Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at |http://books.qooqle.com/|
'rr ^'''"^'
1*1 I •
• %
.. ., .^ ..-•.
■A-
X. V
• • • • •
\
BIBLIOTHECA
CLASSICA LATINA
8IYE
COLLJECTIO
• >
AUCTORUM CLASSlCOliUM LATINORUM
CUM NOTIS ET INDieiBi;!!
i
On souscrity a PariSj
Chex N. E. LEMAIRCy^teor, roe det Qaatre FUs, n® i6, aa BCarais.
DEBURE freres, libraii^ du Koi, me Serpente, n* 7.
TREUITEL KT WURTZ, libraires, rue de Bourbon, n* 17.
F. DIDOT, imprinieur. du Roi et de rinstitut, rne Jacob^ n* 24.
BOSSANGE pere, libraire, me Richelien, n* 60.
D0NDET-DUPR:|£, impr.-lib. rae Richelien, n** 47 hU.
BRUNOT-LABBE, libraire de rUniversite, quai des Augustins, n** S^».
JuL. RENOUARD , libraire , rae de Tonraon , n? 6.
MONGlE^j, liBrskre, fiouleVh»d*Jl^alieh , n'' xo.
H. T£Ri}f£R£,*fil>nKre, qtud desiAi^flstins, n'' a5.
ARTHUS-BERTIlXNDl Wave^e Hantefenille, n* a3.
• % •
Et ches tous les* libMireS de^FraBce et des pays etraneers.
••• •••: ••. ••::•••: :
• • • . i . • *
CAII PLINII SECUNDI
HISTORI^ NATURALIS
« t *
LIBRI XXXVII
i
/
EXCUnBBAT FlflMlNUS DIDOT,
HEGIS ET GA.U.ICARUH ACA.IMBHIAHUM TTPOGRAI'HlIS
CAII PLINII SECUNDI
ilSTORI^ NATURALIS
LIBRI XXXVII
CUN tSLSCTIB COMXBVIUIU t. niBDDIHI
nOVIfQDB IDnOTjLIIOJIIBUS
PARS SECUNDA. CONTINENS GEOGRAPHIAM,
crRiHTE F- ANSART
VOLUMEN SECUNDUM
PARS PRIOR
PARISIIS
COLLIGEBAT MCOLAUS ELIGIUS LEMAIRE
MDCCCKXVIII
/
t .. ■
's . ■■
PRiEMONITIO AD LECTOREM.
J\oN te, lector optime, multis hic moratum volo; sed
quum Plinii quatuor de Geographia libros in duabus hujus
secundi yoluminis partibus sis habiturus , specialem laboris
mei rationem tibi reddere non duxi supervacuum.
Tribus quatuorve tantum locis Harduini textum immu-
tandum censui, optimis codicibus ad id inductus; nonnul-
las etiam typographi, quae Harduinum fugerant, mendas
expunxi. Quod autem ad commentarium attinet facile intel-
]iges, lector humanissime, quam multa in eo immutanda
sigiiarentur operibus innumeris , quae ab Harduini aetate ad
nostram de veteri Geographia in lucem prolata sunt. Hanc
igitur notarum ejus partem servans, ut plurimum, qua vete-
rum scriptorum testimoniis Plinii auctoritatem confirmare,
aut sensum explanare nititur, partem reliquam, qua in
nijnmis explicandis litera quaque abutitur, aut qua male
irvraBsentia refert locorum veterum nomina , saepe ex integro
reficiendam judicavi , probatissimorum recentium Geogra-
phorum usus auxilio. Quorum quidem , ut labori huic meo
illam qua indiget fidem adhibere non recuses , nomina hic
habere te volo, quidquid auctoritatis meo desit, in eis inven-
turum. Solitum ducem habui d'Anville , veteris apud nos
Geographiae, ut aiunt, patrem , atque cum eo Mannertum ,
cujus immensum opus, cui titulus est Geographie der Grie"
chen und Romer^ quasi thesaurus esse videtur, in quo
omnia quae ad antiquam Geographiam pertinent congesta
fortasse potius quam digesta non djffitebor. Muhorum prae- '
terea eruditorum virorum nomina occurrent tibi in notis.
Quos inter, nominare hic mihi paucos liceat, quoriim non
opera tantum , sed etiam consilia mihi non defuerunt : cele-
berrimum Gossellin, cujus peritae manus orbem, ut ita
dicam , antiquum magna ex parte restituerunt ; eruditum
t
viij PIUEMONITIO AD LECTOREM.
Barbib du Bogagb 9 qui non totus geographicae scientiae et
amicis pran*eptus , superstes quodam modo sibi Titit in filio
non semel de me ad lioc conficiendum opus optime merito;
doctum viatorem Pouqubvillb , qui tot loca in ea saltem
Graeciae parte , Epirum dico , cujus accuratiorem descriptio-
nem desiderari tempore suo fatebatur d*Anville, sagaci
animo et indefessis kboribus recognovit primus ; clarum
Lapie , cujus diligentia nuper in lucem prodiit magnifica illa
Grseciae mappa, qua tam multis geographicis operibus suis
quasi cumulum imposuit. Neque, quum manibus omnium
versentur tot peritissimorum virorum opera, mirum est si
mappas , quas ego huic operi aptare primum animo destina-
veram, mox ut supervacaneum simul ac temerarium opus
aggredi supersederim.
Hi , lector optime , fuerunt duces mei , immo nonnun-
quam et adjutores. Non tamen nullum invenies locum ,
praesertim in prioribus libris duobus, quo conjecturas
meas , omnibus deficientibus auxiliis , ipse proponere ausus
fuerim, ea tamen, ut spero, modestia, quae, si me errare
judicaveris, venlam a te, lector benevole , impetrandi spem
mihi facit. Quam ne defraudes precor, tum in hoc , tum si
quid aliud reprehendendum offenderis in opere isto , quod
totam viri me doctioris vitam facile consumpsisset , et
quod tamen intra triennium confeci , non semel etiam infir-
ma valetudine distractus a laboribus. Inter Excursus non-
nuUos , quibus horum quatuor librorum loca quaedam illu-
strari potuerant, duos tantum selegi *, de mensibus Mgyptiisy
et de Paradisi terrestris situ tractantes, ne volumen hoc secun-
dum , quod jam in partes geminas resolvere coacti sumus ,
nimiis disquisitionibus, neque ita necessariis oneratum ultra
terminos excrescefet. Vale , iterumque vale.
* Vide, si placet , ad calcera libri sexti , pag. 762.
F. ANSART.
C. PLINII SECUNDI
NATURALIS HISTORI^
LIBER III.
JL ROOEMiUM.*— Hactenus de situ, et miraculis terrae, x
aquarumque , et siderum , ac ratione universitatis ', atque
mensura. Nunc de partibus : quanquam infinitum id
quoque existimatur, nec temere sine aliqua reprehensione
tractatum * ; haud uUo in genere venia justiore , si modo '
minime mirum est hominem genitum non omnia humana
novisse. Quapropter auctorem neminem unum sequar; sed >
ut quemque verissimum in quaque parte arbitrabor : quo-
niam commune ferme omnibus fuit, ut eos.quisque dili*
gentissirae situs diceret, in quibus ipse prodebat : ideo
nec culpabo, aut coarguam quemquam. Locorum nuda
nomina, et quanta dabitur brevitate ponentur, claritate
causisque dilatis in suas partes : nunc enim sermo de toto
I. Universitatis. Hanc rerum uni-
Tersitatem ssepius Cicero de Nat.
Deor. lib. I, 43 , et lib. II , 65,
vrjriis explicat modis ; nec Demo-
crito favet « censenti , imagines di-
vinitate prseditas inesse universitati
rerum; vel prlncipia mentis qua
sunt in eodem universo Deos esse ;
vel ingentes quasdam imagines,
tantasque ut universum mundum
complectantur extrinsecus » . £d.
a. Kec temere sine aliqua repreh,
tractatum, Si cum vetere apud Dal.
codice legas tractandum, patet sen-
sus Tou temere , id est , iucoiisulte :
qui non ita expeditus est, si in vul-
gataetvera, ut videtur, lectione
tractatum acquiescas. Ego int^Uige-
rem , -vulgo (eh geniralj , fere sem^
per, Sic lib. XI , a4 .* « Ictus eorum
(crabronum) baud teraere sine fe-
bri est; » et XVI, 3o : «Non temere
in montibus visse sunt prunus.»
Quiutil. Instit. Or. I, 3, § 3 : « II-
lud ingeniorum velut prascox ge-
nus , non temere unquam pervenit
ad frugem; » ubi quidam facile
intelligunt , quod et h. 1. non abso-
num foret. Ed.
3. (^aritate causisque. Causis qui-
2 C. PLINII NAT. HIST.
3 est. Qiiare sic accipi veliin , ut si vidua fama sua nomina,
qualia fuere primordio ante res uUas gestas , nuncupentur;
ct sit quaedam in his nomenclatura quidem, sed mundi
rerumque naturae.
4 Terrarum orbis universus in tres dividitur partes, Euro-
pam, Asiam, Africam. Origo^ ab occasu solis et Gaditano
freto , qua irrumpens Oceanus Atlanticus in maria inte-
riora difTunditur. Hinc intranti^ dextra Africa est, laeva
Europa : inter has Asia est^. Termini amnes Tanais et
Nilus^ Quindecim m. pass. in longitudinem^, quas dixi*
bus quisque locus inclaruerit. Sic
intelligenda mihi videntur hsec ver-
hBf quamvis aliter alii5. Sententiam
meam confirmant, nt puto, sequen-
tia verba : «Vidua fama sua nomina ,
qualia fuereprimordio anteres ullas
gestas ; » in quse Hard. « Oppido-
rum, inquitPliifius, ita nunc audi-
enda sunt nomina, tanqxiam quum
primum.fuere condita , ut ohscura
scilicet ingloriaque citentur. » Ed.
4. Onffo. Pomponins Mela, lih. I,
cap. 4 operis de Situ Orbis : « Nunc
exactius, inquit, oras situsque di-
cturo, inde est commodissimum
incipere, unde terras Nostrum pe-
lagus ingreditur, etc. » Hard.
5. Gatiitanofreto,NuncU.\spa.ms
Estrecho de Gihraltar; quod nomen
accepit a monte quondam Calpe^
bodie Gibraltar dicto ex arahicis
yocahulis Gebel al Tarik, quse mon-
tem Tarik significant : inditum au-
tem fuisse dicitur monti nomen ,
quod ad eum castra posuit Mauro-
rum dux Tarik, postquam in Hispa-
niam trajecisset. — Ad haec autem
sequentiaque , duarum Hispania^
rum mappam adhiheas , lector bu-
manissime, quam in secundo vol.
p. 529 nostri Csessris collocayit Cl.
Barbii^ du Bocage summa diligen-
tia elahoratam. Ed.
6. Hinc intranti,- Poinsikbt d»
SiVRT huic intranti forsan haud im-
merito legendum putat. Ed.
7. Inter has Asia, Verius hoc an-
tiquis occidentalem tantum Asi»
partem, quam nohis universam
Asiam noscentihus. £d.
8. Termini amnes Tanais et Nilus,
Veteribus Tanais et Nilus Asiam
ab Europa et Africa dislermina-
bant : minus autem recte interno
mari termini adscriherentur hsec
flumina,quumPontusEuxinus xxxv
leucis et amplius orientem yersus
porrectior sit quam Tanais fluvii
ostia , et internum mare proprie
dictum Lxxv leucis quam Pelusia-
cum Nili ostium. £u.
9. Quindecim M, pass, in longi"
tudinem, Vitiose sunt omnes illsB
freti mensursB , ut id modo demon-
strahimus; nisi tamen incipere di-
catur fretum in Europa, juxta eum
iocum ubi hodie est Tarifa, quod
XVI M. pass. a Calpe , hodie Gibral-
tar^ distat ; et in Africa , a promon-
torio Alho , hodie Punta del Sainar,
LIBER III. 3
'*", fauces Oceani patent , quinque^' m. in latitudinem,
co " Mellaria Hispaniae ad promontorium '^ Africae
XY M. pass. ab Abila, bodie
y distat. Hanc autem Plinio
opiDionem declarantlisc ver-
b. V, cap. I : « Abest (Tingi)
me , oppido Baeticae , proximo
tu XXX 9C. pass. » quse distantia
multuma yeroaberrat; maxi-
autem freti latitudiuem x tau-
c. pass. ut modo videbimus ,
is facit ; Belouem ergo et Tiu-
freto positas fuisse non suspi-
'. A Junonis autem proraonto^
bodie Cabo Tra/aigar, ex quo
m revera incipere manifestum
distat Calpe circiter xi.ii M.
et ab Ampelusia prom, hodie
Spartel, xxyiii M. pass. distat
I. £d.
. Qiia^d/j:2mii;.Planemodo,his
LS supra : Gaditano freto ^ etc.
. Quinque M. in latitudinem . . .
inus VH M. pass. ubi uero pluri-
X ilf .Heec paulum a y ero distare
imat yir aiioquin eruditissimus
viLLE, qui in mappa sua freti
idinem vix v M. pass. facit : nos
31 diligenter inspectis probatis-
I tum hispanis , tum gallicis freti
pis y quas inter inclyti Hispani
D. Yincenti Tofino mappas ,
» 1786, maxima cura perfectas
essasque , et eam cui titnlus :
du detroit de Gibraltar , d^aprhs
lans leves en iyS6 par D. Fincent
lo , pubiiS par ordre du ministre
i Marine , en 1804 > nusquam
iori quam x m. pass. interyallo
cum ab Hispanico littoredisjun-
;perimus , scilicet : inter pro-
ttoria, qusB in Hispania Punta
linesi, in Africa Punta de Cires
vocantur, x m. pass. + aoo hexap.
Inter Tarifa , et proximum Africte
promontorium , yeteribus,ut pnto,
Albnm , Hispunif Punta del Sainur
vocatum , psne xii m, pass. tandem
inter Caipen et Abiiam xv m. pass.
Hic ergo , aat errare Nostmm , ant
in numeris corruptnm fuisse necesse
est. Restitueretur etiam locus , si pro
latitudinis tradiderunt , latitudini ad-
diderunt legeretur , quod tamen mi-
nime reponendnm reor. £d.
la. Vico Meilaria, Vicus ille ,
quemhic Noster juxta fretum ponit,
quemque, cap. 3, aute fretum no-
minat , in ipso fred aditu , xyi m.
pass. a Calpe , ut nota 9 diximus ,
requirendus est , ut mihi yidetur,
quo loco hodie est Tarifa , 100 sta-
diis a Belone , ortum soiis versns ,
ut ait Marcian. Peripl. Mannertus
tamen in probatissimo opere sno ,
ad quod saepius confugiemus , et
cui tituins Geographie der Griechen
und Romer^ t. I , p. 3oi , illum hodie
Torre de la Pena vocari vult , que
turris rv M. pass. ad occasnm solis
remotior est : minime antem pro-
banda mihi videtur hsc opinio,
qunm hic fretnm jam multo latius
sit , atque etiam non jam fretum , ex
. opinione Plinii , et xvii M. d. passv a
quolibet Africae littore distet Torre
de la Pena , proximo intervallo. Ed.
i3. Promontorium Africee jiibum.
Idem fortasse quod nunc Punta del
SainaryocatUTf ntsnperius diximus.
Graviter hic errat Harduinus, qui
idem promontorium a Nostro Am-
pelusiam vocitatum 1. V, cap. i ,dicit.
Si enim , ut testantur supra citata
4 C. PLINII NAT. HIST.
5 Album^ auctoreTurranio Gracili '^ juxta genito.T. Livius,
ac Nepbs Cornelius latitudinis tradiderunt, ubi^^minus,
VII M. pass. ubi vero plurimum , x m. Tam modico ore
tam immensa aequorum vastitas panditur. Nec profunda
altitudo miraculum minuit. Frequentes' quippe tseniae
candicantis vadt carinas territant. Qua de causa Limen
interni maris multi eum locum appellavere. Proximis ^'^ au-
tem faucibus utrinque impositi montes coercent claustra:
Abila Africae, Europae Calpe, laborum Herculis metae^^
Quam ob causam indigenae columnas ejus Dei vocant,
creduntque perfossas'^ exclusa antea admisisse maria, et
rerum naturae mutasse faciem.
Nostri verba : «TiDgi abest a Beione,
oppido BseticsB , proximo trajectu
XXX M. pass. » quo modo fieri posset
ut promontorium Ampelusia , hodie
CaboSpartely quod ▼ M. pass. distat
a Tingi , occidentem versus , y tan-
tum M. pass. distaret a Mellaria,
quse, utdiximus, auctore Marciano ,
loo stadiis a Belone , orientem ver-
sns , dissita fuit. Ed.
1 4. Gracili, Dal. et Elz. Graccula,
i5. Ubi minus. Multa hic verba
consumit Harduinus, ut probet cur
vocabulum minus reponendum cen-
snerit, admonitu codicum Reg. i ,
a , Colb. I, a , Paris. et GhifHet. pro
minimum, quod Frobenius impru-
denter, ntait, obtruserat. Nos au-
tem, quoniam hic errare Plinium ,
aut saltem corrnptum esse locum
demonstravimus , illumque nota 1 1
explanareconati sumus, in istis non
morabimur. En.
16. Frequentes. Adeo parum de-
pressi fundi mare ibi esse significat,
ut vadum ipsum saxosum appareat ,
ac per latitudinem freti , ab Europa
in Africam instar teBni» fasciseve
candicantis porrigatur : Taiviocv u^ a-
Xov appellat Strabo , lib. I , pag. 49«
17. Proximis autem. Dalec. et EIz,
Proxima autem, Ed. — Montes, in-
quit, utrinque impositi faucibus
quse fretura urgent, sibique propin-
quant , claustra hujuscemodi conti-
neut. Pomponius Mela ,1. II , c. 6 :
«Deinde angustissimum pelagus,
et proxima inter se Europse atque
Africae littora , montes efGciunt , ut
initio diximus , columnae Herculis,
Abila et Calpe. » Hard.
-18. Met€e. Chiffl. meta.^En,
19. Perfossas. Sic MSS. proxime
laudati : rectius tamen fortassiscum
Pintiano/70//(>5iO5agnoveris, montes
scilicet , non columnas. Capella hoc
ipsum agens , loco citato , « montium
pra:dic.tontm , inquit , effossis radici-
bus evulsoque confinio.»De reipsa
Pomponius , ut solet , pereleganti
brevitate , 1. 1 , c. 5 : « Hunc Abilam ,
inquit, illum Calpen vocant : co-
lumnas Herculis utrumque. Addit
fama nominis fabulam : Herculem
ipsum junctos olim perpetuo jugo
diremisse coUes, atque ita exclusum
LIBER III. 5
Cap. I. (i.) Primum ergo de Europa, altrice victoris i
omnium gentium populi, longeque terrarum pulcherrima,
quam plerique merito nontertiam portionem fecere, verum
a&quam', in duas partes, ab amne Tanai ad Gaditanum
fretum , universo orbe diviso. Oceanus hoc, quod* dictum a
est, spatio Atlanticum mare infundens , et avido meatu
terras , quaecumque venientem expavere , demergens ,
resistentes quoque flexuoso littorum anfractu lambit, Eu-
ropam vel maxime recessibus crebris excavans , sed in
quatuor praecipuos sinus. Quorum primus^ a CalpeHispa- 3
niae extimo, ut dictum est, monte, Locros et Brutium
usque promontorium immenso ambitu flectitur.
antea mole montium Oceanum y ad 3. j4tlanncum mare in/undens,
qusB nunc inandat , admissum. » Scribit Dalec. in Atlanticum mare
Seneca , Natur. queest. 1. VI , c. 39 : se infundens , quod absurdum est ,
« Sic et Hlspanias a contextu Africa minimeque a Nostro dici potuit.
mare eripuit. » H. — Poinsiket db Corruptum tanien locum istum ,
SiTRr duplici vocabulo per fossas aut saltem obscuriorem esse confi-
legere yult. £d. tendum est. Ed.
I. I. JEquam. Duabus scilicet cse- 4« Quorum primus. Is Ibericum
teris partibus : ita ut Europa , cujus mare, Sardoum , Gallicum , Ligusti-
termini sunt Tanais et Gaditanum cum Tyrrhenumque complectitur.
fre(um,aequa sit reliquo orbis spatio 5. Locros^ etc.Pomponiusquoque,
extra fretum et Tanaim. Haec fuit lib. II , cap. 4 , prope Brutium pro-
Herodoti opinio , Melpomeu. lib. montoriumLocros statuit:«*Tertius
IV, § 4^ > 4^ » mirum autem vi- sinuSyinquit, interpromontoria Ze-
deri potest adoptatum a Nostro phyrium et Brutium, Consilinum,
fuisse errorem iilum jampridem a Cauloniam^Locrosquecircumdat. »
Polybio, Straboni citato , lib. II, H. — Illud autem Brutium promon-
pag. 107 , nonnu^isque aliis , qui rium ab eo, quod Leucopetra , cap.
ante Plinium terramdescripserant, 10 vocat, non discernerc videtur
depulsum. De his vide auctorem in Noster; attamen iilud quod nunc
rebus geographicis eruditissiraum C^/»o </«//' ^r/Ridicitur,Leucopetra,
GossELLiH , Rech, sur la Geographie quod autem hodie Capo Spartivento ^
sjrstSmaiique et positive des j4ncienSf Brutium fuisse libentius credam.
t. II, p. 3,et Geogr. des Grecs anafysSe^ Diversum etiam ab utroque est Ze-
passim. Cf. etiam geographicum phyrium prom. bodieCs/EioifiJJruz-
indicem nostrum ; ibi arapliora et tano , a quo Locri Epi-Zephyrii
Domina recentiora invenies. Ed. cognominati sunt. £d.
3. HoG quod, Gaditano freto. 6. Et, Hsec yoxin Chiffl. deest,
1'
6 C. PLINII NAT. HIST.
1 II. In eo prima Hispania terrarum est, ulterior appel*
lata,eadem Baetica. Mox afine^ Urgitano citerior, eadero-
que Tarraconensis ad Pyrenaea juga. Ulterior in duas\
per longitudinem , provincias dividitur. Siquidem ^ Baetica»
latere septemtrionali praetenditur Lusitania, amne Ana^
discreta. Ortus hic Laminitano agro citerioris Hispaniae,
et modo se in stagna fundens, modo in angustias resor-
bens , aut in totum cuniculis condens , et ssepius nasci
2 gaudens, in Atlanticum Oceanum efFunditur. Tarraco-
nensis autem hinc afKixa Pyrenaeo, totoque ejus latere
decurrens , et simul ad Gallicum ^ Oceanum Iberico a.
II. I. Fine Urgitano, Seu potius
UrcitanOf quura oppidnm Urci vo-
t;et Noster, cap. 4» hujus lib. his
verbis ; Oppida orec proxima, Urci,
etc. Ptolem. lib. II , cap. 6 , OSpxY} ;
et Martianus, l.VI, c. de Hispania :
« Ab Urcitano fine , qua citerior
meat, Tarraconensisdicitur.»MeIa
autem , Hb. II, cap. 6 : « Virgi ,
in sinuque^m Virgitanum vocant. »
Hujus oppidi rudera agnosci dicit
d^Akville, non longe ab urbe Fera,
IUud leucis circiter quatuor ab ea
nrbeponendnm putavi, ad ostium
parvifluminis hodie Almanzor dicti ,
et in Urgitanum sinum inflnentis,
quinque circiter leucis ab urbeMur-
gt , hodie Mujacarj sive Moxacar ;
haec autem BseticaB finis est, ut mo-
do dicet Noster, illa Tarraconensis
initium. Mannertus Urci hodie vi-
cum Montrojr esse dicit ^ quod no-
men in mappis nullis reperi. £d.
a. Duas.Chii^. dnaspartcs. £d.
