc yocatur. Ei>. 

III. I . Athaman^ . AOapiavTec Dio- 
doro, Bibl. Ub. XIX, pag. 5^5. 
AOaftavec Ptolemno, lib. III, cap. 
14. Amphilochiis magis orientales. 
TufAfaToi Stephano, pag. 671 et 
7i5, a X6fAfVi monte, hodie Ofy" 
tzika^ quem ille Thesprotis adju- 
dicat. Ephyri item £f vpot Homero 
dicti, apud Paus. lib. IX, in Bosot. 
pag. 597, ab urbe cognomine, qu«B 
olim Thesprotorum fuit. Strabo, 
lib. VII, pag. 3a4 : Ktxupo;» 'h irpo- 
Tepov £^6(»a, iroXtc Seatrpoyttv. JEr' 
nienses , ab iBnia oppido Perrhas- 
borum. Stephanus : Aivta, ir^t; 
Hep^at^v... it,aX Aivtave; ototxouvTtc* 
Apud Herod. Polymn. lib. VII, p. 
44^» °< x85, ne^pai6oi, xal ACvivi- 
vec, xot Aol,oire(. Ilep^at^a regio ap. 
Diod. Sicul. Bihl. Jib. XIX , pag. 
681. Menelaidem Dolopie civita- 
tem ad Pindum montem I^ivius 
collocat, lib. XXXIX, cap. 36. Ma- 
paxot , xai AoXoire; in Epiro simul 
copulantur a Xenophonte , Histor. 
Graec lib. YI, pag. 5 80. Habd. — 
Vide qtt« de Athamanta, hodie 
Djoumerca et Radovitch^ disertissime 
disputat PouQUEviLLE, lib.V, cap. 
5, p. 395 seqq. Idem Tymph»as 
nrbis rudera reperiri nos monet 
juxtavicum Paliouri leucis quatuor 
ab lamna , occidentem versus. 
.fnienses illam PerrhaBhiir, hodie 
Zagori, partem tenuerunt quse ho- 
die canton de Nea Patra dicitur. De 




aao C. PLINII NAT. HIST. 

Ephyri, iEnienses, Perrhaebi, Dolopes, Maraces", Atra- 
ces , a quibus Alrax amnis lonio mari infunditiir. ^toliae 
oppidum Calydon ^ est septem ^ millibus quingentis pass. 
a mari , juxta Evenum^ amnem. Dein Macynia^, Moly- 
a cria : cujus' a tergo^ Chalcis mons, etTaphiassus'°. At 



illisYide PouQUKviLLK, Voyage de 
ta Grecey introd, p. xxii. — Dolopia 
hodie Anovlachie yocatur. Hard. 
et Ed. 

^.Maraces, Chiffl. Marages, £d. 

3. Atraces, Yet. apud Dalec. 
Atrages, Elos Harduinus ab oppido 
cognomiDe nomen traxi^se opina- 
tur, quo de oppido dicturi sumus , 
cap. 1 5, in Thessalia, cui id contri- 
butam fuit ; . cum Nostri autem 
yerbis pugnare yidetur hsec senten- 
tia, qui illos Atraci amni, qui lomo 
mari infunditur^ vicinos fuisse in- 
nuit. Atrax ilie mihi quidem igno- 
tus, certe diversus fuit ab illo, de 
quo meminerunt in Thes8a|ia, Stra- 
bo lib. IX, p. 44o ct 673 ; Ptolem. 
lib. III, cap. i3; Stephan. Byzant. 
et Livius lib. XXXII, cap. i5, et 
XXXYI, cap. 10 et i3. Nam hic 
hodie Micro Tzygoto dictus in Pe- 
neum, hodie Salembria^ infunditur, 
nomenque traxit ab Atrace , Lapi- 
tharum rege, si ApoUodoro § ii> 
cap, 7» 67, Diodoroque lib. IV, § 
37, fides. Ed. 

4. Calydon, KoXu^ov DicflBarcho, 
in iBtolia, pag. i65, et Thucyd. 
lib. III, pag. \i^\, Hic silva, aper- 
que Calydonius appellatus , vatum 
carminibus decantatus. Hard. -^ 
Ejus rudera agnovit Pouqukvillk 
Eveno Ticina, septemque miilibus 
quingeqtis pass. a mari , si flumen 
sequaris , juxta yicum Mapromatt, 
Eo. 



in 



5. Septem millihus quingentis pass. 
Dalec. septem millium quingentorum 
passuum, £d. 

6. Evenum, £(St)vo;, qni prius 
Lycormas dicebatur. Strabo, lib. 
VII, pag. 3^7. De Calydone et 
Eveno, Lucanus lib. VI, cap. 365: 
« EtMeleagream maculatus sangui- 
ne Nessi Evenos Calydona secat. » 
E Pindo fluere admonet Dicsar- 
chus,pag. i65, noTa{x.oc t' Eftfivoc 
U Iltv^oo pewv. Hard. — Fidaris 
hodie yocatur. Ed. 

7. Macpiia, Stephanus : MouefG- 
veta, iro^Xt; AtT(aXioc< : sed ipsa series 
litterarum suadetMoxuvEia legiopor* 
tere. Apud eumdem, etapudDiod. 
Bibl. lib. XII, pag. 113, est MoXu- 
xpta, 'Kokx^ AiTCi^Xiac. Apud Scylacem, 
pag. 1 4 » MoXuxpeia. AIcsbus in An- 
thol. lib. I, c. 5, epigr. i5, dixit 
Moxuvou T81X1Q. Hard. — Earum 
urbium locum tenere hodie yioos 
Koukio Castron leucas unius inter- 
yallo a castello de RoumeUe^et Mana^ 
loudi opinatur Pouqueyijllb Iib« 
X, cap. 6. Ed. 

8. Cu/us a tergo Chalcis mont ,el 
Taphiassus, Sic emendamos, secuti 
yestigia codicum Reg. x, a, Colb^ 
ly a, et Par. quibus sufXragatuv^ £«« 
stathius in Dionys. vs. 49^'$ P* 1^% 
iibi Chalcis nomen esse^montis ap* 
paret, KotXxK-, inquit ( lege XoXxtc» 
ex. eodem Eustathio, in Iliad. B, 
p. »79 ) , efpo«- i^iv AiTCdXiac, a^* ^ 
6 Ax&X&o^ l^ivek VideetiaiaStnilMi» 



LIBKR IV. 



aai 



omontorium Antirrhium " , ubi ostium Corinthiaci 
minus"mille passuum latitudine influentis , ^to- 
dirimentis a Peloponneso. Promontorium quod con- 
>cedit, appellatur Rhion'^. Sed in Corinthiaco sinu 
. ^toliae, Naupactum*^, Pylene ' : et in mediterra- 
evron, Halicyrna' . Montesclari: in Dodone, To- 



b. X, p. 4^1 et 460. Fuit 
Is radicibusapposita cogno- 
ritas, cnjus Stephamis me« 
Ptolemsus item> Hb. 111, 
, in oppidis iEtoli» medi* 
I : et Strabo, lib. IX, pag. 
i de idtolia : Autou ^l xal 
;, ii fA6{AVT)Tcu xaU iroiDrnc, 
itcaXix^ xaTocXoY<». . • «utou 
ra9ta(T<90( Xo'f 0$, ete. £adem 
>8a IfiroxaXxU -appellata ab 
o, ^ta To xitoOai liich to ^poc. 
ius editi , cujus a tergo Chal^ 
lons est Taphiassus, H. — 
mons Yocatur hodie Varat» 

ler^o. Versus septemlario- 

'aphiassus, Vet. apud Dalec. 
Ta^iaoaoc X090C Straboni , 
pag, 437« Ta^tdaoc lib. X, 
Uodie Clocosfo dicitur. Eo. 
dntirrhUtm. iLvrip^tov oxpov 
io, lib. III, capk 1 5. Habd. 
rrhium et Rhium promon- 
cupant hodie castella Dar» 
de Lepante dicta , faucibus 
iaci sinus utrimque apposi- 
um Antirrhio promontorio 
im chdteau de Roitmdlie yoca- 
Tum ckdteau de Morie, £d. 
finus milU, Strabo, lib.VIII, 
5, Rhium et Antirrhium, 
dnntaxat stadiorum freto 
ait, hoc est, pass. dgxxy. 



Septem stadia Thucydides habet, 
qusB mens^ra adPiinianam accedit. 
Haild. 

x3. Rhion. l^ov o^xpov t^ xal Aptf- 
iravov,Ptolem8Bo,lib. III, c. 16. H. 

1 4. Nampactum, ChifHet. Naupa* 
ctos, Nat6iraxTo; Pcolemno, lib. III , 
cap. x5. Hodie Enebatclidy sive Ld" 
pante^ unde . et sinui Corinthiaco 
nomen, U Golfe de Lepante, Ed. 

i5. Pjrkne, Stephano, HuXiqvD 
icoXic AiTttXiac. IIXiupov iro^Xtc ACro- 
X{ac. De utraque Papinins : « sen* 
sit scopulosa Pylene , Fletaque co- 
gnatis a^us Meleagrica Plevron. • 
Meminit et HuXiQvvi; Strabo, lib. X, 
pag. 4^t, nXiup&voc Pausanias in 
Achaic. lib. VII» pag. iiy; Thu* 
cydid. lib. III, pag. a4i» Strabo, 
lib. X, pag. 4^0. Plevronem monti 
Aracyntho applicat. Haro. — Py- 
lene hodie omnino ignoratqr; 
Pleyron nunc Kjra tis Irinis dici 
Tidetur. Ed. 

16. Halicjrna, In librishactenus 
editis Hafysarna , quam in hoc tra- 
ctn Yeterum nemo agnovit. Nos e\ 
Stephano 9 qui Strabonem sequi se 
profitetur, HaHcyma rescripsimus : 
AXixupva, inquit, xufAVi Axopvaviac* 
Srpa^cdv 6 oixiQTttp AXixupvaioc Acar* 
nani» autem, non Mto\\m, dici op- 
pidum ne quis miretur : nuUa enim 
alia GrsBcin provincia est tam in- 
certis notata limitibus: modo pre»* 



22a C. PLINII NAT. HIST. 

marus'^ : in Ambracia, Crania'^ : in Acarnania, Ara- 
cynthus '^ : in ^tolia , Acanthon " , Pansetolium " , 
Macynium '*. 
j IV. ( III.) Proximi' iEtoUs Locri, qui cognominantur 
Ozolae', immunes. Oppidum' OEanthe. Portus^ Apollinis 



sa angustius, modo laxius difTusa 
ut sunt fere regnorum fata. Hard. 
i — Loctts hodie ignoratur. Ed, 

17. Tomarus. De quo cap. x^ 
notis 17 et ao. In MSS. hpc loco, 
TmarusJVet. apud Oalec. et ChifH. 
Talarus. Ed. 

18. Crania, Kpavtta. Atque abeo 
monte regioni quoque inditum no* 
meavidetur : qua de re Theopom- 
pus apud Stephanum : KpflEvitoe, 
Xcoptov AjA^pttxtttT&v. Hodie , ut vi* 
detur, Gribovo dicitur. £d. 

19. Araeynthus, Solinus, cap. 
TTi, p. S3 : « Acarnania Aracyn* 
tho eminet. » Martianus quoque, 
lib. VI , pag. a 10 , Apflixaveoc Dio* 
nysio, y. 43 1, et Straboni, lib. X, 
pag. 45o. BGBOti» Stephanus hnnc 
montem adjudicat. Hasd. — iT^- 
gos hodie Tocatur. £d. 

ao. Aednthon. k%Mwf, Athama- 
ni» urbem sic vocatam esse auctor 
est Stephanus : a monte fortasse 00- 
gnomine, qui hodie Djourmerca es- 

set. £d. 

II. PanatoUum. Grebra sane 
apud Livium , lib^ XXXI, cap« ag, 
totoque passim opere de bbllo Ma* 
cedonico , PansBtolii mentio est : 
sed pro concilio, oonyentuqn^ 
iEtoIisB populorum : non pro op- 
pidi montisye, aut loci nomine. 
Hard. — Hodie Plocapdri monft 
dicitur. £d. 

is. Maeynium. A quo nomen 
duxit sita in eo monte Macynia 



urbs ^tolorum , sicut a Chalcide 
monte oppidum Chalcis , ut dixi- 
mui. HAao. — Nomcn istius inoii- 
tis non refert emditi Lapib map- 
pa. £d. 

IV. I. ProximijEioUs.VMt^o^' 
dem yerbis Scylax, p. 14*. Haed. 

s. Ozola. iXfikiax Strabooi , lib. 
IX, pag. 416, qui et Occidui mt 
Hesperii cognominabantur : hos ab 
Opuntiis, et £picnem]diis, Epize- 
phyriisque Locris Parnasso monte 
dispescente : cnjus occidnum latos 
Ozols obtinebant, hodie cantans it 
Malandrino et de Salone. H. ei Ed. 

3. OEanthe. OtavOvi , ir^tc AWfftv, 
Stephano. Capella Plinium de ttiore 
transcribit. Scylax, pag. 1 4 : Mit3( 
^i AiroXciic Aoxpo( etdtv l^oc, i« otc 
eiotv 6^cXat xotXoupkcvoi. Kal irdXitc 
aX^f £5av0tc, Apk^ttfaa. OEanth^, 
O{fl{v0T)v yoluit dicere. Sic Ptole- 
mseum emendabis , apud qaem lib. 
ni , cap. 1 5, £6av0ta pro OldMn le- 
gitur. H. — £jus mdera se agno- 
visse putat PotrQUByiLLS , duobns 
circiter leucis ab urbe Galaxidiy 
quam quondam OEanthes portom 
fuisse snspicatur. £d. 

4* Portus ApoUinis, £t ejtts men- 
tio apud Martianum , lib. YI, cap. 
de tertio stnu £urop8B, pag. sio. 
Oat^^v alioqui in Achaia ei Pelo- 
ponneso Stephanus agnoscit. H. — 
lllum hodie port d'Ianachi Lapii 
yocat in sua supra citata Graecis 
mappa. EiD. 



LIBER IV. aa3 

>tii, sinus Crissseus . Intus oppida : Argyna , Eupa- 
Pha^stum , Calamissus. Ultra Cirrhsei Phocidis campi , 
ium Cirrha, portus Chalaeon^ a quo" vii m. pass. 
rsus Hberum oppidum Delphi", sub" monte Par- 
), clarissimum in terris oraculo Apollinis. Fons Casta- > 
',amnis Cephissus'^praefIuen$DeIphos, ortus inLilaea'^, 



Cnsseeus. Kptaoatoc xoXiro^ , 
fd. lib. II, pag. i57, etStra- 
lib. Vly p. aSg. Hodie Baie 
^4>ne ou de Castri. E Corinthia- 
in efflttit, versus septemtrio- 
Hard. etEo. 

4rgyna. Apyuva , cujas incolse 
Hot , uti ex Stephano colligi- 
▼erbo Ap^ysvvo;, eam regionem 
:ae adscribente. Hard. — Lo- 
oinino ignoratur. £d. 
Eupalia, EditoXta, noki^ A.oxpt- 
Stephanoy qui ab Artemidoro 
.tov ait appellari. Eupalium 
te Liyio, lib. XVIII, cap. 8. 
ra ejus reperiri ait Pouque- 
f quo loco hodie est monaste* 
sancti Joannis, ad amnem Pin- 
hodie MornOf haud longe a 
De Phsesto in Locris , et Ca- 
K>y ceeteri scriptores silent, sl- 
e omnino ignoratur. Ed . 
Phocidis campi, etc. Hic Mar- 
) Plinium de more transcribit, 
dtato. Sic Pausanias in Phoc. 
Cy pag. 684 : Tb H ite^ov rh 
iic K(^a$. Fuit autera Cirrha 
lorum nayale, inqult Pausa- 
lib. X , pag. 609 , et Strabo, 
^tV^S- 4iS* ^odie Asprospiti 
tt. Hard. — InfraTicufn hodie 
'Pigadi dictum sita fuisse ti- 
. Ed. 

Chalason, XaXatov, Tco^Xt^ Ao- 
apud Steph. iii , circiter mill. 



vpass. a Cirrha , orientem .Tersus , 
ruib» ejus reperiuntur. Ed. 

10, A quo Vll M, Sic quoque 
Martianus. Hard. — Chiffl. a quo 
ir M. Ed. 

11. Jbeiphi, Nunc Castri, ut ex 
inscriptionibus ibi repertis liquet. 
Martianus quoque ex hoc Plinii lo- 
co: « Oppidum Delphi ,inquit,8ub 
monte Parnasso , clarum oraculis 
ApoIIinis. • Hard. 

la. Sub monte.,, ApolUnis. Chiffl. 
« sub mdnte Parnassi , et clarissimi 
in terris oraculo Apoilinis. » Ed. 

i3. Casiaiius, Fatidicis aquis ce- 
lebratus. Unde nomen acceperit, 
disce ex Pausania,iib. X, siyePho- 
cid. pag. 6a3. Hard. 

i4* Cephissus. Hausithoc Pliriius 
ab Homero, Iliad. II, vers. 5a3, 
sive in Catal. vers. 3o : 0?t» AiXatav 
l^ov imyHq lirt KTi^tffffcto. « Cephisi 
ad fontes et qui Lilsan habebant. » 
Laudat hunc Homeri versiculum 
Strabo in Boeoticis , lib. IX , pag. 
407. Hard. — - MavrO'Potamos ho- 
die Yocatur. Ed. 

i5. Lilcea, Chiffl. Lihcea, Scho- 
liastes Lycophr. pag. 145, AiXata 
iro^Xic <I>(i)xi^o;. Pausauias , loco ci- 
tato » a Philippo deletam scribit, et 
cxx stadiis a Delphis dissitam ait. 
Agnoscuntur rudera ejus ad Ce- 
phissi fonteni, paulo ampliore iii 
leucarum intenrallo a Castri,ED, 



i 



aa4 C. PLINII NAT. HIST. 

quondam urbe. Praeterea oppidum Crissa ' , et cum 
Bulensibus '' Anticyra '% Naulochum '^, Pyrrha *", 
Amphissa " immunis , Tithrone " , Tritea , Ambry- 



i6. Crissa. Kptotfa, unde Crissseo 
smui nomen. Strabo» lib. IX ^ pag. 
4i8. NonnuSy lib. XIII. Dionys. 
pag. 358 y KpTcrav a&i^op.6vv)v. H^rd. 
-^Etiamnunc Crissa siye Crisso.FtV, 

17. BuUnsibus. Ab oppido Pho- 
cidis mediterraneo BouXEta, cujus 
ineminit PtoIemseuSy lib. Itl, cap. 
1 5 ) hi nomen habent. Pausaniae , 
lib. X, Phoc. pag. 683, BeuXtc, et 
Stephano. BuUienses et BuUenses, 
eosdem esse falso credidit flermo- 
laus Barbarus : quum Bulenses si- 
gnati nunc a Plinio , a Bulide siye 
Bulia fiant, Phocidis oppido^ ut 
dizimus : Bullienses , quorum me- 
minit Gicero in Pison. gens sit circa 
Byrrachium ApoIIoniamquey qnos 
libro superiore Plinius, cap. 36» 
Straboque Bulliones nominarunt : 
Bullidenses sivQ Bullienses Caesar. 
Hard. — Rudera 'urbis reperiuntur 
loco Paloio^Castro dicto , juxta por- 
tum Sancti Lucsb, qui Mychus quon- 
dam vocatus fuit. £d. 

18. Anticyra. Quoniam Cirrhe 
opposita fuit , Avrtxippa , apud Stra- 
bonem , lib. IX, pag. 4 1 8 , diceba- 
tur : PtolemsBO y lib. lU, cap. i5, 
AvTtxu^pa. Mox neglecta etymologiss 
ratione, AvTtxupa. Elleboro ibi na- 
to percelebris, ut et altera Anticyra 
ad Maliacum sinum posita. Hahd. 
— Juxta oppidum Aspraspitia sita 
fuisse videtur. Ed. 

19. Naulochum, Pyrrha, NauXo- 
y^oc 9 Huppa. NauXoxo^ navium statio- 
nem sonat. Hi&d. — Fortasse port 
d^Agio-Siderif sive Djesphina. Ed. 



30. Pjrrrha. Vetus apud Dalec. 
Pyrrhonea. Situs omnino ignora- 
tur. £0. 

a I . Amphissa.Ii.^f^\fSfsa.Vlo\emmOf 
lib. III , cap. 1 5. Locrorum Ozola- 
rum mediterraneum oppidum Har- 
pocrationi quoque 9 pag. s i ^ et 
Stephano. H. — Hodie Salone. £b. 

a 1 . Tithrone, Tritea. Tt6pttvvi , Tpf 

Tea,Yelcum Stephano, TpiTCiayfu- 

Ta^ii <X>(axt(^oc, xal Aoxpuv tov 0|^6X&v. 

Tithrone maluimus quam Trickone 

scribere. £st enim Tpixttivtov » noa 

Locridis, sed MioUsB oppidum, Ste* 

phano , et Pausani» , in Gorinth. 

lib. II , pag. i55. Locrorum contm 

TtOttvtov , apud eumdem , lib. X in 

Phocic. pag. 677, a Drymflea stadftf 

omnino viginti dissitum. TtOpiivtoy 

Herodoto dicitur, Uran« lib« YIII* 

pag. 47^ ) n* 33 , et cum Tritensi- 

bus copulat^ quos TptTeo^ yodat: 

TptTateac Thucydides cum OEan* 

thensibus, lib. 111, pag. s4o. In 

Notitia Eccles. pag. 2 3 , provincitf 

Helladis Achai» , he sedes assignan- 

tur : A{Af tffoa , Ti6(apa y A|&6fu«oc, 

AvTixupa. H«c sane TM^a., Titfaio* 

ne Pliniana est. In MSS. et in edit 

Parm. locus hic insigniter Titiatiu 

legitur: Tricone, Tricorymbusp Mjf» 

rcenaque regio, Est autem , ut id obi- 

ter dicamuSy quoniam nunc primum 

mentio ejus occurrit, Notitia h«c 

Ecclesiastica opus Hieroclis gram' 

maticiyCuinomen illefecit, Suv^x^- 

(Ao; iepoxXEouc rpa[i.p.aTtxou ^ uti in- 

telligimus ex Constantino Porphj- 

rogeimeta,Thematum lib. II|C. i«* 



LIBER IV* aaS 

sus *^, Drymaea '^ regio, Daulis appellata. Dein in intimo sinu 
angulus Boeoti^ alluitur cum oppidis, Siphis '^, Thebis, quoe 
Corsicae^^cognQminatae sunt, juxta Heliconem*'. Tertium 
ab hoc mari Boeotis^ oppidumPagae*^, unde Peloponnesi 
prosiht dervix. 

MapTuptt ^k TM Xo'*]f^ xal llpoxXiSl; 5 
rpafAjAartx^C) 6 Ypatjfa; t^v Suvex^* 
{Acv, T^ Tuv AoXoYxuv fOvo; Tf Spax'^! 
(ruVapi6{40iSiAtvGV4 XIYuv oiituc* Ei^lv 
ai iravai iiia^x^^^ ^^ iro^^^tCi ai 6ir^ 
Tov PaatXta tov Pttftaittv ^iotxouftt- 
vat T^v Iv KovaTavTtvbuiro^Xet ' lirocp- 
y^tat piv (^' iroXetf ^e irXe'. Quae ver- 
ba toddeiii plaoe syllabis huic No- 
titi» prttfiguntur in MS. nostro. 
H4&D. — Titfarones rainas juxta 
MouOd repeririy Tritess autem quo 
loco hodie Turcochorioi9 opinatur 
PouQvmYiiJJi f lib. XI, cap. a , p. 
147. £u. 

a3. Amhrysus, Yet.apud Dalec. 
Amfhrysm, Ambrysus Livio, libro 
XXXII^cap. iS.ApndPausaniam, 
Phocic. lib. X, pag. 681 , Ap.6pU90( 
etAfuooc. Stephano quoque, Ap.6pu- 
9p( iroXi( ^«»xi^O( * Tvvi; ^ta tou P 
foaiv. Straboni denique, lib* IX, 
p. 4 * 3, A{fc6f U90C. Permutant Graeci 
aaspe haa literas f et ^. Unde Bry- 
ges iidem qui postmodum Phryges 
appellatL H.- — Nunc pagus est , cui 
nomen Djrsiomo. EId. — Huic oppi- 
do et Cyparissi prius nomen fuisset 
aactores sunt Pausanias et Stepha- 
nns a nobis laudati : quibus et Di- 
caarcham adjunximus eo carmine, 
cojus mendum obiter sanare operas 
pretiam fuerit. Sic enim ille in de- 
script. Graecio, pag. 166 : £v t^ 
fAeaoytta ^* ^vTt Kuiraptavoc iro^Xt;. 
Aoptoaa Te * {AtT* auTTiv ^* ASXt^ * ^ 
SciMTta, etc. Sic lego : Kpiffva Tt * 
{UT* o^niv Aau>.t< , etc Hard. 

7/. 



34* Drymaa. Chiffl. Mjrcanaijue, 
Oppidi nomen est Apupiata, Pausa- 
ni», Phocic. lib. X, cap. 677. He- 
rodoto quoque , Uran. lib. Vlll, 
pag. 473 , n. 33. Daulis pariter 
Thucydidt , lib. II , pag. xi 8 , cir* 
cumjacentis regionis nomen fuisse 
videtur : is AauXia, inquit, rn; <I>(a- 
xi^o;. Oppidum tamen cseteris ap- 
pellatur, Homerum secutis, Ih*ad. 
II: Kptooav Tt l^a^sviv, xat AauXtc^a, 
xat navoirqa. Hard. — Dadi hodie 
vocatur £d. 

3 5. StpfUs. Yet. apud Dalecamp. 
Gymnis. Stephano, St^at, iffivetov 
TTic Beairtotxxc , Thespiarum navale* 
De Thespiis BceotiaB , cap. la. £t 
2i^at in Bceotia, apud Ptolemasum, 
lib^ III, cap. i^.ApudPausaniam, 
lib. IX, Boeot. pag. 690, Tt^at. H. 
-^ Hodie Palteo' Castro , ad sinum 
qui hodleport de Dobrena vel Po^ 
hca vocatur. £0. 

a6. Qute CorsUue. Quoniam op^ 
pido ei nomen alt6ram Kopoeta fuit, 
teste Pausania, loco citato, pag. 
677, unde cives deinde Thebas 
transducti , primarium Bcsotiae op- 
pidum , de quo cap» i a. Stephanus^ 
Kopotat, iroXt; BotttT^a^. Scylax,p. 
t4* MeTOt ^e <I>e»X6T( BoicoTct etotv 
^Ovo^ * xai iro^Xet^ at^e* Kopotal , etc. 

37. Heiiconem. Chiffi. Helieonem 
montem. Hodie Paioio-P^ouno, sive 
Zagora. £d. 

a8. Pagce. nn-^oX Thucyd. lib. I, 
pag. 67, et Ptolemso , lib. III, cap. 
X 5. H. — Hodie Alepochori. £d. 

i5 



ai6 C. PLINII NAT. HIST. 

V. (iv.) Peloponnesus ' ^ Apia * antc dppeliata , et Pe- 
lasgia, peninsula haud ulli terrae nobilitate postferenda, 
inter duo maria^ ^gaeum et lonium, platani ^ folio similis, 
propter angulosos recessus*, circuitu DLXiti^M:. pass. col- 
ligit, auctore Isidoro. Eadem per sinus ^ paene taiitdmdeto 
adjicit. Angustiae, unde procedii, Isthmos appellantur. In 
eo loco erumpentia e diverso, quae dicta sunt , maria, a 
septemtrione et e&ortu^^ ejus omnem ibi lafitudinem vo- 
rant : donec contrario incursu aequorum tantorum'°, in quin- 
que" M. pass. intervallo exesis utrimquelateribus, angusta 



y. I. Peloponnesus, Nimc la Md" 
r^. Brot. 

2. j4pia ante, Scilicet ante Pelo- 
pis adventum, inquit Pausanias in 
Corinth. lib. 11, pag. 94 » ab Api 
Telchinis F. tota regio kicia. cogno- ^ 
minata est. Vide etiam Stephanum, 
verbo Airtot. Nicolaus Damasc. in 
Rxcerptis , pag 49^ > trifariam pa- 
riter appellatam scribit : Api regnan- 
te, quem Phoronei filium ^cit , 
Apiam : Pelasgo indigena ret te- 
nente, Pelasgiam : sub Pelope, Pe- 
loponnesum, qno demuminnomi- 
ne acquieyit. Sic EUstathius quo- 
qne in Dionys. rers. /iiS, Didymus 
Schol. id Homeriniad. I , -yers. 3o. 
iSschylus denique in Supplicibus , 
▼ersu I a 3 y Airtdtv pouvtv vocat : et 
rersu 784 » Airtav xOovft. Ua&d. 

3. Peninsuia haudulU. Transcribit 
hsBc Capella a Plinio , lib. YI , cap. 
<te tertio sinu Europae, p. aio. H. 

4. Platani folio, Ita Strabo, lib. 
Vni, pag. 335, et Melajib. II, 
cap. 3, pag. 39. HarD. 

5. Becessus,\et. apud Dalecamp. 
incessus» Sinuum anfractus. Hard. 
ct £d. 

6. DLXIIL M, pass. Panlulum 



ab Isidoro div^tift abire Tideior t 
loco citato, et AgAthemenkSy Geo- 
graph. Hb. I> cap. 5. fiABD. 

7. Per sinus, Si omniiim nnmmi 
angnlosor^mqne recessutitilk ontm 
interiorem adnarigando legM, H. 

8. Quas dicta sunt^ etc Rfaodig. 
citato ad terbum hoc loco, hxt 
yerba * qtus dicta swnt^ a itp/temtnxm 
et ortUf non legit, lib. XX3 ^ cap. 

19. D4LE€. 

9. A s^temtrhnB €t exdrttt, lo- 
ninm a septemtrione : tkb oriente, 
Myrtoum, siTe JEgzeutn^ Pelopoif- 
nesi totam , quanta est , kdtddisein 
▼orant^ lancinantque. Runtim de 
Peloponneso Piinitts iikfrii,cap.9: 
« Tot sinus Peloponnesi <xnim lan- 
Cinant , tot maria allatraiit. Siqui- 
dem a septemtrione lonittm irnim« 
pit : ab ocddente, Sicnlo pttlsator : 
a meridie , Cretico urgetnr : «b 
oriente brnmali JEg»o : ab oriente 
solstitiali, Myrtoo. • Hard. 

10. Tantorum , in qamtfne, Pkd- 
ponebat Dalec. tantum qninqaB. £d. 

11. /n quinque M, pass, Ita phme 
MSS. omnes. Sblinus tamen, cap. 
VII , pag. 3 3 » quatuor non ampUns 
tniU, pass. Totidem habet et Mela , 



LlBER IV. 227 

ice Peloponnesuin " contineat Hellas. Corinthiacus '^ 
, illinc Saronicus'^ appellatur sinus : Lechem'^ hinc, 
:fareae'^ illinc^ angustiarum termini, longo et anci- 
navium ambitu , quas magnitudo plaustris transvehi 
tibet: quam ob causam perfodere nairigabili alveo an- 
ias*' eas tentavere, Demetrius'* reic, Dictator Cbb- 
\ Gaius princeps^'', Domitius Nero'\ infausto" (ut 



[, cap. 3 ^ pag. 34* Agfttheme- 
incn, Geograph. lib.I, cap. 5, 
adioruin id esse intervalium 
aas omniDO amitquinqiie milf. 
Ha&d.-— Spatittm illud hodie 
ir Heaamilif id est, sex millia 
um ; quod recens milliarium 
im brevius ait romano. Baox. 
. Contineat. Barbarus, qnem 
Kir Dalec. imprudenter, ut 
!f«ts admonet in notis MSS. 
gat hoc loco reposnit, quum 
in impresBis Ubris 9 et nunc 
« in MSS. Reg. t, a, Colb. 
, et Paris. contimmt legeretur. 
linus, inquit Plinius ^ totus ab- 
sa Gtacia Peloponnesi tra- 
«cedat ac diridatur ^ angusta 
Brtice terrarum» quasi tenui 
lo tenetnr» ac Minetuir. Sic 
lato tramite Helladi Pelopon- 
i adnecti » Mela dixitylib. II, 
l^ pag. 34> HA.aD. 
i HMxs. GrsBcia proprie dicta, 
a. Attica cseteneqae regiones, 
flbendsB cap. i x et subsequeu- 
Ha&i>. 

. Saronicus.,. sinUs, Dc quo 
^. Harti. 

. Leckem* PausanicB , Corinth. 
l, p. 86, A^x^iov. ItemStra- 
lib. VUI pag. 38o , dt Ptole- 
lib. ni, cap. i6.£idem Pau^ 
^pag. 88, /Lixn» Portus fait, 
ayale, Jitiveiov KopivOitAVt nuiie 



arenis obdnctus. Vide Hesychium ^ 
Terbo AtoXxof. Hard. 

16. Cenchrea. Yit^^toXTyioAoti^ 
Sic. Bibl. lib XIX , pag. 705 , et 
Straboni, loco cit. KiYx^etac Thu- 
cydides vocat ^ lib. Vin, p. $69. 
Corinthiorum emporium Livio , l^ 
XXXII, cap. 1 7. Etiam hodie Ae-^ 
eluies Yocant. Huud. 

17« Angustias eas, Sic ap. Chiffl. 
Deest yero aptid Dalecamp. yocula 
^as. £ti. 

- 1 8. Demetrius rex. Is , cni cognb- 
tattk ab ^kitio urbium Poliorcetes 
fuit,utait Scneca, epist. ix, pag. 
175. iUiaS rex , Antigoni F. qui 
GriBdam teretotam sus ditionis fe^ 
cit. Victe eflam Shrabonem, lib. I» 
peg. S4. Hahd; 

1 9. Dhtatbr Vtsstir. Iia Dio, h'b. 
XLIV , pag. !i'4i ; Plutarchus in 
Cttsare,pag. xS$; Sueton. in Julio, 
cap. xjiiT. HArd. 

ao. Caius princeps. Calus nempe, 
quem Tocant CaligUlam.Vide Sue-^ 
tonium in ejus yita , citp. jtxi. H. 

31. Nero. Suetoninsin Nerone^ 
cap. xix. Dio, lib. LXIII, pag. 733. 
Quou^que perducta sit Isthmi per« 
fossio tt Iferone cospta , docet Pbi- 
iostratus, lib. IV de Yita Apoll. c^ 
8, pag; r8r.Tentasse id etiam Ale- 
Tcandrum- Mftcedctnem , auctor est 
PausatfiaS^ Cor^th. II, 86. HjLrd. 

%if.'Tn/kiisto. Chiffl. ite^fo. Ed. 

i5' 



aaS C. PLINII NAT. HIST. 

3 omnium patuit exitu^^) incepto. Medio'^ hoc intervallo, 
quod Isthmon appellayimus, appUcata' coUi habitatUr 
colonia' Corinthus, antea Ephyra'^ dicta, l^agenisab 
utroque littore stadiis^ , e summa sua arce, quae voca- 
tur Acrocdrinthus'^, in qua fons Pirene', diversa duo 
maria "" prospectans. Lxxxvii ' mill. pass. * ad Corinthia- 
cum sinum trajectus est Patras a Leucade. Patras . colo- 



3 3. Ut othmum patuit exitu* Vet. 
apud Dalec. omnium , utpatuit exitUy 
inccepto, £d. — Nam Dea|etrlus qui- 
dem, a Seleuco genero victus, iu 
custodia periit , ut refert Plutarch. 
in AntoniOfpag. 967. DictatorCse- 
sar, Caligula^ Nero, illata per vim 
n^ce obiere. Anipaadvertimus hanc 
istius loci interpretationem displi- 
cuisse Spanhemio , de Usu Numi- 
smatuth , tom. 11, pag. 408 , ibique 
eum contendere , exitu hic idem va- 
)ere tantum, atque irrito conatu, 
Nescit exitum a Plinio poni pro exi- 
tio , sive exitiali fato : idque hujus 
in primis loci senteutiam poscere , 
qanm in/aitsto praieetserit, Sic idem 
Plinius , lib. YIII , cap. 74 > «^^«^ 
ad Sejani exitum dixit, pro exitiali 
clade. Hard. — Ego tam^n Spanhe- 
mii magis quam Harduini interpre- 
tationem arridere mihi £3itebor'. £1d. 

34. Medio hoc interpailo» Martia- 
nus-, qui haic transcripsit , Ipc. cit. 
in medii>. Habd. 

a5. Applicata, Vet. apud Dalec. 
uppUcatu, £d. 

a6. Cohmo! Corinthus. «Olim, 
inquit Mela f lib. II, cap. 3, p. 34 » 
clara opibus f post clade notior ^ 
nunc romana colonia^ e;c suipma 
arce , quam Acrocorinthon appel- 
lant maria utraquecontueaiA.iiiis- 
sos eo a Csesare Dictatore colonoft 
libertint generis, ipso quintumy M. 



Antonio coUega conioleyanctorest 
Dio, lib. XLin , pag. sSg; Phitar- 
chus in Ca^sar^ p. ^S^.Hincnummi 
antiqui : Col* Ivu. CoRur. et ijlvs. 
IvLi. CoHiirT. et c. i. c. a. Cohma 
Julia Corinthus Augusta, Haad. — 
Nomen hodieque Mrvat. JElo. 

17. £/7Ajra.£fi>pa,a8qaeadCo« 
rinthum regem , a quo nomen ac- 
cepit. Heraclid. de Polit. Gorintk. 
ifupx Stephano, verbo KdfltvAoc.H. 

s8. Sexagenis ah utrwfm liitore 
stadiis,, Sexagtais sciticet a Coriii- 
thiaci sinus .littore * a Saranico ao* 
tem sinu plus quam centwn ct vi- 
ginti stadiis. £0. 

39. AcrocorintkMs, Montem cdi- 
tum fqisse auctoir est Strabo , lib. 
VIII, pag. 379, cujot aflomaiisita- 
diorum esset omnino xxx; Sobipso 
vertice fdna.Pirene,nttp^. H. 

l^oMkomaria, loninnajBtv ffig— m . 
Quare bimaris Corinthus^ abHoittio 
appdlatur , lib« I , Ode 7. Ham9,' 

3 1 . LXXXril milL pass, Chiffl. 
LXXXIX, Ed. — Pliniut, lib.H, 
cap. 119, addit pasaiis ^t&ingoi- 
tos. Hard. 

3a. Ad Corinfhiacmn, Yet. apod 
Dalec. fter Corinthiaatm', £d. •' 

33. Patrte cohnia, Hodie Patras. 
Primom Aroen vocatam , appeDa^ 
tione a terrae cultu p^tita, mox « 
Patreo Ag^oris nepote Patm» an- 
ctor est Piusaoias in Achaic. Colo^ 



LIBER IV. 129 

in longissimo promontorio Peloponnesi condita, ex 

^rso ^toliae et fluminis Eveni,' minus mill. pass. (ut 

im est) intervallo ipsis faucibus, sinum Corinthia- 

Lxxxv millia pass. in longitudinem usque ad Isth- 

i transmittunt. 

1. (v.) Achaise nomen' provinciae ab Isthmo incipit : 
a ^gialos' vocabatur, propter urbes in littore^ per 
nem dispositas. Primae ibi, quas dixiipi(is, Lecheae^ 
inthiorum portus. Mox Oluros Pellenaeorum castellum. 
ida ; Helice , Bura : in quae refiigere', haustis prio- 

5. Oluros, Chiffl. Olyrus, Stepha- 
no, QXoupof, TToXtxvtov ttI^ AxaiaCy 
ov irof^o neXXiivvic. Fuit nimirum 
Oluros castellumy pjopugnaculum- 
que quoddam in pra conditum , ab 
incoUs l^ellenes oppidi, x.x stadiis 
intus recedentisa mari supra pa- 
gum Uhgoca : quo ipso in tractu 
Straho, Ub. VIH, pag. 386, P«Ue. 
nen locavit. Vox OXoupo; Graecis 
idem quod Ilavoppkoc sonat, de quo 
mox. Hari>. et Ed. 

6. Helice , Bura. £Xixv) , Boupa , 
Plolemaeo, lib. III, cap. 16. De his 
egimus, lib. II, cap. 94« Biennio 
ante Leuctricum praelium absum- 
ptam mari Helicen, auctor estStra- 
bo,lib. Yin, pag. 384. Contigit 
autem id prslium anno a , Olymp. 
loa , Diodoro teste. Haro. — Non- 
nulli aliquot Helices vestigia piaci- 
do mari emergere testantur, ▼ cir- 
citer M. pass. a f^ostitza ortum solis 
versus. Burse Acropolis reliquie in« 
de pari interTallo meridiem versus 
conspiciuntur, auctore Pouqubvil- 
L£, lib. XXI, cap. 8 > pag. 419* £o< 

7 . In quai refugere. Melius : Et in 
quas refugere, Dai.ec. — Opplda de- 
inde , in qusB incolae priorum , quae 
hausit mare , transmigrarunt , qui 

i5 



eo deductam ab Augusto , 
o, lib.. Vm, pag, 387. Atque 
tmmi testantur Claudio prin- 
cosi , cqjusmo<li in Museo no« 
Pftrisiensi asseryantur. Cox.. 
. et apud Erizao, p. S8, Col. 
..Patr. Cohnia prin^a Augusta 
fisis, Hard. 

, l^XXf^ miliia pass.Yide qusB 
lus de hac Corinthiaci sinus 
tudine , lib. II , cap. 1 1 a. H. 
. Transmittunt. Tramittunt in. 
.. exemp. perpetuo ita scribi-. 
Xalbc. 

« I . AchaUe nomen, Transcribit 
lartianus , lib. VI , c. de tertio 
Europs, pag. a i o. Achaia hasc 
• pro)>rie appellata , longe ab 
rersaest,quffi Hellas Ptolemseo 
»minatur,hodie Uvaiiia: q\iSi 
>nim regio , Boeotia, Attica 
aentur. AtYioXov quondam ap- 
am esse et Pausanias tradit , 
. pri<^,lib. V, pag. 387,etlib. 
pag. 396. Hard. 
Antea. Sic apud Chiffl. Dalec. 
Bd. 

Propter urbes in littore. £st enini 
is aiYiaXbc littus. Hard. 
Lechcte. Proponebat Dalccamp. 
^um.YiT snpersuntvestigia.ED. 



a3o C. PLINII NAT, HIST. 

ribps, Sicyon, ^gira, ^gion, Erineos, Intus Cleonae , 
Hysiae ^, Panhormus '° portus ^ demonstratumque jam 
Jlhium : a quo promontoria quinqu^" H. pasa. absunt 
Patrae , qiias supra memoravimus : loceus" Pherae. In 
Achaia'^, ix montium Scioessai^otissimus, fons Cymothoe, 



tantv cladi fupergtites esae potue- 
runt , fuere ista : Sicyon , ^gira , 
etc. Zixuov f A?-]f eipa , Atytov , l^veb^ 
Xifiviv 9 Herod. Clio , lib. I, n. 24^ 9 
pag. 69, et Ptolem. lib. III, c. i6« 
Scylaci quoque , pag. i5. iEgii me« 
minit Homerus in Catalogo,y. 81 : 
neXXiQvviv T* et^^ov, i5^' A?ytov dlp.fe- 
vei&ovTO. EptveoO Xtftivoc Pansaniasy 
Achaic. lib. VII, pag. 44>»^t Thu- 
cydid. lib. VII, pag. 5i3. A^jfetpft 
etiam apud Pausaniam, pag. 44o* 
IIabd. *— Sicyon bodie f^asilica di- 
citur, JEgiTaifPal^BihCastron^ in fln* 
minis Cheio-Potamas dicti yalle,i& 
gion, ut jam diximus f^ostitza; £ri« 
neoa , Artotina, Eo. 

8. Intus CieoMB.JlkXibiHaX Homero 
in Catal. vers. 77, a Corintbo stadiis 
I.XXX, ut scribit Eustathiusp. 391. 
Nots etiam Ptolemaso KXecdval^lib. 
III, cap. x6, et Straboni , lib.Vni, 
pag. S77, ubi situm ejus describit. 
IIaild. < — Monstrantur rudera eju9 
supra "vicum 5. Basiie, Ed. 

9 . Hysue, Tfftal ArgoHc», quamm 
meminere Strabo, lib. IX, p. 404, 
et Pausanias in Arcad. lib. VIII, 
pag. 4^4 et 549* Incol» Hysiatai. 
Hard. — Fortaise hodie P^romch 
Limni, Ed. 

10. Panhormus, Chiffl. Paiinhor' 
mos, GrsBcis IIavop{i.oc portum signi- 
iicat omnibus navibus excipiendis 
aptum. Meminit illius Pansanias, 
Achaic. lib. VII, pag. 4i^' Hard. 
ct £0. 



XI. Quimfut miU^ pttss, Stftbo, 
lib, VnX, pag. 387, stadiis xl, ea- 
dem prorsus mensura. AtvPansa- 
nias, loco citato, ftad. z.. H. — : 
Quod praoaens oonfinnat looc^niiQ 
status. £d. 

xa. Loeus Pherm, Modus bic lo- 
quendi Plinio familiarisi oj^idmn 
plane deletum innuit : rudera mo- 
do ac yestigia superease. H« suat 
qu« Stepbano ^pal et 4>np«l Axatac. 
At Straboni, lib. VIII, pag. 388, 
et Pausani» Achaic. lib. VII, pa|;. 
44o9^^pAi Dym» ootonias oonter- 
mina, de qua statim dicturi su- 
mu8. Haed. 

i3. /« Achaia IX mo/ttium,Vtt. 
apud Dalec. Scioessa, Netissimusfm 
Cjmothoe, Ed. — In Aohaia, inqoit, 
qus regio montibus noyem attoUi- 
tur , Scioessa fbns notiseimns est. 
Solinus, cap. yii, pag. »a : « Piro- 
pter oppidum Patras, inqvit,Scioes- 
sa locus noyem oollinm opacitate 
umbrosus. » Male Plinium Solina^ 
intellexit. Neqne enim Sotoeasam 
locum esse yolnit, qui montes ba- 
beret noyem : sed e uovem Acbaiv 
montibus Scioessam esse notissi- 
mnm. Sic ipse Plinius panlo post 
cap. seq. Messeniam regionem esse 
duodeyiginti montium. 2xto'e9oa 
(subintellige &7r(dpeta , yel axpcApeta) 
umbrosum silyarum opacitate mon- 
tem significat : Ku(ao^ , fonteni 
aquarum incitato cursu rapiduni. 
Hard. 



UBER IV. aSi 

. Patras oppidum Olenum '"^, colonia Pyme '^ : 

y Buprasium y Hyrmine : promontorium Araxum '^, 

nes sinus, promontoriuni Chelonates'^: unde Cyl- 

/^ quinque'** M. pass. Castellum Phlius" : quae 



Olenum» rUevo; iroXi( Axaiac 

ino. Straboni quoque, lib. 

>. 386.Dyinen inter et Patras. 

— Hodie Cato Achaia vo- 

Ed. 

Dyme, AujAVi Straboni , lib. 
pag. 341 » et PtolemsBO , lib. 
p. 16. Ciyes Au{i.aToi. Regio 
KuxcovU, incoIsB Kocuxcove; ap- 
. Missos eo colonos a Pompeio 
> idem Strabo admonet, p. 
388. Haed. — Hodie PaW 
I una circiter leuca a Cato 
occasum solisversus. £d. 
Loca. Deletis oppidis manent 
1, inquit, Buprasii dt Hyr* 
Meminit utriusque Homerus 
ilogo y Uiad. II 9 vers. i a a , 
fo Strabo, lib. VIII, p. 34o. 
nus quoque et Hesycbius : 
Spa Bouirpaffiov re, xal HXt^a 
•atcv, daaov , I9* Tp{it.ivTi , xal 
5? l(TxaTo'(o<Ta. Hard. — Bu- 
n amnem ad cujus ripam ste- 
detur urbs cognominis, cujus 
nnino incertus , ille est qui 
Verga dicitur, auctore Pou- 
.LB y hic qui vocatur Kisso sive 
auctore Lapib , qui promon- 

Hyrmina, cui vicina esse 
urbs Hyrmine, hodie Capo 
:a esse opinatur. Ed. 
Arajcnm. Chiffletian. Axarus^ 
Straboni, lib. VIII, p. 387, 
ique geographis : a Dyme, 

Lx. Ex adverso Acarnanis 
dere ait Agathemerus, Geog. 
pag. 5, axpov Apa^o;, avn- 



irp^acdirov Axocpvavte. Hodie Cai»o 
Papa, Hard. et £d. 

18. Cftelonates, 6 XcX«»velTa( Aga* 
themero , loco citato , et Straboni , 
lib. VIII, pag. 337. Dorica diale- 
cto : communi,XeX(dv^TYi( axpa Pto- 
lemaDO, lib. III, c 16. Hodie Captt 
Ciarentza^ sive Tornhe. Habd. 

19. CjUenen, Ku>AiqviQ Eleorum 
navale apud Thncyd. lib. I, p. a a. 
Mercurium ihi natum arbitrantur, in* 
quit Mela, Hb II y cap. 8, Hard. — 
De istius urbis situ inter eruditos 
minime conyenit ; nam iClHAirDLBR 
eam Ciarentza hodie esse opinatur; 
PouQVBviLL^) anglcim viatorem re- 
prehendens, Cyllenes locum occu« 
pare Andravlda siye Andravilla con- 
tendit : Lapib, in sua GraBci» mappa 
illam supra fluvium Verga ad maris 
littus ponit. Mannertus eam urbi 
Clarentza vicinam fuisse putat, qua 
quidem opinio cum Plinii verbis 
magis concordare videtur, qui Cyl- 
lenem , quinque, aut, ut quii^am 
legunt , duo M. pass. a promontorio 
Chelonate dissitam fuisse ait. £d. 

ao. Quinque, Sic apud Chifflet. 
Apud Dalec* duo, Ed. 

ai. Phlius, <t>Xtouc Ptolemseo, in 
mediterranesB Sicyoniss oppidis , 1. 
ni , cap. 1 6 , et Straboni , mox lau- 
dando. H. — .-Innumera oppidi tem- 
plorumqne ejus rudera ad Asopuni 
amnem , leucis v a Corintho occa«* 
sum solis versus, reperit Pouqur- 
viLLE , Voyage dk la Grhce , lib. XV, 
cap. 2,pag. 307. £d. 

i5^ 



a32 



C. PLINII NAT. HIST. 



regio" ab Homero Araethyrea dicta, postea Asopis'^ 
Inde Elioruin ager', qui antea Epei vocabantur : ipsa 
Elis in mediterraneo, et a Pylo' xii m. passuum intus 
delubrum Olympii Jovis ,ludorumclaritatefastosGraeciae^ 
complexum. Pisaeorum quondam oppidum , praefluente 
Alpheo amne. At in ora promontorlum Ichdiys • Ain: 
nis Alpheus^ navigatur vi pass. mill, prope oppida, Aut 



a^. Qi^ig regio' Phllasja dicta ,« 
<t>Xta9(a Straboni, lib. yilX, pag. 
38a , quam eX ArsBthyraBam prins 
appellatam scribit. Homeri locus est 
liiad. II in Gatalogo, v« 77» quem 
et Pausanias refert , Corintb. lib. II, 
pag. 107. HA|ti]!. 

2|3. Asopis, Aooirta, Pausanias, 
Corinth. lib. II, pag. 85. et Strabo- 
ni, loco citato. Asophis ^iius p^- 
peram legebatur. Ha.bd. 

I. EUorum ager. Strabo, lib.. 
VIIIjp. 340 : O^epov ^* 4vt' imtc^v 
6Xeioi lxXii6v)oav. Hesych. p. 348 : 
]^ire(oi, 91 ||Xstoi , Tt^oX ot irXmqtoxcdpot. 
Ipsa urbs HXt; Ptolem^o, lib. {II^ 
cap. 1 6» csterisque. Hard. — ; Pa* 
lcBopolis hodie dicitur, ad pagum 
CaliifUif ad Peneum hodie R, de Ga" 
stouni, £d. 

3. A Pylo, HsBc Pylos Eliaca, 
seu Thriphyliaca appellata Strabo- 
ni, lib. VUI, pag. 35i : 6 HuXoc 
H>.etax6c ^ ^ Tpt^uXtaxo';. H. — Non- 
nulla reperiuntur ejus rudera juxta 
yicum Tclielebi^ ad Jliadonem , qui 
in Peqeum influit. £d. 

3. 0(ymp^i Jovis, Stadiis ab £lide 
trec^ntis, Strabo, lib.VIII, p. 353, 
hoc e6t , pass. mili. xxxvii, et quin- 
gentis pass. Ha&d. — Reperiuntur 
ejus rudera , nec non Pissiporum 
oppidi , quod rivulus ab Olympico 
canipo sejungebat , ad dextram Al- 
phej, hodie Orpl^ea^ sive Rouphia, 



ripam , juxta pagnm Antilalo, £d. 

4. Fasios Graeias, Olympicorum 
enim ludorum beneficio, ezacta 
postmodum notitia tempomm ob- 
serrata: per Qljrmpiadasdeinceps, 
quod spatium aiinorum quataor 
fuit, compositi ordipatiqn^ fasti,iii 
quibus res gestse et insignia q^aeque 
notari consneyerunt. Ludorum 
Hercules auctor : instaurator Ipbi- 
tus existimatus. Olympias prima 
Cfspit i^nnis quinque ettrigintaante 
^omam conditam. Hard. 

5. Pfsoiorunf, Vet. apud Dalec. 
Pisa eorum quojndam, Aliis : Pisa 
OEnomani quondam, £d. .» Htoa 
«po^Xt^TYif 6XufxiriaCf Stephanp. Pto- 
lemaeo, 6XufX7rta niva, lib. I^, c. 
16. DeletsB urbis situm causamque 
excidii describit Pausanias in £liac. 
post lib. VI, p. 386. Regio HtaaTic 
Straboni, lib. VIII, pag. 356, qui 
urbis rudera inter duos montes, 
Ossam et Olympum ej^stareqqibos- 
dam creditum, Pisam ullam um-. 
quam exstitisse negatuni ab aliis 
tradit; Hard. 

6. Ichthys, ixdbc axpa in £Ude, 
juxta Alphei ostia, Ptolemaeus, lib. 
III, cap. 16. Hodie Capp Cata- 
colo, £d. 

7. Alplieus, Parmen. edit. « AI- 
pheu$ navigatnr prope sex oppida. » 
At oppida duo tautnm enumeran- 
tur. Dalecampius, navigatur inoppi'. 



LIBER IV. 233 

Iona\ et Leprion. Promontorium Platanodes^: omnia liaec 
ad pccasum versa. 

YIL Ad meridien autem Cyparissius sinus cum urbe i 
Cyparissa' lxxii millium passuum circuitu. Oppida : 
Pylos*, Methone^ : locus Helos^, promontorium Acri- 



Ai, AtMSS. redamanty i, a, Colb. 
I, a, Paris. Chiffl. et vet. Dalec.in 
qaibus legitur, navigatur VI prope 
oppida. Non Tidere priores scilicet, 
nnmero solo adnotato millia pas- 
suam significari in exemplaribus 
manu exaratis, iu quibus fajB vocu* 
1«By mili. pass, nusquam fere occur- 
runt, sed subintelliguntur. AXf et^c 
PtolemsBo 9 loco citato, cseterisque. 
Navigatur AlpheuSy inquit, procul 
a mari, juxta ipsa Arcadie, qu» 
pars mediterranea Achaie est , op- 
pida duo , Aulooa et Leprion , ad 
sex usque millia passuum ab iis 
oppidis. A^Xuv ^ icoXtc Apxa^a; , 
Stephano. De Leprio dicemuscap. 
19. Hard. — yet. apud Dalec.na- 
vigabilis prope sex oppida , Aulos , 
etc. £d. 

%. Aulona. Dalec. Aulos. Situs 
ejus oraninp ignoratur. Ed. 

g. Platanodes. Ita MSS. om^es» 
et Parm. edit. Plaianistus nobis ob- 
trusit Hermolaus, pro vocelegitiraa 
nXaTavfl»^C»quaB et apud Strabo** 
nem exstat, lib.Vin, pag. 348, etsi 
mendose ibi nXara/Att^Tic nunc le- 
gitur. Platanistus autem , IIXaTavi- 
?ouc» si^^e Mfibcucoc ( habet enim 
geminam hanc appellationem apud 
eumdem Strabonem, pag. 345), 
regio intus est : oppidumque de- 
sertum , non in ora, sicuti prassens 
locus sibi exigit, promontorium. 
il. — Noraen hodie ignoratur. £d. 

VII. I. Cjrparissa. Kuiraptaaaia 



Stephano : Ptolemseo, lib. III , cap. 
1 6, Kmraptvaai, in Messenia. Eusta- 
thio, in liiad. B, pag. 997, iro>.tc 
MtooTivtac. Hodie Arcadia, Incol» , 
Straboni , lib. VIII, pag. 345» Ku- 
iroiptaactc. Hic porro ager Messenia- 
cus incipit, Ptolemaso, lib. III, c. 
16, oppida qus sequuntur, Messe- 
nias accensente. Cyparisso sinui ab 
oppido nomen, Golfo d'Arcadia. 
Habd. 

3. Pylos. nOXoc in Messenia, pro- 
peMeOttvmv. Hsec Messeniaca Pylos, 
ab aliis diversa : fuit enim terge* 
mina civitas ejus nominis, ut Strabo 
admonet, Iib.Vin, pag. 35 1. Fria- 
straMeursioTylos hoc Ioco,vel 0£- 
tylos scribente, in Miscell. Liacon. 
lib. IV, pag. 374. Hard. -— Haec 
Messeniaca Pylos, non autem , ut 
ait Harduinus, £liaca supra memo- 
rata, Nestoris patria fuit. Multi 
eam loco hodie Zonchio dicto ste- 
tisse volnnt; sed Pouquevillb, 
Foyage de la Gr^, lib. XVHI, 
cap. a, pag. a6, et cap. 5, pag. 73, 
illam nomen etiamnunc servare et 
Pflo sive Pilo dici. Vide quoque 
eruditi Lapie mappam. £d. 

3. Methone. McOcovvsv Messenise 
PtolemsBus , loco citato , et Strabo, 
lib. VIII, pag. 359. LaconisB Ste-< 
phanus adjudicat , Thucydiden se- 
cutus , lib. II , pag. 116. Hodie Pa^ 
Ueo Castro f juxta Modon, ortuni 
solisversus. £0. 

4. Locus Heios., Seu ioci id uo- 



a34 C- PLlNll NAT. HIST. 

tas : sinus Asinseus , ab oppido Asine, Coronaeus^ a 
Corone. Finiuntur Taenaro promontorio. Ibi^ regio 
Messenia duodeviginti montium. Amnis Pamisus'**. In- 
tus autem ipsa Messene^', Ithome, QEchalia, Arene, 



men fuerit circa Alpheam, seu ur- 
hiB jam dirutsB. Strabo, lib. YIII» 
pag. 35o: £Xc( ^* ot (Aiv ^«pt rbv 
Ax^siov x^A^oc* Tiva ^aaiv* ct ^k xak 
TTo^Xiv. Haiid. -.-« Diversa certe fuit 
bsBO Helos Mefiseniaca , ab illa qu« 
ia Laconia fuit» haud longe ab £u* 
rotaB ostiifl, ortum solis versas, loco 
dicto Tsjr/i. Ed. 

5. Acrita$, ijcpirac dlxpa Ptolem. 
lib. m, c. 1 6, et Paus. in Messen 9 
lib. IV, pag. a8a,juxtaMethonem, 
Straboni, lib. VUI, pag. SSg. Ho- 
die Capo GaUo, £d. 

&.Asin(Bus, AatvaTo; aicb r^cMsa- 
cr«vtax^$ AoivY);, Straboni loco citat« 
Exciderat hoc oppidam «tate Pau- 
sanisB, ipso teste , Corinth. lib. 11, 
pag. 1 54* Loco hodie /ar0/<;^ dicto 
stetisae yidetur. Sinui nomen alte- 
rum Messeniaco, a Messene f^it. 
Strabo, loco cit, Hard. et £p. 

7. Coromeusp Ab oppido Kopwvv), 
quod oppidum Messenae proximam 
est, apud Ptolem. lib. III, cap. 16, 
Hodie Petaiidi» Sinus ipse Mease- 
niaci pars quedam est , et recessus 
interior. H. et £d. 

8. Tainaro. Taivapovy PausanisB 
in Lacon. Hb. III, pag. aia; Tai'» 
vapia OHpa Ptolepn. loco citat. Asi- 
nsum sinum a Coronaeo dist^rmi- 
nat : hodie Cap Matapan. H^Rp. 

9. Idi regio. Jfmc quee diximus 
oppida, inquit, rc^io Messeniaca 
complectitur , et simul montes 
XVIII. Hard. 

10. Pamisus, Haf&iao^, Pausaniae 



in Messen. lib. IV, p. a8o. Eidem 
IXafAetaoc, pag. aaii. Mela, lib. U, 
cap. 3 : <( In Asinaso flomen Pa- 
missum. » Hodie Pir^eUza vocatai*. 
Ha&o. et £d. 

1 1 . Messenff* Msaaijw. Homero jb 
Catalogo Hiad. h^^s^ 89, Miaav. 
HodieitfapraiKa^f, In nummo ex, sere 
mediocri, in Museo nostroy capat 
turritum , idemqaeydatam est,ar- 
gumento liberse ciyitatis : titidas, 
M£CGHNiaN. Parte ahera, JE^ 
squlapii stantif efSgies est , sine epi- 
graphe : latere sinistro corona lao- 
rea.Sequuntur deinde tOc&pbvMsaai^- 
VDc Stephano, et Pausaniae^ in Mess. 
lib. IV, pag. aa3. Arx ea Messenes 
fuit, ut Corinthi Acrocorinthas : 
9uctor Strabof lib* VIII, p, 36 1. 
OlxoXia Straboni , lib. VIII, p. 35o, 
prope Messenen, unde Msaanvtc Oi- 
XoXia Stephano. Stephanus Plinio 
sufTragatur : geminam enim Are- 
nen distinguit : Messeniacam alte- 
ram , alteram Triphyliacap regionis » 
Apvivai (^60 iro^Xstc, Msaaiiivv; xoiTpt- 
fuXia;. Messeniacam Plinius roodo 
appellat : Homerus Triphyli^cam , 
Iliad. B, in Catalogo, y. 98 : Oi^s 

HUXOV r* (VlftOVTO , 1Ml\ k^iLTICi IpaTit- 

V7QV, Strabo nihilominaa, £pava hanc 
Messeniacam ^mavult appellari : 
Arenenque, quod nomen sit Pylio- 
rum oppidi ab Humero prqxime 
citati , male putasse quosdam hapc 
prius vocatam, non uno in loco te- 
statur, lib. VIXI, pag. 348 et 36i. 
H« — « Ithomes , quae Messenes arx 



LIBER IV. a35 

Pteleon'%Thryon, Doryon, Zancle, variis clara tempo- 
ribu$, Hujus sinus' circuitas lxxx m. pass. trajectus 
vero XXX m, 

VIII. Dehinc a Taenaro ager liaconicus , liberae ' gen* i 



fniti iQonti cogaomioi, hodie P^our» 
cano, imposita) nnlla supersunt ye- 
stigia; OEchalia locum monaste- 
rium occupat : Arene hodie Sareni 
▼ocatnr. Ed, 

12. Ptelean ^etc, JlTtXibv , 9p6ov 
Homero in Catalogo Hiad. B, vers. 
99, A«&ptov. Sola Zancle in hoctra- 
cta csteris scriptoribus neglecta : 
etsi yariissingula temporibus,dein- 
ceps alia ex aliis , claruisse Plinius 
asseyeret. Constans tamen hsc est 
consentiensque librorum omnium 
mana exaratomm, impressorum- 
qae lectioy quam yel leyiter moye- 
re , nullo suffragante codice , reli- 
jgio est. Arridebat alioqui mihi 
menm commentum, quod deinde 
placulsse Hermolao animadverti : 
fexistimabam scilicet legi commode 
ita posse, quoniam de Zancle Mes- 
senisB oppido csteri scriptores si- 
lent : « Pteleon, ITiryon, Dorion, 
Thamyr» yatis clara temporibus »; 
Homerus enim favere conjecturae 
admodom yidetur, Uiad. B, in Ca- 
talogo. yers. lox : Kal IlTsXtQv, xal 
EXoc, xocl Afdptov, fvOa ti Mouaat i.v- 
To'(A8vat OocfAuptv T^v BpiQtxa naaiaw 
Aw^a^. Hunc Thamyram Plutar- 
chus yocat , lib. adyers. Epicur. p. 
i093.0a{xupiv Apollodorus,de Diis, 
lib. I , pag. 1 1 . Honc Musae cantu 
superatum et oculis et arte priva- 
runt. Rem totam, et simul Homeri 
locum Statius expressit, Thebaid. 
iib. IX , vs. 1 8 1 : « Quos Helos et 
Pteleon, Getico quos flebile yati 



Dorion : hic fretns doctas anteire 
canendo Aonidas, mtiltos Thamy- 
ris damnatus in annos Ore simul 
citharaque, etc. » Lucanus simili- 
ter, lib. VI, y. 35i : « Pteleosque 
et Dorion ira Flebile Pieridum. » 
Pellicerins in libris MSS. pro Zan' 
cUj quondam , supponit. Nos exem- 
plarium yestigia religiose secuti, 
Zanclem retinemus : atque ut Mes- 
senios Sicilia a Messeniis Grsci» 
ortos esse omnes confitentur, sic eo- 
rumdem Siculorum oppidum Zan- 
clem ah oppido Messenias GrsBC» 
cognomine traxisse appellationem 
credimus : qu» quidem Grseca Zan- 
cle, cxteraque qu9 hic recensenturf 
deserta tum loca, ac fere tantummo- 
do nomina, floruisseolim omnia di- 
cuntur, claraque fuisse, non eodem 
tamen simul tempore, ut jGt, sed 
deinceps , atque alia ex aliis. H. — 
In yet. apud Dalec. legitur Zande^ 
non Zanele. Ed. 

i3. Hujus sinus, Messeniaci: ho- 
die Golfe de Coron, Haro. 

ym. I. Li&ene gentis, Strabo, 
de Spartanisseu Lacedsmoniis, lib. 
VIII, pag. 365, eos in eximio ho* 
nore habitos a Romanis ait , liber- 
tatemque retinuisse : prstersocias 
operas nihil quidquam Romants 
pependisse : xal f[ii.tivav iXi60ipoi, 
irXinv T&v ^iXtx&v XsiTOupYiuv d[X>.o 
auvTtXouvT8c ou<^sv. Qodie hujus tra- 
ctus incols , les Mainotes yulgo ap« 
pellantur : a Turcarum quoque 
tyrannide perpetuo liberi. Haru, 



a3G C. PLINII NAT. HIST. 

I 

tis : et sinus' circuitu cvi mill.^ trajectu xxxix mill. Op- 
pida : Taenarum^, Amyclae^, Pherae^, Leuctra' : et intus 
Sparta , Theramne^ : atque ubi fuere Cardamyle'*, Pi- 
thane , Anthane" : locus Thyrea '*, Gerania'^. MonsTay- 

%, Et sintis, Laconicus : hodie 
Golfo di Kolokjrthia, £d. 

3. Cnmilt. Ita Reg. i, a, Colb. 
I, a, Pari». Tolet. etc. non CCFI» 
Hahd. 

^. Tetnarum. Solin. cap.Yify p. 
aa : ? est et oppidum Tasnaron » 
nobili vetufttate. » Taivoipovy a pro- 
niontorio ejasdem nominis, stadiis 
XL dissitum , teste Pausan. in Lac. 
Jib. JII, pag. ai.a. Hodie Kisternh. 
Habd. et £d. 

5. Amycla. AukUxXai Straboni, 
lib. yill, p. 363: «Siientio quou- 
dam suo pessumdata , » inquit So- 
linus , loco cit. Hodie Sclavo^Cho» 
rio, Hi.aD. et Ed. 

6. Plierce, (t>ipai PtolemsBO, in 
Messenia, lib. lU, cap. i6; <{»]pal 
Straboni, lib. VIII, pag. 3^7, et 
Hom. IIiad« B, «t^a^ai Messeniaca 
Stephano, cuji^s oppidi civis <I>apai- 
TYi$ : apud Paus. in Lac. 1. III, p. a 6 1 , 
4>ap(iT]Q;. Qodie Chitries^ H. et £d. 

7. Leuctra. AiOxrpov xh Aaxcdvi- 
xovy Straboni, lib. YIII, pag. 36 1, 
longe diversum oppidum a Leuctris 
BceotiaB, Lacedaemonioram clade 
nobilitatis. Hodie Levtros, Hard. 
et £d. 

8. Spdirta, Quae et Aaxt^at{i.6»v. 
Quatuor circiter mill. pass, a ru- 
deribusantiquae LacedaBmonis ez- 
citatum est occ^um solis versus, 
oppidum Mu/ra; facto ei nomine a 
minnto caseo, quera sic indigenaB 
vocant. Ruderibus nomen hodie est 
Paleocltorif quasi iroXata )r^(dpa« vetus 
tiger, Hard. 

«^. Tlieramne, Vet. apud Dalec. 



Therennce, Ed. — Otpajxvat Stepha- 
1^09 pag. 3o3; 8tp«irvii PausaaisB) 
juxta Spartam, iii Lacon. lib. lU, 
pag. 187. Harpocrat. OfpaTrvn t&- 
170C l^tv 8v Aax6^au|A0V(. RuinaB tan- 
tum sapersunt nullo nomine notsB. 
Hard. et Ep. 

10. Cardan^(e„ Kap^ap.6XiQ Ho- 
mero, Iliad. I, yers. i5o. n^Toevvi , 
PausaniaB io r^acon. li]). ip , pag. 
iga. Pindaro quoque, Olymp. od* 
6, juxta Eurotam amnem. Hahd. 

if. Anthane, In MSS. et edit. 
Parm. Antiane, Anihia ego antepo- 
suerim, ex Homero, Iliad. I, vers. 
1 5o, quem sequi in primis Plinius 
Tidetur : KQip<^a^OXi)v » ^voipQv ti , 
xat tpviv '^oiiii^aaopt <&npac ts ZoiAiAi 
i^* AvOitav ^aOvXiifi^ov, etc. quan- 
quam Stephano i.v6ava quoque, 
sive AvOiivv), 9rd'>.i( Aaxuvtxiq dicitor, 
et Harpocrationi , pag. a8, Avdiivi:, 
wo^Xt; T^; Aaxtdvtx^n;. Thucyd. quo- 
que, prope Thyream hiHrn est, 
lib. V) pag. 573. Sed i^nthiam ha- 
bet SoUuus PUnii simia , c. tii , p. 
aa. H. -r- Vet. apud Dalec. Ah' 
xiane, Strab. Anteia, £d. 

i2,Locus Thjrrea, Ooupia Strdbo« 
ni, lib. VIU, pag. 36o. Meminit 
Herodotus, Clio, lib. I9 n. la» p. 
34 f loci sive agri , qui Thyrea vo- 
catur , x^?^^ xaX80fi.6vou OuptDc 9 in 
confinio Laconicas ArgolicflBqne, 
Diodoro teste in Bibl. lib. XII, p. 
116. Vastatam inceusamqueurbem, 
docet Thucydid. ]ib. IV, pag. 389. 
Solin. cap. xii, xxii : « Ubi quon- 
dam fuere Thyreae , nunc locus di- 
citur : in quo anno XVII regni 



LIBER IV. -237 

getus'^ : amnis Eurotos'^, sintis ^gilodes'^, oppidum 
Psammathus '^. Sinus Gytheates' ab oppido : ex quo Cre- 
tam insulam certissimus '^ cursus. Qmnes autem '"^ Maleae 
promontorio includuntur. 

IX. Qui sequitur sinus ad Scyllaeum \ ArgoHcus ' appel- 
latur, trajectu quinquaginta m. pass. idem ambitu clxii ^ 



Rombli f in^er Lkcoikas et ArgiTos 
noemolrabile bellnm fuit. » Statint, 
ITiebaid. lib. IV, v. 47 : « Et U- 
cedaBiironiam Thyre lectura crno- 
rem.a Habd. 

i3. Gerania, Fspvivta PaaBania6 , 
in Lacon. lib. III, pag. 104. Han\B 
ab Homero dictam esse 6voimv , 
Iliad. I, TS. 1 5o, tum ipse prodidit, 
pag. a 1 4 9 tam etiam Strabo , lib. 
VIII, p. 3 60. Messeni» a Stephano 
accensetur. Habd. 

14. Tq^getus. Tai>ytToV Jpo( Stra- 
boni, lib. VIII, pag. 56), Penie 
Dae^lon , seu Pente DactxU cogik>- 
minatar. Ed. 

1 5. Etirotas, E&pttTOc» bodie fV 
siiiPotamo» Multa de eo Strabo , lib. 
Vni,pag. 343. Ed. 

16. /Egilodes, AtYiXu^c. Ita tot- 
idem plane apicibus MSS. Reg. i, 
3, Colb. 1,2, Paris. aliiqae. Ab 
^gila LaconicSB pagoyidetnr id no- 
men factum ei sinus Laconici inti- 
mo recessui. MeminitejuslociPau- 
sanias, in Messen. lib. IV, p. ik^ji 
l^ xal AfytXa t^; Aoexuvix^C) IvOa 
U^hH t^poTat lepov AiqjxTiTpoc. Non 
placet Pelicerii conjectara in notis 
MSS. Helodes legentis, ex Strabone, 
lib. VIII , p. 343 , a yicina Sphrtss 
ora palnstri. H. — Sinus .^gilodln, 
hic mihi ea^ Tidetnr, <|ai in eruditi 
Lapie mappa PortPouUthra aplpel- 
latur. Ei). 

\y» Psammatfms. VtiLtLiLvBwi , 



iroXtc Aaxuvtxv) , Stephano. Portiis 
estScylaci, Ya|AaOcG;, pag. 16. H. 

18. Gjrtheates. Ab oppido quod 
Strabo rOOicv, loco citato. Plinins 
ipse, lib. VI, cap. 3 9, Gythiam yo- 
tat. Patisanias in Lacon. lib. III, 
^ag. 273, r^Ostov. Stephahus quo- 
que^ cui gentile nomen est ruOsa- 
•nc. Livius Gxthmm^ lib. XXXIV, 
cap. Hodie, ut Tidetar, PortoPhi- 
nakii male aatem nobis bunc sinum 
Dominasse hic videtor Plinios, pru 
bceate sinu, hodie haie de f^atika^ 
nnde in Crelam Certissimus et bre- 
Vitiimiiis cursos. £t>. 

19. C^fiisimus. Proponebat Dal. 
brevissimus. £d. 

ao. OiRHtff iiiiA»». ^us videlicet, 
Laconicus , iEgtlodes , Gy theates- 
^que. MaXta dbcpa ei pfomontorio 
nomen e^ apnd S^Iacera, p. lO, 
et Ptolenn lib. III , 'cap. r 6. MoX^at 
apud Strt^bon.lib. Vlil,pag. 363, 
obi^^rKc MolXie^ ftptid Ptitisan. loco 
'£Slato,'pai^. lo^^.-Hactenusperperam 
•dditum, a/thnia et mox Maieo prb 
^Maleof, Hodie est Capo 5« Angeto , 
stTe- Jla/w. U&BD. 

IX; «-. SqylitBUm^i X^t^ato^ Str»- 
boni, libi' VUIypag. 368, et Scjr^ 
l«ci , patg, 1 9; 2)^>Xtov dbtpov Ptole- 
mseo, lib. III, cap. 16. Nnnc Cap 
SiortVu Habd. 

9. Argolicus. Golfo di NapoUf si- 
yediNauptia.^n. 

3. CLXIL Ita MSS. Beg. i, », 



u38 C. PLINII NAT. HIST. 

inilliuiii. Oppida : Bcea^, Epidaurus Limeni cognomine, 
Zarax, CyphaDta portus. Amnes : Inachus, Erasinus, 
inter quos Argos Hippium^ cognominatum , supra locum 
Lemen", a mari duobus' m. pass. noveroque additis 
millibus, Mycen»'*' : et ubi iuisse" Tirjntha tradunt:et 



Colbert. etc ncm, ut editi, (UJExif. 
H4KD. — Vet. apod Ddec CU 
mULZd. 

4. B<ml Dalec. jBom. Bcta «oXi^ 
Scylaci , p. 16. Apml Fiiuaii. La* 
coD. lilB.111, pag. so4»inter(^pi* 
da Eleotherolaconoin, ista nnme- 
rantnr: Bccai, Z<^a(, ixi^aa»^ li 
Aifnvpa y. etc lUins incobi BctaTol 
appellad. Zo^nS St^ihano, tiikLi 
AoxMvcxa. Pausanis qooqne, Attic 
lib. I, pag. 7> » a Zareoe Mosico. 
£pidaoro id cognomen inditnm» a 
commoditate portnnm» ait Schol. 
Thncjrd. ^ia ti xc^XUk ifut kij*iva<- 
avrl Tc3 Atfisvic^ H. — BomI) hod. 
Ptdmo Cmsinm Tocatnr; Epidannis 
Limera, Paiaa Emmsia^sofit^Mo- 
memiasim; et Zum^ Porto Kari, £d. 

5. Cypkamim, Ku^ flerra li|U(v in 
Argolico cino, apnd Ptolem. lib. 
III, cap. 16. £t KufovTtM inde op- 
pidom stac^ift deeem a mariy teste 
Paosan. in Lacon. lib. m, p. ao6. 
Hodie PartoBaiUm^mSiUa^^if^ 

6. Amumt» Ivox^ Argos Hippimn 
aUnit, apod Strabon.Iib. VIU» p. 
370, qnamofarem et InMbinm nMvx 
appellatnr. Eod^ Aigiia i^|^ labi 
diekor Eponfc^, pag. 36 1^ abi de 
ejai ortn, coisoqiie volta* Hjjan. 
— Innrhwi amiiis hodie Xmrm di- 
citor. Ed. 

7. Argas HippUam^ Site qnod 
idem est, l^nra^cv, ot Homems 
cecinit , Iliad. III» t, 7$, qood pa- 
scendis eqnis campos baberet opti- 



mos. Vide Varron. de Be mst. Ub. 
n» aqi. i» pag. 7S. Hojos naTsleic 
portos Naoplia fbit , nt es iis S^- 
Ucts yerbis confici potesl, pag. lo : 
MtTa ^c Aa3ec^ai(U«a sohc «cif ip- 
yoc^ xai h a6Tf NauidLia«d!3^ juu >i- 
(ivv. £t Strabo» hb. VIII, p. 368 : 
•k Na»irXtaTCTJ«vApycMivva6cai|iAi. 
Hodie etiamnnnc Argot^ va. leocis 
a Nmmffiie de Bmmmmimp tcI 
nnde sinni nomen. HAmDw 

8. Loemm Lemm^ Dalec iiiiwn, 
sedlibri MSS. cMones ipcnatjotnon 
de paiode iUa bac accipicnda sint» 
qoam hjdra, Hercolisqoelabor no* 
bilitaTit; sed delooo, qoi ■inllo 
propior mari, amni pahidiqoeLer' 
nc, eognominis ftMBtt* A^^v«v op- 
pidom in Ijoonica PtolenMras Ich 
cat,lib.in, c 1 6, sito prgp oilu o. 
Rectios Meb» lib. II , capi. 3, p. 34 : 
«In Argolico sino sont noti aauici» 
Erasinns atqoe Inadios : et notom 
oppidom Lemc * H. — lAlaf Ihh 
die Tocatnr. Ed. 

9. DmaimM mmiiiims . Dalecawip. 
Jv. Js. Ed. 

10. Myeemm, Ibnivfla. Neg«t bai 
jam tnm mwo soo sop e ifoi m e Slra- 
bo« lib. Vm, p. 177. H.^ 



1 1. Vhifiusae. Lateradiflaeinniiit 
. Ty j i 4a Strabo qopqne. nominat, 
p. 37a.£xGisam sb Ajrgjiwia docet 
Paosanias, Gonndi. libu II, p. 1 15 
et 1 3 a . H. — Hod ie Pmimm NmmpUm 
dicitor. Ed. 



LIBER IV. 'A^g 

Mantinea". Montes"^ : A.rtemius, Apesatitus, Asle- a 
Parparus , aliique "* undecim numero. Fontes : Niobe *^ 
none'*, Psamathe''. A Scyllaeo adlsthmum clxxvii 
ss. Oppida : Hermione "*, Trazen'^, Cor)'phasium*" : 



Mantinea, Dirersa Lsec est 
edica, de qna cap. lo. Illaiti 
nperstitein , hanc deletam , 
ri illo sno Atticistno, loeus^ 
et. Habd. 

Monies, Artemins est, qni 
lia, Cor. l. II , p. 1 3o, et Ar- 
/in, p. 464, ApTep.itfto; dici- 
) ApT^fAt^o; , hoc est , Dian» 
I , istic dedicato. Apesantns, 
: Pansani» eidem, Corintfa. 
, pag. i 1 1 . Sic elephas et ete" 
r dicimus. Mons NeftieaB di- 
X Pindaro, ^t Callimacho, 
Itephan. A^tpicov amni co- 
118 videtnr , qni ex eo monte 
, qnem in Argiyo agro lahi 
ias prodidit, Corinth. lih. 
Parparo cseteri scriptores si- 

'. Artemisius hodie Mega- 

siye Maiqxo dicitnr ; csteri 
itur. Ed. 

Atiique, Ut Auxtow) , ex qno 
um erumpere Pausanias ait, 
tato, p. 129. Et Neris apnd 
n, Theh. lih. IV, yers, ^6^ 
lontis Argivi nomen essePla- 
liactantius ex Callimacho i^e- 
c. Hard. 

Niobe. A Niohe Pelopis so- 
\mphionis conjnge, nomen 
VideStrahon. lib.VHI, p. 
ard. 

Amjrmone. Afi.upt.(owi prope 
I paludem , teste Strabone, 
71. Ovid. Metam. lib. II, vs. 
* Quserit Bceotia Dircen , Ar- 
lymonen. » Idem Amymo- 



taius, idexki postea Lemieus fbns ap- 
pellatns, inqnit Hygin. ^bul. 169, 
ibl. 37. A Danai filia nomen acce- 
pisse, auctor est Pahsanias, Corinth. 
lib. II,- p. i56. Hard. 

17. Psamathe, VftjAaOY). Meminit 
fdvitis hujus Valer. Argon. 1 , 364 : 
« Qui tenet undisonum Psama- 
then. • Hard. 

18. Hermione. ipjAiovm PauSanias, 
Corinth» lib. II, pag. 149, et Stra- 
boni, lib. VIII, pag. 87 3. Ptolem. 
quoque lib. HI, c. 1 6, prope ScyU 
I«um. H* — Castri hodie Toca- 
tnr. Ed. 

rg, Tragzen, TpoiWv. Mela^lib. 
n, cap. 3 : « Trcfezenii fide societa- 
tis Attic» ninstres. * H. — Hodie 
Demala, Ed, 

ao. Corjrphasium, 16. promontono 
nomen est in hoc ipso tractu, apud 
Pausaniam in Messen. lib. IV, p. 
284, Kcpufaatov. Hard. 

91. Alias Ihachium, Vk fhhAter 
memorata proxlme oppida ; ihquit, 
Argos etiam est Hippiutii cogno- 
minatum,appeltatumque idemalias 
Inachium, ab Inacho afntie qu6 til- 
Ibitur: alias Dipsium, ab amceiiitti- 
te. Argos Iiiaehintn, sive Dipsium , 
diyersumab Argo Hlppio paufoan- 
tea citato, perperain credidisisiEr Pli'- 
nium, Pintianus existimaviti et 
eum secutus Pelicerius in notis 
MSS. quum Stt^bonJ, lib. VIII. p. 
369 et 370; tiia httc ejusdem Argi 
nomina fuerim. Ihachium sane ab 
amne Itracho non longe fluente, ut 



^f\0 



C. PLINII NAT. HIST. 



«ippellatumque alias Inachium", alias Dipsium Argos. 
Portus Schoenitas'% sinus Saronicus^^ohm quemo nemore 
redimitus, unde nomen : ita Graecia'^ antiqua appellante 
quercum. In eo '^ Epidaurum oppidum^ ^sculapii delubro 



Plinius antea admonnit, estappella* 
tum. A siti , <^i^a , hoc est , deside- 
riO) translatione poetica^ ob agri 
amcenitatem , nt auctor est ibidem 
Strabo, nomen alterum invenit : 
vel ab aquarum pennria , ut qiios- 
dam existimasse videbimus lib.YII, 
cap^ 1 7, quum sit irrigua maxime 
regia, et fvu<^po$. Quod vero illud 
proxime antea Plinius jam obiter 
appellarit, in causa fuere amnes ii 
duo^Inacbus et Erasinusiqui Argi- 
vum agrum perlabuntur, de quibus 
quumageret,circumiri ambobusAr- 
gos significayit. Nunc vero oppido- 
rum singulorum seriem , ordinem- 
que contexens, iterum illud ipsum 
Argos appellat,yariaque ej us nomina 
repraesentat. Quanquam si diversum 
istud a priore Argos statuere quis 
yelit, Stepbanum sententis suse suf- 
fragatorem et auctorem foste non 
poenitendum babuerit. Nam prster 
Hippium Argos, quod et Dipsion 
.ypcaty aliud prope Troezenem agno- 
scity sextum ejus nominis, sxtiq, xk- 
^raTpoit^nva. Uard. 

ai. Fortus Schmnitas. 2xoiv:tk)C 
>it|i.iiv. Secuti sumus yestigia yete- 
rum codicum, Reg. i, 9, Colb» i, 
a, Paris. et Tolet. in quibus portus 
Chanitas legitur> Melamque ipsum* 
lib. Il,'cap. 3, pag. 34 , cujus hsBC 
yerba: «Portus Saronicus, et Scboe- 
nitas et Pogonus. » Ilttycdv Grscis 
Latinisque omuibus portus Trosze- 
niorum est. Quod yero inlibris nunc 
«ditis, portus Cfl»uVe5 legitar,faccum 
id Hermolai emendatione, a Ccenis 



oppido, quod prope Toenarnm Ptcr 
lemsBo'^ Pausaniseqae memoratam 
procul ab boc tracta abest , et La- 
conici sinus est, noa Argoliciy in 
quo describendo yersamur. Neque 
tamen portns hic Schoenitas, in ipso 
aditu Saronici sinospositos, hodie- 
que porto Estemo dictus, cam altero 
fere cognomine» Scboonante sdli- 
cet, confundi debcft 9. quod a Pin- 
tiano factitatum est^ quum is in io- 
timo ejiisdem sinus receasa prope 
isthmum jaceat^ ut dietari samos 

Cap: II. HAEDi 

i3. Saroniciis. Zapovtx^c xoXiroCf 
Ptolem. lib. III, caf). 16. Rodifii 
Gol/o d*Egiha , ab insnla .£giiMi m 
eo sinu posita , siye Golfo d*A» 
thina. £d. 