3. Siquidem. Martianus , loc. cit.
4. Ana. Nunc Gaudiana ex arabi-
cis vocabnlis }Va(U Ana , hoc est,
flumen Anas. Ava; Straboni ,1ib.III,
pag. tSg. £d.
5. Laminitano agro. Ab oppido
quod Aap.ivtov yocat Ptolemaeus in
Carpetanis , lib. 11, c. 6. Laminium
in Tarraconensi Antoniuus , qui id
9 capite fluminis Ans dbtare ait'
Tii M. pass. Oppido nomen hodie
esse Montiel dicit Harduin. Pinetus
autem et D*AiryiLLE Athambra , quod
couflrmat Mannertus. £xoritur au«
tem Anas ex nonnullis stagnis , qui-
bus hodie nomen est Lago de Rui-
dera , ac se ipse premit subinde an-
gustioribus alveis , tandemL circiter
M pass. a fontibus , in totum , ut ait
Noster, in cuniculis se condit, per
xv circiter m. pass. iterumque ad
lucem prodit , in magna sese stagna
diflfundens, quse ab incolis Los ojros
de Guadiann , AnsB oculi yocantur ;
ita ssepius, ut ait Noster, nasci gan-
dens. £d.
6. Hinc. Apud Dalecamp. et £lz.
deest. £d.
y. Ad GalHcum Oceanum. Qui
hic etiam Aquitanicus vocatur , ho-
die golfe de Biscajre vel de Gasco"
gne. £d.
8. Iberico a mari. Quod Noster ,
cap. 9, Hispanum quoque et Balea-
LIBER III. 7
mari transversa^ se pandens, Solorio*'' monte,etOretanis
jugis , Carpetanisque , et Asturum , a Baetica atque Lusi-
tania distinguitur.
III. Baetica \ a flumine eam mediam secante cognomi- ^
nata , cunctas provinciarum diviti cultu , et quodam fertili
ac peculiari nitore praecedit. Juridici^ conventus ei qua-
tuor, Gaditanus, Cordubensis, Astigitanus , Hispalensis.
rlcnm Tocari ait, hodie Canal des
BaUares ; orientaletn Hispaniae
oram allait. £d.
9. Transversa, Vet. apud Dalec.
transversim, Item in £lz.
10. Solorio montefet Oretanis jugis,
Carpetanisque , et j4sturum. Solorius
mona , quem Soiurium vocat Isidor.
Orig. 1. XIV, c. 80, altissimumque
Hispani» dicit , agnosci potest in
jugis, quibus conjuiiguntur montes
dicti Sierra-Nevada , qui revera al«
tissimi Hispanise perhibeutur, cum
eis qixi Sierra-Morena vocantur. Hsec
inter juga animadvertas la Siena de
Ohanes , /a Sierra Filabres , de Oria ,
de /as Vertientes , etc. Oretana autem
juga, non, ut plerique volunt, ea
snnt qusB hodie Sierra de jilcaraz
Tocantur, supra Baetis fontesposita :
nam hoc pugnaret cum verbis istis ,
cap. 3 : Bceticce primum ab Ossigita-
nia infusus ; sed forsan Marianorum
montinro , ^siodXeSierra-Morena , pars
orientalis — Carpetana hodie Monte
de Toledo vocautur : Asturum, la
Sierra de las Asturias, — Pro Astu-
rum , Vettonum reponit Sepulveda ,
lib. III , cap. 45 ,ad Pintiauura, qui
montes Sierra de Prancia, haud pro-
cul ab urbe Salamanca , essent. £d.
III. T. Bcetica, HsBC provincia
Ana flumine a Lusitania discreta,
Solorio monte et Oretanis jugis a
Tarraconensi « illam onmem regio-
nem amplectebatur , quse ab incolis
dicitur hodie Be^no de Sevilla , de
Cordoba , de Jaen , qu» regna etiam
Andalusia una nominantur : Bejrno
de Granada^ pars maxima ; Provineia
de Estremadura , et Provincia de ia
Mancha , pars australis, citra Anam.
£d. — Unde sit autem Andalusi»
factum nomen, mihi fateor esse in-
compertum. A Vaudalis enim , opi-
nor, Vandaliadiceretur. Orientales,
quibus ignoti sunt Vandali, inquit D.
d'Hbrbelot , in Bibliotheca Orien*
taii , pag. 1 14 » fabulantur ab Anda-
luso Japheti fiUo , Noe nepote , An-
dalusiam nomen accepisse. Hard.
a. Juridici. Quo tempore Romani
Hispanias tenuere , suos in iliis Se-
natus Judiciarios habebant, quos
Conventus Juridicos suo nomine ap-
pellabant. Huc finitirai , tanquam
ad Coloni» metropolim , jus peti*
turi , et de controversiis quse ori-
rentur , disceptaturi conveniebant.
Hard. — Conventus illos Hispani
nunc appellant Cancillerias , vel Au'
diencias. £rant autem Gaditanus,
Cadix; Cordubensis, Cordoue ; AsXi^
gitanns f Ecija ; Hispalensis, S6vUle,
BaoT.
3. jistigitanus, Chiffl. Asticianus ,
sed perperam , quum oppidum Asti-
gi vocetur. £d.
,4
8 C. PLINII NAT. HIST.
Oppida omnia numero^ clxxv. In iis coloniaeix, muni-
cipia VIII, Latio antiquitus donata xxix, libertate vi,
foedere ili, stipendiaria cxx'. Ex his digna memoratu,
4. Numero CLXXF. Sic Martia-
nusy lib. Vl , cap. de Hispania, p.
ao3 » librique omnes.
5. Jn iis coloniie IX. Numeros ex
fide eorumdem codicum restitui-
mus : Cohniceix eXfcederem , quum
prius octo tantum colonis , fcedere
donata tantum oppida duo cense-
rentur : id quod cum superiore snm-
ma oppidorum omnino clxxy stare
nequit. Porro de coloniarum csete-
rorumque jure hsec accipe. Post
diuturnum bellum Romani Latiuos
pro sociis et amicis sibi adsciyere ;
dato jnre, ut in bello romanis le-
gionibus permixti militarent , et ibi
raagistratus ofGciaque gerere, et ho-
nores accipere communi jure pos-
sent : sed non Romas tamen petere
magistratus, autgerereiisdem licuit,
utapertissimePlinius docet,!. Vll,
cap. 43 ; nec repugnat Asconius, de
quo Sigonium vide , de antiq. jure
ItalisBylib. I, cap. 4» P* i^3. Atque
id jus quidem , quia Latinis primum
concessum , jus Latii appeliatum.
Post tamen et suffragii in Urbe
ferendi , creandiquemagistratus da-
ri sibi jus postularunt , utque pro
civibus romanis pari cum cseteris
jure haberentur. Impertitum et illud
deinde prsrogativa quadam populis
aliquot exteris , segre tamen, yoca«
tumque jus civium romanontm, V etus
yero jus ad discrimen hujusce novi ,
jus antiquum Latii, et Latium anti"
quitus dictum est : datumque idem
jus longo post tempore universae
Italiae ; unde italicum jus dici coe-
ptum. Quum cives , militesve alio
deducerent, ut ea incolerent loca,
Coloniam yocabant : Municipium ye-
ro , quum loci alicujus indigenis jns
illud itaiicum, yel civium roma-
norum , de quo egimus , communi-
carent. Ampliabaut autem Romani,
adstringebantque arbitratu suo jus
et immunitates eas , ut auctor est
Tacitus , Annal. lib. XI. Quin ipse
Plin. coloniis quibusdam jus ItalisB
tantum concessum , aliis solam im-
munitatem a tributis innuit , cap.
hujns libri tertio. Municipia suis
yiyebant legibus et institutis : Co-
lonisB romanis. Suis quoque oppida
libertate donata : sedneque italico,
neque ciyium romanorum jure
gaudebant , quorum alterutro mu-
nicipia fruebantur : ea vero libera
opprda , et liberee conditionis loca-
bantur. Foederata erant , quibuscum
populus romanus foedus iuierat,
quorum ciyes se foederatos, socios,
fratres populi romani cognomina-
bant,ut de Arvernis Galliae populis,
Heduisque dicemus, L IV, cap. 3a
et 33. Denique stipendiaria erant,
quae yectigal penderent, seu tributo
solyendo obnoxia forent. Hard. —
Vid.etiam in nostra Taciti editione,
tom. IV , pag. 473 , in excursibus
Yariorum ad lib. Annal. XI, quid
de jure Latii , civitateque romana ,
jure Quiritium , jure italico, colo-
niis , municipiis , populis liberis ,
foederatis, immunibus, stipendia-
riis dicat Rroterius. Ed.
6. Latio. LegeZaf/o jure, utinfra
cap. 3. Daleg.
7. CXX. Dalec. CCX, Ed.
LIBER III. 9
aut Latiali sermone dictu facilia, a flumine Ana, littofc
Oceani , oppiduni Onoba ^stuaria cognominatum : in-
terfluentes^, Luxia" et Urium. Arenae" montes : Baetis
8. Onoba JEstuaria, MSS. Reg.
et Colb. ac Paris. Ossonoba JEstua-
ria. Parm. edit. Ossonoba Asturia!,
Hermolaos, Ossonoba Lusturia yquo-
niam inter amnes Luxiam et Urium
nta est. Ptplemaeus , lib.II , cap. 4 »
6yo€ocXurroupia. NoS 6vo€av Aitrrou-
pucv , hoc est, ^taariam, ab ^stua-
riis etiam nunc eo loci frequenti-
bus f maluimns appellari , yestigia
codicum antiquorum summa fide ac
religione secuti. Sunt aiitem sBstua-
ria ( Avay6<rttc Straboni , lib. III ,
pag. i4o ) ioca qusB marinis aquis
referta sunt ex inundationibus pe-
lagi , per quas saspe in mediterranea
fluyiorum instar navigantes acce-
dunt. Hard. — Quo autem in loco
sita fuerit Onoba , inter interpretes
Bon constat : iilam Gibraleon esse
Bodericus Carus , Antiqu. Hispal.
1. III fC.ySf et post hunc Pinetus et
Harduinus contendunt : Mannertus
juxta portum Palos eam sitam fuisse
ait, cui quidemnon assentior,quum
Nostro ab Ana venienti citra flii-
mina Luxiam et Urium, qusB hodie
Odielet Tinto Yocautur, occurrere
▼ideatur Onoba , Palos autem sita
sit ultra flumen Tinto. D*Aktii.le,
qui in opere, cui titulus est 6^o-
graphie ancienne abregee , 1. 1 , pag.
36 , illam hodie Moguer esse vult ,
ad Iseyam fluminis Tinto ripam ,
alteram magisque probandam , ut
mihi yidetur , sequitur opiniouem
in mappa sua , in qua , inter flumi-
num Odiel et Tinto ostia ponitur ,
quo loco hodie reperitur Huelba.
iBstuariis autem ita abundat locus
ille , ut minime mirum cuiyis map-
pam inspicienti yideri possit urbem
eo loci sitam JEstuariam cognomi-
natam fuisse. Ossonoba aotem cnjus
nomen hic in quibusdam MSS. le-
gitur , ut superius diximus , libra-
riorum aut negligentia aut fortasse
ignorantia ,aliud certeoppidumest
in Lusitania , ut lib. IV , cap. 35 ,
dicemus. Ab Ossonoba diyersam
Onobam et nomine et situ Marcia-
nus Heracleotes agnoscit pag. 71 et
37 , inquit Hard. £d.
9. Interfiuentes. Vet. apud Dalec.
inteifluunt. £d.
10. Luxia et Urium, Nunc , ut
modo in Onoba diximus , Odiel et
Tinto, inter Anam et Bstim fluen-
tes. Ipsum nomen Urium hunc flu-
yium^eumdem cum T^nto esse de-
clarare yidetur ; hujusenim fluminis
undas quidquid injiciaturdesiccare
atque quodammodo urere , nec pi-
sces pati testantur plurimi; ex quo
fortasse Urium nomen duxit. Hsec
flumina eodem loco in Oceanum in-
fluentia asstuaria efflciunt, interquas
sitam Onobam diximus. £d.
11. Arence montes. Ita Roman. et
Parmensis editio yetus , MSS. Reg.
I et 2 , etc. Uareni montes ; quidam
etiam Ariani et Mariani monies le-
gunt. Nos autem Arenas cum Hard.
legimus , raontesqueillosnihilaliud
esse putamus prseter istos arense
coUes , quos Galli Dunes yocant ,
quique etiam nunc ab incolis Ate-
nas gordas appellantur ; nulli dnim
montes toto hoc littore reperiuu-
tur. £d.
lo C. PLINII NAT. HIST.
fli:viu$": littus' Corense inflexo sinu; cujus ex Sdverso.
^ Gades, inter'^ insulas dicend». Promontorium Junonis '^
portus Baesippo'^ Oppida : Belon^', Mellaria'^ ; fretum ex
\%* Boftis fluvius, Nunc Guadal'
quivir ez arabicitf Tocabulis Wadi'
al^fuibir , qu» flayium magnum
aigDificant. £d.
i3. UiUis Corense. MSS. Reg. i, a,
«tc.Curtf/ue.Chiffl. Curo/itfnie. Littns
id 9 inquit Ilard. a Bssti amne ad
Rio Guadalete porrigitur , ubi oppi-
dum S, Lucar de Barameda. Mihi
«utem illo nomine designatum yi«
detur littus illud quod ab opjpido
Roia ad urbem Cadiz porrigitur ,
sinum ilium ambiens, qui veteribus
JUenestkei portus , recentioribus au-
tem Bahia de Cadiz Tocatnr et in
quem influit Rio Guadalete. Haec
verba inflexo sinu seqnentiaque cu*
jns ex adverso Gades sententiam
meam,'Ut pnto , confirmant. £d.
14. Inter insnlas, Lib. IV, c. 36.
t5. Junonis. Nunc Cabo de Tra"
/algar. Ptolemeeo , lib. II , cap. 4 :
axpcdDfipiov , iv tA vab; fipoi(.
^6. Portus Batsippo. Hodie Fejer^
juxta aestuarium quod portus effi-
cit et in quod influit parvum flu-
men Barbato dictum. MelsB quoque ,
lib. II , cap. 6 : Besippo ad Junonis
promottt. ex. quo intelligitur hallu-
cinatos esse yiros alioqui eruditos.
Rodericum Carum , qui iib. III ,
Antiq. Hispal. cap. 4^ » portum
Baesipponem esse existimat Puerto
de S. Maria , ad ostium amnis
Ouadalete : et Hieron. Suritam , qui
Basilipponem , hodie Cantillana ,
«upra Hispalim ad boream positum,
cum hoc BsBsippone maritimo op-
pido confnndit ; quum disertis ver^
bis Mela Pomponius , Pliniusque ,
viri in geographicis rebus supra
&mam accurati ac diiigentes , inter
Gades et Calpen , promontorio Ju«
nonis BKsipponem affigant. Hard.
— Haiincinatur autem ipse Hardui-
nus , qunm Bsesipponem MeveodeAK
AipiiTiv a Ptolemso vocari ait. Nam
hunc portum ante Junonis promon-
torium nominat, dum infra sitam
fuisse Btesipponem manifestum est.
Nobis Menestliei portus hodie Bahia
de Cadiz esse videtur, ut not. i3
diximus. £d.
17. Belon. Ptoiemseo , lib. II ,
cap. 4 » BaiXa>vo( orcTafJuou e)c^oXai ,
BatXcAv iro'Xtc : Murciano quoque
Heracl. pag. 70. Stephano, BeXo>v ,
iro'Xi; xai iroTafJu^c rn? BaiTuc^^^ etc.
post Strabonem, iib. III tpag. 140.
H4RD. — Belon autem oppiduiu
hodie non Tarifa , ut voluerunt
Hard. pluresque Plinii interpretes;
sed, nt animadvertit D'Ajrvi]:.LB, et
ipsa nominis similitudo confirmat,
Bolonia, qui quidem locus hodie
desertus est ; flumen autem , de
quo PtolemsBus meminit , exiguus
est rivuius occidentem versus, per
quem in mare se exonerat palus
Laguna de la Janda hodie dicta , si
Mannerto credimus , cujus opiniu-
nem confirmant PtoIema;i verba ,
qu8B urbem citra flumen , orientem
versus , sitam fuisse indicare viden-
tur. £d.
18. Mellaria ; fretum ex Atlantico
mari. De iliis jam superius fuse dixi-
mus. Mellaria Marciano Heraci. p.
70 , Ptoiemaeoque ioc. cit. MevXapta
dicitur. £d.
LIBER III. II
Atlantico mari. Carteia '^, Tartessos " a Grsecis dicta.
Mons" Calpe. Dein littore" interno oppidum'^ Barbesula
1 9. Caneia , Tartessos a Grascis
Scta. Alii ex Paus. Appian. Leo-
pard. Carpessum ; alii Carpessos,
Kofnota Ptolemaeo, lib. U, cap. 4.
Roder. Car. lib. II Antiq. Hispal.
cap. a4* Melo) , lib. II , cap. 6 : « Car-
teia ( ut quidain pntant ) aliquando
Tartessus. » Pausan. lib. VI Eliac.
poster. pag. 878 , et Straboni , lib.
m, pag. i5i : £vioi Bi TapTviaabv
Tinv vuv K.apT8tav irpoaa^fopeuouai ;
Anton. Itiner. Calpe "Carteia xviii
M. pasfi. a Mellaria. Inde unam
eamdemque urbem esse Tartessum ,
Calpen , Carteiamque merito for-
tassedixeris, quse, si eruditum d'Aii-.
T11.1.S et doctum viatorem Aoglum
Cartbr audimus , extremo sinu
Bahia de Algeziras^ seu de Gibraltar
dicto , ad amnem Guadarangne sita
fuit j quo loco rudera multa animad-
▼ertit Cartxb ; Mannertus autem
Carteiam sub nrhe Algeziras , juxta
turrim del Camero dictam, sitam
fuisse contendit , seu potius ubi est
vicus Filia Fieja dictus , sub Algc-
ziras , in aitera rivuli ripa qui Jlio
de miel Tocatur ; priori tameu opi-
nioni libentius assentiar. Loco au-
tem a Mannerto designato , juxta ur-
bem jilgeziras , ubi est F^iUa Fieja ,
quod nomen veterem urbem quam*
dam hic stetisse indicare Tidetur ,
ponit D*AnTii.i.B urbem Tingente-
ram , Pomponii Melae , ut putant ,
natalibus claram , si tamen in Melse
lib. II, cap. 6, legendum sit , ut
plerique Tolunt : atque unde nos su'
mus, Tingentera, Tum Meiiaria, elc.
non autem , ut malunt alii : atque
unde nos sumus , cingente fretum ,
Mellaria , etc. Mannertus autem
hanc urbem Tingenteramponit, in-
ter Mellariam , quam hodie , ut dizi-
mus, Torre della pena esse putat , et
Transductam urbem^Marc. etPto-
lem. notam , quam Tarifa esse opina-
tur. £d.
ao. TartessosJ Gadium insulam
Tartessum quoque Tocitatam dice-
mus lib. IV, c. 36. Et in iusula ad
Bsetis ostia tertiam eo nomine urbem
Veteres agooTere. Strab. p. 148. H,
ai. Mons Calpe, Cum oppido
coguomine,cujus meminere Strabo,
lib. III, pag. 140 ; Antuninus , et
nummus suspectus , C. I. Cai.pe ,
hoc est , Colonia Julia Calpe , apud
Spanhem. pag. 766. Eadem est for-
tasse cum Carteia superius memo-
rata , diTersa tamen esse potuit , et
loco , quo ritum est oppidum Gibral'
tar, stetisse. Ed.
aa. Littore intemo. Littore interni
maris, hoc est , mediterranei. Hard.
a3. Oppidum Barbesula cumflu-
vio. Vet. ap. Dalec. oppida, Fluvius
Barbesula hodie Rio Guadiaro est,
ut putant Pinetus,Mannertus atque
etiam Harduinus, quihuncfluTium
mendose Guadajara Tocat. Ad ejus
ostium turris est quse eodem no-
mine Torre Guadiaro Tocatur, quse-
que BarbesuIsB locum fortasse occu-
pat. Nonnulli tamen flumen hodie
Rio Ferde , oppidumque Marbella
aut etiam Estepona esse conten-
dunt. Fluvii Bap^Y]9o'Xa meminere
Ptolem. lib. II, cap. 4> et Tzetzes,
Chiliad. VIII ,t. 712. Urbis etiam
meminit Mela lib. II , cap. 6 ; apurl
quera plures Barbesul iegunt. Mar-
/
12 C. PLINII
cuin fluvio; item^^ Salduba
cum fluvio' , foederatorum.
cianas Heracl. omh Kapryiia^ ei; Bap-
^YiooXav , etc. Ed.
a4* ^^cf** Salduba, Hoc est, nt
Barbesula , sic etiam Salduba olim
oppidum cum fluvio fuit cognomi-
ne : Suel non item. Salduba hodie
Jdarbella est, ad amnem olim co-
gnominem qui nunc Rio Verde di-
citur, inquit Hard. quem hic se-
quor ; Glusius autem Mannertus-
que Salduba flumen hodie Rio Gor^
do , vel Guadalquivirejo vocari con-. .
tendunt; qui quidem amnis Ma-
lacae vicinior mihi videtur quam ut
Salduba flumen sit, sed certe Pto-
lemsei lib. II , cap. 4 > Sat^cuxa est.
Quidam , quos inter Ortelius et
PoiNSiiiET, oppidi tantum Saldu-
bsB, non fluvii, hic meminisse Pli-
nium yolunt. £d.
2$. Oppidum Suel. Sivelia Anton.
Itiner. vocatum , ex quo sane fluxit
Sivey quod in Chlffl. et in quibus-
dam aliis MSS. auctore Laetio , le-
gitur, haud dubie mendose, quum
hsec oppida referat Mela lib. II , c.
a : « Abdera, Suel, Hexi, MsBUoba,
Malaca , Salduba , Lacippo , Barbe-
sula » , aut, ut alii legunt Barbesul.
Quo autem in loco situm fuerit op-
pidum Suel, nonsatis constat. Sunt
qui illud esse volunt Castillo de
Fuengirola vicum , non quatuor, ut
ait Hard. sed sex leucis a Malaga
distantem , istamque opinionem in
roappa sua sequiyideturD*AirviLLE.
Inscriptio vetus apud Reines. p. r^i»
MvHicipio SvELiTANo, hic Tcperta
erutaque est, sed ficta et recens,
auctore Hard. qui Ortelium plures-
que alios secutus Suel ho^. Molina,
aut, ut in mappis reperio, CasdUo
NAT. HIST.
: oppidum SueP : Malaca
Dein Maenoba'' cum fluvio.
de TorremoUnos esse contendit;
quod quidem ego mallem , quum
castellum Puengiroia situm fuerit ad
ostium fluminis de quo certe me-
minisset Noster. Ed.
36. Malaca cum fluvio , foederato-'
rum, Dalec. Melacha, EUz. Mnlacha.
Scripsimus MaUtca , Ptolemaeum
Strabonemque sequentes, in quibns
legitur MoXooca, non autem MaXoexa.
£d. — Malaca, inquit, oppidum fce-
deratorum cum fluvio. Ptolem. II, 4>
Mo(Xa}ca,qui vicinum amnem , ut
diximus, Sa^cuxav vocat. Oppido in-
eolse nomen fecere Malaga, Hsec
recte Hard. minus autem recte ad-
tlucit huc amnem , Guadalquivirejo,
sive Piu grande : nam inter urbem
Mlalaga et ajnnem Guadalquivirejo ,
aliud flumen non longe a Malaga
in Internum mare influit , cui no-
men Guadalmedina est : Guadaiqui-
virejo autem amnis duobus ferme
leucis a Malaga distat. Vino inter
omnin prsestantissimo hodie nobilis
est regio illa. Hard. et Ed.