34. Ita Gracia. Id confirmat Gal- 
limachi scholiastes^ -ad illam poets 
yersum 32 hymni in Joyem: H «o9l^ 
Xol; I^UTTtpOs oaptt>vi^ac.~ Zap«»vi^a^, 
inquit, ^pu(* ^ta rb asanporaf xal 
auviq-pafxfi.^vov t^v fXctbv tfy.H. He- 
sychius : Sapttvi^tc , at ^i^ «oXai»- 
TviTa xtx^vulai ^p6e;. Aliter tamen 
Pausanias, et Eustath. in DiOinys. 
ilAaD. 

a5. In to. Meridionali «t occi- 
dentali sinus Saronici littore* &ipt- 
^oupoc Straboniy lib. VIII, p. 374« 
in medio sinu, contraJEginam in- 
sulam. De iEscqlapii iUic delubru 
fuse Pausanias disserit» Corinth. 
lib. n; Strabo, Ub. VIII, p. 374> 
aliique. Habd.-— Nom<en hodieqoe 
serysit Epidavros ; exstatqae .etiain 
integrum fere theatrum yetus. £d. 



LIB£R IV. a4i 

)re : Spiraeum ' promontorium , portus Anthedon '^ , 
ucephalus : et quas supra ^^ dixeramus , Cenchrese, 
ni'^ pars altera cum delubro Neptuni °, quinquenna- 

', inclyto ludis. Tot sinus^^ Peloponnesi oram lan- 3 
it, tot maria allatrant. Siquidem a septemtrione lo- 
I irrumpit : ab occidente, Siculo pulsatur : ameridie, 
ico urgetur : ab oriente brumali^ , ^gaeo : ab oriente 
itiali, Myrtoo ,quod a Megarico incipiens sinu, totam 
am alluit. 
• (yi.) Mediterranea ejus ' Arcadia maxime tenet, un- i 



, Spireeum, Hodie Capo Franco, 
oram similiter Saronici sinus 
Qseus describit : £iri^aupo;, 
uov obcpovy AOrivaiuv XtfATiv (pro 
(^ Xt[ii.v)v ) , Bouxtf oXov XtfjLidv. 
. et £d. 

Anthedon* Dlversa hsBC plane 
thedone BcBOtisB, ut situs ipse 
let , quum sit in opposito Sa- 
sinus littore, meridionali sci* 
illa, boreali^ eztra Pelopon- 
. et Achaiam. In MSS. Reg. 
[^olb. I , a, Paris. et Chifflet. 
ius, H. ' — Portus Anthedon 
iiti viri Lapib GrsBci» map* 
onsulas, is est qui hodie Port 
heniens vocatur, Spiraeo pro- 
riovicinusy etBucephalusille 
i meridionali parte sinus ho- 
aie de Keckries dicti reperi- 
o. 

Quas supra. Cap. 5. £d. 
Isthmi pars altera • Haeo So* 
>tidemplane verbisexscripsit, 
, pag. a I . Hard. 
Neptuni. Qui quidem ex eo 
lAaN I2eMI02 appellatur, 
nmo Neronis Aug. e Gaza 
Hahd. 

Quinquennalibus. Ausonius 

m 

7. 



sic etiam locutus , Idyll. a 5 : « Hsbc 
quoque temporibus quinquennia 
sacra notondis Isthmia Neptuno 
data sunt. » At Isthmia tamen , non 
pentaeterica, sed trieterica fuerunt, 
Pindari 9vo, ut ex ipso liquet, 
Nem^r. 04e 6 , v. 69 , et ejns 
Scholiaste : hqc est , tertio qnoque 
anno ed^bantur. HaAd. 

3a. Tot sinu^. Onmino decem, 
tam exiguam Peloponnesi oram un- 
dequaque lancinant, vel ut Pom- 
ponius loquitur , lib. II , cap. 3 , 
pag. 34 9 lacerant. HAao. 

S^. Peloponijiesi.lXaiMSS. omnes: 
editi perperam Peloponnensem , id 
quod neque grammatic» leges 
ipssB ferre possunt. Habx>. 

34. Ab oriente brumali^ jEgoM), 
Insititia hsBC verba videntur : ca- 
rent enim iis MSS. pierique : na- 
bet ea tamen Solinus, lib. VII, 
cap. a a , qui hsBC transcripsit a 
Plinio. Hard. « 

35. Myrtoo. To MupTuov Stra- 
boni , lib. YII, pag. 3a3 , pars est 
iEgxi maris. Hard. 

X. I. Mediterranea ejus. Pelo-. 
ponnesi scilicet Arcadia umbilicom 
tenet. Ha^. 

16 



S 



24i C. PLINII NAT. HIST: 

^ique a mari reinota : initio Drytnodes^ mox Pelasgis^ 
appeilata. Oppida ejus^: Psophis , Mantinea^, Stymphalum^ 
Tegea^, Antigonea , Orchomenum , Pheneum *, Palantium 



lO 



^. Drymode&, Ita MSS. omneSy 
Apup.c»^vi; , silvosa , neinorosa , stir- 
ptbus arboribusqQe conferta. Prius 
Drymodis perp^am legebatur. H. 

3i PeUugii, Nicolao Damasc. in 
Excerptis, pag. 494. Pausani», lib. 
VIII in Arcad. pag. 4^9» ^t Ste- 
phano , IIsXaaYia* Habs. 

4. Oppida ejus* Wcof t; , iroXi; Ap- 
xa^ia; Slepbano , et Pausaniae loc. 
cit. pajg. 4^1. Ptolemaeo quoque, 
lib. ni, cap. 16. Hard. — Exstant 
rudera ejus juxta pagum Martinitza, 
ad amnem Livardgiou, Ed^ 

5. Mahtinea, MavTtveia Straboni, 
]ib. VIII , pag. 388 ; Pausanise , 
pag. 4^7 f l^lutarcbo in Agide , p. 
808 , et Xenoph. Hist. Gr^. lib. 
V, p- 55 1. Poetica Hcentia^ Nonno, 
hb. Xni. Dionys. pag. 368, Mav- 
Ttvei). HiC pugha ad Mantineam 
dicta , ubi Epamii^ndas ciim Li* 
eedsemoniis et Arcadibns postremo 
praelio conflixit, in quo victor ex 
vulnere.paulo post occubuit, anno 
'a, Olymp. io5. Hard, — Nunc 
Paieopoii sive Goritza dicitur. £d. 

6. Strmphalum, ST^fA^oXcv est 
etiam Stephano : Pausahiae , pag. 
460 , a fonte cognomine : 2T^pt.9T)- 
Xo; : a moute, Hesychio : 2t6{a9V)Xoc, 
ieokii ^ op^C Apxo^ta; , mallem , xat 
Spoi. Hart>. — Videntur rudera 
ejus juxta pagum Kionia. Ed. 

7. Tegea, Tey^av vocat Plntar- 
chus iu Agide, pag. 811. Incola», 
TsytaTai, Thucyd. lib. V, p. 388. 
TtYia quoque dicitur PausanisB» 
lib, VUI Arcad. pag. 458, et 
Ptolemseo, lib. III, cap. t6. Hodie 



Palceo Episcopi, Ut eadem sit plane 
cum Tene Arcadica, nulla satis 
idonea argumenta suadent, etsi Vos- 
sius in Melam , pag. 148« op^ 
Teneatas dici asseverat : qaiTegeats 
dici deberent. Tene sivie Tenea Ar* 
cadi» a Cicerone memonitiir, lib. 
VI, epist. ad Attic a , pag. K71 : 
Lepreon Arcadto! , Tene , Aliphera , 
Tritia, Hahd. 

8. Antigonea, Vet* ap. Dalec. 
Antigonta. Ed. — In loGom TMeris 
Mantinese excitata urbs, -aitqae iii 
ejus vicinio : unde pro eadem a 
plekisque habita. Ptol^msnis, tib. 
III , c. 16, AvTiYoveta, ^ xal Mav 
Ttvetfat. In gratiam Antigoni t^^is id 
hoiuen Mantinee factam, ractor 
est PausaA. Arcad. lib. VIII, |Mig. 
468. Hard. 

9 . Orchomenttm^ Pheneum. Utriiis- 
qvie meminit Homerus,. Hiad. B, 
in Catalogo, y. ii^ : Ot 4>tvt^ r* 
lv^{i,ovTO, xal 6pxo{Mvov ivoX^ptinXov. 
Herodoto, Polym. lib. VU, pag. 
45i , n. jToa , 6px^{&8vo( Tiic A^- 
<^iv)C, ttt a Thess&lico Orchomeiio 
distinguatnr , de quo e. 1 5* •Hari). 
— Oi^homenum hodie K^dpak 
Yocatnr , Pheneum Pkonia. Eb. 

10. Palantium, HotXavTtov ^r^ 
Apxa^tac, Stephano. Roin« pala- 
tiiim , de Arcadici oppidi Ho^^v- 
Tiou n-omine , ab Evaddro rege ap- 
pellatum esse , qttod nota&k conte- 
cuta SBtas, duabus subraotis litteris 
/ et R , extulerit > auctcnr est etitm 
Pansanias-, Arcad. lih. VIU^ pag. 
5a5, et Dionys. Halic. Antiq. Rom. 
Hb. V, pag. 95. Vv^Uus PalUm' 



LIBER IV. 



a4 



i 



unde PaUtium Roms : Megalopolis ", Gortyna" , Buco» 
lium , Carnion ^^ , Parrhasie '^ , Thelpusa '^ , Mel»n8e ^^ , 



/«10» oppido nomen fecit : Solinns 
qooqaey c. i, pag. a , et cap. VII, 
pag. aa. Hard. — Juxta pagam 
ThanA^ pauca reperiuntur yestigia 
ejns. £d. 

1 1. MegmlopoUs. Polybii historici 
Megak^litani patria , de qoa Co- 
niefM^ apnd Strabon. lib. YIII, 
pag. 389 : ifY){xia \kf>[ikfk 87tv ii Mt- 
'y«X^ic«Xtc* « £st soiitudo magna 
nimc Megalopoiis. » Hard. — Circa 
pagnm Sirumo agnoscnntur multa 
illios itidera. Eo. / 

la. Gortyna, Bucoiium, In libris 
hacteniis editis , Catina , Bocalium, 
In MSS. Reg. i , a , Paris. et vet. 
Dalec. Cartina. lu Reg. a et Chiffl. 
Bueoliam. Yet. ap. Dalec. Bupha^ 
gium, P^ Cartina^ Gortjma repo« 
snitexPansania Uermolans. Is enim 
auctor est a Gortyne Stymphaii F. 
ad anmem Gortynium in Arcadia 
FopTUvoc iro^Xiv conditam fuisse, Ar* 
cad. iib. yill , pag. 460. NosGor» 
tyna maluimus , tum ex Teteris 
sorjptur» vestigiis , tum ex! illd 
Rht«ii poetae , npud Stephanum , 
verbo MtXavat : FdpTuvav upaio^ t8 , 
nihi^^i^ua^ T8 MsXaiva;. Bucolium 
stmiltter amplexi sumus , admoniti 
a Thncydide, qui sub finem lib. 
IV, pag. 34^» fiouX(0Xi'wva juxta 
Mantineam locat. Gortyna ioco 
hodie Marmara dicto, iv circiter 
iMt. pass. a Rai4i , sive Raphti , or« 
tum solis versus , ad amnem Gor* 
tyniumyDunc/^iin/teana, sitafuisse 
videtnr, ut refert in mappa sua 
emd. L4PIS. Bucolii locum tenet 
Troupiais. Hard. et £0. 

i3. Camion, Ab amne, ut vide- 



tur, cognomine, qui Koipviuv a P^u- 

sania appellatur, in Arcad. lib. 

YIII, pag. 5io. In libris hactenus 

edids, Carmon. Forte etiam KpM|Aov 

esse possit, cujns idem Paosanias 

meminit loc. cit. Haild. -^ In MS. 

legi , ait Dalecampius , Charnom ; 

in ChifiB. Cramnon, Ipse propone- 

bat Camon, Omnino ignoratur. £d. 

1 4. Parrhasie, Daiec. Parrhasim, 

Ed. — Oa^^aatoi incols appellati 

aPansan. pag. 498, et Strabone, 

lib. ym, p. 336. Oppidum ipsum 

Ila^^aoiv) Homero , in Gatalogo , v. 

1 1 5. Stephano quoque: SchoUastiB 

Apollonii, ad lib. II, v. 5i3,na^- 

paata. Hard. — Regio hodie canion 

de Phanfiri dicitur : oppidi locus 

ignoratur. En. 

- i5. The/pusa. \et. ap. Dalec. 
Telpusa. £d. — Thelpusa sive ThaU 
pusa legatur, nihil interest. Nam 
Stephanus , 8ocXirouaa inqnit, «4X1« 
rrii Apxa^ac 6pxcfAivou. EtinNoti* 
XiA Eccles. Provinci» Achai», pag. 
a3 : TfY8a,- 8apirou9a, MavTiva, 
pro 8ocXirouaa, Mavrtvita. Hanc 
ipsam esse arbitror, quam Andro- 
tion apud Stephan. pag. a a 9, AsX- 
^ouaiav ffdXtv ipxo^tac vocat, Pau« 
saniaB Arcad. lib. yill, pag. 464, 
8iXirouaa: in nummis 8EAn0T- 
2ION. Hajud. ^ Hodie f^anina eite 
creditur. £d. 

16. Melmnoi, Dalec. Melanaa,^j}. 
< — Stephanus : M^aivai , iro^Xi^ Ap- 
xo^iac, airo M8Xaiv^tt>c, etc. Ovidio, 
Papinioque-, nnrides Me/tenat. Pau- 

sanitt, pag. 497 - M^Xotvial , d^b 
Tou MsXatv^c. Habd. — Situs om- 
nino ignoratnr. £d. 

i6 



f* 2 



!i44 C. PLINII NAT. HIST. 

Heraea*', Pyle'^ Pallene'^, Agrae'*, Epium, Cynsetha, 
Lepreon Arcadiae, Parthenium, Alea*', Methydrium ", 
Enispe, Macistum, Lampe*\ Clitorium, CleonaB*^ : inter 
quae duo oppida, regio Nemea'^, Bembinadia Yocitata. 



17. Htrma, ftpata , Pausani», 
loc. cit. et Stephano. Hard. — H- 
lius lo<ium tenere pagum Saint-Jean 
nos docet Pouqubvillb, f^ojrage 
de la Grice , lib. XVH , cap. a , 
pag. 5 1 5 et seqq. Plerorumque se- 
quentium oppidorum situs ignora- 
tur. Ed. 

18. Pxle. Forte rectius Pytae ^ 
ex Stephano : IluXaU) r^iroc Apxa- 
^ac , xal IluXaia. Hard. — Cor- 
rupte quidem MS. Reg. i , FIUb : 
sed prohat emendandum Pjlas, 
Brot. ^ 

19. Pallene. Ita rescripsimus , 
tum ope codicum Reg. I9 i , Colb. 
z, a , Paris. et Chiffl. tum admo- 
nitu Scholiast» Apollonii, ad Ar- 
gon. lib. I, vers. 177, qui Pellenen 
quidem Achai» , de qua cap. 6 ; 
ArcadisB vero Pallenen dici^ recte 
animadvertit : ^ AxaixTi ns^^-^vD , 
^ia Tou 8 • i^ ^k M^fi "h -nic Apxa<^iac 
^ta Tou a Ypa^tTai , Oo^Xtivv). Hajld. 
— Dalec. Pellana. £d. 

ao. Agree^ etc. De Agris Arca- 
diae , prater Plinium , nemo. £iriov 
Herodoto memoratur , lib. IV , 
Melpom.n. 148, pag. a^i.KuvatOa 
Straboni, lib. VII, pag. 388 , et 
Pausanie, lib. "VIII, pag. 485. 
Hodie Kerpeni vocatur. A^irpeov Ar- 
cadise, Ciceroni, lib. VI 9 ad Attic. 
ep. a , et Herod. loc. cit. Parthe- 
nium iridetur a monte cognomine 
appellatum , de quo mqx. Aard. 

II. Alea^ etc. AXeay Pausania), 
])ag. 489' Ab Arcadic Te^<^ dicta. 



cni noraen AXtttc apud Diodor. Sic. 
Bibl. lib. IV, pag. «Sq. Hard. — 
La^a hodie dicitur. £d. 

la. Methydrium. Mt06^ptov Pau- 
sani», pag. 5 12. dvtffmo Homeh) 
in Catal. vera. . 606. Maxicoc Ste- 
phano. A0t{X9n> a monte ejnideiii 
nominisy de quo postea. KXttTttp 
PtolemsBO, lib. III, cap. i6y et 
PausanisB, pag. 487. KXt«»val Stra- 
boni, lib. VIU, pag. 877. Ha|id. 
— Methydrium Palaso^Pyrgas hod. 
Yocatur, sequentia oppida nunc 
ignorantur. £d. 

a3. Lampe, Vet. ap. Dalec. Lom* 
pes, Fortasse ad Lampeum montein 
sita fuit, de quo mox Noster. Jnzta 
pagum Camesi reperiuntur n<m- 
nullaCSHtorii rudera, auctore Pou- 
QUEY11.LB. £d. 

i4* CUonce, Dalec. Cleone. Hanc 
urbem , Herculi dicatam , ampUm 
fuisse testantur ruin» , quai sapra 
yicum S, Basile reperiuntur. £0. 

a5. Nemea. Ns(Ata eo ipso sita 
statuitur a Pausan. Arcad. lib. VIH. 
pag. 477, et a Strabobey loc cit 
Ibi et yicus Bembina , apud enm- 
dem Strab. ii B^(A.6tva xc&fAD , unde 
regioni , ut arbitror, Bembinadis 
cognomen. BtXStvav xti^itn haud 
procul Megalopoli agnoscit Plutar- 
chus in Agide, p. 806. Hic -ncrsB 
GrsBciai certamina fieii consueye- 
runt, Nemesea appellata. Habd. -* 
Nemea yallis , in qua Joyis templi 
ruins conspiciuntur , Couigamati 
hodie yocatur. £d. 



/ 



LIBER IV. a/lf) 

Montes * in Arcadia , Pholoe '^ cum oppido : item Cyllene ' : 
Lycaeus'^, in quo Lycaei Jovis delubrum : MaBnalus^**, Arte- 
misius^\ Parthenius^*,Lampeus^^,Nonacris^^: praeterque, 
ignobiles octb^ . Amnes : Ladon^^ , e paludibus Phenei^^ : 



a6. Montes. Sic etiam Mela, lib. 
llf cap. 3 1 pag- 33* Hard. 

27. Phoioe eum. Stephano, 4>oXoy), 
isokti Apxfli^ac. Pausan. in Eliac. 
poster. lib. VI» pag. 385, <I»oXot) 
i^o^, Hard. — Monshodie Olenos^ 
HeLgioi pantes , etc. dicitur : urbis 
«itus ignoratnr. £d. 

a8. Cjrllene. KuXX^vd jpoc Pausa- 
nisB in Arcad. lib. VIII, p. 48 a, 
Gujus in snmmo irertice sedes est 
Mercurii Cyllenii. KuXXiiw) 6^oq pa- 
rtter Straboni, lib. VIII, p. 388, 
et, Scholiasts Pindari , pag. 55. 
Mela» Cylleniits. Hahd. — Chelmos 
hodie Tocatur. £d. 

39. Lyeeeus. Dalec. Lyceus , et in- 
fira Lycei Jovis. Ed. — Ubi Auxatou 
Aibc Up6v , et Auxaiaric x^9^ 9 c^''* 
cumjacens ager a Pausania appel- 
latnr, pag. 5o4 et 54 1* Item Stra- 
boni , loc. cit. Ha&d. — Sub diver- 
sis nominibus noscitur hodie, nempe 
Nomiane et Helienitza. £d. 

3o. Manalus. Schol. Pindari, 
pag. 89 f MatvoXov , ^poc Apxo^ioc , 
xat irdXtc« Gives MatvotXtot , apud 
Tfancyd. lib. V9 pag. 391. Ha&d. 

3i. Artemisius. De quo cap. 9. 
AfTtfMortoc ApoUodoro , de Diis , 
lib. n, p. III. H. — Pars ejus alia 
hpdie Megaoouni^ alia Gymnovouni 
dicitnr. £d. 

3s. Parthenius. IlapOsvtov ^poc 
Diodoro Sic. Bibl. pag. 339; Scho- 
liastsB Pindari, pag. 56, aliisque. 
LiTius, lib. XXXIV, cap. 36 ; 
« Parthenio monte snperato , pr»- 



ter Tegeam , etc. » Habd. -— Su- 
periori jungitur. £d. 

33. Lampeus. Scholiastes Apol- 
lonii, ad Argon. lib. I, v. 137, 
Aa(AiT8ta , eipoc Apxo^ia; , df ' oS xat 
ffOTa(Abc ^it £p6{jt.av6oc. Partem esse 
£rymanthi montis auctor est Pau- 
san. Arcad. lib. VIII, pag. 491* 
Hahd. — Zembi hodie yocatur. £d. 

34« Nonaeris. Nonacrin Arcadie 
urbem , haud procul Phedte , ad 
Stygis aquam , N<ttvaxp(v appellat 
Herodotus, £rato, lib. VI, n. 74» 
pag. 358^ a monte, ut apparet,- 
cognomine. Stephanus quoque, et 
et Hesych. Habd. 

35. Octo. £ quibus 2T6{x^i>.oc 
Hesychio ; Kauxuv, ScholiastsB Cal- 
limachi , pag. 3 ; AxaxiQa^ov eidem , 
P^g* 1 9 » Ko^vsto;, yel Ktpuvito; Xer 
90;, eidem, pag. 17, aliiqne. H. 
. 36. Ladon. Aa^ttv Pausanise , 
Arcad. lib. VHI, pag. 494 1 ^^ 
Dionysio , ▼. 417. Huic amni oele- 
ritatem poetSB , tarditatemque pro- 
miscue, ut metri ratio , non ut res 
ipsa postulat, attribuuut. Ovidius, 
Fast. lib. V, ▼. 89 : « Arcades huc, 
Ladonque rapax. » Idem, Metam. 
lib. I , y. 701 : « Donec arenosi 
placidum Ladonis ad amnem Ve- 
nerit. » H. — - Hodie Landona. £d. 

37. Phenei. Ab Hermolao Bar- 
baro Pheneus hic pro Arcadico 
amne agnoscitur : nobis cum Peli- 
cerio in notis MSS. atque adeo cum 
Plinio ipso, qui paulo ante Phe- 
neum yocayit, oppidum est: fluit, 

10 



/ 



M8 C. PLINII NA.T. HIST. 

Arcadiam lxviii *^ mill. Ab eodem loco ad Phliunta dicta 
mensura^^est Universa autem, velut pensante aequorum 
incursus natura, in montes vi atque lxx extoUitur. 

XI. (vii.) Ab Isthmi * angustiis Hellas * incipit , nostris 
Graecia appellata. In ea prima Attica, antiquitus Acte 
vocata^. Attingit Isthmum parte sui, quae appellatur Me- 
garis^, a colonia^ Megara, e regione Pagarum'. Duo haec 
oppida excurrente Peloponneso sitasunt, utraque ex parte 
velut in humeris Helladis. Pagaei^, et amplius ^gosthe- 
nienses^ contributi Megariensibus. In ora '* autem , portus 



54. LXriJImilL Ita Reg. i, a, 
Colb. 1,1, Paris. ChifH. non , ut 
editi, Lxiii. Hard. 

55. Dicta mensura, Cap. 6. H. 

56. f^eiut pensante. Terrarum 
quam fecit jacturam , lacerata ora 
tot sinibus , ingressuque «quorum , 
multitudlne montium compensante 
natura. Ha&d. 

XI. I. Ab Isthmi, Hsbc totidem 
verbis Solinus , cap. vii , p. a 3 , 
et Martianus, cap. de tertio Eu- 
rop» sinu, lib. VI, pag. aio. H. 

a. Hellas. Igitur Peloponnesns 
eztra Helladis fines : alii etiam eo 
nomine Peloponnesum complexi. 
Helladis nomen yagum , certas se- 
des et fixas nullas habuit : modo 
angnstis limitibus coarctatum , 
modo dilatatum longius. Hard. 

3.Nostris.\et, ap. Dal.a nostris. 

4« Acte vocata. Axnq et Axrtxi^, 
teste Eustathio in Dionys. v. 4i3, 
pag. 60. Id nomen ei hssit, inquit 
Harpocration , quod maxima pars 
Attics littoralis sit : est enim oMrii 
littus^ et maritima regio. Harpocr. 
▼erbo, AxTiq. Vide et Gellium, 
lib. XIV, cap. 6, pag. 777. Ste- 
phanus autem ab AxTa^u quodam 



eam appellationem deriyatam nu- 
gatur. Hard. 

5. Megaris, Mtyatpic rJic Arrixvi; 
(A^po; , Strabo , lib. IX, p. Sgi. H. 

6* Colonia Megara. Nunc etiam 
retinet nomen, Megara. Hard. 

7. Pagarum. Quas in intimo re- 
cessu sinus Corinthiaci , prope 
Isthmiim positas yidimus, cap. 4* 
HaYai MsYaptxal Straboni in £pi- 
tome lib.VII. Hard. — Earum lo- 
cum tenere Psato opinatnr Krusb , 
Alepochori Ljlpib. £d. 

8. Pagtei, et amplius. Vet. apnd 
Dalec. Pageei CLIl passibus et am" 
plius. £d. 

9. jEgosthenienses. Stephanus : 
AtY096iva,iroXtc MiYapt^oc* t^ JOvt- 
xbv, AiYoaOtvciic 9 ^c. Pagaei, in- 
quit Plinius , et preeterea .£gosthe- 
nienses additi Megarensibus, Me- 
garidem regionem constitnunt. Ita 
Pausan. Attic. lib. I, pag. 89. H. 
— jEgosthenee locum tenet nunc 
Porto Germano. £d. 

10. In ora autem. Saronici sinus 
littore , prope Isthmum , Corin* 
thpm , et Cenchreas. Sxcivouc XtjAi^v 
Straboni, lib. VIII, pag. 369« H. 
— SchoBDUs hodie Porto CocosL En. 



LIBER IV. a49 

Schcenus. Oppida : Sidus",Creniinyon", Scironia^' saxa 
VI milL longitudine. (Jeranea*^, Megara '^, Eleusin'^ 
Fuere,etOEnoa"^, Probalinthos : nunc'* suntab'^ Isthmo 



II. Sidus. Salmasiuft in Solin. 
pag. i4>9 Sidimtem expungit. 5/- 
ilus enim , inquit, ibi non est, At est 
profecto tom in yetustis e^empla- 
Tibus, Reg. i, i , CoU). i, a, Paris. 
in qnibns legitur, cormpte qui- 
dem, sed ita nihilominus, nt yesti- 
gia appareant non obscnra sincerc 
lectionis : oppida duoscremmjron. £st 
etiam apud Scylacem , pag. lo : 
/o^rt ^i xal f^o» Tou iabyiOii x^P^ 
KopivOCot^ y xaX tcTxcc 2t^ouc , xat 
Irtpov Titxo^ KpsufAUwv. Quid potuit 
excogitari quod descriptioni Pli- 
nian« apposite magis congrueret? 
Stephano quoque, 2t<^o5c MiYopt- 
^oc iirfvstov dicitur. Hard. — * Lenn» 
dra hodie vocatur. £d. 

I a . Cremmyon, Lege notam pro- 
xime superiorem. Dalec. Cremyon. 
Fortasse hodie Kenella, £d. 

i3. Seironia saxa, Mela, lib. II» 
c. 3 : « Scironia saxa , s»yo quon- 
dam Scironis hospitio etiamnnnc 
infamia. » Quod hanc regionem 
montanam latrociniis infestam pr»- 
do habuerit, cni 2xiiptt>v nomen 
-liiity teste Strabone, lib. IX, pag. 
39I9 et Ovidio, Metam. lih. "VII, 
T. 44^ 9 aliisque : inde 2xttptt>vi^ic 
^Tpat 9 Zephyrique inde spirantes, 
2xftp«»vic appellati sunt. Hodie Caki 
seala, locus adhuc infestus prndo- 
nibus. yi mUL cum Solino, c. yii, 
|Mig. a3 y reponimus, ex fide codi- 
* cum Reg. i, a, Colb. i, 3 , Paris. 
et Chiffl. Martianns, lib. VI, pag. 
a 1 OyCorrupte profT^habet XXXVl, 
In libris hactenus editis , /// miU. 



prioris yidelicet numeri nota V, 
in //, seu binarium diyulsa, ut 
yidetur. Hard. 

1 4. Geranea, Fspavtta Thucydidi, 
lib. I , pag. 70. luter Corinthnm et 
Megaram, {ASTOt^ Mtyapfi>v xal Ko- 
ptvOou , inquit Stephanus. Hard. — 
NuUa exstare yidentur rudera, sed 
Geranii montes in hoc tractu etiam- 
nunc cognoscuntur. £d. 

i5. Megara. Paulo ante obiter 
memorata : nunc suo loco iterum 
reddita. Habd. 

1 6 . Eleusin, ixtualv iro^Xtc t Stra- 
boni, lib. IX, p. ^gS, ubi Cereris 
£lettsin8B fanum. Rudcra oppidi 
supersunt, quibus hodie nomen est 
Lefsina. Habd. 

17. OEnoa, etc.Fuit Attics pars 
Tetrapolis appellata , a quatuor ur- 
bibus , quamm hec nomina : Otvoi) , 
npo€fleXtv6oc , TptxopuOocy MapaOttv. 
Auctor Strabo, lib. YIII, p. 383. 
Fuit 0£noe, hod. Pera Chora, pr»- 
sertim bello Peloponnesiaco clara. 
Vide Thucyd. lib. Vra , pag. 6a4, 
et lib. II, pag. i la. Hard. 

18. Nunc sunt, Vet. apud Dalec. 
quce nunc non sunt, £d. 

19. ^3 Isthmo LV, Ita MSS. A 
Schcenunte tamen, unde Isthmus 
inchoat ^ distat PirsBeus Straboni , 
stadiis circiter cccLy lib. IX, pag. 
391 , hoc est, pass. fere xxiy mill. 
Hahd. — Dalec. quinquaginta duo, 
Chiffl. HF', Anteponendnm esse 
Lf^recentioresetiammapp» osten- 
dunt, lectis quidem omnibus litto- 
rum ambitibus. £d. 




a52 C. PLINII NAT. HIST. • 

quondam oppida. Rhamnus pagus, locus Marathon , 
campus Thriasius^^, oppidum Melita^', et Oropus'*, in 
con6nio Boeotise. 

XII. Cujus Anthedon", Onchestos^, Thespiae liberum 
oppidum, Lebadea^ : nec cedentes Athenis claritate, quae 



qanm in MSS. legatur Sterebrauron, 
In libris hactenus' Yulgatis deside- 
ratar. Ha&o. — Potamos , si Har- 
dninum audiamus , hodie Porto de 
Jlaphti dicitur : Lapie autem Porto 
Raphti illum esse in mappa sua in- 
dicat» qui Teteribus portus Prasia 
dictus fuit , et Potamon supra illum 
statnit» ad ostium parvi cujusdam 
fluminis f Steriamque supra Pota- 
mon. Ed. 

3a. Brauron,B^axt^m , ubi DiansB 
Brauronise sacellum. Strabo, 1. IX, 
pag. 399. Mela, lib. II, cap. 33 : 
« Thoricos , etBrauronia , olim ur- 
bes f nunc tantum nomina. » Ibi 
•epulchrum Iphigenis , inquit No- 
nius, Dionys. lib. XII, p. 36a. H. 
— Juxta Paleo-Braona reperiuntur 
rudera ejus. £d. 

33. Rhamnus. ^«(avouc Straboni , 
loco citato, ad Euripi oram. De eo 
rursum, lib. XXXVI, cap. 4. Ho- 
die TaunMMstro, vel Ebreo-autroM, 

34. IiOcitf.InMS. et Vet. deletur. 

DiXBG. 

35. Marathon. Moipa6ttv Persica 
mazime cladepemotus,inquitMe- 
la,lib. II, cap. 3 , pag. 33. Contigit 
ea,duoe Miltiade, anno tertio Olym- 
piad. 72. H. — - Nomen hodieque 
aerrat. Ed. 

36. Thriasius. Bptaatov irs^ov , 
Stephano, et Straboni, lib. IX, p. 
39$. Haad. — Nunc sine nomine, 
JUhenas inter et Eleusim. £d. 

37. MeUta. Sic MSS. omnes. 



editionesqne castigatissim». MiXtni 
ArTtxiic, unde Gelades oriundns, 
PhidisB magister, apud Jo. Tzetzeu, 
Chiliad. VIU, Hist. 191 , ▼. 3a6. 
Frustra Miletum hoc loco Sponins 
obtrudit,hoc est , Athenarum urbis 
regionem,pro Atticssoppido. Signat 
hunc AtticsB locum et vetns inscri- 
ptio ab eodem Sponio relata, pag. 
107, AEnNIAHC AEONIAOT ME- 
AITEtC. Hard. 

38. Oropus. il^tyKh^ , Bcsotis a 
Stephano adjudicatur. Ilodie Oropo 
siye Ropo. Distat a mari duobus niill. 
De eo Livius, lib. XLV, c. 37. Ed. 

XII. I . Anthedon. i.v6T)^«>v iroXi; 
BotcDTtac, Stephano : in BcBOtico 
littore , contra Eubceam , Straboqi , 
lib. IX, pag. 4o4* H- — NonnuUa 
yidentur ejus rudera vin m. pass. 
ah Egripo, septemtrionem inter et 
occasum solis. Ed. 

a. Onchestos. 0>[xnaro^\U.omtTO 
in Catal. v. i3. dyxviffToc StraboDi, 
lib. IX, pag. 410. Ha&d. — Juxta 
Copaim lacum, hodie lac de TopoGaSf 
reperiuntur ejus rudera. Ed. 

3. Thespiee. Biantat Straboni,!. 
IX , pag. 409, sub Helicone monte : 
ubi rudera oppidi superesse modo 
jam tum sbyo suo ipse prodidit : 
testantur etiam inscriptiones ibl 
reperte nuper , a vico Erimo castro 
M. D. pass. IT M. pass. a Neoehorio. 
Homero, in C<atalog. y. 5 , Otairsta. 
Ha&d. etED. 

4. Lebadea. At€fli^ta Straboni, p* 



LIBER IV. a53 

minantur Boeotiae Thebae , duorum numinum Liberi 
Herculis ( ut volunt ) patria. £t Musis natale in 
*e Heliconis assignant. Datur et his Thebis saltus 
ron , amnis Ismenus ^. Prseterea fontes in Boeotia , 
lodia, Psamathe, Dirce, Epicrane, Arethusa, Hip- 
ae, Aganippe, Gargaphie. Montes, extra^praedictos, 
lessus", Hadylius", Acontius " . Rehqua oppida, a 
Megaram et Thebas : Eleutherae '^ , Haliartus, Pla- 



«^flc^eia Pausanie , Boeot. 1. 
g. 60 1 . Atfi.6a(^sta Harpocr. 
85. la inscriptione nuper 
, sed forte recente, A£BA- 
27. Hodie Liwtdia. Hic Joyis 
)nii fanum , de quo Liyius 9 
^y,pag. 58o. Ha.bd. 
'hehte fduorum. Exscripsit hsBC 
), cap. VII, pag. a3, BiiSai 
u. Incolis Tiva. Hard. 
lithceron, KiOaipfitv Straboni, 
[>9 , juxta Thebas. Haed. — 
bodie dicitur. £d. 
Ismenus. Ia(i.tvbc f iroTa{jbbc 
%Q , Stepbano. t9(i.svb; Dicaear- . 
»ag. 167* iofAiivtoc Pausanisy 
I, pag. 556. Habd. — Nunc 
Dinine. £d. 

Pneterea fontes. 0£dipodiam , 
itben , Arethusam , Dircen « 
•crenen, et Aganippen Solin. 
at, c. VII, p. a3. Scholiastes 
driin Theriac. p. 4o,>Faf&a0v), 
h Boi(t>Tta. Pausanis, hi me- 
itur, BoBot. lib. IX , p. 569, 
i^ta xpT«vv),sic nuncupato fonte, 
in eo patems csedis cruorem 
>us abluerit. AipxD^, p. 5^8 , a 
uxore. Schol. Pindari , p. i o4 , 
, imYTl ev ©liSat;. A^Yaviwmj , 
licone monte,pag. 584. Pftp* 
xpiQvv) , p. 548. De Gargaphie, 
1. Calliop, lib. IX, n. 19, et 



OyidinSyMetamorpb. lib. in,ye|*8. 
z 55. iictxp^nvD , dorice , iirtxpava , « 
Capella memoratur, lib. VI, cap. 
de tertio sinu £uropa,pag. szo. 
In Plinianis libris bactenus editisy 
perperam Epigranea. Hard.-— Sola 
Aganippe nomen nunc habere yi- 
detur; nempe Taldtzs sive Taleza 
dicitur incolis; juxta pagum Koii» 
kottra, agnoscitur Hippocrene. £d. 

9. Extra preedietos. PrsBter He- 
liconem, et Cithfleronem. Habd. 

10. Afycalesstts. MuxaXiiaabc, ab 
urbe cognomine, de quamox. H. 

11. Hadjriius. Sic reponendum 
censuimns, quum prins cormpte 
legeretur AdyUsus, Hadylii certe 
montis , sive Hedylii , meminere 
complures : Harpocration , p. zSy 9 
ex Demosthene et Tbeopompo , 
6^Xttov ^pociv BotoTia, tf>cxal9ft^« 
irofAffoc, etc. Suidas, pag. 1169, 
6(^uXstov Spo^ , 5irep IvtIv iv fiotoTia. 
A^Xto; Dorica lingua, pro ft^Xto^. 
Habd. 

la. Acontius, Ax^vTtov ^po^, Stra- 
boni, lib. IX , p. 416, et Plntareb. 
in Sylla, pag. 464« Habd. 

1 3. Eleuthero! , etc. iXtmH^aX Ste- 
phano. AXiapTOc Pansani», BoBot. 
lib. IX y p. 590, juxta yicum Mazi. 
nXaTata Homero , Iliad. 11 , in Ca- 
talog. y. T z , nbi Didyraus Schol . 



^ 



256 C. PLINII NAT, HIST. 

ges appellati, per quos amnis Cephissus ^" defertur. in 
mare. Oppida : Opus^', unde^* et sinus Opuntius, Cynos. 
Phocidis in littore unum Daphnus . Introrsus in Locris, 
Elatea^^, et in ripa Cephissi ( ut diximus ) Lilsea : Del- 
phosque versus, Cnemis , et Hyampolis. Rursus Locro- 
rum ora , in qua Larymna^^ , Thronium , juxta quod 
Boagrius amnis defertur in mare. Oppida : Narycion^, 



Solinus» loco citato : « BoBoti iidem 
sunt qui Leleges fuerunt, per quos 
defluens Cephissos amnis in maria 
conditur. > £irixvvi(i.i(^toi porro a 
Gnemide monte oppidoque ejus or» 
cognominantur. Strab. lib. IX , p. 
4a5. Ha.&d. 

30. CephUsus. De qiio dictum est, 
cap. 4- Habd. 

3 1 . Opus. 6irouc , 69rouvTO( , Stra- 
boni, pag. 4^^« ubi et 6^ouvtio( 
xo^Xiro;, etK6vo; Opuntiorum navale. 
K.6vo; Homero , in Catalogo , yers. 
38. Cynum Locridis, emporium 
Opuntiorum yocat Livius, libro 
XXVIII, cap. 6. Hahd. — m m. 
pass. a Talanti^ ortum solis yersus, 
reperiuntur rudera ejus. £d. 

3a. Unde et sinus Opuntms. Sic 
apud Cbiffl. Dalec. et Elzev. unde 
Opuntinus sinus. Yocatur ho^ie golfo 
di Talanti. Inde Cynos yiii m. pass. 
juxta turrim hodie Lebanitis, sive 
Lebatanis dictam. £d. 

33. Daphnus. Aa^vouc Straboni, 
p. 4i6 ct 4^4- Hard. — Adsinum 
sita fuit juxta quem reperitur pagus 
Neochorio. Ed. 

34. .£/a/ea. £XaTciaStepbano,et 
Appiano in Syriac. p. 98; Straboniy 
pag. 407 9 et Ptolemaeo, lib. III, 
cap. i5. Ha.ud. — Hodie EUvta , 
sive Levta. £d. 

35. Ut diximus. cap. 4^ Haed. 



36. Cnemis, KwifAt^tc x^^^ ^ 
(Avbv, munitum oppidum , apud Stra- 
bonem , pag. aa6. In littore contra 
promontorium extremum EnbcB» 
antiquis Ceneum , nnnc lAthada 
yocatum , yidentur rudera ejos. 
1rafi.iroXt( , Homero in Catalog. y. 
s 8 , et Pausan. Pbocic. lib. X , pag. 
609; Straboni, pag. 4169 livio 
quoque,lib. XXXII, c. z8. Hodie 
Bogdana. Utraque yersus Opnntemf 
et £ub(sam posita, procul et Del- 
pbis. Quamobrem . bsc yerlHiy «^- 
susque Delphos , ad Lilasam , mntati 
interpunctione , retulimus. Dalec 
Hiampoiis, HAaD. et£D. 

37. Larymna. Haec Locridis La« 
rymna , inferior appellata , ad ostia 
Cepbissi amuis. Strabo , pag. 4o5 , 
AapufAva. Hard. — Inter yicos Pth- 
tzumadi et Martini yidentur rodera 
ejus. £d. 

38. Thronium. Id acceptam ez 
Homero, Hiad. II9 in Catalogo, y. 
4o : Opovtov Tt Boayp^ou a^tfl ^^s6pa. 
Habd. — Boagriusnonc sine nomine 
riyulus est , ad dextram cujus lipam 
yidentur Tbronii rudera, 11 x. pass. 
a mari. £d. 

39. Narxcion^ etc. Napu^etNa- 
puxiov Stephano. AXo'ir« deinde Stra* 
boni , pag. 4^6, et Diodoro Sic. 
Bibl. Ub. Xn, pag. lox. AXeATn» 
Tbucydid. lib. 11 9 p. 117. Denique 



LIBER IV. 157 

Alope^ Scarphia* Postea Maliacus sinus ab incoIis^° di* 
ctus : in quo oppida, Halcyone^', Econia, Phalara"^'. 

XIII. Dorisdeinde, in qua Sperchios\Erineon\6oion, 
Pindus, Cytinum. Doridis a tergo mons estOEta^. 

XIV. Sequitur' mutatis saepe nominibus ^Emonia : 
eadem Pelasgicum Argos^ Hellas, eadem Thessalia, et 



SxgcpfEta AoxpC^o;, prope Thcrmopy- 
lastStepbano, etAppianoinSyriac. 
-pag. 98. Hard. — Narycion iguo- 
ratur : Alopes vestigia ad rivulum 
Perenu rcperiuntur, xii m. pass. a 
Thronio ortum solis versus ; Scar- 
phiae rudera yidentur iii m. pass. 
infra Thronium in Isva Boagrii 
ripa « ut in mappa sua indicat La- 
PIB. Ed. 

-40. Abincolis, Ab incolis, inquit, 
sinus bic nomen traxit. li Straboni 
MoXtcic appellantur, lib. IX, pag. 
4x6. Habd. — Maliacus sinus, nunc 
le golfe de Zeitoun. Brot. 

4z. Haicjone , Econia. Halcyo- 
nensium nnicum , quod quidem 
sciam , monumentum exstat in num- 
mo Severi Imp. ex sere minore, 
qui in Parisiensi nostro Cimelio 
asservatur, cujus epigraphe , AA- 
KTONinN. De Econia nibil com- 
pertum. At qui pro utraque voce 
Alalcomenenf Itoniamque substituunt, 
confidenter nimium libris derogant 
fidem , ut ittdulgeant conjecturs. 
Habd. 

4a. Phalara. <I>ocXapa a Stephauo 
ir^C 9arra>.ia; dicitur, cujus in 
confinio posita. In sinu Maliaco a 
Livio coUocatur, lib. XXXYI, c. 
39 , prope Lamiam , Pbthioticse 
Thessali« oppidum , de quo mox. 
^oXttptfli; Lycophr. vers. 1 1 47* ^* 
— Leucis duobus a Zeitoun repe- 
Hontur ejns yestigia. £0, 

ji. 



Xin. I. Sperchios. Ab amne co- 
gnomine, de quo statim dicemus. 
^iti^X^ix Ptolemaeo, lib. III, cap. 
i3> inter £cbinum , et Sperchii 
amnis ostia, in Phtbiotide. Hard. 

a. Erineon , etc. Dorienses ,inquit 
Strabo, lib. IX, p. 427, regionem 
incoluere, a quatuor urbibus Te- 
trapolim appeliatam. Urbium hxe 
nomina , ^ptvecv, Bo^tov, niv(^oc , Ku- 
Tivtov. H. — Erineon fortasse hodie 
PaUo-Choria^ Boium , JBralo, £d. 

3. OEta, Mela, iib. II, cap. 3 : 
tt Novissime calcatum Graio Herculi 
solum, 0£tsus saltus. » A Ther- 
mopylis ct ortu solis, ad occasum 
Ambraciumque sinum porrigitur. 
Hard. — Catavothra - vouno hodie 
vocatur. £d. 

XIV. 1 .«Se^tfi/ur.Transcripsit haec 
Solin. c. VIII, p. 3 4)^^ Martiauus, 
lib. VI, cap. de Thessalia, p. aio. 
Aip.oviav ab i£mone rege Thessiiliam 
appellatam esse, Strabo docet, lib. 
IX , pag. 443 9 et Dionys. Halicarn. 
lib. I^ pag. 49, et Hesycbius, et 
Stephanus : IIsXaaYiav idem Steph. 
et £ustath. in Dionys. vers. 4^7« 
pag. 61. Hellas, teste Pausauia , 
Lacon. 1. III, p. aoi, ab Hellene 
rege dicta est : a Thessalo , Thessa- 
lia , ex eodem Strabone, et ex Vel- 
leio, lib. I9 p. 3. ApuoVt; HerodotQ 
Cho, lib. I, n. 56, pag. ai. De 
Dryope, vidc Strabonem, 1. VIII ^ 
pag. 373. Haed. 

n 



a56 



C. PUNII NAT. HIST. 



ge$ appellati , per quos amnis Cepbissus 
mare. Oppida : Opus^' , unde^' et siuus Opunt 
Phocidis in littore unum Dapfanus^^. Introrsus 
Elatea'*, et in ripa Cephissi (ut diiimus'*) t 
phosque versus, Cnemis^^, et Uyampolis. Ruf 
rum ora , in qua Larymna^' , Thronium ' , > 
Boagrius amois defertur in mare. Oppida : 1 



I, 



Sollnui, loco citato .* • Bceoli !idem 
«mt qui L«lege> fuemiit, per quoi 
defluem CephisM» aniDii in maria 
conditur. • GvwniiMJiM porro i 
Cueniiile monte oppidoqne ejns or« 
cognominantur. Strtb. lib. IX, p. 
4aS. Hasd. 

30. C«/>AiMiu.Dequodictume«t, 
cap. 4. HuiD. 

3i. Ofui.OxtHit, Onoiiiroc > Stra- 
boni, pag. ^^^i u))' et (WouTTiat 
iiAiEOc, etK.1(yo( Opuntiorumnavale. 
Kfivec Homero , in Catalogo , ytn. 
3b. Cyuum Locridi<, emporinm 
Opuntiorum Tocat LiTiui, libro 
XXVm, cap. 6. Hahd.— m «t. 
pas9. a Talanti , orium «olii Tersus, 
reperiuntur rudera ejua. Ed. 

31. Uadt el aiaui Opimliut. Sic 
apud Cbiffl, Dalec. et Elzev. unde 
OpuHtinut tinai. Yoctitui hodie^o^ 
df Talanti. Iude CjrnOB Tiii M. pau. 
jnxta turrim hodie Lebanilts , uTC 
Lebataait dictam. £d. 

33. Daphnia. Aafvsuc Straboni, 
p. 416 el 4>4- H*«°- — Adsinum 
sitafuiljuxlaquem reperitur pagua 
Neochorio. Ed. 

34. Elaiea. h.a-rtM Stephano, et 
Appiano iu Sjriac. p. g8; Slraboni, 
pag. 407 > ct Ptolemxo, lib. III , 
cap. i5. HiuD. _ Hodie EUvta, 
sive Levta. Ed. 

3$. Ut Mxinuis. cap. 4. Hisd. 



36. CaemU. K.ra|it 
pivin , muDitum oppidt 
bonem,pBg. s*6.Iii 
promontorium extre 
anliqoli CeDenv , i 
Tocatnm , videntnr 
li^wAvi , Homero 
s8, et Paiuan. Pbo«r 
609; Straboni, pa 
quoqne,lib. XXXU 
Jiogdana. Utraque T 
et Euhoeam posita 
phis. Qiiamobrem 
susque Delphos , ac 
interpunctione , 
Hiampolis. HiRD 

3 7- i-on-mna. 
lyinna, inferior 

Aapu|iva. HieoI 
tiumadi et Ma/- ^ 




1'J 



as 



C. PLINII NAT. HIST. 



Dryopis , semper a regibus cognouiinata. Ibi genitus Rex 
noniine Graecus, a quo Graecia' : ibi Hellen , a quo Hel- 
lenes. Hos eosdem Homerus^ tribus nominibus appeUavit , 
Myrmidonas, et Hellenas, et Achaeos. 

Ex his Phthiotae^ nominantur Dorida^accolentes. Eo- 
rum oppida, Echinus^ in faucibus Sperchii^ fluminis , 
Thermopylarum * angustiae : quo argumento iv miilia 



a. A quo GrtBcia. Stepfaanus : 
rpaixbc , £x}.rjv , 6 SeooocXcu u{bc , 
auff c^ rpaixot ci £».y)vcc. Haad ob- 
flcnre innuit GrflBCorum noin«n 
quam Hellenum ene aliquanto 
antiquins. Consentientem habet 
Apollodorum , de Diis, lib. I, pag. 
17 : £>Aviv \khy inquit, d^* a(»Tou, 
Tci»c xoiXoufASvouc rpatxci»; , irpoffYiyo* 
^uoav £x>.T>vac. Ubi interpres Lati- 
nus: «Hellen de ae Hellenas, qui 
postea Graeci Yocati sunt, nomi- 
iiavit. » Debuit sic potius reddere , 
ifulprius Gneci vocadantur, Hoc Ta- 
tiaq. Faber, qui versionem recen- 
snit , prsetermisit» Quod porro dd 
vocem Fpatxbc attinet, Hesychius 
Patxo^ prius dictum opinatur, mox 
a Romanis addita littera Grsecos 
nuncupatos : i^aixo; , inquit , £>^.viv. 
Pttfjbotot ^ rb 7 irpoodivTCC , rpaixov 
f «ot. Hard. 

3. HelUn. De Hellene, Thessali» 
rege , Pausanias in Achaic. lib. 
VU, pag. 396. Deacalionis filium 
fiicit Thncyd. lib. I , pag. 3 , et 
Strabo, lib. IX, pag. 43 a. Euseb. 
quoque in Chron. pag. 96 : feXiiv 
uUc AtuxoXuAvoc , dlf* cS £x>.vivfc c{ 
rpatxoi {AftTtx).i^6r.oav. Hard. 

4. Homerus, Iliad. II, in Catalo- 
gO) ▼. 191 , nbi de Phthia; et Hel- 
ladis incolis : Mupf&i^ovcc ^% xaXeuv- 
Td, xol £xXy}vt^, xat Axaiot. Vjde 
rtiam Strabonem , pag. 433. H. 



5. PhthiottB, 4>dt&Tat, regioque 
ipsa «MtttTtc Strabotai , pag. 4^^« 
Hos ThessalisB contributos esse jos- 
sit Augustus , ut refert Paasan. in 
Phoc. lib. X, pag. 6aa. HAAt>.-^ 
Hec Phtiotis nunc pars est pr6yin- 
cia f^aivoditick de Zeitoun dictSB. £d. 

6. Eciunus, ^ytvoc Pfathiotic» 
ditionis, apud Strab. loc. cil. in 
intimo Maliaci sinus recessn , iipud 
Sc^rmnum , p. 1 5 : KoXiro^ ^l xttrat 
MaXtax^C , Iv t& {aux» ItfUo^, In 
Conc. Calched. Petrus Echimensis. 
Hard. — Nunc Echinoa, £0. 

7. Sperehii. Swt^pxExic Strabotai , 
loc. cit. et Ptblem. lib. 111, e. f 3. 
H. — Hellada hodie vocatur. Eto. 

8. Tfiermopyiamm, Liyins , lib. 
XXXVI, cap. i5: «£xtremo8 ad 
orientom montes (%tam vocant ; 
quorum quod ahissimum est, Cal* 
Hdromon appdlatur t in cuju« valle 
ad Maliacum sinum yerge&te iter 
est non ktius quam sexagiAta pas- 
s«s : faac una militiirf^ via , qna 
traduci exercitus, si non prohi- 
beantur , possint. Ideo Pylse , et ab 
aliis, quia calid» aqute in ipsis fott- 
cibus sunt , Thermopyl» locn^ ap- 
pellatnr : nobilis Lacedsemoniotttm 
adrersus Persas morte inagis me- 
morabiH quam pugna. > Vide etiam 
Strabooem, pag. 43B. Hard. -^ 
Nunc qnoque Tliermopxtes ^ site 
Bocca di Lupo. Ed. 



LIBER IV. !>59 

paisuum inde Heraclea, Trachin' dicta est. Mons ibi 
Callidromus "* : oppida celebria " , Hellas ^ Haios ^ Lamia , 
Phthia, Arne. 

XV. (viii.) In Thessalia autem Orchomenus, Minyeus ' 



9. Traekia dieta sst. Ob Yiannn 
asperitatem : est eniin Tpaxb^ atper, 
Hioc Apib(9ictav Tpaxiva dixernnt. 
Strabo, paf . 439. Ab Mercule con- 
ditam Stej^nus ait , et Enstathiat, 
in Iliad. II , pag. 3ao. HAao. — 
Male iUam hodie esse Zeitoun ait 
Brotmnt ; reperiuntur rudera 
ejnt ad jEsopum amnem , qui in 
Sperehinm iuflait. Pro ThemwfrX" 
larum amgitstim: f«o argumento pro* 
ponebat Dalec Thermopxlarum «a- 
gastmt mfuarum arpimeuto. £d. 

to. CaUktromus, NuHo hodie 
proprio nomine deiignari vide- 
tur. Ed. 

It« Opfnda eelebria» Fuere, in- 
qutl, oppida hsec quondam cele- 
bria, YXkk^^ A>.oc» Aa^ia, 4>0i«, 
Apvm. Itti libri omnet, tum im- 
pressi » tam manu ezarati. Palme- 
rins tamen in Exercitationibus , p. 
Ssz » HalloSi Haios^ legi oportere 
omni ope oontendit 9 non HeUas , 
Haios, At prester consensum exem- 
plarium , perspicua res est ea nunc 
oppida commemorari a Plioio, qase 
HomenA ipse beUi Trojanitempore 
damisse scribit : e quibus Hellas, 
Halos, Phtbia, locum prsecipuum 
obcinent: nam Iliad. II, in Catal. 
▼ers. 189 : Ot 6' l).ov , 01 t' AXoirav, 

ct Tl T^tJX*^' 4v<ttOVTO , Of T* tixov 

«Minv , <^' foiXa^a jboXXiy^aixa. Ubi 
Enstathius, p. 3)o, HeUadem ait 
ab HeUene eonditam : AXcv a qni- 
bosdam tenui sptritn signari, ab 
aliis denso : tXkk^ ^l bith tXkwt^ 



ixTtfflv)... Ttvic ^t ofovTat (^otf^vto^at 
TTv Axov. Ac rursum pag. 33 s, 
Strabonem ait duos in Thessalia 
fontes agnoscere , Messeida et Hy- 
periam, propeHeUada et Pharsala, 
irXDffiov rS( iPo^XtcftC ^XXa^oc $ ^9'^ 
<^p<ra>.ttv. <t>6ta porro non regionis 
modo Phthiotidis nomen est^ sed 
etoppidi: Eustatfa. in Uiad.II, pag< 
3ao, <l4ia iro^Xi; xal fioipa 8eTTaXia(. 
Ita etiam Stephanus. Aa«A{^ Strab. 
lib. IX, pag, 433, nnde Lamiaco 
bello nomen impositom est» qnod 
anno proximo ab Alexabdri obit« 
ccsptum. In Notitia Eccles. Prov. 
Thessalonicse, pag. a3, Aauia. Loh 
miam Liyius vocat^ lib. XXVII, 
cap. 3o. Apvvi denique Stephaoo 

ThessaUsB urbs dicitur , BiBotoram 

ii ' 

coionia , Apvr) ipo'>.tc 9c<r<raXtac • 
dfirotxoc Tv!c BottfTtac. HArno. — La- 
mia nunc est ZeitoUM, aUa igno- 
rantnr. £d. 

XV. I. Miftyeus. Ita MSS. At Par- 
mensis editio : Fn Thessalia atOem 
amms Orckomenus, etc. Vt et auHii 
et oppido commune id nomen esse 
eTtistimetur , legique deinde opoh* 
/eat , et oppidum : Almon , etc. Goi 
]ectioni adstipulari videtur Honiie- 
ms : ict ^i Tt; iroTOfAb^ Mtvin^ot tt^ 
dE>.a pdX).ttv. 6pxo(i.Bv^ Mtvut^^, op- 
pidum , de quo Pausan. in BMt. 
lib. IX , pag. 597, ab Orchomeno 
Minyiftfil. nnde MinyiaOrchomeiiii 
appetiati cives j nt lib OrebomeniiB 
Arcadicisdistingacrentur. 'Tbacyd. 
Hb. IV, pag. 3o) : 6px^^ ^^ 



n6o C. PLINII NAT. HIST. 

antea dictus : «t oppidani Almo^n %«ab aliis Salmon, Atrax , 
Pelinna : fons Hyperia . Oppida : Pherae , quarum a tek*go 
Pieris' ad Macedoniam protenditur, Larissa , Gomphi^, 



Mivuciov 'TcpoTtpov )caiXcup.svov , vuv ^k 
BctttTiov. De oppido loquitur. H. — 
Apud ChifHet. legitur Mjrnilus pro 
MjiUeus, £d- 

a. Almon, Ita MSS. omnes, Reg. 
I, a^Golb. I, 3,Paris. non,ut editi, 
ab aliis Elmon, Confirinat veterem 
scripturam Stephanus: AXfio)v,in- 
quit, '^o'>.tc Bot(t>Tiac> &)( iXkdnKOiy 
xai 2oe>.(Att>v ot^TKiv ^viert. Etsi repre- 
henditur a Stephano Hellanicus. 
Eadem . Mivua dicta quondam , si 
eidem Stephano fides. Mtvua, in- 
quit > wo^Xi? SirrcOJ,cLi , -n irpoTtpov 
A>.^vttt. Hard. 

3^. Atrax, ATpa^ , et Arpaxta , iro- 
Xic 8e<raaX^a$ , Stephano. Vicina 
Peneo amni, apud Strab. lib. IX, 
pag. 44o. Haad. 

4. Pelinna, Qnum Pelinna repo* 
suit H^molaus, ait Pelicerius in 
notis MSS. '6um fecisse contra li- 
brorum omnium fidem, vetusta- 
^'umque editionum , Parm. Venet. 
etc. in quibus Palamna , pro PAa- 
lanna legitur : atque adeo contra 
ipsum Strabonem , qui lib. IX , p. 
440, juxta Peneum flumen citata 
Atrace : « Phalanna , inquit , Per- 
jrhsBbpmm, oppidum , haud procul 
Tempe ,. Peneo et ipsa assidet » : 
H ^s 4>aXavva ntppoct^tXYi tiuixi itp6$ 
Tw Ilnvtioi itXyjfftov Ttov Tep.ira»v. Ac 
certe .ea qute a Strabone Phalanna 
describitur, ipsa.est , quae a Plinio , 
cap. 1 6, Magnesis adjudicatnr, ut 
sao, loco ostendimus. Quamobrem. 
locum hic. habere Phalanna non 
potest, sed Livii iib. XXXyi,:cap. 



10 et i4} PelinnsBum, StrabonJs- 
que lib. IX , pag. 4^8 , ntXivvatov : 
quod illi quidem circa Atracem^ 
Larissam , Triccamque donstituunt. 
Stephanus Vero aliquanto disertius 
quam ceteri, in Phthiotide: Ili^Xt^va,. 
ifo'Xi{ BtT^aXia;, Iv rj <l>Otcdfi^t. H. 

5. Hyperia. iir^pita Straboni , 
lib. IX , pag. 4^3 9 i>i media Phe- 
raeorum civitate, ex eodem>,pag. 
439, atque ex Eustath. in Hiad. II, 
p. 33a. Falli Hesychium putamus, 
qui Ifftpetav ait esse t&v <^9Xaixm 
'Ko>Ay xat xpvivviv , quum nemo aliut 
ejus oppidi meminerit in eo tractu , 
ac <l>tpwv xpiQvyjv dicere tantum" 
modo debuisse videatur. Habd. 

6. Pherce. <t>tpat , in mediterraneo 
Thessaliffi, Iv {jteooYeta .SeTToXta;, 
pag. a4. Harum meminit etiam 
Corinth. Pausan. lib. II, p» 137, 
<I>eptdv ta.v ev Berra^.ta. HabD. — 
Hodie P^eLestina. Ed. . 

7. Pieris. Vel Pieria r^egiD, de 
qua "cap. 17. Male in libris editis, 
PieruSf quod montis nomea, de 
quo mox Plinius. Habd. 

8. Larissa, etc. AapKrsa^ Thes- 
saliae oppidum, juxta Peneun), Ste- 
phano. Larissa Thessala^ SoILdo, 
cap. VIII, pag. 24. H. — Etiain- 
nunc Larissa vocatur, sive lenit: 
chen.. Ed. 

9. Gomphi. I*o'fi.if>ot , in Estiotis 
ThessaliaB gente , apud Ptolem. lib. 
III, cap. i3 , et in Notitia Ecdes. 
pag,,3a. Apud Scylacem , pag. a4> 
AfA^tvatov , pro ro'(i.«ot vtov. Hard. 
— Nunc Cieisoura, Ed. 



LIBER IV. 



26 r 



Tliebae'** Thessaliae , nemus Pteieon" : sinus Pagasicus. 
Oppidum Pagasae", idem postea Demetrias' dictum , 
TricGa '^, Pharsalici campi cum civitate '^ libera , Granon '^, 
lletia '^, Montes Phthiotidis,NymphaBus' quodam topiario 
naturae opere spectabilis : Buzygaeus , Donacesa , Bermius , 
Daphissa,Chimerion, Athamas, Stephane. InThessaHa sunt 
quatuor atque triginta : quorum nobilissimi, Cerceti'', 



10. Thebce, BiiSiQ Sc<r9ai>.ia( ttc 
4iOtttTi^oCf Stephano, et Scylaci, 
pag. a4* In Conc. Sardic. Modestus 
u Tliessalia de Thehis. Maritimum 
«mporium Thessalorum Livius yo- 
eat, lib. XXXIX, cap. a5. Hard. 
— Nonnulla reperiuntnr illius ru- 
dera yni m. pass. ab urbe. yolo , 
meridieminter et occasuih solis. £d. 

1 1. Nemus Pteieon. Juxta urbem 
cognominem , quae Straboni , lib. 
IX, pag. 433 et 435, nrtXebv di- 
citur. Habd. 

H. Pitgasce. Dal. Pagasa. Ed. — 
JlaYaaat Straboni Pberseorum ua- 
▼ale, lib. IX, pag. 436, a Pheris 
dissit» stadiis xc, seu pass. xi m. 
CGL. HuiD. — Sitse fuerunt nbi 
nunc castellum urbis fo/o; sinui 
nomen Port de Volo. Ed. 

1 3. Demetrias dictum, Exhausta 
civibns nrbe Pagasica , et Deme- 
triadem transductis, a novi oppidi 
conditore Demetrio PoUorceta : 
Pagasaruni nomen antiquatum , 
Bemetriadis appellatio invaluit. 
Strabo, loc. cit. H. — Vidcntur 
rudera ejus 11 m. pass. a Volo , me- 
ridiem versus. Ed. 

14. Tricca. Tptxxa Ptolem. lib. 
UI, c. i3 , in Estiotis, Thessali» 
gente. Tpixxn Homero in Catalogo , 
V. a36, et Hesjchio. Hard. — Sita 
fuit ubi nunc est urbis Tricala 
castellum:. Ed. 



i5. Cum civitate. <&ap9aXoc Scy- 
laci , p. a4 > inter urbes Thessali» 
roediterraneas. Hanc Elnipeus am- 
nis prsterlabitur , ut auctor est 
Strabo , lib. IX, pag. 43a. Hard. 

— Pharsalus , nunc Farsa , sive 
Sataldgd vocatur. Ed. 

16. Cranon. Kpavuv Straboni , 
pag. 441 y ct Stephano, in iis cam- 
pis, quae Terope nominantur. H. 

— Hac Cranon quam in campis 
Tempe collocat Stephanus , ea esse 
mihi vfdetur de qua in insequenti 
capite meminit Noster. Ed. 

ly. Itetia. Ptolemaeo, lib. III, 
cap. 1 3 , in Pelasgiotide Thessaliae 
regione, tXcyiov, pro iXsTtov. Hard. 

— Situs ignoratur. Ed. 

18. Njrmplueiis. Au Tup.^pTQcb; 
ThessalijB mons , cujus Strabo me- 
minit, lib. IX, pag. 433. Bcpfxtou 
opouc meminere Ptolem. lib. III , 
cap. i3 , et Strabo , lib. VII , pag. 
338. Pro DaphissUf forte Delphusa 
legenduro. De cseteris adhuc nihil 
compertum. Hard. 

19. Cerceti. Chifflet. Cereei. Ed. 

— Qui Ptolemaeo , lib. III , c. 1 3 , 
KtpxBTinaio; dicitur : Livio Cerce- 
tius in Thessalia, lib. XXXII, cap. 
14. Hinc corrigendus liber Misso- 
rum Theodosii , qui Cercerium vo- 
cant : « Epirus , Achaia , Attica , 
Thessalia : hae iiniuntur , ab orieu- 
te , mari JEgsto : ab occidente , 

17^ 



atiu 



C. PLINII NAT. HIST. 



Olympus", Pierus", Ossa : cujus ex adverso" I 
et Qthrys, Lapitharum sedes : hi ad occasum vergc 
ad ortus'^, Pelios : omnes theatrali modo inflexi 
\'eatis aiite eos'^ septuaginta quinque urbibus. FIi 
Thessalis, Apidanus '^ Phoenix , Enipeus, Onochoi 
Painisus'^. Fons Messeis'^ Lacus Boebeis'^; etaatc 



inari Adriatico : a septemtrione » 
moDtibas CerceriOy Qlympo, Pe- 
lio , etc. » Ha&d. 

20. Olympus , etc. Mela , lib. II , 
cap. 3 : «Olympus, Pelion, Ossa, 
montes gigantum fiima belloque 
memorati. Hic Musarum parens 
flomusque Pieria, etc. » H^bd. — 
Oisa hodie KUsovo dicitur, ceteri 
autem regionis istius montes aut 
▼Qteri , aut nullo nomine noscun« 
tur. Eu. 

a l . Pienu, Chiffl. Pieris» £d. — 
Jlitfo; et ILepiov ^poc Scholiasts 
Thucydidis , ad lib. V, p. 35a. H. 

93, Cujtis €s adverso. UiePliniura 
pro suo more transcribnnt , Soli- 
nus cap. Yiii, p. a4» et Capella, 
lib. VI, cap. de Thessalia, pag. 
axi. Hiv^oc et 6O9UC simul ab He- 
rodoto quoque copulantur, lib. YII, 
Polyoi. n. 129. De Lapithis, yide 
Diod. Sic. Bibl. Ub. IV, p. 171. H, 
— Pindns yetus nomen servat, 
Othrya f^eioutzi et Goura voca- 
tur. £d. 

a3. Ortns. Legabat Dalec. ortum. 
Pelios UMno Piesnid et Zogora yo« 
cttur. Ed. 

a4* Caveatis ante eos, Hsbc sio* 
cera laqtio est tum eodicum MSS. 
Reg,.i, a, Colb. I, a, Paris ChifH. 
tum Yetustamm editionnm,. quas 
Frahenius prior iotcrpolaTit , nt 
cuifeatis rescHberet. Caveati», hoc 
est , iu interJQcente campp clauslK 



A theatri caTea, metaphoi 
pta. Habd. 

a5. Apidanus , etc. A« 
4>oivi^, Stephano : Kviireu; Sl 
p. 4^2. Pharsalum prsterl 
in Apidanum influit : Apid 
Peneum. 6vo'xfl>)vo; Tzetzae, ( 
9 , y. 706 ; Herodoto , lil 
Polymn. pag. 4^3, n. la; 
^(MO^y Ovdxfovo;, £viireu;9 ; 
(ttao;. Phoenicem in Ap 
flnere, ait Vibius Sequest< 
336. £x Olympo labi £0 
Livius , lib. XLI V, cap. 8. 
plerosque carmine complex 
dius, Metam. lib. I , y. 679 
pulifer Sperchios , et irr< 
£nipeus, Apidanusque sene 
Hard. — Apidanus nunc 
potamos , £nipeus , f^lock 
Onocbonus Rejani dicuntui 

a6. Onochonus. Dalecam] 
chous, £d. 

37. Pamisus. Vet. ap. D 
Chiffl. Lammissus. £d. 

a8. Messeis^ etc. Msaat} 
boni, lib. IX, pag. 434- ^ 
Flaccns, lib. IV : « Flevii 
mone , flerunt Messeides 
Flevit et effusis revocans ] 
lacertis. » Dc Hyperia dixii 
tio hujus capitis. Ha&d. - 
ap. Dalec. Ncsson. £d. 

a^. BcRbeis. Boi^rji; palui 
p. 436. Pheris vicina et op 
cui Bot^T) nomen fuit. Mem: 



f;3f.-. 





LIBER IV. a6;3 

ctos ciaritate Peneus **, ortus juxta Gomphos : interqu^ 
(Miain ' et Olympum nemorosa convalle defluens quin- 
gentis stadiis,dimidio ' ejus spatii navigabilis. In eo cursu 3 
Teonpe^ Yocantur^^ quinque mill. passuum longitudine, . 
et feroie sesquijugeri latitudine, ultra visum homihis 
attoUdDtibus se dextera Isevaque leniter convexis jugis. 
lotussUa^^luce viridante allabitur Peneus, viridis calculp', 
amoenus circa ripas gramine , canorus avium concentu. 
Accipit amuem Orcon^% nec recipit : sed olei modo su- 



pidi Itoiitqae, Stepbanus. Ovid. 
VelM. 1. VU : «juncosaque tittora 
Bcibfs.» Uahd. — Carlas hodie vo<* 
Qlt^r. £d, 
3o. Peneiu, Iliftvttoc Graecis : ho» 
« ^ SeUmbria. Ed. 

3l' Jfiteif^ue Ossam, Ita Strabo , 
p4g. 43o. Hahd. 

39» PUnidiQ ejus spi^tU navigahUis. 

•^ m €itnuf. In Dalec. spatio legitur 

pra f/Hitii^ y^t. ap. Dalec. Dimidio 

'itwigmhUis, ^paiia ejus in eo cursu, £d. 

33f Teinpe, A religione loci no* 

tnen' hoc primum inditum est. 

Tt|A<fr«« ^olihus idem est quod Tt- 

fHvoCf et lucum fannmque stgnifi- 

c«tp Unde Itf ela , lih. II , cap. 3 : 

«Q«e «acro oemore nobilia Tempe. » 

SeqiMfordjeindeaBtas amcsna quaelibet 

locH Xempe appellavit. Habd. — 

Vide aecuratam inclyt» hujus vallis 

^escriptionem quam dat Pouqub* 

V11.1.B9 f^qxage de la. Grece , lib. IX, 

C2tip. 5 , t, lUy p. 369 et seq. £d. 

34* f^ocaniur, Vet. ap. Dalec. 

"^tQfi^nt, Ed,. 

- 3S. Convexis jugis, Intus,,, vLllabif 
<iir. Prapoi»eb«t Dalec. convexis /«• 
^is , inttts vero luce wridante. Alia^ 
SitUTf ete. £d. 

$6. Sua luce viridante, Ita MSS. 
<4Jiii renidente malunt. PiBtianna, 



Peneus "vero iuco viridante. Salmaa. 
pag. 1 5 3 y sui iuco viridante. Hakd. 
37. Accipit amnem Orcon, £ar- 
barus Euroton reposuit , quum ub«- 
que prius constanter lcgeretur Or- 
con: tum in MSS, Reg. i> a » Golb. 
I » 2 « Par is. Chiffl. tum in edit. 
Parm. aliisque : quo nomine Plu» 
tonium inferumque amnem, quia 
honc Dii jurare consueverint (^pKow 
enim jusjurandum Grseci appellant) 
indicari modo nullus dubito : alio* 
qui, undenam paonales ejus aquas 
fiinty quod mox subjicitur, diris* 
que genitsB, non apparebit. De hoc 
ipso fluvio Homerus, Iliad. II» in 
Catalogo, y. i6a, ubi proprio eum 
nomine TiTapxaiov vocat : Oc ^^ i^ 
Ilriveiov irpoikt xaXXi^^oov fi^fi>p« OO ^*' 
5ye nY)vsi& au^(ji.i<rYSTAi dpYupo^tv^. 
AxXa Tc U.IV xa6uicep6t jiri^peet, ifix* 
IXatov. Opxou yap ^eivou , STuybc 
tS^aroc, i?tv aTropptt^. Nam aqua 
Stygi», inquit, horrendique Orci» 
cujns est grave juramentum , rivna 
est. Lucauus ex eodem Homeri 
loco, lib. VI, V. 3^5 : « Solus in 
alterius nomen quum Tenerit unds» 
Defendit Titaresuaaquas, lapsusque 
supeme Gurgite Penei pro siccit 
utitur arvis. Hunc fama est Stygiis 
manare paludibut amnem , £t ca« 

'7* 




a&2 



C. PLINII NAT. HIST. 



Olympus", Pierus'% Ossa : cujus ex adverso" Pindd^ 
et Qthrys, Lapitharum sedes : hi ad occasum vergentes : 
ad ortus'^, Pehos : omnes theatrali modo inflexi, ca- 
\'eatis aiite eos'^ septuaginta quinque urbibus. Fturaina 
Thessaliae, Apidanus '^ Pbeenix , Enipeus, Onochonus'^ 
Pauiisus'^. Fons Messeis'^ Lacus Boebeis'^; etante cun- 



inari Adriatico : a septemtrione , 
moDtihus Cercerioy Qlympo, Pe- 
lio , etc. » H^D. 

2Q. Olympus^ etc. Mela, lib. 11, 
cap. 3 : «Olympus, Pelion, Ossa, 
monles gigantum fiima belloque 
memorati. Uic Musarum parens 
domusque Pieria, etc. » U^bd. — 
Of^a hodie Kissovo dicitur, cseteri 
autem regionis istius montes aut 
▼Qteri , aut nullo nomine noscun« 
tur. £u. 

a l . Pierus, Chiffl. Pieris, Ed. — 
JlUfoc et Uiepiov Qpo; Scholiast» 
Thucydidis , ad lib. V, p. 35a. H, 

93^ Cujusex adverso. HicPlinium 
pro suo more transcribunt , Soli- 
nus C9p. Yiii, p. a4> et Capetla, 
lib. VI, cap. de Thessaliii, pag. 
aii. Iltv^o; et 6O9UC simul ab He- 
rodoto quoque copulantur, lib. YII, 
Polyw. n. 129. De Lapithis, yide 
Diod. Sic. Bibl. iib* lY, p. 27 1. H, 
— Pindns vetus nomen servat, 
Qthrya f^eloutzi e% Goura voci^- 
tur. £0. 

a3. OrtHs, Legabat Dalec. ortum, 
Pelios nuQO Piesnid et j^agpra to« 
cttur. Ed. 

a4* Caoeatis ante eos, Hsec sio* 
cera laqtio est tum eodicum M3S« 
Reg^.i, a, Colb. i» a» Paris Chiffil. 
tum yetustarum editionumt. quas 
Frobenius prior intarpoIaTit , »t 
cuneatis resci^beret. Caveatis^ boc 
eiit , iu interJQcentc campp qlaustsk 



A theatri caveay metaphora snm- 
pta. Habd. 

a5. Apidanus f etc. Am^ovb;, 
<l>otvi^> Stephano :J^v»vsi»{ Straboni, 
p. 4^3. Pharsalum prsBterUbitnr; 
in Apidanum influit : Apidanut ia 
Peneum. 6vox(avo; TzetzsB, Chiliad. 
9, y. 706 ; Herodoto , lib. YH, 
Polymn. pag. 4^3, n. xag: kxKr 
^OLHO^ , Oveiixuvo; , £viirtvc 9 xoi 0«* 
(tiaoc. Phcenicem in Apidanum 
flnere , ait Yibius Sequester 9 pag. 
336. £x Olympo labi Enipeum, 
Livius , lib. XLI Y, cap. 3« Horum 
plerosque carmine complexus Ovi- 
dius , Metam. lib. I , y. 679 : « Po- 
puUfer Sperchios , et ir|«quietas 
Enipeus , Apidannsque senex , etc. » 
Hard. — Apidanus nqnc Goura* 
potamos , Enipeus , f^locho^ismif 
Onochonus Rejani dicuntor. £d. 

a6. Onochont^. Dalecamp. Ono' 
chous. Ed. 

37. Pamisus, Yet. ap. Dalec. et 
Chiffl. Lammissus, £d. 

a8. Messeis, etc. Ms0«i9tc Stra* 
boni, lib. IX, pag. 434* Yalerins 
Flaccns , lib. lY : « Flevit Amy'> 
mone , flerunt Messeid^s nnd« : 
Flevit et effusis revojcans Hyperia 
lacertis. » Dc Hyperia diximus ini- 
tip bujus capitis. Iii.Rp. — Yet 
ap. Dalec Nessot^, J^, 

a^. B(Bbeis, Boi^iQtc palns Strab* 
p. 436. Pbe^is vicinaet oppidulo, 
cui Bot^T) nomen fuit. Meminit op« 



LIBER IV. a63 

ciaritate Peneus **, ortus juxta Gomphos : mterc|u^ 
m ' et Olympum nemorosa convalle defluens quin- 
s stadiis,dimidio ' ejus spatii navigabilis. In eo cursu 3 
ye vocantur^^ quinque mill. passuum longitudine, 
roie sesquijugeri latitudine, ultra visum homihis 
entibus se dextera Isevaque leniter convexis jugis. 
sUa luce viridante allabitur Peneus, viridis calculo, 
lus circa ripas gramine , canorus avium concentu. 
^t amiiem Orcon^% nec recipit : sed olei modo su- 



icusqne, Stepbanus. OTid. 
1. 1. VII : «juncosaque tittora 
.» Hahd. — Carias hodie yo* 
£d. 

Peneiu, IlDvetbc Graecis : ho- 
iemiria, £d. 

Ifiterque Ossam, Ita Strabo , 
3o. Hard. 

Pimidio ejus sp^ttii navigahHis, 
'ursu^ In Dalec. spatio legitur 
%tii, Yet. ap. Dalec. Dimidio 
^is, Spatia ejus in eo cursu, £d. 

Tempe, A religione loci no- 
tioc primum inditum est. 
; ^olibus idem est quod tc« 
et lucum fanumque stgnifi- 
nde Mela , lih. II , cap. 3 : 
cro nemore nobilia Tempe.» 
r deindeaetas amcsna quselibet 
'empe appellavit. Habd. — 
ecuratam incly te hujus vallis 
itionem quam dat Pouqub- 

Vqxage de la. Grece , lib. IX, 
, t. III y p. 369 ^^ ^^' ^^* 

yocantur, Vct. ap. Dalec- 

Convejsis jugis. Intus,,, wiliahif 
opouebat Dalec. convexis /«• 
ttis vero luce 'viridaiUe, Alla» 
itii. £d. 

Sua luce ifiridante, Ita MSS. 
midente malunt. PiBtianns, 



Peneus «mv luco viridunie, Salmaa. 
pag. 1 5 3 , sub ittco viridanie, Hakd. 
37. Accipit «unnem Orcon, £ar- 
barus Euroton reposuit , quum abi> 
que prius constanter legeretur Or- 
con: tum in MSS, Reg. ly a , Golb. 
i, 29 Paris. Chiffl. tum in edit. 
Parm. aliisque : quo nomine Plu» 
tonium in&rumque amnem, quia 
honc Dii jurare consueverint (6px«M 
enim jusjurandum Grseci appellant) 
indicari modo nuUus dubito : alio- 
qui, undenam poBnales ejus aquas 
fiint y quod mox subjicitur , diris* 
que genitsB, non apparebit. De hoc 
ipso fluvio Homerus, Iliad. II, ia 
Catalogo, Y. 161, ubi proprioeum 
nomine Tirofvaiov vocat : O; ^' iq 
Hiivtiov irpctsi xoXXi^^oov fi^ttp, OO ^*' 
5yt nmvst& mi^[Liay%Teu ipYupc^iv^. 
AxXa Tc U.IV xa6uicep6t jiri^fnffct, ifir* 
£>.atov. Opxou yap ^tivoS > Sruybc 
u^aro^ , i?tv avo^ptt^. Nam aqusB 
Stygi», inquit, horrendique Orci, 
cujus est grave juramentum , rivna 
est. Lncauus ex eodem Homert 
loco, lib. VI, V. 3^5 : « Solus in 
alteriusnomen quum TCnerit undae, 
Defendit Titaresoaaquas, lapsusquo 
supeme Gqrgite Peuei pro siccit 
utitur «rvis. Hiinc fama est Stygiis 
manare paludibua amnem , £t ca« 

'7* 



iiG4 C. PLINII NAT. HIST- 

pernalantem ( ut dictum est Homero^^ ) brevi spatio por^ 
tatum abdicat : pcenales aquas dirisqoe genitas, argentei» 
suis misceri recusans. 

XVI. (ix.) Thessaliae annexa Magnesia est, cujus fon* 
Libethra^Oppida: lolcus^^Hormenium, Pyrrha, Methone^ 
Olizon. Promontorium, Sepias . Oppida : Caslhanxa^^ 
Spalathra : promontorium ^antium . Oppida : Meliboea^, 



pitis inemorein , fluvii contagia vilis 
NoUe pati, superumque sibi ser- 
Yare tiniorem. » EupcoTav alioqui 
hunc amnem , et TiTapT.<nov appei- 
lavit Straboy lib. IX, pag. 440» 
et post ilium Eustatbius, in Iliad. 
H, pag. 336. Euroton nemo. Hard. 

38. Hcmero. Uiad. II, in Cata- 
logo, v..a6a. Hard. 

XVI. I. Libethra, Fons Libe- 
tbrius , Magnesis est, inquit Soli- 
nus, cap. VIII, p. a4. Ta At6r.6pa 
Cononi , apud Pbot. in Bibl. cod. 
i86, pag. 4Sa. Martiano, lib. VI, 
pag. 2 11, Libetris ; Melae , lib. II , 
cap. 3 , p. 3a , «Hic Libetbra, car- 
minnm fontes.» ActSriOpi^e; NufA^ai 
liiuc dictae Straboni , lib. IX , pag. 
4x0. Hard. 

3. lolcus, etc. ioXxb; Straboni, 
pag. 436. 6pp.evicv eidem, et 6p(At- 
vicv , pag. 438. Hesycliio Opfi.Evo$* 
nOppa, Pbthiotidis promontorium 
est , pag. 435. An pro Pyrrha, 
IlE'.3£9iat locum bic babere possit, 
quam 770>.iv MaYvviatot; vocat Scbo- 
liastes Apoll. ad Argon. lib. II , v. 
584 f amplius considerandum. Myi- 
6«dvY) , Homero , liiad. II , in Catal. 
v«.aa3. 6Xt!^(i>v Straboui, p. 436, 
unus e pagis Demetriadi contribu- 
tis. Ha.rd. -— MBgnesJB , canton Je 
Zaffora hodiedicitur; oppidum au- 
tem lolcus juxta Goritza situm fuit, 
Honnenium , juxta Milias, Pyrrha 



loco Korakai Pjrrgos dicto, Methone 
prope Neochori^ OlizoA, loco dicta 
Kortos juxta vicum Argalasti. £d. 

3. Sepias. Irtitiiii dSxpa , Ptolem. 
lib. lU, cap. i3. Eustatbio, io- 
Iliad. II, pag. 3a7 : ZTjirtot;) axpfliH 
TKipiov ^v Tu i(i)>au. Ha.rd. — Hagiof 
Georgios hodie vocatur. £d. 

4. Casthancea. Ita scripsi , pro 
Castana, Vet. ap. Dalec* Casiana, 
KaoOoivata Herodoto, lib. VII, Po- 
lymn. p. 444» n- ly^» KaaOotvaiai 
Straboni , lib. IX , pag. 443. Ly- 
cophroni tamen Ka^otvata, et Ste- 
phano, et Melae, lib. II, cap. 3, 
Ccuiancea. Sub Pelio monte. Hard. 
— -Prope Tzankarada. £d. 