37. Mcenoba cum fiuvio. Dalec. et
Elzev. et D'AifviLLE in mappa sua
Menoba, no8 autem Strabonem, cui
lib. III, p. 144, MaivoSa , et Melam
loc. cit. Harduinumque secuti su-
mus. Ptolemaeo MoevcSa , mendose.
Fluvio, inquit Hard. nomen est
hodie Piu/rio , seu frigidus aranis :
oppido Torres , seu rectius Torrox;
D*AifviLLE urbem jilmunecar, esse
coiitendit haud longe a flumine
Rio Ferde dicto , quod sic Msenobae
fluvius esset; Mannertus autem eam
Felez Malaga ad fluvium cognomi-
nem esse putat ; quam quidem opi*
nionem sequimur. Ed.
LIBER III. i3
Se&ti Firmum'^ cognomine Julium, Selambida'^, Ab- 3
dera. Murgis ° Baeticse finis. Oram eam universam origi-
nis Poenorum existimavit M. Agrippa. Ab Ana ' autem
Atlantico Oceano obversa ' Bastulorum Turdulorumque
est. In universam^^ Hispaniam M. Yarro pervenisse Ibe-
a8. Sexii Firmum, MSS. Sexifir-
mum, Mela loco cit. Hexi ant, nt
qiiidam Yoliint , Ex Tocat : Sexiia"
num AatoDinus : Sc^Ptolem. lib. 11,
cap. 4 9 ex qno emendabat Dalec.
Sextifirmium. Hard. secuti sumus
Sexti Fimuim scnbenteSy ne noyt~
aliquid afferamns ; nobis tamen
probabile magis videtur i7exi, quod
plures in Me)a legunt, aut , nt Ponr-
senst: Sexi^ Firmum cognonuneJu»
iium, quod interpretatnr : Sexi co-
gnomine Firmum Julium. Hinc,inquit
Hard. salsamentis Exitanis , sive
Sexitanisnomen, de quibus Strabo,
lib.III,p. i56, aliique. — Quo autem
loco sita fuerit urbs illa minime
constat. Admonet ipsa series oppi-
dorum , qu» plane eadem est apud
Melam , Plinium , Ptolemseumque ,
nt ait Hard. Sexti Firmum prius
HispanisB oram legentibus a Calpe
▼ersus septemtrionem occurrere
quam Selambinam : quare Suritam,
Bod. Carum , aliosque falli necesse
est, qui id oppidum nunc Motril
esse existimant, quod ultra Selam-
binam est. Idem peccat D'AirviLi.E,
qui in mappa sua Sexitanum Selam-
binam inter et Abderam ponit, qno
loco bodie est turris Banos vocata ;
ante ponenda ergo nobis visa est
Mannerti.opinio , qui eam Jlmune-
car esse dicit. £o.
39. Selambina, Abdera.l.rikd.iiJoviaL
PtolemsBO, loc. cit. et mox A^^apa ;
5traboni,loc. cit. Au^vipa ; Stepbano
A^^pa. Hsec hodie SalobreHa est,
consentientibus omnibus, prseter
Marianam , qui Hist. Hisp. lib. X ^
cap. 18 y pag. 5o3, iliam Jlmeria
▼ocat. Aliis, quos inter d^Ahviulb,
et Mannertus, quibuscum ego liben-
ter consentio, Abdera Adra esse
▼idetur, haud adeo aibludente ab
Abdera Yocabulo , medio fere inter
Salobrena et Almeria intemdlo.
Hard. et £d.
3o. Murgis. Antonino Murgi , a
Sexitano m. pass. xxxviii ; quod
quidem intervallum lxx et amplius
M. pass. esset , si , ut Tolunt Men«
doza in Conc. Illib. et d^AhvillB',
Murgis hodie Almeria est ; et oxx ,
si, ut Mariana et Harduinus et
Maonertus dicunt , Mujacar ; cui
quidem opiniooi libentius assentior.
Alia porro , ut Hard. ait , ab ista
Moupit^ Ptolemsei est , lib. II , cap.
4 9 in mediterraneis Turdulornm
BsBticorum oppidis. Alia item qu»
hodie Murcia vocatur, regni caput,
oppid.um et a mari et ab ora hac
quam lustramus longe dissitum. £d.
3i. Ab Ana, Ad fretum usqne.
Mela, lib. III , cap. i : « A freto ad
flumen Anam Turduli et Bastuli
habitant. » Habd.
3i. Obversa. Subinteilige , ora.
ATurdulis sive Turdetanis, Bstica
tota olimTurdetania appellata.Vid.
Strab. lib. III, pag. iSq. Hard.
33. In universam. Ante has voces
Pinetns inserit : « Turduli a fiseti
i
i6 C. PLINII NAT. HIST.
occasum^^, Oceanum Atlanticum provinciam^^ adoptans
petit 9 modicus primo , sed multorum fluminum capax ,
quibus ipse famam aquasque aufert. Baeticae primum ab
Ossigitania ^^ infusus, amoeno blandus alveo crebris dextra
laevaque accolitur oppidis.
Celeberrima inter ^^ hunc et Oceani oram in mediter-
raneo Segeda^ quae Augurina cognominatur : Julia^^, quae
Hsec aotem verba non ad Taderem
fluvium referenda sunt, ut quidam
existimayere , sed ad Bsetimy qui
faic quodam modo Taderi opponi-
tnr. Dum enim , inquit Noster, Ta-
der Carthaginiensem agrum rigat,
Scipionis rogum, Ilorci situm ,
conspicere sustinens , Baetis illum
refugit et yersus in occasum , Baeti*
cam proyinciam irrigat petitque
Oceanum. Oppidum Ilorci, de quo
hic Noster, hodie est Lorca, ad am-
nem Sangonera avenidas de Lorca
yocatum sita , et xxvii m. pass. a
Tadere distans ; Scipionisque ro-
gus, etiam nunc Sepulcro de Scipion
incolis dictus, xx circiter m. pass.
ab urb^ Lorca , meridiem versus ,
reperitur.Gneumautem Scipionem,
post Publi fratrem bccisam, i4 tur-
;cim quamdam Asdrubalis copisB
fugientem corapulerant : qua in-
ceasa, cum omni comitatu misere
coficrematus est , ut auctor est
Appianus in Xbericis , p. 263. £d.
43. Versusque in occasum, Vide
notam superiorem. Ed.
44 • Provinciam . Baetic» provinciae,
quara mediam secat , suum nomen
iuipertiens.
45. jih Ossigitania, Dalec. Ossi'
gitanias, Ab Ossigi oppido , de quo
mox. Ab ea proviucia Bseticse ini-
tium duci haud obscure innuit : ci-
tra versus septemtrionem et ortum ,
Tarraconensem esse: quare ad Ca-
stulonem oppidum, quod Baetics
flnis paulo post dicetur, Ossigitania
pertinuit. Haed.
^Q, Inter hunc, Inter Bsetim , ab
Ossigitania, ad fretum Gaditanura,
et Atlantici oram Oceani, Cordu-
bensis conventus mediterranea op-
pida ista sunt : Segeda , etc.
47. Segeda , quas Augurina cogno-
minatur, Alia est ac Segida , de qua
inferius ; quamyis quidem eas urbes
plurimi pro una incautiacceperint.
Quo autem in loco sita fuerit urhs
illa ignoratur ;' neque enim illis
assentiri possum , qui , ut Pinetus,
eam J^edina Sidonia esse yolunt,
non longe ab Oceano ; quum ex op-
pidorum serie pateat Nostrum ab
oriente ad occidentem , id est, ab
ortu ad ostium Anee flurainis pro-
cedere. Fortasse Segeda sita fuit
juxta Torre qUe Bradilla parvum flu-
men, quod in Bsetim octo leucis
supra Jndujar influit. £d.
48. Juiia, quat Fidentia, Tiberii
nummus, inThesauro Goltzii, Col.
IvL. FiDBifTiA. ; sed sunt Goltziana
latina ^uraismata pleraque adulte-
rina et ficta. Hahd. — Hanc urbem
diversam coutra Harduini opinio-
nem putat Mannertus ab ea quae
Julia vocatur a Cxsare, Bell. Alex.
cap. 61 et 65. Bell. Hlspan. incert.
auct. cap. 3 et 4* D^o. Cass. lib.
LIBER III. 17
Fidentia : Urgao^^, quae Alba : Ebura^", quae Cerealis :
Iliberi^', quod Liberini : Ilipula % quae Laus : Astigi
53
XLiii, cap. 3[. OOXia aPtolem.lib.
II , cap. 4* UUa , xYiii M. pass. a
Corduba !n Itiner. Anton. et tcu-
Xta y baud prbcul a Corduba , a
Strab. lib.lll, pag. i4i 9 et quam
hodie Monte^mayor y baud scio an
recte , esse ait D'AiryiLLE. Juliam
Fidentiam longius a Corduba dissi-
tamfOrtuminter et meridiem,bodie-
que vocari Almodovar , contendit
Mannertus, quocum de situ quidem
ego consentio, minime vero de no-
mine ; nullum enim in ea regione
locum Almodovar dictum reperio
prsBter urbem Almodovar del rio,quaB
ad flumen Guadalquivir sita est , v
circiter leucis a Cordoha , meridiem
inter et occasum , non vero ortum,
ut ait Mannertus ; anteponenda igi-
tur visa fuit eruditi viri Pineti
opinio, qui eam Fuentes, id est , ut
ego puto , Fuente del Rejr^ inter An^
dujar et Jaen, esse dicit. £d.
49. Urgao , quas Alba, Dalec. et
£lz.f7r^ao.XLV M. pass. aCorduba
Castulonem versus , secundum An-
ton. Itiner. imde illam Arjona esse
dicit d' AirviLU, aut potius, ut mihi
videtur, Arjonilla, leucis duabus ab
Andujar, meridiem versus, quam
opinionem sequi videtur Manner-
tus. Ibi etiam inventa inscriptio:
MuKiG. Albejtsb Urgavon. apud
Gruter. pag. 233 , sed ficta et re-
cens. £d.
50. Ebura, In MSS. quibusdam,
Ebora, Non est hac Ebora Pom-
ponii Melse , de qua ille in Bseticae
littore, lib. III 9 cap. i , nec Stra-
bonis i^Gupa, qua; eadem cum Ebora
Pomponii est, lib. III, pag. 140.
— Quinque autem urbes hoc no-
. mine olim in Hispania exstitisse vi-
dentur. Hanc Atcala-la»Real , inter
Granada et Cordoha esse retur
Harduinus cui ego assentior. £am
Pinetus et Girolamo Ruscelli Rotta
vocant, quod nomen in mappis non
reperi. £d.
5i. lliberi, g uod Liberini,Ltoay sas
in Conc. Illib. legit, Eliberi, quod
EUberini. Ptolemseus , loc. cit. tXXi-
6ept(. — £am Girolamo Ruscelli ,
Pinetus,multique alii, inconsulte,
ut puto, bodie urbem Granada^
regni cognominis caput esse dicunt;
eruditissimos viros VassBum, Mo-
rales, Harduinum et d^Ajtville
sequimur, qui eam in colle, cui
nomen est Sierra de Elvira , fnisse
contendunt , duobus leucis a Gra-
nada orientem versus; quam opi-
nionem sequi videtur ipse Manner-
tus. £d.
53. llipula, quce Laus, Ptolemaeo,
loc. cit. iXXiirouXa p.ey aXiQ.Ro-
der. Carus Antiq. Hispal. lib. III ,
cap. XI , pag. 1 00, Pinetus et Hard.
illam hodie Granada esse conten-
dunt; hanc opinionem refert ipse
Mannertus, quam tamen Ptolemseo
contrariam es^e ostendit, ex quo
Hipulam juxta urbem hodie itfon-
tilla dictam stetisse baud immerito,
ut mihi videtur , conjicit. £d»
53. Astigif quodJulienses. Dalec.
et £lz. Artigiy quod et ego mallem;
Parmensis editio^^/u;<. Ptolem.loc.
cit. ApTiyU' Si tamen Astigi legen-
dum est, hsec urbs certe alia est ac
Astigi, una e quatuor urbibus juri-
dicorum conventuum capitibus in
i8 C. PLINII NAT. HIST.
quod Julienses : Vcsci ^^, quod Faventia : Singili , Attegua ,
Bf^etica ; quod non animadverterunt
nonnuUi interpretes, quos inter
PoiifsiJrET DE SivRY qui eas urbes
unam eamdemque esse putat ,
quam Ecija vocat, adversam tamen
sententise suse opinionem Martini
de Roa , in Hist. Astigit. fol. 1 3 ,
referens, qui hanc urbem hodie
esse Alhama , inter Granada et Ma^
laga , haud immerito , ut ego reor,
eum docebat. Hanc opinionem se-
quitur et Mannertus. Ed.
54« yesci , quod Faventia. Pto-
lemaeo loc. cit. OuEdKi^. Girolamo
Ruscelli eam etiam nnnc Faventia
vocari,Nigerurbem esseyelez, non
procul ab intemo mari et urbe
Motril, contendunt; ego autemHar-
duinum sequi mallem, qui eam
Archidona, inter Antequera et Alcala
la Real esse putat. £d.
55. Singili- Nonnulli, ut mox in
Attegua dicemus, Singiiia legunt,
nos autem Ortelium Harduinumque
sequi maluimus, illis tamen mini-
me assentientes , quum eamdem
hanc urbem Anliquariam , sive An»
ticariam Antonino dictam fuisse vo-
lunt. d'Anville, multo rectius, ut
opinor, diversas fuisse urbes censet.
Anticaria iii via romana sita fuit,
forsan quo loco hodie est Antequera,
Singilisque ad ripam fluvii cogno-
minis, nunc Rio Genil dicti, quo
loco nunc est Puente de Don Gon-
zalo. Anticarise reperta inscriptio
apudGrut. exstat, pag. 4^y, Muni-
cip. SingUiensium , cujus auctoritate
motus d'Ai7Villb, Anticariam Sin-
gliis auctoritati submissam fuisse
putat', sed, ut jam non semel dixi-
mus , falsae recentesque sunt Gru-
teri inscriptiones , nullaque illis
fides adhibenda. £d.
56. Attegua. Prius legebatur
Singilia , Hegua. Scio in hoc Baetice
tractu Aiyouav a Strabone citari,
lib. III, pag. 1 4 1 * sed quum Singi-
liattegua in MSS. scribatur, Reg.
1,3, etc. Singili^: Attegua haud
cunctanter agnosco. Nam de Atte-
gua primum Dio meminit lib.
XLin , pag. 3 3o. ArTsyoua icdXic ,
haud procul Corduba, non semel
autem Hirtius, 1. de bello Hisp.
pag. 259 , et Atteguenses Pompeia-
narum partium fuisse scribit Va*
lerius Max. lib. IX 9 cap. 2,4-
Hard. — Mariana quoquc lib. lU,
Histor. Hispan. cap. ai , Atte^
gua , inquit , decimo sexto ab urbe
Corduba lapide sita erat , quo nunc
loco ruinai tantum exstant Tebce vete»
ris nomine : addit Harduinus Teva
veja , sexto fere milliari ab Antiqua-
ria Hispalim euntibus, non animad-
vertens hsec cum Marianse verbis
decimo sexto ab urbe Corduba lapide
pugnare; nam iila de qua loquitur
Teba lxVi ai. pass. a Corduba di-
stat. Forsan haec Teba , juxta quam
montes Sierra de Yeguas dicli repe-
riuntur , Straboitis Aiyoua fuit; At'
tegua autem requirenda est inteir
Puente de Don Gonzalo , quod op-
pidum, auctore d^Anville, Singilis
est , et Cordoba , fortasse non longe
ab Aguilar, in ripa fluvii nunc Ca-
bra vocati. Longe alia tamen est
Mannerti opinio , qui Hanc urbem
ad septemtrionem Baetis ponjt , et
illam inter et Ucubim fluxisse ait
flumen Salsum, quod hodie Gua-
diato vocari dicit. Ed.
LIBER III. 19
lunum ^\ Aglaminor , Baebro , Castra ^^ vinaria ,
3rium^^: Hippo ° nova, Illurco^', Osca**\ Escua^
63
Arialdunum, Aglaminor, Bte'
SS, Reg. et Colb. Arialdu'
iglamin , Urbedo, Hic aliqui
aiscuntar Avia seu Avi, a
pido festum Avienum dictum
>lant ; Eldanum , quod Pto*
Eldana esset, forsan hodie
pan, sex leucis ab urbe Cor^
meridiem versus ; Urbedo
'beda in Teteribus codicibus
irosio Moraies recognitis AU
scribitur, quam lectionem
I suo comprobare yidetur
inus , quamvis de Ambrosio
s mentionem non faciat ,
dicit Agahro legi satius esse,
:nm Eliberitana et Astigitana
I, meminit etiam Agabren-
cilium Hispalense li, can.
[dem ille Morales hanc ur-
>die Cabra esse ad flavium
dinem, undecim a Cordoba
putat, eique assentiri non
. — Avia , si Moletio et Gi-
Ruscelli credimus , hodie
!a/o/i. Hlud autem nomen et
s, quod pro Eldano dtx Oro-
t Zambra atque Ubedos , qu»
ebrone Pinetus, in mappis
leriuntur. £d.
Castra J^inaria. Forte qn»
Castra Postumiana dicuntur,
18 fere quatuor ab.Attegua
:cubi, lib. de belio Hisp.
S5, quae Mariana, lib. III,
ap. ai, pag. laS, nunc
ielFiume ait appellari. Hard.
30 urbs haud dubie eadem
m Castro sive Castro el Rio
itam in mappis reperimus ,
am fluvii Guad/tjoz ; iilam
Hermolaus yeria vocat , quod no-
men in mappis non occurrit. Ed.
59. Episibrium, MSS. R. a, Epi-
simbrium, Reg. i , et Colb. a , Ci»
simbrium, Fortasse hodie Espeja^
circiter duobus a Castro leucis, oc-
cidentem versus. £d.
60. Hippo, MSS. Iphonoba, Hip-
ponem Livius agnoscit , sed in Car-
petanis , haud procul Toleto , lib.
XXXIX , cap. 3o. Quo autem loco
hec sita fiierit ignoratur. £d.
6 1 . Illurco, Inscriptio apud Gm-
terum, pag. 406: Obdiitis. Iixub-
cojrEKsis,ex Ant. Augustini schodis,
reperta in pago Pinos,. Granaten-
sis agri. Falsa et recens. Habd. —
d'Aiivills tamen hanc urbem hodie
Puente de Pinos , aut , ut in quibns-
dam mappis reperi, jPimi5 puente,
sex ab urbe Granada leucis, septem-
» trionem versus , esse putat ; eam
autem Villanovus et Morales Illora^
tribus leucis ab Aicala la Real^
meridiem versus, esse contendunt,
quod ego mallem. llurconem Plinii
et Ptolemsei Ilurgim , unam eamdem-
que urbem fuisse fere apud omneft
constat. £d,
6a. Osca. Hanc urbem, quam
Velleius Paterculus Eyoscam vo-
cat , hodie Huesca in confinio regni
Granatensis et Murci» esse putant
Jo. Franc. Andrez , lib. de Patria
S. Laurent. pag. 6, aliique, quos
sequitur Hard. Hsbc tamen urbs
mibi a caeteris quse hic nominan-
tur longius abesse videtur. Forsan
Huector est, ad ripam fluvii hodie
dicti Genii. £d.
63. Escuuy quam Ptolemsus
/
^(y C. PLINIl NAT. HIST.
Succiibo^'*, Nuditanum^^, Tuati^^ vetus; omnia^' Bastita-
6 niae vergentis ad mare, conventus vero Cordubensis. Cir-
ca ^ flumen ipsum, Ossigi^^, quod cognominatur Laconi-
lib. II, pag. 4> £<i>ccuav yocat, ho«
die Trueio sive Eruelo Pinetus et
Giroiamo Ruscelli esse contendnnt:
mihi hoc nomen frustra in mappis
requirenti occurrit Escuzar , quin-
que a Granada leucis, occidentem
inter et meridiem, quam urbem
niira nominis similitudine abreptus
Plinii Escuam esse libenter credam,
etsi affirmare non audeo. Ed.
64. Succuboy quse Hirtio , lib. de
bello Hisp. pag. 3 54> Ucubis voca-
tur prope Atteguam. Gapitolinus in
M. Antonino pag. 33, Succubitani
municipii meminit, quod impera-
toris M. Antonini proavus patriam
habuit. Hoc Ambr. Morales nunc
esse Sierra la Ronda.^ Pinetus yero
Stoponda esse yolunt. Hsec nomina
in mappis non reperi, uisi Sierra
la Ronda sit La Roda, octo leucis,
aut Ronda , una et yiginti ieucis ab
j^ccyVi, meridiem yersus.HsB autem
urbes mihi Astigitani conyentus
fuisse yidentur; Succubo autem,
ut mox dicet Noster , Gordubensis
fuit. Ego yero hoc oppidum et se-
quentia Nuditanum sciiicet et Tuati
vetus , quffi pariter ignorantur , in-
ter Escuzar et intemum mare sita
fuisse puto. Ed.
65. Nuditanum, MSS. Unditanum,
Utrumque ignoratur, ut modo di-
ximus. Ed.
66. Tuati. Ita MSS. omnes, li-
brique editi ante Frobenium , qui
Tucci 'vetus reposuit , in hanc con-
jecturam inductus nomine colonias
Tucci , AugustseGemeilfs cognomi-
nats , de qua panio inferius Noster
pag. ay. Utriusque situs ignora-
tur. Ed.
67. Omnia Bastitaniee vergentis
ad mare , conventus 'vero Cordubensis,
circa, etc. Daiec. et Elz. f^ergentis
ad mare. Conventus 'vero Corduben-
siSf circa^ etc. Nos yero Harduinum
sequi maluimus; nam si recensita
hactenus oppida conyentusGordu-
bensis non fuerunt , Garthaginiensi
adscribenda erunt ; Garthaginem
enim, ut modo dicet Noster, conye-
niebant Bastitani , sic ex urbe Ba-
sti , hodie Baza , dicti. Hic autem
indicat Plinius omnia hsec oppida,
quamyis BastitanisB adscripta , Gor*
dubensis tamen conyentus fuisse,
sive Gordubam conyenisse. Ej).
68. Circa flumen ipsum. Girca
BsBtim. Ed.
69. Ossigi^ quod cognominatur La-
conicum. In Hispania Laconicos mo-
res et instituta floruisse auctor est
Strabo, lib. lU, pag. i54» inde
iila fortasse cognomina Laconicum
et Laconimurgi^ quae nunc occur-
runt. In MSS. tamen hoc loco Ln-
tonium scribitur; Ghiffl. Laconium,
Gastulonem inter et liiiturgi sita
fuisse M annerto y idetur, haud longe
ab Ubeda; sed quum Gastulo non sit
CazoriUf ut Mannertus putat, sed
Cazlona , ut ait D'AiryiLLB, ad Bae-
tim, quo loco amnem Guadalimar
recipit, hnnc locum inter et Uli-
turgi, quod xx m. pass. a Gastulone
Gordubam yersus dissitum noyimus
ex Antonini Itinerario , requiren-
dum est Ossigi , haud longe ab op»
pido hodie Espelui dicto. Ed.
' \
LIBER III.
fAl
cum : Illiturgi'**, quod Forum Julium : Ipasturgi'\ quod
Triumphale : Sitia : et xiv M. passuum remotum in me-
diterrraneo Obulco'^, quod Pontificense appellatur. Mox
Ripepora'^ foederatorum , Saciii'\ Martiaiium'^ Onoba.
yo.IUiturgL Appiano inlbericis,
pag. 372,iXoupYta iroXi^ dicitur,
«icuti PtolemsBO lib. II , cap. 4 »
tXoupyic. Livins, lib. XXVIII,
cap. ao, narrat a Scipione aequa-
tum 80I0 fuisse id oppidum , cujus
incolse tanto ardore se defende-
mnt , « ut domitor ille totius His-
panisB exercitus, inquit, ab unius
oppidi juyentute ssepe repulsus a
muris» baud satis decoro praelio
trepidaret Capta autem urbe,
yictores et ignem tectis iiijiciunt,
ac diruunt, quse incendio absumi
nequeunt : adeo vestigia quoque
urbis exstingnere, ac delere memo-
riam bostium sedis, cordiest.»-^
Hanc autem urbem xx M. pass.
ab Castulone dissitam fuisse nos
docet Itiner. Anton., ly, ut puto, m.
pass. ab UTheBaezaf meridiem yer-
sus y ad Bsetim; non autem ^ ut yult
Mannertus, in ipso Baezae loco,
quae urbs ad dextrum fluyii latus
sita est; dum ad laeyum fuisse Illi-
turgi ex Plinii yerbis patet. Ed.
71. Ipasiurgi^ quod Triumphale;
Sitia, De priore nemo, praeter Pli-
niam , meminit : Sitia Ptolemseo ,
loc. cit. SJTia est.Utrumque igno-
ratur. Ed.
71. O^ii/co. 66oXx(ov Stepbano :
dSouXxov Ptolem. lib. 11, cap. 4-
Hanc urbem hodie Porcuna esse,
oppidum baud ignobile, quatuor
fere leucis ab Andujar^ meridiem
inter et occidentem, plurimi yolunt,
a quibus non multum dissentio ,
ObuJconem tamen a fluvio paulo
remotiorem putans. Non certe fuit , '
Ubeda siye Ubedos, quam urbem
duobus M. pass. a fluyio dextro
latere distantem dantnonnulli, bis
•nS eirantes, quum ex iasequen-
tibus Plinii yerbis pateat Obulco-
nem et omnia hic memorata oppida
laeyo latere sita fuisse. £d.
- 73. Ripepora. Rezzonicus et Brot .
Ripa^ Epora legunt ex MS. Reg.
I ; prioremque urbem nunc Castro
al Rio yocari subjungit Brot.
Eporam autem, quse haud dubio
£6opa Ptolemsei fuit , lib. II , cap.
4 > in oppidis Turdulorum medi-
terraneis, prope Onobam , apud
omnes cohstat bodie esse Montoroy ad
ripam fluminis, m. passuum xxyiii,
leucis circiter noyem, supra Cor-
dubam , ut Antoninns prodidit et
confirmat Roder. Carus lib. III,
cap. 23. Adde quod in oppido
Montoro repertum lapidem yetu-
stum Hier. Surita ait in Anton.
Itiner. pag. 553 , cum inscript.
Respub. Eporensis. Apud Grute-
rum. inscriptio est : Obdo Muzr.
Epob. Hard. et Ed.
74. Sacili. ZftxiXl; Ptolem. lib.
II , cap. 4^^^ oppidis Turdulorum
mediterraneis. Nunc^/borrucen jux-
ta Perabad. In Thesauro Goltzii,
pag. 344» legitur inscript. Mun.
Sagilis. Hard. et £d.
75. MartiaHum Onoba. Vet. ap.
Dalec. Maritalium, Incertum yidetur
Harduino utrum scribendum sit
Sacili Martialium^ Onoba; an Sa-
cUi, Martialium.Onoba,'Nohi8 autem
aa C. PLINII NAT. HIST.
Et dextra '^, Corduba'^, colonia Patriciae cognomine : inde
primum navigabili Baeti. Oppida : Carbula^^Decuma'' :
fluvius "* Singulis , eodem Baetis latere incedens.
7 Oppida Hispalensis conventus : Celti^', Arua , Canama,
Onoba cognomen Martialium , quo
ab Onoba iEstuaria » de qua supe-
rius diximus, discerneretur, haud
aliter accepisse yidetur ac Narbo
Martius, in Gallia Narbonensi, a
Martia, ut Harduinus ait, legione,
qusB eo deducta colonia est. Igno-
ratur autem bujus oppidi locus ,
qui ad flumen Gueidalquivir y isevo
latere, certe requirendus est. £d.
76. Et dextra, In ripa fluvii,
qusB septemtrionem spectat. £d.
77. Corduhay colonia Patricia co^
gnomine, Dalec. et £lz. colonia Pa^
tricia cognominata. In nummo Au-
gusti CoLONiA. Patrigia. Corduba
autem ab Hispanis etiam nunc
Cordoba^ regni cognominis caput,
a Gallis Cordoue vocatur. £d.
78. Carbula, Ita MSS. Reg. i ,
a , etc. et in nummo antiquo ex
sere , apud P. Ludovicum Iobert e
Societate nostra , garbula , non
Carbulo, Carulam in Bstica habet
AntoninuSf sed Hipam inter et Hi-
spalim : quare non est hujus loci ,
quanquam aliter Surits yisum , in
Anton. Itiner. pag. 56a, etRoder.
Caro, lib. III, Ant. Hispal. c. 49> H.
79. i9ec«ma. In MSS. B. i, a, etc.
Detuma, Forte Detunda, vel Detunna,
Nam, ut Barbarus adnotavit, in
hoc ipso BaeticaB tractu , inter me-
diterranea Turdulorum oppida Ayi-
Touv^a a Ptolem. uominatur, haud
procul SSicili. Hard. — Urbes Car-
bula et Decuma , quas eodem Baetis
latere quo fluviusSingulis ponit No-
ster, inter flumina certe positae fue-
runt ; situs vero ignoratur. £d.
80. Fluvius Singulis, eodem Bcetis
latere incedens, Dalec. et £lz. incidens.
Hic autem fluvius, qui Isbvo seu
meridionali Bsetis latere, ut ait No-
ster, incedit, hodie Genil, seu Xenil
Yocatur. £d.
8 1 . Celti f Arua , Canama , Evia,
Yix ulius est in hoc opere Geogra-
phico locus in quo atrocius gras-
sata sit interpolatorum libido , et
emendandi prurigo, quse eruditos
etiam viros interdum tenet. In MSS.
Reg. I , a, Colb. et Paris. Celtiarava,
Camana, AHva, In edit. Romana,
Parm. Froben. Gelen.aliisque ante
Dalecampium Celtiaca , f^acamana ,
Aeria, Numerum oppidorum auxit,
immutayitque deinde Dalecampius :
Celticay Axatidra, Arruci^ Menoba,
£cquod in his verbis veteris scri-
ptursB vestigium ? Roder. Carus ,
lib. III. Antiq. Hispal. cap. 3,8^
et 9 legit, Ceisita , Axati f Artnif
Arucci , Menoba y Canama, Aria,
Nostram emendationem potiorem
his omnibus esse non modo prisco-
rum codicum vestigia ipsa confir-
mant, vix ullo fere apice immutato,
sed et inscriptiones veteres, quas
modo allaturi sumus. Axati , certe
et Arucci expunximus, quod de iis
hbri omnes conditivi silent : etsi
non me prseterit Municipii Flavii
Axatitaui , et Civitatis Aruccitan» ,
apud Gruterum in Inscript. fieri
mentionem 9 pag. 4^2 , et pag. a38.
LIBER III.
23
£vta , Ilipa ^ cognomine Ilia : Italica . Et a Iseva, Hispalis
colonia, cognomine Romulensis ^^. Ex adverso^^ oppiduni
Quin et ipsam Celtim ex hoc albo
sustulissem : nisi meminisset An-
toninns in itinere ab Hispali Emeri-
tam : ratus Plinium in his oppidis
appellandis 9 non tam- situs cujus-
que loci ^ qnam seriei elementorum
babuisse rationem : quamobrem
Alica priore loco statuissem , quum
Alicensis oppidi in Provincia Bse-
tica memoria exstet apud Grute-
rum , pag. 543. Quod vero ad Ar-
vam attinet^ apnd eumdem pag.
476 , inscriptio legitur : Ordo.
MuKiciPii. Aeveksis , reperta Al-
colsB 9 medio itinere inter Hispab*m,
et Cordubam. De Canama, p. 345 :
Cakameksbs. Livtbarii. Deniqne
EVIA apud eumdem legitur,p.5 5o,
in inscriptione, procul ab hoc situ,
sed in Bsetica tamen , reperta. H. —
Inutile fere videtur oppidorum,quo-
rnm yetera adeo corrupta sunt, re-
centia requirere nomina. Arua ta-
men yidetur esse Atcolea^ ubi su-
pradicta reperta inscriptio est; Ca-
nama , non , ut ait Hard. yUlanopa
del Rio^ quod nomen in mappis
non reperitor, sed forsan Cantillana^
dextro, nt Alcolea^ Bsetis latereim-
posita. Ed.
8a. I/ipa cognomine llia, In MSS.
Reg. I , a , Colb. i , 3 , et Paris.
Ilipa cognomine Itla Italica, Parm.
edit. Ilipa cognomine Ila Italicajyo"
culam Ila, veluti nihili ea foret,
Frobenius prior expunxit , legit-
que, Ilipa cognomine Italica^ atque
ita scribendi csteris deinde ^uctor
fuit. Atqui Straboni lib. III , pag.
1 4 1 • irfltXtxa xat fXiTca, et quod idem
esl , Ptolemaeo AatTra iLiydX-n et
iToeXtxa, ciyitates sunt du» dispa-
res. Et fuit Ila sive liia Hipae co-
gnomen genuinum. Apud Grute-
rum, 35 1: Immyitbs. Ilieitsbs. Ili-
poiTENSBs : unde nosse Reinesius
potuit qui Uienses Iliponenses fo-
rent, quod scire senegat, epist. 3 3.
Alias sine cognomine, apud eum-
dem Grnter. pag. a46, legitur mt-
HICIPIYM. IKLIPBirSE. HaRD. .
Addit Hard. hanc urbem hodie
Penaflbr yocari , quo loco Singulis
in Baetim influit adverso tamen la-
tere; ab eoque dissentire non vi-
detur D^AiTTiLLE, qui eam juxta ur-
bem Lora ponit, quse vix leucis
duo])us inferior est. Ed.
83. Italica, Omnium consensu
hodie est Sevilla ia I^ieja et vulgo
Santi'ponee, dextro Bsetis latere im-
posita , unaque circiter lenca His-
pali superior. Silii vatis, ut quidem
vulgo creditur, necnon imperato-
rum Trajani, Hadriani et Theodosii
natalibus clara. Gruteri inscription.
pag. 385 : Coloitia. Italicbnsis.
iir. PROV. BiET. In nummis Augusti ,
Italica : Tiberii, Mvh. Ital. et
Muir. Italic. Municipium Italicense,
Melioris , ut videtur , notse. Ed.
84. Romulensis, Huc pertinet ve-
tus inscriptio, apud Gruter. pag.
2^7 : Qui Ilije; Romulea. vbgo-
TiAiTTES. Hodie Sevilla, Juliam Ro-
mulam a Julio Csesare nuncupatam
ait Isidor. lib. XV, Orig. cap. i . H.
85. Ejc adverso. Dextro igitur
Bsetis latere, seu septemtrionali,
nam Iflrvo sita olim Hispalis fuit.
Hodie, ut plurimi volunt, oppidum
Alcala del Rio dictum. Ed.
24 C PLINII NAT. HIST.
Osset , quod cognominatur Julia Constantia : Vergentum ,
quod Julii*^ Genius : Orippo, Caura, Siarum. Fluvius
Menoba , et ipse a dextro latere infusus. At inter sestuaria
Baetis, oppidum Nebrissa*^, cognomine Veneria, et Colo-
86. Fergentum. MSS, Jurgentium.
LiETIUS.
87. Julii Genius : Orippo ^ Cau"
ra , Siarum, Sic locum istum ,
liaud scio an recte , restitnit Hard.
quum antea in libris omnibus lege*
retur Julii Genitory Hippo Caurasia-
rum, Ut Athenienses, inquit, sedem
Augusti Genio, Suetonio teste , de-
dicarunt, sic urbem suam Vergen-
tenses sub Genii Gaesaris tutela ac
pr«sidio coUocarunt. — Orippo,
ab Ahtonino memoratur, in itinere
a Gadibus Cordubam , ab Hispali
IX. M. pass. De illa etiam, nec
non de Gaura mentio fit apud poe-
tam antiquum, A. Holum nomine ,
ortu Burdegalensem , quem Tama-
yus in Martyr. Hispan. « Hic Gaura,
Sauros ostentat Orippo colonos. »
Prseterea in nummo vetere ex sere ,
apud D.FoucAULT legiturlaippo.—
In alio apud P. Jobbrt, legitur
Gaura.. — De Siara denique memi-
nit Gruterus pag. 8o3 , inscriptio-
nes referens in pago , quem Sarra-
catim vocaty erutas, in agro Utre-
rensi : Ordo. Siarbnsium. Apud
Roder. Garum , lib. III, Antiq.
Hispal. cap. 30: Siareitsium. Mu-
iriGiFiuM. legitur. — Harum autem
urbium situs ignoratur; neque
enim Harduino assentiri possum
qui illas sinistro Bstis latere impo-
nit, quum ex ipsis Plinii yerbis
ex adverso etc. . • et ipse a dextro /a-
tere . . . eas dextro sitas fnisse pateat.
Dextrum autem latus non meridio-
nalcj ut non semel iu notis ait
Hard. ob id in pluribus errans, sed
septemtrionale est. Gaura ' etiam
suum nomen servare yidetur in
Coria^ ad dextrum Betis latus, tri-
bus a Senlla leucis. Ed.
88. Fluvius Menoba et ipse a
dextro latere injusus, Sic locum istam
ex editione Romana anni 1470 et
Parmensi emendavit Harduinus,
quum cfiBteri omnes libri cum Da-
lecampio exhiberent : Fluvius Mce-
noba, Bceti et ipse a dextro latere
infusus^ quod ego mallem, quam*
yis idem Harduinus demonstrare
nitatur Plinium bic significare vo-
luisse fluvium bunc Menobam,
quem hodie Rio Guadelete esse di-
cit, non Bseti, sed oppido Siaro vel
Siariis agris infundi, ut superius
dixit de Bsti : Bceticce primum ab
Ossigitania infiisus. Sed perpetuo
errore laborare Harduinum nemo
▼idere uon potest , qui bic etiam ,
ut jan) modo diximus, dextrum
Bffitis latus pro sinistro sumit in-
cautus, quum fluvium Menobam
Rio Guadelete hodie esse affirmat.
Nobis autem fluvius iste yidetur
eum esse qni dextro latere in Bae-
tim incidit , quo loco Bsetis ipse in
duo braohia dividitur , insulam
quam hodie Isla Major Hispani
yocant, amplezurus. £d.
89. Nebrissa hodie Lebrija, si
Marianamlib. I, Hist. Hisp. cap. 3,
et Anton. Nebrissensem audimus;
quanqu^m urbs illa nunc a Bseti
M. pass. y et ab ejus ostio xx et
amplius distet. Quod vero addit
LIBER III. a5
bona^''. Coloniae : Asta^', quaeRegia dicitur : et in mediter-
raneo Asido^^ quae Caesariana.
Singulis fluvius in Baetin, quo dictum est ordine, irrum- 8
pens, Astigitanam' coloniam alluit, cognomine Augustam
Firmam , ab ea navigabilis. Hujus conventus sunt reliquae '
Hard. AUero Batis ostio nunc obli*
mato, mlnime probabile videtnr,
quum Lebrija montibus a fluvio
diTidatur. H«c yerba inter eestuaria
BtEtis indicare mihi yidentur mi«
nori ab ostio B«tis intenrallo re-
quirendum esse Nebrissss locum,
forsan baud longe ab urbe 5. Jjucar,
In nummo Glaudii Imp. teste Li-
goriOy sed £sdso plerumque, apud
Holstenium, pag. 128, legere est :
QojMJsik. Yekeilea. Nabrissa. Au-
GusTA. Hard. et £d.
90. Et Colohona, Coloniee, MSS.
Colobana. Dalec. et £lz. et Colo»
bona^ coloniat, Asta , etc. Quidam
etiam Col, Onoba hic legi jubent ,
sed a librorum omnium fide desci-
scunt et plures colonias inyehunt,
ut Hard. ait, quam quot Plinius
promiserat. Golobonam autem ho-
die non , ut Rod. Garus lib. III ,
Antiq. Lusit. cap. aa, ait, Trebu"
jena 9 qu» xii M. pass. a Bsetls ostio
distaty sed Borumia^ qus ad hujus
fluminis ripam sita est, et quam
nomen ipsum indicare yidetury li-
henter esse credam. £d.
9 1 . Asta, Meminit Mela, lib. 111,
cap. I , Ptolemsus, lib. II, cap. 4»
et Strabo,lib. III, pag. i4l> qui
eam centnm circiter stadiis a littore
ponit. Urbis hujus rudera inter
Trebujena et Xerez monstrari ait
Rodericus Garus, illam autem Mar-
tini de Roa ipsam urbem Xerez
essenec sine ratione contendit. £d.
92. Asidoy quce Caisariana, ChifT,
Casarina, Postea Asidonia, inquit
Hard. demum Medina Sidonia ap-
pellata, noyem circiter leucis a
supra dictis oppidis, meridiem yer-
sus. Addit Hard. illam PtolemsBi
Aotv^ov, lib. II, cap. 4» non esse,
quse inter BsBtim Anamque sita est,\
juxta Nertobrigam. £d.
I . Astigitanam, Hodie Ecija, in-
ter Hupalim, et Cordubain. Apud
Gruter. pag. 10 1. Col. Aug. Fir.
Astigi reperta inscriptio. £t apud
Mart. de Roa, in hist. Astig. Gol.
JuL. AuG. FiR. In nummo yetere ,
CoL. AsT. AuGusTA. — Cayc autem
coloniam hanc confundas cum op-
pido libero Astigi vetere^ de quo
mox Noster. £d.
a. Reliquas colonia, £ coloniis
noyem , quas promiserat, jam qua-
tuor appellayit: Cordubam, Hispa-
lim, Astam, Asidonem, nunc Asti-
gitanam coloniam nominat, Tucci;
Itucci', Attubi et Urso, que nume-
rum noyem conficiunL £rrat autem
Hard. qui in nota 6 pag. iS^,
coloniarum nqmerum incautus au-
get, quum inter illas urbem Gades
nominet quam nusquam Noster co«
loniam appellat, sed lib. IV, cap.
36, Oppidum civium Romanorum; in
qus ipse Hard. • Gaditanum oppi-
dum ciyitatis jure donatum a Jnlio
CsBsare, quum Hispaniam subegit,
auctor est Dio, etc. » Gades ergo
municipium non colonia fuit. £d.
24 C. PLINII NAT. HIST.
Osset , quod cognominatur Julia Constantia : Vergentum ,
quod Julii^' Genius ; Orippo, Caura, Siarum. Fluvius
Menooa , et ipse a dextro latere infusus. At inter sestuaria
Baetis, oppidum Nebrissa% cognomineVeneria, et Colo-
86. Fergentum, MSS, Jurgentum.
Latius.
87. Julii Genius : Orippo^ Cau'
ra , Siarum. Sic locum istum ,
haud scio an recte , restituit Hard.
quum antea in libris omnibus lege*
retur Julii Genitory Hippo Caurasia-
rum. UtAthenienses, inquit, sedem
Augusti Genio, Suetonio teste , de-
dicarunt, sic urbem suamVergen-
tenses sub Genii Csesaris tutela ac
prssidio collocarunt. — Orippo,
ab Ahtonino memoratur, in itinere
a Gadibus Gordubam , ab Hispali
IX. M. pass. De ilia etiam, nec
non de Caura mentip fit apud poe-
tam antiquum, A. Holum nomine ,
ortu Burdegalensem , quem Tama-
y us in Martyr . Hispan. « Hic Caura,
Sauros ostentat Orippo colonos. »
PrsBterea in nummo vetere ex sere ,
apud D.FoucAULT legiturlHippo.—
In alio apud P. Jobbrt, legitur
Caura. — De Siara denique memi-
nit Gruterus pag. 8o3 , inscriptio-
nes referens iu pago , quem Sarra-
catim vocat , erutas , in agro Utre-
rensi : Oroo. Siarensium. Apud
Roder. Carum , lib. III, Antiq.
Hispal. cap. 20: SiAREirsiuai. Mu-
iriciPiuM. legitur . — Harum autem
urbium situs ignoratur; neque
enim Harduino assentiri possum
qui illas sinistro Bsetis latere impo-
nit, quum ex ipsis Plinii yerbis
ex adverso etc. . • et ipse a dextro la-
tere . . . eas dextro sitasfuisse pateat.
Dextrum autem latus non meridio-
nalcj ut non semel in notis ^it
Hard. ob id in pluribus errans, sed
septemtrionale est. Caura ' etiam
suum nomen servare videtur in
Coria, ad dextrum Bsetis latus , tri-
bus a Sevilla leucis. Ed.
88. Fluvius Menoba et ipse a
dextro latere injusus, Sic locum istam
ex editione Romana anni 1470 et
Parmensi emendavit Harduinus,
quum csBteri omnes libri cum Da-
lecampio exbiberent : Fluvius M(B'
noba, Bceti et ipse a dextro latere
infususj quod ego mallem, quam*
vis idem Harduinus demonstrare
nitatur Plinium hic significare yo-
luisse fluvium bunc Menobam,
quem hodie Rio Guadelete esse di-
cit, nonBseti, sed oppido Siaroyel
Siariis agris infundi, ut superins
dixit de Bseti : Bceticce primum ab
Ossigitania infusus. Sed perpetuo
errore laborare Harduinum nemo
videre iion potest , qui bic etiam ,
ut jan) modo diximus, dextrum
BsBtis latus pro sinistro sumit in-
cautus, quum fluvium Menobam
JUo Guad^lete hodie esse affirmat.
Nobis autem fluvius iste videtnr
eum esse qui dextro latere in Bse-
tim incidit , quo loco Bsetis ipse in
dup braohia dividitur , insulam
quam hodie Isla Major Hispani
vocant, amplezurus. £d.
89. Nebrissa hodie Lebrija, ai
Marianamlib. I, Hist. Hisp. cap. 3,
et Anton. Nebrissensem audimus ;
quanqu^m urbs illa nunc a B»ti
Bc. pass. V et ab ejus ostio xx et
amplius distet. Quod vero addit
LIBER III. a5
bona^**. Coloniae : Asta^', quaeRegia dicitur : et in mediter-
raneo Asido^*, quae Caesariana.
Singulis fluvius in Baetin, quo dictum est ordine, irrum- 8
pens, Astigitanam ^ coloniam alluit, cognomine Augustam
Firmam , ab ea navigabilis. Hujus conventus sunt reliquae '
Hard. AUero Batis ostio nunc ohli^
mato, mlnime probabile videtur,
quum Lebrija montibus a fluvio
dividatur. Hsec yerba inter astuaria
Bcetis indicare mihi videntur mi*
nori ab ostio Bsetis intenrallo re-
quirendum esse Nebrisss locum,
forsan baud longe ab urbe S, Lucar,
In nummo Claudii Imp. teste Li«
gorio, sed falso plerumque, apud
Holstenium, pag. laS, legere est :
C01.0VIA. Vekeilea. Nabrissa.. Au-
GusTA. Hard. et Ed.