5. Spalathra. UrbsmaritimaMa- 
gnesise STtotXxOpa, Scyla«i, p. s4. 

^Stephanus: Zirfle>.c6piQ , iroXcc Oeoao^ 
Xta;. l^avtxo^ ^l Z7cot>.fliOpav aMv- 
f ri9iv. Hard. — Juxta pagum Ha^ 
gia Eutimia sita fuisse videtur. £d. 

6. jEantium, AifltvTtcVf Ptolem. 
lib. III, cap. i3. Hard. — Nunc 
Trikeri dicitur. Ed. 

7. Meliboea^ etc. MsXtSota, ico^Xtc 
8tTTflc>.ia$ , Stephano : Pt^ou; , n6>JLi 
OtTToc>.tac , eidem : £pup.vai , Stra- 
boni , lib. IX , p. 443 , quse Scy- 
laci, pag. 34 > c^ Stephano, Eupu- 
fAtvat. In radicibus' Ossae monds 
sitam , ac super Demetriadem im- 
roinere Meliboeam auctor est Li- 
vius, lib. XLlV, cap. i3. Idem 



LIBER IV. 

8 



263 



Rhizus , £rymnae : ostium Penei . Oppida , Homolion ^, 
Orthe", Thespiae", Phalanna", Thaumaoie*\ Gyrton''*, 
Cranon, Acharne'^, Dotion' , Mehtaea, Phylace. Porro 
Epiri'^, Achaiae, Atticae, ThessaHae in porrectum longi- 



lib. XXXIX , cap. 1 3 , Eurymenas 
alteram yocat. HiiaD. — Melibcea 
juxta Mintzeles sita fuit , Rhizus 
juxta Pesi^DeRdra^ EryinnsB jaxta 
Conomio, Ed. 

8. Ostium Penei. In Thermaicum 
sinum excurrentis. Mela , lib. II , 
cap. 3. Ha.rd. 

9. HomoUum. 6p.o)aov Straboni 
loc. cit. ad Ossam , sive ad Ossse 
montis |>artem quam OjaoXcv Yocat : 
Scholiastes Theocriti , Idyll. 6 , t. 
io3. Diciearchus, p. 164 9 ^fto^^.viv. 
Ultra Peneum a Scylace quoque 
locatur: 6(AC>.bCU MaYVTiTtxvi; iroXc6>c, 
^ i«;i irapa 'nrorafi.ov. Hard. 

10. Ortke. OpOiiv Homerus vocat 
Iliad. Uf in Catalogo, y. 946 y et 
Strabo, pag. 44o. Hard. 

1 1 . Thespia. Thespiarum Thes- 
salie (nam et fioeotiae fuerunt) me- 
minit Stephanus. At MSS. non 
Tligspice^ sed Iresice habent. Hard. 

la. Plmlanna. Thome yet. addit. 
DAI.EG. — r- Chiffl. Palinna. Ed. — 
Orthen ipsam, inquit Strabo loc. 
cit. quidam pro Plialannaeorum 
arce accipiunt. Est autem 4>flc>.avva 
urbs ad Peneum prope Tempe , 
PerrhxbicaB quondam dltionis: sed 
inde ad Dolopas Athamanasque , 
Perrfaaebi a Lapithis relegati. Hsbc 
Phalanna est , quam prope Gyrto- 
nem Liyius collocat , lib. XLII , 
cap. 54« Hard. — Hodie Tour- 
movo. ^D. 

i3. Thaumacic. Dalec. Thaumu' 
cite. Ed. — 6au(x%xou$ Straboni , 



pag. 434« Oaufxaxta Stephano. Ho- 
merOy in Catalogo, y. ia3,Oau- 
(Aaxiy). Situm urbis, causamque no- 
minis Liyius eleganter describit, 
lib. XXXII, cap. 4* HikRD. — Ho- 
die Democo. Ed. 

14. Gyrton, Cranon. De Crano- 
uiis Gyrtoniisque Thucy dides , lib. 
II, pag. II 5, rupTcdvioiy Kpav(oviot. 
Oppida , FupT^v , Kpavfitv , Strab. 
pag. 443* Ha.rd. — Gyrton nunc 
Tcheritchani yocatur; Cranon au- 
tem, Crania. Ed. 

1 5. Acharne , etc. kx%pt[ Grae- 
cis* AcATtov Stephano , Thessalias 
urbs dicitur : MtXiTata quoque , 
quam et MtXtTetav a Theopompo 
appellari ait. Denique et <t>uXaxy) 9 
irolt; SsTTaX^a; , quam Thebis 
Phthioticis proximam Strabo , pag. 
435, in ipso Ofhrye monte po»i- 
tam, auctor est Theocriti Schoiia- 
stes) Idyll. III, ad y. 4^> Hard. 
— Hodie ignorantur. Ed. 

1 6. Dotion. Chiffl. Dorion. Ed. 
ij.Porro Epiriy /ichaiiB, Atticccy 

Thessalice in porrectum longitudo, 
etc. In editione Parmensi, Ponio 
Epiri, etc. Potnioi reposuit Barba- 
rus , etsi in Boeotia a Stephano 
collocantur. Nos porro legimus, 
ut sit illud periodi sequentis ini- 
tium. Porro Epiri , etc. Quod ye- 
ro ad latitudinem spectat, quae 
CGLxxxyii mill. passuum obtinere 
dicitur, Martianus, lib. IX, cap. 
de Thessalia , pag. a 1 1 , habet 
ccLxxxyii ac soli Thessalise hanc 



266 C. PLINII NAT. HIST. 

tudo quadringentoruin octoginta mill. pass.traditur : lati* 
tudo ducentorum octoginta septem millium. 

XVII. (x. ) Macedonia^ postea centum quinquaginia 
populorum, duobus' inclyta regibus, quond^mque terra- 
rum imperio, Emathia antea- dicta. Haec ad Epiroticas 
gentes in solis occasum recedens post terga Magnesiae 
atque Thessaliae , infestatur a Dardanis. Partem ejus ^eptem- 
trionalem Pdeonia ac Pelagonia^ protegunt a Triballis . 
Oppida : iEge', in quo mos' sepeliri reges : Beroea' ; et 



iB«a9Uram adjudicat : fle<l Plin. Don 
intcUexit : neqae nune aut prlmuin, 
autsemel. «Longitudo, inquit, Thes- 
salise habet mitlia cccclxxx. Lati- 
tudo ccxxxxvii. » In depravatos Pli- 
nii codicesincidereMissi Theodosii^ 
ut praefixa ei libro praefatio qualis* 
cumque testatur , quum aliam lon- 
gitudinis latitudinisque mensuram 
ex eo referunt : « Epirus, inquiunt, 
Achaia, Atticat, Thessalia... patent 
in longitudinem m. p. ccgcx, in 
latitudinem, gcclxxv, juxta Pli'* 
nium Secundum in quinto (quartum 
dicicerteoportuit),in longitudinem 
ccccxxx (pro CGCCLxxx)^ in latitudi- 
nem^ eccLXXxviii (pro cclxxxyii.)» 
Sic ipse Plinius, lib. III, descri- 
ptioni BcBtics subjungit , porro /o/i- 
giiudinem universam ejus, etc. H^rd. 
— •- MSS. Reg. 1, a, et editio prio- 
ceps y tatitudo cefUim, nonaginta 
septem, In MS. Heg. 5 , dueentorum 
aonaginla septem. B^ot. — Chiffi. 
hngitudo ccix. £d. 

XVII. I . Macedonia. Hic pro suo 
inore Plinium Solinus et Capella 
tpanscribunt : ille , cap. 9 , p. a 5 > 
iste Ub. VI, cap. de Macedonia, 
pog, atc. ^c Mela, lib. II» cap. 
3, pag. 3i. Macedoniam in qua- 
tttovprovincias fuisse divitam num- 



mi testantur inscripti, nPQTHS 
MAKEAONaN : AErTEPAZ MA- 
KEAONnN : et TETAPTHS MA- 
KEAONaN. Macedonum primas , se- 
cundcB , et quartm provinci«. Hard. 
a. Duobus^ Philippo Grfleciiedo- 
mitore , et Alexandro etiai» Asi» , 
Mela, loc. cit. Hard. 

3. Emathia. Stephanus : iL\kaJ^9..., 
•h vuv Maxs^ovta. Hard. 

4. Pelagonia. Vet. apud. Dalec. 
Paflagonia. £d. 

5. TribaUis. Mc9si8& populis, de 
quihus libro sup. cap. ag. Hard. 

6. jEge. SoliuBS quoqiie, cap. 
ix,pag. a6 : « Urbem quoque con* 
didit , quam dixit iEgan , in qua 
sepeliri rege» mos erat. » De hoc 
more AthensBus, lib. IV, p. i55; 
Diodorns in Excerptisy. pag. 367; 
Justinus, lib. VII, cap. i et a, 
aliique. Oppidum Aiyat, Athensso 
et Stephano appellatur. In MSS. 
jEgia. Abfiv. quoque TheophrfMto, 
lib. de Ventis. Avfoxa, PtoiemsBO, 
lib. III, c. i3. H.—^Moglena hodie 
vocatur, auctore d^Aitviixb. Ed. 

' y . Mos sepeliri. Sic Dalec. ChifB. 
sepeliri mos. £d. 

8. Beroea. Beppota Ptolemseo, in 
£mathia, lib. III, cap* i3. $te- 
phano, BepDCflu In Notitia Eccles. 



LIBER IV. 267 

in regione ' quae Pieria appellatur a nemore '**, -£gi- 
nium ". In ora Heraclea ", flumen Apilas. Oppida : Pydna *^, 
Aloros. Amnis Aliacmon "^. Intus Aloritae* , Vallaei ' , Phy- 
lacaei , Cyrrhestae '^ , Tyrissaei. Pella colonia '^ Oppidum 



pag. a I , Bspua , pro Bspota , yel 
Bl^p^Qt potiiis. in radicibus Bemiii 
■rootift a Strabcoe coilocator, lib. 
Vlly p. 33o. HjlBd. — Hodie Karth 
f^eria, £d. 

g. JBt M regiont, Deletur in vet. 
ap. Daleo. Toeula et, £d. 

10. A nemore, De Pieria silva, 
Uk qnam Perseus a Paulo Tictus 
aufogit , Livius , lib. XLIV , pag. 
571. Hamd. 

11. jEginium. MeTninere hujus 
l»ppidi Livius, lib. XXXII, cap. 
46 , et Strabo , lib. VII, pag. 3^7, 
Aiyiviov. Hamd. 

la. Heraclea. 6poueXHa MflUcec^O" 
v(a;, Stepbano : Scylaci , pag. aS , 
J^knXkov. Fuit hsBC olim juris iEto- 
lici. Describitur a Livio , lib. 
XXXV J , a a : « Sita est Heraclea , 
inquit , in radicibus 0£t« montis : 
ipsa iu campo , etc. » Flumine 
Aaoapo allui deinde subjungit, quem 
Plinii esse Apilam credimus. Hard. 
•«■^ Heraclea. videtur esse hodie 
Platamona , et flumen Apilas , flu- 
violus nunc Sphetiii diotus. £d. 

z 3. Pjrdna, Aloros. In MSS. Beg. 
i^ 9, etc. Pygna, Doros, In editis, 
Phina , Oloros. Sed de Oloro , po- 
Mea. loterim P/dna priore loco legi 
(ifrartere. perspicuum ex eo est , 
qnod ipse a Ptolemaeo prope AXta- 
xfACdvoc amnis ostia , perinde atque 
a Plinio collocatur, lib. III, cap. 
1 3 » In PicrisB quoque regionis ora 
maritima , etiam et a Strabone , in 
cxcerptis lib. VU , pag. 33o : i^ (liv 
6UV Ilu^va Uti^iivn iori iroXt;. £adem 



quoque Ku<^va appellatur a Tbea- 
gene in Macedonicis, ut Stepbanus 
anctor est : unde et Mela, lib. II, 
cap. 3 , hunc tractum describens , 
inter Peneum, inquit , et Axiwm , 
Cydne, Aloros. De Aloro quoque, 
quam pro Oloro restituimus , ad- 
stipulatur emendationi nostrs Scy- 
lax, pag. a5 : A>.iaxfi.ci>v iroTa|i.bc, 
inquit, AXuplc i?o).i{» etc. Hard. 
— Vet. ap. Dalec. Cinna, Eloros. 
Pydna videtur esse Kytros^ sive Ki- 
dros ; Aloros haud longe a LXhanova 
stetisse videtur. £d. 

14. Aliacmon. AXtotx{x,ttv Herod. 
lib. VII, Polym. n. 127, et Pto- 
lemaeo , I. UI, c. i3 , in Pieria. H. 
-^lndge^^Carasou hodie vocatur £d. 

1 5 . Intus Aloritce, etc. Ab oppido, 
ut quidem videtur, Aloro , de quo 
raodo dictum est : horum regione, 
a mari introrsus recedente , atque 
in pagos aliquot distributa. Hard. 

16. f^alltei, Phfiaeau. Dalecamp. 
'f^allei', Philaeei. £d. -^ A gemino 
Pieriae regionis oppido hi nomen 
habent : alterum <l>uXa)eat , Ptolem. 
lib. III , cap. 1 3. O^otXXat alterum 
appellatur. Hard. 

17. Qrrrkestee, TjrisseL Dalec. 
Tirissei. £d. •— £t his nomen de- 
dere oppida duo £mathisB regionis 
apud Ptolem. loc. cit. Kuptbc (pro 
Ku^pbc), et Tupi99at Ku^pcc , est 
Thlicyd. lib. II, pag. 169. A 
Cyrrho Syri» oppido , ejusdem 
Bominis cum hoc Macedonico , 
CyrrhestsB qnoque derivantur. H. 

1 8 . P^Uf colonia. In nummo Hi^- 



268. 



C. PLINII NAT. HIST. 



Stobi*^ civium Rom. Mox Antigonea *" , Europus" ad 
Axium amnem, eodemque^' nomine, per quod*^ Rhoe- 
dias'^ fluit.Eorde8e'\ Scydra'', Mieza'', Gordynia;'^ Mox 
in ora Ichnae '^ : fluvius Axius *". Ad hunc finem Dardani \ 



driani, apud Patio.pag. 19S, gol. 
lYL. AVG- PBLL. Colonia luUaAu- 
gusta Pella. Vetns fuit Macedonum 
regia , ubi Pbilippus et Alexander, 
uati et educati. Hujus situm de- 
scribit accurate Livius, lib. XLIV, 
cap. 46. Hodi6 Palatitza, Hard. 
et £d. 

19. Stoii. StoCci PtoIemaBO, lib. 
III n cap. 1 3 , in Pelagouia. Stobos 
PeJagonise Livius quoque nuncu- 
pat » lib. XXXIII, cap. 19. In 
Vespasiani nummo, apud Patin. 

pag. 143» MVNICIPI. STOBENSIVM. 

Ulpianus, lib. L, Dig. til. iS, de 
Censibus, Stobenses juris Italicisunt. 
Hard. — .- Stoii vocantur rudera 
ejus. £d. 

ao. Antigonea. Dalec. Antigonia, 
neglecta Chifflet. lectione. £d. — 
Stephanus quoque AvTiyovetav Ma- 
cedonise adjudicat , aitque ab An- 
tigono Gonatae fil. conditam. In 
Mygdonia a Ptolemseo collocatur, 
]ib. III, cap. i3. Hard. 

a I . Europus. £i>ptd770( Ptolemaeo , 
loc. cit. in Matia , sive Macetia : 
et Stephano. Hard. 

asi. Eodemque nomine. Hoc est, 
eodem aliud nomine, scilicet Eu- 
ropus y in Almopiorum regione , 
apud Ptolem. lib. lU, c. i3. H. 

a3. Per quod. Vet. ap. Dalec. 
aliudper quod. £d. 

a4. BJtaedias, MSS. Rhodias. An 
Acuj^tac, Ludiasj hodie Karasma, 
quem Strabo, lib. VII, p. 33o, 
ex palude fluere ait, quam Axius 



aranis implet , -jnxta Pellam ? £t 
Au^iav prope Axium Ptolemsits 
agnoscit. Hard. et Ed. 

a5. Eordece, Daiec, Heorda- Vet. 
ap. Dalec. Pliorbce. £d. — iop^alai 
geminae sunt Stephano , ambs 
Mygdonise regionis, quae Macedo- 
niae pars fuit. Eordeam urbem ap- 
pellat Livius, lib. XLII, cap. 53. 
In Notitia £ccles. pag. a i , iop^ca. 
Hard. 

a6. Scydra. lydXec. Sc^pra. £i>. 
— Sxu^pa , Maxe^ovix^ irdXtc , Ste- 
phano, et Ptolem. lib. UI, c. i3, 
in £mathia. Hard. 

ay. Mieza. Misl^a Stephano, ubi 
Aristotelis ludns pliilosophicns , 
teste Plutarcho , in Alex. p. 668. 
Apud Ptolem. in Emathiay MusC>> 
pro MUI^a. Hard; 

a8. Gordjrnice. Dalec Gordinim. 
Ed. — Fopc^^uvia, Stephano urbs 
Macedoniae. Ptolemaeo , rcp<^via. 
Thucyd. lib. II, p. 169, FopTUvia. 
Utrique corrupte. Hard. 

a^. lchnce.XyiHaAj iro^Xt^ Max«(^o- 
vta;, Stephano. Ixval, Herodoto, 
lib. VII, Polymn. pag. 4>i9 Q' 
ia3. Hard. 

30. Axius. kS;M 'R&Ta|Adc, Stra- 
boni, lib. Vl^I, p. 33o. In Thcr- 
roaicum sinum exit. Hard. — Nunc 
dicitur Vardar, £d. 

3 1 . Dardani. Etiam Dardanorum 
urbis in Macedonia positse meminit 
Livius, lib. XXVI,cap. a5; qui 
tamen non Macedoniam ipsam, sed 
Mcesiam' incoluere. £d. 



LIBER IV. ' 269 

» ', Pieres, Macedoniam accolunt. Ab Iioc anine a 
ffigentes^ : Paroraei^^ Eordenses "^jAlmopii ,PeIa- 
^^, Mygdones. Montes Rhodope, Scopius^^, Or- 
". Dein praejacenle^* gremio terrarum, Arelhusii^% 
^hienses'^^ Idomenenses^"^, Doberi^^, ^straeenses, 



Trtres. Tp^p«c Thucydidi, 

pag. 166, et niep8(,pag. 
erodoto quoque nUpe^ me- 
ar , Polynnn. lib. VII , n. 
comium Treres incolunt , 
moute dicemus infbrins. H. 
^aoniat gentes. Quarum no- 
ox recensentur. Regio haec 
e patuit, contigitque Mce- 

Triballos, ubi nunc Bul- 
t : quamobrem et pro Bul- 
(unumquam accepti : Ilato- 
1 BcuX^Yapot, inquit Tzetzes, 
. 10 y V. 186. Hard. 
'^arorcei. Chiffl. Parocei. Ed. 
upatci Straboni, lib. VII, 
16. Ilapcopeta et napeopaia 
10 , Maccdoniae urbs. H. 
'ordenses. Dalec. Heordenses. 
feop^ot Herodoto, Polyron. 
, n. i85, pag. 44^* ^op<^oi 
£op^ia; , xai e^ iL>.(ji.fi>77ta; 
;, Thucydidi appeliantur, 
pag. 168. Hard. 
4lmopii, Ita MSS. omnes, 
mopii. Stephanus quoque , 
e, y/dpa TYi< Maxe<^oviac, 
is incolae AXpkUTCc; et AXfxcS- 

in Notitia Eccles. Proy. 
nisBprimaB, AX{i.cticta, pro 
i, pag. ai. Habd. 
Pelagones , elc. neXaYOvtc, 

regio neXayovia, et Myg- 
Mluy^ovia. De priore Liyius, 
V, c. 29 et 3o : « Quartam ' 
niae regionem., Eordei , et 
ae, et Pelagones incoJunt: 



juccta his Atintania , et Stympha- 
lis, etc. » Eadem Tripolis est ap- 
pellata , a tribus oppidis , Azoro , 
Pythoo, Dolicbe. Idem Llvius, lib. 
XLn, cap. 53. De posteriore, 
Stephanus : MuY^cvia, fAcipa Maxs- 
^ovta;. Mygdonuni ditionis fuit 
Autigonea, de qua supra. Hard. 

38. Montes. Po^om} t^ £poc, Pto- 
lem. lib. UI, cap. 11. Hard. 

39. Scopius. Scomium Thucydi- 
des ▼ocat, lib. II, pag. 166, et 
est monti Rhodopae adnexua : 2xo« 
(Atov opoc , Ipvi^acv xai {tsya, ix6\iXio^ 
TY); Po<^oicrt;. Hic Treres habitant, 
de quibus supra. Hard. 

40. Orbelus. 6p&/)Xoc Macedouiae 
mons, Tzetzas, Chil. xi, v. 90$, 
et Straboni in Epitome» lib, VII, 
pag. 339. Hard. — i Nunc Argen^ 
taro yocatur. £d. 

41. Dein prajacente. In medi- 
tuilio Macedonise, ab ortu versus 
occasum fusi. Hard. 

4>* Arethusii. Ab Arethusa dicti, 
de qua inferius hoc cap. Hard. 

43. Antiockicnses. Ab urbe Myg- 
donise Antiochia, ad cujus simiU- 
tudinem in Adiabene Nisibin Ma- 
cedones, Mj^doniae quoqne An- 
tiochiam cognominftrunt, ut dice- 
tur lib. VI , cap. 1 6. Hard. 

44* Idomenenses. Stephanus: Et- 
^ofA^vY), iro>.i; Moxt^oviac. In Notitia 
Eccles. ProY, Macedon. pag. ai, 
i^ofttvT). Hard. 

4^* Doberif ^stratenses. In libiis 



!»7o C. PLINII NAT. HIST. 

Allantenses^*, Audaristenses^', Morylli**, Garesci^, Lyn- 
cestee^**, Othryonei ', et liberi Amantini'^ atque Orestae 



53 



editis , Doberiensei , Trienses. In 
MSS. Reg. I, a, Colb. i, a, et 
Paris. Doberies y Trienses. Nos fere 
cnm Hennolao, Doheri, j^straen- 
ses; Ao^Yipec Herodoto non semel 
appellantur, Terpsich. lib. V, p. 
394, n. 16, et Polymn. lib. VII, 
p. 418, n. ai3. Horum oppidum 
in Pseonia Thucydides coliocat, 
Hb. II, p. 167, AdCtjpov w Haio- 
vi»nv. Stephanus quoque, p. a4i- 
Apud Ptolem. lib. III , cap. 1 3 , in 
Pxonia pariter Aia^opoc. In Notitia 
Eccles. Prov. Macedoni» prims, 
p. a I , Aio^opo;. Utrobique nomen 
in mendo jacet , pro ArfSuoo^. 
^striensiumvero, quos Ptolemaens 
loc. cit. AioTpaiGu; vocat, oppidum 
ipse Atarpaiov ait nnncupari, de 
gentis nomine; Hadrianus apud 
Stephanum , Terbo AJorpaia : oit* 
ify» AffTpaiav te , Ao'6tipa Tt. In No- 
tit. Eccles. ProY. Maced. a , p. a3 , 
EioTpaTov pro AiaTpaiov. Hard. 

46. AUantenses. AxXavTH Stepha- 
no urbs Macedoniae, cujus ciyes 
AxXavTtct. Hard. 

47. Audaristenses, MSS. Reg. i, 
a , Golb. I , a , ctc. Adaristenses. 
Piolem. lib. III, cap. i3, in Pe- 
lagonia , prope Stobos Av^dlpt^ov 
oppidum collocat. Hard. 

48. Moiylli. Ab oppido Paraxi» 
regionis in Macedonia , apud Pto- 
lemsBum , iib. III , cap. 1 3 , quod 
Mo'puXXo; dicitur. H4RD. 

49. Garesei. Chiffl. Garesti. Ed. 
— Quorum oppidum in Orbelia 
Macedonix regione, apnd Ptolem. 
loc. cit. raptaxo;. Hard. 



5o. LjTuestat, Quorum regto 
Au^^xviciC Ptolemaeo, loc. cit. ipsi 
Auyxt^at Straboni , lib. YII , pag. 
3a3, et Stephano appellati : Pela- 
gonibus proximi. AuTxccwt Diod. 
Sic. Bibl. lib. XVII, pag. 533. 
AuyxiQ^at Thucjd. lib. II, p. 166, 
et eorum oppidum AOyKOi; , lib. lY, 
pag. 307. Hard. — Lyncestar«« 
meminit etiam LiYius lib. XLV, 
cap. 3o , in quarta Macedonia re- 
gione, et Lyncura oppidam eomm 
appellat 1. XXYI, c. a5 , et XXXI« 
33; sed ignoratur sitos ejust £d* 

5i. Othrjronei, Dalec. Otknomi. 
£d. -— Forte ii qul montis &6pvQCt 
de quo cap. 1 5 ayersa', seu parten 
borealem inoolerent , ita nniico- 
pati. Hard. 

5a. Amantiai% Stye Amantefl, 
sive Amantiani, utCssarappdlat, 
Bell. civ. lib. lU. De fais egimm 
Hb. III, c a6. AmantiaiA «rbtiB 
Orestiadi regioni Ptblenuens attri- 
buit. Hard. 

53. OresttB. Proxime hi Epirntt 
contingunt , Molossis etiam geati 
EpiroticaB a Stephano oontribiiti : 
6p£?a(, MoXoffvtxbv fOvoc. Macedo» 
ni», a Livio , lib. XXXIII ,'c. 34f 
ubi de libertate iis a T. Qoiactio 
Flaminio concesMB : « Orestit , in* 
qnit ( Macedoaum ea gens est ) qnad 
primi ab rege PhUippo defectasenlf 
susB leges redditas. » AJi Oreste 
matricida nomen Orestiadi regtoni 
factom ait Strabo , lib. Y II , pag. 
336. Horum pracipuum oppidnm 
Aao^txttav yocat Thucyd. Ub. IV , 
pag. 34a* Hard. 



LIBER IV. 371 

iia, Bullidensis^\etDiensis" : Xylopolitae^^, Scotus- 
' liberi, Heraclea Sintica, Tymphaei % Toronaei^^' 
1 ora sinus Macedonici' oppida Chalastra*, et intus 3 
;ros , Lete^ ; medioque flexu littoris Thessalonica^, 
ae conditionis. Ad hanc a Dyrrachio cxiv millia pas- 



. Bullidensis, BovX>.ic Ptolein. 
limiotarum regiooe , prope 
ichium : maritimum oppidum 

MacedouiaB finibus, quam- 
1 Illyrico plerumque accen- 
: Slephanus : BuXXtc 'ttoXic ix- 
C irapaOoXaaata. Vide quss 
os lib. III, cap. 16. Hard. 
• Diensis, Atov xoXttvta, Pto* 
>, lib. III, cap. i3, in Pieria 
ioniae regione. Item Stepha* 
Jlpianus, lib. L Digest. tit. 
le censibus : Dienses jaris Ita» 
nt, Hard. 

. Xylt^olito!, Dalec. Xipolittie, 
•^ £uXoiroXtc in Mygdonia y 
m, loc. cit. Hard. 
. Scotusscei, 2xoTOU9«a Polem^ 
H, cap. i3 , prope ApaxXeiav 
Jiv , a regione in qua posita 
ic cognominatam. Haud pro- 
me Strymone collocatur He- 

Sintice a LiyiS ^ lib. XLV 9 
39. Quamobrem in Notitia 
i. pag. 21 : J^paxXeta STpufAvou 
ar. IncolsB Stvrtec av^pi? Ho- 
, ut refert Strabo in £pit. 
11, pag. 33 1. Hard. 
. Tymphcei. Dalec. Tymphei. 
— Diversi hi plane a Tym- 

^tolorum populis , de qui- 
ctum est cap. 3. In Bisaltarum 
le, aut certe inter Stry monem 
Inm sedes hi habuerunt. H. 

Toroneei, Ita rescripsimus 
aitu codicum Reg. 1,3» 
I, a, Paris. in quibus Tormcci 



scribitur , non ut in editis Coronai^ 
quos in hoc terrarum tractu nemo 
vetustiorum scriptorum agnoscit. 
A Torone autem oppido, de quo 
inferius hf»c cap. hi Toronaei ap- 
pellantur. Sic populos gentesque 
uno yelttti orationis ductu perstrin* 
git ^ qttorum deinde oppida singil* 
latim , suo qussque sitn , appellat. 
Hard. 

r. Sinus Macedomici: Dalec. m 
ora sinus Macedonici oppitfum. £d. 
-— AntonomasticttS hic sinui Ma>^ 
cedonicus appdlatur, quoniani « 
Macedonico raari effluit ^, ut ait 
Strabo, lib. VII, pag. 3a3. fitim 
alii et ipse Plinius alias , ac plane 
raodo , Thermaicum uomiaat , a 
Therme oppido : nunc yocant ie 
golfe de Salonicfu, Hard. 

1. Chalastra, Stephanus : Xa* 
Xacpa ffoXi^ Opoxv]; irepi tov Ospj&alov 
xo^Xirov, in Thermalco sinu. UarX». 

3. Et intus Phileros. Hoc est, 
longius a mari. MSS. Reg. t « r , 
etc. Pyloros , quod multo sinceriaa 
yidetur, nuXupo^. Hard. 

4. Lete, Stephano, AtiTVi , iraXi^ 
Maxf^ovtac. flarpocrationi , Ait:q. 
Plinio , lib. XXXI , c. 46 , Liteei H. 

5. Tf*essaloBica, Hodie SalomkL 
Vulgo nobis Salonique, Brov. 

6. CXIK Sic Harduin. et libri 
omnes scripti et edili. Broterius 
ex Polybio CCLXFII, « Pessiroe , 
inquit , tn libris seriptis et editis 
cxiv ^ id absurdum est, ut patetex 



274 C. PLINII NAT. HIST. 

Physcella*^ Ampelos*^ Torone, Singos : fretum, quo 
montem Athon Xerxes^^^rexPersarum continenti abscidit, 
in longitudine passuum M. d. Mons ipse a planitie excurrit 
in mare lxxy mill. passuum. Ambitus radicis centum 
quinquaginta'* mill. colUigit. Oppidum '* in cacumine fiiit 



Derriin , et portum qui Ktt^oc dici- 
tur: urbeSjToronen et Physcellam : 
atque unde ipsi nomen est , Mecy- 
bernam incingit. » £t paulo expres- 
sius Scymnus Chius, pag. a6 : Eit' 
ioxl xoXiro; XeYO(ji,Evoc To^covtxbc , o3 
irporepov ^v tic MYixuCepvv) xetfx^vYi * 
tiiii Topcavv) ToT( roizoi^ o{A(dvu[i.(it>c. 
Quae sic Latinus interpres edidit : 
« Deinde sinus est , Toronicum 
quem nominant, Ubi antea qu» 
Mecyberna constitit, £x quo To- 
rona, quse loci est cognominis. » 
HsBc quum sint adeo luce clariora , 
miror a recentioribus geographis 
confidenter esse pronunciatum , 
diversum plane a Toronico esse 
MecybernsBum sinum. Habd. — 
Hodie dicitur golfe de Cassandre, 
sive d'Hagios Mama^, £0* 

aa. Phjrsceila, Dalec. Phjrsceh' 
Chiffl. Mjrcella. Eu. — Haec Meli» 
pariter memorata, lib. II, cap. 3 , 
pag. 3i. Hard. 

33. Ampelos, Pro Singos legitur 
ap. Chiffl* Siggosiolos; in yet. ap. 
Dalec. Soggostedes, £d. — Eodem 
prorsus ordine Herodotus, Polymn. 
lib. VII, nUm. aa , pag. 4^^ , A(ik- 
ireXoc , TopeSvT) , 2iyyoQ, Sic etiam 
Ptolemaeus , lib. III , c. 1 3 • Hujus 
Singi incolsB SiYyatoi apud Thucyd. 
lib. y, pag. 356. Situs omnino 
ignoratur. Hard. et £d. 

a4. Xerxes, Haec Solinus a Pli- 
cap. 9, pag. a5. Plinius ab 



nio 



Herodoto, Polym. Ub. VII, num. 



a4, pag. 394 9 a quo et Mela, lib. 
II, cap. a ; « Qua continenti Athos 
adh»ret, Xerxe in Graios tendente, 
perfossus transjugatusqae est, fsh 
ctus freto navigabili perviusb » Fos- , 
sam qua montem a contineati se- 
junxit , fretum yocant , quoniam 
ibi mare immissum ferveat. Athos 
hodie Monte Santo^ ^ve HagimiF 
Oros dicitur, quod nomen traxita 
triginta monasteriis et sex millibos 
qui eum incolont , ccsnobitis. Ed. 

a5. Centum guinqmaginta nuUiO' 
Georgerinus , archiepiscopus Sa- 
mius , ait ambitum esse ctxx miU. 
pass. Tantae autem altitudinis est 
mons Athos, ut Lemnon insulam, 
nunc Stalimene^ quadraginta mii- 
libus passuum distantem, urabra 
sua , quum sol occidit , ^aiiquando 
tegat, testeeodem Georgerino.£D. 

a6. Oppidum fuit, Interiisse si- 
gniflcat , atque in ejus locum Apol- 
loniam esse suffectam , cujns in- 
colsB , ut prius Acrothoi , Maorobii 
cognominarentur. Mela loco cit. 
« In summo fuit oppidum Acroa- 
thon : in quo , ut ferunt , dimidio 
longior , quam in aliis terris «tas 
habitantium erat. » Acrothon coo- 
tracte pro Acroathon dicitur : ciyes 
Axpoduot, aut ipsum etiam oppidum 
a Thucydide appellatur, lib. IV, 
pag. 3a5. Acrothon Solino, c. xi, 
pag. 3 1 . Herodoto , Polym. lib. 
VII, num aa , p. 3^4 , AxpoOoov, 
0uao(, KXeuvot. Hard. 



LIBER IV. »75 

Acrothon : nunc sunt Uranopolis *' y Palseotrium '*, 
Thyssus*^,, Cleon(B, ApoUonia *", cujus incolse Macrobii 
cognominantur. Oppidum Cassera, faucesque alterae 5 
Isthmi^', Acanthus % Stagira, Sithone ^, Heraclea^*, et 
regio Mygdoniae subjacens : in qua recedentes a mari, 
ApoUonia , Arethusa. In ora rursus Posidium^^, et 
sinus^^cum oppido Cermoro'^, AmphipoUs liberum^^, gens 



217. UranopolU, Ab Alexarcho 
condita, Cassandri MacedonisB re- 
gis firatre , ut refert Heraclides 
LemBus , apud Aihen. lib. III , p. 
98. Hakd. 

a8. PalcBOtriun^, In MSS. Palteo* 
rittm^ naXai<optov , rectius. Hard. 

S9. Thyssus y C/i?o/7df. Habet haec 
oppida y preter Herod. loc. cit. 
Thuoyd. lib. IV, p. 3 a 5 : ©uac ov , 
xal KXecova^ » xai AxpodeSou; , etc. 
Cleoniis in Atho monte conditas a 
Chalcidensibus refert Heraclides 
in Polit. Chalcid. In nummo ar- 
genteo Alexandri Magni , eoque 
maximi moduli, apud D. de Bozb, 
scriptnm est kab. KXeovatcov. H; 

3o. Apollonia, Quae, ut diximus,. 
e ruinis Acrothoi crevit. Hard. 

3i. Isthmi, Quem duo sinus ef- 
ficiunty Singiticus, et Strynionicus, 
in radicibus montis Atho. Haro. 

3 3. AcanthuSf Stagira, Quidam 
ap. Dalec. legunt : Acanthus , Sin- 
gus, Suagxf^^ Sitone, Ed. — Axav 
60C xat 2Taystpoc ^ Herod. Polymn. 
lib. VII, num. ii5> pag. 4x99 et 
Thucyd. lib..yy pag. 356. Axav6o; 
xot STaYstpa, Stephano , et Eusebio 
in Cbjpon. ad Olymp. 3i. Acan- 
thoft a fossa montis Atho stadiis 
septem dissita, teste Scymno, p. 
37. STOcy&tpa Philosophi patria. H. 

^^ , Sithone.Vmt, Sithonia. Dalec. 



Sitone, £d. — Circumjecta regio 
StOtAviv) appellata 9 Mecybemam 
quoque , Olynthum , Toronenque 
complexa, ut auctor est Herod. 
Polym. lib. VII , nnm. ia3. Ha&d. 
34» Heraclea, Diversa, credo, 
ab ea quse superius Sintica appel- 
lata est. Hard. . 

35. ApoHonia, ChifQ* Erechisa 
pro Arethusa, £d. ^^ Recedens a 
mari , sinu Thermaico , versus oc- 
casum A77oXX<»vta, et ApgSouaa, iro'- 
Xei; foXy)vi<^e5, apud Scylac. p. a5. 
Stephano , A77oX>.(i)via Maxe^oviac 
et Ape'douaa 0paxy);. Hinc Arethusii 
superius memorati. In Amphazi- 
tide , hoc est , in regione cisca 
Axium amnem ApsOouaa colioca- 
tur. Hahd. 

36. Posidium, UoaeK^iitov , Ne- 
ptuni fanum. Hasd. 

37. Et sinus, Qui ab infiueiite 
amne olim Strymonicus apud Stra- 
bonem, lib. VII , pag. 33 1 , nunc 
golfo d'Orfano , sive dl dmtessa 
dicitur. Hard. et £d. 

38. Cermaro, Ita libri omnes..H. 

39. Ampfiipolis liberum, Suinnteh 
lige oppidum. Circumjacentis agri 
incoIsB BisaltSQ appellati. Hinc apud 
Athen. lib. lll,p. 77, ineodicibus 
emendatis legitnr,ffept ti^v BtaaXTiav 
ApLfticoXtv. Diodoro , Bibl. lih.. XII, 
pag. 1189 Biaao^Tixol. In Mciseo 

18' 



.176 C. PLINII NAT. HIST. 

Bisaltse. Dein Macedoniae terminus^'' amnis Strymon, 
ortus in Haemo. Memorandum, in septem lacus eum 
fundi, priusquam dirigat cursum. 

Haec est Macedonia , terrarumimperio potita quondam: 
haec Asiam , Armeniam , Iberiam, Albaniam, Cappado- 
ciam, Syriam, ^gyptum , Taurum , Caucasum transgressa : 
haec in Bactris, Medis , Persis dominata, toto Oriente pos- 
sesso : haec etiam Indiae yictrix , per vestigia Liberi Pa- 
tris atque Herculis yagata : haec eadem est Macedonia , 
cujus uho die^' Paulus jEmilius Imperator noster septua- 
ginta duas urbes direptas yendidit. Tantam differentiam 
sortis praestitere duo homines"^'. 

XVIII. (xi.) Thracia sequitur, inter validissimas Eu- 
ropae gentes, in strategias' quinquaginta divisa. Populo- 
rumejus, quosnominare non pigeat, amnem Strymonem 
accolunt dextro latere^* Denseletae et Medi^, ad Bisaltas^ 
usque supra dictos : laevo, Digeri , Bessorumque^ multa 



nostro Parisiensi nummus ex sere : 
eEOC. KAICAP. CEBACTOC. In 
aversa parte Europa tauro insidet, 
ut Tulgo creditur, cum epigraphe , 
AM<I>inOAIT. Hard. — Dalecamp. 
Amphipolis lihera gens^ Bisaltce. Ed. 

40. Macedonice terminus, Ita 
Scylax, pag. a6 , et Martianus, lib. 
<VI 9 cap. de Macedonia, pag. a 1 1. 
2TpU(ikfi>v 9 2Tpu(ikovo; grsBce. Hodie 
Strouma,s\ye Kara^sou. H. et £d. 

41. Pauiii^. Devicto Perseo Ma- 
cedonisB rege. Yide Liyium, lib. 
XLIV sub finem, et initio libri 
XLV. A Paulo iEmilio has urbes 
una hora direptas ait Plutarchus 
in ejns vita, pag. 172 , ev Spa p.ia... 
i6^op.ii}&ovTa iroXst; ^opdT)6fivai. H. 

/l^^ Duo komines. AlexanderM. 
et Pauhis iEmilius. Hard. 



XVIII. I. 7« sirategias. ^TpaTH- 
yioLif prsfecturas. Hard. 

3 . Dextro latere, Meridionali. H. 
— Siye potius occidentali. Ed. 

3 . Denseletce , et Medi, De his egi- 
mus cap. I . Plinium hic de more 
transcribunt Solinus', cap. x , pag. 
27, et MartianuSy lib. VI , cap. de 
Thracia , pag. a 11 . Hard. 

4* Ad Bisaltas, Sic apud Ghiffl. 
Deest apud Dalec. vox ad, Ed. 

5. Digeri, Stephano, AiYYipoi, Idvoc 
epaxiov, ex Polybii, lib. Xin. R 

6. Bessorumque, BsaoixT) aTpttT«Yia 
Bessica Thracise prsefectura , supra 
Msedicam , apud Ptolemseum , lib. 
III, cap. II. Horum urbsprimaria 
Philippopolis : alias Coeletis, qu« 
gens Bessorum fuit, attributa. Ea- 
dem Bessa fortassis yetusta nomen- 



LIBER IV. 1477 

nomina ad Nestum^ amnem Pangaei montis ima ambien- 
tem,interElethos^, Diobessos'°,CarbiIesos : inde Brysas", 
Sapaeos", Odomantes'^. Odrysarum'"* gens fundit'^ He- 
brum^ , accolentibus Cabyletis'', Pyrogeris , Drugeris,' 



clatione «p^Matan Bessee enim in 
Thracia mentio, non in Itinerario 
modo Antonini , sed et in lege xxx 
de Decurion. Cod. Theod. Ha&d. 

7. j4d Nestum, Nearb;, Neaffb;, 
Mearbc. In magno nominum ambitu 
amnem hnnc esse oportuit, quem 
Nearbv a Scymno Chio, pag. a8, 
Paosan. in Eliac. Post. lib. VI, p. 
352, et Sylace, pag. 26. Nestum 
a Martiano : ab Aristotele, Histor. 
Animal. lib. VI, cap. 3i , p. 776, 
et lib. VIU, cap. 33, pag. 986, 
Neaabv : Nessum quoque a Livio , 
lib. XLV, c. 29. In MSS. omnibus 
PHnianis,Reg. i , a, Colb. et Paris. 
Mestwn appellari video. In nummo 
Caracall», OTAn. NIKOnOAE02 
nP02 MESTfl. Gracis hodie Mesto 
appellatur,et^ara-Jocf. H. et £d. 

8. Pangcei montis ima. Chifflet. 
Ima Pangasi montis. Pangeus nunc 
Despoto Dagh. £d. 

9. ElethoSf etc. Aeatouc videtur 
ho8 appellasse Thucydides , lib. I, 
pag. 166. Diobessos yero Aiouc, p. 
1 65 , qui Diobessi nunc cognomi- 
nantur, quoniam Bessorum , ut di- 
ctum est, plura sunt nominj^ Car- 
bilesi qui fuerint , non liquet. Nisi 
Ka^viadc , quam Thraciae urbem 
fnisse Hesychius prodidit, locum 
hic habere possit. Hard. 

10. Diobessos, Dalec. DioBesos.lS,!}. 
z I . Inde Brysas. Stephand Bpuxat, 

^Ovoc Opaxvic Hard. — Ita MSS. 
etiam ipsi. Sed Brygas forte rectius 
tum ex Strabone, lib. VII, p. 29 5, 



tum ex ipso Plinio» lib. VI , cap. 
41, qui Phrygas Thracium genus 
esse prodiderunt, Brygas appellatos. 
Brysas tamen etiam Heraclides lau- 
dat , in Polit. Coorum : et ab iis 
mellificii rationem inyentam tradi- 
dit. £d. 

1 2 . Sapceos. Qui Sairat et Sairatot 
Stephano. Horum urbes Mnos , 
Cypsela , Bisanthe , etc. Sa^Tralot 
Appiano » Ciy. lib. IV, pag. 65o. H. 

i3. Odomantes. 0^0{AavTioi, l^og 
0poucr,c , Stephano.6^pua^ai quoque, 
quorum et Dio meminit, lib. LI, 
p. 462. Martianus, p. 212, Hsbrum 
OdtysicB nives compient. OdomanticsB 
regioni Amphipolim Ptolemeus 
assignat, lib. UI, cap. i3, quam 
Bisalticse ditionis esse diximus : Bi- 
saltiae eidem Odrysas Tzetzes ad* 
scribit, Chiliad. I,yers. 3o3 , l^' 
(i<^puaaeiv iva.T^i^Oi BiaoXTiac. H. 

1 4 > Odrysarum.Yel. apud Dalec. 
Othrysarum. £d. 

1 5 . Fundit. Sic apud Chiffletian. 
Infundit apud Dalec. £0. 

1 6. Hebrum. £€poc amnis, Ptolem. 
llb. III , cap. 1 1. Nuno Marizza. H. 

17. Cabjrletis^ Pyrogeris.^Xsi yul- 
gatam scripturam intactam exhi- 
beraus, quam MSS. codices tueri 
yidentur , haud leyis tamen suspicio 
est Pyrgoceris legi oportere; seu 
permutatis syllabis , quod eodem 
recidit, Cereopyrgis. £st enim inter 
episcopatus proyinciae Rhodopes in 
Notitia £ccles. p. ^ijKepeowupYOc. 
Sed adhuc certior forte conjectura 

■ 18' 



^78 C. PLINII NAT. HIST. 

CaBnicis '', Hypsaltis '\ Benis *% CorpiUis ", Bottiaeis ", Edo- 
a nis*^. Eodem sunt in tractu '"^ Selletae *% Priantae**, Do- 
loncae^^ Thyni'% Coeletae*^ majores Haemo, minores 
Bhodopae subditi. Inter quos Hebrus amnis : oppidum ' 
sub Bhodope Poneropolis ' antea , mox a conditore Phi- 



yidetur de Cabyletis ( hactenus 
Carhiletis legebatur) , nam Cabylen 
oppidum inter BessosDanubiumque 
cepisse Lucullus dicitur ab Eutrop. 
lib. VI, pag. 788. KaSuXa est Pha- 
yorlno. H^rd. 

18. Ctenicis. Quorum KaiviXT) 
9TpaTTiYia, Caenica ThracisB prsB- 
fectura , apud Ptolemaeum, lib. III, 
cap. II. Oppidum Bizya, de quo 
inferius. Stephanus ex Apollodoro, 
Kaivol, l6vo{ 0pa)ctov , Cceni Liylo, 
Hb. XXXyni,cap. 40. H&RD. 

1 9. Hjrpsaltis. Qui Stephano , 
T<|)ViXTTai, xaTotxta OpaKY)^, Thraciae 
prsfectura, yerbo Ttl/nXt?. Ha.rd. 

30. Benis. Horum Bsvvixti aTpa- 
nayia , Bennica Thraciae praefectura, 
Ptolem. loco citato.Oppidum Bsvva, 
siye Beva Stephano. Hrro. 

ai. CorpilUs. KopTiriX^.txi^ prsefe- 
ctura Thraciae , apud Ptolemseum , 
loco citato. Horum urbs Perinthus 
fuit , et Ganos , et Apros. Apud 
Appianum , llb. IV de Belll^ Ciyll. 
pag. 65o , TouTPtXot pro Ko'p7riXXoi 
corrupte legitur : apud Stephanum 
quoque mendose KOAnHAOI. H. 

22. Botticeis. BoTTtatot dlcuntur 
Herodoto, Polymn. llb. VII, n. 
i85 , pag. 445 9 et Thucyd. llb. I, 
pag. 38. Laudatur Arlstoteils opus 
de Politia BoTTtaiwv , a Plutarcho in 
Theseo, pag. 6. Hard. 

a3. Edonis. H<^(i>vot Stephano , 
l0vo(6paxT)c. Regio A^cdvixYv, oppi- 
dum Apa€vi9X0c Thucydid. lib. I, 



p. 66. Horum urbes apud Ptolem. 
lib. ni, cnp. i3, QEsyma,et Nea- 
polis, dequibus inferius. Hard. 

3 4* Eodem suntintractu, Hocest, 
Hebrum perinde accolunt. Hard. 

2 5 . Selletce. Praefectura SeXXDTixn 
Ptolem. lib. III , cap. 1 1 . Honim 
oppldum fult colonia Deultum , de 
qua inferius. Neque Dionis StoX^TSt, 
lib. LIV, pag. 545, nequc Stephani 
SuoXiTat , huc pertinent, scd supra 
Byzantium rejiciendi. HAitD. 

a 6. jPm/i/of.Solino quoque Prian- 
tae dlcli. Haec Bptavttxin regio appel- 
lata ab Herod. Poly^mn. lib. VII, 
pag. 4i 8 , ubi Xerxis iter a campo 
Dorlsco , de quo mox , describitor. 
Hard. 

27. Doloncat, Ao^Xoyxoi Stephano, 
Solino Dolonci^ cap. x, pag. 97. A 
Dolonco rege nomen factum ait 
Eustathius, in Dionys. yers. SaS. 
pag. 46.Hard. 

38. Thyni. De his dicemus , lib. 
VI, cap. 4i' Hard. 

39. Coeletce. Coeletae quoque Li- 
yio appellatl, Hb. XXXVIII, cap. 
40. Ildem CcelaletcB Tacito, Annal. 
lib. III, cap- 38 , sed coirupte. 
KotXYiTixri ffTpaTyjyia, seu prseTectnra, 
PtoIemaeO) lib. III, cap. 11. H. 

3o. Oppidum. Coeletaram scilicet. 
Hard. 

3i. Poneropolis , etc. Sic ante 
Pllnium Theopompus , ~ l4iilippic. 
lib. XIII , teste Suida, yerbo Ao6X»v 
leoki^f Sic appellata, qaod pesslmi 



LIBER IV. 279 

lippopolis, nunc a situ Trimontium ^' dicta. Haemi^^ ex- 
celsitassexmill. passuum subitur. Aversa^^^ejus et in Istrum 
devexa Moesi, Getae, Aorsi^^, Gaudae^ , GlariaBque : et sub 
iis Arraei SarmataB^^, quos Areatas^^ vocant, Scythaeque, 
et circa Ponti littoraMoriseni^^, Sithoniique "^** , Orphei"*^ 
vatis genitores obtinent. 

Ita finit ^' Ister a septemtrione : ab ortu Pontus^^ ac Pro- 3 
pontis : a meridie iEgaeum mare : cujus in ora a Stry- 



quique (irovTipobc Grsci dicunt) in 
eam transducti. A Philippo Mace- 
done nomen habet, ut auctor efit 
Stephanus : non a Philippo Imp. ut 
quibusdam Tisum est. Gommodi 
nammus in Museo Parisiensi , 4>I- 

AmnonoAErraN. Nunc Phiiip" 

popoU, A triplici monte cuiinsidet, 
eti^m Ptolemeeo , lib. III, cap. i x, 

TpiJAOVTlOV. Ha&d. 

3a. Trimontium,\et, apudOalec. 
Termontium. Ed. 

33. Homi. Aifxo; Ptolem. lib.V, 
c. II ; aliis ^1^.0;. Parem ei monti 
excelsitatem tribuit Solinus, cap. 
X9 cap. 27, et Martianus, Hb. VI, 
cap. de Thracia , pag. ai2. Yide 
quaB diximus, lib. YI, cap. 65-. 
Etiamnunc Hasmus , sive Emineh 
Dagh et Balkan, Hard. et £d. 

34* Aversa ejus. Terga dixit Mar- 
tianus, hoc est, partem montisbo« 
realem 9 et quie in Istrum irergit. 
De Mgbsis diximus lib. III, c. ag. 
De Getis et Aorsis dicemus libri 
hujus cap. a5. Hard. 

35, AorsL Dalec. Aoti. £d. 

36. Gaudai^ ClaritBque.MSS, om- 
nes, Dariceque, Hard. 

3'j.Arraii Sarmatce.Vhi nunc Bul- 
garia est^ nt creditnr. Ha&d. 
38. Areatas, Forte pro Areotas , 



Apetora;, Martios, bellicosos : yel 
potius Aroteres, ut sit illud Scy- 
tharum genus, quod Tomos olim 
Calatinque tenuisse paulo post di- 
cetur. Hard. 

39. Morisem, In Notitia £ccles. 
Hieroclis , ut appellant , inter ciyi- 
tates episcopales Thraci» Mopil^oc 
scribitur. Hard. 

40. Sithoniique. Regio SiBuvta 
Stephano. Sed longe hsec disjuncta 
a Sithonia Herodoti , de qua supe- 
riusdiximus. Haec in quayersamur, 
montuosa , et Ponto proxima , os- 
tiisque Danubii,in Bulgarisefinibus. 
De hac cecinit Virgilius , £clog.X, 
yers. 66 : «Nec, si frigoribus mediis 
Hebrumque bibamus , Sithoniasqne 
niyes hiemis subeamus aquos». »H. 

4i. Orphei^vatis. Quem Ciconum 
regem, Rhodopesquei montis inco- 
lam fuisse ferunt, circa Hebrum 
amnem. Plinium Solinus hoc etiam 
loco et Gapella describunt. Ha&d. 

4a . Ita finit. Hi Thraci» limites, 
inquit. Nunc enim, perstriotisantea 
cursim raptimque populis ac genti- 
bus 9 singula deinceps oppida desi- 
gnare aggreditur. Hard. 

43. Pontus ac Propontis. Pontus, 
la Mer Noire ; Propontis , /a mer de 
Marmara. Bhot. 

i8'' 



28o C. PLINII NAT. HIST. 

mone, Apollonia'^^, OEsyma^^, Neapolis, Datos"^^. Intus 
Philippi^^ colonia : absunt a Dyrrachio cccxxv mill. pass. 
Scotusa^^, Topiris^^, Nesti amnis ostium. Mons Pan- 
gaeus^°, Heraclea^', Olynthos '. Abdera Ubera civitas, 



4 4 • Apollonia. Inter amnes Neston 
et Strymona positam fiiisse in ora , 
Mela prodit,lib. II, cap. 3. Haec 
Apollonia lonum in Thracia iride- 
tur esse , quam Stephanus appeliaty 
. kjKOXmioM rm im 0paxY)^ Imm, 
Nunc PoUna, auctore d^Anyille. 
Haad. et £d. 

45. (Msyma, OtaujAy) Iv BpaxTi-TTO- 
Xi; , Scylaci, p. 3 6, et Harpocrationi, 
ex Antiphonte. Neav iroXiv haud 
proculPhilippissitam agnoscitDio, 
lib. XLYII, pag. 348. Utramque 
locat in Edonide, quam MacedonisB 
adscribit, Ptolemaeus, lib. IIX, c. 
1 3. Notitia Ecclesiastica antiqua, in 
provincia primae Macedoniae, pag. 
31, Nea 'Koki^, Memoratur in Actis, 
cap. XVI, II. Ha.rd. — . Neapolis 
quo loco est la Cavale stetisse opi- 
natur d^Anyille. Ed. 

46. Datos, In MSS. omnibus et 
edit. VATmens,Batos, Dalec. Pastos. 
Nos Datos cum Hermolao : sed cer- 
tioribus , quam ille habuerit, argu- 
mentis ducti. Nam, praeter Herodo- 
tum , qui , lib. IX , Aarov ait esse 
oppidum Edonidis regionis, prseter 
Suidam et Harpocrationem , qui 
AocT^v Thraciae adjudicant : Scylax 
in Periplo, pag. a6, hunc ipsum 
terrarum tractum , atque hsec ipsa 
oppida persecutus , eodem habet 
ordine : NtawoXi? , Aarov iro^Xi; iXkm* 
vlc, jcai iroTa[i.b? NeaTo; , A^^pa 
Tro^Xic , etc. Placuerat nihilominus 
quibusdam Pastos hoc loco substi* 
tnere : et quoniam apud Ptolemaeum, 



lib. m , c. II , inter ThracisB pre- 
fecturas, Aartxi^ , h. e. urbana nume- 
ratur, ut conjecturae suse suf&aga- 
torem haberent,addita litterulacor- 
ruperunt , et TraaTixvi commenti sunt, 
otiose an malitiose ? De Astice re- 
gione , hoc ipso capite Plinius. H. 

47. Philippi colonia, « Philippos, 
quae est primse partis Macedonis 
ciyitas , colonia , » dixit Lucas in 
Actis, cap. XVI, la. Hi sunt Phi- 
lippenses , Pauli epistola nobilitati. 
Hic campi Philippici, ubi Cassias 
et Brutus deyicti. Dio, lib. XLYH. 
Virg. Georg. 1,49 ^*!?* H.^-Haud 
longe a la Cavale rudera ejus. Ed. 

48. Scotusa,Yet, apud Dalecamp. 
civitas Scotusa, Ed. — Ab ea diver- 
sam esse necesse est, de qua egimus 
sup. cap. Hard. 

49» Topiris, ToTtiplc Ptolemaeo,!. 
III , c. II. AJiis ToTnopb^ : in num- 
mis quos citat Holstenius, p. 114» 
TOniPOT, et TOHEIPOT. In NoU- 
tia Eccles. Prov* Rhodopes, p. ai, 
Tb Tpupb? ( divulsa perperam vocc , 
pro ToTTupbc ) , vuv i^oOoiov. Habd. 

5o. PangCBUs, nayY^^ov opoc. H. 

5i. HeracUa.' Sintica appellata 
sup. cap. sub monte Pangseo. H. 

5 a . O^nthos. Dalecamp. Olintkas. 
Ed. — 3Xuv6oc Grsecis ad Sithoniam 
reglonem pertinens, de qua egimus 
sup. cap. Herod. Polymn. lib. Vn. 
n. ia3. Hard. 

53. Ahdera. Ta Ig^^npa , ad Ne- 
stum amnem , Herod. Polymn. lib. 
Vn , pag. 43 3* Democriti patria. 



LIBER IV. a8j 

stagnum Bistonum^'* et gens. Oppidum fuit Tirida^^, 
Diomedis equorum stabulis dirum. Nunc sunt Dicaeae^^, 
Ismaron^' : locus Parthenion^% Phalesina, Maronea^^ 
prius Ortagurea ** dicta. Mons, Serrium ', et Zone ' : tum 4 



Incols stupori mentis obnoxii , lo- 
cnm dedere paroemiae , Abderitica 
mens» Unde Martialis : « Abderitanse 
pectora plebis habes. » Libertatem 
Abderitis restitutam narrat Liyins, 
lib. XLIIIy cap. 6. Hard. 

54* Bistonum, BkttovU XtpLVY) Pto- 
lemsBOy lib. III, cap. 11. Accolae 
Bi9Tovec Stephano, et Herod. Po- 
lymn. Jib. VII, pag. 418, n. iio. 
Ha&d. 

55. Fuit T/r/Ja. Ita rescripsimus 
admonitu codicum Reg. i, 2, Colb. 
1, 3,Paris. et ChiiH.Tetustiorumque 
editionum ante Hermolaum, qui 
Tinda rescripsit ex Stephano : is 
enim, Ttv^Yi, inquit, @paxY); XoX- 
xi^iXT) wo'>.t;* Verum est hsec Chal- 
cidice Macedonise regio , quse quid- 
quid est terrarum , circa montem 
^thon, Singon, Achantonque com- 
plectitur , teste Ptolemseo, lib. III , 
cap. i3, quo in tractu Tinda a 
Stephano collocatur , hoc est , a 
Diomede , et equorum stabulis lon- 
gissime , ut nihil cum iis potuerit 
habere commune. £t Hermolaum 
tamen Salmasius sequitur : nec ve- 
retur Solinum Capellamque erroris 
arguere , qui et ipsi a Plinio Tirida 
accepere. Mela , lib. II, c. a,turrim 
ibi solum superesse prodidit. aRe- 
gio ulterior, inquit, Diomedem tn- 
lit, immanibus equis mandendos 
solitum objectare advenas, et iis- 
dem ab Hercule objectum. Turris 
quam Diomedis vocant , signum 
fabul» remanet, et urbs quam so- 



ror ejus suo nomine nominavit, 
A})dera. » Interiisse id oppidum hac 
loquendi forma innuit. Hard. 

56. DiccBce, Dalec. Dicece. Ed. — 
Aixaia, iroXt; dpaxY)?, Stephano. Ai- 
xato^TvoXtc dicitur ab Harpocratione 
prope Abdera. H^ad. 

57. Ismaron, i(i|Aapo€ Thraciae op- 
pidum in Ciconum regione, Scym- 
no teste et Stephano. Ihi et mons 
oppido cognomine , de quo Virgi- 
lius , Georg. lib. II : « Juvat Ismara 
Baccho Conserere. » Hard. 

58. Parthenion, Stephanus :nap- 
Oevtov , '7ro'Xt; 0paxY);. Hakd. 

59. Maronea, Map(ov&ta, Thraciae 
oppidum Harpocrationi. Mela , lib. 
II, cap. 3o: « Tum Nestos fluyius, 
et ripis ejns adjacens Maronea. » 
Hinc vinum Maroneum , de quo 
lib. XIV, c. 6. Hahd. — Etiamnunc 
Marogna, Ed. 

60. Ortagurea, Forte Orthagorea^ 
ab Opdayopa; Bacchi comite , quem 
Aristophanes appellat in £xxXy)9. p. 
75 1. Hard. 

6 1 . Serrium. Zeppgtov opo( Appia- 
no, Bell. Civil. Hb. IV, pag. 648. 
Seppetov axpY) Herod. Polymn. lib. 
VII, pag. 406, et Stephano. Hic 
Ciconasidem Herodotus, Serrheiim 
castellum Livius statuit , 1. XXXI , 
pag. 373. Hard. 

6a. Zone, ZcovYi, Ciconum oppi- 
dum , Stephano. Mela , lib. II , c. 
2 : « Serrium , et quo canentem 
Orphea secuta narrantur neroora ,' 
Zone. » Hard. 



aSa C. PLINII NAT. HIST. 

locus Doriscus decem mill. hominum capax. Ita Xerxes 
ibi dinumeravitexercitum. Os Hebri . Portus Stentoris . 
Oppidum i£nos liberum cum Polydori tumulo, Cico- 
num^^ quondam regio. A Dorisco incurvatur ora ad Ma- 
cron Tichos centum viginti duorum mill. pass. Circa 
quem locum fluvius Melas ^, a quo sinus appellatur. Op- 
pida ; Cypsella ^*", Bisanthe '", Macron Tichos dictum , qua 



63. Donseus, Aopiaxo; , Uerodoto, 
loco citato, et Harpocrationi. Mela , 
loco citato : « Trans Uebrum Dori- 
8COS9 ubi Xerzes copias suas, quia 
numero non poterat, spatio mensum 
ferunt. » Animadyertit Pellicerius 
in notisMSS. codices manu exaratos 
ita prae se ferre : Doriscus X M. ho^ 
minum , quod ipse supposita denarii 
nots lineola , decies centena raillia 
significare ait, quot Xerxes in suo 
exercitu habuisse traditur. At ne- 
que hanc lineolam superpositam 
MSS. exhibent : et si exhiberent 
temere ab amanueusibus adjectam 
putarem. Nam decem millia tan- 
tummodo hominum ea campi pla- 
nitie continebantur : sed singulas eo 
cogens advocansque myriadas, hoc 
est, hominum decem millia,totum 
ita recensuit exercitum. Ita Herod. 
Polymn. lib. VII, pag. 4o6, num. 
59. Ha.rd. — Vet. apud Dalecamp. 
centum viginti mill. hominum, Eo. 

64. Os Hebri. Juxta i£num ur» 
bem , de qua mox. Sic Herod. Mel- 
pom. lib. IV, pag. 3 34 > num. 90: 
£€^oc i% 6aXa99Kv ti^v irap* A?va> iroXi. 
Hard. 

65. Stentoris. ^T^vTopo;. Quare 
apud OTidinm , Trist. lib. I , eleg. 
9 , perperam reponunt : « Saltus ab 
hac tcrra brevis est Stentora pe* 
tenti : » pro Tempyra. £t 2T8VTopi<^a 



X(f4VDv prope .^um habet Herod. 
Polymn. lib. VII, n. 58. Hard. 

66. ^nos, Aivo; Straboni , lib. 
VII , pag. 3 19 , et Sylaci , pag. a6. 
Mela , lib. II , cap. a : « Eximia est 
iEnos, ab iEnea profugo condita. 
Circa Hebrum Cicones , etc. » Prius 
idcirco A?vetav dictam Conon ait 
apnd Photium,in Bibl. cod. 186, 
pag. 453. Negant alii ab iEnea id 
oppidum potuisse condi. iEnum et 
Maroneam liberas civitates appellat 
LiWus, lib. XXXIX, cap. a4- De 
Polydori tumulo , Solinus, cap. x, 
pag. 38. Etiamnunc Enos. Uard. 
et £d. 

67. Ciconum. Ktxovo^ Graeci yo- 
cant. Herod. lib. VII , aliique. H. 

68. Macron Tichos. Id est, lon- 
gum murum. Brot. 

69. Fluvius Melas^ etc.HsBC tot- 
idem yerbis Pomponius, lib. H, 
cap. 2. MeXa; xo^X^TroCf sic appellatus, 
teste Oppiano , Halieut. lib. IV, v. 
517, quia profundissimus. McXa^ 
nigrum sonat. Huic sinuinomen est 
hodie ab iBno oppido , golfe d^Enos, 
MeXkvoc i70Ta{Jt.ou xat xo^Xirou meminit 
Herod. Polymn. 1. VII, p. 4o5.H. 

70. Cypsela. Ku^pcXXa , Ptolem. 
lib. III, cap. II. Ta Ku<|;6Xa : Thu- 
cyd. lib. V, pag. 367. Stephanoet 
Appiano in Mithridat. pag. 107. 
Cypsela Livio , lib. XXXI, p. 872. 



LIBER IV. a83 

a Propontide ad Melanem '" sinum inter duo maria por- 
rectus . murus '' procurrentem excludit Chersonesum ' . 

Jamque Thracia' altero latere a Pontico littore incipiens, 5 
ubi Ister amnis immergitur , vel pulcherrimas ' in ea parte 
urbes habet , Istropolin Milesiorum \ Tomos "*, Calatinque , 
quae antea Acervetis^ vocabatur. Heracleam habuit, et 



Mela 9 lib. II , cap. a , pag. ng : 
« Tqiii- Bisanthe Samiorum , et in- 
gens aliquando Cypsela. Post locus 
quem Graii Maxpbv reixo^ appellant, 
et in radice magnss peninsuln se- 
dens Lysimachia. » Hard. 

71. Bisanthe, Bi9av6Y) Ptolemseo, 
lib. UI, cap. II, et Plutarcho in 
Alcibiade , pag. a 1 1. Hard. 

7 1 . Melanem sinum, Nunc le golfe 
deSaros, Brot. -^ Chififlet. Meleam 
Mnum, £d. 

78. Porrectus murus. Dalec. />or- 
recHs muris , spreta Cbifflet. cod. 
auctoritate. Ed. — Porrectus per 
totam Isthmi longitudinem murus 
a reh*qua Thracia separat ingentem 
peninsulam , quam Thraciae Cher- 
ronesum appellant, longissime pro- 
currentem in mare. Hard. 

74. Chersonesum, Dalec. CherrO' 
nesum, £d. 

I. Jamque, Rectius id, quam 
quod antea legebatur, namque. Nam 
qu» reddatur illo namque ratio , nul- 
la prorsus appareL Nunc vero de- 
clarat se perlustrato latere Thraciae 
meridionalis 9 usque ad Cherrone- 
snm, ea prsetermissa , ad alterum 
latus transilire, quod solis exortum 
spectat , et a littore Ponti Euxini , 
Danubiique ostiis incipit. Hard. 

a. yel puleherrimas in ea parte. In 
Thracia universa. Vossius in Me- 
lam f pag. 1^5,^ tres pulcherrimas 
invitis MSS. reponit. Hard. 



3. Istropoiin Milesiorum, A Mile- 
siis conditam. f^pcv iro).tv MiXiiaiot 
XTtCoufftv. AuctorPeripli Ponti Euxi- 
ni , pag. 1 1 . Hard. — -Hodie Karar 
Kerman appeliatur, auctoi-e d'Aji- 
VILLE. Ed. 

4. Tomos. Tomi, Ovidii exsilio 
celebrati. Unde Trist. lib. IIL, eleg. 
9 : « Inde Tomosdictus locushic, 
quia fertur in illo Membra soror 
fl*atris consecuisse sui. » Et Trist. 
lib. IV, eleg. 10, v. 97 : « Quum ' 
maris Euxini positos ad laeva To- 
mitas Quaerere me l«si principis 
ira jubet. » In Notitia Eccles. Pro- 
yincise Scythia adscribitur. Num- 
mus CaracallsB in Museonostro Pa- 
risiensi , MHTPOn. nOj?JTOX. TO- 
MEftC. Hard. — Tomi , nunc To- 
meswar; dicti quoque Baba. Brot. 

5. Calatinque, K.otXaTt$ in ipso 
Ponti liltore, ev tyj irapoXta tou 
novTou,Stephanus. Scylaci,pag. a6, 
et aliis , KocXXaTic 9 geminato X. £t 
in nummo Gordiani Pii, apud Pa- 

•tin. pag. 879, KAAAATIANHN. 
Heracleotarura colonia dicitur Me- 
mnoni, in Bibl. Photii, cod. 2^4* 
pag. 731. Hard. 

6. Acervetis, MSS. qute antea 
Cerkatis, Vossius in Melam , pag. 
I a 5 . Cerastis , a loco sacro qui Mi- 
leti fuit , KepacU appellatus , ut 
auctor Etymologici prodidit , quod 
ibi fixa arietnm comua ab Apolline 
fuissent. Hard. 



284 C. PLINII NAT. HIST. 

Bizonen' errae Iiiatu raptam : nunc habet Dionysopolin , 
Crunos antea dictam. Alluit Ziras amnis. Totum eum 
6 tractum Scythae Aroteres^ cognominati" tenuere. Eorum 
oppida : Aphrodisias ", Libistos, Zigere, Borcobe",Eume' 
nia, ParthenopoHs'^, Gerania *^,ubi Pygmaeonim gens fuisse 
proditur : Cattuzos ' Barbari vocant , creduntque a gruibus 
fugatos. In ora a DionysopoU est Odessus ^ Milesiorum. Flu- 



7. Bizonen, Bi^^cdvv) , cujus pars 
uiaximo terrsB motu hausta , teste 
Strabone , lib VII , pag. 819. Pagus 
superfuit, Bi^cSvy) iroXixvtcv apud 
aUctorem Peripli Ponti Euxini, 
pag. la. Mela, lih. II, cap. 2, 
P^g* 9 * « Fnit hic Bizone : motu 
terrsB intercidit : est portusCrunos; 
urbes , Dionysopolis » etc. » Hard. 

8. Cvunos antea, Chiffi. Crunon. 
Ed. — Ob fontes in agro circum- 
jacentescaturientes. Auctor Periph, 
loc. cit. AiovuffOffoXi; wpcaTOv ft)vo|Aa- 
I^ETO Kpoovol, ^ia Tflcc Twv lyyuc 
6<^ocT<i)v gxp6(iei$. Eadem et Stepha- 
nus habet. In Notitia Eccles. Pro- 
vinciae Scythiae tribuitur. Hard. — 
Hodiie vocatur Baltchik , ut vidt 

D'AlfVILLE. Ed. 

9. Aroteres. ApOTTJpe;, hoc est, 
aratores. Hard. 

10. Cognominati. Vet. ap. Dalec. 
dicti. Ed. 

11. Aphrodisias, Scythise quoque 
accensetur a Stephano in Ponti Ut- 
tore : A^po^^tatac Sxodta;, '^rapatXta, 
etc. Notitia Eccl. antiqua , in pro- 
vincia Thraciae Europse, pag. 21, 
A9po<^tata. Csetera oppida , vel no- 
mina potius Scythica caeteris ne- 
glecta scriptoribus , ipsaque etiam 
£up.£V6ia , quamquam Graeca appel- 
latione gaudet. Hard. 

la. Borcobe* Vet. ap. Dalec./2o* 
cobe. Ed. 



i3. Parthenopolis. Inter devicta 
a Lucullo oppida in hac parte ter- 
rarum ah Eutropio memoratnr, lib. 
VI,pag. 788 : « Inde multas, inr 
quit, • super Pontum positas civi- 
tates aggressus est. Illic Apolloniam 
evertit, Calatim, Parthenopolim , 
Tomos, Istrum , Bizyam omnem 
cepit. » Hard. 

i4« Gerania. repaveta. Solinus, 
cap. X, pag. 38 : «( Quondamurbem 
Geraniam, Cattuzam barbari vo- 
cant , unde a gruibus Pygmaos 
ferunt pulsos. Manifestam sane in 
septemtrionalem plagam hieme 
grues frequentissime convolare. » 
Factum nomen inde oppido : snnt 
enim at yepavot grues. Hard 

i5. Cattuzos. Ita MSS. omnes, 
et quod est haud paulo certius, 
Stephanus ipsc : KaTTou^a , inquit, 
^o'Xi; @paxY)$ 9 ^^ i xaTfpxouv ot IIu- 
y^Aoioi ot otXTiTopec KaTTOuCot * oOev ^c 
Tag yepavoug ^ptiav, etc. Sic enim 
MSS. Grseci legunt. PHqs in libris 
Plinii editis Catizos legebator. fi. 
— Dalec. Proditur,quos Catizos.B,D, 

16. Odessus Milesiorum. A Mile- 
siis conditum , d^ioaabv xTt2[ou9i Mt- 
Xiiatot, inquit auctor Peripli Ponti 
Euxini, pag. 13. Strabo quoque, 
lib. VII, pag. 319. Inter Gaktim 
et Apolloniam. Antonini Severi 
nummus , apud Patin. pa^. 3o4 » 
OAHCCEITaN. H. — Hodie Farm 



LIKER IV. 



a85 



nien Panysus^^.Oppidum Tetranaulochus ' . MonsHaemus 
vastojugoprocumbensinPontum, oppidum habuit inver- 
tice Aristaeum '^. Nunc in ora Mesembria '**, Anchialum , ubi 7 
Messa fuerat. Astice regio " habuit oppidum Anthium : 
nunc est Apollonia. Flumina : Panissa", Rira, Tearus^^ 
Orosines. Oppida : Thynias'^, Halmydessos^% Develton 



esse Yidetur, ut quidem conjicit 
D*AiryiixB. £d. 

ly.Panjsus, navuao^. Antea Pa' 
misusf perperam. Nos /'a/2jjii5 cum 
Ptolemno , lib. III , cap. i o , prope 
Odessum etiam hunc ipsum locante. 
MSS. Pannisis, H. — Nunc Daphne" 
Som f auctore d^Ahtille. Ed. 

1 8. Tetranaulochus. NauXoxo^idem 
a Strabone appellatur , loc. cit. 
Mesembrianorum oppidum , juxta 
montem Hsemumyibi incumbentem 
mari. TsTpavauXoxo; ei , a quaterge- 
mina statione nayium , nomen est. 
Locum hic Terta non habet, etsi 
habere oportere censuit Hermo- 
laus: quum sitid oppidumThraciaB 
mediterraneum Ptolemseo , lib. III , 
cap. II. Hard. 

19. Aristasum, Ab Aristseo Apol- 
linis fil. conditum , quum in mon- 
tem Hsmum ad Bacchum ihi degen- 
tem se contulit. Diodorus Siculus, 
Bibl. lib. IV, pag. 282. Hard. 

ao. Mesembria, M6ayipi.6pia Scy- 
laci , pag. 2 7 , csBterisque Geogra- 
phis. Olim Menembria, quasi Mense 
oppidum, ut ait Strabo , lib. YII , 
pag. 3 19. Ayxi*^oc deinde Ptole- 
mseo , lib. III , cap. 1 1 , et Melse , 
lib. n , cap.^ a. Hard. — Mesem- 
bria , nunc Misevria dicitur , An- 
chialum, Akkialiy ut quidem ait. 
D'Airyii<LB. £d. 

ai. Astice regio. Sic ap. Chiffl. 
Dalec. Astice regio. Fuit oppidum , 
nunc est Apollonia» £d. — Quse 



Ptolem^o loc. cit. A?txiQ ^paTYiyta , 
Astica seu Urbana Prsefectura , quse 
ah Apollonia ad Perinthum usque 
pertinuit. AwoXXcdvta quoque post 
Mesemhriam a Scylace nominatUr, 
pag. 27. Mela, loc. cit. « Mesem- 
bria , Anchialos , et intimo in sinu 
( Ponti Euxini ) atque uhi Pontus 
alterum sui flexum angulo finit 
magno , Apollonia. « Anthium vero 
^vdeta Stephano dicitur : Apollonia 
Milesiorum, Rhodiorumque colo- 
nia. Hard. — Insequentibus tem- 
poribus Apollonia Sozopolis vocata 
fuisse videtur, unde nunc ei nomen 
Sizeboli , auctore d^Ajtvillk. Ed. 

a 2 . Panissa, Rira. MSS. Reg. 1,2, 
Golh. I , a, etc. Panyssas , Rrzas. Pa- 
nysum, credo , adhuc intelligit , de 
quo proxime antea dictum est H. 

2 3. Tearus. Tsapo; Herodoto , 
Melpom. lih. IV, n. 90 , ubi de eo 
amne multa. Hard. 

24» Thynias. Dalec. Thynnias» 
Ed. — 0uviai; Grsecis , in Astice 
prsefectura 9 prope Apolloniam et 
Halmydesson. Scymnus Ghius, p. 
3o , Guvta;. Ttj? A^tJCTJs ©pajcyjs uwap- 
XOUff' eaxaTYj, MeS' -^v ttoXi; e^tv 
ffuvopo; TQ ATToXXovia. Et auctor Pe- 
ripli PontiEuxini , pag. 14 : 0uviac 
6uXi[i.svo5 axpa t^c A^tjcw; ©pajcio; 
Owapxouaa , aTrb ^e ©uvta<^o? ei? AX- 
[i.u^yiaaov , etc. Descrihit hujus orsc 
oppida Ovid. Trist. lib. I, Eleg. 
9 , V. 35. H. — Nuuc Tiniada. Ed. 

2 5. Halmrdessos. Dal. AlmedeS' 



8 



a86 C. PLINII NAT. HIST. 

cum stagno, quod nuncDeultum vocatur,yeteranorum' : 
Phinopolis'^, juxta quam Bosphorus' . Ab Istri ostio ad 
os Ponti pass. dlv mill. alii fecere. Agrippa adjecit lx'^. 
Inde ad murum ** supra dictum centum quinquaginta : ab 
eo Cherronesus cxxvi ' mill. 

Sed a Bosphoro, sinus Casthenes\ Portus Senum\* 



sos, Ed. — AXfAU^Yiaab; plerisqae 
Grxcornm : Herodoto , lib. IV 
Melpom. 90, et Stepliano, 2(X>.{i.u- 
^•naaoq, Hard. — Nonnulla servat 
veteris nominis vestigia, utpote 
quse hodie Midjeh vocatur, auctore 
i)'AirviLLE. Ed. 

26. f^eteranorum. Subintellige , 
colonia. Ptolemaeo, lib. III, cap. 
1 3 , in mediterraneis Thraciae civi- 
tatibus, A80u&Xto$ xoXcovtft. Antonini 
Severi nummus, apud Patin. pag. 
3oi , et MamaesB, pag. 343, COL. 
FL. PAC. DEVLT. Colonla Flavia 
Pacenssi Deulton , non Pacifera , ut 
Patinus interpretatur. Ad Panysum 
amnem. In Novella Leonis , AsSeX- 
To$. Hard. — = Hodie Zagora, Ed. 

27. Phinoyolis. ^isQTStikiiy Tzoki^ 
wpb; Tw n&'vTW Slephano, et Ptole- 
msBo , lib. III , cap. 1 1 , in ipso ore 
Ponti. HiWRD. 

a8. Bosphorus. Leg. Bosporus , 
nunc le canal de Constantinople. 
BaoT. 

29. Adjecit. LX. Ita MSS. at 
editi , XL. Hard. 

30. j4d murum. Maxpbv teTxo?. 
Hard. 

3i. CXXVL Hoc est, a muro 
longo procurrit in mare Cherro- 
nesus , per cxxvi millia passuum , 
quse Cherronesi longitudo est. In 
MSS. Reg. I , a > Colb. 1,2, Paris. 
CXXF. Hard. 

i. Casthenes. Ita constanter li- 



bri omnes, Casthenes. Nos olim 
cum eruditis viris Lasthenes suspi* 
cabamur satius fore , nt esset pro 
AecdffOEVT}; , vel AEcoaOcvto;. Sosthena 
rescribere contra fidem codlcam 
MSS. non audemus : tametsi me- 
minit portus Sosthenii prope By- 
zantium Nicephorus GP. inhistoris 
Hreviario , ad annum 717 : 6 ^t 

XOITTOC ^TTOCC ^O^Xo; T^ Q^aiKJLX.tA 'JTpOa- 

irXeuaag Boanopfi) , t& XitA^vi tu xa« 
Xou^evcp 2(i>(Tdsv6tfi> 'Trpoaopp.tCeTai , xat 
aOTou ^iexeifAa^ev. « Cseterse uaves 
ad Thracium Bosphorum advects 
ad Sosthenium portum applicant, 
et ibidem hiemant. » Exstat et in 
Anthologia Grseca, lib. IV^ cap. 
2 5 , Leontini Scholastici epigram- 
ma in imaginem saltatricis in So- 
sthenio : AeovTtou 2x°^^?^^ '^ 
etxova ^px^^pi^o; i?a[i.ev7}( Iv t&Sca- 
adevict). £tfit.t \l\h £xXa^iiQ BuCavTta^ 9 
Iv0a<^6 ^' ^c^nv Hxt xopocaatYjv eiapi 
^^^o{ ^Y&t» 67rwo'0t '}ropO|A^ yata 
[i.8pt2^6Tat • api.90Tepai yotp AvTuyec 
6pXV)0p.cu^ ipveaav iQ^AeT^pou;. « Hella- 
die dicor Byzantia : visor ibidem , 
Suevit ubi populus ducere vere 
choros : Terrarum facit seqnor ubi 
divortia : quippe Laudabat numeros 
orbisuterque meos.»HABD. — Sinut 
Castenes lego : sinus ille est inter le 
Fanar et Galata : Byzantium , nnnc 
Constantinople. Brot. 

2. Portus Senum. Tolet. Ceron. 
Pint. Serium. Ed. 



LIBER IV. a87 

Iter, qui Mulierum cognominatur. Promontorium 
^soceras , in quo oppidum Byzantium Rberae condi- 
is, antea Lygos^ dictum. Abest a Dyrrachio septin- 
:is undecim millibus passuum. Tantum patet longitudo 
irum inter Adriaticum mare et Propontidem. Amnes ' 
lynias , Pydaras, sive Atyras. Oppida Selymbria^, 9 
nthus^ latitudine cc passuum^ continenti annexa. 



Chrysoceras, Xpuaou xgpaTo; 
ontorium, hoc est, aureicornuj 
lo lib. IX y cap. ao. Plinium 
ns, cap. X, pag. i8; et Ca- 
y lib. VI , c. de Thracia , pag. 
, de more transcribunt : et 

Theodosii , quorum verba 
bimus in nota proxime se- 
:i. Hard. 

Antea Ljrgos, Sunt qui Longos 
egant, ex MSS. quibusdam. 
!ram. Vulgatam scripturam 
dit Ausonius, Epigram. i de 

urbibus , pag. 69 , ubi de 
^antinopoli, et Carthagine : 
pares tandem memores , quod 
ae diTum Augustas mutastis 

et nomina : tu quum Byzan- 
lygos , tu Punica Byrsa fuisti. » 
codicem Missorum Theodosii 
dabis : « Promontorium Chry- 
Bras ( lege Chrysoceras ) in quo 
lum Byzantium, libers con* 
lis , antea Logos dictum : 
be Lygos. ) Abest a Dyrra- 
DGGxi mill. passuum. Tantum 

longitudo terrarum inter 
iticum mare et Propontidem. » 
Terbis totidem jam proxime 
is. Hasd. 

Abest , etc. Ita Solinus , et 
anus , loc. cit. Hard. 
Bathynias, Vet. ap. Dalec. 
hyniaSyPidaras, etAtyras sive 



Thydas. » Ed. — BaOuv^a^ pariter et 
AOupa^ , inter Byzantium et Selym- 
briam , apud Ptolem. lib. III, cap. 
1 1 . AOupo^ quoque Stephano me- 
moratur. Certus autem situs omni- 
no ignoratur. Hasd. et £d. 

7. Selpnbria. SnXu^A^pta Stepha- 
no : a Selye sic appellata : Bpia 
enim , inquit , Thracibus oppidum 
sonat : ut Selymbria , vel 2i!x»6pta 
(sic enim PtolemsBus scribit, loc 
cit. ) ,sit quasi Selyos oppidiun. De 
vi vocis Bpta, eadem tradider* Stra- 
bo, lib. VII, pag. 819, et Nicolaiis 
Damascenus in Exoerpt. pag. 494. 
Hard. — Nunc Seiivriaf nt tit 
D^AiryiixE. Ed. 

8. Perinthus, Eadem Heraclea 
lliracisB Perinthus cognominata. 
Sozomenus, lib. IV,cap. 7 , Hypa- 
tianum Heracleai Perintfai Episco- 
pum Tocat. Procop. lib. IV , de 
«edif. Justin. yicinam Byzantio He- 
racleam Perinthum , ApoxXeiav He- 
piv6cv , olim Provinciai Enrop» 
metropolin ait fuisse : tunc yero 
locum postConstantinopolimproxi- 
mum obtinere. Hodie CrekU, Habd. 
et £d. 

9. CC p€usuum, MSS. omnes, 
CCpedum, Habd. — Bene MSS. 
et cditio princeps , CCpedum. Male 
recentiores editioiies , CCpassuum, 
Brot. 