90. Et Colobona. Coloniee. MSS.
Colobana. Dalec. et Elz. et Colo»
bonuy coloniat. Asta , etc. Quidam
etiam Coi. Onoba hic legi jubent ,
sed a librorum omnium fide desci-
scunt et plures colonias invehunt ,
ut Hard. ait, quam quot Plinius
promiserat. Colobonam autem ho-
die non , ut Rod. Carns lib. III ,
Antiq. Lusit. cap. aa, ait, Trebu"
jena , qu» xii M. pass. a Bsetis ostio
distaty sed Bonania, qus ad hujus
fluminis ripam sita est, et quam
nomen ipsum indicare videtur, li-
benter esse credam. £d.
9 1 . Asta. Meminit Mela, lib. Illy
<»p. I y PtolemsBus, lib. II , cap. 4»
et Straboylib. III, pag. i4l> qui
eam centum circiter stadiis a littore
ponit. Urbis hujus rudera iuter
Trebujena et Xerez monstrari ait
Rodericus Carus, illam autem Mar-
tini de Roa ipsam urbem Xcrez
esse nec sine ratione contendit. £d.
g^, Asido, quas Ceesariana. ChifT.
Ccesarina. Postea Asidonia, inquit
Hard. demum Medina Sidonia ap-
pellata, novem circiter leucis a
supra dictis oppidis, meridiem ifer*
sus. Addit Hard. illam PtolemsBi
Aoiv^ov, lib. II, cap. 4» i^on esse,
quse inter Bsetim Anamque sita est^x
juxta Nertobrigam. £d.
i . Astigitanam. Hodie Ecija, in-
ter Hispalim, et Cordubam. Apud
Gruter. pag. 10 1. Col. Aug. Fir.
Astigi reperta inscriptio. £t apud
Mart. de Roa, in hist. Astig. Col.
JuL. AuG. FiR. In nummo vetere,
Coi.. AsT. AuGusTA. — Cave autem
coloniam hanc confundas cum op-
pido libero Astigi vetere^ de quo
mox Noster. £d.
3. Reliquas colonice. £ coloniis
novem , quas promiserat, jam qua*
tuor appellavit: Cordubam, Hispa-
lim, Astam, Asidonem, nunc Asti-
gitanam coloniam nominat, Tucci;
Itucci, Attubi et Urso, quae nume-
rum novem conficiunL £rrat autem
Hard. qui iu nota 6 pag. 189,
coloniarnm numerum incautus au-
get, quum inter illas urbem Gades
nominet quam nusquam Noster co«
loniam appellat, sed lib. IV, cap.
36, Oppidum civium Romanorum; in
qus ipse Hard. • Gaditauum oppi-
dum civitatis jure donatum a Julio
CsBsare, quum Hispaniam subegit,
auctor est Dio, etc. » Gades ergo
municipium non colonia fuit. £d.
\
2« C. I^LINII NAT. HIST.
colonias iramunes:Tucci^,quaB cognominatur Augusta Ge-
meiia : Itucci "*, quae Virtus Julia : Attubi ^ quac Ciaritas
Juiia:Urso , quae GenuaUrbanorum: interquaBfuit^Mun-
9 da cum Pompeii filio capta. Oppida iibera : Astigi vetus,
3. Tuccif quce cognominatur Au-
gusta Gemella, Strabo. Lib. 111,
p. i4i , Touxt;. Ptolem. Lib. 11,
cap. 4»Toi{)ct. re[i.6XXav Yocat Ap-
pianus, in Iber. pag. a^S. Grnteri
inscriptio, pag. 3 3 3: Colonia. Ge-
MELL£. TUCGITANJE. HujUS urbis
ignoratur locus, neque enim illis
ass^tiri possum , qui eam Martos
esse putant ; qusB urbs juxta oppi-
dum Jaen sita , Gordubensis certe
conventus fuisset, non autem, ut
Noster ait , Astigitani. lilam ad
BsBtim, IsBvo SinguHs latere in map-
pa sua posuit Saitson. Unde autem
illi fuerit GemellsB nomen dicemus
innota6.£D.
4. Itucci. Eadem forsan quam
Ptolemseus, loco cit.TI t o u k x t yocat;
tTuxYi Appiano in Iber. pag. agi.
Eam ad Singulim , bodie Genil ,
supra Astigi , haud longe a Mira^
genil ponit Sansoh. Ed.
5. Attubi , quce Claritas Julia,
MSS. Ucubi, Hirtius, Ucubis, In
Ihesauro Goltzii , pag. 3 38. Ne-
ronis nummus Col. Claritas. Ju-
LiA. Non fuit certe, quamvis id
Marianayelit,Hist.lib. III, cap. ai,
Espeja^ qusB Cordubensis conven-
tus fuisset; fortasse, ut yult Hard.
Olivera , haud longe ab Estepa ;
forsan etiam Teba , sex leucis, meri-
diem yersus. £d.
6. UrsOf quee Genua Urbanorum,
Ita libri omnes; tamen erudite su-
spicatur Anton. Augustinus legi
oportere Gemina Urbanonim : de-
ductis eo colonis militibus ex aliqua
earum legionum quibus GeminaB
aut GemellaB, cognomen fuit, quales
erant VU , X , XIII et XIV, quod
ex duabus factsB singulsB erant, qua
justumlegionum numerum non ex-
plerent. Auctor ipse CsBsar, Bell.
Ciyil. lib. III, cap. 4» ^^ I^io,
lib. LV. Urbanorum autem cogno-
minatur, quod militum forte ex
sola urbe Roma conscriptorum
esset. H. — Urso , quam 6p9cdva
yocat Appianus in Iber. pag. 391,
Hirtius autem in bello Hisp. pag.
364* Ursaonem, hodie annuentibus
omnibus, Ossuna est, quaB latine
etiam nunc Urso yocatur, cujusque
nomen mendose Offuna scribit Har-
duinus. In Conc. Arelat. I suscri-
bit Natalis Presbyter de civitate Ur^
soUnsium, £d.
7. Fuit Munda. Hac familiari
forma loquendi fuit, excisum dele-
tumque sbvo suo oppidum , cui hanc
prsBfigit yoculam , innuit. De Cn.
Pompeio Magni F. ad Mundam in-
terfecto, yide Liyii Epitonien , Hir-
tium, de Bello Civ.'.lib. CXV, pag.
a64- Velieium , lib. II, n.v 56.
Florum, lib. IV, cap. 2. Dionem,
lib. XLIII, pag. a33. Hard. —
Etiam nunc Mohda yocatur, tribns
circiter leucis a roare. Eam tamen
Carter, iii m. pass. occidentem
yersus sitam fuisse yult. Ed.
8. Astigi vetus, Nunc , ut Mart.
de Roa in Histor. Astig. nonnul-
lique alii yolunt, Alameday leucis
octo ab Ecija-, inter banc urbem et
Antequera. Ed.
LIBER III. 27
Ostlppo^ Stipendiaria : Callet'% Calucula , Castra gemina,
Uipula minor, Merucra, Sucrana,Obulcula, Oningis. Ab*'
9. OsHppo. Meminit Anton. xir
M. p. ab Hipa, in itinere a Gadibns
Cordnbam. Astapa Livio est, lib.
XXVniy cap. S3. Aoraira, Ap-
piano , in n>er. pag. 373 , nnnc
Estepa y sex circiter lencis ab Ecija,
H. et Ed.
10. Callet^ etc. In nnmmo His-
panico, apud Roder. Camm lib. III,
cap. 70, pag. 197 : caixet- Calu-'
cula , PtolemsBo lib. II , cap. 4 >
KaXixouXa. — Pro Menicray Su*
crana MSS. ^Maera Sacruna dant :
at ▼etustsB editiones Romana et Pai"-
mensisy nt edidimus. — Obulcula^
66oXxoXa Appiano est in Iber. pag.
293. 66ouxoXa Ptolemaeo. — 0/w/»-
gis Livio est Oringis. Qnum sint hsec
oppida extra Bseturiam posita ,' et
conventus Astigitani, in eorumdem
assignando situ assentiri viris eru-
ditis non possum. Nam quod Callet
nunc Cala esse censet Jo. Fr. An-
drez, lib. de Patria S. Laur. pag.
iia , et Rod. Carus, lib. III, cap.
70, et post illum Holstenius, op-
pidum scilicet in media Bseturia
positnm , supra Hispalim inter Bae-
tim et Anam; quam oram Plinius
nnnc describat, quemye conven-
tum, sBStimasse satisnon videntur.
Hipula vero minor, si Niebla est ,
ad amnem Tinto, fere inter ostia
Baetis et Anae , ut visum est Roder.
Caro, lib. III, cap. 81 , sane non
Astigitani conventus ea esse potuit,
sed Hispalensis, Celticls BaeturisB
populis, in quibus est Niebla, ei
conventui, ut Plinius mox subjun-
git, attiibutis. Denique si Oningis
ibi fuit , ubi nunc est JoLen , ut
censuitMariana, lib. 11, Hist. His-
pan. cap. ai, pag. 78, ad Cordu-
bensem conventum pertinuit, non
ad Astigitanum. £t L\vius sane ,
lib. XXYIII , cap. 3 1 , haud pro-
cul Gadibns et oceano statuere
Oringin videtur, quam solo leqna-
tam a Scipione prodit. H. — Horum
igitur oppidorum omnium sitnm
nobis ignotum esse confitendum
est. Obulculam tamen Roder. Ca-
rus lib. ni, cap. 4^9 hodie Mam^
ctoua esse dicit, inter Ecija et Car^
mona , quod quidem nomen in
mappis uon reperi. Ed.
1 1 . Ab ora venienti , prope$M<B*
nobam. Ab ora scilicet intemi maris:
Oceani enim ora Astigitani conven-
tus , de quo hic Noster , oerte non
fuit. Fluvium quoque huuc Mseno-
bam , non eum de quo mox Noster
Flusfius Menoba et ipse a dextro iatere
infusus , sed illum de quo superius
Mcenoba cum fluvio^ libenter esse
credam. Priorem enim, qni dextro
Bsetis latere infunditur, in Bseturia
conventuque Hispalensi fuisse su-
perioribus Harduini argumentis de-
monstrari potest; posterior autem
Astigitano conventui , de quo nunc
Noster, certe assignandus est. Hanc
autem opinionem sequi videtur
Saksok, qui Alontigicelos et Alosti-
gos , haud longe a MsBnoba flnyio
ponit. Hic igitur, ut supra, Mano^
bam, non autem, ut dat Harduinus,
Menobam scribendum pntavimus,
ut alter ab altero distingueretur ;
illud autem de quo hic agitur
ut supcrins diximus, p. 1 9,
liio verdc vocari vult i*ka\
lO
a8 C. PLINIl NAT. HIST.
ora venienti prope Msenobam amnem et ipsum navigabi-
lem, haud procul accolunt Alontigiceii ", Alostigi. '
Quse autem regio a Baeti ad fluvium Anam tendit extra
prsedicta, Baeturia' appellatur, in duas divisa partes, to-
tidemque gentes : Celticos'"* qui Lusitaniam attingunt, Hi-
spalensis conventus : Turdulos ' , qui Lusitaniam et Tar-
raconensem accolunt, jura' Cordubam petunt. Celticos
a Celtiberis'^ ex Lusitania advenisse manifestum est, sacris,
lingua, oppidorum vocabulis, quse cognominibus in Bae-
tica distinguuntur : Seriae' adjicitur Fama Julia : Nerto-
13. Alontigiceli ^ Alostigi. MSS.
Reg. et Colb. Alontigi, Ccelilostigi.
Chiffl. Alastigi, Alontigicelos juxta
urbem Frigiliana ponit Sansoit,
Alostigos autem juxta Almagia, in-
Jter Malaga et Antequera, £d.
i3. Beeturia. Batroupia Straboni,
lib. m , pag. 143. Nunc magna ex
parte Petroclia dicitur, ob petrarum
frequentiamy teste Jo. Sepulveda
Cordubense , de patria sua sic scri-
bente ad Pintianum , lib. III, Epist.
45. Hard.
14. Celticos , gui Lusitaruam at»
tingunt, Eas regiones incoluisse vi-
dentur Celtici, quas inter amnes
Guadalquivir et Guadiana jacent,
circitier usque Badajoz (^civitatem ;
soilicet orientalem partem pro-
vincisB quam Alentejo Yocant, £stra«
roadurse australem partem, usque
urbem Badajoz , septemfrionalem-
que partem regni Uispalensis, Rejrno
de Sevilla. £d.
i5. Turdulos, qui Lusitaniam et
Tarraconensem accolunt. Scilicet
hartc LusitanisB et Tarraconensis
parifm, quse hodie £stramaduraB
p^rs e?t juzta oppidum quod nunc
B^^dajoz Yocant, ortum solis ver-
sus, septemtrionalisque pars Hispa»
lensis regni , Rejmo de Sevilla, £d.
16. Jura Corditbam. Sunt fori
conventusque Cordubensis. H. —
Scribi malim Corduba; perinde
namque est atque si Turdulos hosce
fori Cordubensis esse dixisset aut
conventus. Dai.ec.
jy.A Celtiberis. A Celtiberis qui-
dem, quoniam oppidorum yoca-
bula in Celtiberia quoque sunt
paria, in Bsetica cognominibus di-
stinguuntur : in Lusitania vero
Celtiberos consedisse prius, quam
in Baeturiam commigrarent, suadet
lingus , sacrorumque similitudo :
et nomina etiam nonnulla oppido-
rum gemina. Hunc locum frustra
sollicitant Pintianus, et Salmas. in
Solin. pag. 179, contra librorum
omnium consensum. Habd.
18. Serice adjicitur. Subintellige,
cognomen. Prius legebatur, Seria
quce dicitur Fama Julia : f^ertebrige,
Concordia Callensibus Emanici,
Quam lectionem vitiosam ostendit
dissona a priore parte posterioris
structura sermonis. Nos codicum
Reg. 1,3, Colb. 1 , 3 , et Paris.
fidem secuti sumus, ut fere sole-
LIBER III. 29
brigae '^ Concordia Juiia : Segidae '°, Restituta Julia : Con-
tributae" Julia : Ucultuniacum ", quae et Turiga nunc est :
I^conimurgi'' ,Constantia Julia: Teresibus Fortunales, et
Callensibus ^^ Emanici. Praeter haec^ in Celtica, Acinippo,
II
mus. — Seria Ptolemseo 2e^A est»
lih. II, cap. 4 9 quanquam illam in
Turdetanislocat, juxta Lusitaniam.
Hard.
1 9. Nertobrigee, NepToSpiya Pto-
lemsBO, loc. cit. prope Contribu-
tam, KevTptScuTav. Est et alia Ner-
tobriga Geltiberorum , apud Flo-
rum, lib. II, cap. 179 pag. 91.
Nertobriga bsc Bseticse , nunc f^a-
lera la veja, prope Frejenal, est Rod.
Caro, lib. III, cap. (d^, Hard.
20. Segidce. Dalec. et £lz. Segede.
Ed. — Huic cognominis alia in
Celtiberis agnoscitur a Stepbano ,
SEyi^T), iroXic KEXTi^xpcdv. Appiano
in Iber. pag. 379. ^vfn^^ iro^Xic
KEXTi^iipcov T&v Bs>Acbv Xeyo{i.ev&)v ,
boc est , Bellitanorum , de quibus
cap. seq. Hard.
31.. Contributce, Dalec. et £Iz.
CoHtributa, £d. — Hanc ab £merita
distare xliy m. pass. auctor est An-
toninus. In Celtiberis quoque Con-
trebia seu Contributa fuit , de qua
Florus , et Livius. Tamayus in
]VIartyi'ol. Hispan. die 10 Decem.
erutas ait ad oppidum Medina de
las Torres f inscriptiones multas,
JVUJE CoiCTRIB. HaRD.
33. Ucultuniacum. In MSS. ilftf-
cultumacum. Libentius agnoverim,
Mucultuni^ item : ut sit seutentia,
adjici ei oppido cognomen idem,
nempe Julia. Curicam,a Contributa
dissitam ait Antoninus, xxiv m. pass.
Non est Carruca Hirtii,lib. deBello
Hisp. pag. 260 , quippe quse juxta
Mundam posita, ultra Bstim. Sed
yidetor esse Kcupyta Ptolemei,.lib.
II , cap. 4 » ui Celticis Bsticis, baud
dubie pro Koupiya,YelToupi^a. Nam
Romana editio anni 1470, et Par-
mensis anni 1 476,habent Twiga.H.
33. Laconimurgiy etc. In MSS.
R^g. et Colb. Lacimurgce. £t in
YettonibusLusitanisepopulis, unde
Celtici profectisunt, Aaxci>vtpi.oupyov
babet Ptolemkus, lib. II, cap. 5.
Nunc esse Constaniina videtur, in
Andalusia, &u\iXB.Penaflor : nec pro-
cul inde Tereses tenuere oppidum,
ubi S. Nicolo del Puerto, — Tereses
a Fortunalibus perperam secemit
Pseudo-Maximus in Cbronico. Co-
lonise Constantise mentio apud Hy-
gen. lib. de limitib. constit. pag.
195, sed ab ista, ut puto, diverss. H.
34* Callensibus. Quorum oppi-
dum Cazalla , juxta Alanis^ et
5. Nicolo del Puerto. Rod. Carus ,
lib. III, cap. 70. Olim Calentum
dictum , ex Plinio ipso , lib. XXXV,
cap. 49* Hard.
3 5. Prceter hasc. kxviirs-KVi Ptole-
mseo, lib. II, cap. 4* ii^ Bseticis
Celticis , et Apouv<^a , et Apou)». In
nummo vetere, apud Rod. Carum,
lib. IU,cap. 57. AciKipo. Sed idem
Carus et Acinipponem, et Arun-
dam, et Arucci, et csetera quae se-
quuntur oppida , magno errore ex-
tra Baeturise Celticam, quse tota Ana
et Bseti amnibus clauditur, fere ad
Gaditanum fretum ablegat, prope
Mundam, vocum afGnitate indu-
ctus in fraudem. H. — Arunda
nunc Ronda. Brot. — • Hanc autem
i
la
3o C. PLINII NAT. HIST.
Arunda ; Arunci ^^, Turobrica, Lastigi^', Alpesa, Sspone '*,
Serippo. Altera'^ Baeturia, quam diximus Turdulorum , et
conventus Cordubensis , habet oppida non ignobilia : Ar-
sam **, Mellariam ', Mirobricam : regionis * Osintiadis,
Sisaponem.
Gaditani ^ conventus : civium Romanorum Regina ^^ :
urbem Ronda^ qu» ab illa, quae
haud loDge ab interno mari sita est ,
diversa esse debet, in mappis non
reperio. Ed.
a6. Arunci, quidam cum Ptole-
mseo , loc. cit. Aruci legunt. Nunc
Arocliey in septemtrionali Hispa-
lensis regni parte , ad ripam fluvii
Chanza , qui in Anam , sinistro la-
tere, leucis circiter XIV ab ostiis
ejus , influit. Inscriptio Gruteri pag.
a38 : Giyitas ARUcciTAirA. £d.
37. Lastigi. In nummo vetere,
quem exbibet Roder. Garus, lib.
III, cap. 61, p. i86:Lasti6i. et
cap. 6a : Ordo MunicifI. FlavI.
SALPEirsAKi, in inscriptione, quam
Utrere ultra Hispalim , versus fre-
tum, repertam ait:sed non conti-
nuo ejus loci nomen Salpesam fuisse
recte coUigit , quam in Geltica Bae*
turia fuisse , hoc est , inter Bsetim
et Anam Plinius asseverat. Harum
urbium sequentiumque situs igno-
ratur. H. et Ed.
28. Scepone, Dalec. et £lz. StB'
pona. Ed.
29. Altera Bceturia, Dalec. et
EIz. ahera Beturia, Proponebat
Dalec. altera BcetuUa , ab ea quam ,
etc. Ed.
30. Arsam. Apaa Stepbano, et
Ptolemxo , lib. II , cap. 4 • et Appia-
no in Iber. pag. 294* Tamayus in
Martyr. Hisp. 8 Julii, eam nunc
Argallen dici ait ; leucis duabus a
Zalamea della Serena, ad montes
€[ao8 Sierra Morena vocant. Hard.
et Ed.
3 1 . Mellariam. Hodie Fuente Je
la Ovejuna , a Gorduba leucis XIY,
versus Emeritam. Repertao ibi in-
scriptiones , apud Gruter. pag. 391 :
Ordo. Mellarieksis. Nec procul
inde pagus est yHla dt CapiUay
veteribus Mirobrica , ut docet eru-^
fa ibi inscriptio vetus , apud eum-
dem Gruter. pag. 35^ ex Ant.
Augustini scbedis : MiROBRicsjr-
8IUM. Muiric. Hard.
3a. RegionisOsintiadis,Sisaponem.
Hactenus iu libris editis post Fro«
hemximiRegiones OsintigifSisaponem,
In MSS. Reg. etGolb. ac Parm. edit.
RegionisOsintiadis, Sisaponem,Quam
lectionem cseteris anteponimus, ut
Sisaponi oppido circumjectus ager
8U0 nomine censeatur : siquidem
Osintiadem contineri Bsturia, sicut
minores regiones majoribus solent,
simile veri est. — Siaaircdv Strabo-
ni dicitur, lib. III, p. 14^; hodie-
que, ut Hard. ait, Almaden de la
Plata yocatur , quae urbs ad ripam
fiuvii Cala, qui in Baetim supra
Sevilla influit, sita est. Hard. etED.
33. Gaditani, Godex Ghiffletii
Tuditani, Ed.
34« Regina. Piiyiva Ptolemaeo,
lib. II f cap. 4* Apud Ambr. Mo-
ral. lib.YII, fol. loi, inscriptiunem
reperimus : Resp. REGiirEirsiuM. H.
LIBER III. 3i
Latinorum^^, Regia Carissa, cognomine Aurelia: Urgia,
cognominata Castrum Julium : item Csesaris Salutariensis.
Stipendiaria : Besaro^^, Belippo, Barbesula, Lacippo, Bae-
sippo, Callet, Cappagum, Oleastro, Itucci, Brana , I^-
cibi, Saguntia, Andorisae.
Porro longitudinem universam cjus prodidit M. Agrippa i3
ccccLxv M. passuum, latitudinem cclvii m. sed quum ter-
mini ^ Carthaginem usque procederent: quae causa magnos
errores computatione ^^* mensurse saepius parit, alibi mu-
tato provinciarum modo, alibi itinerum auctis aut dimi-
35. Latinorunif Regia Carissa. Sic
MSS.Reg. et Colb. vestustique libri
omnes ante Dalecampium. Nec
Lcepiam babent, nec UUamy quas
ille boc loco nobis obtrusit. Scio
apud Gruterum, pag. ayiylegi,
Ordo. Reip. Ui.iKirsiuM. Sed re-
perta ea inscriptio est apud Monte^
majfor , prope Cordubam, longe a
Gaditano conventu , in quo nunc
sumus. Hodie Montis - Majoris no-
men babere Uliam inquit Mariana,
Hist. Hisp. lib. III , cap. so , pag.
I a a , XX ab nrbe Corduba lapide.
Haud procul Corduba fuisse etiam
Dio significat, lib. XL, pag. aag.
— Carissa autem PtolerasBo lib. II,
cap. 4 9 Kaptaooc est, quse yetus no-
inen retinere , prope Bornos ad ri-
pam amnis Guadaletey ait Rod. Ca-
rus lib. III, cap. ag. Harx>.
36. Urgia , cognomiimta Castrum
Julium : item Ccesaris Salutariensis.