288 C. PLINII NAT. HIST. 

Intus*'' Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cri- 
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica", colonia Flavio- 
polis'^, ubi antea Zela oppidum vocabatur"^. Et a Bizya 
quinquaginta miliia passuum Apros' colonia, quae a Phi- 
Uppis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora 
amnis Erginus ' : oppidum fuit Ganos '^ : deseritur et 
Lysimachia' jam in Cherroneso. 
i Alius' namque ibi Isthmos angustia simili' est, eo- 



I o. Intus Bizya, In Astice regione 
siye prsBfectura, arx regum Asta- 
rum. Stephanus : BiCuv)» iroXig 0pa- 
xvi^ , To tS>v A^cby ^aaiXeicv. Haec a 
Plinio Solinus exscripsit, cap. x, 
pag. a8. H. — Hodie P^yzia, Ed. 

11. -<^ Terei, A MSS. Reg. i , a , 
Golb. I , i, Yox crimine aihest : unde 
scribendum fortassis : a Terei in" 
cesto. £d. — Nota fabula , de qua 
consulendus Ovidius , lib. VI Me- 
tam. y. 647 ym^xiin*^ 'vero Hyginus , 
fab. 45 > Philomela, Neque nullo 
habenda in pretio , quae de hac re 
tota habet Aldroyandus , Ornithol. 
lib. XVII, cap. 6, pag. 684» ubi 
hunc locum ayersari hirundines 
putat , ob eam potius causam , quod 
Borese magis yiolentiae pateat,cujus 
yenti flatum perhorrescere id ayium 
genus constat. Hard. 

12. Re^io Casnica, Ubi Cseni 
incolsi appellati , yel Csenici , de 
quibus dictum est initio hujus 
capitis. Hard. 

i3. Ftaviopolis, Golonia quoque 
dicitur, loc. cit. Et in Thes. Gol- 
tzii, pag. 379. Nummus Titi Imp. 
GoL. FtAyiopoLis. Hard. 

14. Vocatar. In yet. ap. Dalec. 
yox ea deletur. £d. 

i5. Apros colonia, Ptolemaeo , 
inter urbes Thracise mediterraneas, 



A^TTpog xoXcdviflc. Et StephanOy Airpo; , 
et in Notitia Eccles. pag. ai. Hard. 

1 6. Erginus, MalebafDalec. Egi- 
nus. Eo. — Meminit hujus amnis 
Mela, lib. II, cap. a. Ha&d. 

1 7 . Fuit Ganos , etc. Vet. ap. Dal. 
« Oppidum Ganos. Fuisse fertur et 
Lysimachia in Gherroneso. » £d. 
— Hoc est , defecit jam Ganos : 
deficit yero et Lysimachia, quae in 
Gherroneso est : hujus enim, ut 
nondum dirutse ac deletsa meminit 
Plinio recentior Ptolemaeus, lib. 
III , cap. 1 1 , AuatpLaxift. Favo; yero 
(sicenimhabentMSS. non Gonos:) 
Scylaci memoratnr inter Thraciae 
oppida,pag. ^7. ravo; juxtaBisan- 
then apud Xenoph. lib. VII, de 
Exped. Gyri, pag. 41 1* Hard. 

1 8 . Lysimachia* Nunc Hexamila ; 
quod Isthmus ibi patetsex miilibus 
passuum. Brot. 

I. Alius namque. Hinc Cherro- 
nesi descriptionem auspicatur : al- 
terum ait esse in Cherronesi angn- 
stiis Isthmon Corinthiaco similem 
et nomine, Isthmos enim appella- 
tur : et latitudine pari , interyallo . 
nempe quinque millium passuum , 
ut dictum est cap. 5. Transcribit 
haec Solinus iisdem fere yerbis, 
cap. x,pag. aS. Hard. 

a. Simili. ChifQ. f0n//if. £d. 



LIBER IV- 289 

dem nomine, et pari latitudine : iliustrant duae urbes 
utrimque littora , quas haud dissimili modo tenuere : 
Tactye^ a Propontide, Cardia a Melane sinu : haec^ ex 
facie loci nomine accepto : utraeque^ comprehensae 
postea Lysimachia quinque mill. pass. a Longis muris. 
Ch^ronesosaPropontide habuit Tiristasin, Crithoten^: 
Cissam" flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co- 
lonia Apro xxn^ mill. passuum, Resiston ex adverso co- 



3. Haud dissimiU modo, Ut Co* 
rinthiacarum aDgustiarum termini 
8unt Lechea hinc , illinc CenchresD : 
sic Propontidi Pactye , Melani sinui 
Cardia insidet , Isthinique latera 
duo obsident. Haad. 

4. Pactye, Dalec. Pactiee. Ed. 
— IlaxT^Y) PausanisD , Attic. lib. I, 
pag. 19 y csBterisque Geographis. 
Ka^a quoqne eidem , pag. 17. De 
utraqne Strabo , lib. YII , pag. 3 3 x . 
Hard. 

5. Hac, Vetus apud Dalecam' 
piom /ue. £d. 

6. Exfacie loci, Quod in cordis 
fademsitasit, inquit Solinus, loc^ 
cit. dicta Cardia est. Alias hujus 
appellationis causas Stephanus af- 
fert y Terbo Kap^ta. Ha.bd. — Hujus 
urbis nummum yide apud Cl. Pel* 
iXKts^Medailles des peupUs etvilles , 
tom. I, pag. X97. Brot. 

7. Utrasque, Quum eversa dele» 
taque Cardia,proeaLysimachiam, 
de qua jam dictum est, condidit 
Lysimachus , ut Pausanias refert , 
Attic. lib. I , pag. 17. Pactyen si- 
militer exhaustam yicinitate Lysi- 
machisB , Plinius quoque nunc au- 
ctor est.= Au(Tt{x.ax^a fuit in Cherro- 
neso, a Longo Muro , quinqne 
millibus passuum , quanta ipsius 
Isthmi longitndo est , dissita. H. 



8. Tiristasin, Dalec. Tjrristasin, 
Ed. — - Tsipt^aaic Scylaci , pag. 37. 

9. Crithoten, Kpi6«iTiJi Scymno 
Chio, pag. 39; urbs Cherronesi 
Hellanico, apud Harpocrat. pag. 
178 ; Scylaci loc. cit. KpDOorii. 
Hard. 

10. Cissam» Vet. ap. Dalec. Cis" 
siam, £d. — Crissam, yei Cressam 
potius, juxta aliud oppidum , cui 
.£goa flumiiiis nomen fuit, posi- 
tam : quo de oppido egimus pluri- 
bus,lib. II, cap. 59. Scylax., in 
Periplo, pag. 217 , haec oppida sic 
enumerat : ii-oh^ ^l Ai^j^oc iroTafAo; , 
Kpiiaaa , KptOcSryi , HaxTiyti, Qnm 
omnia Plinius interiisse significat. 
Nummus est perrarus ex xre me- 
diocri , in Cimelio P. Chamillart ; 
cujus nummi pars antica Cereris 
caput exhibet , canistro frugibus 
pleno onustum : in altera superficie 
scriptum est, litteris setatem Alexan- 
dri M. referentibus, AironO. hoc 
est, AiYO'770Ta(ji.iT(idv : cum effigie 
capras, qu» grsBce est at|,.atyoc , 
unde urbi nomen. Hard. 

11. jEgos, Vetus apud Dalec. 
jEgo, Ed. 

I a . Nunc habet, Proponebat Da- 
lec. nunc abest, Ed. 

i3. XXn mUl, Ita MSS forte 
pro XXV, Nam ab Apro Resiston 

19 



ago C. PL|NI1 NAT. HIST. 

" loni« Parianae'l Et Hellespontus^^, septem (utdiximus '^) 
stadiis £uropani ab Asia dividens, quatuor '^ inter se con- 
trarias urb^s habet : in Europa Callipolin' et Seston, et^ 
iu Asiii Lampsacum et Abydon. Dein promontorium Cher- 
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : cujus in fronte obliqut 
Cynossema''', ita appellatur Hecubae tumulus^ staiao 

12 Achasorum.Turris et delubrum" Protesilai. £t in extrema 
Cherronesi fronte, quae vocatur ^Bolium", oppidum Elaeus' . 



distare xxvi inill. pass. Ituctor est 
Antoninns, quem unnm ex omni- 
bu8 scnptoribus inyenio hujus op- 
pidi fecisse mentioneTO , in itinere 
ab ApolloniaperMacedoniam usque 
Constantinopolim. NamquodRhaB* 
deston Ptolemsei existimat Pintia- 
nus locum hic habere oportere, 
errat sane graTiter, quum Rh»« 
destos extra Cherronesum sit , ac 
pro ipsa Bisanthe habeatnr : Re- 
sistos in meditullio regionis sit po- 
gila. Hahd. — Daiee. cod. XXXII 
mUL £d. 

l4* Pariana!* De quaiib. V, ca<» 
pite 4o* Hard. 

i^, JfSt Hellespontas, Solin. cap. 
X, pag. 38. fiodie, le detroit de 
GaUipolL Hard. 

16. Ut disinms. Libro II, cap. 
93. Stadia septem snnt passus 
nccCLSXy, Consentit Strabo, lib. 
n. Hahd. 

ly, Quatuor intet ^e. Dalec. ^ifo- 
taor ilUc inter se, Sed in vet. et 
Chiffl. deletur tox UUc Ed. 

18. Callipotin. Hodieque Galifi' 
poiif freto nomen dedtt. Im^h^ Stra- 
boni , prsecipua urbium dicitur, qn» 
snnt ia^Cherroneso : Abydo oppo- 
sita, quae in AsisB littore est : Hb. 
XITL , pag. 59 1 . Hjird. — Sestos , 
Zefiwme; Abydbs, Hmgara ; Lam- 



psacus , Lemeahi ; promcmtoriiuD 
Mastuziay eapo Greco; SigeBm,le 
cap Jeni^Hisari. Baor. 

19. Mastusia. MacMNna sbtfa* 
Ptolem. lib. in,'cap. ii. Hic'nr- 
sum Solinus, cap. x, "pB^, 18', d 
Capella , lib. VI , cap. de Thrada , 
pag. 3 19, Plininm de more trfins- 
scribunt. H^hd. 

30. Cjmossema. KuvbctrnfML. Mda, 
lib. II y cap. 3 : « Eat Cynossetta , 
tumulus Hecubae , sive ex fignn 
canis , in qnam conrersa traditnr , 
sive ex fortuna in quam decideimt, 
hnmili nomioe acc^pto. » PoUox , 
lib. V, cap. 5, Don Hecnb», aed 
insignis cujuspiam canis sepulcrino 
eo nomine indigitari ait. Vide Ov^ 
Metam. lib. XIU, ▼. -5 69. Habb. 
— Locum hunc d'Antti.i:jk ia im 
Minoris Asi» tabola josto iiostralio- 
rem fecit ; ponendnm est .ubi iUe 
Idacum posuit, nt egregifi demon- 
atrat Poffo , in suis in TlnuiydideiB 
commentariis , pag. 334. iE^. 

^ I . Protesilai. Mela 9 Joe. oit 
« Sunt Protesilai ossa cdBsecrtta 
delubro. » Hahd.. 

3 3. jEoliwn. Stephanlis, ex Theo- 
pompo , AtoXiov ^ r^; %i^At:iii ^>^P"' 
vinoQu 'Koki^ , « Thracice CbcrrD- 
nesi oppidum. » ^Sjlmx^ 

a3. Eimus. Ataduciipnd^PtoIem. 



LIBER IV. 



!>9I 



PeinjpetQBti Melanemsinum, portusCcBlos'^, et Panhor- 
mus'' , et supradicta Cardia. Tertius Europae sinus ad 
hunc mocjum clauditur. Montes extra praedictos^^ Thra: 
ciap £donu3^^, Gigemoros, Meritus, Melamphyllos'^. Flu- 
inina in Hebrum cadentia, Bargus, Suemus^^.Macedoniae, 
Thraciae, H^lesponti longitudo est ^" supra dicta^'. Quidam 
s^ptingeptorum \iginti mill. faciunt. Latitudo gglxxxiy^' 
milUum est. 

iEgaeo mari nomen dedit scopulus inter' Tenum et i3 



lib. in , cap. 1 3 , et Harpocr. pag. 
98$ Straboniy lib. VII , pag. 33 1, 
JP^oS^ f et Scylaci , pfig. 97. Elaepata 
in Qherroneso agnoscit etiam Li- 
yios , lib. XXXI , cap. 16. H. — 
Oppidum Elseus , nunc le. chdteau 
Heuf d*EuFop€ aujp Dardanelles. £0. 

a4r C^eios, KoTXo; Xt^vin Mela 9 
lib. niy cap. 3 : a Est et portus 
CfiiliM, Atheniensibus et LacedsB* 
moniis nayali acie decernentibus , 
LscoiiioiB classis siguatus excidio. » 
Hard. 

»5. Pankormus. Portum fasec yox 
fonat omnibus nayibus excipieadis 
•ptum : aravopfjbo^. Haro. 

»6. Extra pradictos. Hoc est, 
prster Htemum , Rhodopen , Pan- 
gaiun. H^&o. 

37. Edonus. Pars Hsemi , Edonis 
Thraci» populis yicjba. Hard. 

ft8. Meiamphjrllos. Sic ap. Chiffi. 
Dalec. MelamphjrUon, Ed. 

09. Suemus. Colb. i , Syrmus. 
Colb. a , Sermus. Hard. 

3o. Est. Vox ea in Dalec. dele- 
tur. £d. 

3i. Supra dicta. Hoc ipso capi- 
tCy ubi Byzantium dixit abesse a 
Oyrrachio septingentis undecim 
•aiiljjbus passuum. Missi Theodoaii : 
« Macedonia , Thracia , HiellesppA- 



tus, et pars sinistrior Ponti. Hsec 
finiuntur ab oriente , mari Pontico: 
ab occidente, desertis DiirdauisD 
{Candavice^ credo, yoluere dicere, 
de quibus actum est lib. III , cap. 
96) : a septemtrione , flumine Istro. 
Patijent iu longitudinem , m. pass. 
Dccxxy in latitudinem ccclx^xi, 
juxta Plinium Secundum in eo- 
dem. m Hard. 

3a* CCLXXXIV. Ita MSS. 
omnes : editi , cgclxxxiii. Missi 
Theod. ccGLxxxi. Hard. 

I . Inter Tenim et Chium. Ita resti- 
tuimus admonitu codicum , quo/' 
proxime laudavimus » atqne etiam 
ex re ipsa : ^t eoim Tenos insula 
Delo et Andro proxima : atque 
idcirco , ut statim sqbjungit Plinius» 
ceruupt eum scppulum 4£ga , a 
dextra partie Andrum navigantes ab 
Achaia : unde longissime Teuedos 
abest i quam npbis ]ibri yulgati hoc 
loco prp Tepo obtrudunt. Nec 
Solinum, Martianumque moror, 
quiquum hunclocuip exsciiberent, 
ille cap. XI, pag. 29, iste lib. YI, 
pag. 31 a> Tenedum legis«e vi- 
dentur : nam in yitiosos codices 
utrumque incidi^f e , yjei |];pruip 
icertie alterum , qui aUeri prsiiyilt , 
res ipsa claroat, CQnseujusqiif MS3. 



pESCuSi Lamiaki ; proinontorinin 
Mastuiia , eapo Gneo; S\geuui,Ic 
cap Jeai-HiiaFi. Bbot. 

|[|. Maslniia, Macwois dbcfa . 
Ptofem, lib. in,cap. i 



290 C. PLmU NAT. HIST, 

I loniie Parlanae'*. EtHellespontus' ,s«ptem(utdiximus' ) 
stadiis £uropc)m ab Asia dividens, quatuor '' ititer se con- 
trarias urhes habet : in Europa Callipolin' et Seston, et 
in Asia LnmpsQciim et Abydon. Dein proinontorium Cher- 
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : eujus in fronte obUqua 
Cynossema", ita appellatur Hecubae tumulus, statio 

1 Achsornm.Turris et delubrum" ProtBsilai. Et in extrema 
ChePronesifronte,qusevocatur^ohum",oppidumElaeu8''. 



diitare xxvt mill. paas. auclor cbi 
AntoninnB, quem ukuik ei omiu- 
hua icriptoribua inTeoio hujui op- 
pidi feciiuie mentioneni , in itinere 
ah ApolIoniDpf rMacedoniam usque 
CoDitaminopulln). Nam quod Rh<e- 
deiton Ptolem^i eKistimat Pintin- 
nnft locnm bic bjiLere oporlere, 
errat slne gra-riler, qtmm Rhs- 
deatos eiitra Cberronesum slt , sc 
pro ipM Biwnlbe babealtir : Be- 
lilto* in merliluliio regionia sit po- 
«ita. HiM. — Dalec. cod. XXXII 
mUl. Eu. 

14. Pariana. De qna lib. V, ca- 

|Hte40.HABD. 

15. E< HellfSponuu. Solio. cap. 
X, plg. aS. Hodie, U detroit de 
CJl^a. Hard. 

16. Ui diximui. Libro U, cap. 
9«. Sladi* »pii 
MKtCLIXV. ConBcntil Strabo , lib. 

R. HiBn. 

ty. Qvetuor intrt se. Dalec. qua- 






r iVAc 
Chiffl. deteinr vox illie. Ed. 

18. Caltipolia. Hodieqne GaUi- 
poU, freto nomen dedit. X»?i< Stra- 
boni,prsci[iua urbium dtcitur, 
Hint tn'Cfaerroneso : Ab7d< 
«ita, qnx in Asin Hitore ««. 
XIH, pag. Sgi.HnM». " 
Xemm^; Abydtw, 



, „^. .;, pag. *8 , «t 

Capella , lib. VI , cap. de Thracia , 
pag. 3 11, Plininm de more tian^ 

ao. Cfnossnma. Kuybcffflfia. Mela, 
lib. U.cap. 1 : . Esi Cynossema , 
tiimulus Hecubie, sive ex figur» 
cauis, in quam conversB tradilnr, 
sive ei rorluna in quam decidcrat, 
humili nomitie acrepto. ■ PoUax . 
lib. V, cap. 5, non Hecaba, aed 
insiguis cujuspiam canis sepulcmni 
eonomine indigitori ait.VideOrid 
Metam. lib. Xm, y. 56g. ft» 
— Lociim honc D^AKvnxXifl 
AsiBtabnUi 
^tl ; ponendQi 

Popfo , in 




29a C. PLINII NAT. HIST. 

Chium veiius quam insula, SaH nomine' a specie caprae, 
quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari exsi- 
liens. Cernunt eum a dextra parte Andrum navigantes ab 
Achaia, dirum ac pestiferum. -^gaei pars Myrtoo datur^; 
appellatur ab insula parva, quae cernitur Macedoniam a 

i4 Geraesto petentibus, haud procul Euboeae Carysto . Ro- 
mani omnia haec maria duobus nominibus appellant : Ma- 
cedonicum, quacumque^ Macedoniam aut Thraciam attin- 
git : Graeciense, qua Graeciam alluit. Nam Graeci et 
lonium dividunt in Siculum , ac Creticum , ab insulis. 
Item Icarium , quod est inter Samum , et Myconum . 
Caetera nomina sinus dedere, quos diximus^. Et maria 
quidem gentesque in tertio Europae sinu ad hunc modum 
se habent. 

I XIX. (xii.) Insulae autem ex adverso ThesprotiaB% a 
Buthroto duodecim millia passuum : eadem ab Acroce- 
rauniis quinquaginta mill. cum urbe ejusdem nominis 



exemplarium, m quibus et Tenum 
et Andrum legitur : non ut isti exhi- 
bent Tenedum et Antandrum : a qui- 
bus errorem in Plinii contextum 
transfundere Salmasius conatar, in 
Soiin. pag. i68. Ha.rd. 

3. yEx nomine, Ai^, quae tox 
capram sonat. Plinio adstipulatur 
ApoUonii Scholiastes, ab lib. I : 
Argon. V. 83i. Tb AiyaTov ireXayoc 
sxXVidYi a-jrbvniffou Atyc^v )cacXou{A8VY);. 
Aliter Festus : « JBgsum mare ap- 
pellatur, quod crebrse in eo sint 
insulae, ut procul aspicientibus spe- 
cies caprarum yideantur : sive , 
quod in eo iEgsea Amazonum regina 
perierit : sive quod in eo ^Egeus 
pater Thesei se praecipitayerit. » Sui- 
das ab i£geo Thesei patre appella- 
«tionis causam petit. Vide Eustath. 
in Iliad. B, v. 41* Habd. 



3. E medio, Sic ap. Chiffl. Dalec. 
in medio. £d. 

• 4» Mjrtoo datur, Vet. Myrtoum 
appellatur, Item supra » cap. 5. 
Dalbc. — Hoc est , ^gaei pars 
qusBdam est Myrtoum mare. Habd. 

5. Geroisto, Dalec. Geresto, £d. 
— EubcBs sunt hsDC oppida, de 
quibus cap. a i . Habd. 

6. Carysto, DaHec. Ckaristo. JSo, 

7. Quacumque. Sic ap. Ghiffl. 
Dalec. Quodcumque. £d,. 

8. Myconum, Vet. ap. Daiec. 
Myconem, Ed. 

9. Quos diximus. Ut Corinthia- 
cus , Saronicus , Laconicua y cste- 
rique. Habd. 

XIX. I . Thesprotias , a Buthroto, 
EditioprincepsT^/yrof/Wy Corcfra 
aButhroto. Bbot. — Dalec. Tkespr^» 
ticB Corcyra , a Buthroto» EiD. 



LIBER IV. 293 

ryra*, liberae civitatis , et oppido Cassiope , teuiplo- 
Cassii Jovis , passuum nonaginta septem miliia in 
itudinem patens : Homero dicta Scheria et Phaeacia, 
imacho etiam Drepane. Circa eam aliquot , sed ad Ita- 
vergens Thoronos : ad Leucadiam Paxoe duae ', quin- 
M. discretae a Corcyra. Nec procul ab iis ante Cor- a 
mEricusa^ Marathe, Elaphusa, Malthace, Trachie, 



Corcyra, Corfou , ab arce qus 
)M apud Nicetam, lib. III, 
'iic xopu^^g, e»t enim in loco 
lam edito. Hard. 
UbtrcR cmtatis. Ita libri omnes: 
8t y cujus ciyesliber» conditio- 
mt. Refert Strabo, lib. VII, 
)a9, venisse inparoemiam sane 
diculam^ Corcyrsorum liberta- 
: Owb PcdpLaicdv i).eu06p(i>0etaa 9 
t, oux iTT^veOir) * dcXX* iTiX Xct^opta 
f&iav eXa^ev * ]b.eu6^paKo'p]cupa, 
Sirou Oe^Xei^. Hard. 
Cassiope. Gellio , lib* IX, cap. 
lag* io5i , Cassopeia. Hodie 
0'CastrOf juxta Casopo. A 
Cassio nomen ille portus ac- 
,Kaa(Tiou 67»), seu Cassii Jovis 
len. Meminit ejus fani Sueton. 
erone, cap. xxii. In nummis 
refert Andrcas Marmora, lib. 
»t. Corcyr. ex una parte KOP- 
OON, ex aversa, ZKTC KA- 
!. Nummi sunt ii ficti , yel 
erini. Hard. et £d. 
Homero. Odyss. E, v. 34 : Sx*- 
pi^coXov t)CoiTO (t>atiii)Cb>v i^ yatav. 
Didymus Scholiastes : 'Lyi^ia. 
iTO 'h v^ao? Twv Oataxcdv , t6 ^i 

TaUTa exXiiiOYi Kepxuoa. to ^e 
oVttTov IxaXeiTO Apewavifj. Sche- 
, et Drepanen , Stephanusquo- 
ippellat. Cur Drepane sit vo- 

yarias causas affert Scholiastes 



ApoUon. ad lib. IV Argon. v. 988 , 
ex Aristotele et Timeo petitas. 
Hard. 

6. Thoronos, In MSS. 1 9 a » etc. 
Athoronos, AXihiy Othoronos. OOpttvoc 
Stephano insula est, Sicili» Meli- 
tseve ad Austrum objacens. An fue- 
rithsec illi cognominis, consideran- 
dum. Hard. — Nunc Fano , sive 
Merlere. Ed. 

7. Paxoe diue, Dalec. Paxa. £0. 

— na^ci Pioni, lib. L, pag. 54^. 
Ha^ot Polybio, lib. H, pag. i36. 
Hodie Paxo , et Antipaxo, Leucadia 
autem est Leucada , ut jam diximus 
cap. a. Hard. 

8. Ericusa , etc. Dalec. Ericusa, 
Marate^ £d. — ^pijcouaa vrao; nota 
etiam Ptolemaeo, lib. III , cap. 14» 
Maf^otOr. , ^Xafouaa, MoXOaxn, Tpa- 
Xsia, HtTucdvta, yel nuOtcdvta, Tapa- 
Xitt, caeteris scriptoribus incognit». 
DTUxitt Stephano memoratur,prope 
Corcyram , irapa rri KepxOpa. Pro 
MapaOv) rectius forte MapotOouaa a 
feniculis, ut ab erice Ericusa, £t 
pro Tarachie forsan Taptxtat vel 
Tapix&t9tt , a cetariis , et ab iis qui 
iilic condirentur , piscibus. Hard. 

— £x insulis istis mult» fortasse 
tantum scopoli fuerunt nunc no- 
raine nullo cogniti ; quatuor tamen 
citari possunt , nempe Sametraki , 
omnium maxima , Diapio , Boaia et 

3 

19 



294 C. PLINII NAT. HIST. 

Pylhionia^, Ptychia, Tarachie". Et a Phalacro" CorcyraB 
promontorio scopulus , in quem mutatam Ulyssis navem a 
simili specie fabula est. Ante Leucimnam ", Sybota. Inter 
Leucadiam autem et Achaiam permultae, quarum Tele- 
boides' , eaedemque Taphiae, ab incoHs ante Leucadiam 
appellantur,Taphias''*, Oxi», Prinoessa ' et ante iEtoliato 



d*Ulfss€, Non autem ,utait Noster, 
non procul ab i» (nempe Paxis), sed 
tota Gorc^rrse longitudine ab iis 
discretae. £d. 

9. Pythionia, Dalec. Pitionia, Cd. 

xo. Tarachie, ChifH. Tarachia, 
Ed. 

II. Phalacro, Dalec. Phalario, 
£d. — Ptolemseus, lib. III, cap. 
X 4 9 et ex Artemidoro Stephanus , 
<t>oeXaxpcv , axpeonnptov Ksxp6pa;. H. 
— Uodie capo Drasti, Ed. 

la. Ante LeAcimnam, Abest id 
membrum a codicibus MSS. In 
libris Tulgaris, iuite Leucadiam le- 
gitur, insigni errore. Nam ex Stra- 
bone, lib. VII, pag. 837, juxta 
Buthrotum sunt Sybota^insulseper- 
exiguee, paululum ab Epiro di- 
stantes, pone orientale Corcyree pro- 
xuontorium , quod Leucimna Toca- 
tur : tiai ^i vYioi(^tc ra ZuSora , vnq 
fiiv Hirttpou pLixpbv airt;^ouoat * xara 
^t th ^cbov dfxpov Tvi; KtpxOpac rbv 
AtuxifAVTiv xttfAtvtti. Meminit hujus 
promontorii Thucydides , lib. III , 
pag. 31 5. Ha.rd. — Promontorio 
nunc Levkimo nomen, insulis5. Nic- 
coh. Ed. 

i3. Teieboides , ea:demque, Qnare 
totus ille numerus insularum , qui 
sequitur, Echinadibus etiam com- 
prehensis, Teleboum ditio appel- 
lata , contribntaqne AcarnanisB 
est, qniB in continente ex adverso 
objacet. Stephanus : TnXt^otc , ftotpa 



T^c Axapvavtac, ^ irpoTtpov Taftuv 
ixoiXtiTO. Sdholiast. Apoll. ad lib. I 
Argon. V. ^5o:TviXe6o'ai, 0! TBtftoi. 
Tzetzes in Lycophr. v. 184. tViXt- 
€oat xal Tetfict ot Iv TOtc Extvfl^ 
viiaoic. TelebosB appellati , illqait 
Eustath. in lib. I Odyss. quodboTes 
furto sublatos procnl abigefent : 
^ioTi Xyii^ojAtvci T^e Ta^ ^oac iTtirjfOv. 
Hard. — « Esedem qusB Taphia ab 
incolis appellantur. Ante Leaca- 
diam Taphias ( Taphiosis M. ) Si- 
fama, Oxiae. » Piirr. -^ Didec. 
« Eaedein quae Taphise : ab incolis, 
etc. » Ed. 

14. Taphias , etc. Dalec. Zaphio- 
tis , Amoxia, £d. — E Teleboidi- 
bus, Taphiisve insulis, hsB tres ante 
Leucadiam jacent : caeteraB ante 
^toliam, etsi Teleboid9>as paritcr 
accensendae , commnniore vocabnlo 
Echinades appellsjntar. Ta^i^tc a 
Cephalenia distat onmino stadiis 
XXX , auctore Stephinio. TflE^o^ est 
Scholiastae Apoll. loc. cit. aliisque. 
Ta^iouc Straboni, lib. X9 pag. 4$6' 
Sequuntur 6^tTat > tt npivottfffa.' 
6^tt&v , hoc est, acatamm, memi- 
nit Stephanus, verbo, ApW{&tTa. 
Eaedem 0oai appellataBab Homero, 
Strabone teste, lib. X, pag. 4^8* 
Bard. — Esedem videntor esse insa- 
Ise istae quae nnnc Maghbi\Kaiamota 
et Kastus in recentioiibas et pro- 
batissimis mappis appelhtta repe- 
riantur. £d. 



a<j5 



LIBER IV. 

Echinades' , £gialia' , Cotonls, Thyatira, Geoaris, Dio- 
nysia, Cymus, Chalcis, Pynara, Mystus''. 

Ante' easin alto Cephalenia'^^ Zacynthtis, utraque'° 3 
libera : Ithaca", Duhchium*', Same, Crocylea^^A Paxo 



i5. Eehinadof. DesertSB insulsB , 
fpiarumqae pler«que annex8B jam 
continenti , aggerente limum Ache- 
loo amne , ut ait Strabo^ lib. XVELI , 
pag. 4^Sf etThucyd. lib. II, 170. 
ix^^^^*C £jpv){AOt vTi9oi,Scylaciy pag. 
i3. Habd. 

16. ^gialiay Cotonis, Tkyatiray 
Geoaris , Dior^sia , Qrmus , ChalciSf 
Pimara , Mystus, In R. i , a , Colb. 
I y « , etc. Mystrm : in aliis Nystm, 
Videntur mihi sane Echinades e» 
ab aliis ^gsei maris insulis nomina 
esae mutuatsB, sed ea a librariis 
deformata sic restitui oportere : 
« .£gialia , Cothon , los , Thia , 
Thera , Gyaros , Dionysia , Cy thnos, 
Chalcis 9 Pinaria) Nisyrus » : qu8B a 
Pomponio Mela recensentur lib. II , 
cap. 7, pag. 44 9 ^ ^^^ ^^ ii^ 
suo loco dicturi sumus. Pinaria 
eadem qusB IltTuoGcTa. Hard. — *- 
Quum ita deibrmata sint istarum 
omnium insularum nomina, suum 
cniqae assignare , xnter ea qusB nune 
fortita sunt , non tentabimus. Ple- 
rasque, ut super. nota monet Hard. 
Bunc continenti adhserent ; ii^ter 
reiiquas animadyertuntur illsB qu» 
nnnc Dragonera , Curzolari et Oxia 
dicuBtur. Ed. 

17. Mystus, Vet. ap. Dalec. iVr- 
strus» £d. . 

1 8. Ante eas . . • diruta a Roma^ 
nis, « Ante eas in alto Cephalenia, 
^SB et ab oppido Same dicta : Za- 

cynthns , utr«qi{e libera , Ithaca , 
Dulichium ; Crocylea , Paxos , Cor- 



cyra quondam MelsBua dicta. In 
Cephalenia Same diruta a Roma- 
n.is. » Sic iegendnm. Dalec. 

19. CephaUma, Cefaiogna : Jol" 
cynthus , Zante. Habd. 

30. Utraque Uifera, Dalec. utra* 
que liierof. £d. 

si. Ithaca, Ulysse alumno in- 
clyta. Nnnc Thiachi: nautis, Cefit' 
logna piccoia. H^kSD, ^^ Ibi incolsB 
yestigia qusBdam domus Ulyssis 
adhuc monstrant. Bbot. 

aa. Dulichiumy Same. Sic Maro, 
lib. III >£neidos : « Dalicbium- 
que, Sameque, et Neritos ardna 
saxis. • Sic Pomponio Melas , lib. 
II, cap. 7, pag. 44* Dulichiam, 
Cephalenia , Neritos , Same , diver- 
sas sunt insulsB. PrsBivit illis Homer. 
qni Sotf^ov insulam , Iliad. B, v. 141, 
et in Odyssea interdnm , yocat : 
quam ipsam esse Cephaleniam a 
quibusdam existimatum Eastathius 
ibidem refert, pag. 407* Errare 
Hesychius yidetnr, qui AouXtxtov, 
'jrdXiv Ktf aXXvivia; yocet. Habd. — 
De Dulichio insula , quam submer- 
sam juxta Cephaleniam testantur 
nautsB, vide Dodweli., Traveh , t. 
n, pag. io5 et 107, et Pouqvb- 
yiiXB, Voyagede ia Grhx^VAi, XII, 
cap. s , t. IV, pag. 809. £d. 

a3. Crocjrlea, In R. i, », Colb. 
i , a , Paris. etc. « Crocylea Paxo 
Cephania, etc. » Libri vulgati, 
« Crocylea, Paxoa, C^halenia, 
etc » At si ea lectio steterit, et 
Paxos alia a doaboa sttpemu jam 

19^ 



'iq6 C. PLINII NAT. HIST. 

Gephalenia quondam ^^ Melaena dicla , undecim millibus 
pass. abest, circuitu patet'^ xliv. Same'^ diruta a Roma- 
nis, adhuc tamen oppida tria^' habet. Inter hanc et 
Achaiam, cum oppido magnifica^^et fertilitate praecipua, 



appellatis diversa, cteteris ignota 
Geographis , importune nobis ob- * 
truditur : et quod gravius est , de- 
sideratur haud dubie locus , a quo 
illa undecim millibus Gephalenia 
absit. Proinde scripsi confidentery 
Croqrlea , vel Crocjrle, Deinde no vam 
periodum auspicatus , A Pcuso Cc' 
phalenia , etc. Paxi enim satis super- 
que meminit in Paxorum duarum 
mentione Plinius.Ta KpoxuXsta plu- 
rium numero, apud Homer. Iliad. 
B, y. i39 : Qt p* I6axYjv tixov, xat 
NiipiTov Eivoai^uXXov , Kat KpoxuXet* 
evepuovTO, xat Atp^Xtwa Tpaxeiav. Ut 
Ithacam, sic etiam Crocylea apud 
Homernm insulas nomen esse visum 
est Plinio : Stephano quoque, ex 
Thucydide,.quem intellexisse non 
videtur : est enim Crocylion Thu- 
cydidi iEtolise oppidum, non in- 
sula. Contra vero Straboni , lib. 
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri 
oppidum esse AcamamaB continentis 
existimatum est. Heracleon vero 
apud Stephan. verbo KpoxuXetov, 
quadrifariam divisalthaca,tertiam 
ejus partem Crocorlion appellavit. 
Har». 

a 4. Quondam Melcena dicta, Me- 
laenadicta, idest, nigra. Nigras in- 
sulas plerumque antiqui dixere , 
quse multis arboribus consitse , um« 
brosam speciem videntibus e mari 
referrent. Brot. 

a5. Patet XLIF, R. i , XLIII. 
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha- 
lenisB ambitus est stadiorum prope 



ccc , hoc est , xxxvii m. d. pass. 
Hard. — Lego CXIIL Ita MS. i . In 
Laet. XCL In editione principe , 
LXXXIV. Pessime MSS. Reg. i, a, 
et recentiores editiones XLI^, Er^ 
rat quoque Strabo , lib. X,pag. 456, 
quum ait ambitum Cephaleniae esse 
stadiorum prope ccc , id est , xxxvii 
M. D. pass. Majorem numerum sam 
sequutus , qui veritati propior est 
IncolsB adseverant hanc insulam 
circuitu patere clx mill. CI. Gal- 
LAiTD , Voyage MS, du Lepant, At- 
tendendum semperbrevius esse re- 
centiorum Grsecorum milliarium, 
quam fuit Romanorum. Brot. 

a6. Same diruta, Same , nonc 
Samo^ a Romanis diruta anno U. 
C. 565. Ibi manent rudera maxims 
antiquitatis. Brot. 

37. Oppidatria, Quum olim ha- 
beret quatema : unde TeTpairoXt^ 
Eustathio, pag. 307, et Straboni, 
pag. 4^5, appellata est. Horum 
quatuor oppidoriim cives a Livio 
nominantur Nesiotse , Cranonii , 
Pallenses, Samei : lib. XXX Vin, 
c. 28, atque ita fere aThucyd.lib. 
II, pag. 119. Direpta Same a Ro- 
maiiis, Fulvio Cos. Imperatore , 
Samseos omnes sub corona venisse, 
idem est auctor, pag. 478. Contigit 
haec clades anno U. C. 565. 
Hard. 

a8. Cum oppido magnifica, Liben* 
tius agnoverim , « cum oppido 
maguifico, » vel « oppido magni- 
fica. » Hard. 



LIBER IV. 



*97 



nthus , aliquando appellata Hyrie '^, Cephaleniae a me- 
na parte xxv ° millibus abest. Mons Elatus ' ibi no- 4 
Ipsa circuitu colligit XXXVI 'millia. Ab ealthaca xy 
busdistat, inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu 
:xxvmill.^ pass. Ab ea Araxum^^ Peloponnesi pro- 
torium xii millibus pass. Ante hanc ^ in alto Asteris, 
3 : ante Zacynthum xxxv mill. pass. in Eurum ventum 
^hades^^ duae, ab aliis Plotae dictae. Ante^^ Cephaleniam 



■AppeUata Hjrie. Exhoc Pli- 
» Pomponium Melam emen- 

(id quod Vossius prsetermi- 

qui Hyriam, Cephaleniaro» 
>n , Samen, Zacynthum , seor- 
i lonio mari nominayit , ceu 
: Hyria Zacynthusque diver- 
er se insulae. Hard. 

XXy mUlia, Sic ap. Dalcc. 
\ £u. — Straho , lib. X , pag. 
itadiis Lx tantum insulse am- 

circuroscrihit, quse sunt yii 
pass. sed manifesto errore. H. 
, Mons Elatus. Ah ahietihus 
m monti nomen : cui monti 
Scopo Yocato monasterium in- 
Ed. 

, XXXVl millia. l.e^.XXXK 
i>S. Reg. I , a y et editio prin- 
Brot. 

. Xy millibus. Sic in vet. ap. 
ampium et ChifB. Dalec. XII 

Ed. 

. Mons Neritus. Homerus , 
B , y. 1 39 , proxime a nohis 

: quem adlocumEustathius, 
o^.NTfipiTov , inquit, 5po; i<;u 
>t; iv tOax^.H. — Nunc Monte 
o, £d. 

Patet XXV millia. Dissidet 
n a Strahone , qui Ithacse 
um stadia colligere lxxx ait , 
}t, X mill. pass. Hard. '— Ma- 



jor est Ithaca. Videtur Plinius cir- 
cuitum pro longitudine usurpasse. ■ 
Bhot. 

36* Araxum. De quo cap. 6. H. 

87. Ante hanc. Ante Ithacam. 
A^epl; Homero nota , Odyss* A , 
yers. 434- Stephano , npoDTvi, insuhi 
prope Sphagiam et Pylum. Hard. 
— Sed hsBC triumStrophadum, de 
quihus mpx Noster, prima fuisse 
yidetur; illa autem, de qua nunc, 
IthacsB yicinior fuit, eamque in 
prsclara sua Grsecis mappa in- 
dicat Lapie esse, qusB nunc lotako 
siye Atacos dicitnr ; quam quidem 
uonnulli nominis quadam similitu- 
dine capti Ithacam esse non satis 
consulto yoluerunt , quum tantum 
scopulus sit incolis omnino carens. 
£d. 

38. Strophades. Hodie Strivali et 
Stamphane : olim STpo^a^ec, quasi 
es circumagi aliquando , ac circum- 
yerti yise fuerint : et nXoDToil, ut 
Mela ait , lih. II , cap. 7 , siye flu- 
ctuantes. STpo^a^ec vviaot 'Trpbc r^ 
ZoxuvOci) , Steph. Antoninus in Iti- 
ner. Marit. et Strophadas eas, et 
Plotas yocat. Ha.ild. et£o. 

39. Ante Cephaleniam Letoia. 
PtolemsBO , lih. III, cap. 14» AcoTua 
vTiao;. H« —- • £a est , anctore La.- 
piB, qus nunc Guardiania yocatur. 



296 C. PLINII NAT. HIST. 

Cephalenia quondam''^ Melaena dicta, undecim millibus 
pass. abest, circuitu patet^^xLiv. Same'^ dirutaaRoma- 
nis, adhuc tamen oppida tria^' habet. Inter hanc et 
Achaiam, cum oppido magnifica'*et fertilitate praecipua, 



appellatis diversa, cteteris ignota 
Geographis , importune nobis ob- • 
truditur : et quod gravius est , de- 
sideratur haud dubie locus , a quo 
illa undecim millibus Gephalenia 
absit. Proinde scripsi confidenter, 
CrocyUa , vel Crocjrle, Deindenovam 
periodum auspicatus , A Paxo Cc' 
phalenia , etc. Paxi enim satis super- 
que meminit in Paxorum duarum 
mentione Plinius.Ta KpoxuXeta plu- 
rium numero, apud Homer. Iliad. 
B, y. 139 : Qt p* iOaxYjv sTxov, xat 
NiiptTov Eivoat^uXXov , Kat KpoxuXei* 
8ve'p.ovTO, xat Atp^Xiwa Tpaxeiav. Ut 
Ithacam, sic etiam Crocylea apud 
Homeruminsulsnomen esse visum 
est Plinio : Stephano quoque, ex 
Thucydide, quem intellexisse non 
videtur : est enim Crocylion Thu- 
cydidi iEtolise oppidum, non in- 
sula. Contra vero Straboni , lib. 
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri 
oppidum esse AcamamaB continentis 
existimatnm est. Heracleon vero 
apud Stephan. verbo KpoxuXetov , 
quadrifariam divisalthaca,tertiam 
ejus partem Crocorlion appellavit. 
Har». 

34* Quondam Melcena dicta, Me- 
laenadicta, idest, nigra. Nigras in- 
sulas plerumque antiqui dixere , 
quse multis arboribus consitse , um« 
brosam speciem videntibus e mari 
referrent. Brot. 

a5. Patet XLIK R. i , XLIII. 
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha- 
lenisB ambitus est stadiorum prope 



ccc , hoc est , xxxvii m. d. 
Hard.— Lego CXIIL Ita MS. i . hi 
Laet. XCL In editione principe , 
LXXXIK Pessime MSS. Reg. i , a , 
et recentiores editiones XLIf^. Er^ 
rat quoque Strabo , lib. X, pag. 456, 
quum ait ambitum Cephaleniae esse 
stadiorum prope ccc , id est , xxxvn 
M. D. pass. Majorem numerum sam 
sequutus , qui veritati propior est 
Incolse adseverant hanc insulam 
circuitu patere clx mill. CI. Gal- 
LAiTD , Voyage MS, du Leinmt, At- 
tendendum semperbrevius esse re« 
centiorum Grsecorum milliarium , 
quam fuit Romanorum. Brot. 

a6. Same diruta. Same , nonc 
Samo, a Romanis diruta anno U. 
C. 565. Ibi manent rudera maxim» 
antiquitatis. Brot. 

37. Oppidatria. Quum olim ha- 
beret quatema : unde TeTpaicoXtc 
Eustathio, pag. 307, et Straboni, 
pag. 455, appellata est. Hornm 
quatuor oppidoriim cives a Livio 
nominantur Nesiot» , Cranonii , 
Pallenses, Samei : lib. XXXVin, 
c. 28, atque ita fere aThucyd.lib. 
II, pag. 119. Direpta Same a Ro- 
mauis, Fulvio Cos. Imperatore , 
Samseos omnes sub corona venisse, 
idem est auctor, pag. 47^* Contigit 
haec clades anno U. C. 565. 
Hard. 

a8. Cum oppido magnifica, Liben- 
tius agnoverim , « cum oppido 
maguifico, » vel « oppido magni- 
fica. » Hard. 



LIBER IV. 



^97 



Zacynthus , aliquando appellata Hyrie *^, Cephaleniae a me- 
ridiana parte xxv "* milUbus abest. Mons Elatus ' ibi no- 4 
bihs. Ipsa circuitucolligit xxxvi^^millia. Ab ealthaca xv^^ 
millibus distat , inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu 
patet XXV mill. pass. Ab ea Araxum Peloponnesi pro- 
montorium xii millibus pass. Ante hanc^^ in alto Asteris, 
Prote : ante Zacynthum xxxv mill. pass. in Eurum ventum 
Strophades^ duae, ab ahis Plotae dictae. Ante^^ Cephaleniam 



^^,Appellata HjrU, Exhoc Pli- 
nil loco Pomponium Melam emen- 
dabis (id quod Vossiusprsetermi- 
sit ) 9 qui Hyriam , Cephaleniam , 
Neriton , Samen , Zacynthum , seor- 
sim in lonio mari nominayit , ceu 
forept Hyria Zacynthusque diyer- 
s» inter se ihsulse. HAan. 

^o. XXy miUia, Sic ap. Dalcc. 
XXIL Eu. — Straho , lib. X , pag. 
^SSyStadiis jlx tantum insulse am- 
bitum circumscrihit, qu» sunt yii 
K. D. pass. sed manifesto errore. H. 

3i. Mons Elatus, Ah ahietihus 
inditum monti nomen : cui monti 
nunc Scopo yocato monasterium in- 
sidet. £d. 

3 a . XXXVl millia. \.e%.XXXV. 
Ita MSS. Reg. i , a , et editio prin- 
ceps. Brot. 

33. XV millihus. Sic in vet. ap. 
Dalecampium et Ghiffl. Dalec. Xll 
millia. Ed. 

34. Mons Neritus. Homerus , 
Iliad. B , y. iSg , proxime a nohis 
citato : quem ad locum Eustathius , 
pag. ^o^.NifipiTov , inquit, ^po; i?lv 
{irtfavcf h tOaxip.H. — NuncMo/ite 
Stefano. Ed. 

35. Patet XXV millia. Dissidet 
rursum a Strahone , qui Ithacse 
amhitum stadia coUigere lxxx ait , 
hoc est, X mill. pass. Hard. '— Ma- 



jor est Ithaca. Videtnr Plinius cir- 
cuitum pro longitudine usurpasse. ■ 
Brot. 

36* Araxum, De quo cap. 6. H. 

37. Ante hanc. Ante Ithacam. 
A?ept; Homero nota , Odyss* A , 
yers. 484* Stephano , npcoTq, insula 
prope Sphagiam et Pylum. Hard. 
— Sed hsBc trium Strophadum, de 
quihus mox Noster, prima fuisse 
yidetur; illa autem, de qua nunc, 
Ithac» yicinior fuit, eamque in 
prsclara sua Grsecise mappa in- 
dicat Lapie esse, quse nunc lotako 
siye Atacos dicitur ; quam quidem 
uonnulli nominis quadam siinih'ta- 
dine capti Ithacam esse non satis 
consulto yoluerunt , quum tantum 
scopulus sit incolis omnino carens. 
Ed. 

38. Strophades. Hodie Strivali et 
Stamphane : olim STpo^aJ^e;, quasi 
esB circumagi aliquando , ac circum- 
yerti yise fuerint : et nXcdral, ut 
Mela ait, lih. II, cap. 7, siyeflu- 
ctuantes. Srpo^a^^s; vviaoi irpoc r^ 
ZoxuvOct) , Steph. Antoninus in Iti- 
ner. Marit. et Strophadas eas, et 
Plotas yocat. Hard. et Ed. 

39. Ante Cephaleniam Letoia. 
Ptolemseo , lih. III, cap. 1 4> A(i>T&a 
viiao5. H« — Ea est, auctore La- 
piB, quae nunc Guardiania yocatur. 



a88 C. PLINII NAT. HIST. 

Intus" Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cri- 
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica") colonia Flavio- 
polis ^^, ubi antea Zela oppidum vocabatur''^. £t a Bizja 
quinquaginta millia passuum Apros^ colonia, quae a Phi- 
lippis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora 
amnis Erginus ' : oppidum fuit Ganos '^ : deseritur et 
Lysimachia^ jam in Cherroneso. 
i Alius' namque ibi Isthmos angustia simiU' est,eo- 



lo.Intus Bizjra.In Astice regione 
siye praBfectara, arx regam Asta- 
nuii. Stephanns : BiCuv) 9 iro^a; Opa- 
xn^ 9 To Tuv Ac«dy pauTiXetcv. Hsc a 
Plinio Solinus exscripsit, cap. x, 
pag. a8. H. — Hodie Fyaa, Ed. 

11, A Terei, A MSS. Reg. 1 9 a , 
Colb. 1 9 ^yyoxcrimine abest : nnde 
scribendum fortassis : a Terei in-' 
cesto, Ed. — Nota fabula , de qua 
consulendns Ovidius , lib. YI Me- 
tam. Y. 6 47 ; maxime yero Hyginus , 
hb, 45 y Philomeia, Neque nuUo 
habenda in pretio , qux de hac re 
tota habet Aldroyandus , OmithoL 
lib. XVII, cap. 6, pag. 684» ubi 
hunc locum ayersari hirundines 
putaty obeampotiuscausam, quod 
Boreae magis violentiae pateat,cujus 
yenti flatum perhorrescere id ayium 
genus constat. Hard. 

la. Regio Camica, Ubi Gaeu] 
incola^ appellati, vel Caenici , de 
quibus dictum est initio hujus 
capitis. Hard. 

i3. Flapiopoiis. Colonia quoque 
dicitur, loc. cit. £t in Thes. Gol- 
tzii, pag. 179. Nnmmus Titilmp. 
Coi.. F1.ATIOPOLIS. Hard. 

14. FoctUur, In Tet. ap. Dalec. 
Yox ea deletur. Ed. 

i5. Apros colonia. Ptolemaeo , 
inter urbes Thracise mediterraneas. 



Airpo; xcXttvia. Et Stephano, Airpcc, 
et in Notitia £^les. pag. ai. Hakd. 

16. ^r^cRttf . MalebatDalec. f^ 
nus, Ed. — Meminit hujns amius 
Mela , lib. 11 , cap. a. Habd. 

1 7. Fuit Ganos , etc. Vet. ap. DaL 
« Oppidum Ganos. Fnisse fertnr et 
Lysimachia in Cherroneso. » Ed. 
— Hoc est, defecit jam Ganos : 
deficitYcro et Lysimachia,qasin 
Cherroneso est : hujus eniniy ut 
nondum dimtae ac delet» meminit 
Plinio recentior Ptolemaens, bl). 
ni, cap. II, AuatpLaxtoi.rflcvo^Tero 
(sicenim habentMSS. non Goaos:) 
Scylaci memoratur inter Thncix 
oppida, pag. 27. Fovo; juxtaBuas- 
then apud Xenoph. lib. Vn, de 
Exped . Cyri , pag. 411- Hard. 

18. Lysimachia,NuncHexamilo; 
quod Isthmusibipatetsexmillibiis 
passuum. Brot. 

I. A/ius namque. Hinc CheiTO- 
nesi descriptionem auspicatur: al* 
terum ait esse in Cherronesi angn- 
stiis Isthmon Corinthiaco similaB 
et nomine, Isthmos enim ap{ 
tur : et latitudine pari, int 
nempe quinque millinm 
ut dictum est 
hsc Solini 
cap. 




LIBER IV. 289 

nine, et pari latitudine : illustrant duae urbes 
e tittora, quae baud dissimili modo ^ tenuere : 
a Propontide, Cardia a Melane sinu : hsec^ ex 
d nomine accepto : utraeque ' comprehensEe 
jysimachia quinque mill. pass. a Lon^is muris. 
esosaPropontide habuit ^ Tiristasin , Crithoten*: 
' flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co- 
ro xxii'^ mili. passuum, Kesbton ex.adverso co- 



r duiimili modo. Ut Co- 
aa angnstiarum termini 
«binc, illiQcCenclirea: 
tidiPact;e,HeIaDi siDui 
Jdet . Isthiniqae latera 
nt. HisD. 

yt. Dalec. Paetia, Ed. 
Pausanias, Attic. lib. I, 
CEterlsque Geographii. 
EHjue eidem , pag. 1 7 . De 
rabo,lib.VU,pag.33i. 

, Vetoi apud Dalecam- 
Ed. 

icie ioci. Qmi in cordii 
■it, ioquit Solinui, loci 
Cardia est. Alias hujus 
lis causag Stephanus af- 
Kafiii.HiL.Rn. — Huju» 
nnmvide apud Cl. Pbl* 
'aiUet dts peapUs eliiilUs , 
g. 197. Bbot. 
que. Quum erena dele- 
tia, proea Lysimachiam , 
n dictuiD eat , condidit 
11, ut PaasaDias refert. 




8. Tinttaiin. Dtltc. Tyrittatia. 
En. — Ttipif owtt Scylaci , pag. 17. 

9. Crithottn. E(I(!1ht^ Scymno 
Chio, pag. ag; urbs Cherroneti 
Hellanico , apad HarpocrM. j>ag. 
178 ; ScyUci loc. cit. KfnSoirn. 
HuD. 

10. Ciiian. Vet. tp. Dalec. Cu> 
liam. Ed. — Crissam , vel CnMsam 
potins, juitR aliud oppidnm , cni 
Mff33 fluiuiitii nomen fuit, pou- 
tam : quo de oppido egimug pluri- 
baB,lib. II, cap. S9. Scjlai, in 
Periplo, pag. 37, hiec oppida uc 
enumerat : itiihi; H Ai-fi( mTt^ii, 
Kpiiasz , Kfiiflurn , JliUTiJ)). Qo» 
omnia Fliniu* inieriisse Bignifical. 
Nummus est perrarus ex tere me- 
diocri,in CimelioP. Ch^millibi ; 
cujus namau pan antici Cereris 
caput eibibet , caiiistro frugibus 
pleao oQustum : !n altera superGcie 
■criptumeM.litteriBffitalemAlexan- 
dri M. referentibua, Airono. hoc 
est. AiyortOTafiiTui : com effigie 
caprat, qo» gruce est aX% , ofyb: , 

jEgoi, Velas apud Dalec. 

Ed. 

Naae haitt. Proponebat Da- 

ae abeit. Ed. 
i. XXU nW. Ita HSS forte 
XXV. Naot A Apro ReHMon 



a88 C. PLINII NAT. HIST. 

Intus" Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cji- 
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica", colonia Flav^io. 
pohs'^, ubi antea Zela oppidum vocabatur'^. Et a Biz;ja 
quinquaginta miUia passuum Apros' colonia, quae a Plii- 
hppis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora 
amnis Erginus'^ : oppidum fuit Ganos*^ : deseritur et 
Lysimachia' jam in Cherroneso. 
i Ahus' namque ibi Isthmos angustia simih' est, eo- 



io,Intus Bizya. In Astice regione 
sive prsefectura, arx regum Asta- 
rum. Stephanus : BtCuYi^ iroXic 0pa- 
XYi^ , To T&v A?&y paaiXeicv. Hsec a 
Plinio Solinus exscripsit, cap. x, 
pag. a8. H. — Hodie Vyaa, Ed. 

11, A Terei, A MSS. Reg. i , a , 
Colb. I , ^,yoTcrimine abest : unde 
scribendnm fortassis : a Terei in- 
cesto, £d. — Nota fabula, de qua 
consulendus Ovidius , lib. YI Me- 
tam. y. 647 ;maxime yero Hyginus , 
fab. 45 y Pkilomela, Neque nuUo 
habenda in pretio , quse de hac re 
tota habet Aldrovandus , Ornithol. 
lib. XVII, cap. 6, pag. 684 > ubi 
hunc locum ayersari hirundines 
putat, obeampotiuscausam, quod 
Boreae magis violentise pateat,cujus 
yenti flatum perhorrescereid ayium 
genus constat. Hard. 

11. Regio Ccenica, Ubi Caeni 
incola^ appellati , vel Caenici , de 
quibus dictum est initlo hujus 
capitis. Hard. 

i3. Flaviopolis, Colonia quoque 
dicitur, loc. cit. £t in Thes. Gol- 
tzii, pag. 179. Nummus Titilmp. 

COL. FLiLVIOPOMS. HaRD. 

14. Vocatur, In vel. ap. Dalec. 
vox ea deletur. £d. 

i5. Apros colonia, Ptolemseo , 
inter urbes Thraciae mediterraneas, 



Ai7po; xoXcdvta. £t Stephano, Airpo; , 
et in Notitia Elccles.pag. ai. Hard. 

1 6. Erginus, MalebatDalec. Egi- 
nus, £d. — Meminit hujus amnis 
Mela, lib. II, cap. a. Hard. 

17. Fuit Ganos , etc. Vet. ap. Dal. 
« OppidumGanos. Fuisse fertur et 
Lysimachia in Cherroneso. » £d. 
— Hoc est , defecit jam Ganos : 
deficit vero et Lysimachia, quae in 
Cherroneso est : hujus enim, nt 
nondum dirutse ac deletss meminit 
Plinio recentior Ptolemsens , lib. 
in , cap. 1 1 , AuaijAaxta. Favo; vero 
(sicenimhabentMSS. non Gonos:) 
Scylaci memoratur inter Thracise 
oppida,pag» 37. Favoc juxtaBisan^ 
then apud Xenoph. lib. YII) de 
£xped. Cyri, pag. 41 1* Habd. 

1 8 . Lysimachia, Nunc Hexamila ; 
quod Isthmus ibi patet sex millibus 
passuum. Brot. 

1. Alius namque, Hinc Cherro- 
nesi descriptionem auspicatur : al- 
terum ait esse in Cherronesi angu- 
stiis Isthmon Corinthiaco similem 
et nomine, Isthmos enim appella- 
tur : et latitudine pari , iatervallo 
nempe quinque millium passuum , 
ut dictum est cap. 5. Transcribit 
haec Solinus iisdem fere verbis , 
cap. x,pag. a8. Hard. 

2. Simili. ChifQ., similis,En. 



LIBER IV. a89 

nomine, et pari latitudine : illustrant duae urbes 
ique littora , quae haud dissimili modo tenuere : 
fe^ a Propontide, Cardia a Melane sinu : haec^ ex 
loci nomine accepto : utraeque^ comprehensae 
la Lysimachia quinque mill. pass. a Longis muris. 
ronesosaPropontide habuit Tiristasin, Crithoten^: 
m" flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co- 
Apro xxii'^ mill. passuum, Resiston ex.adverso co- 



Hatid dissimili modo* Ut Co- 
icarnm angustianim termini 
eches hinc , illinc CenchresB : 
»pontidiPactye, Melani sinui 
I insidet , Isthmique latera 
Mident. Hard. 

Pactye. Dalec. Pactias, £d. 
XTUTi Pausanias, Attic. lib. I, 
19 , csBterisque Geographis. 
X quoque eidem , pag. 1 7. De 
le Strabo , lib. VII , pag. 3 3 1 . 

Hasc. Vetus apud Dalecam» 
he, Ed. 

Exfacie loci, Quod in cordis 
L sita sit , inquit Solinus , loc^ 
icta Cardia est. Alias hujus 
ationis causas Stephanus af- 
erbo Kap^ift. Ha.rd. — Hujus 
lummum yide apud Cl. Pel- 
fMedailles des peupUs etvilles , 
[, pag. 197. BaoT. 
Utneque» Quum eversa dele^ 
Cardia, proea Lysimachiam , 
a jam dictum est , condidit 
achus , ut Pausanias refert , 
lib. I , pag. 1 7 . Pactyen si- 
r exhaustam yicinitate Lysi- 
8B , Plinius quoque nunc au- 
tt. Au9t[x.ttxia fuit in Cherro- 
a Longo Muro , cpiinque 
as passuum , quanta ipsius 
i longitudo est , dissita. H. 



8. Tiristasin, Dalec. Tjrristasin, 
£d. -^ TEipt?a<rtc Scylaci , pag. 17. 

9. Crithoten, Kpifton^ Scymno 
Chio, pag. 39; urbs Cherroiiesi 
HeUanicoy apud Harpocriit. pag. 
178 ; Scylaci loc. cit. KfDOcdrn. 
Hard. 

10. Cissam- Vet. ap. Dalec. Cif- 
siam, £d. — Crissam , yel Cressam 
potius, juxta aliud oppidum , cui 
.£gos flumiilis nomen fuit, posi- 
tam : quo de oppido egimus pluri- 
bus,lib. II, cap. 59. Scylax, in 
Periplo, pag. 37 , haec oppida sic 
enumerat : ivTOc ^k Ai^yoc froTafto; , 
Kpiiaaa , KptO<dTY) , naxTuvi. Qoie 
omnia Plinius interiisse significat. 
Nummus est perrarus ex sere me- 
diocri, in Cimelio P. Chamillaht ; 
cujus nummi pars antica Cereris 
caput exhibet , canistro frugibus 
pleno onustum : in altera superficie 
scriptum est , litteris setatem Alexan- 
dri M. referentibus, AirOHO. hoc 
est, AiY07roTa(AtT(dv : cum effigie 
caprae, qusB grsece est aLi^^.cdyoi t 
unde urbi nomen. Hard. 

11. Mgos, Yetus apud Dalec. 
JEgo. £d. 

I a . Nunc hahet. Proponebat Da- 
lec. nunc ahest, £d. 

i3. XXn mUl. Ita MSS forte 
pro XXy. Nam ab Apro Resiston 

'9 



ago C. PL^lNIl NAT. HIST. 

I lonise Partanae'^ Et Hellespontus'^, stfptem (utdiximus ' ) 
stadiis £uropam ab Asia dividens, quatuor '^ inter se coQ- 
trarias urb^s faabet : in Europa Callipolin^ et Seston, et' 
iu Asiu Lampsacum et Abydon. Dein promontorium Cher- 
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : cujus in fronte obliqut 
Cynossema'°, ita appellatur Hecubse tumulus^, statio 

a Achaeorum.Turris et delubrum^' Protesilai. £t in extrema 
Cherronesi fronte, quae vocatur .£oUum", oppidum Elaeus' . 



distare xxyi mill. pass. ductor est 
AntomnaS) quem unum ex omni- 
bus scriptorilMis invenio hujus op- 
pidi fecisse mentionem , in itinere 
ab ApolloniaperMacedoniam usque 
Constantinopolim. NamquodRhse- 
deston Ptolemaei existimat Pintia* 
nus loeum hfc habere oportere, 
ekrat sane graTiter, quum Rhas^ 
destos extra Gherronesum sit , ac 
pro ipsa Bisanthe habeatur : Re- 
sistos in medituUio regionis sit po- 
aita. Hahd. -*- Dalee. cod. XXXII 
milL £d. 

14. PanoMee, De qualib. V, oa« 
pite 40. Ha&d. 

1$. i^f HelUspontm. Solin. cap. 
X , pag. a8. fik)die, le detroit de 
GaUipoli. Hard. 

16. Ui dioimus, Libro II, cap. 
9). Stadia septem snnt passus 
DG<iCLXXT. Qonsentit Strabo, lib. 
n. H441D. 

17. Quai^r inter m. Dalec. quo' 
taor illh inter se. Sed in vet. et 
Chiffl. deletor tox illic £d. 

18. CallipoUn. Hodieque Gai&' 
poiiy freto nomen dedit. 2t)?^ Stra- 
boni , prasci pua urbium dicitur, qusB 
snnt ia^Cherroneso : Abydo oppo- 
sita, quae in Asi« littore est : hb. 
XIH , pag. 59 T . H&rd. — Sestos , 
Xememe; Abydbs, f^agara ; Lam- 



psacus , Lmneaki ; promontorium 
Mastuziay eapo Greeo; Sigeam,^ 
cap Jeni^Hisari. Baor. 

19. Mastusia, MftCMtna flbefa* 
Pto}em. lib. in,cap. ii. Hio'rur- 
sum Solinus, cap. x, pag. 18-, el 
Capella, lib. VI , cap. de Thrada , 
pag. ai3, Pliniom de more trans- 
scribunt. Hxrd. 

ao. Cjmossema. Kuvbc <r^fta. Mela, 
lib. II, cap. 3 : « Est Cynoasema , 
tumulus Hecubae , sive ex figora 
canis , in quam conrersa traditnr , 
siye ex fortuna in quam deciderat , 
humili nomine accepto. * Poliax , 
lib. y, cap. 5, non HeciibaB, aed 
insignis cujuspiam canis sepulcrnro 
eonomine indigitari ait.Vide Ovid. 
Metam. lib. XIII, t. -569. Habd. 
— Locum hunc D^AKvnLU in s«a 
Minoris AsiJetabala jostDAiistnilio- 
rem fecit ; ponendum est .ubi iUe 
Idacum posuit , ut egregie deoron- 
fitrat Poppo , in suis in llracydidem 
commeRtariis , pag. 334. £d. 

^i. ProtesilaL Mela » loc. oit 
« Sunt Protesilai ossa cODsecrata 
delubro. » Hasd.. 

a m. jEolium. Stephantis, ex Tbfeo- 
pompo , AtdXtov ^ t^ Qpdhevic ^^p^- 
vinvQu ird^i; , « Thncics Chcrro- 
nesi oppidum. » Habd. 

a3. Elmus. JQMumi;aipad Ptolflm. 



LIBER IV. -491 

jpet^Bti Melanemsinuin, portusCoelos''^, etPanhor* 
, et supradicta Cardia. Tertius Europae sinus ad 
modum clauditur. Montes extra praedictos^^ Thra: 

£donu3'^ Gigemoros, Meritus, Melamphyllos*^ Flu- 
in Hebrum cadentia, Bargus, Suemus'^. Macedoniae, 

ciae,Hellespontilongitudoest ''supradicta '. Quidam 

ogentorum viginti mill. faciunt. Latitudo gglxxxiv^' 

i^m est. 

Igaeo mari nomen dedit scopulus inter' Tenum et i3 



I , cap. I a » et Harpocr. pag. 
braboni, lib. VII, pag. 33 1, 
y et Scylaci , pag. 37. £Il»|iDta 
lerroneso agnoscit etiam Li- 
db. XXXI, cap. 16. H. — 
lum Elxus , nunc U chateau 
\'Europ€ aux DardaneUes, Ed. 
Ccelos, KoTXo^ XipiviQ Mela j 
1, cap. a : « Est et portus 
>, Atheniensibus et Lacedas* 
s navali acie decernentibus , 
ioiB classis siguatus excidib. » 

9 

Panfwrmus. Portum hsec vox 
omDibuji nayibos excipieBdis 
I : 4vavopfio(. Haro. 

Extra pradictos. Hoc est, 
r Htemum , Rhodopen , Pan- 

. H/LRD. 

. Edonus, Pars HsBmi , Edonis 
%m populis vicina. Hard. 
. Melamphyllos, Sic ap. Chiffl. 
. Melamphyllon, Ed. 

Suemus, Colb. i , Syrmus, 
a , Sermus, Hard. 
. Est, Yox ea in Dalec. dele- 
Id. 

. Supra dicta, Hoc ipso capi- 
bi Byzantium dixit abesse a 
kohio septingentis undecim 
His passttum. Missi Theodosii : 
, Thiacia , Hiellesppia- 



tus, et pars sinistrior Ponti. Hsec 
finiuntur ab oriente , mari Pontico: 
ab occidente, desertis D^rdani» 
{CandavicBj credo, voluere dicere, 
de quibus actum est lib. III , cap. 
a6) : a septemtrione , flooiiiie Istro. 
Patient in longitudinem , m. pass. 
dcgxx» in latitudinem ccclx:]|^xi, 
juxta Plinium Secundnm in eo- 
dem. » Hard. 

3a* CCLXXXIV, Ita MSS. 
omnes : editi , cgclxxxiii. Missi 
Theod. GGGLxxxi. Hard. 

I . /nfer Tenim et Chium, Ita resti- 
tuimus admQnitu codicum, qao^ 
proximis laudavimus » atqne etiam 
ex re ipsa : ^t CDim Tenos insula 
Delo et Andro proxima : atque 
idcirco , i|t s^atira sqbjungit Plinius» 
cernupt eum scopulum JEgst , a 
dextra parte Andfum navigantes ab 
Achaia : unde longissime Tenedos 
abest, quamnobis libri vulgati hoc 
loco pro Tepo obtrudupit. Nec 
Solinum, Mitftianumque moror, 
quiquum hiinclocuiq exscribereot, 
ille cap. XI 9 pag. 29» iste lib. YJ, 
pag. aia, Tenedum legisse vi- 
dentur : nam in vitipsos codices 
utjxunque incidi^f e , viei jsorum 
ceite alterum , qui aUeri prfiivijt , 
res ipsa clainjait , cpnseBJUsqu^MSS. 



acfOL C. PLINII NAT. HIST. 

Chium verius quam insula, JEx nomine' a specie caprae^ 
quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari exsi- 
liens. Cernunt eum a dextra parte Andrum navigantes ab 
Achaia, dirum ac pestiferum. -^gaei pars Myrtoo datur^ 
appellatur ab insula parva, quae cernitur Macedoniam a 

i4 Geraesto petentibus, haud procul Euboese Carysto . Ro- 
mani omnia hsec maria duobus nominibus appellant : Ma- 
cedonicum, quacumque^ Macedoniam aut Thraciam attin- 
git : Graeciense, qua Graeciam alluit. Nam Graeci et 
lonium dividunt in Siculum , ac Creticum , ab insulis. 
Item Icarium , quod est inter Samum , et Myconum . 
Caetera nomina sinus dedere, quos diximus^. Et maria 
quidem gentesque in tertio Europae sinu ad hunc niodum 
se habent. 

I XIX. (xii.) Insulae autem ex adverso Thesprotiae% a 
Buthroto duodecim millia passuum : eadem ab Acroce- 
rauniis quinquaginta mill. cum urbe ejusdem nominis 



exemplarium, in quibus et Tenum 
et Andrum legitur : non ut isti exhi- 
bent Tenedum el Antandrum : a qui- 
bus errorem in Plinii contextum 
transfundere Salmasius conatur, in 
Solin.pag.i68.HA.RD. 

s. yEx nomine. At^, quae vox 
capram sonat. Plinio adstipulatur 
Apollonii Scholiastes , ab lib. I : 
Argon. V. 83i. Tb Aiyatov ircXayo; 
£xXV)6v) a-rrbviioou Aiym xoXcupu^vYi;. 
Aliter Festus : « i£g»um mare ap- 
pellatur, quod crebrse in eo sint 
insulae, ut procul aspicientibus spe- 
cies caprarum yideantur : sive, 
quod in eo ^gflea Amazonum regina 
perierit : siye quod in eo JEigeus 
pater Thesei seprscipitayerit. » Sui- 
das ab i£geo Thesei patre appella- 
^tionis causam petit. Yide Eustath. 
in Iliad. B, v. 41* Hard. 



3. E medio, Sic ap. CbifH. Dalec. 
in medio. £d. 

• 4» Mjrtoo datur. Vet. Myrtoum 
appellatur. Item supra , cap. 5. 
Daxec. — Hoc est , M^vti pars 
queedam est Myrtoum mare. Hard. 

5. Geroisto. Dalec. Geresto. £d. 
•^ Euboeae sunt haec oppida, de 
quibus cap. 3 1 . Hard, 

6. Carjfsto. Daiec. CkaristcED. 

7. Quacumque. Sic ap. Ghiffl. 
Dalec. Quodcumque. Ed.. 

8. Myconum. Yet. ap. Dalec. 
Myconem. Ed. 

9. Quos diximus, Ut Corinthia- 
cus , Saronicus , Laconicus , csete- 
rique. Haro. 

XIX. I . Thesprotiee , a Butkroto, 
Editioprinceps jr^/^rof/iP, Corcfra 
aButhroto. Brot. — Dalec. Thespro' 
tice Corcyra , a Buthroto» Ed. 



LIBER IV. 293 

yra', libera civitatis , et oppido Cassiope , templo- 
^assii Jovis , passuum nonaginta septem millia in 
tudinem patens : Homero dicta Scheria et Phaeacia, 
nacho etiam Drepane. Circa eam aliquot, sedadlta- 
vergens Thoronos : ad Leucadiam PaKoe duae ', quin- 
tt. discretae a Corcyra. Nec procul ab iis ante Cor- a 
Q £ricusa , Marathe, Elaphusa, Malthace, Trachie, 



^orcyra, Corfou , ab arce quae 
* apud Nicetam, lib. UI, 
ic xopufvi;, eH enim in loco 
im edito. Habd. 
ibera civitatU, Ita libri omnes : 
l y cujus cives liberae conditio- 
it. Refert Strabo, lib. VII, 
ag, venisse inparjoemiam sane 
iculam^ Gorcyraeorum liberta- 
6irb P(dp.atci>v IX&uOepcdd&Ioa , 
, o6x lwipve6Yj * aXX' Iwi Xci^opia 
.{av IXaSev * £X6udepaKo'pxupa, 
itou Oe^Xei;. Hard. 
Zasswpe, Gellio , lib* IX, cap. 
ig. io5i , Cassopeia. Hodie 
'Ctutro, juxta Ccisopo, A 
[^ssio nomen ille portus ac- 
Ka99iou oiTY) , seu Cassii Jovis 
en. Meminit ejus fani Sueton. 
rone, cap. xxii. In nummis 
*efert Andrcas Marmora, lib. 
;. Corcyr. ex una parte KOP- 
lON, ex aversa, ZETC KA- 
Nummi sunt ii ficti , vel 
rini. Hard. et £d. 
^omero. Odyss. E , v. 3 4 i 2xe- 
i^cdXov txoiTO <t>aiiQXct)v e; yaiav. 
)idymus Scboliastes : Zx^P^^ 
ro Ta v^ao; twv <t>aiax(i>v , t6 ^e 
rauTa hCKribn Kepxupa. t6 ^e 
raTOV exaXelTO ApeiravYi. Scbe- 
et Drepanen , Stephanus quo- 
spellat. Cur Drepane sit vo- 
irarias causas affert SchoUastes 



Apollon. ad lib. IV Argon. v. 988 , 
ex Aristotele et Timaeo petitas. 
Hard. 

6. Thoronos, In MSS. 1 9 a , etc. 
Athoronos, Alibi, Othoronos. OOpovoc 
Stephano insula est, Siciliae Meli- 
taeve ad Austrum objacens. An fue- 
rithsBC illi cognominis, considerati- 
dum. Hard. — Nunc F<uio , sive 
Merlere. Ed. 

7. Pax(B diue. Dalec. Paxas, £0. 

— Ha^oi Dioni, lib. L, pag. 5 46. 
Ha^oi Polybio, lib.II, pag. i36. 
Hodie Paxo , et Antipaxo, Leucadia 
autem est Leucada , ut jam diximus 
cap. a. Hard. 

8. Ericusa , etc. Dalec. Ericusa^ 
Marate, Ed. — Epixouoa vfiO0( iiota 
etiam Ptolemaeo, lib. III , cap. 14. 
MapadYi, !l^afouoa, MaXdocxY), Tpa- 
Xeia, niTucdvia , vel nu6ift>via, Tapa- 
Xia, caeteris scriptoribus incognitSB. 
HTU^^ia Stephano memoratur,prope 
Corcyram , 'nrapa rf Kepxupa. Pro 
MapadYi rectius forte Mapoidouoa a 
feniculis, ut ab erice Ericusa, £t 
pro Tarachie forsan Taptxiat vel 
Tapixeiai , a cetariis , et ab iis qui 
iilic condirentur , piscibus. Harb. 

— £x insulis istis multae fortasse 
tantum scopnli fuerunt . nunc no- 
mine nullo cogniti ; quatuor tamen 
citari possunt , nempe Sametraki , 
omnium maztma , Diaplo , Boaia et 

3 

'9 



294 • C. PLINII NAT. HIST. 

Pylhionia^, Ptychia, Tarachie". Et a Phalacro" Corcyrac 
promontorio scopulus , in quem mutatam Ulyssis navem 9- 
simili specie fabula est. Ante Leucimnam ", Sybota. IiiteiT' 
Leucadiam autem et Achaiam permultae, quarum Tele- 
boides' , eaedemque Taphiae, ab incolis ante Leucadiam 
appellantur,Taphias'^, Oxise, Prihoessa : et ante^toliatn 



d*Ulysst, Non autem ,utait Noster, 
non procul ab iis ( nempe Paxis), sed 
tota Gorcyrse longitudine ab iis 
discretae. £d. 

9. Pjrihionia, Dalec. Pitionia, £d. 

10. Tarachie, Chiffl. Tarachia, 
Ed. 

11. Phatacro, Dalec. Phatario. 
£d. — Ptolemseus, lib. III, cap. 
1 4 9 et ex Artemidoro Stephanus , 
4>fleXAx^ov, axpedmiptov K8xp6pa(. H. 
— Hodie capo Drasti. Ed. 

12. Ante LeAcimnam. Abest id 
membrum a codicibus MSS. In 
libris Tnlgaris, ante Leacadiam le- 
gitur, insigni errore. Nam ex Stra- 
bon«, lib. VII, pag. 837, juxta 
Buthrotum sunt Sybota,in8u1» per- 
exigu», paululum ab Epiro di- 
stantes, pone orientale Corcyrae pro- 
xuontorium , quod Leucimna voca- 
tur : %ifs% ^l vvioi^tc Tot ZuSora , t^; 
fi.iv dirttpou fi.ixpov deirexouoai * xara 
^k rb i&ov dfxpov t^c Kepxupa; rbv 
Atuxifj.vT]v X6tfj.evai. Meminit hujus 
promontorii Thucydides , lib. III , 
pag. 91 5. Hard. — Promontorio 
nunc Levkimo nomen,in8uli85.iV/c- 
colo. Ed. 

i3. Teleboides , ecedemque, Quare 
totus ille nnmerus insularum , qoi 
sequitnr, Echinadibns etiam com- 
prehensis, Teleboufn ditio appel- 
lata , contributaque Acarnani» 
est, qne in continente ex adverso 
objacet. Stephanus : TnXi^ot; , f&olpa 



TK Axapvaviac, ^ 7rpo'Tepov Tafiuv 
^xaXelTO. Sctoliast. Apoll. ad lib. I 
Argon. V. y5o:l"ViXE6rfat, el Taftou 
Tzetzes in Lycophr. y. i34. l^Xt- 
6o'at xat Ta^toi ot Iv toIc JLfjsiHK 
viiootc. Telebo» appellati , ittqnit 
Eustath. in lib. I Odyss. qaddboTes 
furto sublatos procnl kbigef^ht : 
^toTi Xvil^o'{Atvci TxXe Ta^ P^a^ diriJYOv. 
Hard. — « Esedem qus Taphiae ab 
incolis appellantnr. Ante Leuca- 
diam Taphias ( Taphiosis K. ) Si- 
fama, Oxise. » Piirr. — - D^lec. 
« Eaedem quse Taphiae : ab inodis, 
etc. » Ed. 

14. Taphias , etc. Dalec. ^aphio- 
tis , Amoxia, Ed. — E Teleboidi- 
bus, Taphiisve insuiis, hae tres ante 
Leucadiam jacent : cseters ante 
^toliam, etsi Telebbidibiis parit^ 
accensendse , commnniore Yocabulo 
Echinades appellantur. Ta^tdt; a 
Cephalenia distat omnino Btadiis 
XXX , auctore Stepfaano. To^^ oc est 
Scholiastae ApoU. loc. cit. aliisque. 
Taftouc Straboni, lib. X, pag. 456* 
Sequuntur 6^tlai , et npivefetfaa. - 
6^tt€dv, hoc est, acutaram, memi- 
nit Stephanus, YCrbo, ApTiffttTa. 
EsdemOoai appellatsab Homero, 
Strabone teste, lib. X, pag. 4^^. 
Bard. — Esedem Yidentur esse insn- 
Ise istse quae nunc Maghisij Kaiamota 
et Kastus in recentioribus et pro- 
batissimis mappis a^ipelhitse repe- 
rinntur. Ed. 



2()5 



LIBER IV. 

£chinades' , JEgialia' , Cotonis, Thyatira, Geoaris, Dio- 
njrsia, Cymus, Chalcis, Pynara, Mystus'^. 

Ante' easin alto Cephalenia'^, Zacynthtis, utraque'** 3 
libera : Ithaca", Dulichium*', Same, Crocylea''^ A Paxo 



i5. Echinaddit. Deserta insula , 
({iiaramqne plertsque aunexaB jam 
continenti , aggerente limum Ache- 
looamne , ut ait Strabo^ lib. XVIII , 
pag. 4^8 9 etThucyd. lib. II, 170. 
ix^Yec^cc l{pv)fj.ot v^aoi,Scjlaciy pag. 
i3. Mabd. 

16. JSgialia^ Cotonis, Thyatira^ 
G^oaris , Dioi^tia , Cymus , Cfialcit^ 
Pimara, Mystus, In R. i, a, Colb. 
1 9 « , etc. Mjrstnu : in aliis Nystas, 
Yidentur mihi sane Echinades eao 
ab aliis .£g8Bi maris insulis nomina 
eaae mutuatse , sed ea a librariis 
deformata sic restitui oportere : 
« .£gialia , Cothon , los , Thia , 
Thera , Gyaros , Diony sia , Cy thnos, 
Chalcia , Pinaria , Nis^rrus » : quse a 
Pomponio Mela recensentur lib. II , 
cap. 7, pag. 44» ^ ^^^ <lc us 
suo loco dicturi sumus. Pinaria 
eadem quas IIiTVcOoa. Habd. ~r. 
Quum ita deformata sint istarum 
onmium insularum nomina , suum 
cttiqae aasignare , inter ea qua nunc 
•ortita snnt , non tentabimus. Ple- 
rasque, ut super. nota monet Hard. 
Bimc continenti adhaerent ; iqter 
rdiquas animadyertnntur illsB quae 
nunc Dragonera , Curzolari et Oaia 
^UcuBtur. Ed. 

17. Mystus, Vet. ap. Dalec. iVr- 
sirus. £d. . 

1 8. Ante eas • . • dimta a RomO' 
mt. « Ante eas in alto Cephalenia , 
-qasB et ab oppido Same dicta : Za- 

cynthus, utraque libera, Ithaca , 
Dnlichium ; Crocylea , Paxos , Cor» 



cyra quondam MelcBua dicta. Li 
Cephalenia Same diruta a Roma- 
nis. » Sic legendnm. Dalec. 

19. Cephalenia, Cefalogna : Za- 
cynthuS , Zante, Habd. 

90. Utraque Uhera, Dalec. ii/r«v- 
que libertB, £d. 

%i, Ithaca, Ulysse alumno in- 
clyta. Nunc Thiaeki: nantis, Ce/a' 
logna piccoia, I^abd. "-^ Ibi incolas 
yestigia quaedam domus Ulyssis 
adhuc monstrant. Bbot. 

aa. Duiichium, Same. Sic Maro, 
lib. m >£neidos : « Dolicfaium- 
que, Sameque, et Neritos ardna 
saxis. * Sic Pontponio Mela , lib. 
II, cap. 7, pag. 44- Dulichinm, 
Cephalenia , Neritos , Same , diver- 
S8 sunt insulsB. PrsBivit illis Homer. 
qni 2a{i.ov insulam , Iliad. B, v. 1 4 1, 
et in Odyssea interdum , vocat : 
quam ipsam esse Cephaleniam a 
quibusdam existimatum £tistathins 
ibidem refert, pag. 407* £rrare 
Hesychius yidetur , qui AcuXtxiov , 
iro^Xiv Kcf a^Y)viAc vocet. Habd. — 
De Dulichio insula , quam submer- 
sam juxta Cephaleniam testantur 
nautsB, vide Dodwbll, Travelt , t. 
II, pag. io5 et 107, et Pouqub- 
villb, Voyagede la Grhoe ,VAs. XII, 
cap. 1 , t. IV, pag. 309. £d. 

a3. CrocyUa, In R. i, a, Colb. 
I , a , Paris. etc. « Crocylea Pazo 
Cephania, etc. » Libri vulgati, 
« Crocylea, Paxos, Cephalenia , 
etc » At si ea lectio steterit, et 
Paxos alia a duabas superias jam 



296 C. PLINII NAT. HIST. 

Gephalenia quondam''^ Melaena dicta, undecim millibus 
pass. abest, circuitu patet^^ xliv. Same''^ diruta a Roma- 
nis, adhuc tamen oppida tria^^ habet. Inter hanc et 
Achaiam, cuni oppido magnifica^^et fertilitate praecipua, 



appellatis diversa, cfeteris ignota 
Geographis , importane nobis ob- * 
truditur : et quod gravius est , de« 
sideratur haud dubie locus , a quo 
illa undecim millibus Cephalenia 
absit. Proinde scripsi confidenter, 
CroqrUa , vel Crocyle, Deindenovam 
periodum auspicatus , A Paxo Ce- 
phaUnia , etc. Paxi enim satis super- 
que meminit in Paxorum duarum 
mentione Plinius.Ta KpoxuXeia plu- 
rium numero , apud Homer. Iliad. 
B, V. 189 : Qt p* iOajcyjv «Txo^, xat 
NiipiTOv &tvooi9uXXov , Kal KpoxuXet* 
lv6'p.ovTO, xat Ai^Yo^XiTra Tpaxeiav. Ut 
Ithacam , sic etiam Crocylea apud 
Homeruminsulaenomen esse visum 
est Plinio : Stephano quoque, ex 
Thucydide,.quem intellexisse non 
videtur : est enim Crocylion Thu- 
cydidi iEtoIise oppidum, non in- 
sula. Contra vero Straboni , lib. 
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri 
oppidum esse Acamamse continentis 
existimatum est. Heracleon vero 
apud Stephan. verbo KpoxuXeiov , 
quadrifariam divisalthaca,tertiam 
ejus partem Croqyiion appellavit. 
Harb. 

a4. Quondam Melcena dicta, Me- 
Isnadicta, idest, nigra. Nigras in- 
sulas plerumque antiqui dixere , 
quse multis arboribus consitSB , um- 
brosam speciem videntibus e mari 
referrent. Brot. 

a5. Patet XLIV, R. i , XLIU. 
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha- 
lenisB ambitus est stadiorum prope 



ccc , hoc est , xxxvii m. d. pass. 
Hakd. — Lego CXIIL Ita MS. i . In 
Laet. XCL In editione principe , 
LXXXiy, Pessime MSS. Reg. i, j, 
et recentiores editiones XLIf^, Er- 
ratquoqueStrabo,lib. X,pag. 4^6, 
quum ait ambitum Cephalenise esse 
stadiorum prope ccc , id est , xxxyii 
M. D. pass. Majorem numerum suin 
sequutus , qui veritati propior est 
Incolse adseverant hanc insulam 
circuitu patere clx mill. CI. Gai.- 
LAND , Voyage MS, du Lepant, At- 
tendendum semper brevius esse re- 
centiorum Grsecorum milliarium, 
quam fuit Romanorum. B&or. 

a6. Same diruta, Same , nnnc 
Samoj a Romanis diruta anno U. 
C. 565. Ibi manent rudera maxiiDaB 
antiquitatis. Brot. 

37. Oppidatria, Quum olim ha- 
beret quatema : unde TeTpairoXt; 
Eustathio , pag. 807 , et Straboni, 
pag. 4^5, appellata est. Horum 
quatuor oppidorum cives a Livio 
nominantur Nesiotse , Cranonii , 
Pallenses, Samei : lib. XXXVIU, 
c. 28, atque ita fere aThucyd.Iib. 
II , pag. 119. Direpta Same a Ro- 
manis , Fulvio Cos. Imperatore , 
Samseos omnes sub corona venisse, 
idem est auctor, pag. 478. Contigit 
haec clades anno U. C. 565. 
Hard. 

a8. Cum oppido magnifica, Liben« 
tius agnoverim , « cum oppido 
magiiifico, » vel « oppido magni- 
fica. » Hard. 



LIBER IV. 



^97 



nthus , aliquando appellata Hyrie *^, Cephaleniae a me- 
na parte xxv^"* millibus abest. Mons Elatus^' ibi no- 
Ipsa circuitu colligit xxxvi^^ millia. Ab ealthaqa xv^^ 
busdistat, inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu 
\. XXV mill. pass. Ab ea Araxum^ Peloponnesi pro- 
torium xii millibus pass. Ante hanc^^ in alto Asteris, 
B : ante Zacynthum xxxv mi^I. pass. in Eurum ventum 
phades duae, ab aliis Plotae dictae. Ante^^ Gephaleniam 



.'AppeUata HjrU, Exhoc Pli- 
K> Pomponium Melam emen- 

(id quod Vossius prsetermi- 

qui Hyriam, Cephaleniam» 
m , Samen , Zacynthum , seor- 
I lonio mari nominayit y ceu 
: Hyria Zacynthusque diver- 
er se ihsulae. Hard. 

XXf^ millia. Sic ap. Dalcc. 
', Eu. — Strabo , lih. X , pag. 
itadiis Lx tantum insulse am- 

circumscrihit, qu» sunt tii 
pass. sed manifesto errore. H. 

Mons Elatus. Ah ahietihus 
m monti nomen : cui monti 
Scopo Yocato monasterium in- 
Ed. 

XXX n millia. 'Le^.XXXK 
»S. Reg. I , a , et editioprin- 
BaoT. 

XP^ milUbus. Sic in vet. ap. 
impium et Chiffl. Dalec. XII 

JEd. 

Mons Neritus. Homerus , 
B, y. iSg , proxime a*nohis 

: quem ad locum Eustathius , 
o^.NiQptTcv , inquit, ^po? i(;h 
•i? h tdaxvi.H. — NimcMonte 
0. Ed. 

Patet XXV milUa. Dissidet 
n a Strahone , qui Ithacse 
nm stadia colligere lxxx ait , 
;t, X mill. pass. Hard. — Ma- 



jor est Ithaca. Yidetar Plinius cir- 
cuitum pro longitudine usurpasse. < 
BaoT. 

36* Araxum. De quo cap. 6. H. 

37. Ante hanc. Ante Ithacam. 
A?epU Homero nota , Odyss* A , 
vers. 484- Stephano , npoTYi, insula 
prope Sphagiam et Pylum. Hard. 
— Sed hsc trium Strophadum , de 
quihus mox Noster» prima fuisse 
videtur; illa autem,de qua nunc, 
Ithaca yicinior fuit, eamque in 
pracclara sua Graecise mappa in- 
dicat Lapie esse, quae nunc lotako 
siye Atacos dicitnr ; quam quidem 
uonnulli nominis quadam similitu- 
dine capti Ithacam esse non satis 
consulto yoluerunt , quum tantum 
scopulus sit incolis omnino carens. 
Ed. 

38. Strophades. Hodie StrivaU et 
Stamphane : olim STpo^a^ec, quasi 
ese circumagi aliquando , ac circum- 
yerti yisse fuerint : et nXoTal, ut 
Mela ait, lih. II, cap. 7, siyeflu- 
ctuantes. STpofa^e; v^90i .'Trpb^ t^ 
Zaxuvd(i> , Steph. Antoninus in Iti- 
ner. Marit. et Strophadas eas, et. 
Plotas yocat. Hahd. et~3£D. 

39. Ante Cephaleniam Letoia. 
Ptolemseo , lih. III, cap. 14» AoTcba 
vTi90(. H« -— £a est , anctore La- 
piE, quae nunc Guardiania yocatur. 



agS C. PLINII NAT. HIST. 

Letoia. Ante Pylum tres Sphagiae^* : et totidem'*' ant^ 
Messenen C£nuss8&^^\ 
5 In Asinaeo sinu, tres Thyrides'*^ ; in Laconico, Tega- 
nusa^^, Cothon , Cythera cum oppido, antea Porphyris 
appellata. Haec sita est"^^ a Maleae promontorio v milUbus 
pass. ancipiti propter angustias ibi navium ambitu. In Ar- 
golico, Pityusa^^, Irine, Ephyre - contra Hermionium^ 
agrum Tiparenus ^*, Aperopia , Colonis , Aristera : contra 



40. SphagitB, Quarum niaxiroa 
Sfatyift, et 2q>axry)pia dicta, Pausa- 
ni», Lacon. lib. 111, pag. 167 , et 
Straboni , lib.VIII , pag. 3 5 9 , 'Trpoo- 
xet{i.tvY| ^Xd9ioy toO nOXou. Hard. — ^ 
Tres SphagisB Tidentur esse nunc 
Prodano quondam Prote dicta ( not. 
sup. 37 ), Sphagia , quondam Spha- 
cteria, ante Pylum, nunc Zonckio^ 
sive "vieux Navarin dictum ; tertia 
fortasse fuit qusB nunc Bechli dici- 
tur , in ipso Nayarini portu , recenti 
Gallorum , Britannorum et Mosco- 
▼itarnm victoria illustrato. £d. 

4 1 . Totidem . . . QEnusso!, Yet. 
ap. Dalec. « Totidem in latere se- 
ptemtrionali : dextra in Messenen 
OEnussa.» £d. 

49. (Mnussas, Oivouoat Pausaniae, 
Messen. lib. IV, pag. a8a. A vini 
fertilitate vetus petita appellatio 
est. Habd.-— Nunc Sapience , Santa 
Maria et Cahrera yocantnr. £d. 

43. Thyrides* ©upt^t? , Strab. lib. 
VIII , pag. 36o, in Asinaeo pariter 
sinu. De Asinaeo sinu diximus cap. 
7. Hard. — Nunc P^enetico et For^ 
migues, £d. 

44. Tegamtsa, Bifiyavouoa Pausa- 
niaB, loc. cit. Nunc Servi, Kci»d(i>v 
haud procul Gytkeris , Stephano : 
nunc sine nomine. KuOripa denique 
omninm niaxima , ante Tenamm 



promontorium , Straboni , lib. Vill, 
pag. 363 , nunc Cerigo. Olim etiam 
Hop^upt; Solino , cap. xi, pag. 19, 
et Ilop9upou99a dicta , £u8tathio in 
Dionys. y . 5bo , pag. 71,8 copia 
qusB ibi est, praestantiaque pnrpn- 
rarum.HARD. — In Gytheramnlta 
concharum genera lapidescentia 
vidit, anno 1680, Gl. Gaxlajtd. 
Brot. 

45. Hasc sita est, etc. Solinns, 
cap. XI, pag. 39. Hard. 

^^, Pityusa, Hoc 6st, pinaria , 
^iTuouoa , a pinnum copia. IpivTi 
''deinde sit , an E{pxvv) , quo nomine 
et ipsam Galauriam , quse hand 
procul hinc abest, inTenio nomi- 
natam apud Plntarch. in qusst. 
Graec. pag. 29$, obscuram est. 
ifupT) Stephano inter insulas haud 
procul Melo memoratur. Hard. — 
Pityusa , nunc ile du port ToUm 
diciflir, Irine, Kavouro , Platia seu 
Caronisi^ £phyre, Ifypsili sive ile 
du Diable, £d. 

47. ^TeiTRionium. Dalec. HermiO' 
ntun, £n. 

48. TiparenuSf etc. Dalec. Epi' 
ropia, Ghiffl. Eperopia, £d. — De 
Tiparcno et Golonide cateri silent 
AirepOTTia et Apt^epac PausaniaB me- 
morantur, Gorinth. lib. 11, pag. 
iSo. Hard. — Tiparenus nonc 



LIBER IV. a99 

Troezenium Calauria^, quingentos passus distans^*" : Pla- 
tds^% Belbina^ Lasia, Baucidias. Contra Epidaurum Ce- 
cryphalos *,Pityonesos vimillibus passuum a continente. 
Ab hac iEgina ^ liberae conditionis xVii ^ millibus pass. ^ 
cujus XX miil. pass. praeternavigatio est. Eadem autem a 
Piraeeo Atheniensium portu xx^^ mill. pass. abest, ante^^ 



Spetzia estf Aperopia, ut yideturf 
/f^</ro/i;Co1onis autem insula liaec 
esfe videtur ad occidentem supe- 
rinris sita , et cujus nomen in mappa 
soa non refert Lapib; Aristera , si 
eidem mappss fides habenda sit , 
nunc Spetzia pouio dicitur. £d. 

49. Calauria. Ka>.auptta Stepha- . 
no. Mela , lib. II , cap. 7 : « Calau- 
ria inter ignobiles, alias letb De- 
ttiosthenis nobilis. » Hard. — Poros 
hodie vocatur. Ed. 

50. Quingentos passtts distans. Ab 
agro Trcezenio. H. — Vet. ap. Da- 
lec. n quingenta millia pass. distans 
a Platseis. » Dalec. « quingentos 
passus distans Plateis. » Ed* — At 
PlatsB» urbs Bceotiss est , longe ab 
faoc tractu semota , non d. modo 
pass. sed multis millibus : et in 
regionis meditnllio posita , non in 
littore , unde ihBularum intervalla 
pettitttnr. A continente dispesci 
'Cakuriam exigno freto iv stad. hoc 
^, D. pass. auctor est Strabo, lib. 
Vin, pag. 369. Hard. 

. 5i. Plateis, Belhina, etc. Chiffl. 
Beilina, £d. — Ex his sola Belbina 
Sifiylaci nota , pag. 19. Katoc ^^ ro 
2xuX>.aiov dxpfOTiQ^iov T7i( Tpotl^iQ^tac 
t^t vfiao; B^Ctva , xaliroT.tc, contra 
$cyllaemn Troezenii agri promonto* 
tium. Strabonl qnoque , lib. VIII, 
ptLg. 365 , et Stephano. Hard. — ^ 
titt sunt', ut videtur, insulse istse 
qusB nimc Moni Joreneh , Kophinidia 



et San Giorgio d'Arbora vocantur, 
sed suum cuique nomen assignare 
dif]Elcile videtur; ultimam tamen 
Belbinam esse opinanturMannerttfs 
et La.pir. Ed. 

6^, Cecrypkalos. Ktxpo^ aXta Ari* 
fttidi , apud Photium in Bibl. cod. 
34^ , pag. 1 aax , prope iEginam : 
hod. Keratks. Diodoro quoque,BibI. 
lib. XI, pag. 59, et Thncyd. lib. 
I , pag. 70. Hard. 

53. Pitjronesos, \)dX^, Sitionesos. 
£d. — ■- ntTt>o'vy)90( insnla pinaria. 
In MSS. Reg. i , a , Colb. i , a , 
Scinthionesos, Hard. —>- Hodie An" 
kistri. Ed* 

54* jEgina, Atytva , faodieque 
Egina^ sive Enghia. Ab ea sinui 
Saroiiico nomen.Pauli Medici ^gi- 
netae patria. Hanc Agathemerus , 
Geogr. lib. I , cap. 5, porrectam 
ait esse stadiis olx, hocest, xx mill. 
pass. ut recte Plinius. Hard. et Ed. 

55. Xril millibus'. Lego X^I 
miUia , ex MSS. Reg. i , a , et edi- 
tione principe. Brot. 

56. XX mill. Cbiffl. XIX tniU, 
Hanc lectionem .«^ecutus est Brote» 
rius, quae et in MSS. Reg. i , i» 
etin editioneprinciperepeiitur.ED. 

57. XX miU. Sic apnd Chifflet. 
Dalecamp. XII. Broterins , ex codd. 
proxime landatis, XXX miU. Ed. 

58. Ante QEnone. OtvuvD Steph. 
Scymno Chio , pag. a 3 ; Eu^tatfaio 
in Dionysiam, vers. 5 1 a , pag. 7 3; 



3oo C. PLINII NAT. HIST. 

OEnone vocitata. Spiraeo'^ promontorio objacent Eleusa, 
Dendros *, Craugiae duae, Caeciae ' duae, Selachusa, Cen- 
chreis , Aspis. Sunt et in Megarico sinu Methurides ' 
quatuor. ^gila autem xv mill. pass. a Cythera, eadem- 
que a Cretae Phalasarna oppido xxv mill. passuum. 

XX. Ipsa Creta * altero latere ad austrum , altero ad 
septemtrionem versa, inter ortum occasumque porrigitur, 
centum urbium^ clara fama. Dosiades eam a Crete nym- 



Tzetzse in Lycophr. vers. igS , p. 
36 ; Apollodoro, lib. III de Dilsy 
pag. asQy et ante eos Herodoto, 
Uran. lib. VIII, pag. 477i n. 46- 
HA.aD. — Vet. apud Dalec. jEno- 
pia, £d. 

59 • Spirceo, De quo cap. 9. £x 
his insulis l^eouoot Straboni memo* 
ratur, lib. IX, pag. 898. AottIc Ste- 
phano. De cacteris auctores deside- 
ro. Hard. — £ regione promontorii 
Spiraei, bodie, ut diximusy Capo 
Franco , reperiuntur insulse Petro , 
sive Psili , Hevreeo , Plato , Pente- 
Nisia , Fractera , Lavoura , seu Pe- 
risteria ; quod autem cuique assi- 
gnandum sit vetus nomen omnino 
incertum est , quamvis Pente-Nisia 
Craugias essedicat LA.piE,et Lapoura 
£leusam. £d. 

60. Dendros. . . Aspis, Rectius 
fortassis Adendros , litterula ex su- 
periore vocabulorepetita:quoniam 
quemadmodum mox citata Aspis, 
teste Stephano , careret arboribus : 
AottU , v^oo; ol^ev^po; ouaa. InBeg. 
I , Adendros legitur. Hard. — Sic 
dicta videtur , quod esset sine ar- 
boribus. Nunc Pentenesia. BaoT. 

61. CtBcias* Chiffl. Acctcice, £d. 
6a. Methurides, Vet. apud Dalec. 

Etkurides, Stephano Methuriades, 
Quarum, ut quidem videtur,maxi- 



ma McOoupta Stephano appellataest, 
inter iEginam et Atticam , juxta 
Troezenem : v^90c fAeTO^li Aiyivt]; 
xal Attijctjc, wXYiaiov Tpot^^iivoc. Revp- 
/ouza vocanturhodie,auctore Lapix. 

HARD.etED. 

63. yEgila.ltn MSS omne8,Reg. 
I , a , Colb. I , a > Paris. etc. obi 
perperam libri vulgati ASglia, Ne- 
que ipse Stephanus forte mendo 
caret, qui hanc insulam AtytoeXetav, 
pro AiyiXeiav vocet : nam de hac 
nostra eum agere , vel ipso situ , 
quod suspicatus est etiam Barbarus, 
satis admonemur , quum inter Cre- 
tam et Peloponnesum jacere dicat, 
quo situ est iEgila haec a Phalasar- 
ua Cretae distaus xxv mill. pass. 
AiYioiXeia , inquit , v^oo; [Aera^ Kp^Q- 
TV]( xai IleXoirovvnaou * 6 oixiiTeop Ai- 
yiXto(. Qu» voxpostrema suadetAt- 
yiXa prius, vel AiytXta scribi opor- 
tuisse. Herodoto, £rato, lib. VI, 
pag. 366, num. 97, AiytXtY) , vel Ai- 
yiXeta, variant enim ibi codices. 
Hodie Cerigotto. Hard. — ChifHet. 
jEgialum, £d. 

XX. I. Creta. Nunc Candie,^ROT, 
3. Centum urbium, Maro ,iSIneid. 
lib. III , vers. 106 : «Centum urbes 
habitant magnas. » £t Horatius, lib. 
III, ode 37 : «Centum tetigit po- 
tentem Oppidis Creten. » Belli Tro- 



LIBER IV. 3oi 

pha : Hesperidis'^ filia, Anaximander : a rege Curetum , 
Philistides Mallotes : Crates primum Aeriam^ dictam : 
deinde postea Curetin, et Macaron nonnulli a temperie 
caeU appellat^ ^ existimavere. Latitudine nusquam ^in- a 
quaginta millia passuum excedens, et circa mediam sui 
partem maxime patens , longitudinem implet gglxx^ 



jani temporibus urbes nonaginta 
domtaxat ibi fuisse prodit Ulysses, 
Odyss. XIX, 174. At state sua 
centum fuisserefertHomerus, Iliad. 
II, 649« Nunc vero quas sint alicu- 
jus nominis, Yix quatuor omnino 
exstant : Castro metropolis, que 
Italis Candia dicitur, Canea^ RetimOf 
Setia; in septemtrionali ora omnes 
positflB , namque bonis poftubus 
caret australe littus. Hard. 

3. Dosiades eam a Cretenympha: 
HesperidisfiUa , Ancucimander : a rege 
Cureiitm , Pkilistides Maliotes : Cra- 
tes primum Aeriam dictam : deinde 
postea Curetin, etc. Perturbata h»c 
interpnnctione prsepostera ita sa« 
nayimus: Nibii juvat Solinus^ cap. 
XI f pag. a 9 , qui miscere omnia vi- 
detur : nihil Martianus , lib. YI, c. 
de Thracia, p. 3 la , qui auctorum 
nomina prsetermisit : « Greta , in- 
quit y cui nomen suum Hesperidis 
Nympharum pulchra concessit , aut 
Curetum rex Gretesy a quo Greta 
primo , mox Guretis appeilata : de- 
inde propter csbU temperiem Ma- 
caronnesos appellata. » Gretam He- 
speridos filiam pariter vocat So- 
linus : Apollodorus , lib. III de Diis, 
pag* i63, AoTeptou , nisi mendum 
sit pro ioTci^ou. Greten Guretum 
regem , Jovis et Idses Nymphse &- 
lium Stephanus auctor est fuisse : 
meminit ejus et Scymnus Ghius, 



pag. 9 3. Unde in suspicionem ve- 
nio nec posteriorem hujus sententiae 
partem a vitio penitus immunem 
esse : nam ea vox dictam plane su- 
pervacanea est : nec illud deindepo" 
stea Piinianam elegantiam sapit. 
Quid si legas igitur : « Grates pri- 
mum Aeriam , Idaam deinde , » 
nempe ab Idaea Nympha, postea 
Curetin, etc. Adeo non hsec nostra 
nobis conjectura displicet , ut si 
librorum ullus faveret , in textum 
inserere nulla religio foret. Hard. 
— Dalec. « Dosiades eam a Greta 
nympha Hesperidis filia ; Anaxi- 
mander a rege Guretum ;PhiIistides, 
Mallotes Grates primum Aeriam 
dictam , deinde postea , etc. » £d. 

4. Hesperidis. Yoiebat Dalecamp. 
Hesperi, Ed. 

5. Aeriam. A&pia Stephano : Gel- 
lio quoque, lib* XIV, cap. 6 , pag. 
777. Hard. 

6. Macaron» Hoc est, tcav Moxa- 
peov , subintellige insulam. Solinus , 
et Martianus , Maxapotv v^oov , insu" 
lam beatorum. Hard. 

7. AppeUatam existimavere, Vet. 
apud Dalec. appellavere. £d. 

8. LongituMnem. Sic apud GhifH. 
Dalec. longitudine implet CCLXX 
millia passuum. £d. 

9. C^X^^miV/. £x ApoIIodoro 
CCLXXXVIl , et octavas quatuor. 
Daleg. 



♦. 



3o4 C. PLINII NAT. HIST. 

Lycastus , Rhamnus, Lyctus , Dium, Asum , Pylo- 

ros^^, Rhjrtion, Elatos, Pharae^*, Holopyxos , Lasos^^, 

Eleutliern»^**, Tlierapna, Marathusa, Cylissos : et alio- 

4 rum^' circitcr Lx oppidorum memoria exstat. Montes^': 



mediterraneis oppidis accensetur. 
Quamobrem suspicor haud imme- 
rito Rkaucus , pro Rhamnus , scribi 
oportere : est enim Stepliano,i*au- 
xoc, iro^Xic Ih fj.t9oyeicd ty!; Kp^arv);. 
Habd. 

34* Lycastus, Homero snperius 
laudato , et Stephano , aliisque, Av- 
xavtoc. Hard. 

35. Lfctus f etc. Auxto; Stepha- 
no : Scylaci , Iv ^avft\% Auxtoc 9 p. 
18. Dium in mediterraneis insul» 
urbihus qui statuerit , auctorem 
adhuc requiro. Hard. 

36. jisum. Vet. apud Dalecamp. 
Asium. Ed. — Aao? Stephano, unde 
Jupiter Asius appellatns. Hard. 

37. Pfloros , Rhjrtium , Elatos, 
Pxloros quidem libri omnes , etiam 
MSS. exhibent : sed vitiato , ut ap- 
paret, vocabulo : qunm de Pyloro 
Cret» csBteris scriptoribus silentium 
sit. Elyros ytoXms agnoverim : nam 
Stephano ^upo;, 'ttoXi; KpTiTY);, qnss 
mendose ut arbitror, ScylaciSoXu- 
poc Tocatur. Aut certe OXepoc , quae 
KpnTixi^ iro^Xtc Stephano pariter ap- 
pellatur. Aut denique Alloros , qnod 
apud Gruterum , pag. 5o5 , foedus 
recitatur inter AxXapittToc et Ha- 
piouc, Gretenses. Elatos vero (sic 
enim admonitu codicum Reg. i , 
3 , Paris. et Chifflet. rescripsimus 
pro ClatoSf quam Yocem nihili pror- 
8U8 Tulgati libri exhibent : ) Elatos, 
inquam, haud dubie ea est, qua 
Stephano tXaTTia ircXic KpiiTv^c di- 
citur : exstat apud Reines. p. 5oi, 



marmorea inscriptio compleza foe- 
dus inter Olontios , Latiosque, Cte- 
tenses populos» quos eosdem esse 
cum Elatiis arbitramur. Rhytium 
PuTtiov Suidse est. Rhytium cum 
Rhithymna confundit Ferrarius in 
Lexico. Hard. — '- Pro Pyloros legi- 
tur in vet. apud Dalecamp. PhiU" 
ros, Ed. 

38. PhartB , etc, 4>oipal colonia 
Messeniorum est, Stephano teste. 
Holopyxos ^tiam Mel» cognita, 1. 
II,cap. 7. Hard. 

3g, Lasos.Yet, apud Dalecamp. 
Aios, Omnibus ignota. Ed. 

40. EleutherjUB , etc. feieuOtpva 
Stephano : Scylaci £Xeu6£pvai , in 
Kp^inTV). Est in Thesauro Regio ar- 
genteus nummus sere mixtus, cum 
epigraphe,EA£¥0EP. . .Therapnes 
etiam meminit Solinus, Marathus»» 
Mela, lib. II, cap. 7, pag. 44 9 Gy- 
lissi Solinus. Editio Daiecampii Mjr- 
tinoSf Parmensis Gxtisos, Hermo- 
laus , et eum consecuti Frobenins , 
Gelenius, aliique , Cytinos : sed Do- 
riensis urbs ea est, apud Strabo- 
nem , lib. X, p. 476 , non Cretica. 
MSS. Reg. I, a, et Chiffl. Gyfysos, 
Golb. 1,3, Gxtisos, At Solinus ex 
Plinio Cylisson habet, cap. xi, p. 
29, quem secuti sumus. Hard.' 

4 1 ■. Et aliorum. Quorum nomina 
Meursius recitat in libro de Creta 
insula. Hard. 

4a. Montes, Dalec. montes Cadi- 
scus. Ed. — Solinus , cap. xi , pag. 
39 : « Albet Creta jugis mondum 



LIBER IV- 3o5 

Cadistus, Idaeus, Dictynnaeus^^, Corycus. Ipsa abestpro- 
montorio suo, quod vocatur Criumetopon, ut prodit 
Agrippa, a Cyrenarum promontorio Phycunte"^^, cxxv 
miilibus passuum. Item Cadisto'^^ A Maiea Peloponnesi 
Lxxv^..A Carpatho insula, promontorio Sammonio lx 
mill. in Favonium"*^ ventum. Haec inter eam et Rhodum 
interjacet. 

ReUquae circa eam : ante Peloponnesum duae Coricae ^', 5 
totidem Mylae : et latere septemtrionali, dextra Cretam 
habenticontraCydoniam^^Leuce, et duaeBudroae. Contra 



Dictynnsei et Cadisti : qui ita ex- 
candescunty ut eminns navigantes 
magis pntent nubila. » Albos mon- 
tes Plinius Yocat , lib. XYI , c. 60, 
et lib. XXXI, cap. a6. Item Pto- 
lemaens, lib. 111, cap. 17, quod eo- 
nim jnga niyibus semper albent. H. 
^ 43. DictyrnrueuSf etc. Dalecamp. 
Dictatus, £d. — Idem qui DictsBUS 
Callimacbo : sed id Strabo negat» 
lib. XYIII, pag. 479* Dlctjrnnceum 
hoc loco habentMSS. Plinianiom- 
nes , Solinus quoque et Martianus : 
nomen ex ea re babet, quod Di- 
ctynna inde se , ut aiunt , prsecipi- 
tem egit. Ptolemaeo tamen loco cit. 
•h Aixnq ^po^ et Kupuxo; axpa , quss 
naatis hodie Punta di Coraca, H. 

44. CXXFmillia, Iia MSS.om- 
nes y Reg. i » 3 » Colb. i , a , Paris. 
Chiffl. tum hoc loco, tum lib. V,. 
cap. 5 , ubi eadem repetuutur : sic 
etiam yetnstsB editiones ante Fro- 
beninm , qui prior centum millia 
passuum addidit. Atque ei sane 
adstipnlari Strabonem intellexi- 
mus, qui, libro X, pag. 47^ > 
a Cyrenaica regione , ubi . Phycus 
promontorium est, ad Criumeto- 
pon, dipb T^; KupYivata;, ^irl rbK^iou 
|A^Tttirov, interyallum ait esse ex 



Eratostbenis sententia , stadiorum 
bis mille, quas passuum efficiunt 
CCL millia. Sed quamnam Plinius 
Agrippas sententiam esse dixerit, 
non qualem esse oportuerit^inqui- 
rimus. Hard. — Quum Agrippa in 
suis mensuris sit accuratus , recte 
emendayit Frobenius CCXXFmil- 
lia, Tanta est enim locorum dista»- 
tia. Male MSS. ed. princeps et re- 
centiores CXXV mill. Promonto- 
rium Phycus, nunc Ras^aUSem; a 
nauti« vulgo dictum, U cap Rasat, 
Brot. — Dalec. quoque CCXXV 
millia scripsit , qui numerus resti- 
tuendus yidetur. £d. 

45. Item Cadisto, A Malea, Dalec. 
item Cadisco a Malea, Ed. 

^e. LXXV, Dalecamp. J^XX. 
Chiffl. LXX. Ed. 

^•j. In Favonium. Occasum ver- 
sus , inquit , a Carpatho Creta re- 
cedit, I.X miliibus passaum. H. 

48. Corycce- , . Myloi. Debisc»- 
teri scriptores silent. Scopuli ve- 
rius, quam insulse. Hard. 

49. Contra Cjrdoniam, Sive Cy- 
donem, de qua paulo ante. Nam et 
Cydonia Latinis interdum , ut So- 
lino : Graecis semper est appellata. 
Ipsa yero Leuce hodie est Scoglio 

20 



3o6 C. PLINII NAT. HIST. 

Matium, Dia^*. Contra Itanum * promontorium Onisia% 
Leuce : contra Hierapytnam, Chrysa , Gaudos. Eodem 
tractu Ophiussa, Butoa, Aradus^^: circumvectisque Criu- 
metopon , tres Musagores appellatae. Ante Sammoniqm 
promontorium , Phoce^^, Plati», Sirnides , Naulochos, 
Armendon, Zephyre. 
e At in Hellade , etiamnum in ^gaeo , Lichades ^^ , Scar- 



tUS, Theodoro, cum arce manitiftsi- 
ma. BudrosB (sic enim MSS. ha- 
bent , non Budor») , nunc Turluru, 
Habd. — Dalec. Budoras, Aliis, Bu» 
fo. Sic Stephanus. £d. 

5o. Dia, ItaReg. i, etc. hon Cia, 
Dalecamp. Cia.Vet. Dia, Ed. — Et 
Ptolemseo , lib. III, cap. 17, ac 
Straboni , lib. X , p. 4^4* Aiav^aoc, 
nunc Standia , conflata appellatione 
pravo barum yocum sono, tU tv}v 
Aiav. Ha&d. 

5 z . Contra Itanum, Orientale Cre- 
tae promontorium illud est, ubi se 
insula in austrum flectere incipit : 
bodie Capo Xacro nautis. Ibi et op- 
pidum fravo^ fuit, cujus Ptoleroeeus 
meminit , lib. III, cap. 17, et No- 
titia Eccles. HierocUs : at uon est 
Paleocastro, prope Candiam posi- 
tum , ut Yisum est erudito yiro : 
quum bse civitates in media fere 
orse illius parte sint , quae Boreae ob- 
yertitur. Hard. 

5 a . Onisia^ Leuce, Sic apud Cbiffl. 
Dalec. 0/i«fl-ED.— 'Prior Cofonisi: 
altera sine nomine est : ejus tamen 
roeminit Anton. in Itin. Marit. H. 
53. Chrjfsa, Gaudos, Utriusque 
Mela meminit , lib. II, cap. 7, cap. 
44. Posterior Ptolemaeo dicta , ut 
arbitror, EXau^oc v^aoc, III, 17, 
adjacena Cretae , «oi^flbMiTai t% Kpi^" 
TYi : et ia Not. EccL Hierocl. p. sS. 



Harum major hodie Gaidurognitsa, 

54. Aradus, A^oj^q^ circa Cretam 
insula Stepbano. In MSS. et edit. 
Farm, Aranus, Libri Yulgati perpe- 
ram , auctore Frobenio , Hhanmus, 

55. Musagores, Mela, II, 7 : 
« £t quas Musagoras, numero tres, 
uno tamen Tocabulo appellant. » 

56. Phoce^ etc. Dalec. Phocas^ etc 
Volebat Dalec. PlachuB pro Platite; 
vct. apud Dalec. Sjrrindes pro Sir- 
nides; Naumuchos pro Naulochos,EtD, 
— De Pboce Antondnus in Itiner. 
Marit. IIXaTeia insula LibysB a Ste« 
pbano adscribitur. Simidet , Tel nt 
MSS. Sjrrnides nusquam comperte 
nobis : at ZupivOo; Stepbano urba 
Cretae dicitur, forte pro insula Cre- 
ticsB ditionis. Naulochos ea est quaB 
Naumachos a Mela , una cum Zc" 
phyre, appeliatur, loco citato. Ar" 
medon ( sic enim MSS.) , yel Armen» 
donj quae sit , penitus obscamm. £t 
«copulis omnes, quam insnlis, pro- 
piores. Hard. — Armedon est mia 
ex insulis,quao yidentur ante Sam- 
monium promontorium. Bkot. — ^ 
Revera exstat in sinu Bomhea insa- 
la Libyae boc nomine clara; ast, 
non eadem est de qua Plin. in eo 
momento agit. Nonne N. £. insulaB 
Cretae sita ? (Vid. atlas d*Anaehar' 
sis , earte geniraU^% idition), Ed. 

57. Liehades, De hia Stiabo, Hb. 



LIBER IV. 3o7 

phia, Garesa, Phocaria, compluresque aliae ex adverso 
Atticae sine oppidis, et ideo ignobiles. Sed contra Eleu- 
sina , clara Salamis : ante eam Psytalia : a Sunio ^^ vero 
Helene quinque mill. pass. distans. Dein Ceos *" ab ea toti- 
dem, quam nostri quidam dixere Ceam, Grseci et Hy- 
drussam \ Avulsa Euboeae, quingentis ^ longa stadiis fuit 
quondam : mox quatuor fere partibus , quae ad Boeotiam 
vergebant, eodem mari devoratis, oppida habet reliqua, 
Juhda ^^ , Carthaeam : intercidere Coressus^"*, Poeeessa. Ex 
hac profectam^^ delicatiorem^ feminis vestem , auctor 
est Varro. 



^9 P^g* 4^6 : l&vTauOaxal al Aix«- 
^£C xa3Loufj.tvat Tpelc v^ooi, etc. Ha- 
rum compliires idem Strabo refert, 
lib. ly pag. 60 , terr» motu esse de- 
mersas. Sxapfsia ex adverso in con- 
tinente urbem habet cognominem » 
in Locrorum ora, de qua cap. 11 
diximns. Garesa in MSS. Corasa. 
Phocaria a pbocis seu Yitulis mariuis 
accepisse nomen videtur. In MSS. 
Piocasia, Hard. — Dalec. Maresa 
pro Caresa. £d. 

58. Contra Eleusina» De qua egi- 
mus, c. IX. Ipsam vero SaXaftiva, 
hodie Colouri, in Saronico sinu : 
Ps^rtalia, L^psocoutalia incol» to- 
eant. De hac Pausanias, Attic. lib. 
ly p8g. 67 : N^ac; ^l irpo 2aXa{uv^C 
loTi 3CoOLou{i.^vY) YuTTOtXsia , etc. H. 

59. ^ Sumo, De .Sunio, cap. 1 1. 
De Helene Mela, lib. II, cap. 4» 
pag, 43 : «In Attbide Helene est, 
nota stupro Helense : et Salamis ex- 
cidio dassis Persicas notior. > He- 
leney ut olim Maxplc, Stepbano te- 

, ste dicebatur , quod est in longum 
porrecta, sic bodie Macronisi, hoc 
etstf p.0ucfQ( v^oc, yocatur. Hard. 

60. Ceos ab ea, Ab Helene toti- 



dem , hoc est , quinqne pass. mill. 
distans Keoc Strabotii , lib. X , pag. 
486 , aliisque. Kia vtiooc PtoIemaBo, 
lib. y, c. i5. Hydrusss cognomen 
a copia aqqarum petitum , Heracli- 
deSyCap. de politia.Coorum, insiilse 
Coo attribuit, non Ceae: sed Ceon 
et Coon ab ipso confundi , sequen- 
tia ejus verba declarant. Nunc Cia, 
yel Zea. Hard. 

61 . Hjrdrussam. . . quingentis. Vet. 
apud Dalec. Hydrussam avulsam Eu- 
bcetB. Quingentis , etc. Ed. 

^s. Quingentis. jpxu d. m. pass. 

63. Julidaj etc. louXtCy KapOaia 9 
Iloi^gooa, KopvxToia» Straboni, lib. 

X, pag. 486. Kop£99bc Ptolemaeo, 
lib. III, cap. i5. De Carthaea Oyi- 
dius, Metamorph. lib. VII, yers. 
369 : «Transit et antiqu» Carthaeia 
moenia Cea. » H4&D. 

64' Coressus , Paeeessa. Strab. 
Corissia^ Proeessa. Dalsg. 

65. Ex hac profectam. Hsbc iis- 
dem yerbis Solinus, cap. yii, pag. 
33. Yide qu» dictori sumus lib. 

XI. Ed. 

66, DelicaHorem, Vet. ap. Dalee. 
delectatiams, E)d* 



20 



3o8 



C. PLINII NAT. HIST. 



I XXI. Euboea' et ipsa avalsa Boeotiae, tam modico in- 
terfluente Euripo , ut ponte* jungatur : a meridie pro- 
montoriis duobus, Geraesto^ ad Atticam vergente, ad 
Hellespontum Caphareo insignis: a septemtrione, Cenaeo^: 
nusquam latitudinem ultra xl mitlia passuum extendit, 
nusquam intra duo millia contrahit : sed in longitudinem 
universae^ Bceotiae^ ab Attica Thessaliam usque, prae- 
tenta in gl mill. pass. circuitu vero trecenta sexaginta 

a quinque. Abestab Hellesponto parte Capharei, ccxxv mill. 
passuum, urbibus clara quondam, Pyrrha^, Porthmo, 



jCxI. I. Eubaa. Nostris Negre- 
pont : Egrippos olim , voce ab Eu' 
ripos f ut arbitror, deflexa. Honc 
porro Plinii locum de more trans- 
scribunt Solinus , cap. xi , pag. 
3o y et Martianus , cap. de Thracia, 
lib. VI, pag. ai3. Vide Pompo- 
nium , lib. II, cap. 7, p. 43. U. 

a. Ut ponte jungatur, Qui pons 
hodieque exstat, longitudine ccl 
pass. Hard. 

3. A meridie. Dalec. ad meri^ 
diem. £d. 

4. Geroisto , etc. ripaiTov , Ka- 
f apei>; , K^vaiov , promontoria £u- 
boess terna , Straboni , lib. X , pag. 
444» et Ptoiemseo, lib. III, cap. 
i5. Hard. 

5. Cenceo, Dalec. Caneo. £d. 

6. Intra duo miUia. Sic Martian. 
lib. Vl, pag. ai3. Sic MSS. Reg. 
1, a, Colb. £, a, et Paris. sic deni- 

' que Mela qui Martiano praeivit. 
Vulgati libri perperam hactenus, 
intra XX millia. Hard. — Nusqftam 
latitudinem ultra XX mill, pass, ex" 
tendit , nusquam intra II mill. con" 
trahit. Vet. adstipulantibus Stra- 
bone et Pomponio. Man. legit nus* 
quam infra^ etc. non intra, Dausc. 



7. Sed in longitudinem unitvrsof 
Baeotice. Malebat Dalec. sed in lon' 
gitudinem universa Bceotia, Ed. 

8. Prcetenta in CL, In longitudi- 
nem cl mill. pass. toti Bceotia ap* 
posita. Hard. — Ex recentioribus 
cx. Dalec. 

9. Pyrrha , etc. Pyrrhae meminit 
Mela , loc. cit. nopOp.ou Suidas. De 
Neso ( sic enim ex MSS- Reg. i , 
a , Colb. I , a , Paris. pro Meso 
rescripsimus ) , idem Mela : hodie- 
que Neso vocatur, in parte insul» 
borealL KiQpivOoc , Homero cognitii 
Iliad. II , in Catal. vers. 45 , et 
Ptolemso, lib. III, c. i5 : i^coc, 
jroXi; EO^oiac » Stephano. Hinc Ori- 
t8B populi , quod Dalec. in Athen. 
lib. I , pag. 1 4 , ad Indos Oritas 
perperam refert. ATov Homero rur- 
sum loc. cit. et Straboni, lib. X, 
pag. 446' Ai^v)(|/oc eidem Straboni, 
pag. 44^ 1 cum thermis Herculeis, 
aqujsve calidis. (yp[ Eustathio in 
Uiad. pag. 279, et mdntisnbmen, 
et vetusta £uboee totius appellatio 
fnit, ab oppido , ut apparet , co- 
gnomine. OixaXia denique et apud 
Stephanum EuboeaB oppidum est. 
Hard. — Vet. ap. Dalec. Neside, 



LIBER IV. 3o9 

Neso, Cerintho , Oreo, Dio, iEdepso, Ocha, (XlchaHa: 
nunc Chalcide", cujusex adverso in continenti Aulis est; 
Geraesto", Eretria, Carysto, Oritano", Artemisio, fonte 
Arethusa'' , flumine Lelanto'^, aquisque calidis, quaeElIo- 
piae' vocantur, nobilis : notior tamenmarmore Caryslio. 
Antea vocitata est Chalcodotis*^, aut Macris, ut Dionysius 3 
et Ephorus tradunt : ut Aristides , Macra : ut Callidemus , 
Chalcis , aere ibi primum reperto : ut Menaechmus , Aban- 
tias : ut poetae vulgo , Asopis. 



Ceritko, pro Neso, Cerintho, Ed. 

10. Nunc Chalcide. XoXxic £u- 
stathio. loc. cit. aliisque. Hodie ab 
Euripo affluente Negrepqntj^ quasi 
if E&piirtt , quam yocem sequior 
usns in Egripo transformavit. De 
Aulide diximus cap. la. Habd. 

11. Geratsto, etc. Dalec. Geresto, 
ut supra. Ed. — repat^bc x<a[iy), 
contra Sunium, Atticae promonto- 
rium , ut auctor est Strabo , lib. X, 
P^> 446. Hodie lastura. EpeTpta 
Straboni quoque loco citato , nunc 
Trocco. Kapu^oc Stephano , de quo 
oppido ille multa : nunc Castel 
Rosso, Opulentissimce Carystos et 
ClialciSf inquit Mela , lib. II, cap. 
7» pag. 43. De Oritano nihil com- 
pertum. De Artemisio Ptolemaeus, 
lib. III, oap. i5y ApT2{4.i^o$ Upov. 
Stephano , ApTEp.i9iov. Hard. 

la. Oritano. Vet. ap. Dalec. 
Orostane. Ed. 

i3. Fonte Arethusa. De quo 
Strabo consuleudus, lib. I, pag. 
58. Hard. 

i4' Lelanto, Fluyium igniti luti 
terrse hiatu erupisse in Lelanto 
campo idem Strabo narrat loc. cit. 
£t prope Oreum KocXXavTa 7roTa{i.bv 
idem coUocat, lib. X, pag. 44^ 9 
quem pro Plinii Lelanto accipi si 



quis velit, non admodum relucta- 
bor. Hard. 

i5. Quat Ellopio!. ."Dalec. cod. 
Hellopio!, £d. — Ab Ellopia £u- 
boese regione, de qua Strabo, pag. 
446. Hard. 

16. Chalcodotis. Quod aes prima 
dederit, aere ibi, ut mox subjicitur, 
primum reperto. Ita scribi porro 
id Yocabulum, tumMSS. monent, 
Reg. 1,2, Colb* I , a , etc. tum 
Graeci serraonis proprietas exigit : 
non ut haotenns editum, Chalco' 
dontis Sic Maxpic a longitudine, 
Stephano dicta est , ye\ Maxpa. Ab 
Abantibus qui eam diu tenuere, 
A^avTiac* ASavTi; PausanisB , Eliac. 
prior. lib. V, pag. 33a. Unde 
Upbv cu^a^ A^avTcdv a Nonno ap* 
pellatur, Dionys. lib. XIII, pag. 
36 1. Nomen utrumque hymno in 
Delum, Callimachus v. ao, com- 
plexus. MaxpU A^avTia; EXXo^iTiUV ; 
et Dionys. Perieg. v. 5ao. Ab Aso- 
pide deinde', hoc est, a Danaey 
vel .^^ina Asopi filia postremum 
ei nomen est inditum : Scymnus 
Chius, pag. a3, de yariis Eubcese 
appellationibus : At^ tVIv ^uoiv , rh 
irpoTepov 9 lni ^Tiatv, Maxpi; , ETretTSv 
dtirb T^; X8yo{x^viri( AocdTTi^oc, Xpovei> 
Xa^ouda To5vo{Aa, E56ota iroXtv. H. 

3 
20 



3ia C. PLINII NAT. HISTi 

3 ut proditur, sola motum'" terrae iion sensit. Ad M. Var- 
ronis" aetatem, Mucianus prodidit bis concussam; Hanc 
Aristoteles ita appellatamprodidit^ quoniam repente appa- 
ruerit" enata. ^glosthenes Gynthiam^^, ahi Ortygiam'^ 
Asteriam'^, Lagiam'^, Chlamydiam, Cynaethum'% Pyrpi- 



appellatur , non Fermina , ut qui- 
busdam vlsam est, qusB longe hinc 
abest. Hard. 

ao. Sola motum, Seneca , Natur. 
qusst. lib. VI , cap. a6, p. 912 : 
« Sed moTetur et iEgyptus , et De» 
los , quam Yirgilius stare jussit : 
Immotamque coli dedit, et con- 
temnere yentos. Hanc Philosophi 
quoqne, credula natio, dixerunt 
non moveri , auctore Pindaro. 
Thucydides ait antea quidem im- 
motam fuisse : sed circa Pelopou- 
nesiacum Bellum tremuisse. Galli- 
sthenes et alio tempore ait hoc ac- 
cldisse, etc. » £n quod Mucianus 
prodidit, bis anle Varronls «tatem 
terra motu Delon concussam. Vide 
Callimachum hym. In Delum. 
Thucyd. lib. II, pag. 104, belli 
Peloponnesiaci anno primo tre- 
muisse ait, Olympiad. lxxxviii. 
Ante Marathoniam pugnam, He<^ 
rodotus, Erato, lib. VI, num. 
98,pag. 366. Hard. 

a I . j4d M, yarronis cBtatem , 
Mucianus. Tolet. at M, Farronis 
aitate Mutianus, Dalecamp. non sen» 
sit ad M^ f^arronis cetatem Mutia* 
nus, Eo. 

%^,'Apparuerit, Hapa rb ^ijXoy*. 
Servius ad uEneid. lib. III, v. 76 : 
« Delos dicitur , quia dlu latuit , 
et postea apparuit. Nam ^iiXov 
Graeci manifestum dicunt. Velquod 
verius est, quiaquum ubique Apol* 
linis responsa obscura sint , mani* 



festa illic dabanturoracula.»HABD. 

3 3. Qrnthiam, A Gyntho monte, 
de quo mox Stephanus : verbo Aii- 
Xoc* ixaXeiTO ^s Kuv6oc... xal A^spta, 
xal neXa<ry{a, xal XXa{i.u^ia. Haad. 

i4* Ortxgiam, Straboni quoque» 
lib. X, pag. 4^6 , ovof&al^sTO ^l mx 
dpTuyia 'jrpoTEpov. A copia cotumi- 
cum, Totv 6pTuye[>v, qusB illic sunt> 
ut auctor est Phanodemus, lib. H 
rerum Atticar. apud Athen. lib. 
IX, pag. 392. Aliam causam affert 
Schol. Apollonii, ad Argon. lib. I, 
V. 3o8. Hard. 

aS. Asteriam^ etc. Solinus, de 
Delo , cap. xi , pag. 3o : « Eadem 
est Ortygia , inquit... , nunc Aste- 
ria , a cultura ApoUinis : nunc a 
venatibus Lagia , vel GynsBthus : 
Pyrpile etlam , quoniam et iguita- 
bula ibi , et ignis inventa sunt. In 
hac primum vlsse coturnices aves , 
quas opTuya; Grsecl vocant. » Lagia, 
seu leporaria , a leporum frequen- 
tla , Xaycuc Grseci nuncupant : Gy- 
nsethus ab ardore canum venatico- 
rum dicta est , uLTth tou xuvb^ et 
aid(i>' quod tamen cum his ejusdem 
Strabonis , loco citato , verbis mi- 
nime congruere videtur : odx 
I|e9tiv ^s ou^8 xuva iv AiiXtt» Tpef stv. 
Hard. et £d. 

a6. Lagiam Vet. ap. Dalec. Pe- 
lasgiam, £d. 

37. CjmcBthumoTidXec, Cjmethum. 
Steph. et vet. apud Dalec. Qrn" 
thum. Ed. 



LIBER IV. 3i3 

len*^ igne ibi priinum reperto. Cingitur'^ quinque mill. 
passuum : assurgit Cyntho monte^°. Proxima eiRhene ', 4 
quam Anticlides Celadussam ^^* vocat : item Artemin 
Hellanicus. Syros^^ quara circuitu patere viginti millia pass. 
prodidere veteres , M ucianus centum sexaginta. Oliaros , 
Paros^ cum oppido, ab Delo xxxviii mill. marmore no- 
bilis, quam primo Platean^^,posteaMinoida vocarunt.Ab 5 



18. Pyrpilen, Vet. apud Dalec. 
Pyrpolon. Ed. 

19. Ctngitur quinque mill, pass. 
Ita libri omnes scripti et editi. Cl. 
TouRKEFORT, ibid. pag. 343 , per- 
peram Plinium arguit , quasi quin' 
decimmiliiapassuum scripserit. Brot. 

3o. Cjrntho monte. Leg. Cjrnthio 
monte. Ita MSS. Reg. et editio prin- 
ceps. Brot. — Ita et Chiffl. £d. 
— Kuv6oc 5po; Tou AniXou, Schol. 
Callim. pag. 9. Nnnc^monte Cintio. 
Non ille quidem excelsus, ut Strabo 
mentitur , sed -vix altior Capitolino 
RomsB , teste cLdroizti^ Georgio 
Whelero , in Itinerario , pag. 176. 
Hard. 

3i. Bhene. i^fivYi , v^ao^ \L9.pk^ 
^Xviaiov AiiXou, exiguo a majore 
Delo freto dispescitur. Plutarch. 
in Nicia, pag. 5a5. i^vatYi vviaoc 
Herod. Erato, lih. YI , pag. 366 9 
num. 97. Hard. 

33. Celadussam. A strepitu un- 
darum, id enim est proprie xeXa- 
^eiv. A DiansB nomine ApTefxtv. H. 

33. Artemin Hellanicus, Dalec. 
Artemiten Helladius. £d. 

34. Syros, Vet. ap. Dalec. Scy^ 
ros, £d. — Supo; Straboni , lib. X , 
pag. 486 y aliisque. Juxta Delum : 
^ Supa v^aoc fxta Tcbv KuxXd^cAV 
irXYioiov AiqXou. Suidas , verbo ^epe- 
xu^yjc. Fuit enim Pherecydes Sy- 



rius. Nunc Sira. Meminit Homerus 
insulsB hujus in Odyssea , lib. XV , 
vers. 4oa • Niiao'; ti? 2uph xixXii- 
axeTai, eiTPft) axouei?, 6pTuyi»JC xa- 
6uirep6e , 56i Tpoirai ineXioio. Suarius 
Ulyssisy qui erat in Ithaca, nihil 
aliud his verbis signiflcat,. quam 
Syron insulam ultra Ortygiam, 
sive Delum esse : et quando in ea 
insula sol exoritur, tunc reverti 
eum simul ad Ithacam illustran- 
dam : siye mox eum Ithacensibus 
apparere. Syros ad Eurum Pelo- 
ponnesi est, ad occasum Ithaca. 
Non plus sapere certe suarius po- 
tuit. Hard. 

35. Oliaros. £t hac inter Cycla- 
das Stephano, 6Xiapoc vvjaoc tcav 
KuxXd^cdv u.ia , quam et a Paro di- 
stare ait ex Heraclide , stadiis lyiii, 
seu -vii M. cCL pass. Nunc Rocchi. 
Straboni, lib. X, pag. 4^^» ^^^' 
apoc. Hard. 

36. Paros. Hdpo; , quse et Mtvwa 
Stephano : Solino, cap. xi, pag. 
3 1 , et Isidoro , Orig. lib. XIV , 
cap, 6 , Minoia : quod a Minoe sub- 
acta. Hodieque Paros. Hard. 

37. Quam primo Platean. Hoc 
est , nXaTelav , a planitie. Ita resti- 
tuimus admonitu codicum Reg. i, 
a , Colb. 1,2, Paris. et vel. Dalec. 
Parmensis quoque, vetustiorumque 
editionum : quarum neglecta fide 



3i6 



C. PLINII NAT, HIS.T. 



mill. quingenti pass. Nec deinde servari potest ordo. Acer- 
vatim ergo ponentur reliquae. ScyrosV : los* a Naxo vi- 
ginti'^ quatuor niill. pass. Homeri sepulcro veneranda, 
longitudinis viginti quinque mill. ante Phcenice ' appellata. 
Odia'^, Letandros, Gyaros" cum oppido, circuitu duo- 
3 decim" mill. passuum. Abest ab Andro" sexaginta duobus 



1 5. Scyros, Sxupo; olim , Neopto- 
lemi Acfaillisfil. natalibus clara.Scy- 
ron hinc sustulit Hermolaus , haud 
sane satis considerate : quum eam 
Yocem hoc loco MSS. omnes exhi- 
beant : Reg. 1,2, Golbert. i , a , 
Paris. Ghiffl. et Tolet. et vetustio- 
res editiones,ac Plinius ipse paulo 
post factam jam a se hujus mentio- 
nem haud obscure significet , scri- 
bens, et Scyrumsupra dictam, Quod 
quidem ab ipso prsestitum hocloco 
exemplaria nnnc laudata admonent: 
quibus nisi mos gerendus esset, post 
aliquot yersus dilatum putarem , 
ubi Plinius a Gyaro Symon distare 
ait octoginta passuum millibus : 
« Ab ea Syrnos , inquit, lxxx mill. 
pass. » Symum enim quum veterum 
scriptorum nemo unus agnoverit, 
Scyram ibi percommodelocari pos- 
searbitrarer. Uard. — Scyros, nunc 
Skjrro, Grsecis vero dicitur Agios 
Ischjrros , ob aedem D. Georgii ; in 
qua , ut ferunt , multa patrantur mi- 
racula. Brot. 

1 6. los. Hanc Gycladibus Stepha- 
nus adjudicat : hodie NiOf ex gemi- 
na Yoce ev fa>. Homeri manibus il- 
lustrata. Scylax, pag. 31 : foc • Iv 
TflWTTp 6fi.v)poc TsOaTPTai. Strabo simi- 
liter, lib. X, pag. 4^4) et oracu- 
lam yetus apudStephanum.HARD. 
—— Diuma anni 1772 nuntiavere, 
flagrantibus Russici et Turcici im- 
perii bellis , inveutum ibi esse a 



comite GRUirir Homeri tumulum , 
in quo maximi poetarum cineres 
adhuc sederent, qui , quum apertus 
est tumulus, decidere : scriptoriam 
quoque supellectilem marmoream 
in eo inventam. Altum vero serva- 
tnm postea de re tam insigni silen- 
tium fabulam*esse aut mendacium 
prodidit. Brot. 

17. P7ginti qiuztuor, Ghiffl. xvin. 
Fortasse xiv , quod verum esset in- 
ter utramque insulam intervallum. 
Non autem amplior xii m. pass. est 
Nio insulae longitudo. £d. 

18. u4nte Phoenice. Quod ea pal- 
mifera sit, ^oivixYi Stephano. H. 

19. Odia, Letandros, MSS. Odia, 
Olcntrandos : Vet. apud Dalecamp. 
Odiay Tetandros, Quae nomina alibi 
nusquam audita. Hard. et Ed. 

ao. Gyaros, r6otpo; Straboni, lib. 
^>p3g* 4^^* Huc Romani noxios 
ablegabant. Juvenalis , satyra I , v. 
73:« Aude aliquid brevibus Gya- 
ris , et carcere dignum. » £t satyra 
X , vers. 170 : « Ut Gyari clausns 
scopulis, parvaque Seripho. » Hodie 
Ghioura , inter Tenum et Geam in- 
sulam. Apud Philostratum , de vita 
Apoll. Ifb. VII , cap. 8, pag. 34 1 f 
Tuapa , pro Fuapa. Hard. 

3 1. Duodecim mUl. pass, Yet, apud 
Dalec. JCF" milL pass. prope ; quod 
quidem pauluma veroabest. Ghiffl. 
XXV mill, pass. Ed. 

sa. Andro, Dalec. Anero, Falsus 



LIBER IV. 3i7 

milL pass. Ab ea Syrnos ""^ octoginta mill. passuutn. Cy- 
naethus'^ : Telos'^ unguento nobilis, a Callimacho Aga- 
thussa '^ appellata. Donusa'^, Patmos"*^ circuitu triginta'^ 
mill. pass. Corasiae °, Lebinthus^% Leros, Cinara, Sici- 
nus^', quae antea (Snoe^^ : liieracia ^^ quae Onus : Casus^*, 



aatem Tidetur numefus sexaginta 
duobus; nam Gyaros yix xii mill. 
pass. distat a-proximo Andri littore, 
et Tix XX mill. pass. ab ipso oppido 
Andro. £d. 

a3. Ab ea Sjrrnos, Hodie omnino 
ignoratur. £d. 

a4> Cyncethus, Quo uomine De- 
lon ipsam olim nuncupatam dixi- 
mus, cap, 3 3. Hard. — Dalecarap. 
Qrnethussa, £d. * 

35. Telos. T^dc, Stephano, airb 
T^C TiiXett);, a feni graeci copia,quod 
in TYiXtvou p.6pou compositione partes 
prsecipuas obtinet , ut dicemus lib. 
XIU, cap. 3. Hodie ignoratur. H. 

3 6. Agathmsa. Stephano quoque, 
T^oc, quam inter Gycladas reponit, 
IxaXelTO ^i xai Ayadouvva. £t Hesy- 
chio, apud quem A^Xo; pro T-nXo; 
legitur. Habd. 

37. /^o/iuja. Ita libri omnes. Me- 
lae, 1. II, c. 7, Donjrssa. Stephano , 
Aiovouffia, et a Dionysio Aiovuaia. 
Viridi marmore nobilis : unde 'v/- 
ridem Donussam appellat yirgillus. 
Ut Gyaros, reorum olim exsilio in- 
famis. Vide Tacitum , Annal. lib. 
rVy c. 3o. Hard. — Rhodo insulsB 
illam ^icinam esse et hodie Denusa 
vocari ait Mannertus. £d. 

38. Patmos. Straboni , lib. X, p. 
'488, naTfjto;. Hard. — Vet. apud 
Dalec. Pathmos, Ed. — Nunc Patmo. 
Insnla D. Joannis exsilio et Apoca- 
lypsinobilitata. Habet circuitu xviii 
mill. pass. Sed si anfractus omnes 



numerentur , erunt, ut ait Plinius , 
XXX mill. teste CI. Tourkefort, 
ibid. tom. II, pag. i43. Brot. 

99. Triginta mill. Quibusdam i. 
mill. Daleg. 

3o. Corasias. Straboni, loco cita- 
to, Kopavaiai, ab Icaria yersus oc- 
casum paulum disjunctse. Scopuli 
sunt , quos hodie Dragonisi vocant, 
teste Marco BoscHiiri. Hard* — 
Illas hodie vocari Chero et Anti^ 
Chero ait d^An VI1.1.E : TouRirEFORT, 
tom. I, lib. 10, pag. i56, easesse 
insulas Fourni^ Samum inter etlca* 
riam. £d. 

3i. Lebinthos f etc. AeSivOoc, Stra- 
boni, lib. X,pag. 487. Ovidius, 
Metamorph. lib. VIII, vers. 233 : 
« Dextra Lebinthos erat , fecunda- 
que melle Calymne. » Hodie Lepi' 
ta : mox Leros eidem Siraboni , p. 
488» Aepoc. £tiamnunc Lero. Kiva- 
pa , hodie ignota , Athenaeo memo- 
ratur, lib. U, p. 71. Hard. et £d. 

33. Sicinus^ etc. Dalec. Sycinus. 
£d. — Juxta Pholegandrum , au- 
ctore Strabone, lib. X, pag. 484 « 
apud quem StxYivo^ , pro Sixivoc 
perperam appellatur. Nunc Sikino. 
De ea Solon apud Laert. Erviv ^ 
TOT* lyft) ^oXeyav^pioc , ^ StxtvtTY);, 
etc. Hard. 

33. QEnoe, Oivo'ti Stephano,et 
£tymologici auctori, quia consita 
vitibus est, ^ta to etvai afx^jrsXofu- 
Tov. Item ScholiastSB Apollonii, ad 
lib. I Argon. vers. 6a3. Hard. 



/ 



3i8 C. PLINII NAT. HIST. 

qus Astrabe : Ciraolus quse ' Echinussa , Melos ^ cum 
oppido, quam Aristides Byblida appellat, Aristoteles Ze- 
phyriam, Callimachus Mimallida, Heraclides^^ Siphnuin, 
4 et Acyton. Ha^c insularum^^ rotundissima est. Post Ma- 
chia^° : Hypere^', quondam Patage; ut alii, Platage, 
nunc Amorgos : Polyaegos^', Phyle^ , Thera ^^ , quum pri- 



34. Hieracia, Dalecamp. Heraita, 
Ignoratur. £0. 

35. Ouus, Vet. apud Dalecamp. 
Casos, Ed. — Stephanus , inter Cy- 
clada$ : Kaaoc , \iXa. tuv KuxXa^uv * 
ixaXtiTO ^' ^fv) , xal Aarpagv). Nuuc 
Caso , auctore M. BoscHiJri. Diversa 
ab altera , qus Achne cognomina- 
tur, lib. V, cap. 36. Habd. 

36. Cimolus, Vet. apud Dalec. 
Cimolus quis Chinussa, £d. — Kt[ACi>* 
Xoc Straboni, lib. X, pag. 484- In- 
colis hodieque Kimoli : Venetis 
quondam j4rgentiera : non Sicandro, 
ut nonnulli Geographi putant. H. 

37- Melos, M^o; Straboni , loc^ 
citato. A Melo duce Phcenicum no- 
men accepisse Festus existimat : alii 
a rotunditate mali. A Biblis Phc3« 
nicibns Ba^ov appellatam esse au- 
ctor est etiam Stephanus : et Ze^ u- 
( piav. Eadem MijtoXi; et M8p.6Xi5 He- 
sychio nominatur , pag. 53o et 643. 
Pro Brblidd^ MSS. Memhlida. Ijn 
Gaza regia nummus est ex sere me- 
diocri , habens MHAUIN in corona 
laurea. Hodie Milo, H/kRD. etEo. 

38. Heraelides Siphnum, MSS. *SV- 
phin : quos libenter sequimur : nc 
Siphnum inter Cycladas supra cita- 
tam , cum Melo confundat eadem 
nomenclatura. Ab altero nomine 
ejusdem insulas , Gracis scriptori- 
bus, Theophani et Cedreno, de fu- 
nere Anastasii Augusti^estmarmor 
AxuTavov. H^RD. 



39. Hac insuiarum rotwtdissima, 
Errat certe hic Noster, et quieum 
exscripsit de more Solinus, cap. xi, 
pag. 3 1 : nam , ut innumeras alias 
prsBtereamus insulas, yicina Melo 
Cimolus illa multo rotnndior eit , 
ut ex eruditi viri Lapib mappa ap- 
paret. £d. 

40. Post Machia, In MSS. Bupor-' 
thmachia , Reg. 1 , %, Colb. J, s, et 
Paris. HAaD. 

4 1 . Hypere , etc.Vet. apud Dalec. 
« Hypane , quondam Pancale, et ut, 
etc. » Ed. — HsBc vafria yidentor 
esse insulsB Amorgi nomina. Afjiof yo; 
Straboni, lib. X, pag. 4^7, inter 
Sporadas. Nnnc Amorgo, Quondam 
et nayxaXi} yocitata, Stephano te- 
ste. Haro. 

43. Poljrasgos, A> Mela qaoqae 
agnoscitur, lib. II9 cap. 7. In The- 
sauro Goltzii nummus exstat cum 
epigraphe nOATAIFinN. Nunc est 
Polino ; juxta Melum , quam Milo 
esse diximus. Haad. et £p. 

43. PhyU, In MSS. SmphjrU, yd 
AphiU, Ignoratur. Hard. et E^. 

44* 7Vi«m.Hesychius,pag. 49^« 
Ka>Xi(TTiQ ii SiofaTbirpoTepov.Contra 
' Scholiastes ApoUonii, ad librum IV 
Argon. yers. 1763, yetastius Cal- 
listaenomenesseexistimat : viXXa^tTb 
^vofxa "h KaXXiffTiQ viiaocxat «AvcofA^la^ 
Giipa. Cui et Herodotus concinit, 
Melpom, lib. IV, pag. 971, et Pau- 
sanias, Lacon. lib. lU, pag. i Sg. 



LIBER IV. 3i9 

luum emersit, Calliste dicta. Ex ea avulsa postea Thera* 
sia ^ : atque inter duas enata mox Automate, eadem Hiera : 
et in nostro aevo Thia juxta eamdem Hieram nata. Distat 
los a Thera viginti quinque mili. pass^ 

.Sequuntur Lea'*^, Ascania, Anaphe, Hippuris^^* Asty- 5 
palaea Uberae civitatis'^^ circuitu ^^ lxxxviii mill. passuum : 
abest a Cadisto Cretae^^^cxxvmill. AbeaPlatea^' sexaginta 
mill. Unde Camina ' trigintaocto inill.Azibintha,Lanise, 
Tragia, Pharmacusa, Techedia, Chalcia : Calydna^\ in 



Forte quiB aliis sciptoribus Gnipa , 
eadem Plinio PhlUthera dicitur. Ho* 
die Sanionn. Hard. 

45. Tberasia. 0v)paoia PtolemseOy 
lib. m» c. iS.NuDc quoque TA«* 
rasia, De Hiera lib. U, cap. 89. 
Hodie AsprO'Nisif si docti La.pie 
mappsB credamus ; Thia autem nunc 
Nta Caimeni, Ha&d. et £d. 

46 . Sequuntur Lea y Ascania, Ana- 
phg. GhifE. Canaphe,ksc9Xi\3im. hodie 
esse Christiana indicat in mappa sua 
L4PIB. Anaphe etiam nunc Anaphi, 
si?e potius Namphio , vocari ait Man- 
nertus , qui Leam et Hipparim cum 
Ascania inter insulas Christiana di- 
ctas recenset. £d. 

47. Hippuris, iTPiroupic v^oo; TcXyj- 
oiov Oiipaf , inquit Scholiastes Apol- 
lonii. ad lib. IV Argon. y. 1713. 
Hard. — Addunt libri vulgati Hip» 
purissusa ; sed geminato perperam , 
ut per se liquet, unius ejusdemque 
nomine : quamobrem posterius ex- 
punzimus. £d. 

48. Astjrpal^a liberoi civitatis. Sio 
idemy cap. 19« Gorcyram esse 
libersB civitatis dixit, hoc est, ci« 
vibus constare qui suislibere» non 
alienis legibus vivunt. AoTuirocXaia 
Strabonl , lib. X ^ pag. 4^^«^ Hodie 
Stampalia. Habd. 



49. Circuitu LXXXyUL Leg. 
ez MSS. Reg. i , et -editione prin- 
cipe , circuitu LXXXIX, Baor. 

50. Cadisto, Dalec. Cadiseo, Chiffl. 
Cisto, £d. 

^i, Ab ea Platea, etc. H» fere 
deinceps ab aliis scriptoribus prs- 
termissas. XoiXxiac tamen, hodie 
Karki^ auctore D*A2rvu.LBy raeminit 
Strabo, loco citato. Tpay*^^ inter 
Gycladas,quo nomine etiamSpora- 
das comprehendit, Stephanus: apud 
quem et ^apfAoucouova supra Mile* 
tum insula legitur , hodie Fermaco^ 
ubi a prcdonibus captum GaBsarem 
dictatorem narrat Suetonius 9 id Ja* 
lio , cap. IV. IUam vero priorem , 
Tpaytav vocat Plutarchus in Peri- 
cle, pag. 166. Habd. et£D. 

5 a. CamineJVet, apud Dalecamp. 
Camittia^ £d. 

53. Calydna* . ,a qua Carpathum, 
MSS. Reg. I , a , Colb. i, 2« Paris. 
etc. totidem ferme litteris ao sylla- 
bis. Libri vuJgati a Frobenio, «Ca- 
lydna , in qua oppida tria : GaljrmnsB 
duap : OlymnoSf a qua , etc. » Satis 
conBdenter id sane. Nam quis 
Olymnum insulam novit ? Gur 
vocula Coos expuncta ? Cnr ter« 
na pro unico inculcata oppida ? 
Nos vetiutc scriptnra vestigia snm- 



320 C. PLINII NAT- HIST. 

qua oppidum Coos : Calymna^'^) a qua Carpathum,quae 
6 nomen Carpathio mari dedit, xxv mill. passuum. Inde 
Rhodum Africo vento quinquaginta m. pass. A Carpatho 
Cason VII m. A Caso Samonium Cretae promontorium 
xxx"milL In Euripo autem Euboico, primo fere introitu, 
Petaliae^^ quatuor insulae, etin exitu Atalante^^. Cyclades, 
et Sporades, ab oriente littoribus Icariis Asiae, ab occi- 
dente Myrtois Atticae, a septemtrione ^Egaeo mari, a me- 
ridie Cretico et Carpathio inclusae, per dcc m. inlongi- 
tudinem , et per cc in latitudinem jacent. 



roa fide secuti: , integram eam le- 
ctionem defendimus. Agnoscimus 
enim cum Eustathioin Dionysium, 
vers. 63o, p. 77, ex Lycophrone, 
Calydnas plures fuisse : quarum 
una peculiari nomine Calydna sit 
appellata: universsB simul Calymnse, 
velCalydnse. Exharum illae numero 
sunt, quas Plinius in Asise insulis 
commemorat, lib. V , cap. 36, a 
quihus hsd differunt , in quihus 
descrihendis nunc sumus : illarum 
singulissua sunt peculiaria oppida : 
huic CalydnsB primarium Coos , ah 
insula cognomine, qase Hippocra- 
tem^tulit , diversum : sic enim illud 
Hesychii accipiendum puto, Kcac, 
p.ia T&v KoXu^vStv, p. 548. Plinius, 
lih. XI , cap. 1 3 , quse Calydna iri' 
sula dicitur, ex ea Straho, lih. X, 
pag. 489 , rnel Calymnium commen- 
dat in primis. HiLRD. — Dalecamp. 
« Calydna , in qua oppida Coos et 
Olymna , a qua , etc. » £d. 

54* Caljrmna^ etc. E Calydnis, 
seu Calymnis insulis, una , commu- 
ne csBteris nomen peculiari sihi jure 
vindicans. Hsec fecunda est melle 
Calymne , ut Ovidius cecinit , Me- 
tamorphos. lih. VHI, vers. aaa. H. 
— Hodie Calamine, Centum autem 



mill. pass. a Carpatho difttat, non 
XXV , ut Noster ait. zxvii m. pass. 
est quoque inter Carpathum et Rho- 
dum intervallum, non quinquagin* 
ta. Ed. 

65. XXX miU. Hic error est in 
numeris , ut animadvertit Broterius, 
et legendum L/, sive LII mill, Su- 
pra enim Plinius, cap. 30, a Car- 
patho insula ad promontorium Sa- 
monium , hodie capo Salamone^ na- 
meravit lx miil. Circiter autem vni, 
sive IX mill. pass. inter Carpathum 
et promontorium Casi Samonio' 
maxime vicinum est intervallum. 

56. Petalias, Traxere nomen ii 
scopuli , insulseve , ex oppido in con- 
tinenti Euhcese opposito, contra 
Sunium promontorium : IlETaXta 
Strahoni dicitur, ]ih. X,pag. 444* 
Hard. — Spili hodie vocpntnr. Ed.. 

57. Atalante, Hodie Talanti, De 
ea egimus lih. II, cap. 90. Haro. 

58. jPcr DCC M, , , jacent, Mu- 
tila hsec sententia est, omissa latitu- 
dinis mentione , in \\hii& plerisqae 
vulgatis : integram repraesentamus, 
tum ope codicum Reg. i, a, Colh. 
1,3, Paris. Chifflet. Toletan. tum 
Parmensis editionis, tum denique 
Martiani scrihentis , lib. VI , cap. 



LIBER IV. 3ai 

igasicus sinus^^ ante se habet Eutychiam, Cicyne- 7 
I *", et Scyrum supradictam \ sed Cycladum et Spo- 
m extimam : Gerontiam, Scandilam ' : Thermseus^^ 
ssiam, SoHmniam^^, Eudemiam, Neam , quae Mi- 
ae sacra est. Athos ante se quatuor : Peparethum cum 
lo, quondam Evoenum dictam, novem mill. pas- 



iracia , pag. 3 1 3 : per sepiua' 
^ lege septingenta ) , ex fide co- 
L MSS. omniiim, atque ex re 
) longitudinem : et per ducenta 
Unem ducunt. HiiRD. 
. Pagasicus sinus. De quo cap. 
[ela, lib. II, cap. 7, pag. 43: 
issBus sinus Scyrou prospicit : 
ethum amplectitur. » EtScy- 
lag. a4 • ^^* ^^T^ na^aaviTtx^ 
S9TI v^90( KixuvviOoc, xal 'jro'Xtc. 
utychia, nihil dum comperi. 
Euthiam hahent, EOdetav. H. 
gasicus sinus hodie golfe de 
dicitur ; Cicynetlius insula 
aunc Cicynthos , sive Trikdri ; 
hia ignoratur , uisi slt parva 
, Agios Nicolaos dicta , juxta 
1 littus Pagasicum sinum in- 
intibus. £d. 

Cicjrnethum.\et. apud Dalec. 
m. £d. 

Scyrum supradictam, Hoc ipso 
his verbis, Scyros, los , etc. 
ique Gycladum ac Sporadum 
tma versus septemtrionem , 
imaque est : caeterae deinceps 
mm ordinem ac nomen illud 
itur. De Gerontia caeteri scri- 
. silent. Hard. — Hodie Jou^ 
iest, inter illasqusB Selidromi 
ur, septemtrionem versusre- 
lima. £d. 

Scandilam. Dalec. Scandiram. 
liam Mela, lib. II, cap. 7, p. 



4 3 . Hodie Scangero^ sive Skantzoura. 
Habo. et£D. 

63. Thermeeus. Sinus 8cilicet,ut 
supra Paga8icu8.8Bpfi.aToc xoXttoc Ste- 
phano. De Thermseo egimus cap. 
17. Prius legebatnr Thermeusim , 
ceu nomen id insulae foret , quod 
Orlelius quidem arbitratus est , qui 
eo vocabulo Thesaurum suum lo- 
cupletavit. Atpraeter codicumMSS. 
fidem in quibus Thermasus legitur , 
ipsa res ita scribi plane postulat. H. 

64- SoiimniamfEudemiam.^MialLet 
Hermolaus fiXu/xviov et £6^sttrv7iv • 
qu8B insularum nomina apud Ste- 
phanum exstant : sed sunt ill» alte- 
rius longe situs ac loci , non hujus 
in quo versamur. Hard. 

65. Neam. N^ai numero multitu- 
dinis, insula Stephano dicitur haud 
procul Lemno, v^croc ^XYiaiov Aiip.vou. 
Meminit et Antoninus Liberalis in- 
sularum Lemnic» ditionis, quae Ne» 
vocantur. Hard. — Hsc et superio- 
res omnes hodie omnino ignoran- 
tur. £d. 

66. Evaenum, Vet. apud Dalec. 
EvoRnum dicto. £d. — EOotvov, vino 
fertilem. Heraclides, de Polit. De- 
TrapYiOoc* • • AuTV) iq vfiaoc s5oivo'c laTt, 
xdi eS^svi^poc 9 etc. Ovidius et ab oli- 
vae fertiiitate commendat, Metam. 
lib. VII : « Nitidaeque ferax P^a- 
rethos olivse. » Hodie Piperi voca- 
tur. H4RD. 



21 



322 C. PLINII NAT. HIST. 

suum. Sciathum^, xv mill. Imbrum^^ cum oppido 
8 Lxxxviii millibus passuum. Eadem abest a Mastusia Cher- 
ronesi^ xxv^'' mill. pass. Ipsa circuitu lxxii mill. pass. 
perfunditur amne Ilisso. Ab ea Lemnos^' viginti duo 
miil. quae ab Atho Lxxxviimiii. pass. Circuitu patet cxii^^ 
M. D. pass. Oppida'"* habet, Hephaestiam, et Myrinam, 
in cujus forum^ solstitio Atlios ejaculatur umbram. Abea 
Thassos libera quinque miil. passuum, olim'^ Aeria, vel 
g ^thria dicta. Inde^' Abdera continentis, xxii'^ mill. pas- 



, 67. Sciathum. Scymnus Chius , 
eodem ordine, pag. a4 • KelvTai ^i 
xal vY)9i^ec » Sxupo^ , neTrapTiOo^ , Sxu- 
60C , scribe 2xtaOoc , cum Strabone , 
lib. IX,pag. i36. Schol. Apollon. 
ad lib. I Argon. vers. 583 : Sxiadc; 
vnjo; T^c 0eaaa}.iac , lyyo; EuSoia;. 
Hard. — Nomen hodie servat Scia' 
thos, Dalec. Schathum. £d. 

68. XF mill. Vet. apud Dalec. 
XIImilL Ed. 

69. Imbrum. fp.6poc Straboni, 1. 

X, pag. 454» Hard. et Eb. 

^o. XXV mill. Sic apud Chiffl. 
Dalec. LXXV mill. xii mill. pass. 
esse videtur inter Imbrum et Cher- 
sonesum interyallum.ED. 

71. Lemnos. A^p>voc, hoAie Stali» 
mene , voce conflata ex iis tribus , 
ei; TT)v ATJpuvov. Sive etiam Lemno. 
Hard. et Ed. 

y2. L XXXVII, Solinus, cap. 

XI , pag. 3 1 : « Athos a Lemno sex 
et Lxxx millibus passuum separatur. 
Hard. — ^ Major certe est hic nu- 
merus. Georgerinus , archiepisco- 
pus , ut supra dixi , quum de monte 
Atho ageretur, ait insnlam Lemnon 
distare tantum xi. mill. pass. ab 
Atho : nec majorem distantiam mon- 
strant accuratissimse nostrse tabulse 
geographics. Brot. 



73. CXIl mill. pass. Ita rescri- 
psimus ex MSS. omnium fide , pro 
XXII. Est enim ampla et populosa. 
Hard. 

74. Oppida hcJfet y etc. ft^ oioTia, 
ac Mupiva Stephano , et PtolemaBO, 
lib. Ill, cap. i3. Hard. — Hsec 
Palio CastrOy' illa Sanderlic hodie 
vocatur, auctore d'Anvillb. Ed. 

j^. In cujus forum. Solinus, loco 
citato. Quo pertinet et illud Sopho- 
clis , quod refert Scholiastes llieo- 
criti, Idyll. VI, v. 76 : A8«« oxia- 
^ei vc^Ta Av)p.via; aXo'c' Hard. 

76. Olim Aeria. Dalecamp. jEna. 
Vet. apud eumdem jEraria. Ed.— < 
Stephanus : 6ti ^e xal Aepia ii Oaa- 
90; j^cv , idque ex vetere oraculo 
confirmat : NiQaw ev ftepiv) XTilJetv 
eO^eieXov aaTU. AepCa. . • Baffov tc 
TTivvTiaov oi)T(i)c ^xflcXouv.Hodie Tasso, 
In nummisantiquis, OASIHN. H. 

77. Inde Abdera. Abest, inquit , 
Thassos ab Abderis, quod est in 
continente , seu littore opposito op- 
pidum , XXII mill. pass. Ab Atko 
monte 1.XI1. De Abderis diximus , 
cap. 18. Ha.rd. 

7 8 . XXII mill. Sic apad Chifflet. 
Dal. vero 'viginti milUa, — xin au- 
tem pass. m. vera yidetiir fnisse 
distantia. £d. 



LIBER IV. 



323 



suum. Athos sexaginta^^ duo mill. Tantumdem iusula 
Samothrace, quae libera, ante Hebrum^', ab Imbro tri- 
ginta ' duo mili. a Lemno viginti duo m. d. a Thraciae^^ 
ora triginta^octomill. circuitu triginta duo mill. attoUitur 
monte Saoce^"* decem miil. passuum altitudinis, vel im- 
portuosissima omnium. Callimachus eam antiquo nomine 
Dardaniam vocat . Inter Cherronesum et Samothracen , 



79. Sexaginta duo millia, Leg. 
sexaginta duo milL d. Ita MSS« Beg. 
1 9 et editio princeps. Brot. — For- 
tasse pro lxii scribendum essct xlii, 
quo revera intervallo distant inter se 
Athos etXhassos, etThassoset Sa- 
mothrace. £d. 

80. Tantumdem.\et. apud Dalec. 
iantumdem ad insulam Samothracen, 
Scilicet illam 1.11, aut potius, ut 
diximns , x1.11 mill. pass. a Tbasso 
abesse ait. Nunc Samothraki Toca- 
tar.2ap.c6paxv) porro insulamsacram 
graece sonare scribit Diodorus Sic. 
Bibl. lib. III, pag. 189 , et lib. V, 
pag. Ssa. Hard. et £d. 

81. Ante Hebtum. Thraciae am- 
nem, de quo cap. 18. Hard. 

8 a . Triginta duo. Quibusdam XX. 
Chiffl. XXXF. DALEC.-^Leg. Xll 
milL Pessime in libris scriptis et 
editis, triginta duo miUia. Quasi Sa- 
mothrace magis distaret ab Imbro , 
quam a Lemno. Contra Imbrus 
est inter Samothracen, et Lemnon. 
Irrepsit error ex triplicata denarii 
niimerinota. Nec Samothrace distat 
amplius xii mili. ab Imbro. Brot, 

83. ^ Thracice ora triginta octo 
mill, circuitu triginta duo mill, Haec 
saspectayidentur, et forte a sciolo 
addita. Desnnt enim in MS. Reg. 
I , et editione principe. Sunt autem 
dbsnrda. Samothrace vix distat 
XVIII mill ab ora Thraciae. Brot. 



84. Saoce. ZacoxYi. Monte Nettuno. 
Ita libri omnes. Hermolaus tamen 
libentius Sao agnocit, ex Nicandro, 
qui pag. 35 , in Theriac. 2aou me- 
minit, quem Samothraces insul» 
montem esse Scholiastes Graecus iu 
eum locum prodidit, pag. a^. At 
receptam lectionem defeudit Hesy- 
chius , qui et ipsam insulam eo no« 
mine quondam appellatam tradit , 
ex monte baud diibie cognomine. 
Sacoxlc t inquit , it Saf^oO^axY) cStcoc 
iyLaXv.ro TcpoTepov. Didymus vero et 
montem ipsum nominat, in Uiad. 
N, V. 1 2 , pag. 387 : T-n; 2afi.o6paxv}c- 
t6 |AevT0ilv aOTfi opoc, Sacuxy] xaXel- 
Tai. Item Geopon. auctor. lib. II, 
cap. 5 , pag. 38. Quum porro in 
MSS. omnibus , Beg. i , a , Colb. 
1,2. Paris. Chiffl. Tolet. diserte 
legatur, « AttoIIitur moute Saoce 
decem mill. pass. altitudinis, vel im- 
portuosissima omnium : » quo fato , 
quove consilio fuctum sit, ut in 
libris vulgatis « decem mill. pass. 
portuosissima omnium , » cxteris 
vocibus expunctis , legatur , n6n 
satis intelligo. Hard. 

85. Dardaniam. Aap<^avta quoque 
Stephano dicilur, et Straboni, in 
£pit. lib. VII , pag. 3 3 1 , a Dardano 
lasonis fratre : Pausanis denique , 
Achaic.lib. VII, pag. 4o3. Ha&d. 

86. Vocat. Sic ap. ChifB. Dalec. 
vero nominat. Ed . 



'Xi 



3a4 C. PLINII NAT. HIST. 

utrimquefere quindecim mill. Halonesos ^^ : ultra Gethone , 
Lamponia , Alopeconnesus^, haud procul a Ccelo, Cher- 

lo ronesi portu, et quaedam ignobiles. Desertis^ quoque 
reddantur in hoc sinu^', quarum modo inveniri potuere^' 
nomina : Desticos^^, Lamos, Cyssiros, Carbrusai, Cala- 
thusa^, Scylla , Draconon , Arconesus , Diethusa , Scapos, 
Capheris, Mesate^^, ^Eantion, Pateronnesos^, Pateria, 
Calathe^', Neriphus , Polendos. 

I XXIV. Quartus* e magnis Europae sinus' ab Helles- 
ponto incipiens, Maeotidis ostio finitur. Sed totius Ponti 



87. Halonesos, AXovmao; Harpo» 
crationi exigua dicitur JSgsei maris 
insula, Alia est Strabonis AxXovviaoc , 
lib. IX, pag. 436. H. — Hsec et 
sequentes ignorantur. £d. 

88. Lamponia. Aa{i.'7r(ov£ia , quo 
nomine urbeminTroade Stepbanus 
agnoscit. HiiRD. 

8 9 . Alopeconnesus. Vet. ap . Dalec. 
Alope , Connesus. Ed. — AXcATrexov- 
vYiao; Stepbano. Meminit et Livius 
lib. XXXI, cap. 16. In Melane. 
sinu , boc est , eodem quo a Plinio 
statuitur situ , a Pomponio quoque 
colIocatur,lib. II , cap. 3. De portu 
CobIo diximus cap. 18. HA.aD. 

go. Desertis. Emendabat Pintia- 
nus desertce. £d. 

gi.In hoc sinu. Hoc est , in tertio 
£uropaB sinu , qui lonium mare 
./EgSBumque complectitur H. 

9^. Potuere. Sic ap.CbifH. Dalec. 
potuerunt. Ed. 

93. DesticoSf etc. FoTte Distichos, 
Larnos''^ in MSS. Samos : forte 
Kapvo; , qusB Stepbano est Acama- 
nisB insula. Pro Cissiros^ an Cisse- 
ros ? ut ea vox insulam pumicosam 
significet. KoXoOouaa cognominem 
habet urbem in Ponto, cujus est 



apud Stepbanum mentio : Apaxocvov, 
oppidum in insula Icaria, apnd 
Strabonem , lib. XIV, pag. 689. 
ArconesuSy sive Arctonesus, qas 
voxursoruminsulamsonat, cogno* 
minem alteram in Asia contra Ha- 
licarnassum, de qua lib. V , cap. 
36. iEantion, AtavTeiov ab Ajace 
nomen babet. Msaary) , a situ, quo- 
niam inter alias media : etc. Pater 
ronnesus^ baud dubie HaTepcdv v^aoc» 
Hard. 