Hocoppidum Urgia, inquit, quod
Latii quoque jure gaudet , duobus
cognominibus dignoscitur, Castri
Julii scilicet , et Csesaris Salutarien-
sis. Ptolemaeo, loc. cit. OOyioc est:
hpdieque , ut vult Hard. Las Ca-
hezas , baud procul a Lebrija, Ed.
37. Besaro, etc. Besaro, etBelippo,
ignota cseteris oppida. ^De Barbesu-
la , et BsBsippone , initio capitts
bujus diximus. — AaxiTr^Truvo;, me-
minit Ptolemaeus , lib. II, cap. 4» et
Mela , lib. U, cap. 6. — Est et 6Xea-
(TTpov , et Aaxi^U , apud Ptolem. et
SayouvTia : cujus rudera monstrari
aiunt inter Arcos et Xerez della
Frontera , ad amnem Guadalete, cum
vetusto nomine Cigonza, Oleastrum
Mela , lib. III , cap. i , lucum ait
fuisse prope Gaditanum sinum. H.
38. Brana, Forte Urbona , Oop-
^ia^ti^ de qua Ptolem. lib. II, cap.
4 , inter Oleastrum et Bsesipponem.
— Mox ubi Andoriste scripsimus , et
statim subsequente periodo, Porro
longitudiiiem : id MSS. codicum
fidem secuti fecimus : quum prius
legeretur, Andorisippo. Longitudi^
nem, etc. Sic ipse Plinius, lib. IV,
cap. 16 , descriptis quibusdam
Grsecise regionibus , Porro Epiri ,
inquit , Achaice . . * longitudoy etc. H.
39. Sed quum termini, Sed eam
longitudinem Agrippa tum prodi-
dit , quum Bsetica Cartbaginem us-
que pertineret. H/kRD.
40. Computatione men^uroi. Ve-
32 C. PLINII NAT. HIST.
nutis passibus^'. Incubuere maria tam"** longo aevo, alibi
processere littora, torsere se fluminum aut correxere flexus.
Praeterea^^ aliunde aliis exordium"*^ mensurae est,.et alia
meatus:ita fit, ut nulli duo concinant.
'^ (ii-) Baeticae longitudo nunc a Castulonis^^ oppidi fine
Gades, ccl m. et a Murgi maritima ora xxv m.^^ pass.
amplior"^. Latitudo a Carteiana ora ccxxxvi m.^^ passuum
Agrippam quidemin tanta viri^^ diligentia, praeterque in
hoc opere cura, quum orbem terrarum orbi " spectandum
tus apud Dalecamp. compdratione
mensurcB, £d.
4i. Passibus. Incubuere^eic, Pro-
ponebat Dalec. passibus. Et dum
incubuerCf etc. £d.
4a. Tam longo aivo, alibi, etc.
Dalec. et £Iz. tam longo cevo ali'
bi , etc. £d.
43. PrcBterea. Non ab eodem ter-
mino, inquit, initium mensurseest
omnibus, neque eadem yia iter, ad
eosdemetiam fines illam mensuram
ducentibus. Hard.
44* Exordium mensurce est, etalia
meaius. Legebat Dalec. exonBmm
est, mensura et alia meatus. £d.
45. A Castulonis. A Castulone
oppido, inquit, qui Bseticsfinis ac
limes nunc statuitur^ usque Gades,
ccL. M. quod paulum a yero aber-
rat. Castulonem Bseticse finem sta-
tutum f nisse , auctor est etiam Stra-
bo, lib. m, pag. 166. Nunc, ut
diximus, (7a;z/oRa, in confinio Ca-
stell» Novae , et regni Granatensis.
— ^lta MSS. omnes R. i, 2, Colb.
1,2, Chiffl. Parm. quoque editio ,
et Martianus ipse lib. YI , cap. de
Hispania , pag. ao3 , a quo Hermo-
laus incaute citerioris Hispanise
mensuram mutuatus transtulit in
ulteriorem, atque boc loco Plinii
textum inde corrupity scribens
ccccijcx. M. H. — Legebat Dalec.
a Castulonis oppidi finibus ad Ga»
des. £d.
^6. XXFM.ll2^\ec^oe Chiffl.
desumpta non cum Dalec. et £k.
consonat, in quibns xxii, quod
ego mallem; nam yix cgi.xx M.
pass. est Gades inter et fluyium
Almarizora, quem BaBticsB limitem
fuisse arbitramur, juxta Mujacar^
interyallum. £d.
47. Amplior. Vet. apud Dalec.
amplius. £d.
48. CCXXXVI M. pass. Dalec.
et £lz. ccxxiy. Chiffl. ccxxyii. Mar-
tianus lib. YI, cap. de Hispan. pag.
2o3, ccxxiv. Hsc omnia vero pro-
xima sunt ; ccxxiv enim m. pass. a
promontorio Punia de Europa dicto
ad maxime septemtrionalem An»
fluminis flexum , ubi rivum Estena
recipit, numerantur in quibnsdam
mappis , ccxxxvi in aliis. £d.
49. Viri. Maluisset Dalec. i;<-
rium. £d.
50. Orbi spectandum, Orbi re-
posuimus, admonitu codicum Reg.
I, 2, Colb. I, 2, et Paris. quum
prius urbi legeretur in libris im-
pressis : orbi , inquam , hoc est
universis terrarum gentibus Ro-
LIBER III. 33
propositurus ' esset, errasse quis credat, et cuin eo Divum
Augustum?Is namque complexam eum porticum ex desti-
natione^^ et commentariis M. Agrippae a sorore^ ejus in-
choatam peregit.
IV. (iii.) Citerioris Hispanise, sicut complurium pro-
vinciarum , aliquantum vetus forma mutata est : utpote
quum Pompeius Magnus trophaeis suis, quae statuebat in
Pyrenaeo , dccclxxvi ' oppida ab Alpibus ad fines Hispa-
niae ulterioris in ditionem a se ' redacta testatus sit. Nunc
universa provincia dividitur in conventus septem : Cartlia-
giniensem, Tarraconensem, Caesaraugustanum , Clunien-
sem, Asturum, Lucensem^ Bracarum. Accedunt msulae,
quarum mentione seposita , praeter civitates contributas
ahis ccxciv, provincia ipsa continet oppida clxxix. In
mam conflaentibus. Periret enim
alioqoi , cam insigni illo Roman»
urbis prseconio loci, ipsius etiam
ex ejusdem verbi repetitione venu-
stas. Sic paolo post, Porticum eum
complexam scripsimus, ubi ecun ba-
bent libri editi perperam,quum ad
orbem id referatur quem porticus
ea Gomplectebatur. Ha.rd.
5 1 . Propositurus esset^ errasse, etc.
Legebat Dalec. proporteret, ccece
errassCf etc. £d.
5s. Destinatione, Proponebat
Dalec. designatione. Ed.
53, A sorore ejus inchoatam, Bene
MS. Reg. 1 f et. editio princeps
a sorore sua inchoatam. Octavia , so-
ror Augasti. Brot.
IV. I . DCCCLXXVL Sic MSS.
omnesy Reg. Colb. Paris. Chiffl. De
Pompeii tropbsis in Pyrenseo posi-
tis, Strabo, lib. III, pag. i56.
Tamen yetustae editiones tantum
habeut dgccxlyi. Hard.
2* j4 se. Yet. ap. Dal. abs se, £d.
3. Nunc umversa, Hsec Martianus
iisdem verbis, lib. VI, cap. de
Hispania, pag. ao3. Horum con-
ventuum raentio fere omnium in
Inscript. Gruteri. Luceusis, apud
Ambr. MoraIes,lib.VI, fol. 69. H.
— Conventus illi sunt Carthagi-
nivnsis, Carthag^ne; Tarraconensis,
Tarragone ; CsBsaraugustanus , Sar"
ragose; Cluniensis, Coru^a; Astu-
rum, Astorga; Lucensis, Lugo ,
Bracarum, ^ra^a. Brot.
4. Lucensem. God. Chiffl. Lucren"
sem. £0.
6.Seposila, . . . » . oppidacLXxix,
Chiffl. seposita civitatis provincia
ipsa , prceter contributas a/iis ccxcni^
continet oppida clxxix. £d.
6. Oppida CLXXIX. Ita Reg. 2,
Tolet. Chiffl. etc. £xactissime certe
huic summae respondet, qui subji-
citur numerus oppidorum citerioris
HispanisB , seu Tarraconensis. Gon-
tributse civitates eae sunt, quse majo-
rum jurisdjctioni ac foro parent. H.
3
^
34 C. PLINII NAT. HIST.
iis colonias' xii, oppida civium Romanorum xiii, Lati-
norum veterum xviii , federatorum unum , stipendiaria
cxxxv
a Primi in ora Bastuli" : post eos, quo dicetur ordine^
intus recedentes Mentesani, Oretani, et ad Tagum Car-
petani : juxta eos Vaccaei, Yectones, et Celtiberi Arevaci".
Oppida orse proxima : Urci", adscriptumque Bseticse Ba—
rea'^: regio Mavitania'^mox Deitania, dein Contestaniar
Carthago' nova, colonia : cujus a promontorio quod Sa—
turni '^ vocatur, Caesaream, Mauritaniae urbem, clxxxvh
M. pass. trajectus. Reliqua in ora : flumenTader ^' : colonia.
immunis Illici ^ , unde Illicitanus sinus. In eam contribuun-
7. Colonias, Vet. ap. Dalec. co-
lonicB. Ed.
8.XriIl. Ita ex Chiffl.; ap. Da-
lec. et Elz. legitur xvii. Ed.
9. CXXXV. Ita ex Chiffl. ; ap.
Dal. et Elz. legitur cxxxvi. In qui-
husdam cxxxvii. £d.
10. Bastuli. Qui et Bastitani
Plinio, utdiximus sup. cap. Ha&d.
1 1. Arevaci. Dalec. et Elz. Arrc'
haci. £d.
12. Urci. OSpxv] Ptolemaeo, lib.
II , cap. 6 , in Bastitanorum ora.
De ea jam diximus sup. cap. ad ea
verba, Mox afine Urgitano. Hard.
1 3. J^ar^a.BsLrea etiam oppidum,
inquit, Tarraconensis provinciae,
adscribitur a nonnullis BsBticse.
Nunc Vera^ prope Muxacra^ qua^
Veterum Murgis, ut diximus. Bapeia
in Bastulis ad Ibericum pelagus ,
Ptolemaeo , lib. II, cap. 6. Ed.
14. Mavitania, Ita libri omnes :
non Mauritania, ut editi, aut Ba-
testania, ut nonnulli volunt. Minor
ea regio, ut et Deitania, quse sequi-
tur, BastitanisB finibus, quse major
fuit multis partibuSjContinebatur.H.
1 5, Carthago, Cartagena incolis:
quam dux Poenorura Asdrubal con-
didit, inquit Mela, lib. II, c. 6. H.
iS.Saturni, etc. PtolemaBOyZxo^A-
6pap(aaxpa.NuncCa^o dePalos.^on
autem, cLxxxvii,utNoster ait, sed
CLxx M. pass. tantum distat ab hoc
promontorio CsBsarea, quam por-
tum Vacur esse hodie putat d'Ak-
VILLE. Ed.
17. Tader. Seguray ut sup. cap.
diximus. Ti^i^ Ptolemaeo dici vide-
tur, lib. II, cap. 6. Hard.
18. lllici. Mela, loc. cit. « Illici-
tanussinus, inquit, habet Alonem ,
et Lucentiam : et unde ei nomen
est, Illicen. » Nunc, ut recte Escola-
nus, Hist. Valent. lib. IV,cap. 19.
aliique Elche : aut id certe oppidum
ex Illicis ruinis, qnod propius a
mari fuisse videtur , est excitatum.
Sinui Illicitano tamen hodie nomen
est Goifo de Aiicante, a vicino, de
quo mox dicemus, oppido. Colonia
porro immunis quum dicitur , Ita-
licojure donata significatur, etim-
munitate ab omni censu, non modo
capitis, sed et soli. De eo jure mul-
LIBER III. 35
lur Icositani'^. Mox Latinorum'** Lucentum, Dianium " 3
stipendiarium : Sucro " fluvius , et quondam oppidum ,
Contestaniae finis. Regio Edetania^ amoeno praetendente
se stagno, ad Celtiberos recedens. Valentia'"^ colonia, iii
M. pass. a mari remota : flumen Turium, et tantumdem
a mari Saguntum , civium Romanorum oppidum , fide ^^
ta pererudite Gothofredus, in God.
Theod. lib. IV, tit. i3, de jure Ita-
lico, etc. pag. a a i. Ha.rd.
19. Icositani. Ita libri omnes.
Hi , inquit , Illicitanse coloniae foro
ac jurisdictioni subduntur. — Igno-
ratur eorum situs. H. et £d.
ao. Latinorwn, Hocest,Latiijure
donatiim. Lucentum Arabes prsefixo
articulo Alicante dixere,celeberri-
mum hodie emporium in Reyno de
Valencia, Habd.
a I . Dianium,, Straboni, lib. III ,
pag. 1^9. Ataviov.Nunc Denia, Jsi-
doro, Zanium, utpro Diaeta, Zae-
ta dixere antiquitus. Hard.
^%. Sucro, Souxpcdvo;, hodieAiu-
car,meminit Strabo, loc. cit Oppi-
di, Antoninus. Hic Sucronensis pu*
gna, inter Pompeium et Sertorium :
de qua Plutarch. in Sertorio , pag.
578. Amnem hunc Contestaniae
finem facit etiam Ptolemaeus, lib.
II , cap. 6, cujusaCarthaginenova,
quod et Plinius fecit» ducitinitium.
Oppidum hodie Alcira. Hard.
a3. Edetania. ft^Yiravwv regio
Ptolemseo, loc. cit. Ad Iberum
usque et Gassaraugustum ea perti-
nuit. Apud Gruterum, pag. 43 1 :
Editajeti. — Stagnum hodie Albu'
fera vocatur. Ed.
24. /"^alentia. Hodie f^alencia
caput regui def^aiencia dicti. Hanc
Turium flumen praeterfluit, quod et
MeUTurium appellat,Sallustius au-
tem Turiam, quem sequitur vetus
apud Dalecamp. hic Turia legens :
apud quosdam etiam Durias re-
peritur. Yocatur autem hodie Gua-
dalaviar. £d.
a 5. Flde nobile. Florus , lib. II ,
cap. 6 : « In causam belli Saguntus
delecta est ab Hannibale, vetus
Hispanise civitas, et opulenta : fidei-
que erga Romanos magnum qui-
dem, sed triste monumentum. . .
Jam novem mensibus fessi fame,
machinis, ferro, versa denique in
rabiem fide , immanem in foro ex*
citantrogum : tum desuper sesuos-
que , cum omnibus opibus suis ,
ferro et igni corrumpunt. » Vide
August. de Civit. Dei , lib. III,
cap. 30, Appian. in Iber. pag. a6i,
et Livium, lib. XXI, cap. 7, seqq*
et lib. XXVIII, cap. 89, ubi hoc
oppidum jussu senatus restitutum
fuisse narrat « fidei socialis utrin-
que servatae documentum omnibus
gentibus. » Indigense locum esse pu«
tant, ubinuncestil/iimWro^ quarto
vel quinto lapide a Valentia ad Bo-
ream , ubi veteris Sagunti rudera
fuisse ostensa Regi Catholico Phi-
lippo V, octava die Maii, anni 1 7 1 9,
nuucii publici typis impressi prodi-
derunt. Murviedro dicunt patria lin-
gua esse murum 'veterem. H. — Ma-
luisset Dalec. civium Romanorum op^
pidum fide nobile , deleta post oppi'
dum virgula. Ed.
3'
34 C. PLINII NAT. HIST.
iis colonias' xii, oppida civium Romanorum xiii, Lati-
norum veterum xviii , fqederatorum unum, stipendiaria
cxxxv
2 Primi in ora Bastuli" : post eos, quo dicetur ordine,
intus recedentes Mentesani, Oretani, et ad Tagum Car-
petani: juxta eos Vaccaei, Yectones, et Celtiberi Arevaci".
Oppida orae proxima : Urci", adscriptumque Bseticse Ba-
rea'^: regio Mavitania^^mox Deitania, dein Contestania:
Carthago' nova, colonia : cujus a promontorio quod Sa-
turni'^ vocatur, Caesaream, Mauritaniae urbem, clxxxvii
M. pass. trajectus. Reliqua in ora : flumen Tader '^ : colonia
immunis Illici" , unde Illicitanus sinus. In eam contribuun-
7. Colonias, Vet. ap. Dalec. co-
lonice, Ed.
8.XriIL Ita ex Chiffl.; ap. Da-
lec. et Elz. legitur xyii. Ed.
9. CXXXr. Ita ex Chiffl. ; ap.
Dal. et Elz. legitur cxxxvi. In qui-
busdam cxxxvii. £d.
10. Basiuli. Qui ' et Bastitani
Plinio, utdiximus sup. cap. Ha&d.
1 1 . Arevaci. Dalec. et Elz. Arre^
haci. £d.
la. Urci. OiipxY) Ptolemaeo, lib.
II , cap. 6 , in Bastitanorum ora.
De ea jam diximus sup. cap. ad ea
verba, Mox afine Urgitano. Hard.
1 3 . Barea. Barea etiam oppidum,
inquit, Tarraconensis provinciae,
adscribitur a nonnuUis BsBticae.
Nunc yera, prope Muxacra, qu30
Veterum Murgis, ut diximus. Bapeia
in Bastulis ad Ibericum pelagus ,
Ptolemaeo , lib. II, cap. 6. Ed.
14. Mavitania. Ita libri omnes :
non Mauritania, ut editi , aut Ba-
testania , ut nonnulli volunt. Minor
ea regio, ut et Deitania, quse sequi-
tur, BastitanisB finibus, quse major
fuit multis partibuSjContinebatur.H.
l5. Carthago. Cartagena inco^s:
quam dux Poenorum Asdrubal con-
didit, inquit Mela, lib. II, c. 6. H.
iS.Saturni, etc. PtolemaeOyZxofA-
6paptaaxpa.Nunc(7a3o de Palos. "Non
autem, clxxxvii, ut Noster ait, sed
CLxx m;. pass. tantum distat ab hoc
promontorio Csesarea, quam por-
tum P^acur esse hodie putat d'Aii-
VILLE. Ed.
17. Tader. Segura^ ut sup. cap.
diximus. Ti^i^ Ptolemaeo dici vide-
tur, lib. II, cap. 6. Hard.
18. lllici. Mela, loc. cit. « Ulici-
tanussinus, inquit, habet Alonem ,
et Lucentiam : et unde ei nomen
est, Illicen. » Nunc, ut recle JB^cola-
nus , Hist. Valent. lib. IV,cap. 19.
aliique Elche : aut id certe oppidum
ex Illicis ruinis, qnod propius a
mari fuisse videtur , est excitatum.
Sinui Illicitano tamen hodie nomen
est Golfo de Alicante , a vicino, de
quo mox dicemus, oppido.Colonia
porro immunis quum dicitur , Ita-
licojure donata significatur, etim-
munitate ab omni censu, non modo
capitis, sed et soli. De eo jure mul-
LIBER III. 35
lur Icositani'^. Mox Latinorum '"* Lucentum, Dianium " 3
stipendiarium : Sucro " fluvius , ct quondam oppidum ,
Contestaniae finis. Regio Edetania^ amoeno praetendente
se stagno, ad Celtiberos recedens. Valentia'"^ colonia, iii
M. pass. a mari remota : flumen Turium , et tantumdem
a mari Saguntum, civium Romanorum oppidum, fide ^^
ta pererudite Gothofredus, in God.
Theod. lib. IV, tit, i3, de jure Ita-
lico, etc. pag. 3 31. Ha.rd.
19. Icositani. Ita libri omnes.
Hi , inquit , Illicitanse colonise foro
ac jurisdictioni subduntur. — Igno-
ratur eorum situs. H. et £d.
ao. Latinorum. Hoc est, Latii jure
donatiim. Lucentum Arabes prsefixo
articulo Alicattte dixere , celeberri-
mum hodie emporium in Reyno de
f^aiencia. Habd.
a I . Dianium, Straboni, lib. III ,
pag. iSg. Atavtov.Nunc Denia, Jsi-
doro, Zanium, utpro Diseta, Zae-
ta dixere antiquitus. Habd.
^%,Sucro. Zouxpa>vo;, hodie Aii-
car,meminit Strabo, loc. cit. Oppi-
di, Antoninus. Hic Sucronensis pu»
gna, inter Pompeium et Sertorium :
de qua Plutarch. in Sertorio , pag.
578. Amnem hunc Gontestaniae
finem facit etiam Ptolemseus, lib.
II , cap. 6, cujusaGarthaginenova,
quod et Plinius fecit, ducitinitium.
Oppidum hodie Alcira, Ha.rd.
aS. EdetanicL. 6^v]Tavc^v regio
Ptolemseo, loc. cit. Ad Iberum
usque et Gassaraugustum ea perti-
nuit. Apud Gruterum, pag. 481 :
Editajeti. — Stagnum hodie Albu'
fera vocatur. Ed.
a4. yaUntia, Hodie f^alencia
caput regui de yaUncia dicti. Hanc
Turium flumen prseterfluit, quod et
Mela Turium appellat,Sallustius au*
tem Turiam, quem sequitur vetus
apud Dalecamp. hic Turia legens :
apud quosdam etiam Durias re-
peritur. Yocatur autem hodie Gua-
dalaviar, Ed.
a 5. Fide nobile. Florns , lib. II ,
cap. 6 : « In causam belli Saguntus
delecta est ab Hannibale, vetus
Hispanise civitas, et opulenta : fidei-
que erga Romanos magnum qui-
dem, sed triste monumentum. . .
Jam novem mensibus fessi fame,
machinis, ferro, versa denique in
rabiem fide , immanem in foro ex*
citantrogum : tum desuper sesuos-
que , cum omnibus opibus suis ,
ferro et igni corrumpunt. » Vide
August. de Givit. Dei , lib. III,
cap. 30, Appian. in Iber. pag. 361,
et Livium, lib. XXI, cap. 7, seqq.
et lib. XXVIII, cap. 89, ubi hoc
oppidum jussu senatus restitutum
fuisse narrat « fidei socialis utrin-
que servatae documentum omnibus
gentibus. » Indigense locum esse pu«
tant, ubi nunc est Murviedro, quarto
vel quinto lapide a Valentia ad Bo-
ream , ubi veteris Sagunti rudera
fuisse ostensa Regi Gatholico Phi-
lippo V, octavadieMaiifanni 17I99
nuucii publici typis impressi prodi-
derunt. Mursnedro dicunt patria lin-
gua esse murum veterem. H, — Ma-
luisset Dalec. civium Romanorum op'
pidum fide nobile, deleta post oppi'
dum virgula. Ed.
3'
36 C. PLINII NAT. HIST.
4 nobile:flumeii Uduba^ : regio Ilergaonum *'. Iberus^ am-
nis navigabili commercio dives , ortus in Cantabris , haud
procul oppido Juliobrica''^, per ° ccccl m. pass. ' fluens:
navium per cclx m. a Varia oppido capax : quem propter
universam Hispaniam Groeci appellavere Iberiam. Regio
Cossetania ^, flumen Subi^^ : coloniaTarraco^^, Scipionum
a6. Flumen Uduba. Sic Reg. et
Colb. non Idubeda, quod montis
est nomen Ptolemaeo ac Straboni.
Habd. — Nunc Murviedro, quo allu-
iintur urbs cognominis et Segobri-
ga hodie Segorbe, vel Segorve , in
Reyno de P^alencia. Ed.
37. IlergaoHum, Ab Uduba ad
Iberum IXepxaovocc Ptolemaeus, lib.