94* Calathusa.' . Arconesus.Yet. 
ap. Dalec. « Calatbusa , Dialcon , 
dicta Melantia, Draconon ( aliis 
Druenon ) , Arconesus. » £d. 

9 5 . Mesate. . . Pateria. Reponebat. 
Pint. « Mesatoea , Centiron , Phate- 
ronnesos , vel Paterion. » Ed. 

96. Pateronnesos Dalec. Phaterw 
nesos. Ed. 

97. Calathe, Sic ap. CbifH. Dalec. 
Calete, £Id. 

XXrV". I. Quartus, Solinus, cap. 
XII , pag. 3 1 , et Martianus , lib. YI, 
cap. de quarto sinu EuropiBy pag. 
3 1 3 , iisdem uterque verbis. H. 

2. Sinus, CbifH. sinihus. £d. 

3. Masotidis, In Dalecamp. legi- 
tur Masotis. £d. 



LIBER IV. 325 

forma breviter^^amplectenda est, ut facilius partes noscan- 
tur. Vastum mare praejacens Asiae , et ab Europa porrecto 
Cherronesi littore expulsum, angusto meatu irrumpit in 
terras, septem stadiorum, ut dictum est , intervallo Euro- 
pam auferens Asiae. Primas angustias Hellespontum^ vo- ^ 
cant. Hac^ Xerxes Persarum rex constrato in navibus 
ponte, ducit exercitum. Porrigitur^ inde tenuis Euri- 
pus Lxxxvi mill. pass. spatio ad Priapum urbem Asiae , 
qua Magnus '*" Alexander transcendit. Inde exspatia- 
tur aequor, rursusque in arctum coit : laxitas Propontis" 
appellatur : angustiae, Thracius Bosphorus'% latitudine 
D. passuum' , qua Darius pater Xerxis copias ponte 
transvexit. Tota ab Hellesponto longitudo ccxxxix '^ m. 3 
pass. Dein' vastum mare, Pontus Euxinus, qui quon- 

i3. D. passuum. Agathemerus, 
Geogr. lib. I , cap. 3 , Bosphori 



4. BrenterampUctenda est, Vet. 
ap. Dalec. « Quam breviter com* 
plectenda est. > Eu. 

5. Ut dictumest, Gap. i8. Hard. 

6. Hellespontum, Detroit de Galli» 
poli, sive des Dardanelies. £d. 

7. Hac Xerxes. Herod. Polym. 
lib. VII, pag. 397, num. 36, et 
seq. Solinus et Gapella , locis cita- 
tis. Hard. 

8. Constrato in navibus ponte. Sic 
etiam MSS. nou ut Pintianus ex- 
cogitayit, constrato navibus Ponto. 
Habd. — In vet. apud Dal. legitur 
contracto , non constrato. £d. 

9. Porrigitur. Solinus,]oc. cit. 
et Martianus. Ha.rd. 

10. Qua Magnus. Leg. quam Mo' 
gnus Alexander. Ita MS. Reg. et 
editio princeps. Priapus ubi, nunc 
Caraboa. Brot. — Arrianus, de 
Ezped. Alex. lib. I, pag. 3a. H. 

11. Propontis. Mer de Marma" 
ra. £0. 

II. Bosphorus. Detroit de Con» 
stantinople. £d. 



Thracii fretum , qua Darius subi- 
tario ponte confecto , transmisit 
exercitum, dggl pass. seu stadio- 
rumsex esse ait : O ^s 8paxio; Bo<r- 
'TTOpoc , Ttt ^eva , ^TTY} Aapeio; ^su^sv 
iiti 2xu6a; ttjv ayiB^ia.'*, c^a^iwv 7'. 
De hac Darii expeditione adversus 
Scythas , Herodotum vide , Mel- 
pom. lib. IV, pag. 353, n. 88; 
Polyb. lib. IV, pag. 43a. Hard. 

14. CCXXXIX M. pass. Ita 
libri omnes , Reg. i , a , Golb. i , 
3 , Paris. Chiffl. atque ipse etiam 
Martianus, loco citato. Hard. — 
CCXXf"' M. pass. ex Herodoto in 
Melpomene. Pint. 

i^.Dein vastum* Sic etiam Mela, 
lib. I, cap. 19, pag. 33 : « Hic jam 
sese ingens Pontns aperit... olim 
ex colentium ssvo admodum inge- 
nio Axenus (hoo est, inhospitalis) , 
post commercio aliarum gentium 
moHitis aliquantum moribus dictus 
£uxinu5. Hard. 



3a6 C. PLINIl NAT. HIST. 

daui Axenus, longe refugietites occupat terras , tnagnoque 
littorum flexu, retro curvatus in cornua, abhis utrimque 
porrigitur, ut sit plane arcus Scythici^ forma. Medio flexu 
jungitur ostio Maeotii'^ lacus. Cimmerius' Bbsphorus id 
os Yocatur, mm. D.pass. latitudine. 

At inter duos'^ Bosphoros Thracium et Cimmerium 
directo cursu , ut auctor est Polybius , d. m. pass. inter- 
sunt. Circuitu vero totiusPonti vicies semer**centena quin- 
quaginta m. ut auctor est Varro, et fere veteres. Nepos 
Cornelius trecenta^' millia quinquaginta adjicit. Artemi- 
dorus vicies novies centena xix m. facit : Agrippa*'* xxrv 



i6. Arcus Scythici. Sic Strabo , 
lib. II, pag. ia5; Agathemerus, 
Geogr. lib. II, cap. 14* aliique. 
Sic arcus Scythici effigiein Pontus 
exhibet , ut latus australe , a Gal- 
chedone ad Phasia usque , nervum 
reprsBsentet : boreale , geminum 
cornu, geminumque flexum, quem 
duo itlius maris sinus efficiunt : 
prorsus ut Scythici arcus forma 
fuerit, cujusmodi littersB majdscu- 
lee Graecorum 2typ.« esse notissi- 
mum est. Nam etsi vetustam ejus 
littersB formam olim fuisse constat, 
qualis est C Latinorum : -vetustio- 
rem tamen alteram esse, tum ex 
AthensBO liquet , Sigma Veterum 
affirmante simile esse arcui Scy- 
thico : tum ex antiquo Schin Cha- 
nanaeorum, W9 unde Graecorum 
Sigma prodiisse dicitur. Hanc no- 
stram interpretationem , si tibi, 
iector, satis est otii, haustam in- 
telliges , tum ex Agathemero , loc. 
cit. tum exMela, lib. I, cap. 19, 
tum vero maxime ex Dionysio Pe- 
rieg. T. i58 et seq. Ha.rd. 

17. Masotii lacus, Dalec. Masotiei 
lacus, Tolet. Mceotis lacus, Salm. 



Mceotum iacus, et tandem Pintiaii. 
Mceoti iacui. £d. 

18. Cimmerius. Detroit d* Enikale^ 
sive de Caffa. Hac quoque Martia* 
nus , lib. VI , pag. ai3. Strabo 
pariter, lib. VII, pag. 3 10, vice- 
num circiter stadiorum freti hujus 
angustias esse ait, quse sunt mm. d. 
pass. Polybius tamen circiter tri- 
cenum, lib. IV, pag. 427» boc est, 
III M. DccL pass. Hard. 

19. At inter duos, Martianus, 
loc. cit. Hard. - — Tantum revera 
est iuter fiosphoros duos ez proba- 
tissimis mappis intervallum. £d. 

ao. Ficies semel^ etc. ToIet<! w- 
cies semel M. ut auctor est yarro. Ui 
fere veteres^ semel quinqaaginta M, £d . 
— Martianus, loc. cit. Haro. 

ai. Trecenta millia quinquaginta. 
Leg. trecenta quinquaginta millia. Ita 
legitur in MS. Reg. i ^ et edft. 
princ. Brot. 

aa. Agrippa XXIV. Hocest, 
vicies et quater centena > et sexa- 
ginta mill. pass. Hard. — ^ Sic ap. 
ChifB. Dalec. XXIII ^ cui adstipu- 
lator Broterius , ex MS. Reg. r , 
et editione principe. Eo . 



LIBER IV. 3^7 

sexaginta mill. Mucianus, xxiv xxv^^ mill. Simili modo^'* 
de Europae latere, raensuram'^ alii quatuordecies centena 
Lxxviii M. D. determinavere : alii und^ies centena'^ se- 
ptuaginta duo millia : M . Varro ad hunc modum metitur. 
Ab ostio Ponti Apolloniam cLxxxvii '^ m. d. pass. Calatin 
tantumdem.Ad ostium Istricxxv. Ad Borysthenem ggxl. ^ 
Cherronesum ** Heracleotarum oppidum ccclxxv m. pass. 
Ad Panticapaeum , quod aliqui Bosphorum^^ vocant, exlre- 
mum in Europae ^" ora, ccxii m. d. quse summa efficit 
XIII XXXVII M. D. Agrippa a Byzantio ad flumen Istrum , 
DLx. lude^^Panticapseum DCxxxv^^.Lacus^"^ ipse Maeotis, ^ 
Tanainamnem ex Riphaeis^^ montibus defluentem acci- 
piens, novissinium inter Europam Asiamque finem, xiv 



a3. Mueianus, X\1V XXV, Ita 
MSS. non XXVlll LXV, ut libri 
yulgati mendose habent. Haro. 

a4- Simili modo , etc. Dalec. ^i- 
miU modo Europce latere mensuram 
alii, etc. omissa Yocula de. £d. 

a5. Mensuram, Ponti Euxini, eo 
latere quo Europam alluit. Hard. 

i6. Centena septuaginta duo, In 
yet. ap. Dalec. desunt hsec duo vq- 
cabula, centena, et duo, £d. 

37. CCXXXriJM.Uhri vulgati, 
CLX2CXFUI. Et mox ad Pantica- 
pmun , CCXXII, ubi nos, cum Pin- 
tiano, CCXIIy ex MSS. Reg. i, 
a 9 Paris. et Tolet. summa fide re- 
stituimus, ita exigente in primis 
aumma universa , qu» ex singula- 
ril^ intervallor um roensuris col- 
ligitnr : ncmpe XIIL XXXVII D. 
pass,.hoc est, ter et decies centena^ 
et triginta septem millia pass. cum 
quingentis : cui summae aut Mar- 
tianus ipse, cap. de quarto sinu 
EuropsB, lib. VI, pag. 314* aut 
amanuenses, quinquagenarii notam 



incaute praefixere , et Europae to<- 
tius mensuram hanc esse ipse exi- 
sUmavit : non Ponti tantum , ab eo 
latere quo Europam alluit : «Varro 
dicit , inquit , Europse totius lon- 
gitudinem habere LXIfl. XXXVII 
M. D. pass. » Hard. 

38. C/ierronesum, De eo oppido 
dicemus cap. a6. Hard. 

aq. Bosphorum, Principem Bos- 
porianorum civitatem, (AyiTpoTroXiv 
rm BoaTcopiav&y appellat Strabo, 
lib. YII, pag. 309. Hard. 

3o. Europce ora, Tolet. Euripi 
ora. (Pint. ore!) Dal bc. 

3i. Efficit Xni, XXXVII M, 
Dalec. Xm, XXXVI M, Ed. 

3a. Ituie PanticapcBum, Dalec. in 
Panticapceum, Ed. 

33. DCXXXV, Dalec. DCXXX, 
spreta Chiffl. fide. £0. 

34« Lacus, Dalec. inde lacus, Ed. 

35. Ex Riphais, Idela, iib. I, 
cap. 19, pag. a4* l^otum est non 
ex altis montibus, sed parum editis 
e coliibus defluere Tanaim. Ed. 



3^8 



C. PLINII NAT. HIST. 



VI H. circuitu patere traditur. Ab aliis xi xxv^^ m. Ab 
ostio ejus^*, ad Tanais ostium^directo cursu ccclxxxv*" 
M. pass. esse constat. Accolae sinus^', in mentione Hira- 
cias dicti sunt^' Istropolim usque^^. Inde ostia Istri. 

Ortus hic in Germaniae^ jugis montis Abnobae^^, ex 
adverso Raurici ^ Galliae oppidi , multis ultra Alpes milli- 
bus, ac per innumeras lapsus gentes Danubii nomine, 
iminenso aquarum auctu, et unde primum Illyncum alluit, 
Ister appellatus^^, sexaginta amnibus receptis, medio fer- 



36. Xir FIM. cireuUu. Hoc est, 
quater et decies centena , ac sex 
passuum millia cnrsu, quem in 
circnitum fere agit, complectitur. 
Ha.rd. 

37. ^b aliis XI. XXF. Hoc est, 
undecies centena , xxv millia. Stra- 
bo, llb. yn, pag. 3 10, Mootidis 
ambitum ait complecti millia sta- 
diorum octo : hoc est , decies cen- 
tena millia pass. Hard. 

38. Ab ostio ejus. M»otidis pa- 
ludis. Hard. 

39. Ostium. Vet. ap. Dalec. por" 
tum. £d. 

40. CCCLXXXV. Dalecampius, 
CCCLXXV, Ed. 

41. AccoUe sinus, Dalec. Accolce 
sinus ejus. £d. 

42. In mentione Thracice dicti 
sunt, Cap. 18. Hard. 

43. IstropoUn. Istropolis, nunc 
Kara-Kerman; id est, nigrum ca- 
strum. Brot. 

44' If* Germanice. MS. Reg. i , 
in Germania. De monte Abnoba, 
nunc SchwartZ'fVald y vel la Forit 
noire, totaque Germania fuse dixi* 
mus ad Tacitum de Moribus Ger- 
man. £d. 

45. Montis Abnobas. TaciL lib, 
de morib. German. quem yide : 



« Danubius molli et dementer edito 
montis Abnobae jogo efPusus, etc.* 
et Festus Rufiis Avienus confirmat, 
in Descript. orlns, ▼. 4^7 ^ « Ab- 
noba mons Istro pater est : cadit 
Abnobas biatu Flumen : in Eoos 
autem couTertitur aiCes, Eaxinoque 
salo proYolyitur : ora per aequor 
Quinque vomunt amnem. » Ptolem. 
lib. n, cap. II, ra AfivoSa 5pD. 
Marelano Heracleotae , pag. 8a , 
corrupte admodum A^ouXoc no- 
minatur. Hard. et £d. 
' 46* Raurici. Yel Rauraci : quo 
etiam modo Massiliam, et Massa- 
liam dicimus. Agemns de eo 6p- 
pido , cap. 3i. Inde Rauraci mon- 
tes , apud Ammian. lib. XXII , p. 
217 : « Amnis vero Danubins, in- 
quit , oriens prope Rauracos montes 
confines limitibus Rhsticis, per la- 
tiorem orbem protentus , ac sexa- 
ginta navigabiles panie recipiens 
fluvios, septemostiis per Scythichm 
Ponti iatuis erumpit in mare. » So- 
linus, cap. xiii, pag. 33 : «Ister 
Germanicis jugis oritur, efhistts 
monte qui Rauracos Gallise adspe- 
ctat. HikRD. — In vet. apud Da- 
lecamp. Saurici perperam pro Rau- 
rici legitur. £d. 

47. Ister appellatus. Agatheme- 



LIBER IV. 329 

me numero eorum navigabili , in Pontum vastis sex flumi- 
nibus^* evolvitur. Primum^^ ostium Peuces : mox ipsa^** 
Peuce insula, a qua proximus alveus appellatus^', xix^' 
millia pass. magna palude sorbetur. £x eodem alveo et 8 
super Istropolim lacus gignitur lxiii m. pass. ambitu : 
Halmyrin^ vocant. Secundum ostium Naracustoma ^^ ap- 
pellatur.TertiumCalonstoma^^^juxta insulam Sarmaticam. 



ras, Geogr. lib. II , cap. 4 9 Vin- 
dobonam usque, hoc est, AustriaB 
Viennam , Danubium appellari ait : 
(MXptC 06iv^o6ouvT)c iro^Xtttc Aavou6icv 
xoXoSatv , etc. HAaD. — Donaw 
▼ocatur incolis. £d. 

48. Sex fluminibtu, Quinque, 
81 Dionysio Perieget» credimus, 
▼. 3oi , et Festo Ayieno, ▼. 44 <• 
Mela, Hb. II, cap. 7, pag. 4^ , 
« sex sunt insnlsB inter Istri ostia. » 
Septem igitur ostia necesse est esse, 
quot nimirum Ammianus agnovit. 
£t idem Mela , lib. II , cap. x , tot- 
idem Istro , quot Nilo , assignat 
ora. Hard. 

49. Primum ostium Peuces, Ita 
dUctum a Peuce insula, nonc Pi- 
czina, Super Istropolin lacus, nunc 
Kara^Sou, Secundum ostium Nara- 
customa , nunc Hazrali Bogasi, 
Tertium Calonstoma, nunc Susie 
Bogasi. Quartum Pseudostomon , 
nunc Selina Bogasi, Baor. 

50. Ipsa Peuce, Omnium notis- 
sima et maxima , inquit Mela , loc. 
cit. Inde nomen ei, quod multas 
irtuxgic arbores ferat. Magnitudo 
parRhodo; Ita auctor Peripli Ponti 
Euxini , pag. 1 1. Stephano quoque 
nota , Ileuin) v^oro; iv t^ f?p(i>. H. 

hi^ Appellatus, Vet. ap. Dalec. 
appellatur, Ed. 

5a. JCIX miUia pass. etc. Vet. 



ap. Dalec- et JCI M, pass, magna 
palus oritur ex eodem alpeo, Ed. 

53. Haimyrin, AXj&uptv Graeci 
salsuginem Yocant. Auctor est Phi- 
lostorgius , lib. X , cap. 6 , Euno- 
mium AriansB factionis antesigna- 
num, Halmyrida in exsilium pul- 
sum esse, eumque MysisB locum 
ad Istmm fuisse, quod ait etiam 
Nicephorus , Eccles. hist. lib. XII , 
cap. 39. Autab oppido lacum, aut 
a lacu potius oppidum id noraen 
esse sortitum apparet. In Notitia 
Hieroclis , Prov. Scythi» , AXfi.upi(, 
pag. ai. Hahd. 

54* Naracustoma, Sic Ammianus, 
lib. XXn, pag. aiS. Apolionius 
Rhod. Argon. lib. IV, ▼ers. Sis, 
duo Istri ostia referens, alterum 
KoXbv ^of&a , alterum , inquit , }ca- 
XEoudi NapDxoc > ubi Scholiastes le- 
gisse ▼idetur, xoXsoudtv Apvixoc. At 
Nopaxou ?ofi.a dicitur , ab auctore 
Peripli Ponti Euxini. Forte rectius 
Narcustoma , hoc est , os pigrum ac 
stupidum , ob quamdam palndis 
immobilitatem. Haad. -— Nnnc, 
ut diximus , Hazrali Bogazi. Ed. 

55. Calonstoma. KoXbv ?o'(Aa Pto- 
lemseo, lib. III, cap. 10, et Am« 
miano , loc. cit. qui Pseudostoma 
ambo agnoscunt cum Solino , cap. 
' XIII, pag. 33. Nos ex MSS. Pseu- 
dostomon scripsimus. H. -— Nuno« 



33o C. PLINII NAT. HIST. 

Quartum Pseudostomon , et in insula Conopon diabasis ^ : 
postea Boreostoma^* et Spireostoma^^. Singula autem ora 
tanta sunt, ut prodatur in quadraginta millia passuum 
longitudinis "vinci mare, dulcemque ° intelligi haustum. 

XXV. Ab eo in plenum' quidem omnes Scytharum sunt 
gentes : variae tamen littori apposita tenuere : alias Getae , 
Daci' Romanis dicti : alias Sarmatae, Graecis Sauromatse, 



Stuie Bogasi^ ut modo supra dixi- 
nius. £d4 

56. Et ininsula, Ita MSS. omnes, 
Reg. I, a, Colb. etc. Yulgati per- 
peram > et insula, Hab.d. 

57. Conopon Diabasis, KcdVttirov 
^ta^aai; , hoc est , culicum trans- 
itus ab ea insula certo anni tempore 
fieri consuetus, ad paludis MffioticsB 
locum, ut quidem auguror, Kcavtt- 
i^iov inde appellatum, cujus Ste- 
phanus meminit : ubi lupi a pisca- 
toribus alimenta sumentes , captos 
custodire pisces traduntur. Hujus 
yero insulae , in qua yersamnr , 
mutilum nomen poetica licentia 
Lucanus expressit, tib. III, vers. 
aoo : *< et Barbara Cone, Sarmati- 
cas ubi perdit aquas, sparsamque 
profundo Multifidi Peucen unum 
caput aliuit Istri.» Hab.d. — Insula 
heec , nunc Ilan Adasi , yel l'ile des 
serpens, Brot. 

58. Boreostoma, Yet. ap. Dalec. 
Boriostoma et Stenostoma, £d. — 
Boreonstoma et Stenostoma habet 
Ammianus locw cit. Bopetov ^ojaa, 
hoG est, boreale> et ^tXov ^\»,9.f 
hoc est, tenue, .Ptolemnus , lib. 
III, c. 10, et auctbr PeripU Ponti 
EttxinL MSS' tamen Spireonstomaj 
forte pro SpiraeoHstoma ^ cujusmodi 
et Zireipaiov dbcpev in Saronioo sinu 
a Plinio superins vidimus cap. 9 



Ptolemseoque appellari. Habo. — 
£st boreale et tenue ostium, cai 
adjacet oppidum KiUa, Baor. 

59. Singuiaautem, Solinusiisdem 
verbis, cap. xiii, pag. 33. Haad. 

60. Dulcemque. Idque ex dolci 
haustu aqux intelligi. Hahd. 

XXV. I. Ab eo in plenum, Vet. 
ap. Dalec. ab eo in pleno, £d. — Ab 
ostiis Danubii planitiem omnem 
versusoccasum late diffusam, utro- 
que amnis latere Scyth» tenuerunt. 
Loca tamen ripae proxima varisB 
subinde Scytharum gentes , pri- 
mnm Get», quos Romkni Dacos 
appellant : hos pepulere deinde 
SeurmatsB, etc. Vide Dionys. Perieg. 
V. 3oa; Ha.rd. 

2 , Dad, Sunt qui Plin. hoc loco 
erroris insimulent , perinde , ac si 
temere Getas cum Dacis confuderit. 
At eamdem Scytharum gentem 
utraque appellatione promiscue 
Romanis appellatam , auctor est 
luculentu9 Dio, lib. Ll» p* 46o : 
01 ^i iirsKstva Aoxoi xsxXvivTat, etTt 
^ii Tixai Ttvt;, tiTt xal 8^obuc, tou 
Aaxtxou Y^vouc toD tiqv PG^oinQv nnti 
dvotxi^aavTOc , ^vTtc» <* Qui Daci po- 
stea vocati snnt , sive Getae ii fue- 
rint, sive Thraces orti.ab iis Dacis» 
qui Rhodopen quondam incolue- 
runt , etc. » Nec vero quum Dacos 
Plinius nunc appellat, et Sarmatas, 



LIBER IV. 33i 

I 

eonimque Hamaxobii , aut Aorsi^ : alias Scythae dege- 
neres et a servis orti , aut Troglodytse : mox Alani , et 
Rhoxalani. Superiora autem inter Danubium et Hercy- 
nium ^. saltum , usque ad Pannonica hiberna Camunti , 
Gormanonimque ibi confinium , campos , et piana Jazyges ' 
SarmatiB : montes vero" et saltus pulsi ab his Daci ad 



et Aorsos , id agit , ut caeteras sin* 
galomm sedesassignet, qnas, quam 
ille hsBO scriberet , nondum ii forte 
habebant : sed quam fuerint earum 
gentium migrationes yaria , qua 
dirersis temporibus^ pulsis priori- 
bns incolis , eamdem Danubii ri- 
p«n tennerint, id cursim raptim- 
que perstringit. Hard. 

3. Uamaxohii, Aoxol, A[i.a^o6iot, 
Aopvoi , AXauvoi 9 2x60ai , i^co^oXavol, 
snpra Danubium a Ptolemso recte 
collocantur , lib. III, cap. 5 , nbi 
nnnc Bessarabia est , Moldavia , 
Valachia , et pars regionis ejus 9 
quam Transylvaniam vocant. Tpfi>- 
yXetl^Tai vero cap. 10, sub ostio 
Pence, ubi Istropolis civitas est, 
latere amnis australi, quae nunc 
Bulgarise pars est maxime orienta- 
li9« Kpo€6^ouc TpcoyXo^uTac appellat 
Strabo, lib. YII , pag. 3 18. Habd. 
4. Aorsi, ChifH. Corsi, £d. 
5* ScythoB, Yeti ap. Dalec. Sitidi; 
item ap. Strab. £d. 

6. Supefiora autem. Ubi nunc 
Transylvania est , et Hungari» 
pars , supra latus Danubii boreale. 
fiaHD. 

7» Hercfnium, « Hercynia sihra * 
inquit Mela , lib. III, c. 3 , dierum 
sexflginta iter occupans. » Nunc 
niuhis locis exoisa , ubi G^rmanin^ 
urbes multse ^t pagi sunt. Habd. 

8). CarkwMi. Subintellige hibeima 
ibi constituta de more arKotnanis, 



munimento adversus Quados op- 
posita. Oppidum nunc Carnnntum 
est, contra Danubii et Mari con- 
fluentem , vulgo Haimbourg^ paucis 
ulti'a Viennam , quse in Austria 
est , millibus passuum. De Camnn- 
to PannonisB, Livius, lib. XLIII, 
et vetus inscriptio apud Grutenlm, 
pag. io33. Ortelius cum Camuto 
Galliarum oppido confundit. H. — 
Pannonica hiberna Camiinti , nuuc 
Altenbourg ^ inter Petronelet Haim- 
hourg. Bhot. 

9. Jazyges Sarmatce, Sunt ea sic 
conjunctim legenda : ta^u-ys; Sap- 
fxaTai Straboni, lib. VII, p. 3o6, 
et Tacito, Annal. lib. XII, cap. 
39, a quo et Jazyges, P^agi per 
campos appellantnr. Hos ad Tibi- 
scum amnem pertinere similiter 
Ptolemseus docet, lib. III, c. 7, 
ubi iaJJuyac MeTavflicra? vocat , 
et Agathemems, Geogr. Hb. II, 
cap. 4 9 q°^ Dacis confines ait 
fuisse. Hard. 

10. Montes vero. £a montium 
juga intelligit , qus Hnngari Cra- 
pak vocant : qno Daci e campis 
pulsi ab Jazygibus profugere. Kftp- 
waTDc ^po? dicitur PtolemsBO, 1. III, 
cap. 7 et 8. Daci, ut mox Plidius 
addit, a Sarmatis ad Pathissum 
amnenipalsi, reglonem eam Daciam 
cognominavere ; quam postea Tra- 
j^nus Imp. Romano adjecit impe- 
rio, nt nummi ejus testantur in- 



332 C. PLINII NAT. HIST. 

Pathissum " amnem. A Maro ", sive Duriaest * , a Suevis '^ 
regnoque ' Vanniano dirimens eos, adversa ' Basternae te- 
nent, aliique inde'^ Germani. Agrippa totum eum tractuin 
ab Istro ad Oceanum bis ad decies ^ centena mill. pass. 
in longitudinem , quatuor'^ millibus et quadringentis in 
latitudinem, ad flumen Yistulam a desertis Sarmatiae, 
prodidit. Scytharum nomen usquequaque transit in Sar- 



numeri ; prflBsertim qui sunt inscri- 

pti, DAGIA CAPTA, YIGTORIA DACICA, 
DAGIA AVGVSTI PHOYIirClA. Ha&D. 

II. Ad Pathissum, Pathiscum 
vocat Ammianus , lib. XYII , pag. 
io8; Ti^KTxcv Ptolemsous, lib. III, 
cap. 7; nunc Teissa^ et Tibisc, H. 

i^, A Maro, Dalec. a Moro, Vet. 
ap. eumdem Amoros, £d. — Marum 
quoque Tacitus vocat , Annal. lib. 
II, cap. 63. Mapiaov Strabo, lib. 
VII, pag. 404» quem per Getas 
ait in Danubium labi. Hodie Mark^ 
Maros, et Morava^ unde Moravi» 
nomen. Hard. 

1 3. Sive Duria est, Dalec. sive is 
Duria est. Ed. 

i4' A Suevis. Non a gente tota 
Suevorum , sed ab iis qui Drusi 
jussu atque imperio , « Danubium 
ultra , inter flumina Marum et Cu« 
sum locati sunt, dato rege Vannio , 
gentisQuadorum, » inquit Tacitus 
loc. cit. Gonvellit egregie interpre- 
tatio nostra, Taciti auctoritate con- 
stabilita , eruditi Gluverii con- 
jecturam, inlibro de antiq. Germ. 
a Quadis, non a Suevis legendum 
esse pronunciantis. Nec minor ejus- 
dem hallucinatio est , dum ultra 
Crapathios montes Bastarnas able* 
gat , quos inter Tibiscum et Marum 
Plinius diserte locat : nec dignus 
venia contemptus codicum omnium, 
quorum est in hoc loco mira con- 



sensio , quum a Quadis^ non a Sub' 
viSf aversa, non adversa legitur. H. 

1 5 . Regnoque Farmiano. Ubi nunc 
Moravia est. Hard. 

16. Adversa. Partem montium 
supradictorum Austro obversam, 
regionemque inde ad Danubinm 
Austrumque recedentem, a Maro 
amne ad Tibiscum : nunc Hungaria 
superior appellatur, la haute Hon- 
grie : incolse quondam Bastem», 
sive Bastamse , Ba^apvai , Ptolem. 
lib. III , cap. 5 , et Stephano : Li- 
vio quoque memorati, lib. XL, 
cap. 5. Hard. 

1 7 . Aliique inde. Citra Moraviam, 
versus occasum. Hard. 

18. Bis a^^cie^. Quidamlegunt, 
« ad bis decies centum x. pass. in 
longitudinem , iv M. minns : cccc 
in latitudinem ad flnmen Vistulam, 
etc. » (Istulam Pomp.) Ghiffl. habet, 
« Oceanum bis decies centnm m. 
pass. in longitndinem , quatuor m. 
quadringentis in latitudinem ad 
flumen Vistiam , etc. » Dai.bg. 

19. Quatuor millibus et quadrin- 
gentis, Ita restituimus ex fide codi- 
cum Reg. 1,2« Golb. 1,2, Paris. 
etc. editionumque vetustiomm , 
Parmensis, etc. quas Frobeniiis 
corrupit , ut quantum minus qmadri/tm 
gentis scriberet. Martianns , 1. VI , 
pag. ai4, milUa quadringenta 
agnoscit. Hard. 



LIBER IV. 



333 



matas atque Germanos. Nec aliis prisca illa duravit appel- 
latio, quam qui extremi gentium harum ignoti prope cae- 
teris mortalibus degunt. 

XXVI. Verum ab Istro oppida', Cremniscos, ^po- r 
lium : montes Macrocremnii, clarus amnis Tyra% oppido 
nomen imponens , ubi antea Ophiusa dicebatur. In eodem 
insulam spatiosam incolunt Tyragetae . Abest a Pseudo- 
stomo Istri ostio centum triginta^ millibus passuum. Mox 
Axiacae^ cognomines flumini , ultra quos Crobyzi^ : flu- 
men Rhode^, sitius Sagaricus , portus Ordesus^. Et a Tyra a 
centum viginti''' millibus passuum flumen Borysthenes ", 



XXVI. I . Ablstro.yet, ap. Dalec. 
ab Istro oppida , Crememe , Obolium. 
£d. — Versus MsBotium lacum lit* 
tus Euxini Ponti legentibus. De 
^polio , nibil compertum. KpY)fi.vi« 
oxou meminit Auctor Peripli Ponti 
Euxini , pag. 9. Kpiifi.voi iroXi; est 
PtolemsBO, lib. m, cap. 5. Ab eo 
oppido montibus Macrocremniis 
nomen inditum. Ha&d. 

s. Amnis Tyra, Mela, lib. II, 
cap. 5 : « Axiacas , inquit , ab Istri- 
cisTyras separat : surgit in Neuris : 
qua exit, sui nominis oppidum at- 
tingit. » Stepbanus : Tupa;, 'ttoXic 
xal ^roTaf&^c Iv r^ Eu^eivu IIovtci». . . 
exoXetTC ^* 6f loucroa. Scylaci quo- 
que , pag. a 8 , in Scy thia ^ 6910^9« 
^oXtc. Ovidius , de Ponto , lib. IV, 
Eleg. 10, y. 5o: « £t nullo tardior 
amne Tyras. » Hodie Dniester. H. 

3. Tjragetce. Ex Tyra fluyio et 
Getis insulae hujus incolis efficto 
nomine. Tu^^Yif^Tai Straboni, lib. 
Vn, pag. 3 06. InsulsB hodie no- 
jnen est Tandra. Hard. 

4. Centum triginta. Strabo, lib. 
Vn, pag. 3o5 , octingentorum tan- 
tum stadiorum intervalium id esse 



ait, hoc est , cxii x.d. pass. Hard. 

5. Axiaca, Legendum censebat 
Dalecampius ex vet. cod. Axiacas 
cpgnomine fluminis. £d. — Mela« 
loc. cit. « Axiaces amnis proximns 
interCallipidas Axiacasque descen* 
dit. » A^iaxvic iroTau.bc, Ptolem. lib 
III, cap. 10. Hodie Bog. Hard. 

6. Crobfzi. Kpo^u^oi Stepbano, 
supra Istrum ad boream. Hard. 

7. Flumen Rkode. Niinc Sasik Be- 
regen, Sinus Sagaricus, le golfe de 
Berezen, Brot. 

8. Sagaricus, Ghififl . Sagarius, £d. 
— A Sagari fluTio influente , cujus 
cum Hypani infra citato Oyidius 
meminit ,dePonto lib.IV ; A^apoc 
iroTafi.b( PtolemsBo, lib.IIIy cap. 5 , 
idem, opinor, qui Plinio fluyius 
Rhode nuncupatur. Hard. 

9. Ordesus. 6p^Y)(r(rb( Ptolemaeo, 
lib. III, cap. 5 , supra Axiacen flu- 
yium. H. <• — Portus Ordesus, nunc 
Okzakow. Brot. 

10. Centum 'vigintimilUbus. Chiffl. 
CCXX mitt. £d. 

11. Borysthenes, Martianns, lib. 
VI,cap. de quarto sinu £uropse> 
pag. 214. Hodie Z)/ife^r. Hard. 



336 



G. PLINIl NAT. HIST. 



passuum intervallo absit a Maeotide , vasta ambiens spatia 
multasque gentes. Sinus Carcinites^^ appellatur, flumen 
Pacyris **. Oppida : Naubarum ' , Carcine : a tergo lacus 
Buges ' fossa emissus in mare. Ipse Buges a Coreto , 

5 Maeotis lacus sinu, petroso discluditur dorso. Recipit 
amnesBugem, Gerrhum, Hypanin, ex diverso venientes 
tractu. Nam Gerrhus BasiUdas^^, et Nomadas^ separat. 
Hypanis per Nomadas et Hylaeos fluit manu facto alveo 
inBugen, naturaU in Coretum. Regio, Scythia Sendica 
nominatur. 

6 Sed a Carcinite ^ Taurica^^ incipit, quondam mari cir- 
cumfusa et ipsa, quaqua ^ nunc jacent campi. Deinde 
vastis attolHtur jugis. Triginta sunt eorum popuU. £x iis 



ag. Carcinites, Vet. ap. Dalec. 
Garcinites. £d. 

3o. Pacyris. Herod. loc. cit. pag. 
a4o,num. 4? 9 ic^raxupcc. Ptole- 
msBO , lib. m , cap. 5 9 ab oppido 
quod prsBterlabitur, KapxtvCTvi;. H. 

3i. Naubarum^ etc.MSS. Nava- 
rum^ PtolomsBO , loc. cit. Nau^apov , 
et Kocpxiva , TrdXic. Garcina hodie 
nomen retinet, situm mutavit. H. 

3a. Lacus Bu^es.Tolet. « Atergo 
lacus Buges a Coreto, MaBOtaelacus 
sinu, petroso,etc. » £d. — Buxti Xijxvyi 
PtolemsBo, lib. III, cap. 5, nec 
semel Pomponio MelaB , Buces, 
Flacco , Argon. lib. VI , Byce. Hard. 

33. Recipit. Nempe Buges lacus. 
Mela, lib. II, cap. i : « Duo flu- 
mina, Gerrhos et Hypacaris, uno 
ostio effluentia : verum diversis 
fontibus, et aliunde delapsa. Nam 
Gerrhos inter Basilidas et Noma- 
das : Hypacaris per Nomadas evol- 
vitur. » Unde liquet amnem eum 
qui Plinio nunc Hypanis dicitur, 
et a superiore Hypani diversum 



esse , qui non alio , quam quo Bo- 
rysthenes ostio in Pontum influit , 
et Hypacarim Melse esse. Alter 
ri^po; Stephano. Ha&d. 

34. Basilidas. Qui Ba<riXsioi Zau- 
pofi.aTai , Appiano in Mithrid. pag. 
217, et Straboni , lib. YII , pag. 
3o6. HaBc Plinius tum a Mela , tum 
ab Herod. loc. cit. Ha&d. 

35. HylnBOs. Dalec. Hyleos. £d. 

36. Scythia Sendica, Dalec. « Re- 
gio ScythiaB Sendica nominatur. » 
£d. — Quod Sindi, Sindonesve , 
gens Scythica , illam tenuere. Nam 
Pomponio , lib. I , cap. ult. Sindo' 
nes , iidem 2iv^o( , regio Stv^txvi 
Straboni, lib.XI,pag. 492* Hard. 

37. Sed a Carcinite. Dalec. sed 
in Carcinite. £d. 

38. Taurica, Aliis Taarica, Pon* 
tica aliis,aliis Scythica Chersonesus 
dicta. IncolaB Taupot Straboni, lib. 
VII, pag. 3o8 , et mox ipsi Plinio. 
£t ipsa hodie Moscovitarum imperii 
pars est , Crimee yocata. £d. 

39. Quaqua. Chiffl. quaque, £d.. 



LIBER IV. :i37 

mediterranei XXI V ^°. Sex oppida^' : Orgocyni, Characeni, 
Lagyrani, Tractari, Archilachitae, Cahordi. Jugum ^^' ipsum 
Scythotauri tenent. Claudunturaboccidente Cherroheso^\ 
ab ortu Scythis Satarchis^^- In ora^^ a Carcinite oppida : 
Taphrae^^, in ipsis angustiis peninsulae : mox Heraclea 
Cherronesos^^, Ubertale a Romanis^^ donatum. Megarice 7 
vocabatur antea, prsecipui nitoris in toto eo tractu^ custo- 
ditis Grseciae moribus, quinque millia pass. ambiente 
muro. Inde Parthenium ^^ promontorium , Taurorum civi- 



4o. XXIV. MSS. Reg. r , a , 
Colb. 1,4, XXVII. Hard. 

4i. Sex oppida , etc. Iu edit. 
Parrti. et MSS. Caraceni^ Assyrani, 
Nos ex Ptolemaeo, lib. III ^ cap. 6, 
Characeni et Lagyrani rescripsimus : 
quoniam in Taurica oppida sunt 
ipud eum ista, Xapa^et Aayupa. 
Pro Orgocyni , forte Argodeni re- 
ctius, ab Ap^b)^» ejusdem Taurics 
mediterraneo oppido. Pro Tractari , 
MSS. Stactari babent. Inlibrisbac- 
tenns vulgatis legitur, Caraseni^ 
Assyrani, Hard. 

4a. Jugum ipsum, Montes, qui in 
Taurica Cbersoneso eminent. H. 

43. Cherroneso. Oppido Hera* 
cleotarum , de quo mox. Hard. 

44* Satarchis. Quorum oppidum 
in Taurica Chersoneso mediterra- 
lieum2aTapxv),apud Ptolem.lib.III, 
cap. 6 , incolx Pomponio Satarcbse 
dicti. De bis Solinus , cap. xv , pag. 
35 : « Satarcbae usu auri argenti- 
qoe damnato , in aeternum se a pu- 
blica avaritia vindicarunt. » Hi sunt 
qaos Plinius, lib. VI , cap. 7 , Sa* 
tdrcbeos vocat. HaRd. 

45. In ora, etc. Vet. ap. Dalec. 
^« Inora Caresne oppidum , 'fagre , 
etc. » £d. 

7/. 



46. Taphras, Mela, lib. III, cap. 
I : Quod inter paludem Mseotin , et 
sinum Cac^initen est , Taphrtt nomi» 
nantur, Ptolemxo, loc. cit. Ta^poci 
Hard. — Tapbrae , nunc Perecop ; 
vulgo quoque Orkapi. Brot. 

47. Heraclea Cherronesos, Sunt 
enim ista conjunctim legenda : unde 
superius cap. 34, dicitur Cberro* 
nesus Heracleotarum oppidum. 
Strabp, lib. VII, pag. 3o8 : HoXic 
Hpa)cX6{dT(dv xaXoup.6VY) XeppovYjooc. 
Mela, loc. cit. « Oppidum adjacet 
Cbersonesus , a Diana , si creditur >, 
conditum,et Nympbaeo specu,quod 
in arce ei sacratum cst , maxime il- 
lustre. >• H. — Nunc Cherson, non- 
nunquam etiamAdj/^f^^dictum.ED. 

48. A Romanis. Quum debellato 
Mitbridatetotaregio in Romanorum 
potestatem venit. Hard. 

49. Parthenium. InTaurica Clier- 
son^so, sinus portuosus , inquit Me- 
la, lib. II , cap. I , « et ideo KaXb; 
Xt[AY)v appellatus, promontoriisduo- 
bus includitur : alterum Kpiou fi.t- 
Tcoirov vocant , Carambico quod in 
Asia diximus , par et adversum : 
Partbenion vocant. » Unde Inani- 
festum est KaXbv Xifi.£va eumdem 
esse, qui mox Symbolon portus 

22 



338 C. PLINII NAT. HIST. 

tas,Placia °. Symbolon' portus. Promontorium Criume- 
topon \ adversum Carambi Asise promontorio, per me- 
dium Euxinum procurrens glxx m. pass. intervallo^ quae 
8 maxime ratio Scythici arcus formam eflBcit. Ab eo Tau- 
rorum portus^^ multi, et lacus. Oppidum Theodosia" a 
Criumetopo cxxxv^^ m. p. A Cherroneso^' cxlv ^^ m. pass. 
Ultra fuere oppida : Cytae^^, Zephyrium, Acrae^**, Nym- 
phaeum % Dia \ Restat longe vahdissimum in ipsoBos- 
phori introitu, Panticapaeum Milesiorum , a Theodosia 



appellatur. Et Ilapd&vtou axpou me- 
minit Ptolemseus, lib. III , cap. 6. 
Hodie Rosaphar, Hard. 

5o. Placia, Ita libri omnes. Sed 
ipsum est Strabonis naXaxiov in 
Cherroneso , lib. YII , pag. 3 1 a. H. 

5i. Symbolon, 2u(i.6o'X(t>v Xtfxi^v , 
Ptolemseoy loc. cit. 2ufi.6ouXcuXtfi.yiv , 
auctori Peripli Ponti Euxini , pag. 
6. Hard. — Nunc le port de Kos» 
leve, Brot. 

53. Criumetopon, Kpiou (i.^T6>'7rov , 
hoc est , Frons arietis. Hard. — 
Promontorium Criumetopon , nunc 
Karadjeboroun ; id est, nasusniger. 
Carambis , de quo dicemus lib. YI, 
cap. a , nunc Kerempi* Brot. — 
Dalec. Charambi , non Carambi, Vet. 
ap. eumdem Carambico, £d 

53. Scythici arcus, De eo egimus , 
cap. 2. Hard. 

5 4 • Taurorum portus . Tauricae ora 
maritima a Symbolorum portu , 
mille fere stadiis, hoc est, cxxv 
mill. pass. ad Theodosiam usque 
porrecta , ut auctor est Strabo , lib. 
y II , pag. 309. Hard. 

55. Theodosia. MSS. quoque 
Theudosia, 0eu^o(rta , TaupiXT) iro*).!? , 
Stephano , et Scylaci , pag. a 8 : 
hodie Caffa, Hard. 



56. CXXVM. Sic ap. Chiffl. 
t)alec. CXXII M. Ed. 

^"j, A Cherroneso, Oppido Hera- 
cleotarum, de quo supra. Hard. 

58. CXLV, M, Dalcc. CLXV 
M, Ed. 

59. CytcB ^ etc. Dalec. « Cyte, 
Zeph^rrium , Acre. » Ed. — Kuraiov 
Ptolemso, lib. HI, cap. 6 , in op- 
pidis Chersonesi Tanricae mediter- 
raneis : Ku^ata Scylaci,pag. a8« 
pro KuTata. Kutoc^ iro^Xtv Yocat au- 
ctor PeripliPontiEuxini,pag.4*H. 

60. Acrce, Axpa xcofAtov , exiguns 
Panticapaeorum yicus, apud Stra- 
bon. Hb. XI, pag. 494« In Notitia 
Eccles. Hieroclis , pag. a t ProY. 
Scythiae, Axpai. Stephano Axpa 
ZxuO^a;. Hard. 

61. Nymphceum. NufA^aiov, irdXt< 
TauptxY) , inter PanticapsBum et 
Theodosiam , i^tephano ex Stra- 
bone. Meminitet Scylax, pag. 98, 
et Harpocr. et ipse Ptolenn. loc. 
cit. Hard. 

63. Dia. Longius Acav Stephanus 
ablegat, quum urbem Scythia ait 
esse circa Phasin : 2xu6ia; ^ ^rcpt tu 
<I>aat(^t. Hard. 

63. Milesiorum. Hoc est , a Milesiis 
lonise conditnm , navTiKa^ratov. . > 



LIBER IV. 339 

Lxxxvii^^ M. pass. a Cimmerio vero oppido trans fretum 
sito MM. D. (ut diximus) pass. Haec ibi latitudo Asiam ab 
Europa separat, eaque ipsa pedibus plerumque pervia 
glaciato freto. Bosphori Cimmerii^ latitudo xii m. d. pass. 9 
Oppida habet, Hermisium , Myrmecium : intus insulam 
Alopecen^^. Per Maeotin autem ab extremo Isthmo, qui 
locus Taphrae vocatur, ad os Bosphori gclx m. passuum 
longitudo coUigitur. 

A Taphris per continentem introrsus tenent Auchetae '**, i 
apud quos»Hypanis oritur, Neuri^' apud quos Borysthe- 
nes, Geloni'^^ Thussagetae, Budini, BasiHdae, et cseruleo 



xTt0f&a ^' i^\ MiXTKTifdv , inquit Stra* 
bo, lib. VII , pag. 3io. Ha.rd. 

64. hXXXVn M. pass. Ita Reg. 
I y a y Colb. I , a , Paris. Chiffl. et 
Tolet. ubi , fceda deprayatione vul- 
gati libri babent tantummodo 
XXXF M. At Strabo , lib. VII , 
pag. 3o9> stadia numerat circiter 
DXXXf h. e. fereLxvii miil.pass. 

65. MM, D, ut diximus, Cap. ni- 
mirum a 4 » ubi Cimmerium Bos« 
phorum mm. d. pass. latitudine esse 
dixit. H. — In vet. ap. Dalec. ex- 
pungitur prius m. £d. 

€>&. Eaqtte ipsa. Hsec yerba in 
ChilH. desunt. £d. 

67. Bosphori Cimmerii, Non id 
tnodo freti nomen est , ut yisum est 
Pintiano, sed Cherronesi minoris, 
inipsa Taurica Cherronesoposits, 
ad ripam Cimmerii freti, £urop8B 
latere , quo in tractu Panticapseum 
et Myrmecium oppida coUocantur 
a PtolemsBo , lib. III , cap. 6. Quam- 
obrem non hunc modo tractum 
imiversum , sed et Panticapaeum 
ipsum ab aliquibus Bosphorum vo- 
cari superius animadversum a Pli- 
nio est. Hard. 



68. Hermisium , etc. Mela , lib. II, 
cap. I : « In Bosphorum » vergentia 
« Cimmerica oppida , Myrmecion , 
Panticapseum , Theodosia, Hermi- 
sium, » Stephano , Mupp.tixiov ttoXi- 
Xvtov T^; Taupix^c. Denique AXu- 
irexiav insulam contra Tanais ostia 
collocat PtolomsBus , lib. III , cap. 
5. Ha.rd. 

69. Alopecen. Vet. ap. Dalec. 
Aloperiam. £d. 

70. Aucltetas. A^xaTai Herodoto, 
Melpom* lib. lY , pag. ia6 , n. 6 , 
citra Borysthenen. H, — Auchets 
dicti sunt postea les E sclavons J^omen 
eorum Stavane significat unfanfaron, 
Inde GraBcis,quibus mos fuit inter- 
pretari nomina , eos dixere Auche- 
tas , id est , gloriosos , a voce graeca 
aux,T) , gloriatio. Yide Cl. Lomo- 
if ossow , Nouvelle histoire de Russie , 
pag. a4- Hypanis autem VYngU' 
letz. Brot. 

71. Neuri. Vet. ap. Dalec. Neu- 
roee. £d. 

7 a . Geloni. FeXovol , quos Pictos 
Virgiiiusappellavit, nuncLithuani 
sunt. 0U(raraYeTat , Bou^ivoi, Baai- 
Xeiot , eam quae nunc Moscovia di- 



1X1 



II 



346 C. PLINII NAT. HIST. 

capillo Agathyrsi. Super eos Nomades^^ ' dein AnthropCH 
phagi^^. A Buge'^ super Meeotin Sauromatae, et £ss^lo- 
lies'^ At per oram Tanaim'^ usque Maeotae, a quibus lacus 
nomen accepit : ultimique a tergo eorum Ariitiaspi. Mox 
Riphaed^^ niontes, et assiduo nivis casu pinnarum simili- 
tudine , Pterophoros'^ appellata regio : pars mundi da- 
mnata a rerum "* natura , et densa mersa caligine : ne- 
que ' in alio quam rigoris opere, gelidisque Aquilonis 
conceptaculis. 

PoHe eos montes % ultraque Aquilonem ^ «gens felix 



citur, regionem tenuerunt , qua 
Borysthenis orientale latus contin- 
git : AYoeOupdoi MaBotidis pliidis 
flexum ambiunt inquit Mela , lib. 
II, cap. I. Hos tamen longins 
snbmoyere Plinius videtur. Und^ 
noroen Basilidae traxerint, disces 
ab Herod. lib. IV, Melpom. n. 
ao. Haru. 

73. Nomades f etc. Nop.a^6C et 
AvOpcd^TrofaYOi 9 quos Av^po^a^ycu; 
vocat auctor Peripli Ponti Euxini , 
pag. 3 , et Herod. Melpom. lib. IV , 
ti. 18 , pag. a3i. Hard.. 

^4. ^/t/Aro/^o/^^a^/. Eam maxime 
partem Tartarise Russicde, la Tattaria 
russe , tenuere , quaB est versus Pa- 
ropamisum fluvium , rObi, Brot. 

jS» y4 Bugesuper, Vet. ap. Dalec. 
« a Buge vero super. » £d. 

76. Et Essedones, iocre^ove; Ste- 
pbano dicti. Aptp.affwoi , l6vo; ifwgp- 
^opicov, Hyperboreorum gens, in 
Moscoviam boredliem ableganda. 
Hard. 

'77. Tanaim usque Mceotee, Dalec. 
« ad Tanaim usque Maeote.» £d. 

78. Riphcei, « Ultra quos jacet 
ora , quae spectat Oceanum » Se- 
pterotrionalem , inquit Mela in fine 
}ibril, et initio libri II. Totid^m 



verbis a Plinio ea Iranscrij^sere 
Solinus, cap. xv, pag. 35 , et Ca- 
pella , lib. VI , cap. de quarto Eii- 
ropsB sinu , pag^. a 1 4. H. 

^9. P/ero/;Ao;w.nT8pof opoc> quasi 
pennarum ferax, seu nivis penna- 
rum instar decidentis. Hinc fabuis 
data occasio , quam refert Ovidiosi 
Metam. lib. XV, v. 356 : « Esse 
viros fama est in Hyperborea Pal- 
lene, Qui soleant levibua velari 
corpora plumis, Quum Tritoniacam 
novies subiere paludem. » Hard. 

8o.y^ rerum natura, Sicap. Gbiffl. 
Dalec. « a natura rerum. » Ed. 

8 1 . Neque in alid^ etc. Legitur ap; 
Dalec. iu notis niiargiiii ap^ositis : 
« neque in aliud quam fii rigorift 
opera , gelidique Aquilonis con- 
ceptacola. » Alii : « in rigore oper- 
ta. » £d. 

8a. Pone eos mdntes, Vet. ap» 
Dalefc. post eos tnontes, £d. — Hcc 
a Plinio Solinus exscripsit, cap.xvi, 
pag. 36. Plinius ex Hecataeo, ut 
ipse innuit , lib. VI, cap. ao. Heca- 
taeus ex Aristea Proconnesio , ut 
Herodotus docet, Melpom. lib. IV, 
pag. 2^9, n. i3, qui abiMo con- 
ficta omnia arbitratuk* , licentia 
poetica. Hard. 



LIBER IV. 341 

( si credimus ) quos Hyperboreos * appellavere , annoso 
degit aevo, fabulosis celebrata miraculis. Ibi creduntur 
esse cardines mundi , extremiaue siderum ambitus , semestri 
luce, et una /die solis aversi ^ : non, ut imperiti dixere, 



83. Hyperboreos appellapere. Hy- 
perboreorum nomen gloriamque 
exsuscitarenoper YoluitCl. Bailly, 
laudayitqnie gentem cultissimam , 
artiam doctrinarumquc magistram, 
qam a gradu 49 latitudinis ad gra- 
dam 70 exporrecta fuit. Credide- 
rim aliqcf antiquitatis latitare in iis 
Hjrperiboreis , vel fabulose a Plinio 
memoratis, indiciaque esse yeteris 
famsB et antiquissimarum naviga- 
tionnmy qualem snscepere Batavi 
anno i $96. Sed ea fusius hic perse- 
- qoi non licet. Bbot. 

84- Solis aversL Rhodig. XYI , 
cap. aa : « Et una die ab aequi- 
noctio yerno in autumnum : non 
pt imperiti dixere, solis aversi. » 
Yide Bud, i , de Ass. aliis : « Se* 
mestre luce et una nocte , non ut , 
etc. » Daleg. — Semestri illa luce , 
inquit, illa tantummodo^ontinua 
90iistituitQr,efGciturque dies : sole, 
dam occidit, per exiguum tempo- 
ris spatium averso, sive abdito : 
nihil ut tenebrarum inter occasum 
exortumque solis senis illis mensi- 
has intercedat. Aversum pariter 
una \\ktie solem Solinus dixit, loc. 
citato : nec visustamen quid diceret 
intellexisse. Hahd. 

85. Non ut imperiti, Tamen cer- 
tissima sphasr» probatione constat, 
non solstitio illic soles oriri , bru- 
maquesemeloccidere: sed ab sequi- 
noctio verno ad autumnale , seme- 
strem illam lucem , utique si seme- 
i\T\& est , adesse. Peritissime certede 



iis gentibus Mela , iib. III, cap. 5 , 
pag. 53 : « In Asiatico littore , in- 
quit , Hyperborei super Aquilonem 
RiphsBOsque montes , sub' ipso si* 
derum cardine jacent, ubi sol non 
quotidie ut nobis, sed primum 
verno aequinoctio exortus, autu- 
mnali demum occidit : et ideo sex 
mensibus dies , et totidem aliis nox 
usque continua est. Terra angusta , 
aprica , per se fertilis , etc. » Ut ea 
esse vera existimem , qusB in honc 
locum sunt a me prolata , in prio- 
ribus notis , alie^um tgmep s^ Plinii 
ingeuio ac modestia videtur , ut 
imperitum appellasset Pomponium 
Melam , virum omnis elegantisB at- 
que eruditionis, vel hac maxime in 
parte , plenissimum : qoi ab eo vix 
toto de geographicis rebus opere 
latum unguem discedit ; quem 
denique hoc ipso in loco vulgo cre- 
ditur transcripsisse. Yenit igitur 
aliquando in mentem , levi traje- 
ctione yocuIaB molliri , seu refingi 
eam commode sententiam posse : 
« ut non imperiti dixere. » Mox* 
que verborum sequentium , « semel 
in anno solstitio oriuntur iis soles , 
brumaque semel occidunt, » hic 
erit intellectus , semel in anno oriri 
iis soles, atque id illis esse solsti- 
tium, sole ^h eorum oculis nun- 
quam abscedente : semel occidere, 
eamque brumam esse iis , sole ab- 
dito. Nec conjectursB tameu ipse 
mese plus quam par est , fayeo ; 
nisi yiri eruditi faveant. H.vrd. 



22 



342 C. PLINII NAT. HIST. 

ab aequinoctio verno in autumnum. Semel in anno solsti- 
. tio oriuntur iis soles, brumaque semel occidunt. Begio 
la aprica, felici temperie, omni afflatu noxio carens. Do- 
mus iis^^ nemora, lucique, et deorum cultus viritim gre- 
gatimque , discordia ignota et aegritudo omnis. Mors non- 
nisi satietate Yitae, epulatis delibutoque senio luxu^ ex 
quadam rupe in mare salientibus. Hoc genus sepulturae 
beatissimum. Quidam^^ eos in prima parte Asiae littorum 
posuere, non in Europa, quia sunt ibi^"" simili consuetu- 
i3 dine, et situ, Attacorum nomine. Alii medios^' fecere eoa 
inter utrumque solem, Antipodum^^occasum exorientem- 
que nostrum : quod fieri nullo modo potest, tam vasto 
mari interveniente. Qui non alibi^^ quam in semestri luce 
constituere eos, serere matutinis, meridie metere, occi- 
dente sole fetus arborum decerpere, noctibus in specus 
condi tradiderunt. Nec libet^'* dubitare de gente ea, quum 



85. Omni affhtu, ChifH. o/n/ii 
ftatu, £d. 

87. Domus iis , etc. Mela , lib. 
III, cap. 5. A Plinio Solinus, cap. 
xYi, pag. 36 et 87. Habd. 

88. Detibutoque senio. MSS. om- 
nes : editi , delibutisque senibus, 
Meld id tantam , loc. cit. hilares , 
redimiti sertis. Solinus, epulati deli' 
butique, Hard. 

89. Quidam, Sic Mela Pompo- 
nius , loc. cit. Hard. 

90. Quia sunt ibi. Ita recte vet. 
Dalec. cod. et Paris. cum Pintiano. 
Dalec. qui sunt ibi similitudine et si^ 
tus, Atacorum nomine, In vet. ap. 
Dalec. Atacori, non Atacorum legi- 
ttir. £d. -— Ratio , inquit Plinius y 
cur qnidam Hyperboreos in prima 
parte Asiae littorum posuerint, ea 
est, quoniam Attacori ibidegentes, 
simiJem viTendL moriendique con- 



suetudinem , cum hand absimili 
quoque situ , teneant. De Attacons 
dicemus, lib. VI, cap. ao. Hard. 

91. Aliis medios. Solinus, eap. 
XVI, pag. 36.Hard. 

91. j4ntipodum, Unde a nobis 
sol occidens pergit ad Antipodas. 
Hard. 

93. Qui non alibi, In ret ap. 
Dalec. Chiffl. et vett. omnibus de* 
letur vocula non, £d. — Jocose 
quidem , sed ingeniose et vere di- 
ctum. Nam in Borealibus bis regio- 
nibus , ut et in Canadensi , Petropo- 
b'tana , aliisque , seritur mense maio, 
juHo augustove metitur, septembri 
et octobri fetus arborum decerpnn- 
tur. Brot. 

9 4 . Nec libet. Sic ap. Chiffl. Dalec. 
nec licet. £d. — Mela bsc quoque , 
lib. lU, cap. 5. £x Plinio Solinns 
accepit, cap. xvii, pag. 37. Omnes 



LIBER IV. 



343 



tot auctores prodant frugum primitias solitos Delon mit- 
tere Apollini, quem prsecipue colunt. Yirgines ferebant 14 
eas , hospitiis gentium per annos aliquot venerabiles : do- 
nec vidlata fide ^ , in proximis accolarum finibus deponere 
sacra ea instituere, hique^^ ad copterminos deferre, atque 
ita Delon usque. Mox et hoc ipsum exolevit. Sarmatia^^^, 
Scythiae, Tauricae,omnisque a Borysthene amne tractuslon- 
gitudo DCCccLxxx^^ M. latitudo dccxvii^^ m. a M. Agrippa 
tradita est. Ego incertam in hac terrarum parte mensuram 
arbitror. 

'XXVIl. Verum instituto ordine , reliqua ' hujus sinus i 
dicantur, et maria quidem ejus nuncupavimus'. (xiii.J 
Hellespontus insulas non habet in £uropa dicendas. In 
Ponto duad, m. d. pass. ab Europa, xiv m. ab ostio , 
Cyaneae , ab aliis Symplegades appeilatae , traditaeque fa- 
bulis inter se concurrisse : quoniam parvo discretae inter- 
vallo , ex adverso intrantibus geminae cernebantur , paulum- 



ex Herodoto , in Melpomene , seu 
libro IV,' pag. i35. De cultu 
ApoUinisapud Hyperboreos , Diod. 
Bibl. lib. U, pag. i3o. Hard. 

9$. yiolata fide, Solini parapbra- 
sis : « Qaoniam bse virgines per- 
fidia bospitum non illibatse reyenis- 
sent. » Habd. 

96. Hlque.Yet. ap. Dalec. inde- 
que, £d. 

97. Sarmatice , Scjrthice , etc. Mar- 
tianus iisdem fere yerbis, lib. YI, 
cap. de quarto Europae sinu, pag. 
ai4. Ha.bd. 

98. PCCCCLXXX M. Chiffl. 
J)CCCLXXX M. Efy. 

99. DCCXFIL Martianus, jc- 
ptingerUa decem : lege ex Plinio y 
septingenta et septemdecim. Habd. 

XX Vn. I . Reliqua, Vet ap. Da- 
ec. reliquice. £d. 



1. Nuucupavimus. Maria ante, 
iuquit, ea indicayimus^ qusB boc 
sinu comprebenduntur : nunc in- 
sulas per singula sparsas perseque- 
mur. Habd. — Vet. ap. Dalec. nun* 
cupabimus. £d. 

3. Cjranece. Kuaveai , Diodoro , 
Bibl. lib. y , pag. 3 1 a , et Straboni ; 
lib. YII, pag. 319. A colore sic 
appellatas auctor est Scbol. ApoU. 
ad lib. II Argon. £sedem (jufAirXvi- 
ya(^6; et ffuv^pofAOt^e? TreTpat , a con- 
cursu appellatflB : unde a Juvenali 
concurrentia saxa, De ea fabula vide 
Apollodorum, de Diis , lib. I , pag. 
6 1 , et auctorem Peripli Ponti £uxi- 
ni , pag. 1 5 , et Melam, lib. II , pag. 
7. H. — Cyane» saxa sunt potius , 
quam insuIsB, baud procul ranari , 
a rentree du canal de Constantinopte , 
Bbot. 

22^ 



344 C. PLINII NAT. HIST. 

que deflexa acie, coeuntium speciem prsebebant. Citra 
Istrum, Apolloniatarum una^, lxxx m. a Bosphoro Thra- 
cio, ex qua M. Lucullus Capitohnum Apolhnem adveTut. 
Inter ostia Istri quae essent, diximus . Ante Borysthe- 
nem Achillea est supra dicta^, eadem Leuce , et Macaron* 
a appellata. Hanc temporum horum demonstratio a Bory- 
sthene cxlm. ponit, a Tyra cxx m. a Peuce insula quinqua- 
ginta m. Cingitur^ circiter decem m. passuum. Behquaeiq 
Carcinite sinu, Cephalonnesos'**, Bhosphodusa", Macra. 
Non est omittenda" multorum opinio, priusquam digre^ 
diamur a Ponto, qui maria omnia interiora^ illo capite 



4 . Apolloniatarum una, In Ponto , 
inquit, infra Danubii ostia, insula 
est ApoUoniatarum dicta , quo- 
niam in ea urbs ipsa Apollonia est , 
iit docet Strabo , loc. cit. Haec illa 
est ApoUonia , de qua egimus, cap. 
18.U4RD. — Nunc Keshik Adasiy 
ante ApoUoniam 9 nunc SiseboU , 
posita. Brot. 

5. Ex qua M. LucuUus. SoUnus, 
cap. XIX, pag. 38, ac PUniusipse, 
lib. IV^ cap. 1 8. ApoUo Capitolinus 
dictus est , quoniam in CapitoUo 
dedicatus a LucuUo. P. Yictor , in 
descript. Romse , regione octava t 
« ApoUp translatus ex ApoUonia a 
LucuUo , triginta cubitum. » Hard. 

6. Diximus. Cap. a4. Hard. 

. 7. Supra dicta. Cap. a6. Hard. 

8. Et Macaron. Maxapcov, hoc 
est , Beatorum : quod fama esset 
AcbiUis ibi heroumque animas vaga- 
x\ per montium cava : quamobrem 
etHpcd6)v quoque vnao; appeUata. Ita 
Eustathius ad Dionysii Pericg. t, 
54$'. Hard. 

9. Cifigitur circiter decem M, Am- 
bitus ejus insulae coroplectitur x m. 
pass. Ha^d. 



10. Cephalonnesos, Ibi nunc U 
cap et VCle de Tendra, 3rot. 

1 1. Bhosphodusa. Ita Ubri omnes, 
etiam MSS. Libentius tamen Rho- 
dussa ^^novevim cum Pintiano.Ma- 
cr» autem haud dubie nomen ipsa 
longitudo fecit. Hard. 

I a. Non est omittenda. Transcri- 
bithaec demore Solinus, cap. xviii, 
pag. 38. Hard. 

1 3. Maria omnia interiora. SoUnusi 
recte interpretatur mediterranea 
maria : nam Internum mare Latini , 
PUniusque ipse, Ub. III, cap. i^ 
TTiv 8VT0; OocXaoaav Graeci , mediter- 
raneum Tocavere : ut frustra sint, 
qui inferiora hic nobis inculcant , re- 
clamantibus omnibus Ubris. Macro- 
bi^s in hoc ipso argumento accu- 
rate yersatus, quamquam a PUnio 
diversus abit quadam ex parte , 
;;oj/r<i maria reddidit , Satum. Ub. 
YII, cap. II y pag. 6aa : «Quod si 
in Pontum, inquit, vel paleas, vel 
Ugna, seu quaecumque aUa natan- 
tia projeceris , foras extra Pontum 
feruntur in Propontidem , atque 
ita in mare quod alluit Asias oram : 
quum constet in Pontum effluere 



LIBER IV. 345 

hasci, non Gaditano freto, existimavtire , haud iniproba- 
bili argumento : quoniam ^estus semper e Ponto pro- 
fluens, numquam reciprocetur '^ 

Exeundum' deinde est, ut extera' Europae dicantur, 3 
transgressisque Riphaeos montes, littus Oceani septem- 
trionalis in l^eva , donec perveniatur Gades , legendum. 
Insulae complures sine nominibus eo situ traduntur. Ex 
quibus ante Scythiam, quae appellatur Raunonia'^, unam 
abesse' dieicursu,in quam veris tempore'^ fluctibus 
electrum ejiciatur, Timaeus prodidit. Reliqua littora incerta 4 
signata fama. Septemtrionalis Oceanus^" : Amalchium^' 



maris aqaam , non efHuere de Pon« 
to. Meatus enim qui solus de 
Oceano receptas aquas in maria 
nostra transmittit , in freto est Ga- 
ditanOyquod Hispaniam Africam- 
que interjacet : et sine dubio inun- 
datio ipsa per Hispaniense et GalU- 
canum iittora in Tyrrhenum pro- 
dit : inde Adriaticum mare facit : 
ex quo in uEgaeum pergit , atque 
ita ingreditur in Pontum. » Hard. — 
It^eriora apud Senecam , qui hunc 
locum explicat. Dalbc. 

i4* Numquam reciprocetur. Ita 
Solinus : hoc est , numquam ex in- 
Cemo mari vicissim aqua in Pon- 
Cumrefluat.Vide quse diximus lib. 
II , cap. 100. Hahd. 

i5. Mxeundum, Exire interiore 
hoc e mari oportet, inquit ; ut quae 
ambitur Oceano , Europae ora lu- 
^tretur, et insulae. Hard. — Vet. 
ap. Dalec. Adeundum, Ed. 

16. Extera. Vet. ap. Dalec. cflr- 
tera, £d. 

17. Quo! appellatur Raunonia, Ita 
MSS. omnes, Reg. 1,3, Colb. i , 
9 , et fere Parm. edit. In vet. ap. 
Dalec. et Chiffl. Baunoma^ In libris 



csBteris hactenus editis» « quse ap- 
pellatur Bannomanna abesse a Scy- 
thia, diei cursu. » Miror viris 
doctis , Pelicerioque in primis » in 
notis MSS. facile persuasum ibi in- 
sulae nomen latere , non continentis 
Scythiae , quae ex adverso est : ne- 
que animadversum illud a Scythia^ 
glossema esse , quo carent MSS. H. 
^— Scythia illa Raunonia , nunc Us 
Samoykdes , la province . d*Obodora , 
la Siberie. A celebritate (celebria 
suntlonginquajdictafuisse videtnr 
Raunonia. Sicurhs Nowogorodnnti'' 
quitus dicebatur Runigardy id est, 
urbs illustris. Vide Cl. LoMOiros- 
sow, loo. cit. pag. la. Brot. 

18. Unam, Videtur esse quam 
nunc dicimus Vaygatz, Brot. 

19. Tempore. Dalec. temperie. 
£d. 

ao. Septemtrionalis Oceanus. Fru- 
stra has voces suis sedibus movent 
Pintianus et Pelicerius in notis 
MSSi. Hard. — Septemtrionalis 
Oceanus > nunC la mer Glaciale. 
Brot. 

II. Amalchium. Haec deinceps 
Solinus iisdem verbis , cap. xix , 



346 



C. PLINII NAT. HIST. 



eum Hecatseus appellat y a Paropaniiso" amne , qua 
Scythiam alluit, quod nomen ejus gentis lingua significat 
congelatum. Philemon Morimarusam a Cimbris^ vocari, 
hocest, mortuum mare, usque'* ad promontorium Ru- 
5 beas; ultra deinde Cronium^ .Xenophon^ Lampsacenus, 
a littpre Scytharum tridui ^^ navigatione , insulam esse 
immensae magnitudinis , Baltiam^^ tradit. Eamdem Pytheas 
Basiliam nominat. Feruntiir^^ et Oonae, in quibus ovis 
avium ** et avenis incolae vivant. Aliae, inquibus ' equinis 



pag. 38 , et auctor libri de mensura 
orbis terrae. Hard. 

aa. Paropamiso. Obium, credo, 
amnem Hecatsus intellexit, Oby , 
in SiberisB finibus. Hard. 

^3. A Qmbris. Hoc est, a Cim- 
brorum peninsula, et ^ faucibus 
Godani sinus, usque ad promonto- 
' rium Rubeas , quod nunc yulgo di- 
citur , Noort Kyn , vel Nort Cap , 
in extrema Norvegia versus septem- 
trionem positnm ,, Morimarusam 
Philemon ait id mare vocari : quod 
ultra Rubeas est , Cronium nomi- 
nari. Ita fere Solinus, loc. cit.Pro* 
montorio huic ab amne Rhubone 
forte nomen est , in Oceanum in- 
fluente, cujus meminit Ptolemseus 
in Sarmatias, lib. III, cap. 5. H. 

i4* Usque ad promontorium Ru' 
hetu. Vet. ap. Dalec. inde usque , 
etc. Ed. 

a5. Croniitm, Certe non dciro tou 
Kpovou , ut nugantur Veteres, hoc 
est, a Satumi frigido sidere : sed 

pOtiuS OLlsh TOU KpOVOU irOTApLCU , cu- 

jusin Sarmatia meminit Ptolemseus, 
lib. III, cap. 5, deducta haec ap- 
pellatio est : nam is in eum Ocea- 
num irrumpit. Hakd. 

a6. Xenop/ion , etc, Solinus, cap. 
xfx, pag. 39. Hard. 



317. Tridui navigatione, Quam 
diei tantum unius cursu distare a 
continenti Timseus superius paulo 
prodidit. Hard. 

38. Baltiam. Nunc la NouveUe^ 
Zemble. Brot. 

39. Feruntur. Incerta haec fama 
signari innuit : incerta beec insula* 
rum nomina, incertumque situm. 
OonsB , sive magis Oonasce , vel 
Oasnoaoe , Plinio insulaesunt, Soli- 
noque Plinium secuto. At Pompo- 
nio Melae, lib. III, cap. 6 : « ob 
alternos accessus , recursusque pe- 
lagi,et quod spatia queis distant, 
modo operiuntur undis ,modo nuda 
sunt, alias insulse videntur, Sar- 
matis adversse , alias una et conti* 
nens terra.» H> — Insulse Tidentur 
esse quse sunt in ostio Paropamisi 
fluvii, hodie Oby^ quarum pras- 
cipua dicitur Aloo ^ BHloi vel 
Ostrow. Brot. 

3o. Ovis avium et avenis incolte 
vivant. Vet. apud Dalecamp. oois 
aviiim advenas et incolat 'vivant. 
Alii apiid eumdem o*>is avium et 
advenis , etc. Ed. 

3i. AlicB in quibus. Mela , et So- 
linus , loc. citato. Pe Hippopodibus 
vide August. lib* XVI, de Civit. 
cap. 8. Hari>. 



LIBER IV. 347 

pedibus homines nascantur , Hippopodes ' appellati : Fa- 
nesiorum aliae, in quibus nuda alioquin corpora prae^ 
grandes ipsorum aures tota contegant. 

Incipit deinde^^ clarior aperiri fama ab gente Ingaevo- 
num, quae est prima inde Germaniae . Sevo mons ibi 
immensus, nec Riphaeis jugis minor, immanem ad Cim- 
brorura^^ usque promontorium efficit sinum, qui Coda- 

3i. Hippopodes, Fabula illa ho- 
minamHippopodum, Fauesiorum, 
nata yidetur ex perversa interpre- 
tatione nominum, quibus appella- 
bantur insulae , aut ex eorum mo- 
ribus. Brot. 

33. Fanesiorum. Ita MSS. quo- 
qne ipsi, et sic in Solino etiam le* 
g[itur : sed rectius utrobique cum 
Pintiano, Panotiorum legas. Sicuti 
enim superiores Oon», ab ovis 
qnibas aluntur , sunt appellati : 
Hippopodes mox , ab equinis pedi- 
hvis; ita hos, quoniam auribus toti 
fere constare yiderentur, Greca 
Toce IlavcoTiouc dictos, a wav et^ 
«ara credere libet ; Isidoro prseser- 
tim adstipulante , qui non aliunde 
hausisse quam ex Plinio yidetur, 
Etymol. lib. XI , cap. 3: « Panotii , 
inquit , apud Scythiam esse ferun- 
tur, tam diffusa aurium magnitu- 
dine, ut eis omne corpus contegant. 
nav enim grseco sermone omne : 
toTia aures dicuntur. » £v(i>toxoitouc 
appellavit Strabo, lib. XV, pag. 
711. l^TOxXtvouc non semel appellat 
Tzetzes , Chiliad. 7 , vers. 5 3 3 et 
seq. MeyoXa ^' 01 otoXixvoi tol &ra. 
xsxTY)[xevoi. O[xoi(i>c ax^irsotv aOTou; 
Tp^«) Twv (Txia^siedv. In priore versu 
oiTOxXivot legimus. Quominus tamen 
in Pliniano contextu quidquam 
immutem , facitPtolemseus, lib. II, 
cap. 1 1 , qui Scandias in Germanico 



H 



Oceano gentem quamdam ^ipaioou; 
appellat , forte pro 4>avifioou;. Hard. 

34. Incipit deinde, Dalec. incipit 
inde , non deinde. Ed. — Jam cer- 
tiore, inquit , fama produntur gen- 
tes deinceps appellandse. Soliuus , 
cap.xx, pag. 40 : « Sevonem mon- 
tem , inquit , Ingaevones tenent , a 
quibus primis post Scythas nomen 
Germai^icum consurgit. » Auctor 
libri de mensura orbis terras hunc 
locum paulo aliter ex suis codici- 
bus legit : « Plinius Secundus de 
insulis GermanisB : incipit deinde 
clariore aperiri fama ab gente In- 
gsvonum , quse est prima in Ger- 
mania, mons Sevo ibi immensus : 
nec Riph^eis jugis minor , immanem 
ad Gimbrorum usque promonto- 
rium efficit sinum, qui Codanus 
Tocatur , refertus insulis , etc. » 
Hard. 

35. Inde Germanice. Bene MS. 
Reg. I, eteditioprinceps, indeGer^ 
mania. Brot. 

36. Sevo mons. Is a mari Alboet 
extremis Lappiae finibus , lunato 
cursu ad fauces usque sihusCodani, 
versns Cimbrorum promontorium , 
ccc circiterpassuum mi|l. procur- 
rit , variis nominibus. Hard. — 
Dophrines vulgo dicitur hodie. £d. 

37. Cimbrorum usque prom(mto* 
rium. Chiffl. Cimbros usque promon^ 
torium. £d. 



348 



C. PLINII NAT. HIST. 



niis vocatur, refertus ihsulis : quaruai clarissima Scan- 
dinavia est^^, incompertae magnitudinis , portionem tan- 
tum ejus, quod sit notum , Hillevionum^** gente quingentis 
incolente pagis , quae alterum orbem terrarum eam appel- 
7 lat. Nec est minor opinione Eningia^'- Quidam haec ha- 
bitari^^ ad Vistulam"* usque fluvium, aSarmatis^*, Vene- 
dis , Sciris , Hirris tradunt. Sinum Cyhpenum ^^ vocari : et 



38.Qttt Codanus. Ac deinde Bal- 
ticus, ab insula Baltia, est cogno- 
minatus. Habd. 

39. Scandinavia. Quaehodie Sue- 
cia Norvegiaque dicitur. Insulam 
Yeterescredidere : sinum Godanum 
rati cum Oceano septenitrionali^ 
sive Hyperboreo connecti , ad fi- 
nem Suevonis montis, qua Russis 
nunc accolis Album mare , et alio 
nomine Granwicus sinus appella- 
tur : qua ratione insulse duse effi- 
eiebantur , prsecipua magnitudine , 
Scandinavia atque Finningia. H. 

40. Hillevionum. Proximam hanc 
fuisse Scandinavix partem vel ex 
eo liquet , quod primam eam Ro- 
mani nosse potuerunt. li Asucdvol 
vocd , ut apparet , capite diminuta , 
pro iXX$urdvoi a Ptolemseo nominan- 
tur, in ScandisB media regione, 
lib. II, cap. II. H4RD. 

4i. Eningia. In MSS. Epigia : 
atque ita similiter auctor libri de 
Meusura orbis terr» : « Nec minor 
est opinione Epigia. » Sed utul est, 
Finningiam inteUigit , inter Scandi- 
jiaviam et Venedos sitam : ingens 
hodie peninsula , la Finlande : unde 
sinui ppoximo nomen, qui Finnin- 
giam a Livonia disterrainat , U gol/e 
de Finlande. Hard. 

42. Htec, Malebat Dalecampius 
hanc. £d. 



43. Vistulam. Chiffl. yisidam. 
Ppmp. Istulam. Etiamnunc f^istulfi, 
Ed. 

44- '^ Sarmatis. A Sarmatarum 
gentibus , quarum hxc sunt nomi- 
na : VenedsB , Sciri , Hirri. Ousvsi^ai 
Ptolemseo , lib. III , c. 5, a quibus 
Yenedicus sinus , le gol/e de Dan' 
tzic , nomen olim habuit , Livoniam 
tcnuere : ac Lithuanise partem oc- 
cidentalem : Sciri , quos Sidonius 
Apollin. Garm. 7 , Seros vel Sceros 
appellat , Hirrique , Curiam , . le 
duche de Curland , Samogitiamque. 
« Yenedorum nationes , inquit Ta- 
citus lib. de Morib. German. cap. 
46 , Germanis an Sarmatis adscri- 
bam , dubito , etc. » Auctor libri 
de Mensura orbis terrse hunc Plinii 
locum exscribens, Hirros non agno- 
scit. « Quidam, inquit, haec habi- 
tari ad insulse usque ad fluvium 
(lege , ad Yistulam usque fluvium , 
sive yisulam)a Sarmatis, Veuedis, 
Scirisque tradunt. » Ac valde me- 
tuo ne Hirri a repetitis temere 
Sciris accreverint. Hard. — Dalec. 
a Sarmatis, f^enedis, Scyris. Ed. 

4^. Cylipenum.ltsi MSS. at editi, 
Clylipenum. Nunc sinus Livonicus 
dicitur , a celebri ejus regionis em- 
porio , le gol/e de Riga : quo in sinu 
antiquo vocabulo Latris insnla , 
nunc Oesel vocatur. Hard. 



LlBER IV- 349 

in ostio ejus insulam Latrin. Mox alterum sihilm La- 
gnum^^,conterminum Cimbris. Promontorium^^ Gimbro- 
rum excurrens in maria longe peninsulam efficit, quae 
Cartris^^ appellatur. Tres 6t viginti inde insulae Romano- 
rum^^ armis cognitae. Earum nobilissimai , Burchana^'', 
Fabaria nostris dicta, a frugis similitudine "" sponte pro- 
venientis. Item Glessaria , a succino militiae ' appellata : 
a barbaris Austrania , praeterque Actania. 

XXVIII. Toto autem hoc mari ' ad Scaldim usque flu- 
vium, (rermanicas accolunt gentes haud explicabili men- 
snra, tam immodica prodentium ' discordia est. Graeci et 
quidam nostri xxv m. passuum oram Germaniae tradi- 
, derunt. Agrippa cum Rhaetia et Norico longitudinem 
«lCLxxxxvi^ millia passuum , latitudinem cxlviii ^ millium : 



46. Lagnum. Is est qui Jutlan- 
diam , Holsatiam , Ducatumque 
Mecheloburgensem alluit. Hard. 

47* Promontorium. Hodie Skagen 
Cap 9 in Juttia septemtrionali , 
Danici regni provincia, ad fauces 
eas unde sinus Godanus erumpit 
ex Oceano. HAao. 

48. Cartris. Vet. ap. t)alec. CaN 
tris appellatur XXII M, pass. inde , 
etc. Ed. — Aliis Cimbrica Cher- 
sonesas , hodie Jutland ; Dani» regi 
paret. Hard. 

49. Romanorum. Druso Germa- 
nico in Germania bellum admini- 
strante. Strabo, lib. VII, p. agi. 
Hard. 

50. Burchana. Bup^Avl; Straboni, 
loc. cit. Stepbano Boup^avi; in Cel- 
tica. Existimant eruditi esse insulam 
Borcum , in ostiis Amasii Ems am- 
nispositam: aiuntqueturrim etiam- 
num ibi exstare, quam Het boon 
huys incolsB vocent : quas vox Ger« 
uianica lingna Fabarum domum so- 



net. Vide quse dicenda sunt lib. 
XVIII, cap. 3o. Hard. 

5i. Similitudine. Vet. ap. Dalec. 
muUitudine. £d. 

53. Militio!. Non Romae, domi- 
que, sed foris ab exercitu, militi- 
busque romanis. N^am a domesticis 
vernaculisque , castrensia distingui 
vocabula, in prsefatione ad Vesp. 
jam dictum est. In MSS. Austera» 
via. De Glessariis dicemus c. 3o. H, 

XXVIII. I. Toto autemhoc inari. 
Septemtrionali , quod Europam al- 
luit. Hard. 

1. Prodentium. Rhenan. traden» 
tium. £d. 

3. XX f^. M. pass. Lineola super- 
posita yicies quinquies centena 
millia passuum significari admo- 
net. Hard. 

4. DCLXXXXP^l miUia. Dalec. 
DCLXXXVL Ed. 

5. CXLVHL Ita MSS. omnes, 
Reg. I, a , Colb. x, a, etc. Hard. 
— .Daiec. CCLXVHL Ed. 



35o G. PLINII NAT. HIST. 

(xiv.) Rhaetiae prope unius majore latitudine, sane circa 
excessum ejus^ subactse. Nam Germania multis postea 
annis, nec tota, percognita est. Si conjectare per- 
mittitUr, haud multum orae deerit Graecorum opinione^, 
et longitudini'" ab Agrippa proditae. Germanorum ge- 
nera quinque : Yindili" : quorum pars Burgundiones", 



6. Rhcetia prope, Agrippam re- 
prehendit , qui Germanise RhaetisB- 
que, et Norici latitudinem tam an- 
gustis definierit spatiis: quum Rhae- 
tise unius prope mttjor sit, quam 
quantam tergeminse illi regioni as- 
signaverit: saltem qualisquantaque 
Rhsetia cognita est , quum circa 
Agripp» obitum Romanorum ar- 
mis est domita. Nam Germania , 
ne multis quidem post annis , nec 
tota etiam , lustrari noscique po- 
tuit. Avulsa male hsec fuisse hacte- 
nus a praecedentibus , ante nos in- 

■ tellexit Rhenanus: evidens inscitiae 
eorum argumentum , qui Plinii li- 
bros in capita distinxere : quum sine 
illis constare antecedentia minime 
possint. Ridenda quoque hic , ut 
multis aliis in locis , Gallici inter- 
pretis hallucinatio , qui verba hsec 
paulo post sequentia , circa excessum 
ejusy non ad Agrippae ohitum, sed 
ad exitum Germaniae nescio quem 
retulit. Hard. 