VI , cap. 6 y et Livius , lib. XXII ,
cap. 21. lllurgavonenses , quiflumen
Iberum attingunt , Caesar appellat,
de Bell. Civ. lib. I, cap. 60. Ta^'
men ultra Iberum Uergaonas pro-'
movet Ptolemaeus : et in nummis
Dertosa hodie Tortosa, in sinistra
fIuviiripa,Ilergaonnm genti adscri-
bitur. Hard. Yid. Ind. geogr. nost.
edit. tom. iy,pag. 3 83. £d.
28. Iberus. Accolis f^^rc? ; nobis
l'Ebre. Hard.
29. Juliobrica. louXioSpcYa Pto-
lemso , loc. cit. quam sub eadem
cali parte locat , ac Iberi fontes,
qui hodie in valle reperiuntur cui
nomen est A^a/ de f^ieso : nomen
autem oppidi, quod Fuente de Ivero
esse dicit Hard. in mappis non re-
peri. Inscriptio apud Ambr. Mora-
les , fol. 6y : Juliobrigensi. ex.
Gekte. Caittabrorum. £d.
30. Per. H«c vox ap. Dalec. et
Elz. deest. Ed.
3 1 . CCCCL M. pass. fiuens ,
navium per CCLX M. a f^^aria op^
vido capaj:. Non per cccci. M. pass.
sed vix per cccc fluit Iberus : na-
vium nunc per ccxvi M. pass. tan-
tum, ab urbe Tudela capax est ; non
immerito autem Noster setate sua
per cCLX M. pass. istud flumen na-
vium capax fuisse contendit, si
Varia oppidum , quse OOaptoc Ptole-
mseo est in Beronibus, lib. II, cap.
6, etStraboni, lib. HI, p. 161 , ho-
die luogrono est, ut D'Awvii.le,
nonnuUique alii volunt. Qui autem
Iberum non superius , Plinii aetate
quatn nostra, navigabilem fuisse
putant , libentius ut opinor, Variam
in Valtierray juxta Tudela, ccxvii m.
pass. ablberi ostiis, agnoscent. £d.
3a. Cossctania. Sic libri omnes.
Ptolemso, Ub.II, cap. 6, KoaviTavoi,
in quibus Tarraconem locat. Apud
Gruter. pag. 499 ^ Tarrac. Vrbs.
CosiTAiroR. Ab Ibero ea regio in-
cipit , Tarracone clauditur. Hard.
33. Subi. Hodie Francoli, qui in
Tarraconis portum influit.£D.
34. Colonia, etc. Hsec Soliuus,
cap. a3 , pag. 44- et Martianus, lib.
VI, pag. 2oa. Hodie Tarragona di-
citur, in ora regionis , hodie Prin'
cipado de Caiaiuna dictse. Hanc a
Phaenicibus , ut aiunt , Tarcbnis no-
mine conditam, in sequentibusque
temporibus bello vastatam, Sci-
piones resdificarunt , eamque tan-
dem Romana colonia auxit , ut
putant, Julius Caesar. Gruteri In-
scriptio pag. 362 : Col.Tarrac. £i>.
LIBER HI.
opus, sicut Carthago Poenorum. Regio Ilergetum , op-
pidum Subur^^ : flumen Rubricatum *, a quo Laletani^^
et Indigetes'*°. Post"*' eos, quo diceturordine, intus rece- 5
35. Sicut Carthago Pisnorum.
Interpretes omnes hic de veteri
Carthagine meminisse Nostrum vo-
lunt, quam d'Aiivii.lb hodie CantO'
meja, in Rejrno de Aragon leucis
circiter xv a mari, esse dicit , Har-
duinns autem VtHa franca de Pana"
des , in principado de Cataluna^ leu-
cis duohus a mari esse contendit :
Mannertus tandem haud longe a
Lerida sitam fuisse alt; unde hujus
urhis ignorari locum confitendum
est. Hanc Carthaginem veterem a
Poenis, duce Hamilcare, (}onditam
fuisse addit Harduinus, nescio qua
fretus auctoritate. Obscurior autem
-videtur mihi fuisse hsec Carthago ,
quam ut hic a Nostro Tarraconi
opponatur, uni inter clarissimas
Hispaniae veteris urhes , atque quo-
dam modo totius regionis capiti suh
Romanis. Non aliam igitur Cartha-
ginem hic Nostrum designasse pnto
quam Carthaginem novam ah As-
druhale, Amilcaris cognomine Bar-.>
cae fUio , conditam , et totius His-
paniae , quandiu suh Poenorum di-
tione fuit,prscipuam urhem : quem
quidem dignitatis gradum TaiTa-
coni cessit, Romanis imperantihus.
Qnid autem de ista Carthagine di-
xerimus vide superius pag. 34 1
not. i5. Ed.
36. Ilergetum. Regionem omnem
tenuisse videntur qnae a Suhi amne,
quem, superiore nota 33 , hodie
FrancoU vocari diximns , ad Ruhri-
c^atum , quod flumen hodie Llobre-
gai dici nos modo, insequenti noia
39^ docebit Hardainos, De Ilerge-
tibus pluribus locis meminit Livius,
nempe lib. XXI, cap. a3 , uhi de
Hannibale : « Ilergetes inde , Bar-
gusiosque, et Ausetanos, et Lace-
taniam , quae suhjecta Pyrenseis
montibus est, suhegit; » etlib. XXI ,
cap. 6 1 , ubi hujus Ilergetum gen-
tis caput fuisse nos docet Athana-
giam urbem , quse in Indibilis de«
fectione a Scipione ohsessa est.
Gruteri Inscript. pag. 5 1 9 : coifXRA.
Ilbrgetas. Ed.
37. Subur, 2ouPoop Ptolemaeo ,
Hb. II , cap. 6. Nunc yiUa nova ,
ad mare. Gruteri Inscriptio , juxta
Tarraconem eruta , pag. 4 1 4 * Sv-
bvritahi.Hard.
38. i?ttM*ca/ttw.touSpixaTo; Pto-
lemaeojloc* cit. hodie Llobregat, Ab
hoc amne ait jam Laletanos appel-
!ari incolas : et proximos iis deinde,
ubi nunc Emporiae sunt, IndigetCF,
quorum regio Pyrcnseae Yeneris
promontorio clauderetur. Sic etiam
Ptolemaeus loc. cit. Hard.
39. Laletani. Sic libri omnes.
Hinc Laletana vina magis copia
quam bonitate laudata Plinio, lih.
Xiy,cap. 8. Laletana sapa, Martiali
lib. VII,epigr. 5 3. Gruteri Inscript,
pag. 490 : PR£FEGTo. Orje, Mariti*
TiMiE. LAi.ETAif iE. Ptolcmaeo, lib. II,
cap. 6. AatY)Tocvol, Straboni, lib. III,
pag. 159, AeviTavoi. Hard.
40. Indigetes. iv^tytTou Ptole^
maeo, loc. cit. Iv^ixviTal Strahoni,
lib. III , pag. 1 60. Hard.
4 1 . Post cos. Retro versus occa-
sum Solis aestivum, in mediterraueo.
Hard.
3'
38 C PLINII NAT. HIST.
dentes radice Pyrensei, Ausetani "*', Lacetani ^^ : perque Py-
renaeum Cerretani'*'^, dein Vascones. In oraautem colonia
Barcino'^^ cognomine Faventia. Oppida civium Romano-
4 3 . Ausetani. Hactenus , Ausitani,
Itani , Lacetani. F.Ursinus, Jacceta-
ni legit ex Strabone et Ptolemaeo.
Nos Itani expunximus, de quibus
in hoc tractu nihil usquam com-
pertum, ex quo mutila qusedam prs-
cedentis vocis repetitio possit ha-
beri.Nam quum hos, quosrecenset
Plinius , redditurum se promittat
inferius , Ausetani quidem, ah'ique,
suis locis apparent, Itani nusquam,
At ne Lacetas cum Ursino , Pelice-
rioque in notis MSS. mutem , vetat
Livius,qui Lacetanos ssepe laudat,
lib.XXVIII, cap. 24,.lib. XXXIV,
cap. 30, multoque expressius situm
eorum indicat, lib.XXI, cap. 6o:
«Gn. Scipio , mquit , in Hispaniam
cum classe et exercitu mis8us,quum
ab- oslio Rhodani profectus , Pyre-
nsBosque montes circumvectus, Em-
poriis appulisset classem, exposito
ibi exercitu , orsus a Lacetanis ora-
nem oram usquead Iberum, partim
renovandis societatibus, partim no-
vis instituendis , romanse ditionis
fecit. » et cap. 6i : «Ilergetes, in
jus ditionemqile recepit. Inde in
Ausetanos prope Iberum,procedit:
atque, urbe eorum obsessa, Lace-
tanos auzilium finitimis ferentes
nocte, haud procul jam urbe, quum
intrare vellent , excepit insidiis. »
AaxYiTaviav Dia , lib. XLV, p. 274»
Et AaxsvTavav edvo^Plutarchusagno-
scit , tura alibi , tum in Catone ma-
jore, pag. 34». Lacetanos denique
CaesarBell. Civ. lib.I, pag. 1 43,cum
Ausetanis etTarraconensibns jungit.
Adeo placuere Jaccetani Cujacio, ut
non modo hoc loco, sed ubi minime
omnium oportuit, obtruserit. Nam
Dig. lib. L, tit. 1 5, de censibus, ubi
Ulpianus, «jus Italicum Valentinii
et Licitani habent » : ipse Jaccetani
legi censet oportere, Observ.lib.X,
cap. 35. alii Lacetani: neutrirecte.
Nos Illicitaniah IUici, dequo paulo
anteValentiam egimus , quod oppi-
dum Latinorum seu jurisLatini esse
Plinius monet, restituimus. Ause-
tanorum Livius meminit loc. cit.
Au8YiTavoi Ptolemaeo lib. II , cap. 6.
Oppidum Ausa et Vicus Ausae, P^ic
d*Osona et frequentius f^ich , inter
Gerona et Manrcsa. Hard. et Ed.
43. Lacetani. Supra Gerona, in
Pyrenaei radicibus. Hard.
44« Cerretani, KeppotTavol Ptole-
mieo, lib. II, cap. 6 ; Straboni , lib.
III, pag. 162, KsppYjTavoi. KgpTiTavoi
tv l^Yipta Dioni , lib. XXVIII, pag.
383. Vascones, non in Aquitania,
sed in Hispania collocat etiam Pto-
lemseus loc. cit. Vascones , ea setate
erant , qui hodieNavarri : ut egregie
probat Oihenartus, lib. II , cap. i,
pag. 75. Hard.
45. Barcino. In Laeetanis^ seu
Laletanis teste Ptolemaeo , loco
citato. Nunc Barcelona vocatur.
Gruteri Inscriptio , pag. 4^9* Col.
F. I. A. P. BARciir. hoc est, Colonia
Flasda Julia Augusta Pia ( non Pa»
tema) Barcino. Ibi enim F. Flavia
est. Nam eadem pag. legitur, Col.
Flav. P. Barc. At in Tlies. Goltzii,
Galbae nummus , sed fictus, ut Gol-
tziani plerique : Col. Barciivo.
Faventia. Haro.
LIBER 111. 39
rum : Baetulo^^, lluro : flumen, Larnum ^^ : Blandae : flu-
men Alba^^ : Emporiae'^^: geminum hoc, veterum incolarum,
et Graecorum, qui Phocaeensium fuere soboles. Flumen
Tichis °. Ab eo Pyrenaea ' Venus in latere promontorii al-
t^ro, XL M.
Nunc per singulos conventus reddentur insignia prae- 6
ter supradicta. Tarracone ^ disceptant popuU xliii , quo-
46. Bcetulo, Iluro Chiffl. Bcetulo,
Irulo. Mela , lib. II , cap. 6» Eluro ,
Bcetullo, Baetulam habet Li-vius, lib.
XXVn, cap. i8 et 20. Baetulo,
hodie Badalona , in ora Catalauniae ,
leucis duobus a.Barcelona. — Iluro,
AiXoupa>v PtolemsBo (pro AiXoupa>v)
in Laletanis , nunc Pineda , leucis
X a Badalona , ad mare. Est et alia
Iluro in Novempopulania , Galliae
yeteris provincia, hodieque dicta
Oleron , Hispanorum commercio
dives. Hard. et £d.
47- Lamum. Tordera hodie di-
ctnm , juxta urbem Blandas, hodie,
Blanos. Ed.
48. Flumen Alba. Hodie Ter seu
Tet, Harduinus illud idem esse ait
cum illo quod Mela , lib. II , cap.
6, Clodianum , juxta urbem Empo-
rias; ad hanc autem urbem alius
reperitur amnis hodie Fluvia voca-
tus , qui fortasse Melae Clodianum
fuit. £d.
4g» Emporiie. Strabo , lib. III,
pag. iSg, £fi,77opsiov vocat, et Aitto-
Xiv , hoc est , geminam urbem ,
Graecos advenas a veteribus incolis
medio dirimente muro, dividi te-
status cum Plinio. Idem a Massi*
liensibus conditam, cum Stephano
docet, et Scylace in Periplo , pag.
a. Fuere autem Massilienses orti a
PhocsBensibiis, ut dicetur cap. seq.
Nunc Ampurias vocant. Ptolemaeo
£(xiropiai in Indigetibus, lib. II,
cap. 6. Hard.
50. Flumen Tichis, Ticer voca-
tus Melae qui loc. cit. Ticer flumen
adRhodam; hujus autem fluvii, qui
in Rhodanum sinum , hodie Golfo
de Roses , influit, nomen in mappis
non reperi. Errat certe Harduinus
qui eum T^raccolis vocatum dicit:
qui enim fluvius hodie Ter vocatur
VI leucis a Rhoda urbe , hodie
Roses , distat , et Nostro ab austro
ad septemtrionem procedenti ante
urbem Emporias occurrere debuit.
Hunc eumdem esse'cum illo quem
Albam vocat superius diximus. £d,
5 1 . Pyrencea P^enus. Elz. Pyrene
P^enusy cujus in locum proponebat
Dalec. Pjrrene f^eneris, Mela, lib.
II, cap. 5. «Tum inter Pyrensei
promontoria, portus Veneris in-
signis fano,etc.»Huic promontorio,
inquit Mariana, Hist. Hispan. lib. I,
cap. a, olim aVeneris templo, nunc
reh'gione mutata , a Cruce facta est
appellatio : Capo de Cruz. Non au-
tem XL M. pass. ut Noster ait, sed
xvin tantum a fluvio, quem Ticliim
esse putamus, distat. £d.
5a. Tarracone. Hoc est, fuere hi
Tarraconensis fori : hinc jura petere
coacti. Hard.
53. XLIII. Sic apud Chiffl. le-
gitur; in Dalecampio et Elzevirian,
populi XLIV. Ed.
3^
4o C. PLINII NAT. HIST.
rum celeberrimi, civium Romanorum Dertusani^^Bisgar-
gitani rLatinorum, Ausetani^ , Cerretani^', qui Juliani^*
cognominantur, et qui Augustani ; Edetani^^, Gerunden-
ses ", Gessorienses ' : Teari \ qui Julienses . Stipendia-
riorum : Aquicaldenses^"*, Onenses^^, Bseculonenses^^.
Caesaraugusta ^ colonia immunis, amne Ibero affusa ,
54. Dertusani, Qui civium Ro-
manorum jure potiebantur , ut et
Bisgargitani. Oppidum Ptolemaeo ,
lib. II , cap. 5 , AepTCdooc in Ilerga-
onum gente. Tiberii nummus apud
Suritam, in Anton. Itin. pag. 548 :
Debt. I1.ERGA0KIA. Apud Reine-
sium, pag. 3i6, vetus inscriptio
DertossB reperla : Ohdo. D. C. D.
Ordo Decurionum Colonice Dertosce,
Nunc est Tortosa ad Iberum. Hard.
55. Bisgargitani. Ethiab oppido
rursum Ilergaonum mediterraneo ,
quod BKraapyU Ptolemseo loc. cit.
Germanici nummus , in Tbesauro
Golt. pag. a 4 a I Mvir. Biscargis. H.
SQ. Ausetani. Ab Ausa oppido , '
de quo supra. Hard.
57. Cerretani, Gentis hujus ait
oppida duo fuisse , unde cognomen
incolse tulerunt : Juliani , ab op-
pido Julia Libyca , louXioc AiSuxa ,
cujus Ptolemaeus meminit, lib. II,
cap. 6, Augustani ab Augusta. H.
58. Juliani. FAz.Suliani £d.
59. Edetani. Prius Sedetani lege-
batur. Atqui Sedetanos hic locfim
habere litterarum series non pati-
. tur, quam in populis recensendis
Plinius sequitur : Ausetani , Cerre-
tani^ Edetani, Gerundenses, etc. Ab
E^YiTa oppido nomen hi sortiti vi-
dentur, quod ubi demum id fuerit ,
cis Iberum fuit : inter amnem eum
et Pyrenaea juga. Cave enim credas
ab Edeta oppido Edetaniae sive Se-
detanisB regionis, ubi Saguntum,
Valentia et CsBsaraugusta fuere, hos
Sedetanos fuisse appelIatos:quum ii
CsBsaraugustani fuerint, ut statim
Plinius admonet, non Tarraconen-
sis fori. Quid si Deciani scribas , a
Acxtava Indigetum Mediterraneo
oppido apud Ptol. lib. U, cap. 6. H.
60. Gerundenses. Ab oppido
Gerunda in Ausetanis, Ptolem. loc.
cit. Nunc Girona incolis. Hard.
61. Gessorienses , quos mendose
Cessorienses Pinetus vocat , nusquam
nisi apud Nostruin nominati reperi-
untur. Hard.
6a. Teari. Quorum oppidum
Tiara Julia , TiapiouXta in Dergao-
num mediterraneiscivitatibusapud
Ptolem. loc' cit. qui Ilergaonas,
ut monuimus, ultra Iberum , in
Catalauniamque promovet. Hard.
63. Julienses. EIz. Sulienses, £d.
Q^, Aquicdldenses. Ab Aquis
calidis,quae T^ara d£p[ii.a Ptolemaeo,
lib. II, cap. 6y in Ausetanis , nunc
Caides, leucis iv a Barcinone. H.
65. Onenses. Ita libri omnes ,
etsi potius Aunenses ex litterarum
serie legendum videatur. Ed.
66. Bipculonenses. ItaMSS.^eg,
etc. non Bcetulonenses , a Bsetulone
oppido superius memorato : Sed
a BatJccuXa Ptolemsei, iii Ausetanis
inter Ausam ot Gerundam. Hard.
67. Ccesaraugusta.l^xjimmoshn''
jus colonias indices multos refert
LIBER III, 4i
ubi oppidum antea vocabatur 3alduba , regionis Edeta-
niae^ recipit populos clii. Ex his civium Romanorum
Belitanos^°, Celsenses^', ex colonia : Calaguritanos'^ qui
Nassici cognominantur ; Ilerdenses'^, Surdaonum gentis;
juxta quos Sicoris fluvius : Oscenses'^ regionis Vescita-
niae' : Turiasonenses'^. Latinorum veterum : Cascanten- ^
Patinus, pag. 33,5eq. Nunc incolis
Zaragoza^ Gallis Saragosse, una in-
ter maxime inclitas Hispaniae urbes
provincise Rejno de Aragon dictae
pracipua. £d.
Q^. i^ai^^a. MSS. Reg. et Golb,
1,1, Salduvia, At vetus inscriptio
apud Goltzium , pag. a38 : Gol.
CjRsiBBk, AvG. Saldvb4. In num-
misSexti Magni Pii : SAL. hoc est,
Salduba. Hard.
69. Edetanice,Vx6^m2Siis quo-
que, lib. 11 , cap. 6 , Edetanis, siye
Hedetanis, seudenique, aspiratione,
utfit, in sibilum versa, Sedetanis
Caesaraugustam assignat. Zv]^v]Tavia
Appiano, in Iber. pag. agS. Hard.
70. Belitanos. Ab oppido BeXeia,
in Edetanis , haud procul Gsesar-
augusta,apudPtoIem. lib. I, cap. 6.
Hodie Beichite, leucis viii a Zara»
goza meridiem versus. Indulget
conjectursB Reinesius , Variar. lect.
lib. I , c. 3 5, contra omnium libro-
rum fidem , quum Bilbilitanos, a
Bilbili, qusB Martialis patria, scribi
jubet. Hard.
71. Celsenses, Oppidum KeXaa
in Hergetibus , Ptolem. lib. II ,
cap. 6. Nunc Xelsa, ad Iberum.
Nummus Tiberii, in Tbesauro Gol-
tzii, pag. a43 : Gol. Vic. Iul.
CE1.8A. Anton. August. ait esse
Felilla, qn» ad Iberum pariter
leucsB unius intervallo a Gelsa di-
stat. Vide librum , quem de Num-
mis antiqnis Populorum etUrbium
nuper in lucem edidimus. Hard.
72. Calaguritanos, Ambr. Mo-
rales , ex vetere inscript. Muir. Ga-
1.AGURIS* JuLiA. Nassica. Nunc
Loarre^ ab Huesca leucis v dissita.
Sic Andrez, pag. 33. Hard.
73. Iterdenses, IXi^^^i. in Ilergeti-
bus a Ptolemso collocatur, lib. II,
cap. 6. Nunc Lerida , juxta Rio
Segre , qui Sicoris , etiam Lucano ,
lib. IV, vers. 14 > ubi Ilerdaesitum
describit :
Placidis praelabitar undis
Hesperios interSicoris non ultimus amnes, etc.
Hard.
y4' Oscenses. Osca eprum oppi-
dum , Floro , lib. UI, cap. aa , in
Ilergetibus quoque statuitur, (quo-
rum pars Vescttani, et Surdaones
fuere) , apud Ptolemaeum , lib. II ,
cap. 6, nunc Huesca^ in Rejrno de
jiragon, Nummus Germanici, in
Thes. Goltzii, pag. a^^, Gol. V.
T. T. OscA. Hic etiam vide librum
nuper a nobis de Nummis antiquis
Populorum Urbiumque editum.
Hard.
75. f^escitanice. Vet. ap. Dalec.
Bessetaniee. £d.
76. Turiasoncnses. Touptal^w in
Geltiberis» Ptolem. lib. II, cap. 6.
In nummis antiquis, Muir. turia-
so, et Muw. TUR. Nunc Tarazona,
urbs Hispanise , leucis ,v a Tudela ,
meridiem versus. £0.
d
42 C. PLINIl NAT. HIST.
ses '^, Ergavicenses '^ : Graccuritanos ^^, Leonicetises ^^
Ossigerdenses \ Foederatos, Tarragenses ^ Stipendiarios •
Arcobricenses ^ , Andologenses ^"^, Arocelitanos*^, Bursao-
77. Cascantenses. Chiffl. Cascan'
tes» Nnmmus Tiberii apud Patin.
pag. 616 j MuNicip. Cascantum.
KavxavTOv Ptolemseo, lib. II, cap.
6, in Vasconibus, hoc est, Navar-
ris. Nunc oppidum Navarrae, Cas-
cantCf leucis tribus a Tarazona, se-
ptemtrionem versus. In decretis
Hilarii Pap», aSa : Tyriassonensiumy
Ascantensium, Calaguritanorum : lege,
Turiasonensium , Cascantensium , etc.
H. et Ed.
78. Ergaificenses. Epyaouixa in
Celtiberis, Ptolemaio loc. cit. Apud
Gruter. pag. 38i : Ex. Conven. C-e-
SAR. Ercavic. Hoc est, Ex Conven-
tu Caesaraugustauo Ercavicenses.
Apud Patinum, pag. 34, nummus
antiquus: mun. ergavici. In Conc.