7. Circa excessum ejiis, Rhenan. 
citra excessum, £d. — Excessit e 
vivis Agrippa , Yalerio Messala 
Barbato, P. Sulpicio Quirinio coss. 
anno U. C. dgcxlii, ut auctor est 
Dio, lib. LIY, pag. 54 1. Subacta 
per Drusum Tiberiumque , quos 
exercitui Augustus praefecerat , 
Rhaetia , M. Druso Lihone, L. Cal- 
purnio Pisone coss. anno dggxxxix, 
ut idem refert, pag. 335. Hard. 

8. Si conjectare. Si conjecturse 



locus datur , inquit , minor paulo 
erit, quam opinati sunt Graeci, 
Germaniae ora , vicies quinquies 
centena m. pass. ut paulo ante di- 
ximus , coUigere ab his credita : 
nec multo etiam brevior , quam 
Agrippa prodidit , qui dclzxxvi 
millibus passuum omnino deGniit, 
Germaniae cum Rhaetia et Norico 
longitudo. Insignis autem ideo est 
utriusque mensurae discrimen , quo- 
niam per anfractus sinusque Ger- 
manici Oceani prior illa Graecorum 
excurrit : sequens vero Agrippae, 
cuncta Germania nondum ezplo- 
rata , mediterraneam tantum ejas 
cognitae partem , tractu diverso 
metitur. Ha.rd. 

9. Opinione. Sic ap. ChifH. Dal. 
opinioni. £d. 

10. Long, ah Agr. proditas. Vet. 
ap. Dal. long: ah Agr. traditce. Ed. 

11. Vindili. Ita Reg. i. At Reg. 
9 , Colb. 1 , 1 f ChifH. et Paris. 
Fandili. Tacitus Yandalios vocat, 
lib. de moribus Germ. pag. ii3. 
In Notitia Dignit. Imp.Rom. cap. 
1 8, Ala f^andilorum. Ex Yandalicis 
montibus Albion amnem effluere, 
et iu Oceanum effundi , auctor est 
Dio, lib. LV, pag. 548. Vandali, 
inquit Mariana , Hist. Hisp. lib. V, 
cap. I, p. i85 , quibus ferme locis 
nunc Mekelburgebses sunt et Po- 
merani. Hard. 

12. Burgundiones, Burgundiones 
pars Vandalorum, a burgis, hoc 



LIBER IV. 35i 

Varini'^, Carini **, Guttones*^. Alterum genuft, Ingaevones'^: 
({uorum pars Cimbri'^, Teutoni, ac Chaucorum gentes. 
Proximi autem Rheno , Istaevones * : quorum pars Cim- 



est , pagis in quos dissipati erant , 
appellutionein sortiti sunt : et quam 
in Heduis coiisedissent , ut credi* 
tur , ei GallisB proyincisB , Burgun- 
di« nomen fecerunt. Partem Po* 
loili» tenuere, ubi nunc Gnesna.H, 

i3. F^arini. Varini Tacito , lib. 
de Morib. Germ. c. 4o. Ptolemaeo 
imnt Avaridi , lib. III , cap. 5 , in 
Sarmatia Europsea , ad YistulaB 
fontes, ubi nunc Cracovia. <l>pou* 
YOUv^iMvt; , inquit ( pro <t>oupyouv- 
^ttV8( ,) tlra Auapvivol , fbrte pro 
06apiDVGl , irapa rnv Ki^aXiliv tou 
OOi^oOXa troTafioS. Non hoc viderunt 
Cluyerius, aliique, qui aliter sta- 
tnnnt : a quibus dissidere me saepis- 
sime, sed certis adductum argu- 
mmtis, profiteor. Ha.rd. 

x4* Carini, Kaptrvoi hi PtolemaBi 
esse visi sunt Hermolao : frustra , 
quum ii Helvetiorum genti confines 
esse a Ptolemseo dicantur , lib. III, 
cap. II, in Germania. Nisi ex in- 
canta superioris vocis P^drini repe- 
titione nata conflataque ista sit, 
Yistulse accolas necesse est fuisse 
Carinos, perinde ac cxteras Van- 
dalorum gentes , Burgundiones , 
Varinos, Guttones. Hard. 

1 5. Guttones. Gotones vocat Ta- 
citus, Annal. lib. II, cap. 6a. Go- 
thones , lib. de Moribus Germ. cap. 
43. Ptolemseo, lib. UI, cap. 5, 
r^TCdve;, ad Vistulam positi snb 
Venedis : quo ex situ coUigimus 
ibi fuisse , ubi yarsovia est, et 
utraque Pmssia, quam Regalem, 
<et quam Ducalem yocant. Fuit 
horum oppidum primarium Gyto- 



nium primo, mox a Getis Danisque 
Gedanum, a sinu Codanium , Dan' 
tzic. Inde Gothones, sive Gothi 
profecti , qui totam £uropam.exa- 
gitaruut armis , ac ditione diu te- 
nuerunt. Vide iCgid. Lacgart, de 
Coloniis Gallor. lib. I , cap. 9 , 
pag. 69. Hard. 

16. Ingasvones, Ab extremo se- 
ptemtrionalis Oceani littore, ad 
amnis Amisii ostia, quidquid ter- 
rarum interjacet, Ingoivones dicti 
tenuere Norvegiam, Sueciam, Da- 
niam , Finlandiam , Saxoniam , Fri- 
siaroque orientalem. Hard. 

17. dim^/*/.' Holsatiam illi, Jut- 
tiamque tenuere. Mox Teutoni in- 
feriorem Saxoniam : Brema civitate 
primaria : Anique geutes Chauco- 
rum dusB , majores, atque minores, 
Kauxci 01 (Atil[ouc , xai cl p.i)cpot , 
Osnabrugensem ditionem isti ad 
Visurgim fluvium : illi Lunebur- ^ 
gensem Ducatum , ad Albim : ex 
Ptolemaeo, lib. II, c. 11. Tacitus, 
lib. de Moribus Germ. cap. 35 , 
de Cbaucorum situ : «Ac prirao, 
inquit , statim Ghaucorura gens , 
quamquara incipiat a Frisiis, ac 
partem littoris occupet, omnium 
quas exposui gentium lateribus 
obtenditur , donec in Cattos usque 
sinuetur, etc. » Hard. — Daiec. 
Cauchorum. Chiffl. Baagorum. £d. 

18. Istavones^ etc. £st ita le- 
gendum : non, Istetpones^ quorum 
pars Cimbri mediterranei, Hermlones, 
quorum, etc. Erunt enim eti«mi 
Hermiones Rbeao proximi? Erunt 
mediterranei Cimbri , quorum nuU 



35i 



.C. PLINII NAT. HIST. 



bri '^ mediterranei : Hermiones ^** : quorum Suevi ", Her- 
3 mundurij Chatti", Cherusci. Quinta pars Peucini*', Ba- 



lum usquam Testigium est? Quanto 
commodius cadunt omnia emen- 
datione nostra , quum apposite 
Hermiones mediterranei , hoc est, 
in media Germania positi , et In- 
gaevonibus qui oceano , et IstaeTo- 
nibus qui Rheno sunt proximi , 
opponentur ? Sic enim Tacitus , 
lib. de Moribus German. pag. i a 3 : 
« Proximi oceano Ingaevones : me- 
dii Uermiones : caeteri Istsevones 
vocantnr. » Sic igitur manifeste 
hic locus interpungendus est. At 
non propterea inserendi huc sunt 
Sicambri , invitis ac repugnantibus 
libris omnibns , tum editis , tum 
manu exaratis; quum sententiahu- 
jus loci sit, tam inter Istaevones, 
quam inter Ingsevones , habitasse 
Cimbros , qui tractol utriusque 
partem occuparint. Nihil planius. 
HA.RlDi — Herm. Isttsvones , quorum 
pars Cimbri , et Mediterranei , etc. 
Ed. — A Rheni ostiis ad Coloniam 
Ubiorum amnis ejus accolae , cum 
Frisiis occidentalibus , Istaevones 
appellati. H\rd. 

19. Cimbri. Horum regio ibi 
fuit, ubi nunc Comitatus Marchiae, 
Bergensis Ducatus, et Cliviensis 
pars transrhenana. Quae quidem 
regiones in Prussicaprovincia,nunc 
grand duchd du Bas^Rhin dicta con- 
tinentur. Hard. et £d. 

ao. Hermiones, In media Germa- 
nia positi , ultra Rheni Oceanique 
ripas. In GerinaniaB populis medii 
a Tacito appeltati) lib. de Morib. 
Germ. cap. a. Hard. 

31. Quorum Suevi, Hermionum 
gentes ex ordine perquam aocurate 



describit , ab lis exorsus 9 qui sunt 
ortui solis propiores, mox cursu 
inde versus occasum instituto. Ho- 
rum igitur Suevi ii sunt , quos 
hodie Moravos appellamus« la Mo" 
ravie, ut jam superius monuimos 
cap. 3 5. Neque enim Suevos ab 
istis alios Plinius agnovit , aut Pto- 
lemaeus , qui lib. II , cap. 1 1, ultra 
Albim Suevos summovet , versus 
ortum. Postea ad Danubii caput 
commigrarunt. Hermonduri fuere, 
qui nunc Bohemi , populique ab 
his fusi usque ad Danubii ripam. 
«In Hermunduris, inquit Tacitus* 
loc. cit. cap. 41 9 Albis oritur flu- 
men inclytum: juxta Hermunduros 
Marcomanni et Quadi agunt... £a- 
que Germanise veluti frons est, 
quatenus Danubio prsetexitur. » 
Sentio convelli a me recentiorum 
Geographorum placita : sed hos 
nihil in prsesenti moror. Hard. 

aa. Chatti, etc. Chattis Franco- 
niam , Brunswicensem Ducatum , 
circumjacentemque late regionem 
a Franconia ad Chaucorum fines 
Cheruscis adscribimus : hi enim 
inter Chattos Chaucosque medii, 
Tacito teste , lib. de Morib. Germ. 
cap. 36. Hard. 

a3« Peucini y Baslernas, Peucini, 
quos quidam Bastarnas vocant, in- 
quit Tacitus, loc. cit. cap. 46« 
Strabo tamen Bastamarum partem 
esse Peucinos putat , lib. VII, pag. 
3o6. De horum situ diximus cap. 
a5. Gallos Livit^ semper appellat, 
lib. XLiy. Attamen Germani esse 
ducuntur. Gruteri inscript. pag. 
453 , Bastarkae. Hard« 



LIBER IV. 353 

sternae, supra dictis contermini Dacis. Amnes clari in 
Oceanum defluunt, Guttalus^"*, Vistillus sive Vistula^\ 
Albis^ Visurgis, Amisius, Rhenus, Mosa. Introrsus vero , 
nuUo'*^ inferius nobilitate, Hercynium*' jugum praeten- 
<litur. 

XXIX. (xv.) In Rheno ipso, prope centum M. pas- 
suum in longitudinem , nobilissima Batavorum insula et 
Cannenufatum ' : et aliae* Frisiorum, Chaucorum, Frisia- 



a 4. Guttalus. Hunc eumdem esse, ' 
qui PtolemsBo , lib. II , cap. 11, 
Out^po? , aliis Odera, VOder, eru- 
dire probat Cluverius , adversus 
Junium, Germ. antiq. lib. 111, 
cap. 49 9 Solino , cap. xx, p. 4o * 
Gotkaius est. Hard. 

a5. P^istula, etc Rhenan. FistiU 
ius, Suevusy AlbU. Ed. — Oui?-cuXa, 
AXSt;, OuiaaoupYt; , Ap.fltato;, Pto- 
lem. loc. cit. Nostris , ie f^eiciisei, 
ou ia Fistaie^ i'Elbe^ ie Feser, 
i*Ems, Ha.rd. 

a6. Nuiio. Sic ap. Rhen. Dalec. 
nuiii, £d. 

37. Hercynium jugum. Quem 
Hercynium saltum appellavit cap. 
3 5 9 6p)cuviov ^pu[xbv Ptolem. lib II, 
cap. 11; Livius, lib. IX, c. 36, 
Germanlcos saltus. Dionys. Perieg. 
T. 286, l&pxuvtov ^puftov. Hard. 

XXIX. I. Et Cannenufatum, Vo- 
culam et y quam Dalecampius ex- 
punxerat , tum ex MSS. librorum^ 
tnm ex priorum editionum fide re- 
stituimus : ne Batavorum insulam , 
et Cannenufatum , geminam esse 
ac diversam, quisquam existimaret. 
Vide Cluver. German. antiq. lib. 
II, cap. 33. Hard. — Vet. apud 
Dalec. Caninefaium. £d. — £a in« 
sula a Batavis et Canneuufatibus 
colebatur : illi quoniam majorem 



insulae partem tenuere, nomen ei 
suum dederunt , dictaque insula 
Batavorum, sive Batavia est. In 
Tab. Peuting. Pcttavia. Isti apud 
Gruter. pag. 385, CAirif A.irEF4TEs , 
apud Tacitum , Hist. lib. IV, cap. 
i5, et apud Velleium lib. II, 11. 
io5 , Caninefates appellati. Hodie 
ie Betuve. Hard. 

a. Etaiioe, Quas quum sterni Pli- 
nius asseverat inter Helium ac Fle- 
vum , mari quod Zuyderzee nun- 
cupant , ab ortu , ab occasu Zelan- 
dia claudi omnes neciesse est. £0 
ordine a Plinio eae recensentur, ut 
ab ortu et septemtrione auspicatus^ 
progrediatur in occasum. A popu- 
lis in eas a continente progressis , 
nomen habent ex iis aliquas : a Fri* 
siis certe , Chaucisque duse priores, 
quos ultra Rhenum sedes habuisse 
constat. Frisios in hoc tractu Ta- 
citus quoque agnoscit, quos cum 
Caninefatibus copulat, Hist. lib. 
IV, cap. 79. Chaucos e patriis 
sedibus commigrantes , ac ducem 
natione Caninefaten secutos, infe- 
riorem Germaniam incursavisse 
Claudii Imp. temporibus , idem 
auctor est, Annal. lib. XI, c. 19. 
De Frisiorum et Chaucornm insu- 
lis , quae recedente maris sestu con- 
tinenti necterentur , Dio , lib. LIV, 

a3 



354 C. PLINII NAT. HIST. 

bonum^,Sturiorum^, Marsaciorum , quse sternuntur inter 
Helium^ ac Flevum. Ita appellantur ostia , in quae 
efiusus^ Rhenus, ab septemtrione in lacus ,aboccidente 
in amnem Mosam se spargit : medio^ inter haec Ore, mo- 
dicum nomini suo custodiens alveum. 

XXX. (xvi.) Ex adverso hujus situs Britannia ' insula, 
clara Graecis* nostrisque monumentis, inter septemtrio- 



pag. 544* Nunc esse videtur Nort- 
hollandia. Atque hunc quidem si- 
tum Chaucis praesertim adjudicant 
ea que Plinius de iisdem affert, 
lih. XYI, cap. i. Habd. 

3. Fnsiabonum. In MSS. Frisia' 
vonum, H. — Leg. Frisiavonum, Ita 
MSS. Reg. et ed. pr. Nunc Amstel' 
hnd^ Rhinlandf et clarissima ur- 
hium Amsterdam. Brot. 

4. Sturiorum^ etc. His vero me- 
ridionalem Hollandiam , la Sud" 
Hollande^ Marsacis insulam assi- 
gnamus, quam Mosa cum Rheno 
e£Gcit , ubi Dordracum est in Ze- 
landise confinio : unde Marsacios 
pro Mosatiis credas appellatoa. 
Maraacos Tacitus yocat, jungitque 
Cauinefatihus , Hist. lib. lY, cap. 
79. Maupcu9icu(, tit puto , t)io lih. 
LX,p. 670,pro Map9aTicu;.InMSS. 
Reg. I, a, Colh. i, a,etc. Tiuiorum^ 
Marsaciorumque. Hard.— — Leg. Tu^ 
tiorum, Sine auctoritate in recentio- 
rihus editionibus, Sturiorum, Con- 
termini fuere Frisiavonibus , et 
porrigehanturversusflumen Salam, 
rissei, Brot. — Pro Marsaciorum 
legitur in notis ap. Dalec. margini 
appositis Mattiacorum. £d. 

5. inter Helium^ etc* Helium 
ZelandisB vicinum, uhi nunc ca- 
stellum BrieL Flevum vero Frisis , 
nhi nonc insnla est , qu« priscum 



nomen retinet , het yUe , sive Flie, 
Hard. 

6. Ostia. £t castella quoque ostiis 
imposita. Tacitus , Annal. lib. IV, 
cap. 79. £d. 

7. In quoB effusus. Per fossam a 
Druso in SaUm l'Issei: alteramque 
ex parte laeva a Civili, in Leccam, 
le Leckj Mosamque, deductum olim 
esse Rhenum sciunt eruditi. Yaha- 
lem hunc Rheni alveum accola 
nominant » qui mox id quoque vo- 
cabulum mutat Mosa flumine ^ cn- 
jus immenso ore in Oceanum ef- 
funditur. Hard. 

8. In lacus. Hi frequenti eluvione 
aquarum , in unum maris Ainum 
ahierunt , ea magnitudine , quac 
Maris Australts , Zujderttt , nomen 
hodie sustineat. Lacui nomen olim 
Flevo fuit, ut auctot* est Mela , lib. 
III, cap. a. Hard» 

9. Medio. Quod a Sdhenckii, ut 
vocant , munimento , Arenacum 
delapsus, Ultrajectum ac Lugdu* 
num alluit. Hard. 

XXX. I. Situs Brttatmia, Pint. 
siia est Britannia. £d. 

9. Clara Gracis. Haiie csBteris 
orhis totius insuIisGraeci pratulere: 
Dionys. Perieg. vers. 568 , de Bri- 
tannicis insulis : Tim rot (A^ytOec 
Wtptttatcv * cui^s Ttc (bXtk NiQtfctc Iv 
frao^ffi BpsTavtaiv tVo^of tCtt. Haro. 



LIBER IV. 355 

et occidentem jacet : Germaniae^, Galliae, Hispanis^, 
to maximis Europae partibus magno intervallo^ ad- 
a. Albion ipsi nomen fuit,quumBritanniae vocarentur 
6s : de quibus mox paulo dicemus. Haec abest a Ges- 
ico Morinorum gentis littore , proximo trajectu ^ quin- 
{inta M. circuitu vero patere tricies octies centena 
iti quinque M. Pytheas et Isidorus tradunt : triginta 
»e jam annis notitiam ejus romanis armis non ultra 
litatem silvae Caledoniae' propagantibus. Agrippa'" a 



Germaniie , etc. Yerius Strab. 
V, pag. 1 99 , 8oH Galiie pr»- 

dixit. Plinio tamen Tacitus 
ribit, in vita AgricolaB » cap. 
[ard. 

Mafffio interpalfo. Vct. apud 
. kauti magno inUrvaUo, Ed. 
latium intelligit, quo ab orien- 
^asum porrigitur: maxiraam 
• ac cslo Tacitus dixit» loc. 

411D. 

Alhion, A>.outttv Ptolemso , 
!,cap. 3. Angliam , Scotiam- 
omplectitur; Scotorum etiam 
qoum firitannia diceretur , 
atque Anglorum ignoto no- 

Britanni» dicebantur, Hi- 
9 adjuncta , cum ceteris adja- 
lus insulis. Hard. 
Gessoriaco, Ptolem. lib* II, 
rv)9o^^ia)CGv jmveiov Mopivuv , 
lorum navale. Plinio ipsi, c. 
iijus libri, Portus Morinontm 
inicos , quod ex eo Gallis Ro- 
que nsitatus erat in Britannos 
tus. Tab. Peuting. Gesoriaco,, 
unc Bononla. HoBtThBoltiofne' 
jr, Hard. 

Trajectu quinquaginta millium. 
rm. edit. quinquaginta miliia 
n, Hermolaas miliin minimum 
psit. Nos htnc postremam 



Yocem, cen spuriam, expungimus: 
abest enim a MSS. omnibus, Reg. 
1,3, Colb. 1,2, Paris. Cbirfiet. 
etc. atque ex priecedenti vocula 
mitiium ea prodiit. Straboni porro, 
lib. IV, pag. 199, ab Icio Monno- 
rum , unde solvit ia Britanniam 
CsBsar, trajectus est tccxx stad. 
hoc est, Lx M. pass. non l. Hard. 
— Pro minimam proponebat Dalec. 
passttuni, Eo. 

8. Circuitu vero. Sic Martianus , 
a Plinia mutuatus, lib. YI, cap. 
eUia iiimensio Europast pa^. a 1 5. H. 

9. Caiedonist. Floro Saltus Cale- 
donius appellatus : Grampio monte, 
Grampian , dividitur : in Scotia , 
ubi et Culedonia regio ^ quam Ju« 
lius Agricola Domitiani tempori- 
bus primum subegit. Ka>.i()^9vtoc 
^pu[i.^; est Ptolemeeo lib. II, c. 3. 
Atsignificare PliniusvidetuT} haud 
longe progressa fuiftse arma roma- 
na , si spectetur spatium annorum 
triginta « ex quo bella ibi geri eoe- 
pta sunt. Qnamobrem annon Cale- 
donia silva verius faerit in Comi* 
tatu qnem vocantEssexisB^ quinque 
aut sex leucis supra Tamesim , ab 
amne Lea usque ad mare 9 amplius 
considerandum. Haro. 

10. jig^ippa^ etc Sic qnoqne 

a3' 



356 C. PLINII NAT. HIST. 

longitudinem dccc m. pass. esse : latitudinem ccc m. cre- 
dit. Eamdem Hiberniae latitudinenf, sed longitudinem cc 
mill. passuum minorem. Super eam haec sita abest brevis- 
simo transitu a Silurum" gente xxx m. pass. lleliquarum 
riulla cxxv mill. circuitu amplior proditur. Sunt autem 
xl" Orcades, modicis inter se discretae spatiis. Septem 
Acmodae* , et xxx Haebudes '^: et inter Hiberniam ac Bri- 
tanniam, Mona' , Monapia, Ricina, Vectis , Limnus, 



Martianus loc. cit. et Solinus, cap. 
XXII, pag. 4i et 4a« Hard. — 
Chifflet. « Agrippa longitudinem 
Dccti M. pass. credit : la^titudinem 
ccc. Eamdem credidit Hvbemiae, 
sed longitudinem , etc. » Ed. 

11. j4 Silurum gente. SiXupt^ a 
Ptolemseo appellantur , lib» II, c. 
3. Silurum Tacitus meminit, Annal. 
lib. XII, cap. 3a seqq. Oram hi 
occiduam tenuere ValliaB principa- 
tus, cum Demetis , qui Silurum 
pars fuere. Solinus ,' cap. xxii , pag. 
4 a , Silurum gentem sitam in Bri- 
tanniae ora contra Hiberniam, duih 
hunc Plinii locum transcripsit, in- 
snlam male credidit. Nec freti ,quod 
interjacet, spatium summa fidere- 
tulit, quum latitudinem ejusscripsit 
in cxx miU. spatium diffundi , pro 
XXX ; sic enim MSS. omneshabent 
Reg. i,a,Colb. i, a, Paris. Chiffl. 
libri editi, perperam xx. Hard. 

1 2 . Sunt a. XL. Vet. ap. Dalec. 
« sunt autem xl m. pass. » Ed. — 
Totidem Martiano, 1. c. Pomp. Me- 
lae, lib. III, c. 5 , 6, « triginta sunt 
Orcades angustis inter se diduct» 
spatiis » ; Jomandi xxxv ; Ptolemseo, 
]ib. II, cap. 3 , irepi rpiflexovTa. Sunt 
esB supra Scotiam positse, modico 
ab ea freto disjunctsB. Earum maxi- 
Hia Pomona, Mainland. Habd. 



t3. Acmodis. MSS. Heecmodct, 
Alii ffcemodes.Ynlg. ffetiandetSchet* 
landf in commune appellantu^ : Or« 
cadibus proximas « sed in boream 
longius submotaB. Habd. 

i4* ffcehudes. Leg. Hebudes. Ita 
MSS. Reg. et editio princeps. Btfoi. 

— Vet, apud Dalec. Hebndes. Ed. 

— Solinp , cap. xxii , pag. 4^ > <^^ 
Ptolemaeo , lib. II , cap« a , quinque 
tantum £6cu^oci numerantur : Mar- 
tiano quoque in Periplo , apud Ste- 
phanum, AiSou^ai v^erot ^ceVTc rii( 
Bperavvtx^;. Omnium yerissime Pli- 
nius : sunt enim eae paBneinnamer» 
haud procul Orcadibus supra Hi- 
bemiam , Scotiamque , ut docet 
Cluverius , German. antiq. lib. III, 
cap. 4o. Hard. 

i5. Mona, etc. Moha Valliaelit- 
tori adjacet. Mcva viia6; Ptolemaeo, 
loco citato^ nunc Anglesey'. Monapia, 
Ptolemaeo Movaet^a , loco citato. 
BedaB Menana , nunc Man et Mo' 
neitha^ conti'a Cumberlandiam.Ri- 
cina V Ptolemaeo JPtxiva , loco citato. 
Vectim hanc , quae ih freto est quod 
inter Hibemiam Britanniaiiique in- 
terfluit, cave cum altera confiindas 
quae contra id Angliae latuse8t,qaod 
Galiiae obvertitur. Limnus ^ Ptiole- 
maeo Ai(i.vo;, Andro8£<^po( dicitur. 
Haad. — Apud Dalecamp* legitur 



LIBER IV. 357 

'os. Infra vero Siambis ' , et Axantos. Et ab adverso '^ 
ermanicum mare sparsae Glessariae, quas Electridas 
3i recentiores appellavere, quod ibi electrum nasce- 
'. Ultima'' omnium, quaimemorantur,Thule : in qua 3 
itio nullas esse noctes indicavimus '*, Cancri ^** signum 
transeunte, nullosque contra per brumamdies. Hoc" 
im senis mensibus continuis fieri arbitrantur. Timaeus 



, pro Ricma^ SilimnuSy pro 
5, ac denique in vet. apud 
;m Edros pro Andros. Parum 
ir, ut puto , Mannertus Li- 
\ nunc esse SainuPatrick , et 
•n, Lamby conjicit, Ricinam- 
iter Haebudas relegat. £d. 

Siambis* MSS. Reg. i , a , 
I , a , et Paris. Amnis , non 
j. Ha.rd. — 111» insulae non 
ijorem Rritanniam, VAngle" 
sed ad minorem Armoricam- 
Bretagne^ pertinent. Siambis, 
' Sian. Axanthos, ViU d^OueS' 

$R0T. 

Et ab adverso. Superius me- 
e insulae contra occidentale 
niae latus sunt positae : hae ex 
o , nempe yersus ortum , nec 
i eo mari , in quo Rritannia 
;d in Germanico, seu parte 
us Raltici, quae Germaniam 
supra Dantiscum, ubi insulae 
hlandyet Gotiand, Glessariae 
a succino, quod Germanis 
diceretur : id enim tum in iis 
, tum in opposito Gutonum 
, ubi Dantiscum est , legeba- 
t Plinius docet , 1. XXXVII, 
Hae duae Glessariae superius, 
7, Austriana, Actaniaque ap- 
s. Hard. 

Uitima. Haec iisdem verbis 
nus, loco citato, et SoUnus , 



cap. xzii, pag. 43. Thule Islandin 
nunc appellatur^ utrtcte Gluverius 
animadvertit, Germ. antiq. lib. 111, 
c. 39. Scbetlandiam vult esse Cam- 
bdenus, p. 85o ; at haec non quin- 
que dierum navigatione a Rritannia, 
ut vult Solinus, immo vix unius, 
abest : nec senis mensibns dies ibi , 
ut in Islandia, et nox vices habent. 
Neqye eos audimus qui ante annum 
Christift^^tulli cognitam Islandiam 
uegant. Fuerit sane hactenus incul- 
ta : incognitam fuisse , negamus. 
Partibus 63, seu gradibus ab JEqua- 
tore distare Thulen ait Agatheme- 
rus , Geograph. lib. I, cap. 5. Hard. 
— Varias refei^t de Thule insnla 
veterum scriptorum opiniones vir 
antiquae Geographiae peritissimus , 
GossBi.iir , Geograpkie dts Grecs ana^ ■ 
lysde^ p. 48 seqq. et Recherc/tes sur. 
la Geographie des Anciens , tom. II, 
pag. 35 , ubi egregie demonstrat 
diversam esse Pytheae Massiliensis 
et Ptolemaei, sive Marini Thulen ; 
hancque unam esse ex insulis Schet- 
landf illam vero Islandiam. Vide in- 
fer. notam 36. Ei». 

19. Indicavimus. Lib. H, cap. 77. 

3 o . Cancri signumJVolehsLt Dalec. 
ad Cancri signunt, £d. 

3 1 . Hoc qfiidam, Quos inter Pom- 
ponius Melia , ut diximus cap. a&. 
Hard. — Sic apud Chifflet. Dalec. 



358 C. PLINII NAT. HIST. 

historicus" a Britannia introrsus sex. dierum navigationc 
abesse dicit insulam Mictim '^, in qua candidum plumbum 
proveniat. Ad eam Britannos vitilibus*^ navigiis corio 
circumsutis navigare, Sunt qui' et alias prodant, Scan- 
diam, Dumnam, Bergos: maximamque omniuni Nerigon, 
ex qua in Thulen'^ navigetur. A Thule*' unius diei navi- 
gatione mare concretum, a nonnuUis Cronium appellatur. 
XXXI. (xvii.) Gallia omnis' Comata uno nomine 
appellata, in tria populorum genera dividitur, amnibus 
maxime distincta. A Scaldi* ad Sequanam Belgica. Ab eo 



ktec quuiam. Rhod. cap. xxii , 1 6 , 
fttec siquidem. £o. 

aa. Timaus historicus. Hoc loco 
tion Timteus, sed Pjrtiieas, legit au* 
ctor libri de Mensura orbis terras : 
« Pliniua Secundus, inquit, in quar« 
to libro edocet , quod Py theas Mas- 
ftiliensia sex dierum navigatione in 
«eptemtrionem a Britannia Thulen 
distantem narrat. » Sic Plinius ipse, 
lib. II, oap. 77?pag. aag. Hako. 

a3. Mictim, Quae sit illa Mictis 
incorapertum. At quum haec pro- 
deret Timaeus, forte insulam dixit 
partem illam Britanniae, quam ap- 
pellamus Corawalg inqua candidum 
plumbum, rdtain, provenit. BaoT. 

a4- yitilibus. Vet. apud Dalec. 
vilibus.Kn. — Yidequae de iis dicturi 
sumus, lib. VII, cap. Sy. Hard. 

25. Suntqui. Aliorum sententiam 
prodit , non suam. Scandia certe a 
Scandinavia , de qua aupra , nihil 
differt. AoufAvav insulam juxta Or- 
cadas habet Ptolemasus, lib. 11, c. 
3. HABD.^^Hic ne quaesieris insu- 
las. Antiqui , quum haec looa satis 
explorata non haberent, terr as mul- 
tis quidem aquit interruptas pro 
insulis accepere. Certum est partes 



esse Norwegiae ; Scandiam , nime 
Scane, vcl la Scanie; Bergos, Btr- 
gen ; Nerigon , lapartie septetUrioiutte 
de la Norwkge. Brot. 

a6. /n Thulem napigeHw, Oedif 
derim Thulen illam esse l*Isiamie, 
ultra quam est mare concretam 
Croniumve, ia mer Glaciale, Anti- 
quissim» fuere enim navigatiooes 
descriptionesque , quarum promi- 
scua tantum est memoria in veteri* 
bus scriptoribus. Brot. 

37. A Thule. Solinusy cap. xxii, 
pag. 43, et Martianus,Ioco cit.H. 

XXXI. I. Galli^ omnis. Extra 
provinciam Narboaensero. Galb« 
nummus, trks gai.i.I4E. Hard.— ^ 
De his omnibus vide d'Awille, 
Notice de la Gauie. £n. 

3. A ScaUi. lu MSS. R^. et 
edit. princeps, et EIz. Harduious 
autem ex Chifflet. a Soalde; coi 
quidem hic annuendum non putf' 
vimus , quod ipse fateatur, a Scaldi 
paulo inferius legendum fore. £0. 
-«...Plinius Galliam a ScMi, rEseaut^ 
non a Rheno determinat , quod pro- 
vinciae romanae Germania superior 
et inferior a Rheno ad Scildim 
protenderentur. Brot. 



LIBER IV. 35() 

ad G^runnam Celtica, eademque Lugdunensis. Inde ad 
Pyrenaei montis excursum Aquitanica^, Aremorica^ antea 
dicta . Universam oram ^ xviii m. pass. Agrippa : Gallia- 



3. Ad Gmrunnam, Eamdem Gallise 
diyifionem Mela , sed Garumnam. 
Tocat, lib. III, cap. 3 : « Regio , 
inquity quam incoluat omnis Coma- 
ta Gallia, populorum tria aumma 
Domina sunt;terminanturquefluvti8 
ingentibu9. Nam a Pyren«o ad 
Garumnam, Aquitania : ab eo ad 
Sequanam , CeUs : inde ad Rhenum 
pertinent Belge. » Ammianus Mar- 
cellinus expressius adhuc , atque eo 
andaciu8,l.XV,p. 59 : «Temporibus 
priscis quum laterent has partes ut 
barbarsB, tripartit» f uisse creduntur; 
in Celtas eosdemque Gallos divisae, 
«t Aquitanos , et Belgas. . . et Gallos 
quidem, qui Celt» sunt, ab Aqui- 
tanis Garumna disterminat flumen, 
a Pyreneis oriens cpliibus, postque 
oppida multa transcursa in Oceano 
4elitescens ; a Belgis vero eamdem 
gentem Matrona discernit et Sequa- 
na , amnes magnitudinis gemin». » 
Tamen ex noroinibus et situ Aqui- 
taniae populorum , quos Plinius 
paulo postea enunierat , cap, 33 , 
Garunnam ( sic enim habent MSS. 
quos vidimus, etaliuseBibliotheca 
Divio>Beniguiana« et vetereseditio* 
nes orones a Romana anni 1470 
usque ad Frobenianam ; quse prima 
Garumnam edidit : ) Garunnam , in« 
quam , appellasse Plinius videtur 
ipsuro amnem Ligerim,ab Ande- 
gavensi regiono ; ubi jam multis 
auctus magnis fluminibus, deinceps 
solus in mare devolvitur , nullo 
alicujus nominis amne recepto. No- 
verat is haud dubie, Garumnam 
tfimilitery qui Garumna est in decur- 



su, eumdem per leucas quindecira, 
antequam se in mare ezoneret , 
Garumnam desinere appellari , et 
Girundam vocari, ex quo Dordo- 
niam non imparem sibi amnem 
rccepit, et uno decurrere alveo 
ambo coeperunt. Non hunc igitur 
intellexit, quuin Garumnam dixit; 
siquidem G^runda esset accolis, ut 
etiamnum est, non Garumna. Sic 
Danubius longe ante ostia , non 
Danubius, sed Isterfuit. Sic igitur 
recte Plinius innuit , Ligerim circa 
ostia sua Garunnam fuisse olim ab 
accolis vocitatum. Nam ab unius 
fluminis ostio ad aliud ducit men- 
suras , et fines populorum distermi- 
nat. H^BD. 

^. Aquitanica, Ita MSS. omnes : 
ut Belgica , Celtica. Hard. 

5. Aremoriea, Vet. Arecomica, sed 
perperam.Veteribus namque Gallis 
hodieque etiam Britonibus,GalliiB 
populis , ar-mor significat ad mare , 
teste Camdeno Britan. p. ao. Vide 
et Pancirol. super Notic. lib. II, c. 
86. "Dsxxjc. et Hahd. 

6. ^A^M.Dalec. iiii/e,repugnante 
Chiffl. Ed. 

7. Universam oram XVlll M. pass. 
Agrippa, etc. Libri hactenus editi 
hoc tantum, Agrippa unimrsarum 
GaUiarum inter, etc. Verum ex MSS. 
Beg. I , a , Colbert. i^ , a * Paris. et 
Tolet. lectione , qnam seouti sumus, 
tresomnino appositereddi mensursc 
videntur, ex commentariis Agrippai 
decerptse : adnavigationis primum 
gallicsB orsB totius, per Oceanum a 
Scaldi fluvio usque ad PyrensBum, 

23* 



\ 



36o 



C. PLINII NA,T. HIST. 



rum inter Rlienum et Pyrenaeum, atque Oceanum , ac 
montes Gebennam et Juram, quibus Narbonensem Gal- 
liam excludit, longitudinem dccxx m. passuum, latitu- 
dinem cccxviii ^ computavit. A Scaldi " incolunt exlera 
Toxandri pluribus nominibus". Deinde Menapii", Mo- 



qusB colligat XVIII , hoc est, decies 
octies centena m. pass. Mediterra- 
ueae deinde longitadinis , et latitu- 
dinis denique earumdem Gallia- 
rura. Sic paulo post,ubi Gebennam 
et Juram libriimpressi habeut, Juras 
muhitudinis numero MSS. iidem 
repraesentant : quemadmodum lib. 
III, c. 5, montibus Gebenna etJuribus 
dixit. Hard. — Non muhura autem 
a vero abest XVIII mill. pass. men- 
sura,dummodo non Oceani tantum, 
sed interni etiam maris littora in ea 
recenseantur. £d. 

8. DCCXX M passuum. MSS. om- 
ues, CCCXX. Chiffletian. CCCCXXX. 
Hard. CCCXX. Missi Theodosii : 
«tGailia Comata. . . juxta Plinium 
Secundum in quartoHbro, in lon- 
gitudinem dcgccxx, in latitudinem 
cccviii.» Omnesistae mensursemul- 
tum a vero abcrrant ; nos autem 
MSS. onmes C^C(7XJirhakereanimad- 
yertentes, imrautata prima litte- 
ra C \n D, DCCXX reponendum 
ccnsuimus , nihil in hoc dubii ad- 
mittentes, quum Bhenum inter et 
PyrensBOs, juxta Garumnse fontes 
et nonnullas partes alias, vera sit 
Dccxx M. pass. distantia. Ep. 

9. CCCXVIll. Dalecampius , 
CCCXIII. Chifflet. CCCXXIF. 
Missi Theodosii, ut mododiximus, 
CCCVIIJ. Paulum inter se diffe- 
runtomnesistaBmensurae; quamob- 
rem nihil immutandum censuimus ; 
animadvertendum tamen est illas 



inter.Gebennam et Oceanum sequo 
longiores esse , quum inter montes 
istosetOceanum maximum sitcci.xii 
M. pass. intervallum : inter Juram 
autem et Oceanum breviores, quum 
minimum sit cccxlvi miil. pass. 
intervallum, maximumque ccccxc 
M. passuum. dcxv tandem m. pass. 
reperies, si maximam Gallislatitu- 
dinetn habere volueris , Gobaeum 
promontorium iuter , quod Gailix 
maxime occidentale est, et Rhenum, 
atque etiam dcg m. pass. si usque 
ad Helvetise terminos pergere li- 
buerit. Ed. 

10. A Scaldi incolunt extera To» 
xandri. Yet. apud Dalec. « A Scaldi 
incolunt externi Toxandri. » Hoc 
est , ut ait Harduinus , regionem 
ultra Scaldim , extraque Gallias po- 
sitam, ad Mosam usque et quse 
nunc province d'Ani^rs et Brabant 
septentrional vocatur ; aut , ut vult 
Cluverius, paludosas regiones qui- 
bus nomen est Zee-lande. Certedein- 
ceps Menapiorum regionis partehi 
occuparunt, quam D*^AjfviLi.E no- 
minari dicit la Campine , et iu qua 
fuit Toxandria locus. Ammiano Mar- 
cellino , libro XVII , meraoratur , 
loco hodie dicto Tessender-loo. Ed. 

1 1 . Pluribus nom. Hoc est , gens 
una illa Toxandrica plures populos 
coraplexa est. Hard. 

T a . Deinde Menapii. Jam hi dein- 
ceps citra Scaldim. Et Menapii qui- 
dem Morinis confines, juxta mare , 



LIBER IV. 



36 1 



rini "^, Oromansaci ^^ juncti pago, qui Gessoriacus 
vocatur ; Britanni '^, Ambiani*^, Bellovaci ''. Intror- 



non Plinio modo , sed etiam Stra- 
boni, lib. rV, pag. 194 : toT; Me- 
vaw(oi;<^* eiai <yuv«xtTc ^wi T-pOaXaTTVi 
Moplvot. Tacitus quoque , Uist. lib. 
IV, pag. 94 ; « A Rheno veuientes 
transire Mosam jubet, ut Menapios 
et Morinos, et extrema Galliarum 
quaterent^» HA.aD. -— Illos Caesar, 
lib. IV, diyersis locis, tum Morinis 
jiingere videtur, tum ad Rhenum 
ponere , quum , cap. 4 •* * Usipates, 
ait, et Tenchtheri ad Rhenum per- 
▼enerunt , quas regiones Menapii 
incolebant, et, ad utramque ripam 
fluminis , agros , aedificia , vicosque 
babebant. » £t in hoc etiam Strabo- 
nem ipsum Caesari assentirianimad- 
yertit eruditissimus yir, Barbis du 
BocAGB, in Csesaris nostri ludice 
geographico, quem vide. £x his 
omnibus hoc mihi constare videtur, 
nempe Menapios quondam in om- 
pibus regionibus, quae Oceanum 
inter et Rhenum jacent, dominatos 
fuisse, et a Germanis populis,To- 
xandris scilicet aliisque , a Rheno 
ad inare adactos , in ea tandem re- 
gione circumscriptos fuisse, quae 
bodie Flandi'e occidentale a ppellatur. 
Vid. D'Aif viiLE , Nolice de la Gaule^ 
yerbo Menapti. Ed. 

i3. Morini, Extremique hominum 
Morini Virgilio appellati. Ut Armo- 
rici , ita et Morini a voce celtica 
il/or, quae mare signiOcat, quasi 
Maritimi, nomen habuere. Mena- 
piis, ut vidimus, ab ortu confines: 
Ambianis , ab occasu , apud Ptolem. 
lib. II , cap. 9 , qui Morinorum 
civitatem mediterraneam ait fuisse 
Tof ouavvav , olim Te'rouane : nayale, 



Gesoriacum , ut vidimus sup/ cap. 
Boulogne Cdepart. du Pas^de^CalaisJ, 
Haru. et £d. 

1 4* Oromansaci. Oromarsaci jquod 
a MSS. datur , legere mallet D'Air- 
▼ILLB , qui eos inter urbes Calais et 
Gravelines habitasse putat , loco 
etiamnunc terre de Marck , seu de 
Merk , vocato , haud longe a Gesso- 
riaco, de quo mox supra. £0. — 
Audax coiijectura illius qui legen- 
dum suspicabatur , Promonl, Iccii^ 
junctum pago f etc. Hard. et £d. 

T 5. Britanni. Quos in Gallia solus 
memorat Noster. An Britannorum 
fuerint colonia incertum , non ta- 
men absurdum existimare videtur 
eruditissimus vir d^Anvillb, qui 
eos ponit in meridionali ripa amnis 
hodie vocati la Cancke C depart. du 
Pas-de-CalaisJ , Cluverius , German. 
antiq. lib. IV, c. 27, hic Briannos 
legi mavult. £0. 

1 6. Ambiani. Aquis Somonae clari 
amnis abluuntur : habent oppida 
Amiens, Abbeville Cdepartement de la 
SommeJ. Hard. et £d. 

17. Bellosfaci, In £dit Parmens. 
Beltovacif Bassi. Frobenius , Belio- 
vacif Hassi, MSS. Reg. i , BoUovasi 
tantum. Reg. a , Colb. i, a, Paris. 
ChifQet. Beilobasi, Hard. — Addit 
Harduinus: Bellovaci solum exscri- 
psimus, expuncta voce Bassi^ vel 
Hassij quos in hoc terrarum tractu 
nullus agnoscit. Harduinum autem 
reprehendit d^Awvillb , Notice de 
la Gau/Cf pag. 363, locum esse in 
Bellovacensi dioecesi ostendens, qui 
Hassorum nominis vestigia servat , 
quum in mappis Haiz , sive Hez , 



362 C. PLINII NAT. HIST. 

sus'% Catustugi'^ Atrebates^**,Nervii liberi",Veroinandui", 



seribatur ; itaque vocem Hassi ser- 
yaDdam putat,quam non repouen- 
dam curavimus. Bellov^ci autem 
fortissimi Belgarum memorantur a 
Caesare^ lib. II , c. 4 f et a Strabone, 
]ib. I , cap. 4 , qui eos vocat BeXXoa- 
xou;. Ptolemasus ; Meri ^i tcutcu; 
(ATpg^aTicuc) BeXXcuaxct, wv woXi; 
Kataapofi.aYC( yCsesaroniagus, postea 
Bellovaci , bodie Beauvais. Bellova- 
cos ultra fines provincias nunc dicta 
depaftement de l' Oise processisse non 
censent d^Aitville et Barbie du 
BoGAGE , quamvis aliter videatur 
Harduino, qui eos usque ad Ocea^ 
num producit. Quod quidem Plinii 
fuisse opinionem indicare videtur 
sequens verbum introrsus, interprete 
eodera Harduino. Ed. 

i8. Introrsus, Hactenus igitur 
recensiti populi oram tenuere : me- 
diterranea , qui deinceps appellandi 
sunt. Habd. 

19. Catustugi. Sic MSS. omnes. 
Nescio autem cur iu libris editis 
omnibus legatur Castofogi, quum 
nihil uspiam reperiatur quod lectio- 
nem istam confirmare possit.In An- 
tonini autem Itinerario, Bagacum 
inter et Durocortorum reperitur 
Catusiacum , cnjus nominis similitu- 
donosimpulit ut crederemus hanc 
esse Catustugorum , sive forsan Ca- 
tusiacorum urbem. £am autem si- 
tam fuisse putat d^Anvillb loco 
dicto Chaours , ad transitum amnis 
Serre , haud loiige a Ferwns , depar" 
tement de VAisne. Ed. 

ao. Atrehales. Straboni, lib. IV, 
pag. 194» A.Tp8€aTot et ATpeSaTioi ; 
Ptolemseo, lib. II, c. 9, ATpi^aT^ot, 
quos errore ad Sequanara habitasse 
«it. Eorum urbs 6ptyiaxov fuisse ait. 



hodie Orckies Cddpartement du NordJ; 
Caesar autem, lib YIII, cap. 4^ ct 
5a> aliique Atrebatum urbe^ iVe- 
metocennam^ sive Nemetacum, fuisse 
nos docent : hodie haud dubie Ar- 
rast provincisB ante an. 1^789 dict» 
Artois , nunc departement du Ptfj-d!»- 
Calais , caput. Ed. 

3 1. Nersfii liberi. De illis pluribus 
locis Casar memiiiit. Strabo, looo 
cit. TpicuaYpoiC ^« auvij^ei; Nipcufot; 
Ptolemseus, loco citato: « Sub prs- 
dictis gentibus ( soilicet Morinis, 
Tungris , et Menapiis ) habitant 
maxime septeuitrionales Nervii , 
quorum civitas Baganum. » Elaau- 
tem civitas , hodie Bavai vocata 
fdepartement du NordJ , quarto ss- 
culo, si eruditissimo viro D'Ajf ville 
credimus,dominatum in ea regione 
cessit duobus aliis , Cameraco scili- 
cet , hod. Cambrai fdepart, da NordJ, 
et Turnaco , hod. Tournay^ in pro- 
vincia dicta Hainault, in regno quod 
Galli Pays^Bas vocant. Liberi porro 
dicuntur, inquit Hard. h. e. uon , ut 
cseteri vectigales : et suis, non ro- 
manis uteutes legibus. £d. 

aa. yeromandui, A Strabone, cui 
minus bene notam fuisse hanc Gal- 
lise partem jam modo vidimus, si- 
leutio prselermissi , a Ptolemaeo au- 
tera corrupte Kuav^uec yocati , et 
eorum civitas AuycucaOOepoaav^uwv, 
quam hodie esse V ermand \\cum, 
duobus circiter leucis ab urbe 5/.- 
Quentin fdepart. dfn l*AisneJ, nomi- 
nis similitudo indicare videtur; cui 
quidem opinioni repuguant Belley, 
Memoircs de VAcademie des Inscri- 
ptions , tom. XIX , D'AirviLLE,mul- 
tiquc alii eruditi viri, qui ipsam 
urbem St.-Quentin^ cujus vicus an- 



LIBER IV. 363 

Sueconi'\Suessiones'^liberi, Ulmanetes ** liberi,Tungri'^, 
Sunuci*^, Frisiabones^Betasi, Leuci'^liberi,Treveri liberi 



tiquissimus etiamnunc Aouste ap- 
pellatur, Augustam fuisse conten- 
dunt. Gircumjectusager, anteann. 
1789, ^ermandois vocabatur. Eo. 

a3. Sueconi. In MSS. Reg. Sucu' 
eoni, Corruptum nomen videtur, et 
forte repetitum e sequenti Suessio- 
nes, quum de illis omnes contice- 
scant. Ed. 

94* Suessiones, Regionem tenue- 
runt qu8B,ante 1789, Soissonais to- 
cata» hodie provinciae dnpattement 
de VAisne dictae, pars est australis. 
De illis vide Cxsaris uostri Indicem 
geograpliicum, pag. 358 , et u'Air- 
VILLB, Notice de la Gateie^ p. 6 30. £d. 

a5. Ulmanetes, Ita MSS. omnes et 
libri editi ante Herraolaum , qui 
Ulbanectcs ex Antonino rescripsit. 
D'AirviLLE haud dubium esse dicit 
quin iidem sint qui in quibusdam 
Ptolemaei MSS. ^UfAavexrot , vei 2u- 
6aviXT0i , latine 5if^a/2ec//, dicuntur. 
Correctum autem nomen Silvanectes 
esse addit, quod sic in libello pro- 
vinc. Gall. et Imper. legitur; ubi 
quoque memoratur civitas Silvanc' 
ctum , qu2B , ut plerisque videtur, 
bodie est Senlis Cdepart, de tOiseJ , 
vastasilva fere undiquecircumdata; 
unde Silvanectibus nomen venisse 
videtur. £0. — In libris quibusdam 
editis , ante Ulmanetes adduntur 
Veruni liheriy quos nec MSS. codi- 
cum , nec scriptorum veterum ullus 
agnoscit. Y irodunos novi , quorum 
ager le Verdunois ^Q^\\A\ixa Verdun 
Cddpartement de la MeuseJ ; Yerunos 
non novi. Hard. 

36. Tungri. Sic vooabantur, au- 
ctore Tacito , de Mor. German. 3 * 
« Qui prirai Rhenum transgressi, 



Gallos expulernnt » ; Germaniam 
inferiorem cum Agrippiuensibus , 
de quibus mox deinceps partiti sunt, 
secundum iibellum Prov. Gallia- 
rum ; sicque raaximam tenuerunt 
partem regionum , quss hodie vo- 
cantur proviqciae de Namur, de Liige 
et de Limbourg , ubi etiamnunc no- 
men Tungrorum servat Tongres , 
vetus eorum civitas. £d. 

37. Sunuci, etc. Ita MSS. omnes, 
uon Hunici' Broterius Sunici^ Fri^ 
siavones logit. Qui porro Sunuco- 
rum, Frisiabonum, Betasorumque 
sedes ultra Rhenum quaerunt , ii 
qui Belgicae Gallise fines fuerint, 
quibus hi omnes continebantur , 
ignorant. Nervios Betasiosque Ta- 
citus simul jungit , Histor. lib. IV, 
cap. 56 et Go : « Occupatis, inquit, 
Sunicis , Claudius Labeo Betasio- 
rum, Tungrorumque, etNerviorum 
tumultuaria manu resiitit, fretus 
loco , quia pontem Mosas fluminis 
anteceperat. » Apud Gruter. pag. 
5ao, reperta Moguntise inscriptio, 
BBTASii civBs. Hard. — Sunuci in- 
ter Mosam et Agrippinenses habi- 
tasse videntur orientalem provincise 
de Limbourg partem ; Betasii autem^^ 
si DivsBo, quem Ortelius appellat, 
credimus, occidentalem , in coofi- 
nio hujus provinciae et illius quse 
Brabant meridionai vocatur , loco 
dicto &!elz , ad amnem Gette , inter 
Leau et Haclen , septem circiter leu- 
cis aLouvainf orientem versus. Fri- 
siabonum locus ignoratur, nisi inter 
Sunucos et Betasios , ad septemtrio- 
nem Tungrorum requiratur. £d. 

a8. Leuci iiberi. Oppida hahuer«, 
auctore Ptolemeo, lib. II , cap. 9, 



364 C. PLINII NAT. HIST. 

antea^^, et Lingones ° foederati, Remi ' foederati, Medio- 
niatrici^% Sequani ^ , Raurici^'^, Helvetii ^ Coloniae : 
Equestris , et Rauriaca. Rhenum autem accolentes, 



Tou)Aov , hodie Toul Cdepartement de 
la MeurtlieJ , et Naaiov, hodie Nais^ 
vel Nars Cdepart, de la MeuseJ. Ed. 
39. Trevcri liheri antea. Qui liberi 
antea, inquit, iidem nunc sunt, ut 
et^ingones , foederati. A Diocletiani 
principatu crebra sunt Augustorum 
nominibus percussa Treveris nu- 
mismata. H, — Eorum civitas , una 
inter celeberrimas Galliae, etiam- 
nnnc Trkves vocatur , incob's Trier^ 
in provincia dicta Grand duche du 
BaS'Rhin, Borussorufn regi subdi- 
ta. Ed. 

30. Lingones. Tacitus, Hist. lib. 

I, c. 78: « Otho Csesar Lingonibus 
unlversis civitatem romanam de- 
dit. » Hard. — Oppidum eorum 
hodie Langres dicitur Cdepartement 
de la Haute-MarneJ, Ed. 

3 1 . Remi, Foederatorum populo- 
rum potior , quam liberorum con- 
ditio fuit : neque enim qui liberi 
erant , iidem continuo fuederati. H. 
— Remorum autem oppidum ho- 
die Reims dicitur Cdepartement de la 
MarneJ, Ed. 

3a. Mediomatrici, Ptolemaeo , lib. 

II , cap. 9 , ME<^ic^aTpix£;. Tacito , 
Hist. lib. I, cap. 63, et lib. IV, c. 
70, Mcdiomatrici. Hard. — Eorum 
oppidum hodie Metz dicitur Cde- 
partement de la MoselteJ. Ed. 

33. Sequani. Quorum oppidum 
apud Ptolemseum , lib. II , cap. 9 , 
OuiaovTtov. Hard. — Hodie Besan» 
con Cdepartement du DoubsJ , usque 
ad Basileam, Bdloy Rheno apposi- 
tam, eorum ditio pertiuuit. Ed. 

34./{af<r(W.Quorum mox dicen- 



da Colonia Rauriaca : iidem Rau- 
raci alias appellati. Inscriptio Gru- 
teri, pag. 33^ : i.. afVNATivs. i.. p. 

PLAlfCVS. COS. . • IK GALLIA. COLO- 

TEriAS. dedvxit. lvgdvmvm. et. rav- 
RiGAM. Nuncvicusignobilis, ^ugst^ 
a Basilea vi m. pass. non ipsa Basi- 
lea, utquibusdam visum. Civitatem 
Basileensium a Castro Rauracensi 
distinguit Libellus Provinciarnm 
Galliarum. Hard. 

35. Helvetii. QuiCsesari, Plinio, 
caeterisque vetustioris sevi scripto* 
ribus Helvetii vocitantur , hos po- 
sterior setas Sequanos appellavit. 
Tenuere ii quidquid fere a Dola 
Lugdunum usque, inter Ararim 
Rhodanumque,terrarum interjacet. 
Quos Galli Suisses appellitant , ultra 
Juram montem, Belgicseque Gallias 
limites positos , ii sibi quidem Hel- 
vetiorum nomen adsciscunt : vete- 
rum sedes non habent. Eutropius, 
de Csesare,Iib. VI, pag. 393 : «Is 
primo vicit Helvetios , qui nunc Se- 
quani appeIlantur.»Vide Nicolaum 
Choribr , Hist. Delphin. lib. I , p. 

10. Hard. 

36. Equestris. Ptolemaeo quoque 
£xcus(Trpt; in Sequanis collocatur, I. 

11, cap. 9. Id nomen habet fortassis 
ab Equitibus Limitaneis eo dedu- 
ctis. Apud Gruterum , pag. 4^^ » 
reperta inscriptio in pago Versoye 
agri Genevatis, col. eq. In Libello 
Provinciarum Galiiarum , Civitas 
Equestrium , id est , Noviduno. Unde 
Nyon colligunt Guillimannus , CIu- 
verius, Monetus, ad Lemanura Ia« 
cum. Hard. 



LIBER IV. 365 

Gerinaniae gentium in eadem^' provincia, Nemetes^*, 
Tribochi^^» Vangiones^** : hinc Ubii^'^ Colonia Agrip- 
pinensis, Guberni'*^ Batavi, et quos in insuHs diximus ^*^ 
Rli^ni. 

XXXII. (xviii.)Lugdunensis Gallia habet' Lexovios*, ' 



37. //i eadem, Galliae Belgics con- 
tribati. Haro. 

38. Nemetes, N8p.TiT6« PtoIenaiBO, 
)ib. II, cap. 9. In Libello Provinc. 
Civitas Nemetum Spira. Hard. — 
GaMisSpirey incolis Speier, praeci- 
pua urbs provinciae dlctae Cercle du 
Rhin , Boiariae regi subdita;. £d. 

39. Tribochi, Tpijaojcxci Straboni, 
lib. IV, pag. 194. Ptolemseo, loco 
citato, TptSoxxct. Tacito, Hist. lib. 
IV, cap. 70, Triboci. Hard. — 
In Libello Provinciarum non appa- 
ret Tribochorum nomen , sed in 
eorum locum memoratur eivit€ts 
Argentoratensium , hodie Strasbourg^ 
praecipua urbs provinciae dictae dc" 
fmrlement du Bas^Rhin^ cujus maxi- 
mam partem tenuisse Tribochi vi- 
dentur. £d. 

40. yaugiones. Quorum urbs 
prsecipua apud Ptolem. loc. cit. 
Bop€nTo'(xayo? , hodie Worms y ad 
laevam Rheni fluminis ripam , prin* 
cipisque grand-duc de Hesse^Deain' 
siadt dicti ditioni subjecta. Male 
'addit ApyevTopaTov , quae ut modo 
diximus , Tribochorum fuit. De 
Vangionibus Lucanus , lib. I , v. 

•43o : « £t qui te laxis imitantur, 
Sarmata , braccis Vangiones. £d. 

41. Hinc Ubii. Rheni fontibus, 
inquit , superius memorati : hi 
deinceps ostiis propidres , quorum 
primi Ubii , et in iis colonia Agrip- 
})iaensis : de qua Tacitus, Annal. 
lib. Xn, cap. 2j t « Agrippina 



conjux Claudii, Neronis mater, 
quo vim suam sociis quoque na- 
tionibus ostentaret , in oppidum 
Ubiorum , in quo genita erat , ve- 
teranos, coloniamque deduci im- 
perat, cui nomen inditum ex vo- 
cabulo ipsius. » Verius arbitramur 
ab Agrippina priore, Germanici 
Caesaris conjuge , datum id ei co- 
loniae nomen esse : quoniam veluti 
Mater Castrorum , procurabat ex 
eo tractu annonam militibus, qui 
merebant in cxercitu mariti sui : 
quamobrem et laureato capite pin- 
gitur in achate Tiberiano. Vetus 
inscriptio in Ortbogr. Aldi : Col. 
Clavd. Avg. Agrippihensivm. 
Falsa. Hard. — Colouia hodie in- 
colis vocatur C'»/'», Gallis Colegne^ 
in prcvincia de Juliers-Berg-CUves ^ 
quae pars est regionis grand-duche 
du Bas-Rhin dictae, Borussorumque 
regi subjectae. £d. 

4a. Guberni. Inter Ubios Bata- 
vosque : regionem igitur tenuerunt 
quae hodie vocatnr cercie de Cl^ves , 
in {irovincia de JuUers^Berg-CUves , 
^orussorum regi subjecta. Tacitiis 
Cugernos , sive Gugernos , vocat , 
Hist. lib. V, quos pariter cum Ba- 
tavis jungit. £]>. 

43. Et guos.,. diximus, Cap. 39. 
Hard. 

XXXII. I. Gallia htfbet. In ora 
primum positas gentes enumerat : 
mox niediterraneas. Hard. 

2. Lexovios. Ai5o€ioi Ptolemaeo, 



366 C. PLINII NAT. HIST. 

I 

Vellocasses , Galletos^, Venetos , Abrincatuos^ , Osis- 
inios' : flumen clarum Ligerim. Sed peninsulam specta- 
tiorem excurrentem in Oceanum a fine^ Osismiorum 
circuitu dcxxv m. pass. cervice^ in latitudine cxxv m. 
a Ultra eam Nannetes'**. Inlus autem " Hedui foede- 



lib. II f cap. 8. Lisieux Cdepartement 
du CalvadosJ. Hard. 

3. f^ellocasses, Proponebat Dal. 
Bellocassios , £d. — Ptolemaeo, loc. 
cit. OuevcXtoxaatoi \t.iyj^\. tou SviKCoevot, 
usque ad Sequanam , quorum op* 
pidum i*rdTo'(AaYO( , vel ut in MS. 
nostri Pariensis Collegii, ^aTo'fjt.a- 
yoc , Rouen Cdepartement de la Seine- 
InferieureJ, Frustra sunt Pithceus , 
Scaliger, aliique , qui Baiocasses 
hic signari putant. Caletos jungit 
cum Velocassibus Caesar, Bell. 
Gall. lib. II, c. 4- Hard. et £d. 

4. Galletos, Ita libri omnes. Ka- 
XsTttl a PtoIemsBO appellnntur , loc. 
cit. cum oppido 'iGuXtoCcva , citra 
Sequanam , ad oram oceani positi. 
Oppidum tamen ipsum in ulteriore 
Sequans ripa situm est, unde et 
Caletensium nomen ultra eum am- 
nem posterior cetas transtulit. Nam 
Sigebertus ad annum it63: «Ju- 
liabona, inquit, in Caletensi pago, 
juxta Sequanam est. » Lillebonne 
fddpartement de la Seine-InferieureJ ^ 
Proponebat Dalec. Cannetes. Hard. 
et £d. 

5. f^enetos. Quibus oppidum 
Vannes fdeparlement du MorhiSarO. 
Ab his profectos qui Venetias ia 
Italia condiderunt , Strabo existi- 
mat, lib. IV, p. i()5. Hard. et£D. 

6. Abrincatuos, Qui austrftlem 
partem tennere proTinci« nunc 
dipartement de la Manche Tocatae , et 

.i|uibus oppidum Avranckes* £d. 



7. Osismios, MSS. Ossismos. At 
Ptolemseo, loc. cit. 6ata|uitci. Oram 
omnero Aremoricae septemtriona- 
lem ii tenuere. Post arctioribus 
clansi limitibus : ubi nunc oppidum 
St.-Pol de Leon Cdepartement du Fi- 
nistirej , in Parlamento Ahini du- 
cis, an. 1088, Osismii, tkve Leonia. 
HktiB. et £d. 

S.yi fine Osismiorum, etc. Osi- 
smiorum Gnes juxta urbem S.^Brieue 
recte, ut mihi videtur, ponit D*Aif- 
ville; si autem inde peninsul» 
excursum numeres, minime dcxxt 
M. pass. euffi esse reperies, sed 
vix coccL , ut ad ostium Vicinania , 
la Filnine^ pervenias. Rectiusautem 
totum peninsulae cxcursum sumi- 
mus ab urbe yivranches ad Ligeris 
ostium , qui quidem sic circiter DC 
M . pass. reperietur. £d. 

9. Cervice , etc. Sic isthmum 
vocat , qui capitis instar reliquft 
continenti Gallise , ceu corpori ^ 
adliaeret, atque annectitur. Ita cap. 
5 : « Angusta cerTice Peloponnesum 
continet HeIIas.»HARD. — xx autem 
Bt. pass. minor est , ab urbe Avrai^ 
ches ad Ligeris ostiam , qnam hic 
ait Noster. £d. 

10. Nannetes, Quibus oppidum 
Nantes Cdepartement de ia Loire^In' 
ferieurej. Ed. 

11. Inttu autem. Jam hi Gallise 
Lugdunensis mediterranea ob tineat, 
qoorum alii aliis longius a mari 
flecedvnt. Hard. 



LIBER IV. 367 

rati J*, Carnuti '' foederati , Boii '^, Senones *^, Aulerci '*, qui 
cognominantur Eburovices, et qui Cenomani'', Meldi'* 
liberi, Parisii'^, Trecasses***, Andegavi", Viducasses", 



la. Hedui fotderati, In Tetere 
eodice Dalecampius se legisse dicit, 
Esui^ haud dubie pro Edui. Pto- 
lemaro, lib. II, cap. 8 , Ai^cuot. £t 
inscriptio apud Gruter. pag. 871 ^ 
▲soYi. MSS. Reg. I et editiones 
Teteres yEdui, Straboni taraen , lib. 
IV, pag. 193, £^ouot. ^dui Ce* 
sari , lib. I et VII , passim.Tacitus, 
Annal. lib. XI, cap. a5 : «Pricni 
.£dui Senatorum in urbe jus adepti 
ftunt. Datum id feederi antiquo : 
et quia soli Gallorum fratemitatis 
nomen cum populo rom. usur- 
pant. ■ Regiones tenuere quse yo- 
cantur nunc deparlemens de ta Nie- 
pre, de Sadne^t^Loire , de 1'AUier^ 
part. orieni ; de ta Loire et dtt Riione , 
part, septentr, Prscipuum eis oppi** 
dum fuit Angustodunum , nunc 
Autttn , Druidarum disciplina in^ 
«lytum. Memoraiitur et Cabillo^ 
num, nunc Cfi4ionssur-Sa6ne ^ Ma* 
tisco, Macon^ Nevirnum , Nepers^ 
«tc. £d. 

i3. Carnuti, Carnuteni, MSS. R. 
I , a , Colb. I t a , etc. Vet. ap. 
Dalec. Camutes, Hi regionem te* 
nuere qun nunc d^partemen^ de 
Seine^t^Oise , part, S* O, deparH^ 
ment d^Eure-et^Loir; et departement 
de Loir^et-Cher, part. S, O. Oppi- 
dum eis Chartres. £n. 

14. Boii, Boii Borbdnienses , a 
Borbonio £rcbenbaldi castelio , 
insequentibus sjeculis dicti. Oppi* 
tlum bodie eis Moidins fdepiwtement 
Je rJUierJ. £d. 

1 5« Senones, Quibus hodie oppi- 



dum Sens fdepartement de i'YonneJ, 

16. Auitrcif qui cognominantur 
Eburotfices. Vet. ap. Dalec. et qui 
Hominantur. Oppidi eorum nomen 
hodie est Pasfy-sur-Eure^ quod in* 
colsBVocant ie vieil Evreux Cdipar- 
tement tie-i'EureJ. £d. 

17. Cenomani.Dalec, Cenomanni, 
Ptolem. lib. II, cap. 8, AuXtpjciot 
ot Kevcfiavot , et Caesar. Beli. Gall. 
lib III ; ^orum oppidum vocatur 
hodie ie Maki rdSpartement de ia 
SartheJ, £d, 

18. Meldi. Quorum oppidum 
hodie vocatur Meaux fdepartement 
de Seine-et-Marne. £d. 

19. Parisii. Dalecamp. Parrhisii^ 
qnorum ea etate oppidum Latetia , 
ut Ciesar loquitur, Bell. Gali. lib. 
VII , cap. 4 » « positum in insula 
fluminis Sequanae. » Nnnfc Paris, 
Gailici imperii caput. '£d. 

ao. Trccasses. Seu Tricasses et 
Tricassini , qnorum urbs hodie 
Trores yocatur f dipat^ement de 
VAtibeJ. £ti. 

a I . Andegavi , aut Andecavi , ut 
in MS. Reg. I li^gitur. £ontni urbs 
hodie Angers vocatnr fdepartement 
de Maine-et-IjoireJ. £d. 

aa. Viducasses. Dalep. Fidagasses. 
Bf^ouxstfict Ptolemso dicti , sed 
tnale iiiter Unellos et Osismios col- 
locati. £orum auteni urbetti loco 
hodie dicto Vieuxy duobus leocis 
ab urbe Caen fdSparterlteni du Cai^ 
padosj > sitam fdisse demonstrat 
D'Airvii.i.E , Notice de la Gat^e^ p, 
701 et suiv. Ed. 



368 



C. PLINII NAT. HIST. 

, Unelli *^ , Cariosvelites^', Diablindi *' , 



Bodiocasses' , 

Rhedones*', Turones* , Atesui^^, Secusiani liberijin 

quorum agro colonia Lugdunum. 

a3. Bodiocasses .Ita quldem MSS. 
onines; sed vox ea Harduino Vidu- 
cassiuin inepta videtur repetitio , 



a6. DtablincU, Libellus Provinc. 
Civitas Ossismiorum. Civitas DiabUti'' 
tum j in Prov. Lugd. tertia* AtauXt- 
rat Ptoleinaeo dicuntur, lib. II, 
cap. 8 > in mediterraneo Galliae 
Lugd. roulto Yenetis orientaliores, 
ut habet codex Palat at vetustiss. 
codex CoUegii nostri Paris. ^uajxi- 
xc^repot, occidentalioresy habet , ut et 
vulgati libri. Hard. — Haud dubie 
eam provinciae departement de ia 
Mayenne dictse parteih tenuerunt 
ubi invenitur vicus Jublains , dna* 
bus leucis ab urbe Mayenne^ qni 
quidem eorum nominis haud ob- 
scura servat vestigia et Diablindo- 
rum,autpotius Diablintum oppiduin 
fuit, Noto^ouvov ab eo dictum. Ed. 
a 7 . Rhedones, Ptolem. II, 8 : nap^ 
Tov Atystpa •TroTap.bv Pjii^ovsc , «v 
izoki^ Kcv^aTs. CsBsar eos dinume- 
rat « inter civitates qiise Oceanum 
attingunt, quseque Gallorum con* 
suetudine Armoricae appellantur» : 
ut demonstrat d^Anville, Notice' unde manifestum esset eorum re- 
de ia Gaule^ p. yi4t ei provinciae gionem a Ligeri ad Oceanum pa- 



forsan non immerito; in libris post 
Hermolaumeditis, pro Bodiocasses^ 
yadicasses legitur, qui quidem 
populus Ptolemaei lib. II , cap. 8 , 
Ouot^txaaatot irpp^^TTi BsXytJCTJ essent, 
in ea provinciae Isarae, departement 
de l'Oise , parte , quae prius f^atois 
vocabatur, praecipuamque urbem 
habebat f^ez , haud longe a f^iiiers^ 
Cotterets. Fatendum est tamen mi- 
rum videri posse , quod illos inter 
populos tanto intervallo separatos 
nomiuaverit. £d. 

a4. Uneiii. Ptolemaeo, loc. cit. 
OusvsXgi , haud procul Osismiis col- 
locantur. Caesar, Bell. Gall. II, 
34 : « Crassum , inquit, miserat ad 
Venetos, Unellos, Osisinos, Cu- 
ricsolitas. » Ha.rd. — Non tamen 
inde Britanniae minori , ut vult 
Harduinus, sunt accensendi, sed. 



quae prius Cotantin dicta , hadie 
depart. de ia Manche vocatur. Ed. 

a5. Cariosveiites, MS. Beg. i 
Coriosveiites. Caesar loc. cit. Ciirio» 
soiites : quorum oppidum nou 
Quimperj ut Harduinus ex ea oriun- 
dus ait, sed ut probat d^Anville , 
Notice de la Gauie , /?. a 5 8, Corseuil, 
duobus leucis a Dinan Cdipartement 
des C6tes-du»NordJ. Sagacissimi 
veteris Galliae restitutoris conje- 
cturam comprobaverunt innumera 
urbis antiquae sub terra sepultae 
vestigia, ab anno 1788 atque re- 
centius etiam an.iSoa detecta. £d. 



tuisse ; sed hic, ut in plurimis, er- 
ravisse videtur Ptolemseus ; d*Ah- 
viLLE illis maximam provincias 
d^partemenl d^Iiie-et-yiiaine dictas 
partem tribuit : eorumque urbem 
Coudatehodieesse/2«nAey. Vid.jYo- 
tice de ia Gauie, p. 54 a et a35. Ed. 

liBJTurones. Qui a Caesare tum 
JTurones , tum Turoni vocantnr , 
male autem a Ptolemaeo Toupouiriot. 
Hi provinciam departement d'Jndre- 
et-Loire dictam tenuere ; eisque 
urbs fuit Caesarodunum , hodie 
Tours. Ed. 

39. Atesui^ Secusiani» Sic MSS. 



LIBER IV. 369 

XXXIII. (xix.) Aquitanicae sunt Ambilatri", Anagnu- 
tes, Pictones ' , Santones liberi : Bituriges ^ liberi cogno- 



habent omnes , non Itestu, Sed 
neutram Tocem, nusqu^m repe- 
riens , probo. Quid si scribatur , 
Item Sccusitmi liberi, quasi reyocans 
orationemadSecusianos nunc com- 
memorandos, quos suo loco et or- 
dine prsBtermiserat ? Hard. — Se- 
Gusiani , qui Segusiani a Cssare 
Yocantur , extra profinciam y trans 
Bhodanum primi sunt, eo auctore; 
sed tunc iSduorum clientes erant 
qui Plinii tempore-&'^eri perbiben- 
tur. Eorum urbs praecipua non 
Lugdunum fuit primo, sed forum 
Segusianorura, quod etiamnunc vo- 
catur Feurs in provincia d^ipart, de la 
Loire dictli, cujus maximam par* 
tem, necnon vicin», bodie ^- 
pariement du Rhone tenuerunt Se- 
gusiani. £d. — "Lugdunum.Lyon, Nic. 
Cho&ibr, Hist. Delpb. 1. II, p. 96, 
a Lut quod popidum Celtarum 
lingua sonat, et Dun montem, vo- 
cis Lugduni originem repetit : quasi 
montis incolas ea tox significet. 
Aliam ejus nominis originationem 
ridet , quam apud Plutarcbum Cli- 
topbon affert. Neutra nobis placet* 
Verius arbitramur Lugdunum emol- 
litam Tocem esse pro Lucudunum : 
quod lucura montis significat. Pro- 
pterea enim in nummo vetere Ro- 
dulpbi regis LycvDTirvs scribitur. 
Ha.rd. — De hac urbe videas D'Ajr- 
viLLB, Notice de la GauUj p. 4^3 , 
et Caesaris nostri indicem , pag. 
353. Ed. 

XXXm. I. Ambilatri, "LegeAm' 
hUates. Putoque vocera hanc tractam 
e superiori capite huic insertam 
imprudentia. Dalbc. — • Pro Ana» 

11. 



gnuies volebat Dalec. Aginnates, 
Ambiliates jungit cum Nannetibus 
CflBsar, Bell. Gall. Iib. III, p. 34. 
Anagnutes ii esse videntur , qui 
Artemidoro apud Stephanum di- 
cuntur AyvuTs; £6voc KsXTtxii; irapa 
nxEttvov. Ambo inter Nannetes, et 
Pictones, sedes babuere. Notabile 
interim est , quod quum in Belgica 
c. 3 1 , tres sint populi foederati , 
Lingones , Remi , Treveri : in 
Lugdunensi duo, cap. 3a , Car- 
nuti, etiEdui: in Aquitanica nulli 
sint. Hard. et £d. 

a. Pictones. Qui regionem tene- 
bant ex eorum nomine Poitou prius 
dictam, bodie departements de ia 
Loire^Inferieure et de Maine-et-Loire ^ 
partie S, departements de ia Fendde^ 
des Deux - Shvres et de la Plemte : 
oppidum eis Limonum, Poitiers, 
Hlos liberos fuisse Lucanus innuity 
lib. IV, V. 436: « Pictones im- 
munes subigunt sua rura. » £d. 

S. Santones, Hi sedem babuere 
regionem prius Saintonge , nunc 
departements de la Charente et de la 
Charente - Inferieure , oppidumque 
Mediolanum , hodie Saintes. £d. 

4. Bituriges Uberi cognomine Ubi» 
sci, PtoIemsBo , libro II, cap. 7, 
BiToupiyg; ol OOtSiaxoi , Ausonius 
lib. yivisca ducens ,ab origine gen» 
tem •: unde Flmci potius quam 
Ubisci in mappa nobis appellandi 
visi sunt. Hos Strabo male looxouc 
vocat , addit autem recte , ut vi- 
detur , Movov ^"h jh tuv BiToupt- 
ywv TOUTWv Idvo^ iv T0T5 AxouiravoTc 
aXXo'f uXov t^puTai xal 06 auvTeXsT au- 
ToT^. Septemtrionalem vero partera 



370 C. PLINII NAT. HIST. 

mine Ubisci : Aquitani , unde nomen provinciae, Sedi- 
boniates^. Mox in oppidum contributi Convenae^, Be- 
gerri^, Tarbelli^ Quatuorsignani, Cocosates'" Sexsignani, 
Venami ' ', Onobrisates ", Belendi *^, saltus Pyrenaeus. Infra- 



tenuerant regionis , quae nonc di» 
partement de la Gironde^ partle N» 
vocatur; oppidum eis Burdigalay 
Bordeaux, £d. 

5. Aquitam. Tertia pars GalliaB ; 
Plinius, lY, cap. 3i supr. « Gallia 
comata in tria populorum genera 
dividitur... Aquitania, Aremorica 
antea dicta > ; vtdgo Gujrennej quasi 
Aquienne. — Soius Plinius Aqui- 
tanos peculiarera provincisB Aqui- 
tanicsB populum facit, quem sedes 
habuisse credunt ubi postea repe- 
riuntur Tarusates, quorum urhs 
Atures hodie vocatur j4ire ad Atu- 
rem fluvium Cdepartement des Lan' 
desj. Ah aquis saluhrihus , quihus 
ea regio scatet,et popnlus, et regio 
nomen accepisse videntur. Ed. 

6. Sedib, Omnino ignorantur. 

7. Conpenee. Sic Tocati a verho 
eonvenire , quod Pompeius rediens 
ex Hispania, confecto Sertoriano 
hello , illos linquere Pyrenaeos sal- 
tus jussit , unde in finitimas regio- 
nes incursus faciehant, et in urhem 
convenire ; nnde NosQro in oppidum 
eontributi dicuntur; qnod quidem 
oppidum Lugdunum Convenarum 
dictum hodie vocatur S.-Bertrand 
de Comminges Cddpartement de la 
Haute^Garonne , partie S. O.J Ed. 

8. Begerri, Qui Bigerriones a 
Gssare, lih. III, c. ay, dicuntur; 
eorum nomen servahat regio dicta 
prius Bigorre^ hodie d^partement des 
Hautes-Pyrindes ; oppidttm eis Tur- 
ha , hodie Tarbes. £d. 



9. TarbelU. Dalec. TarheU. Vi- 
dentur hi a Romanis Quatnorsi- 
gnani cognominati ,*ut et Cocoasates 
Seiuignani , quod hi sex signa mi- 
litum apud se haherent in pnesidio, 
illiquatnor. Horum oppidum Aquc 
Tarhellicas, Acqs^ sive Daa^ (di- 
partement des Landes , partie S, O.J 

vide inferius lih. XXXI, cap. 3. 
Hard. et Ed. 

10. Cocosates. Hard. Cocossaies; 
nos ex MSS. Reg. 3 Coeosates^ qood 
in CsBsare, lih. III, c. «7 , legitor. 
Male Dalec. Cocossates, Sexsignani. 
Supra Tarhellos ad septemtrionem 
ponendi sunt , ex Itinerario Anto- 
nini, et eorum oppidum Cocosa 
loco dicto Marensin^ octo leacis sb 
urhe Dax. £d. 

11. yenami. Omnino ignoran- 
tur. £d. 

13. Onobrisates. Qnod Onobusates 
legere vellet d^Aitvxllb , qui regio- 
nem exiguam NSousan vocatam, 
juxta Bigerriones fddpartement des 
Hautes-PyrendesJ ^ eorum sedem 
fuisse opinatur, oppidnmque situm 
fuisse loco dicto Cioutat, inter am- 
nes hodie Adour et Neste vocatos. 
Vet. apud Dalec. pro Onobrisates « 
Oiobrisates legit. Ed. 

i3. Belendi. Superest ejns no- 
minis vestigium in pago BeUn^ ad 
amnem Leriam in agro Boiorum , 
cui agro nomen est hodie le Bueh 
(departement de la Gironde, partie S.) 
Ita Vales. in Notit. Gali. p. 524* 
Hard. et £d. 



LIBER IV. 371 

que Monesi ^* , Osquidates ** montani , Sibyllates '^ , 
Camponi '^ , Bercorcates '^ , Bipedimui '^ , Sassumini , 
Vellates '° , Tornates " , Consoranni " , Ausci *^ , Elu- 



~ 1 4« MonesL Moneins^ iDqait idem 
Yales. locus est hodieque haud 
ignobilis in Benearnensi agro (</e- 
partement des Btuses^Pyrinies) : cajuB 
fcnte inoohe Monesi dicti. Hard. 

1 5. Osquidates, Hi montaniy mox 
etiam alii dicti campestres, a situ 
dispari. In MSS. R, et Colb. Osci' 
dates. Minime probat D'AirTiLi.x 
Yalesii conjecturam qui eorum no- 
mea Osdatii facit, ut in eis Ptole* 
masi A.artoi, lib. II, cap. 7, inter 
Gabaloa et Auscitanos reperiantur. 
Reotias, ut opinor, putat ipse 
D'AirTiz.i.x Osquidates Montanos 
jegionem montuosam tenuisse qusB 
ntaU^ d'Ossun Tocatur, Pyrenseos 
inter et urbem OUron {ddpartement 
des Busses-PyrMes), £d. 

16. SibyUates, Male, ut opiiior, 
iUos Hard. cum G»saris Sibusatibus» 
Lin,c. «7, confnndit, anteponen* 
daque Tidetar^pinio,qaam ezponit 
D^AiTTiLUE , Notice de la Gaule , p. 
6o5 , ubi illos in regione 'vallde de 
SiHtle dict^m (depart. des Basses» 
Pyrinies) sedem habuisse. £d. 

17. Camponi, Locns Cafhpon {d^ 
partenunt des Hautes ' Pyrdndes) isx 
Btgerrionibus, quod a Papirio Mas^ 
flono describitur, in Geogr. Franc. 
pag. 5i3, ut ^imilitudinem Tocis, 
aic Teterum incolarum sedem forte 
refert. Hard. et £d. 

i8. Bereorcates, Dal. Bercorates, 
AnimadTcrtit Valesius Not. Gall. 
pag* 5a4» eorum nomen referre 
quodam modo Ticum Biscarosse , 
haud longe a tdte de Buchy meridiem 
Tersas {ddpartement des Landes), £d. 



19. Bipedimuii Sassumini. MSS. 
Reg. Colb. et Chifff. Pimpedumni ^ 
Lassunni, Nihil de illis reperi, nisi 
tamen Sassumini oppidum habue- 
rint Sarrum , quod in tabula Theo- 
dosiana inter Condate , Cognac , et 
Vesunnam, Pdrigueux, ponitur, for* 
tasse loco hodie dicto Charmans 
(departement de la Dordogne), £d. 

so. yellates, lidem Tidentur 
fuisse qui a Ptolemseo , lib. II, cap. 
7 , O6^auvoi Tocantur 6irb t«1)c A6- 
oKiouc , sub Ausciis , quorumque 
ciTitas i^j^ciov hodie est fortasse 
Rieumes (departement de la Haute" 
Garonne) , ut mihi Tidetur. Minime 
hic solitum ducem d^Aittiixe se- 
quor, qui Velaunos Ptoleinsei eum- 
dem populum habens ac Gsesaris 
VellaTos, lib. VII, cap. 7$, «qui 
sub imperio Arvernorum esse con- 
suerunt», miratur quod PtolemsBus 
eos sub Ausciis ponat: quum autem 
ille in hoc cum Nostro concordare 
Tideatur, ego diversos esse popu- 
los non existimarenon possum. £d. 

ai. Tornates, Tornates ejus loci 
incolas ait faisse Valesius , cui loco 
nomen hodieque Toumajr, in Bi- 
gerrionibus {ddpartement des Hautes» 
Pyrindes), £d. 

a 3 • Consorahni, Quos eosd^m esse 
diximus ac Consuarani, lib. Ill, 
cap. 5, nota xo, quam Tide. £d. 

a3. Ausci. CflBsari , lib. IH, cap.- 
37, -<^i««. Pcolemseo, 6irb ^i toutouc 
(Aartouc) A&axtoi, iro^Xtc A6yo6ca. 
Straboni , libro IV, KoXyi ^l iidX 
ii ( x®P* ) tSv AOaxiuv. Oppi- 
dum Augusta prins Climberris di- 

24* 



sates 



u 



C. PLINII NAT. HIST. 

Sottiates ^^ , Osquidates *^ campestres , Suc- 



casses *' , 



9 

a8 



3o 



Tarusates ' , Basabocates *^, Vassei " , Sen- 



ctum, hodie est Auch provinciaB 
departement du Gers Tocatse metro- 
polis. £d. 

34. Elusates. Quorum oppidam 
Elusa , Euse , vel Eause {departement 
du Gers), Inscriptio apud Gruter. 
pag. 708 : CiYi. EiiYSEifsi. Apud 
Caesarem, Bell. Gall. lib. III, pag. 
38, Fiusiates, pro Elusates^ ut alii 
ante nos viderunt. In concilio Are- 
lat. I : « Mamertinus Episcopus, de 
ciyitate Elosatium. > In Agathensi : 
« Clarus Episcopus de civitate £lu- 
sa. » HA.aD. et Ed. 

a5. Sottiates, Ita libri omnes. 
Caesari, lib. III, pag. 87, Sontiates, 
Nunc est Soz in Novempopulania 
( departement de Lot -et" Garonne ) . 
Oihenart. in Notit. Yascon. pag. 
446. Hard. et £d. 

36. Osquidatescampestres, «Quant 
aux Osquidate^ campestres , inquit 
D^AiTTiLLB, Noticedela Gaule, pag. 
5 10, dont il est fait mention k 
Tecart des autres; si on juge de 
leur position par celle des peuples 
au milieu desquels leur nom se 
rencontre. . . leur demeure doit 
avoir et^ sur la fronti^re commune 
des dioc^s d'Auch , de Basas et 
d*Aire. La distinction de campestres 
dans ce canton en pays tr^s-uni est 
aussi convenable a ceux-ci que 
celle de montani se rapporte k 1 em- 
placement des autres. » Mihi autem 
sic campestres Osquidates a mon- 
tanis remotiores videntur, eorum- 
que sedem agnoscere mallem in 
Tico cui nomen est Ossun^ duabus 
leucis ab urbe Tarba , Tarbes (Je- 
partement des Hautes»Pjrrenees) , in- 



ter hanc urbem et supra dictos 
Onobusates. — Oscidates Colbert 
et MSS. lEleg. ut paulo supra. £d. 

37. Succasses , etc. Succassium 
appeilationem servat pagus Cestasj 
inter Garumnam Leriamque amnes, 
leucis ab urbe Burdigalensi tribus. 
Auctor Yalesius, pag. 5a4. Haed. 

38. Tarusates, Basahocates, Prins 
Latusates corrupte legebator. Ta- 
rusatium meminit Csesar , Bell. 
Gall. lib. in , cap. a 3 : « Armis 
obsidibusque acceptis , Crassus in 
fines Yarusatium et Vocatium pro- 
fectus est » , et paulo post , cap. 
37 : « Magna pars Aquitaniae sese 
dedidit, obsidesque ultro misit: 
quo in numero fuerunt Bigerrio- 
nes, Preciani, Vocates, TarusateS) 
etc. » Pagum hi tenuere , cui no- 
men hodieque priscnmy le Tursan 
\departement des Landes) , ut quideu 
existimat Mariana, Hist. Hisp. lib. 
III, cap. 18, p. xiSy coiassenti- 
tur d^Awville, Ed. 

39. Basabocates. Ita libri onmes. 
Quiautempro Basabocates^ Basaim, 
Boates legi putant oportere, Boa« 
tiumque civitatem olim Boinm 
fuisse ex libello Provinciarum Rom. 
afferunt, teste utuntur dubxae ad- 
modum fidei , sua somnia saepe pro 
vero obtrudente, cujusmendacinm 
hac in . parte detegit Valesins in 
Notit. Gall. pag. 839. Basabocates 
a Caesare f^ocates dicuntur loc. dt. 
M^x Vasatae , Basataeque iidem'ap- 
pellati; illis oppidum fuit Cossio, 
postea Vasates, hodie Bazas {d^far- 
tement de la Gironde). H. et Eo. 

3o. rassei, Forte Vasarii, O&flura- 



LIBER IV. 373 

j ', Cambolectri ^ Agesinates Pictonibus juncti. Hinc 
riges liberi, qui Cubi appellantur. Dein Lemo- 
i^\ Arvemi liberi^^, Gabales^. Rursus Narbonensi 
incia; contermini Ruteni^^, Cadurci^*, Antobro- 



olemaBi , lib. III , cap. 7. Ga« 
proximi. Hard. — Istos ta- 
Ptolemsei Vasarios eosdem 
im Vasatibus , de quibus mox 
os, putat D^AiTTiiJ^By Notice 
GauUf pag. 677. Eb. 
, Sennates, Nihil de illis re« 
Ed. 

CamholectrL Hi cognomine 
latum , ab aliis Gambolectris 
ruuntur, qui Atlantici cogno- 
tur , in Narbonensi, ut dixi- 
lib. ni, cap. 5. Habd. — 
rduinus, qui,omissavirgula, 
^lectri Agesinates legit; alii 
7amiolectri , Agesinates. Cam- 
rorum nullum exstalt vesti- 

Agesinatum autem nomen 
;ere non immerito yult D*Air-. 
y Notice de la Gaule^ P* ^9 
|. in Aisenay aut potius Aze^ 
piod nomen est vici lencis 
>r distantis a Bourhon^yendde 
tement de ia yendde). Forsitan 
nensis Gambolectri cogno- 

sunt Atlantici quod ab iis , 
ibus nunc agitur, Atlantici 

accolis , originem duce- 
Ed. 

Hinc Bituriges. Nam et gentes 
8B Ligeri «mne et Garumna, 
»que clauduntur 9 debent 
mica accenseri. Horum no- 
ni Bituriges , BtTo6piysc ot 

Ptolemseo, lib. III, cap. 7. 
lem prius BerrT dictam, nunc 
ments de rindre^ du Clier et 
tiUer, partie O. tenuerunt : 



eisque oppidum Avaricum, bodie 
Bourges, £d. 

34* Dein Lemovices, In regione 
prius Limosin, hodie departements de 
la Creuse, de la Haute-Plenne et de 
la Corrize , dicta ; oppidum Auga- 
storitum postea Lemoyices , Li- 
moges. £d. 

35. Arverni liberi. Lucanus, lib. 
I , y. ^^'j : « Aryernique ausi La- 
tio se dicere fratres. » In regione 
prius Auvergne, nunc departements 
de rAlUer, partie S. du Puy-de^Ddme 
et du Cantal : oppidum Augustone- 
metum postea Aryemi , bodie Cler- 
mont. £d. 

36. Gabales. Sic libri omn6s. In 
regione prius Gdvaudan^ nunc de^ 
partement de la Lozire, dicta. In 
nummo Justini Aug. apud Paulum 
Petayium , GAB4ix>RyM. Giyitas 
Gabalorum in eo stetit loco, ubi 
nunc oppidulum Javoulx , a Mima- 
te; Mende^ leucis quatuor dissitum. 
Ita G. DB Catbl , Hist. lib. II , p. 
3o6. Ha.bd. — Gabali. Vide lib. 
XXXI, cap. 43. £d. 

37. Ruteni. Dalec. Rutkeni. Strab. 
lib. IV, pag. 191 , i^ouTDvot ^s xae 
Fa^ocXeic Tvi Nap€(oviTi^i7rXY]9ta!^ou9t. 
Jam de Rutenis proyincialibus di- 
ximus b*b. III, cap. 5, nota 8a : 
bi autem proyinciam prius Rouer- 
gue^ bodie dtipartement de rAveyron 
dictam , tenuernnt : oppidumque 
illisSegodunumypostea Ruteni, Rho' 
dez. £d. 

38. Cadurci. Dalec. Cathurci. In 

24 



374 C. PLINII NAT. HIST. 

ges^^, Tarneque^** amne discreti a Tolosanis Petrocori^*. 
Maria circa^^ oram : ad Rhenum septemtrionalis Oceanus, 
inter Rhenum et Sequanam Britannicus, inter eum et 
Pyrenaeum Galhcus. Insulae complures^^ Yenetorum, quae 
etVeneticae appellantur, et in Aquitanico sinu Uliarus . 

XXXIV. (xx.) A Pyrenaei promontorio Hispania inci- 
pit, angustior non Gallia modo, verum etiam semetipsa', 



regione prius Querci, hodie depar» 
tements du Lot et de Lot-et-Garorme^ 
partie N. Oppidam eis Divona, po- 
stea Cadurci» Cahors, £d. 

39. Antobroges, Sic libri omnes, 
a quibus discedere mihi religio est, 
inquit Hardoinus; legebat tamen 
Xbs. Scaliger : « Nitiobriges Tarne 
amne discreti a Tolosanis. Petro- 
cori» : quam lectionem reprehendit 
merito D^AiryiLLEy Notice de la 
Gaule, pag. 5i7 et 4^^« ^i Har- 
duini conjecturam confirmat, qui 
Antobroges Nitiobriges esse putat, 
quorum oppidum apud Ptolem. 
lib. III , cap. 7, Ayivvov est , hodie 
Affen , et regio circumjacens VAgd" 
nois f hodie departement de Lot^et» 
Garonne. Ed. 

4o. Tarneque, Tolosanos, inquit, 
a Petrocoris , Tamis amnis dister- 
minat , Petrocoris Cadurcos, Agen> 
nenses , et Albienses usque ad Tar- 
nem amnem , armis et vi sibi sub- 
jicientibus. Hard. — Sic Hardui- 
nus; cui quidem opinioni minime 
assentitur d^Ajtville , Notice de la 
Gaute , pag. 5 1 6 » qui merito nihil 
in historia reperiri ait , quod istam 
conjecturam confirmet : agnoscen- 
dum est igitur hic errasse Plinium. 
Eam autem regionem tenuerunt 
Petrocori, quse prius Pdrigord dicta , 
nunc ddpcartement de la Dordogne 



vocatur : oppidnm iis Yesanaa, 
postea Petrocoriy hodie vocatur 
Perigueux. Ed. 

4 1 . Petrocori. Dal. Petrogoru Ed. 
4a. Maria circa, Maria quibQS 
ora Galliarum alluitnr. Haad. 

43. Insulce complures, etc* Sunt 
ferme ducenta^ quamm pnscipoc 
sunt Vindilis, BeUe-llef nomine soo 
digna, Groaix^ Houat^ Hoedie; 
plerseque autem desert» suat et 
incultse. Ed. 

44* Uiiarus. A Sidonio, ad Nam- 
mac. lib. yin , ep. 6 , Olarionauis 
insula. Hard. — Yet. ap. Dalec et 
Funxense exemp. UlaruSm Hodie 
OUron. Ed. 

XXXrV. I. Semetipseu Nempe 
ubi cuneatur angustiis inter doo 
maria , unde deinde paulatim se 
pandit yersus nlteriorem Hispft- 
niam , ut dictnm est lib. III, cap. 
3. Adeo ut dimidio minor sit, 
qua Galliam tangit» quam nbi ad 
occidentem littus exporrigit, nt 
recte Mela, lib. III,«cap. i, pag. 
49* Hard. — Pjrrenad (Uttem pnh 
montorium. Quod PoiKsniBT Ceio 
Aiso, Pint. Cabo Brenttf esae di- 
cunt , idem nobis videtur esse cum 
eo quod a Ptolemseo Oiqmc» dbcpov 
nupiivt^ Yocatur , et qao termioari 
Hispaniam dicit ipse et qui eam 
sequitur Mariana 9 GQst lib. I , c. 



LIBER IV. 375 

ut diximus, innDensuin quantum hinc Oceano, illinclbe- 
rico mari comprimentibus. Ipsa Pyrenaei juga ab exortu * 
sequinoctiali fusa in occasum brumalem , breviores latere 
septemtrionali ^ quam meridiano Hispanias £aiciunt Proxi- 



>» pc^S* ^f haad dubium autem 
est qttiny nt doctissimo Mannerto 
yidetnr , illnd sit promontorinm 
hodie Cabo de ia Higuera yoca- 
tnm. £0. 

9. Ab exartu, A, Rnscinone, ns- 

que Gades. Ipsa, inquit, Pyrenssi 

juga ffispaniara sic irrumpunt , nt 

ab exortu acpiinoctiaU quasi ccspto 

corsu t per totam pro?inciam longa 

serie immissa, perveniant demum 

in occasum brumalem , et ad ea 

BsBtics proTinci» littora , qu« 00- 

cidenti sunt adversa : atque ita Hi« 

spanisB partem qu» a Ruscinone 

Gades euntibus dextera est ac se- 

pteratrionalis 9 faciunt breviorem, 

et angustiorem , quam meridiana 

est. EUinc esse scriptoris sententiam 

prodit apertissime tum ipsa oratio, 

tnm Mela Pomponiusy lib. II, c. 

6 y pag. 40 ' * Pyrenseus primo 

hinc (ab Eliberi et Ruscinone) in 

Britannicum procurrit oceanum : 

turo in terras fronte oonversus, 

Hispaniam irrumpit, et minore 

ejus parte (nempe quas septemtrio* 

nem respicit) ad dexteram exclusa, 

trahit perpetua latera continunsy 

donec per omnem provinciam lon- 

go limite immissus, in ea littora 

qusB occidenti sunt adversa , per- 

veniat. » Hactenus Mela : cujus ex 

oratione intelligitur , non de tota 

illa montis Pyrenssi latitndine ac 

serie nunc agi, quas ab oceano Can* 

tabrisque , ad Ibericum mare per« 

tinet , qua in Galiias ab Hispania 



iterest: sed de eommdem montinm 
per mediam Hispaniam ductn ac 
veluti cnrsn in oceannm usqne 
Gaditanum. Hoo vero qunm mini- 
me perriderint viri alias eruditi , 
Pintianus et Sepnlveda, mirum 
quantas inter se lites de vero hnjns 
loci intellectu moverint : qnem ali- 
ter asseqni se non posse ambo con« 
fessi sunt , quam Plioii verbis im- 
mutatis , atque in contrariara plane 
sententiam detortis : dum ille in 



Plinianis Observationibus 



ab 



exortu brumali, in occasum ssqni* 
noctiaiem » : iste Ub. lU, £p. 469 
p. 184 » «■ ab exortu asqninoctiali 
in occasnm sestivum » , censet legi 
oportere , reclamantibns libris om- 
nibus , tum editis , tum manu exa* 
ratis : atque adeo ipso 'reclamante 
Plinio , cujus mentem Mela planam 
facit. Hard. 

3. Latere septemtrion. Perpetno 
montium tractu a Ruscinone ducto 
usque Gades bifariam divisa Hi- 
spania latere septemtrionaK , quod 
oceano alluitnr , angustior ea est , 
quam meridiano, quac Iberico mari. 
Abest ea vox septemtrhnali a Reg. 
codd. Sed incuria amannensium, nt 
arbitror , praetermissa : nam et ora- 
tionis series id postulat signari , 
quod meridiano adversum sit r et 
ipse Mela, a qno creditnr haec Pli- 
nins mutuatus, loco proxime citato, 
geminum illud latus agnoscit: «Tar' 
raconeusis, inquit, altero capite 
Gallias , altero Basticam , Lnsita* 



376 C. PLINII NAT. HIST. 

ma ora citeriorisest^, ejusdemque ^ Tarraconensis sitiis : a 

Pyrenaeo per Oceanum , Yasconum saltus : Olarso' : 

Vardulorum* oppida : Morosgi, Menosca, Vesperies, 

a Amanum^ portus, ubi nunc Flaviobriga colonia. Civi- 



niamque contiDgens , mari latera 
objicit nostro , qua meridiem , qua 
•eptemtrionem Oceano. • Hard. 

4. Citerioru, Nimc incipit Uispa- 
nia citerior , eademqne Tarraconen- 
sis, ubi Aqnitanica Gallia desinit , 
ad proximam Aqoitanise oram ocea- 
ni. Hard. 

5. Ejusdemque» Vet. apud Dalec. 
ejus quoque, £d. 

6. Per oceanum , etc. Per oceani 
oram ducto itiuere, occurrui^tVa- 
sconum saltus, qu» hodie regio 
Guipuzcoa nominatur. H. — Vet. 
apud Dalecamp. prope oceanum, £d. 

7. Olarso, Martiauo larso dicitur; 
nunc pagus Oyarzun ^\euc\A a Fuen- 
terabia duabus. Oiaatd iro).i( est Pto- 
lemseo , lib. II, c. 6» in Vasconum 
oppidis maritimis , ubi etiam supra- 
dicti promontorii meutio fit , Otaaci> 
axpov HupiavriC, quod, ut diximus, 
Cabode laHiguera uuncYocatur.£D. 

8. f^ardulorum oppida ^etc, Ouap- 
^ouXoi Ptolemaeo , loco citato. Hi , 
inquit ernditus Mannertus, angu- 
stam tenuere regionem a maris lit- 
tore ad £brum , occupantes orien- 
talem partem provinciarum , quae 
nunc Vizcaya et Alava dicuntnr, 
et occidentalem illius qus Reyno de 
Navarra vocatur ; quibus , ut mibi 
videtur, addenda est , magna ex 
part^, Guipuzcoa proyincia. Oppi- 
dum autem Morosgi, quantum ex 
situ conjicimus, iuquit Harduinus, 
hodie est San Sebasiian, Menosca, 
qu8B Ptolemso , in Vardulis Miivo- 



axa est, hodie, si Mannerto credi- 
mm f Bermeo est; ab eo autem hic 
non dissentiri non possum : Ptole- 
maens enim Menoscam nominat an- 
te flumen AiQoua , quod certe idem 
est quod in oceanum influit , jnxta 
urbem Deba^ quae in provincia Gui' 
puzcoa est ; Bermeo autem sex lencis 
a Deba , occidentem versus sita est, 
in yizcaya provincia. Menoscae igi- 
tur locus aut, ut vult Harduinus, 
ad ostium fluminis Orio, quodbaud 
dubie Meulascus fluvius est a non- 
nullis memoratus , aut inter hnjus 
fluminis et Devae ostia. Vesperies 
oppidum , quod a Mannerto prs- 
termittitur , ego eruditi D'Airvii.LE , 
opiniouem sequens , in urhe Bermeo 
agnoscere non dubito. £d. 

9 . Amanum portus , ubi nunc Fla^ 
viobriga colonia, A Flavio Vespasia- 
no imperatore cognominatam pu- 
tant. Vide Gariba.t, lib. VU, cap. 
10. <l>Xaoulo6ptYA PtoIemsBO, lib. II» 
cap. 6 , in confinio Caristorum et 
Autrigonum. Hunc portum Maria- 
na, Hist. Hisp. lib. IV, cap. 4 9 P* 
143 , et Oihenart. in Notit.Vascon. 
pag. i53, et cum eis Harduinus 
Bermeo esse contendunt; nonnulli 
Bilbao esse dicunt , quos inter Poiir- 
siirsT, qui FiatfioinBilbao agnoscere 
vult ; hanc opinionem sequi videtnr 
D'Airvii.LE, qui illum Portugalete 
vocat , qui portus ad ostium fluvii 
Ubayckalvalf qui urbem Biibao in- 
fluit , reperitur ; Mannertas autem 
hanc Santanderesse dicit, quod mihi 



LIBER IV. 377 

tatum ix'"* regio Cantabroruin , flumen Sanda", portus 
Yictoriae'^ Juliobrigensium. Ab eo loco fontes Iberi qua- 
dragintamilUapassuum.Portus Blendium'^. Orgenomesci'^ 



yidetor opdmuin ; hic enim portas 
maxime omnium insignis fuit in hoc 
littore, dignissimusque videturqui 
coloniam romanam acceperit. £d. 

' 10. Civitatum IX, Prspostera in- 
terpunctio prius omnia miscebat. 
« Flaviobriga, colonia IX civitatum, 
regio Gantabrorum. » Quis colo- 
niam noyem civitatum umquam in- 
audivit ? Ipsam regionem Cantabro- 
rum civitatibus novem constareait: 
sic lib. III y c. 3 : « In Autrigonum 
decem civitatibus : Carietes et Ven- 
nenses quinque civitatibus , etc. In 
Vaccaeorum XVIII civitatibus,etc. » 
£t libri hujus c. 7 similiter: « Re- 
gio Messenia duodeviginti mon- 
tium. » Hard. — Cantabrorum au- 
tem regionem hic magis extendit 
quam Ptolemaeus , qui usque ad flu- 
meu Nervam , de quo mox diccmus, 
not. 1 2, Autrigones ponit, quorum 
non meminit Noster , et qui tamen 
occidentalem provinciarum Flzcaia 
et Alava dictarum partem, orienta- 
talem provinci» de la Montana 9 
septemtrionalemque provinciae. de 
Burgos , tenuisse videntur, auctore 
Ptolemaeo , qui Gantabris ocdden- 
talem provinciae de la Montanay se- 
ptemtrionalemque provinciarum tle 
Paienciaetde Toro partem assignare 
videtur. Ed. 

1 1. Sanda, In MSS. Reg. Sauga^ 
Colb. I , a , et Parm. edit. Sanga, 
Haud dubium mihi esse potest quiii 
hodife sit fluvius Rio de Suarichs di- 
ctus, quem Mannertus SayayocaXf 
et in quem alius influit,quietiam- 
nunc Besanga vocatur. In mappis 



non reperi nomen Nervio , quod 
huic flumini nunc esse ait Hardui- 
nus. £d. 

la. Portus VieioricB* Si flumen 
Sanda cum eo ^ quod hodie Suanch 
vocatur, idem est, non potest Por- 
tus Victoriae hodie esse Puerto de 
Santander^ ut ait Oihenartus in No- 
titia utriusque Vasconiae , pag. 9 , 
et ab eo Harduinus : in nostra opi- 
nione requirendus est inter fluminis 
Suanch ostia et portum dictum En* 
senada de Ballota^ quo in spatio re- 
periuntur nonnulli portus et ostia 
triplicis fluvii nomine Tina, Erudi- 
tissimus Mannertus qui fluvium Ti" 
na del medioy quem etiam Nansa 
vocat , Ptolemaei Nepouav flumen 
esse censet, in ejus ostio JPortum 
Victoriae ponit ; forsitan tamcn re- 
quirendum est leucis circiter dua- 
bus , orientem versus, in portu San 
Vicente de la Barquera dicto, qui 
etiamnunc nonnihil veteris nominis 
servare videtur. Ed. 

1 3. Blendium. Sic MSS. non Bien* 
dium. Ha.rd. — Hodie, ut opinor, 
Ensenada de Ballota , vel Puerta de 
Pd. Ed. 

i4r Orgenomesci e Cantabris, In 
MSS. Reg. I , Orgenonensci e CantU' 
bris. Golb. z , OrgenomiscL Golb. 3, 
Origenomisci. Plinii editores inde 
nobis Origenos commenti sunt , 
Origeni mistis Cantabris , quos nec 
libri , nec auctores ulli agnoscunt. 
Fuil aliquando quum scribendum 
putarem , Curgionii mistis Cantabris : 
quoniam Gurgionios a Cantabris fa- 
tigatos crcsbris incursionibuascribit 



378 C. PLINII NAT. HIST. 

e Cantabris. Portus eorum' Yereasueca. Regio Astu- 
rum'^, Noega oppidum'^ : in peninsula' , Paesici. £t 
deinde'^ conventus Lucensis, a flumine^^ Navia , Albiones, 



Florus, lib. IV, cap. la , pag. 198. 
Sed indubitata deinde ^isa emen- 
datio est , Orgenomesci e CantahriSf 
qaam totidem paene apicibus libri 
omnes conditiyi exbibent, firmat* 
que egregie Ptolemaus , lib. II , c. 
6, ubi in oppidis Cantabroriim me- 
diterraneis prope Astures , Apycvo- 
fUffxov appeliat, haud dubie pro 
6pYevo'{Ata)cov. Hard. — Orgenome- 
sci , quorum etiam raeminit Mela , 
qui y lib m , cap. i , eos Origeno- 
mescos vocat, hanc regionem te- 
nuisse videntur, quam, nota 10, 
a Ptolemseo Cantabris assignatam 
diximus. £d. 

i5. Portus eorum P^ereasueca, Ita 
MSS. non Pesci, Veca, Hic Orgeno- 
mescoxiim portum , quem Hardui- 
nus yUlaviciosa esse putat, requi- 
rendum potius mihi videtur inter 
ostia fluvii Ria de CeUa yocati , cu- 
juft meminit,ut opinor,Mela, apud 
quem , lib. III , cap. i , legitur : 
« Per Autrigones et Origenomescos 
Nanasa descendit. » £0. 

16. Begio Asturum, l^aximam 
partem provinciarum Principado de 
Asturias et Provineia de Leon dicta- 
rum parteni tenuisse videtur. £d. 

1 7 ^Noega, Noiya 06xeaia Ptolem. 
lib. II , cap. 6 , in Cantabris ; Melse, 
lib. ni , c. I ; « In Asturum littore 
Noega est eppidum. » Hanc urbem 
.Harduinus et Mannertus hodie esse 
dicunt Navia , aut, ut in mappis le- 
go, Nava, sex ab Oviedo leucis, 
orientem versus : qni locus medi- 
terraneus et valde obscurus , ut ani- 
madvertit Mannertus, minime con- 



fundendus est, nt a ]:duribu8 fnit, 
cum oppido Navia multo remotiore 
occidentem versus , ad fluvii cogno- 
minis ostium. £go tanien Noegam 
Ucesiam in f^iliaviciosa agnoscere 
mallem. £i>. 

18. In peniasuia Pauici, In pe- 
ninsula scilicet , ut eruditissimis vi- 
ris D^AjrviLLS et Mannerto videtur, 
quae a promontorio Cabo de Peuas 
dicto terminatur , in provincia de 
Asturias. Paesici nfttoi^col Ptolemsso, 
lib. II , cap. 6 , dicuntur ; unde er- 
rat manifeste Dalecamp. qui Pesici 
scribit. £0. 

19. Et deinde conventus Lucensis, 
Vet. apud Dalec. et inde. Conventus 
autem Lucensis oppidum prsBci- 
puum fuit Lugo^ oppidum haud 
ignobile,ad flumen Mino in Gailicia 
provincia. Adhunc conventum per- 
tinent insequentes populi, sedpro- 
prius cujuscumque situs ignora- 
tur. £d. 

ao. Aflumine Navia^ AUbiones^ 
etc. Harduin. a flundne Navilubio¥ie. 
Ita quidem reposuerat Barbarus, ex 
Ptolemso , lib.. II , cap. 6 , apud 
quem NaoutXXoiuvo^ amnis mentio , 
in Callaicis, sive Gallaecis Lucen- 
sibus. At , ut animadvertit ipse Har- 
duinus, idem Ptolemseus.et Na^ov 
ivorapiou meminit, juxta Navilubio- 
nem, qui etiamnuncab incolis Naifia 
vocatur ; unde certe defendenda ve- 
tps lectio codicum Reg. i , a, Colb. 
I , a , et Parmens. edit. a flumine 
Navia, Albiones, quam reponeudum 
haud cunctanter censuimus.Id etiam 
opinionem nostram confirmavit. 



LIBER IV. 379 

Cibarci", Egovarri cognomine Namarini, Jadoni, Ar* 
rotrebae *% promontorium*^ Celticum. Amnes^^ : Florius, 
Nelo. Celtici cognomine Neriae *^, superque Tamarici'^, 3 



quod Yicinum promontorium occi- 
dentem versus, etiam nunc Cabo 
Blanco dicitur , quod nomen ab Al- 
bionibus accepisse non improbabile 
est. Nayilubio autem , de quo Pto« 
lemseus , nobis hodie esse Rio Ca* 
neiro , in quem influit lUo Lakio vi- 
detur. £d. 

9 1 . CUfarci , Egovarn cognomute 
Namarimit Jadoni» In MSS. proxime 
appellatis legitur : «Gibarci,.£guiar- 
ri cognomine Narini , Jadoni , Ar* 
roni. » Snpenracuum yidetur loco- 
rum ab istis populis occupatorum 
praesentia requirerenominaj quum 
ne de veteribus quidem constet ; 
spatium illud certe tenuerunt quod 
inter fluyium Naviam et promon- 
torium Celticum , hodie , ut modo 
dicemusy Caho de Fimsterra Toca- 
tum» jacet. Corruptiorautem, quam 
vulgo putatur, mihi videtur locus 
iste ; parum etiam verisimiJe est Pli- 
nium nullo modo meminisse nec 
Trileuci promontorii, hodie Caho 
Ortegal y nec Callaicorum magni 
portus , ad quem hodie reperiuntnr 
oppida Ferrol^BetanzoseX. la CorunOf 
qusB omnia cum mnltis aliis in Pto- 
lemaeo memorantur. Ed. 

aa. ArrotrebiB. Quoset ApoT(>i6ac 
et Apra^pou; appellatos eetate sua 
prodidit Strabo , hb. III , pag. 1 5 4» 
nonnullaque oppida habuisse dicit 
Apra^p&v Xt(Aevac vocata , in eo sinii 
qui a Ptolemseo Apra^p&v XifxTiv ap- 
pellatur, et a Nerio, seu Celtico 
promontorio , Caho de Finisterra , 
ab oceano dividitur. Artabrorum 
etiam meminit Mela, qui eos primos 



in septemtrionali Hispanise ora no* 
minat , « in ea primum Artabri sunt^ 
etiamnuno Celticse gentis. » Ed. 

a 3. Promontorium Celticum, Qnod 
etiam Nerium vocatur, Ptolemaeo , 
lib. n , cap. 6 , N^tov dLxpttn^tcv , 
a quo Neriae mox appellandi ; ali- 
quando etiam Artabrorom prom. a 
supradictis Artabris. Hodie est , nt 
jam non semel diximns, Capo de 
Fi^terra, Ed. 

a4* Amnes : Florius, Neh, Ex or> 
dine quem hic sequitur Noster, non 
judicari potest qui sint hi amnes ; 
quum interCelticumpromontorinm 
et Tamaricos, de quibus mox dice- 
mus , unus tantum reperiatur flu- 
vius, ab aliis Jallas , ab aliis Lezaro 
vocatus ; qui quidem si Plinii Ne- 
lo , ut opinor , fuit , ante promon- 
tprium Celticum certe requirendus 
est Florius amnis , qui , mea senten- 
tia , idem est cum eo qui a Ptole- 
mao 05Vp vocatur; necuon cum iUo 
cui hodie nomen est Rio Alhnes, 
Mannertus, qui Florium amnem 
praetermitut , Nelonemque hodie 
AUones esse dicit , in hoc saltem 
mecum consentit, quod Ptolemaei 
fluvium 05tp quem eumdem esse 
cum Nelone ait , hodie AUones vo- 
cari a£firmat. £d. 

95* Nerias, li apud Melam , in eo 
tractu pariter ultimi : accolse nem- 
pe promontorii , quod diximus , 
Cabo de Finisterra, HA.aD. 

a6. Superque Tamarici , quorum 
in peninsula, etc. Tamarici a fluvio 
Tamari) qui a Ptolemseo Tap.fl^a, 
hodieque Tambre vocatnr, nomen 



38o C. PLINII NAT. HIST. 

quorum in peninsula tres arae Sestianae*^ Augusto di- 
catae : Capori'*, oppidum Noela'^ Celtici cognomine 



certe habuerunt, et ripas ejus 
haud dubie incoluerunt. Mela, 
quem hic sequi videtur Noster, iis- 
dem fere yerbis et fluminis, et po- 
puli meminit, Itb. III, cap. i : 
« Cstera super Tamarici Neriique 
incolunt in eo tractu ultimi.» Ver- 
bnm super^ quodin utroquelegitur, 
Tamaricos in mediterraneo positos 
fnisse indicare yidetur ; nempe su- 
pra populum , qui urbem Noelam , 
hodie Noya^ tenuit, ad Tamaris 
ostium. QusB igitur fuerit ista Ta<- 
maricorum peninsula , in qua Ars 
Sestians, minime liquet. Ararum 
illarum , prseter Plinium , memine- 
re idera Mela, apud quemlegitur: 
« In Asturum littore Noega est op- 
pidqm : et tres arse, quas Sestianas 
Tocant, in paene insula sedent, et 
sunt Augusti nomine sacra , illu- 
strantque terras ante ignobiles : » 
et Ptolemsens, a quo,Iib. II , cap. 
6,. pariter in septemtrionali Hispa- 
nisB latere ponuntur, non tamen in 
Astaribus, sed in Gallaicis Lucen- 
sibus, inter Nerium promontorium 
et flumenVir. Si, illisadjuvantibus, 
Plinii yerba, qu» fortasse transpo- 
sita fuerunt , interpretamur, requi- 
renda nobis erit Ararum peninsula 
in littore septemtrionali, id est, su- 
pra promontorium Gelticum , for- 
tasse , ut Mannerto videtur , juxta 
ea, quse nunc Cabo Taurman^ et 
Cabo FUlano dicuntur; ultimum 
ego mallem , quod in peninsula 
includitnr. Ed. 

217. ArtB Seatianee. Mariana, 
Hist. Hisp. lib. III, cap> a5, pag. 
i33, ubi de Augusti Gaesaris in 



Hispaniam adversus Gantabros ex- 
peditione verba facit : Aras Seztia- 
nsB, inquit, Melss, Plinii , ac Ptole- 
msei litteris celebratas , atque in 
honorem Augusti constitutae in 
peninsula , pyramidum forma , co- 
chlea ab imo ad summum pertinen- 
te, creditae sunt a nonnullis , hujus 
belli monumenta fuisse ( vestigia 
earnm ad oppidum Gijon, in littore 
septemtrionali , leucis septem ab 
Opiedo exstare afflrmant ) : conje- 
cturaneque contemnenda prorsus, 
neque prorsus constanti : quum 
alii Aras Sextianas a Sexto Apuleio 
excitatas malint, eo quem per hosce 
annos , de Hispania triumphasse 
Tabulae Gapitolinae docent. jlta vir 
ille saue pereruditus : cui quidem 
de Ararum causa assentior, de situ 
non item : qupm ex Pliniana serie 
haud procul Geltico Neriove pro- 
montorio statutsB videantur. Habd. 
— Haecquidem Harduinus, cui et 
ego assentior ; notandum tamen est 
qnod haec Marianas opinio» de situ 
Ararum, cum snpra relatis Melae 
▼erbis, mirum in modum concor* 
det. Ed. 

a8. Capori, Dalec. Cctpori, Pto- 
lemaeoylib. II, cap. 6, Kairopot, 
quorum oppida mediterranea Iria 
Flavia et Lacus Augusti, hodie San- 
tiago de Compostella et Lugo esse a 
plerisque putantur. £d. 

'39. Noela, In MSS. Reg. et Colb. 
Noeta; hodie, utjamdiximuSyiVbj^a, 
ad amnem Tamarim , cujus utram- 
que ripam tenuere Geltici Praesa- 
marci : sic enim habent libri vulgo 
editi : at MSS. et Parm. edit. Prof- 



LIBER IV. 38i 

Praesamarci , Cilexii '. £x insulis nominandae , Cor- 
ticata "" , et Aunios. A Cilenis ' ^ conventus Bracanun , 
Heleni, Gravii , castellum Tyde, Graecorum sobolis 
omnia. Insulae Cicae ^^. Insigne oppidum Abobrica^^. 
Minius amnis, ivm. pass. ore spatiosus. Leuni^^, Seurbi. 
Bracarum oppidum Augusta, quos supra Gallaecia. 4 



stamartii. Mela , lib. III , cap. i , 
Preesamarchi, Ed. 

3o. Cileni. Ptolemaeo, lib. II. c. 
6» KtXtvot, quorum oppidum T^ara 
0«p{4ia, Aquas calidat^ qu» Antouino 
Aquct CelincB appellantur. In Conc 
Tolet. I, apud Loaisam, pag. 38: 
« Exuperantius Ep. de Gallicia, 
Lucensis conyentus , municipii Ce- 
lenit. » H. — Tenuisse Cileni Ti« 
dentur a Tamari jod amnem Teno' 
rio, quo in spatio etiamnunc repe- 
riuntur aqus calidas quas Caldas 
de Contis et Caldas de Rey vocant; 
quod non satis animadyertit Man- 
nertusy qui Aquascalidas hodie esse 
Orense putat: qu» quidem civitas 
etiam calidis aquis indyta est, sed 
ut ipse dicit in meridionali Minii 
ripa sita est» dum Aquas calidas 
occidentem yersus fuisse nobis 
constat. £d. 

3i. Corticata et Aunios* Hodie» 
quantum ex situ conjectamus , in* 
sul» Carreira dict», ad ostium am- 
nis UUa et Islas de Ons^ ad ostium 
fluvii Tenario* E». 

3^. A Cilenis. Post Cilenos, in- 
quit, pertinent jam ad conyentum 
Bracarensem, de quo diximus lib. 
Illycap. 4* Heleniy siye Helleniy 
quorum oppidum in Gallsecia apud 
Strabonem, lib. lU, pag. i57,£X- 
Xvivec appellatum esse, quoniam a 
GrsDcis conditum erat , auctor est 
AAcIepiades Myrleanus. Hod. Pon- 



tevedrUf teste Mariana, in Histor. 
Hispan. hoc est, Pons yetus. H. 

33. Gravii, Quasi Graii dicti. 
Silius Ital. lib. lU : « £t quos nnnc 
Grayios yiolato nnmine Graium 
OEnesD misere domus, ^tolaqne 
Tyde. » Ptolemaeo sunt rpoOtoi , 
lib. UI , cap. 6 , quorum oppidum 
Tou^at. MelsB, csBterisque Tyde, 
hodie, Tuf. In MSS. Reg. et Colb. 
Grovii. Hajld.. 

34. InsulcB Ciae. Abest id nomen 
CictB a codd. Reg. In quibusdam 
SicccB legas. Deorum insulse alias a 
nonnullis appeliats : hodie etiam 
Isleu de Scyas siye de Bayona. H. 
et Ed. 

35. Abobrieo. Nunc Bawna , sez 
circiter leucisa Minii ostio, septem- 
trionem yersus. £d. 

36. Minius, Accolis Minho : no- 
men, si Jnstino credimus, a minio, 
quod in ripa profert. At minium 
amnis Sil, qui in Minium labitur, 
aquarum copia eo major,solus edit. 
Hard. 

37. 'Leuni^ Seurbi. Vet. apud 
Dalec. Lebuni, Seurbi. Tractum eum 
tenuere ii cum Bracaribus, qui in- 
ter Durium , Miniumque patet : 
quem ab utroque amne quo ea re- 
gio clauditur, Entre Douro y Mino 
appellant. H. et £d. 

38. Bracarum» Et Bracares , in- 
quit, ad oram usque pertinent : 
oppidttm a mari semotum Augn- 



382 C. PLINII NAT. HIST. 

Flumen, Limia^^ : Durius^'' amnis ex maximis Hispaniae, 
ortusin Pelendonibus ^' , et juxta Numantiam lapsus, dein 
per Arevacos"*' Vaccaeosque, disterminatis ab Asturia Vet- 
tonibus^^, a Lusitania GallaBcis, ibi quoque Turdulos a 
Bracaris arcens. Omnisque dicta regio a Pyrenaeo metallis 
referta, auri, argenti, ferri,plumbi nigri albique. 

XXXV (xxi.) A Durio Lusitania incipit' : Turduli ve- 
teres * , Paesuri : flumen Vacca^. Oppidum Talabrica. 
Oppidum , et flumen ^minium . Oppida : Conim- 



stam habent: hodie Braga^ ad Ca- 
podo flam. Apud Grnter. Inscript. 
pag. 3a4, BRA.CARAYGvsTAiri. U. 

39. Limia. Ai|Atac Ptolemso, lib. 
II, cap. 6, juxta Minii amnis ostia. 
Mela, lih.UI, cap. x : «Et oui uhli- 
vionis cognomen est Minia. » Sed 
falli Melam, quod ad ohlivionis 
cognomen attinet, infra discemus 
ex Plinio. Hodie Lima, Hard. 

40. Durius, Accolis Duero. De 
his, qui mox appellantur,populis, 
quos Durius alluit ac disterminat, 
^mus superiore lihro. Prseter Nu- 
mantiam labi auctor est etiam Stra* 
ho, lih. ni, pag. iS3. Uard. 

41. Pelendombus. Vet. apud Dal. 
et Chiffl. Peiondonibus. De illis in- 
sequentibusque populis superiore 
lilvo egimus , cap. 3. £d. 

41. AreiHuos Faccaosque. Dehis 
populis dixi in fragmento lib.XCI 
TitiLivii,quodillustravi in altera 
mea Taciti editione, tom. IV, pag. 
$70. Brot. 

43. f^ettonibus. Vet. apud Dal. 
^ectonibus, "Ed. 

XXXV . I . A Durio Lusitania in" 
cipit. Ubi se in raare, Dnrius,Z>ii«ro 
exonerat > ad oppidum Porto : ex 
quo cum adverso ei ad Austrum 
Cttle, factum est PortucallisB no- 



roen : quod recentiores euphoni» 
causa in Portugalliam mutavere : 
non a Gallis , ex Terrse sanct» pe- 
regrinatione appellentibus , ut fa- 
hula refert : nam neque illac ad 
nos ex Oriente reditur ; neque tunc 
Galli appellahantur, sed Franci.H. 

2. TurduU veteres. Ah his pro- 
disse significat eos qui eodem no- 
mine in ulteriore Hispania superius 
snnt appellati, lib. lU, cap. 3. H. 

3. Pofsuri. Dalec. /'051/ri. Gruteri 
inscriptio, pag. 169, Pabsvrbs. Hi 
cnm Turdulis a Dnrio ad Yaccam 
tenuere , ubi nunc oppida Lamego 
et Arouca. Hard. 

4. yacca, Dalec. Faecia. MSS. 
Reg. et Colbert. Fagia. Marcianus 
Heracl. pag. 74 : O0axo6a irorapioc. 
Nunc Lusitanis Vouga^ infra oppi- 
dum Apeiro^ e Talahric» mderibns 
excilatum , in mare devolvitnr. Ta 
ToXaSptYa Appiano, in Iher. pag. 
195, et PtolemsBo , lib. U, cap, 5. 
H. et £d. 

5. jEminium. Prins Minium lege- 
hatur. At est AtfAtviov oppidum Lu- 
sitanisB Ptolemaeo , lib. U , cap. 5, 
item Antonino. Et in Conc Tolef. 
III , apud Loaisam, pag. ai8, Pos- 
sidonius Eminiensis ecclesias episoo- 
pus subftcripsit. In MSS. Reg. et 



LIBER IV. 383 

brica^CoUippo^, EbuFobritium .Excurrit deinde inaltum 
vasto comu promontorium^ quod alii Artabrum appel- 



Colb. et in edit. Pann. Eumenium. 
H. •» Oppido anmique, ut Har- 
dnino placet, commune , hodie no- 
men est Agueda^ siTe potins F^ouga, 
Yiz credendam autem errorem 
admittit yir caeteroqain sane per- 
emditns , Broterius , qui flumen 
^minium , nnnc Guadaleta Yocari 
dicit. £d. 

6. Conimirica. MSS. Reg. et 
Colb. CinumBriga, Oppidum fiiit, 
nuno dirutnm : Condeja la veja^ 
Condexa Tetus. Tribus ab ea leu- 
cis, ex illius ruderihus excitata 
noya Conimbrica , Coimbra, Habd. 

7. Coilippo. Vet. apud Dalec. 
OUsippo. Ex ejus ruinis crevit civio 
tas Leirinen8isyZ^tr«a,quaColIippo 
nova dici potest, inter Olisiponem 
et Conimbricam , in ea Lusitanise 
parte, quam Estremaduram Yocant. 
Liscriptio Gruteri , pag. 3 1 3 , coL- 
i.ippoKBKsmi. Et pag. ii55» bx 

I.ySITAiriA. MTVICIPI. GOLLIPPO- 

RSRsi. H. et Ed. 

8. Eburobritiwn. Sic apnd Ortel. 
Eburobritium uno yocabulo ; Dalec. 
EburOf Britium; Tet. autem apud 
Dalec. BriioUumy alii Brltticum pro 
Britium. Hodie, ut Harduino pla- 
cety Ebora de Alcobaza, decem cir- 
citer leucis a Leiria^ occidentem 
inter et meridiem. Ed. 

9. Promontorium , etc. Hodie Ca^ 
bode la Roca, leucis septem a Lisboa, 
occidentem versus. Pelicerius in 
notis MSS. cum Pintiano, Casau- 
bono, Resendio, Salmasioque in 
Solin. p. 376, insigni nunc errore 
Plinium , et illum secutos Solinum 
Martianumque, magnum promon- 



toiiumy siye Olisiponense, idem 
cum Artabro existimasse aiunt : 
quanquam si error est, non in Pli- 
nium ipsum | sed in eos conjici po- 
tius opprtuit , quos ejus sententiaB 
appellat auctores. Est autem simile 
yeri, etsi id nullusVeterum prodat, 
esse Artabrum promontorium , 
sumpto ab incolis Artabris, ant 
dato his nomine , illud quod Celti- 
cum cap. sup. Plinius Pomponius- 
que, Nerium Strabo , ac PtolemsBns 
vocamnt. Verum isto disterminari 
cflBlum, terras» maria, non Olisipo- * 
nensi , atque adeo defendi a culpa 
Plinium rainime posse , ut Pelice- 
rins aliique contendant, tam fat- 
sum est quam quod falsissimum. 
Quid HispanisB latns esset, quid 
frons, nesciisse ii Tidentur: nos 
suo loco aperuimns, interpretatio- 
nemque nostram hsec Plinii Pom- 
poniiqueloca egregie constabiliunt. 
IUe enim de hoc ipso promontorio 
Olisiponensi , lib. II , cap. 1 1 1 : 
«Promontorium Artabmm, inquit, 
quo longissime frons procurrit 
Hispanis. » £t hoc ipso libri hujus 
cap. « Promontorium Sacrum e 
media prope Hispanise fironte pro- 
silit. » Quibus yerbis prodit aper- 
tissime tribus omniuo frontem eam 
efflci promontoriis : a Janonio, 
quod est circa Gaditanum fretum , 
incipere: in Sacro, quod S. Vin- 
centii vocant, esse mediam, ubi 
caput Europae statuitur a Dionysio 
Perieg. v. 56a: ad Artabrum deni- 
que longissime procurrere, in quo 
desinat. Inde yersus Gallseciam 
facto circuitu, latus incipere se- 



384 C. PLINII NAT. HIST. 

lavere, alii Magnum, multi OIisiponense'% ab oppido^ 
a terras", maria, caelum disterminans. lUo finitur Hispaniae 
latus ", et a circuitu ejus incipit '^ frons (xxii) : septem- 
trio hinc, Oceanusque ""^ Gallicus, occasus illinc, et 
Oceanus Atlanticus. Promontorii excursum lx' m. pro- 
didere, alii xc m. pass. Ad Pyrenaeum inde non pauci 
XII ' quinquaginta millia, et ibi gentem Artabrum, qus 
numquam fuit, manifesto '^ errore. Arrotrebas enim , quos 
ante Celticum diximus promontorium, hoc in loco po- 
suere litteris permutatis. 
3 Erratum et in amnibus inclytis. Ab Minio, quem siipra' 
diximus , cc m. pass. ( ut auctor est Varro ) abest £mi- 



ptemtrioiiale HispaniaB Lusitaniss- 
que. Namque ut» Pomponius tradit, 
lib. II, cap. 6 : « Lusitania oceano 
tantummodo objecta est: sed latere 
ad septemtrionem , fronte ad occa- 
sum.» Hard. 

10. Olisiponense. Dalec. Oljrssir 
ponense. £d. 

11. TerraSf etc. Ad terras certe 
quod pertinety citra id promonto- 
rium est pars Lusitaniae hactenus 
descri.pta, quod estHispaniselatus, 
et Lusitaniae , septemtrioniale : ul- 
tra , occidentalis ora. Ad caelum , 
hinc ipse septemtrio , inde occasus. 
Ad maria, Gallicus, vel si mavis, 
Gallaicus ab eo latere oceanus : ab 
illo Atlanticus. Hard. 

la. Hispanice latus, A promon- 
torio Geltico ad Artabrum, siye 
Olisiponense. Habd. 

1 3. /rt«/>iVyro/w. Ab Olisiponensi 
promontorio ad Gaditanum fre- 
tum. Hard. 

I ^.OceanusqueGallicus. In Ghiffl. 
cod. Calaicus , seu potius Callaicus , 
a gente Gallaica , hoic est, Gallaecis. 



At yulgatam scripturam defendnnt 
codices Reg. et Golbert. Martianus 
quoque, lib. VI, cap. de Hispania , 
p. loa. Quin ipse Plinius lib. IX, 
cap. 3, oceanum hunc Gallicum 
Tocat , ut suo loco monebimos. 

1 5. LX M, Vet. ap. Dalec. XL. 
M. Ed. 

1 6. XII quinquag. Hoc est , duo- 
decies centenaetquinquagintamii- 
lia passuum. Mensura enim haec 
est adnavigationis per sinus, reces- 
susque sinuum , a promontorio isto 
ad Pyrenaeum. Hard. 

17. Mani/esto errore. Qui tamen 
aevo Strabonis inTaluerat , ut dixi- 
mus, sup. cap. H. — Mamfesto er» 
rore. Errant ergo et illi qui Olisi- 
ponensi promontorio nomen Arta- 
brum indidere , ab Artabris , qui , 
ut nunc ipse dicit Plinius , nun- 
quam hic habitarunt, sed ad pro- 
montorium Gelticum, quod ut sup. 
cap. diximus , Artabrum aliquando 
nomen habet. Ed. 

18. Quem supra diximus, etc. 
Gap. sup. Hard. 



LiBER IV. 385 

nius'^, quem alibi quidam*^ inteHigunt, et Limaeam*' vo- 
cant, Oblivionis antiquis dictus, multumque fabulosus**. 
Ab Durio Tagus cc m. passuum, interveniente'^ Mtmda. 
Tagus auriferis*^ arenis delebratur. Ab eo glx h. passuum 
promontorium Sacrum*^ e media prope Hispaniae fronte 
prosilit : xiv m. pass.'^ Inde ad Pyrenaeum'^ medium col- 4 
ligi Yarro tradit. Ad Anam *^ vero, quo Lusitaniam a Baetica 



19. ^minius. De quo hoc cap. 
diximus : ad ea verba, « Oppidutn 
et flamen ^minium. * Habd. 

90. Quem alibi qitidam, In his est 
Mela, nt indicaTimus snp. cap. ad 
ea Terba, Flitmen, Limia. Is enim 
Limiam cum ^minio, qui ObliWo- 
iiis amnis est appellatns , confundit : 
recte distinguit Appianus in Iber. 
pag. 295. Hard. 

2 1 . Limaam. Volebat Dalecatnp. 
Leihofum voccmt ab oblivione antiquis 
dictum, multumque fabulosum. £d. 
— Limia Mels loco cit. Straboni ^ 
lib. III, pag. i53 : h -rhq AindYic , 
5v Tivec AtpiaiAv xoXouvtv. « Oblivio* 
tiis fluvius , quem quidam Limoam 
Vocant. » Hard. 

9 3. Fabulosus. Origo ea fabuli)6 
fait. Lusitani Celtici, qui Anam 
seu Guadiana flnvium accolebant ^ 
inita cum autiquis Turdulis amici- 
tia , copias junxere paribus in eam» 
dem expeditionem armis. Trans- 
▼ecti amnem, sive Limiam, sive 
^miuium , orta ibi seditione, cora^ 
inunem amisere ducem. Tum vero 
et simultatum obliti , et soli amce- 
nitate illecti , suas ibidem sedes po- 
suere. Imperitum deinde vulgus 
icredidit , insita aquisillis ea virtute, 
et expeditionis suscepttt, et patrift 
oblivionem simul potasse. Ea vero 
fama in posteros sic invaluit, ut 
annis postea volventibus, quum 



Decimus Juuius Brutus , romani 
exercittLS Imperator, ad eum am- 
nem venisset, nullo posset imperio 
milites romanos adigere, ut flu- 
▼ium transmitterent ; quum id es* 
set animis omnium persuasum , sd 
patriie su» aetema statim oblivia 
subituros. Vide Florum , lib. 11 ^ 
cap. I ^ , pag, 7 1 ; Strabon. lib. III ^ 
p. i53 ; Plntarch. in Quaest. Rom. 
pag. 37 a , Appian.in Iber. p. 294^ 
Anno U. Gi 618» Brutus ibi pro- 
consul fuit. Hard. 

3 3. Interpeniente Munda. Inter 
Durium et Tagum fluens amnis, 
Mondego, Gonimbricam alluit : au- 
rifer ipsc^ perinde afc Tagus. Ptolemi 
lib. II, cap. 5 , Mov^a. Hard. 

a4* Tagus auri/eris. Yide quas 
dicemus lib. XXXUI, cap. 91. H. 

a5. Sactum. Nunc S. Vincentii^ 
Cabo de S. Vincente, De fronte Hispa» 
nisB sup eriu s egimus , hoc cap« H. 

a6. Xir M, P. Hoc est ^ qua^ 
tuorde^ies centena millia pass. pei' 
mediam Hispaniam facto itinere, sl 
promontorio Sacro ad inedium Py- 
renaeum. HAtto. 

27. Inde ad Pjrrenceum , eXiQ. Vet. 
apud Dalec. inde et ad Pjrreneeuni 
medium coUigit^ ut Varro tradit, Ed* 

a8. Ad Anam. Dalec. ab Ana 
vero. In codd. Tolet. et Ghiffl. nec 
ccxxvi , nec cxxvi , sed oxxi. Ed^ 
— Ab Ana fluvio , inquit , distat 

a5 



386 



C. PLINII NAT. HIST. 



discrevimus'^, cxxvi m. passuum : a Gadibus cii ** m. 
pass. additis. Gentes ' : Celtici, Turduli, et circa ' Tagum 
Yettones. Ab Ana ad Sacrum , Lusitani . Oppida memo- 
rabilia a Tago in ora, Olisipo equarum e Favonio vento 
conceptu nobile : Salacia cognominata urbs Imperatoria: 



Sacram Promontorium cxxyi m. 
pass. Sic MSS. Beg. et Colb. etc. 
non, GcxxYi. Hard. 

aQ. Discrevimus, hih. III, c. 2. H. 

30. CIl M.pass, Sic erunt omnino 
a promontorio Sacro ad Gades, 
cczxYin M. pass. Hard. 

3 1 . Gc/i/«.Ultra Tagum posits , 
versus austrum^in provincia quam 
AUntcjo Yocant : Celtici, Turduli- 
que : de quibus egimus lib. III , 
cap. 3 , cognomines, finitimi , affi- 
nes. Turdulorum civitas Emerita 
fiiit, de qua inferius , teste Strabo- 
ne , lib. III , pag. 1 5 1 . Unde colli- 
gas Vettonum Turdulos clientes 
fuisse. Celticorum, Pax Julia fuit, 
aliseque, ut mox dicemus. Dalec. 
yarduli^ non TitrduU, H. et £d. 

3 a . Circa Tagum. Nam utramque 

Tagi ripam , omnemque circum • 

regionem late Vettones , sive Ve- 

ctones tenuere : oppida habnere in- 

signia, citraTagum, Salmanticam, 

apud Ptolem. lib. II , cap. 5 ; ultra , 

. Augqstam Emeritam , quam claram 

f^eitonia coloniam Prudentius Yocat, 

hymno 9, in Eulaliam, y. 186 : 

« Nunc locus Emetita est tumulo 

Clara colonia Vettoniae , Quam 

memorabilis amnis Ana PraBterit, 

etc. » Supra Anam Vettones habi- 

tasse etiam auctor est Strabo , lib. 

III» P^S* '^9* I»^scriptio Gruteri, 

pag. 591 , Proyihc. Vettowiab. H. 

33. iMsitani, Vhi fere provincia 
est Af^arve Yocata. Ed. 



34. Olisipo, Ulyssem Yenisse in 
Hispaniam , atque in Lusitanis 
littore urbem Ulyssiponem condi- 
disse , Strabo , Solinus , Maitianns- 
que censent , ipsoqoe ex nomine 
conjectura ducta confirmant. Refel- 
lunt quidam tnm nominis arga- 
mento : nam Olisipo ex antiquis 
monumentis , et lapidum inscriptio- 
nibus nominari , scribique ({ebet : 
et quoniam Ulyssis arae supra mare 
Armoricum in Belgis non uno loco 
exstabant. Nempe exgraeca Yanita- 
te , quem in Deorum numero ha- 
bebant, ei templa atque oppida 
consecrabant : quod Hispanis con- 
tigisse etiam non inepte prorsus 
arbitrantur. Ita fere Mariana Ub. 
I , cap. I a , sub finem , p. a i . Apud 
Gruter. inscriptio, pag. i5a, 361 
et 373 : PE1.1CITAS. IYI.IA. oLisiPo. 
Ptolemaeo , lib. II , cap. 5 , 6Xio(rei- 
fTttv. Nunc incolis iMboa^ Gallis 
Lisbonne, Hard. 

35. Equarum, Diccmus ea dere, 
lib. VIII, cap. 67. Cf. Virg. Georg. 
III, YS. 371, sqq. ubi vide qus 
sunt adnotata. Hard. et £d, 

36. Salacia, Inscriptio Gruteri, 
p. 1 3 , MYiriciPi. SAi.ACiEir. Hod. si 
Hard. quem sequuntur d'Akyixi.e 
et UcKERT , credimus , Alcazar do 
Sai, inter Epora etOceanum, medio 
ferme interYallo ; et si Mannerto , 
Setumlf ad Oceanum. Hanc aotem 
Yeterem Cetobrigam esse ait d'Ar- 

YILLB. £d. 



LIBER IV. 387 

Merobrica^ : promontorium Sacrum : et alterum Cuneus . 
Oppida^^ : Ossonoba, Balsa , Myrtilis. 

IJniversa provineia dividitur in conventus tres, Eme- 5 
ritensem , Pacensem , Scalabitanum. Tota populorum 
xLVi ^°, in quibus coloniae sunt quinque, municipium civium ' 
rom. unum : Latii antiqui tria • stipendiaria, xxxvi. Co- 
lonise : Augusta Emerita*', Anae fluvio apposita : Metalli- 
nensis^^ Pacensis"*^, Norbensis"^^, Caesariana^^ cognomine.^ 



37. Merobrica, Grut. inscriptio , 

pag. 44^ 9 ORDO. MEROBRIG. sed 

suspecta mihi. Oppidum intertit : 
e ruderibusproximeexcitatum alte- 
rum y cui nomen est Santiago de 
Cacem : medio ferme itinere inter 
Lisboa et Cabo de San yincente, H. 

SS*. Cuneus. Chiffl. Cameus. Ho- 
die y ut omnes volunt , Cabo de Santa 
Maria : ut tamen cgo roallem Punta 
de Sagres^ juxta Sacrum promonto- 
rium , Cabo de San f^incente ; yicina 
enim fuisse inter se ista promonto- 
ria ex Plinii verbis mihi yiden- 
tur. Cuneus a Mela yocatnr, lib. 
III f cap. I , ager omnis inter Anam 
et Sacrum promontorium ; hodie, ut 
diximus, Alganfe.Fj). 

39. Oppida. Pomponius Mela , 
loco citato : « in Cuneo agro , in- 
quit , sunt Myrtilis , Balsa , Osso- 
noba. » Eodem ordine Marcianus 
Heracl. pag. 73 : dciri tmv Ix^oX&v 
Tou Ava lirl BaXaa... dfnri «^i BaXawv 
6i; 6(T3'vo6a... aicb ^e d<To'vo€a iwt 
rb Upbv axpcdnipiov. Sic enim hic 

locus legendus. H O^sonobam , 

quam Harduinus Estombar esse di- 
cit , haud longe a Faro requirendam 
esse ait d'Anville ; illam leucis 
circiter decem a Faro , occidentem 
yersus, ponit Mannertus, ad Ocea- 
num. — Balsa , quam Harduinns 
et D*AiryiLi.E Tayira esse putant , . 



haud longe a Faro fuisse Mannerto 
yidetur. — Myrtilis tandem , qua 
Ptolemxo, lib. II, cap. 5, louXta 
MupTtXt; est , hodie , ut omnes con- 
fitentur Mertoia est, ad Anam in 
Mediterraneo. £d. 

4o. XLri. Dalec. XLP". Ed. 

4i. Augusta Emerita. Vestigia 
tantum supersunt : loco nomen est 
Merida , ad Anam. Yeteranos milites 
eo deductos Augusti jussu , auctor 
est Dio, lib. LIII, p. 5 1 4* Nummos 
duos profert Patinus in familia 
Carisia , pag. 65, hujus deductas 
coloni» indices ac testes; Gruter. 
inscriptionem , pag. i3, coloitiae 

EMERITEKSIS. HaRD.' 

42. Metallinensis. Metalliunm ^ 
hodie Medelin, in provincia Extra- 
madura dicta , ad Anam fluvium ,ubi 
falsocreditus,postlencarum aliquot 
occultationem , amnis emergere: 
Antonin. in itinere a Corduba Eme- 
ritam , Metellinum ab Emerita bi. p. 
xxiy distare prodidit. Hard. et Ed. 

43. Pacensis. Civitas olim Pax 
Julia , Ha^iouXtot Ptol. 1. II, c. 5, in 
Turdulis, siye Turdetanis : eadem 
Augusta cognomiuata : Ha^auYou^a 
Straboni , 1. III , p. 1 5 1 , in Gelticis 
Lusitanis. Nunc Beja in provincia 
Alentejo dicta : in cu jus oppidi foro 
cippum esse Grnterus ait, p. 361 , 
cum inscriptione col. pax: ivlia. 

a5" 



388 C. PLINII NAT. HIST. 

Contributa^^ sunt in eam Castra Julia, Castra Caecilia. 
Quinta est Scalabis^^, quae Praesidium Julium vocatur. 
Municipium civium rom. Olisipo, Felicitas^^ Julia cogno- 
minatum. Oppida veteris Latii : Ebora^^, quod item Libe- 
6 ralitas Julia: et Myrtilis, ac Salacia, quae diximus "*. Sti- 
pendiariorum , quos npminare non pigeat, praeter jam 
dictos ' in Baeticae cognominibus , Au^stobrigenses ' , 
Ammienses ,Aranditani^^,Arabricenses , Balsenses, Cae- 



Pacis AugustsB deinde nomen ad 
Badiocensestransiity quorum oppi- 
dum in Turdulis fuit. Vide R^sen- 
dium , in epistola de Golonia Pa- 
censi. Ulpianus , Dig. de Censibus, 
lib. III, tit. i5 : « In Lusitania 
Pacenses, sed et Emeritenses juris 
Italici sunt. » H. et £1d. 

44- Norbensis, Ncup^A Kouaapsift 
PtolemsDOf lib. II, oap. 5. Hodie 
AUantara , in Extramadwa proyin- 
pia , ad Tagum , ponte ibi Trajaui 
nobile : aut certe ez Norbensis ru- 
deribus haud procul id conditum. 

45. Ca!sariana.GaLii!L, Ccesarina, 

46. Contributa, Norbensi juris- 
dicdoni obnoxia , seu jura Norbam 
petere co^cta. Castra Julia , nunc 
Truxillot quasi Turris Julia : iu Ex" 
tramadura proyincia : haud procul 
a Castris Caeciliis, quibus nomen 
est Caceres : non, ut quibusdam 
visum est , S. Maria de Guadalupe, 
Pro Castra Julia , MSS. Reg. et 
Colb. Castra Serpilia. Csecilia Pto- 
lemaeo memorantur , lib. II , cap. 5. 
Antonino Cseciliana dicta , in Lusi- 
tania , itinere ab Olisipone £me- 
ritam , quod per Tiarum anfractus 
plurimos a^batur. Hakd. 

47. Scalabis, ChifH. Sallabis. £d. 
— A Diva Irene virgine , nomen 
habet hodie Santarem : apud Ptol. 



lib. II, cap. 5 , SxotXa6c9xoc , Toxcu- 
€>U 9 etc. forte pro , 2xaXa€i( xoX. 
hoc est, xoXuvia. Hajid. 

48. Felicitas. De eo cognomine 
paulo ante egimus. Hard. 

49. EborUf quod item Uberalitas 
Julia , etc. Evora , inter Anam 
et Tagum. Apud Resend. de Ant. 
£boraB , inscriptio quam Gruterus 
refert,pag< 489 , Lib. iyi.. £bo&a. 
Hoc est , UberaiitasJulia Ebora : non 
Libertas, ut Scaligero visum in In- 
dice Gruteri. Habd. 

50. Qmb diximus. Plane modo , 
hoc cap. Habd. 

5i. Pneter jam dictos, Praeter 
eorum oppidorum cives, quos in 
Baetica Lusitanis esse cognomines 
diximus , lib. III , cap. 3, iis verbis : 
« Celticos a Celtiberis ex Lusitania 
advenisse manifestum est , sacris, 
lipgua, oppidorum vocabulis: qux 
cognominibus in Baetica distinguun- 
tur. » Habd. 

5a. Augustobrigenses. Augusto- 
bciga Ahtonini , ab aliis hodie Fii^ 
lar del Pedroso , ad Tagum : ab aliis 
vero PoHte delAr^obispo esse existi- 
matur. Habd. 

53. Ammienses. YeL apudDalec. 
Emienses. £d. — Ptolemeo , lib. 
II , c. 5 , in Lusitania , AjAaia. MSS. 
AfA{Aaia. Nunc Portalegre , in Lusi- 



LIBER IV. 389 

sarobricenses ^^, Caperenses, Caurenses ', Colarni, Cibi- 
litani^*. Concordienses ^^ , Elbocorii ", Interannienses \ 
Lancienses ',Mirobrigenses, quiCeltici cognoniinantur: 



tanise finibus inter Hdiuas et Tagum 
amnem : qno in oppido reperta in- 
scriptio , MTFiciP. Avmai. hoc cfty 
Ammaitanum, quod refert Gruterus 
pag. aSy, ex Schotti schedis. H. 

54. AranditanL yet.apud Dalec. 
Aranitani, Alii Pranitani. £d. -^ 
Apav^t; PtolemsBO, lib. II, cap. 5 , 
in Celticis Lusitanis; Arannin An- 
toninus , in itinere de Esuri Pacem 
Juliam , pro Arandi habet. Situs 
horum incertns, ut et proxime se- 
quentium. Hard. 

55. Arabricenses, Dalec. Axahri» 
censes. Alii Taxabricenses. £d. — 
Ab Arabriga Ptolemaei , lib. 11, c* 
5 , juxta Scalabim sita. Apud Grut. 
inscriptio exstat p. i6a , Ababbi- 
cEHsis. Hard. 

56. Balsenses^ Cass. etc. Vet. ap. 
Dal. Blacenses ; mox in cod. Chiffl. 
CcBsarobrienses , non Ccesarobricenses. 
£d. -^ Hi ab oppido Balsa supra 
dicto : Ccesarobricenses ab oppido , 
ut patet cognominCt sed incerti 
admodum situs: Caperenses, a Cap- 
para , cujus meminit in Lusitania 
Antoninus, itinere ab £merita Cse- 
saraugustam. Ptolemseo, lib. II , 
cap. 5, Kocirapa : nunc dtcitur Las 
ventasde Capara, iater Alcaatara et 
Coria. Hajrd. 

57. Caurenses, etc. Horum oppi- 
dum HLa^^ptov Ptolemaeo , lib. 11, 
cap. 5 , in mediterraneis Lusitaui» 
civitatibus : nunc recentioribus di- 
citur Coria in Exttximadura : Colar- 
norum, KoXapvov. Apud Gruterum 
inscriptioy pog. i6a, Colarjii. 

58. CilUitani, Apnd Gruter. p. 



369, MviriGiPi CiYiLiTAH. adhunc 
locnm non pertinet. Hard. 

59. Conoordieiuet. Horum opfii- 
dum Kovxop^ia, apud Ptolem. 1. 
cit.Nunc Tomar aiuntappellari. H. 

60. Elhocorii. In MSS. Reg. 
Colb. etc. et in edit. Parm. Coneor^ 
dienseSf et Coccori. Ipso elemen- 
torum ordine admonitus Hermo- 
laus reposuit, Concordienses qui et 
Boecori : ratus hoc loco Boccoros 
per se non posse nominari. £go 
vero sinceram hujus loci arbitror 
lectionem , quam attuli. Nam apud 
Ptolemaum 'in oppidis Lusitani« 
mediterraneis , lib. II , capite 5 , 
£xxc6oplc recensetur , litteris per- 
mutatis pro ix€ox,o^U. Hard. 

61. Interannisnses. In MSS. Reg. 
Golb. ChiM. Paris. etc. Interan^ 
senses, £diti iibri Interausenses. No- 
stram emendationem defendit Gru- 
teri yetns inscriptio , pag. 1 6a , In- 
TERRANiEvsss : ct multo magis 
Pblegon Trallianus, de LongSBvis, 
cap. i , pag. 1 13 , scribens , ivTe- 
pavvYXJia TCo^Xt; AouaiTavta;. Hard. 

6%. Landenses.hkifCiESSBS apud 
Gruter. pag. 160 et 199; apud 
Ptolem.lib. II, cap. 5 » AayxiokO-KX' 
^ava. H. — Lanciam urbem Man- 
nertus in septemtrionali LusitanisB 
parte sitam fuisse putat, ad Durium, 
prope Zamora. £d. 

63. Qui CelticL Ut eo cognomine 
a Mirobricensibus Turdulis , de 
quibus dictum est lib. III, cap. 3, 
Celtici secernerentur. Alii Ciudad 
Rodrigo esse volunt, urbem provin- 
cis de Salammca. Ambr. Morales 



390 C. PLINII NAT. HIST. 

Medubricenses^^,qui Plumbarii: Ocelenses^^,qui et^ Lan- 
7 cienses : Turduli qui Barduli^, et Tapori *. Lusitaniam 
cam Asturia et Gallaecia^ patere longitudine dxl m. pas- 
suum : latitudine dxxxvi^'' m. Agrippa prodidit. Omnes 
autem Hispaniae , a duobus Pyrenaei promontoriis per 
maria, totius orae circuitu passuum xxix xxii m.^' coUi- 
gere existimantur, ab aliis xxvi^* mill. 
I XXXYI. £x adverso Celtiberiae complures sunt insulae, 
Cassiterides^ dictae Graecis, a fertilitate plumbi * et e re- 



locam esse ait, cui hodieqne no- 
men est Malabriga, prope eam Ro- 
derlcopollm, Illam insequenti Tici- 
uam fuisse putat Mannertus. Ed. 

64* Medubricenses , qui Plumbarii, 
Medobregam in Lusitaniaoppidum, 
prope montem Herminium, quo 
Medobregenses confugerant , habet 
Hirtius in Com. de Bel. Alex. pag. 
ai6« Olim oppido nomen Aramen" 
ha: nunc rudera, teste Resendio, 
lib. Antiq* ap. Maruanum castrum 
▼isuntur, prope Amsam,quje Por- 
tus Alacer, ut diximiis, appellatur. 
Plumbarii, a plumbo quod ibi effo- 
ditur, cognominati. Hard. 

65. OceUnses.Oyt.%KKoH Ptolemaeo, 
lib.II, cap. 3, juxta Capara. H. 

6Q. Qui et. H«c duo Tocabulay 
qui et in MSS. non habentur. DaL. 

O7. Qui Barduli. Turduli Tarra- 
conensem attingunt, ut dictum est 
lib. ni, cap. 3y qua in provincia et 
Vardulos, siye Bardulos, Ptolem. 
agnoscit, lib. II, cap. 6. Hard. 

^^, Tapori. Gens est a Turdulis 
diyersa. In lib. omnibus , Tapori. At 
in inscriptione Grut. p. 1 6a, nisi vi- 
tium marmorarii sit , cum Medu- 
bricensibusTALORi junguntur. H. 

69. GalleBcia. ChifA. Galiicia.^ED. 

70. Latitudine DXXXVl. Lati- 



tudinis hsec mensura justo sane 
amplior videtur » ac longitudini 
ipsi ferepar. Hard. 

71. XXIX XXII M. Ita MSS. 
Reg. Colb. Chiffl. etc. Hoc est, yi- 
gesies novies centena , et viginti 
duo m illia passuum. H. — Lege: 
J^XXTX XXU M. Ita MS. Reg. i, 
in editione principe, XXIX XII. 
Sic et MSS. Reg. 5,6. Frustra in 
recentioribus editionibus emenda- 
▼it XXIX XII. Certe totus orae 
circuitus a promontorio P^rrensBO, 
U cap de Creus, ad alterum pro- 
montorium inter urbes Saint-Sebu' 
itien et FontarabU , si sinnum an- 
fractus numerentur, plus colligitur, 
quam XXIX X XII M . pass. Brot. 

71. Ab aliis XXn.Wgesies sex- 
ties centena millia. Hard. — Dalec. 
XXril mill. Brot. XXV. Ed. 

XXXVI. i . Cassiterides. E regione 
Celtiberbrum , sive Celticorum Lu- 
sitaniae, positas esse Cassiteridas in- 
sulas decem , unde stannum » quod 
xa99tTepcv GrsBci vocant, ad nos 
adveheretur , communis Veterum 
error fuit : quem et Ptolemaeus se- 
quitur, lib. II, cap. 6 ; Strabo , lib. 
II et m, aliique. Caute admodum 
Herodotus , cujus verba recitat Eu- 
stathiusin Dionysio , vers. 563, p. 



i 



LIBER IV. 391 

gione Arrolrebarum' promontorii , Deorum sex^, quas 
aliqui Fortunatas appellavere. In ipso vero capite Baeticae, 
ab ostio freti'* passuum xxv* mill. Gadis, longa (ut Po- 
lybius scribit) xii milL lata iii mill. passuum. Abest^ a , 
continente proxima parte minus pedes dcg, reliqua^ plus 
septem m. passuum.. Ipsius spatium xv m. passuum est. 
Habet oppidum civium romanorum^, quod*"* appellatur a 
Augusta" urbs Julia Gaditana. Ab eo latere, quo Hispa- 
niam spectat, passibus fere centum, altera insiila" est 
longa III M. ' pass. lata , in qua prius oppidum Gadium 



81, negat 'sibi Gassiteridas esse no- 
tas : et merito siine, quod ese nus- 
quam fuere. Fabulis Plinius ipse 
eas accenset, lib. XXXV, cap. 47- 
^, Arrotrebarum prom. Quod Gel- 
ticum promontorium appellavit , 
cap. 34« Hard. 

3. Deorwmi' sex, Du» Ptolemaeo, 
lib. Ily cap. 6, si tamen esedem. H. 

4. Ab ostiofreti, Gaditani. H.— . 
Yet. apud Dalecamp. mox ab ostio, 

5. XXV miU. Dal. LXXV milL 

6. Abest a continente, , . minus 
pedes DCC, Siucera bsec omnium 
codicum lectio est, Reg. i, a,Go]b. 
1,2, Paris. Gbifflet. et Parm. edit. 
Frobenius prior, quem secuti de- 
inde sunt caeteri , passus DCC repo- 
suit. Yerum a continente angusto 
spatio, et veluti flumine abscissam 
Gadium insulam auctor est Mela : 
Polybius, et Solinus cap. xxiii , p, 
.44» <^uii3 Plinio, pedibus septingen- 
tis: Strabo, lib.III, p. 167, stadio 
definit, boc est, cxxv passibus,pe- 
dibus vero occxx. Ha.rd. 

■ 

7. Reliqua plus septem, Nempe 
septem niillibus et d pass. ut di- 
ctnm est lib. II, cap. 1 1 a. 

8. Ipsius spatium XV M,pass. Ita 
quidem libri omnes : at longitudine 



insulsB Gadium, et latitudine jam 
signata, reliquus tantum videtur 
esse ambitus : qui, si longitudo 
est XII H. pass. fleri non potest, 
quin fere xxx passuum millia col- 
ligat. H.— Volebat Pint. XXV M, 

9. Civium rom, Gaditanum op- 
pidum civitatis jure donatum a Jul. 
Gsesare, quum Hispaniam subegit, 
auctor est Dio, lib. XLI, p. a64« 
Inscriptio Grut. p. aSS , mvk. avg. 
gad. Gadibus reperta. Ha.rd. 

10. Quod appellatur, MSS.Reg. et 
Golb. sincerius, « qui appellantur 
Augustani urbe Julia Gaditana. » 

1 1 . Augusta, Dalec. Augustana, 
la. Altera insula, £^udstoc Stra- 

boni, lib. III, pag. 167, a Gadinm 
insula unius st&dii, seu passuum 
cxxY, freto divulsa : nunc hausta 
mari , ut ne vestigium exstet, ut Ma- 
riaua prodit Hist. Hispan. lib. I , 
cap. 21, pag> 39. Salazar tamen , 
de Antiq. Gadit. lib. I, cap. 4»vo- 
cari etiamnum, Isla de Leon asseve- 
rat , ipse patria Gaditanus. Hard. 

1 3. Longa lllM, Sincerius codd. 
Reg. « in longum mille passibus 
lata i » ut latitudo pseue par longi- 
tudini intelli^ur : aut latitudiuis 
certe mensura deest. Hard. 



392 C. PLINII NAT. HIST. 

fuit. Vocatur ab Ephoro et Philistide'^, Erythia'*; a Ti^ 
maeo etSileno, Aphrodisias' ; ab indigenis, Junonis. Ma- 
jorem"' Timaeus Cotinussam"* apud eos vocatam ait: 
nostri Tartesson'^appellant, PcBni Gadir**, itaPunica lin- 
gua sepem significante^ Erythia" dicta est, quoniam 
Tyrii Aborigines eorum " orti ab Ery thraeo mari fereban- 



14. Phiiutide» Dalec. PhyUstide, 
i5. Erjthia, Vetus apud DaleC. 
Biythria, Brot. Erythea, Ed. 

I B.Aphrodisias.Oexk Veneri sacra. 
Stephanus , Af po^Krta^ , vnaoc , irpo'- 
T8pov £p608ia, pt.8Ta^u iSviptac xal 
Fa^8tp(i>v , inter Hispamarn et Gades, 

17. Majorem Timceus ^ etc. Hoc 
est, Gadlum insulam , cui Erythia 
proxima fuit. Hard. 

18. Cotinussam, Ab oleastris^ 
quos Graeci xotivouc vocant. H. — 
Vereor ut illud apud eos Plinianum 
sit. Certe in libris manu exaratis, 
Hcg. I, a , Colb. I, a, Paris. Chiffl. 
^t Parm. edit. legitur Potinussam a 
puteis. £t de puteis quidem in Ga* 
dium insula frequentibus , proli- 
xam concertationem Strabo insti- 
tuit, ex Polybio, lib. III, p. 178. 
Quamobrem a vetere scriptura dis- 
cedere Hermolaum fortasse non 
oportuit : quamquam ei scriptores 
nec pauci favent 9 nec ignobiles : 
nam Festus Avienus,in Descriptione 
orbis ( vide Poet. Lat. Min. nostrae 
ed. t.V, p. ai8), vs. 61 1 : « Gadir 
prima fretum solida supereminet 
arce : Hsec Cotii^ussa prius fuerat 
sub nomine prisco , Tartessumque 
debinc Tyrii dixere coloni : Bar- 
bara quin etiam Gades hanc lingua 
frequentat: PcBnus quippe locum 
Gadir vocat undique septum Ag- 
gere praeducto. >» Dionysium Festus 
expressit, qui vs. 4^6 : K}.v)1^o(a8vy>v 



KoTtvoudav , {fUfiiSavTO Ta^tt^a, 
Adde Tzetzen , Chiliad. 8 , Hi&tor. 
ai6, vs. 687 : fi vuv v^<toc ii Ta- 
^tt^a TTjv xXviatv xaXoufie^vvi, Th irpcAVv 
ci>vo(Aai^8To Tviv x^.^nitv KoTivouffa. 

19. Tartesson, Sic Arrianus, de 
Exped. Alex. lib. II , pag. 126. H. 
— Vet. apud Dalecamp. Post Tyrii 
Tartesson appeiiapete, £d. 

ao. Pani Gadir, Quod ut Hispa- 
niae sepes 4 septumve (id enim He- 
braeis etiam «^n % Gheder est) , ob- 



jecta marinis fluctibus esset. Hsc 
Solinus iisdem verbis, cap. xxiii, 
p. 44« Hesychius,p. ao^, Fa^etpa, 
TOt ir8ptf pflEyf&aTa. <^otvtx8c. Hard. — 
Baptista Egnatius cap. a 5 , Racem. 
« Pcbni Gadiram. Nam Gadir Puni- 
ca lingua sepem significat. » Dal. 

ai. Erythia. De majore hacte- 
nus : nunc de altera insula, qua 
minor est. Haro. 

aa. Ahorigines eorum, Hoc est, 
Poenorum conditores , ac velut pa- 
rentes: sic enim Dionysius Halic. 
Aborigines interpretatur ye^vapxac 
vi wptoTOY^vouc. Aborigines, ut Festus 
indicat, sunt proprie qui ab origine, 
seu patriis sedibus profecti , exteras 
regiones occupaverunt. Origines 
eos appellare Sallustius videtur in 
bello Jug. pj 67 (hujused. p. 179) , 
ubi de Phoenicibus : « Urbes , in- 
quit , in ora maritima condidere : 
hsBque brevi multam auct«, pars 



LIBER IV. 



393 



tur. Inhac Geryones'^ habitasse a quibusdam existimantur, 3 
quorum armenta Hercules abduxerit. Suntqui aliam*^ esse 
eam, et contra Lusitaniam arbitrentur, eodemque nomine 
quondam ibi appellatam. 

XXXVII. ( XXIII.) Peracto ambitu Europae, reddenda i 
consummatio est , ne quid non in expedito sit , noscere 
volentibus. Longitudi nem ej us Artemidorus atque Isidorus 
a Tanai usque Gades ixxxii '^ xiv m. prodiderunt. Polybius 
latitudinem Europae ab Italia ad Oceanum scripsit xi l 
milL' esse, etiam tum incomperta magnitudine ejus. Est 



originibus suis praesidio, alise decori 
fuere. » Aborigines hoc Plinii loco , 
pro ab origine^ quod in vet. apud 
Dalecamp. legitur, primus restituit 
Pintianus. A Tyria classe Gradium 
oppidum conditum fuisse auctor 
est Velleius, lib.l» cap. 3 , § 5. H. 

a3. //1 hac Geryones, Multitudi- 
nis numero protulit Geryones , ob 
tres fratres: unde tricorporis Ge« 
ryonis fabula apud poetas. Sic li- 
bri omnes incredibili consensu, 
tum manu exarati , tum edfti etiam 
ante Frobenium , qui numero sln- \ 
gulari \e^il existimatur^cujus armentay 
etc. Satis audacter id quidem, libris 
refragantibus. Nec tamen sum ne- 
scius a GrsBcis dici promiscue rvi- 
pu©v, rnpuovo? , et ryipuo'vvic» Fnpuovou. 
Et Tzetzes, Cbiliad. 4> vers. 35i: 
6 rVipuovYi; PaciXebc 67rnpx«v ipu- 
Osiac, etc. De ipsa re Pausanias 
consulendus, Attic. lib. 1, pag. 67, 
et Mythologi omnes. Ha.rd. 

a4* Sunt qui aliam. Solinus iis- 
dem verbis, loco cit. Pomponium 
Plinius modo signat, qui insulam 
in qua Geryones habitarint , cohtra 
Lusitaniam posuit , Erythiamque 
item vocavit, lib.III, cap. 6. H. 



XXX Vp. I. LXXXTl XIV M, 
Hoc est , bis et octuagies centena , ct 
quatuordecim millia pass. H. — Ita 
libri omues. At si octuagies quin- 
quies centena et sexaginta octo mil- 
lia pass. auctore Artemidoro patet 
longitudo ipsatotius terr», ab ortu 
ad occasum, hoc est, ab India ad 
Herculis columnas Gadibus sacra- 
tas,ut lib. n, cap. 112, Plinius 
prodidit : quo pacto Europ» unius 
longitudini octuagies et bis centena 
et quatuordecim millia idem assi- 
gnare potuerit Artemidorus, non 
sane video : nisi si hac adnaviga- 
tionis per sinus omnes , intimosque 
sinuum recessus a Tanai Gades us- 
quei nstituta mensura est. Hard. — 
Leg. XXXII XIV M, perperam in 
libris scriptis et e ditis L XXXli 
XIV M, aut in Dal. LXXXiv XIV 
M. Emendandum fuit XXXII, ut 
recte monuit eruditus Ricciojli , 
Geographia reform. pag. 84. Id 
patet ex ipso Plinio, lib. H, cap. 
iia. Brot. 

?. Scripsit XI L. milL Ita libri 
omnes : hoc est, undecies centena 
et quinquaginta millia. Hard. 

3. Etiam tum incomperta. Nuiic 

u5* 



394 C. PLINII NAT, HIST. LIB. IV. 

autem ipsius Italis^ (ut dixiniua) xi xx^ h. ad Alpes. 
Unde per Lugdunum nd portum MortnorttmBritannicuiB, 
qua videtur mensurai» agare Polybim, xiu^ m« xviii. 
Sed certior mensura ac longior ad cic^e^um soli$ «eslivi 
o^tiumque Rheni per cnstra kgioaum^ Germimi» ab iis- 
dem dirigitur AlpU>u&, xv^ xjtiit M. payssuum. Hine deinde 
Africa atque Asia dicentiur. 



autem quum est comperta dilifen- 
tiu», inqail , magnitado terrarum , 
eat ipstns Ita^sr la^fflQdGt, Xl XX, 
mox GallisB, TCl L. Habd. 

4. Ut diximus^ XI XX M. H. e. 
uadeoies oentena et vigintt miUia 
passb Hw — Itt iibri omnes mana 
exarati» R«f._x,a yCoH^. i , 3 ^ Paris. 
et<^ 'vmlfiiti jri;^ XX, PeUeerhis in 
9oUs MSSu et PintiainM X XX, 
quoiiianaii PHnins ipse ^ loco quem 
minc speeuty lib. in, cap. 6" : « pa- 
le^ Italia, inji|ait, longitudine ab 
Alpino fine PrieloriM AngnstaB per 
Urbem Capuamque cursu meante 
Ehe^iH» oppidnm , hi humero 
ejus siJtuiti , a qito Tekiti cervici in- 
cipit 9^xm , deoies centena et vi- 
jj^nti millia pasaunm. » Veram 
qnain^ idem bis verbis statim ista 



subjungat : « Multoque am|^or 
mensnra fieret , Lacinium usque, 
i»t tali» obiicfMtas in lotafi digredi 
viderelur : » .hanc ipsam mensu- 
ram ampliorem superiori adiici 
modo perspicnum est, qnam een- 
tom millium passamK esse , tum ex 
. cap. 10, tum ex i5 ejusdem libri 
colligimus. Hard. 

5. Xfli M, XniL Ita Kbri om- 
nesMSS. editiqueanteFrobenium, 
qni XI M. LXyHly nulK> auctow 
saffragante, reposuit. Hard. 

6. Per castra leffiomtm Gtrmaniee. 
Per castra vetera , nunc Santen , 
dans le duchd de CHpes, Vide Taci- 
tum Mtst. IV, iB. Brot. 

7. Xf^ XLUI. Quindecies cen- 
tena. Pritis XI f, hoc eat 9 duodecies , 
legebatur. Hird. 



FIWIS PRIORIS PARTIS SECUNDl VOLUMIDTIS. 



/ f.' 



} -;^; 






I/BROX LlPRAF 




Jiancruft ColU*rtion 
X'urHtitacAint893.
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Bibliotheca Classica Latina sive Collectio Auctorum Classicorum Latinorum ...: cum notis et ..."

See other formats