Tolet. X, Balduigius jircavicensis
episcopus, pro Ercavicensis, Hodie
Fraga^ ad fluvium Cinca, qui in
Iberum influit, leucis quinque a
Lerida.. £d.
79. Graccuritanos. A Ti. Gracco
nomen Graccuris accepit. Vide Livii
Epit. lib. XLI. « Gracchus monu-
mentum virtutis operamque suo-
Tum Gracchurim urbem suo nomine
insignem esse voluit , quse antea II-
lurcis nominabatur. » Nunc Agreda
in Aragonise confinio , leucis IV a
Tarazona. Hinc Martyres Graccuri-
tani in Martyrol. Martyres de Agre^
da. Fpaxouptc PtolemfiBO,in Vasconi-
bus. H. et £d.
80. Leonicenses. Oppidum AeovU
xa in Edetanis, Ptolemseo , lib* II,
cap. 6 , in quibus est ipsa Csesarau-
gusta, cujus foro Leonicenses di-
sceptabant. Nunc est Alcaniz, in
Reyno de Aragon , ad amnem Guo'
dalope, qui in Iberum influit. Ede-
tanos a Valentia usque Caesarau-
gustam pertinuisse jam monuimus.
Nummus C. Csesaris , in Thes.
Goltzii,p. 344- MuN. Leonica. H.
81. Ossigerdenses ^ vel ut vult
Brot. Osicerdenses : Ptolemxus
enim, loc. cit. Oaixepc^a scribit,
quod etiam in nummis veteribus re-
peritur. Creditur esse Xerta, ad
Iberum,leucis tribus su^rai Tortosa.
Ed.
82. Tarragenses. Municipium
Tap^aya Ptolemseo, in Vasconibus.
Hodieque Tarrega , leucis novem a
Lerida, orientem versus, m. princi'
pado de Cataluna. Ed.
8j3. Arcobricenses. Chiffl. Arco'
brienses. ApxoSpfYa Ptolem. loc. cit.
in gente Celtiberorum. Hodie Los
Arcos , in Reyno de Navarra , leucis
quinque ab Estella , meridiem ver-
sas. Ed.
84. Andologenses. AhAndosilla,
Navarrse oppidulo , leucis xiii a
Pamplona , meridiem versus, Prud.
Sandoval, apud Oihenartum, pag.
90, hos suspicatur nomen habuisse.
H. et Ed.
85. Arocelitanos. Ita MSS. om-
nes. Antoninus in Itinere ab Astu-
rica Burdigalam , habet Aracelim ,
vel Arocelim, a Pompelone xxiv.
M. P. Nunc Huarte Araquii, sex
circiter leucis a Pamplona , versus
solis occasum , ut recte Oihenartus
vidit, in Notit. Vascon. pag. 90.
Hard. et Ed.
LIBER III. 43
es^, Calaguritanos*' qui Fibularenses cognominantur^
plutenses , Carenses^, Cincenses^'*, Cortonenses^',
anitanos ^\ Lamenses^, Lursenses ^, Lumberitanos*^,
tanos^, Lubienses^^, Pompelonenses ^*, Segienses^.
. Bursaonenses, Vel BursavO"
de qiiibus Hirtius in Bello
pag. 1 58 , vel Bursadenses ab
Boup(T%(^a , de quo Ptolem.
, cap. 6, in Celtiberis. H^rd.
'. Calaguritanos, Calaguris
iliani rhetorisnatalibus clara,
Calahorra est, ad Iberum,
circiter octo supra Tudela.
za Regia , nummus Augusti ,
CALAG. iTL. Hard. et £d.
. Complutenses. Complutum ,
irduinus et Gibrat. volunt,
est Alcala de Henarez , ad ri-
Henarez, sex leucis a Madrid^
:em versus. Ed.
. Carenses.YeXxiS oppidum no-
•etinet Cares : novum , Puente
na , leucis iv a Pamplona , me-
1 versus. Inscriptio apud Am-
Morales, fol. 68 : Ex Cjesa,-
Kareksi. hoc est, ex conventu
augustano, oppido seumuni-
Carensi : non , ut Scaliger in-
!tatur, in Gruterii indice , Ca-
Ccesarauqustani. H ar d .
Cincenses. Ita libri omnes ,
p Elzev. apud quera Cicenses.
Cinnenses ab op<pido Kivva in
iinia Ptolemaei, lib. II, c. 6«
Ed.
Cortonenses. MSS. omnes (?o-
es. Hard.
Damanitanos. In Edetanorum
, in quibus ipsa Caesaraugusta
iap.avta , Ptolemaeo , loc. cit.
se Mediana , ad Iberum , sex
infra Zaragoza. Ed.
. Larnenses. Ab oppido, liarno
< de quo supra, cognomine.
Fortasse Torderas ad flumen Torde»
ra. Hard. et Ed.
9 4> Lursenses, etc. Quum hoc loco
populorum nomiua disponi per ele-
menta debeant , raire omnia pertur-
bata , permixtaque sunt in libris ad
hunc diem vulgatis : sic enim ha-
bent : Larnenses , Iturienses , Ispalen"
ses^ Lumberitanos. In MSS. Reg. etc.
LarnenseSy LursenseSy Lumberitanos.
De Ispalensibus nihil : uride huc ir-
repserint,incompertum adbuc.Her-
molaus liursenses ab Ilurone jarn
antea memorato oppido , neque re-
vocando amplius : Iturienses Dalcc.
ab tToupioa jVasconum civitate, re-
posuit. Hard.
95. Lumberitanos. Dalec et Elzev.
Ilumberitanos. Ab oppido quod Galli
Lumbier , in Navarra : incolae Vasco-
nice, //•iim^em vocanti teste Oihc-
narto , pag. 90 , leucis vii a Pompe-
lone. H.
96. Lacetanos. De his egimus in
nota superiore 4^. Hard.
97. Lubienses. De Lubjensibus
nihil adhuc compertum , nisi ii sunt
qui Levienses corrupte forsan no-
minantur, cum Cascantensibus et
Calaguritanis proxime hoc tractu
appcllatis , in decretis Hilarii PapsD,
pag. a5a. Male Dalecarop. et EIz.
Fibiensesj Chifflet. Subienses^ legere
volunt, neglecto elementorum or-
dine. Hard. et Ed.
98. Pompelonenses. Ita Gruteri
quoque inscriptio, pag. 3^5 et 4^^*
Hodie PamplonUf Gallis Pampelunv
vocatur. Ed.
99. Segienses, Segienses, vel Se-
s
44 C. PLINII NAT. HIST.
Carthaginem '°** conveniunt populi"' LXV, exceptis
9 insularum incolis. Ex colonia Accitana Geraellenses'°\ et
Libisosona '** cognomine Foroaugustana , quibus duabus
jus Italiae datum : ex colonia Salariense""* oppidani Latii
veteris Castulonenses, qui Caesari Venales appellantur :
Setabitani'° , qui Augustani : Valerienses" . Stipendiario-
gisenses ( ut recte Parm. edit. ) , a
ZsYKra in Bastinis oppido , apud
Ptolem. lib. U, cap. G.Hard.
xoo. Cartliaginem. Carthaginem
novam, quae hodie in Murcis regno,
Cartagena. « Carthagine nova con-
ventum agebatGalba, » inquitSue-
tonius in ejus yita , cap. 9. IIard.
loi. Populi LXV, Sic in ChifH.
Dalecamp. autem etElzevir. populi
LXII. Ed.
10 3. Gemellenses. Sic Accitaniae
colonise ciyes vocabantur : ipsa , Co-
lonia Julia Gemella Accitana , Col.
Iyl. Gem. AcciTAirA, apud Gruter.
pag. 271. Accis hodie Guadix ^ in
Granatensi regno. De Gemellae co-
gnomine superius diximus. lu num-
mis antiquis: C. I. G. Acci. et Col.
Gem. Acci. Hard.
io3. Libisosona, £t hsec colonia
fiiit , apud Grut. pag. a 60 , ex Ant.
Angustino, Coloitia Libisosaito-
RYM. Estque Plinii calculo, qui xii
colonias in citeriore Hispania re-
censet.Yide librum de Nummis an-
tiquis, Terbo Celsa. Antonino, Li-
bisosa est : Ai^iaoxa Ptolemaeo in
Oretanis , lib. II , cap. 6. Unde Li"
bisoca, quod in vetustis codicibus
reperitur, legere vult Dalecampius,
quem secutus est £lz. Aiunt exstare
hujus oppidi rudera ad Lebazuza ,
sive Lezuza in Provincia de Cuenca.
haud procul ab ipso oppido Cuen^a,
Hard. et £d.
104. Salariense. Nunc Cazorla
dicitur in regno Granatensi : aevo
sequiore Saliotis, ut auctor est Ju-
lian. Archipresb. Adversar. numm.
356. Salatiam et Castulonem diver-
sa duo Oretanorum oppida, perpe-
ram, ut ssepe solet, Ptolem. facit.
Yetus inscriptio in Thes. Goltzii,
p. 40 : COL. JVL. AVG. SALARlEJfSIS.
Ccesaris f^enales dicuntur , quod
agros eorum Caesar emit. Sic Trium-
pilini inferius, cap. 24, venalis
cum agris suis populus appellatur. In
concil. Tolet. X , Marcus CasteUo"
nensis episcopus, pro Castulonensis.
Hard.
io5. Setabitani. ZairaSic Ptole-
maeo , in Contestania , de qua supra.
Straboni SsTa^i; , lib. lU, p. 160.
Nunc XativUy recens dicta S. Felipe^
in Reyno de Valencia , ad amnem
Xatiifa , qui in flumen Xucar fluit.
Hinc sudaria Setaba de quibus dixi-
mus in Praefat. ad Titum , p. a. In .
Conc. Tolet. X , Athanasius Setabi-
tanus, H. et £d.
106. Valerienses. Vasaeus ipsam
^Concham , Cuenca , Coloniam olim
Juliam Yaleriam appellatam esse :
Ambrosius Morales, non Concham
ipsam , sed pagum leucis octo a
Cuen^a dissitum , meridiem versas
putat, cui nomen hodie Valera la
'veja, antiquam Valeriam esse con-
tendit. In Conc. Tolet. X , Stepha^
nus Valeriensis episcopus. Hard.
LIBER III. 45
rum autem celeberrimi : Alabanenses'**', Bastitani" , Con-
saburenses ^**^, Dianenses"% Egelestani"', Ilorcitani, La-
minitani, Mentesani '" qui et Oritani, Mentesani" qui
et Bastuli, Oretani"^.qui et Gerraani cognominantur :
caputque Celtiberiae Segobrigenses " : Carpetaniae" ,To-
107. Alabanenses. Sic MSS. om-
nes : non , ut editi hactenus , Babo'
nenses, aut utVet. apud Dalecainp.
Labanenses, Ab AIol^ol , ut Valerien-
ses ab OuoXgpta, Celtiberorum op-
pidis, apudPtolem. lib. II,cap. 6,
haud procul Ergavica , meridiem
inter et ortum solis , ut vult Man-
uertus. H. et £d.
1 08. BastitanU Veteres apud D;i-
lec. Bastiani. A Basti oppido, hodie
Baza y in Reyno de Granada, ad Rio
Guadalentin. Dedit id Bastitaniae re-
gioni nomen. H. et £d.
109. Consaburenses . Apud Grut.
p. 4oa, Mviri$. GojvsiiBVRON.Apud
Ambros. Morales, fol. 19, GoifSik-
BYREirsis. Nunc ut videtur, Consuc'
gra , in Provincia de Toledo, duode-
cim leucis ab hac urbe. £d.
1 10. Dianenses* A Diano, de quo
supra. Sic Ilorcitani , et Laminitani,
ab Ilorci , et Laminio , de quibus
hoc capite diximus. Hard.
* III, Egelestam, Chiffl. Gelestani.
^YEXaaTat Straboni, 1. III , p. 160.
Nunc Yniesta. £gelastse Plinius rur-
sum meminit^ 1. XXXI, cap. 89.
Apud Ptolem. 1. II , c. 6 , l^TsXsaTa
in Garpetanis, pro ifeyeXBaTa. Non
potest esse Medina Ccli^ ut quibus-
dam visum : nam Medina in Gelti-
beris fuit. H. et £d.
1 1 a. Mentesani. Gemina fuit olim
Mentesa : altera in Oritanis , Ptole-
maeo teste, libro II, cap. 6, unde
cives Oritani cognominati : in Ba-
stitanis Bastulisve altera, de qua
jam diximus, cap. 3. Mentesani
Bastiam vocat Antoninus : Bastuli
incolae eam ob rem cognominati.
Utriusque vestigium , ut videtur, ex-
stat in Couc. Tolet. X. Prioris aui-
dem, sive Mentesae Orilanae, quod
subscripsisse ibi legitur Daniel Dia*
coni Marcelli Episcopi Ecclesice Uri'
tancB. Posterioris item : Martianiis
Abbas Valdefredi Episcopo Ecclesice
Mentesance. Ha.rd. et £d.
11 3. Mentesani. CYiMQ., Metesani.
£d.
114. Oretani qui et Germani co-
gnominantur. In Oretanis oppidum
fuit 6py)Tbv repfAavu>v apud Ptolem.
lib. II, cap. 6. Lud. Noniusin sua
Hisp. cap. 62 , putat esse Calatrava^
ad flumen Anam , leucis quiuque a
Ciudad'RecU. H. et £d.
11 5. Segobrigenses. Procul hi a
Segobriga Valentini regni. Nuraan-
ti» proximos in Geltiberia facit Pto-
lemaeuslib. II, cap. 6; Bilbili, quse
ibi fuit, ubi fere nunc Calatajud^
Strabo, lib. III, pag. i63,in Cel-
tiberis pariter cum Numantinis.
Hard.
116. Carpetaniee ChifHet. CarpC'
tani. Subintellige, caput Tolctum ,
ut Segobriga Celtiberia). KapiryjTa-
vot Appiano in Iber. pag. a83. Ka-
paxiTavcb? UTuep tov Tayov , apud
Plutarchum in Sertorio, pag. 676,
raale, pro KapwriTavou?. Toletum
hodie Toledo vocatur. H. et Ed.
10
46 C. PLINII NAT. HIST.
letani Tago flumini impositi : dein Viatienses "', et Virgi-
lienses.
In conventum" Cluniensem Varduli ducunt po
pulos XIV. ex quibus Albanenses"^ tantum nominare li-
beat"°: Turmodigi'" quatuor, in quibus Segisamonen-
ses '", et Segisamejulienses " . In eumdem conventum
Carietes""^ et Vennenses quinque civitatibus vadunt, qua-
rum" sunt Velienses. Eodem" Pelendones Celtibero-
117. yiatieiises, Dalec. et Elzev.
yiacienses, Oppidum BiaTia in Ore-
tanis, apud Ptolemaeum , lib. II,
cap. 6. Et Virgilienses ab OuepyiXta
in Bastitanis juxta Oretanos. Apud
Gruter. pag. 3a4» Vkrgiliewsis.
Haec hodie Murcia, regni cognorai-
nis caput existimatur. H. et £d.
1 18. /rt conventum, Ambr. Mora-
les,fol. 70: Ex CLVjriEWsi. Subin-
tellige, convcntu. De Clunia mox
dicemus. Hard.
119. Alhanenses. Albam urbem
etiam in Vardulishabet Ptolemaeus,
lib. II, cap. Q.Alam regio hodieque
appellatur, ad Iberum , infra Gui-
puzcoa : ejus regionis primaria civi-
tas yittoria appellatur. Ibi oppidu«
lum liodie Abana. Hard.
1 20. Libeat. MaluissetDalecamp.
Ubet. Ed.
I a I . Turmodigi. Aut ut dat Bro-
terius ex MS. Reg. i 9 Turmogidi.
Nusquam autem auditse voces illae..
Quid si Murbogi potius , ex Ptole-
maeo , loc. cit. McupSo^yoi , Pelendo-
nibus ,Vaccaeisque finitimi ? Vardu-
lorum pars ii Turmodigi fuere. H.
et Ed.
1 22 . Segisamondnses. A Segisama,
de qua Florus, I.IV, c. 1 2 , p. 198.
26Yi(raPtolem. loc. cit. in Bastitano-
rum oppidis Mediterraneis. Itiner.
Anton. Segesamon. illam Mariana,
Hist. Hisp. lib. III, cap. 35, pag.
l3o. Veyzama , in Guipuzcoa prp-
vincia , esse dixit : sed rectins for«
tasse Mannertus Sasamon leucisVIII
a Burgos , septemtrionem inter et
occidentem. Ed.
I a 3 . Segisamejulienses. Legunt alii
SegisemejuUenses : Broter. ex MS.
Reg. I , SegisamajuUenseSj quod con»
firmare videtur Ptolemaeus , apud
quem 1. II, cap. 6 , SeYtaap.a louXia
reperitur, in Vaccaeis quidem, dum
a Nostro Turmodigis tribuitur. Ed.
124. Carietes. Hos Ptolemaeus
Kapiaicuc vocat, quorum oppidum
OueXia Velia fuit : cives Pliuio Ve-
lienses- Hard.
12 5. Quarum sunt. Quarum e nu-
mero praecipue insignis Velia, de
qua plane modo diximus. Hard.
126. Eodem Pelendones. Vet.
apud Dalec. iidem. Chiffl. Pelen-
tones. — In eumdem conventum ,
inquit Noster , disceptaturi vadunt
Pelendones, quorum populi qua-
tuor, e Celtiberorum gente universi.
Nam Celtiberia Pelendones, Are-
vacosque complectitur. Gruteri In-
scriptio pag. 1 1 1 : Pellendokes.
AREV4CON.InPelendonibusoriri Du-
rium amnem auctor est Pliniusy
lib. IV, cap. 34. Hard. et Ed.
LIBER III. /^7
rum "', quatuor populis : quorum Numantini " fuere clari :
sicut in Vaccaeorum xviii"^ civitatibus, Intercatienses,
Pallantini' **, Lacobricenses ' ', Caucenses' ^ Nam in Can-
tabricis vii'^^ populis, Juliobrica '^^ sola memoratur. In n
Autrigonum' decem civitatibus, Tritium, et Virovesca.
lay. Celtiberorum, Volebat Pint.
CelUberi, Ed.
138. Numantini. Fuit urbs Nu-
mantia haud procul a fontibus Du-
rii amnis , ut testatur Florus , 1. II,
cap. 18, pag. ga , et Plinius, 1. IV,
cap. 34. Hudera etiamnum visun-
tur , quibus nomen est Puente Gar"
rajr, prope urbem Soria. Hard.
139. Vaecasorum,, , Intercatienses,
Ouaxxolot Ptolemaeo , lib. II , c. 6,
et Polybio in Fragm. 1. III, p. i SoB^
qui eorum urbem ivTEpxocTtav lau-
dant, et apud Gruter. p. 3a4 • Mo-
DBSTVS. InTERCATIENSIS. EX. GeNTE.
Vacc-eorvm. Vaccaei autem , qui a
L. Lucullo et CL Marcello , anno
U. C. Dcii, domiti sunt^ banc re-
gionem tenuisse videntur, quam in-
terfluit amnis Pisoraca, nunc Pi'
suerga , in Durium influens et quae
hodie Provincia de yalladolid voca-
tur, cnm exigua vicinarum provin-
ciarum parte. — Intercati» autem
meminerunt , ut modo diximus ,
Ptolemaeus, Polybiusque, et Antoni-
nus,qui eam inter Asturicam hodie
Astorga^ et Csesaraugustam , Zara-
goza ponit, lx m. pass. ab Asturica.
Quo autem loco sita fuerit non sa-
tis constat ; quamvis eam ob flumen
Esla ponat d'Aitvii.le, loco hodie
dicto yillanueva de Azuagucy xl m.
pass. ab Astorga , non vero lx , ut
vult Antoninus. £d.
i3o. Pallantini. Pallantiam in
Vaccaeis quoque locat Ptolem. 1. II,
cap. 6 , et Appianu» in Iber. p. 3 00.
Nunc Palencia , in provincia de Pa-
lenciUf ad amnem Carion, qui in
Pisoracam influit. Ed.
1 3 1 . Lacobricenses . Lacobrigae in
hoc tractu meminitAntoninu8,XLvi
M. pass. a Pallantia in itinere ab
Asturica Tarraconem, et Burdiga-
lam. AayYoSpiTa; vocat Plutarchus
in Sertorio, pag. 574. « Lacobrigae
nomen, inquit Festus , a lacu et
briga , Hispaniae oppido. » Vox bri-
ga oppidum sonat. Hard.
1 3 a . Caucenses, Kauxa in Vaccaeis
quoque Ptolemaeo, loco citato, et
Appiano in Iber. pag. 3 83. Ubi
nunc Coca oppidum , ut recte Ma-
riana , Hist. Hisp. lib. III, cap. 2,
pag, 93, inter Segovia et f^ailadolid,
ad fluvium Eresma, H. et Ed.
i33. f^n Populis. Sic inChiffl.
Dalec, et Ela. quatuor populis. Ed.
i34. JuUobrica. Diximus de ea
superius, hoc cap. Hard.
1 35. Autrigonum, AuTpiyove; sunt
Ptolemaeo, loc. cit. oppida , TpiTiov
et Ouipoufiaxa. In decrelis Hilarii
Papae, pag. aSa : J^eroviscensium et
Tritensium civitas , pro Tritiensium,
Vetus inscr. apud Ambr. Morales,
fol. 65 : Tritieksi. Antoninus in
itinere ab Asturica Tarraconem ,
Tritium a Virovesca distare ait xi
M. pass. Quod si itaque Virovesca
Briviesca est, inter Burgos, et Ibe-
rum,Tritium,quodxi m. pass. Astu-
ricae vicinius esse debuit , ubi nunc
48
C. PLINII NAT. HIST.
Arevacis' noraen dedit fluvius Areva. Horum sex oppida:
Saguntia'^', et Uxama' , quae nomina crebro aliis"^^ in
locis usurpantur : praterea Segovia '^°, et nova "^' Augusta,
Termes'^^ ipsaque Clunia'^^ Celtiberiae finis. Ad Oceanum
reliqua'"^^ vergunt, Vardulique ex praedictis, et Cantabri.
Najara est, prop* Logrono etlberum
aranem , esse certe non potuit-:
quam tamen sententiam placuisse
yideo Suritae in Anton. pag. 54i*
aliisque. H. et £d.
i36. Arevacis, Ptolemao, lib.
n, cap. 6. Apeouaxai. Straboni ,
lib. III, pag. i6a. ApEouaxot. Are-
vam amnem nunc Arlanzon vocant,
qui in Pisoracam influit , supra
Falladolid. H. et Ed.
187. Saguntia. Vel Seguntia.
SeguntisB Celtiberorum Livius me-
minit,lib. XXXIV, cap. 19. Anto-
nihus item Segontiam vocat , quae
nunc Siguenza dicitur, decem leucis
a fontibus amnis Henarez , in />ro-
\fincia de Guadalaxara, H. et £d.
1 38. Uxama. Uxama quoque An-
tonino, in itinere ab Astufica CaB-
saraugustam : a Numantia l m. pass.
Nunc elBurgo d'Osma, ad Durium
amnem , in provincia de Soria , viginti
circiter leucis a Siguenza , septem-
trionem versus. H. et Ed.
139. Aliis in /ocw.Nam et Segon-
tiam alterama Caesaraugusta xiv m.
pass. habet Antoninus, nunc Epila
dicitur, ut recte vidit Jo. Francisc.
Andrez, cap. a, pag. 3^. Et alteram
Uxamam prope Corugnam in Gal-
laeciaB littore agnoscitMariana, Hist.
lib. IIl, cap. 18, pag. 118. Sunt
et aliae , quas referre non est otii no-
stri. Hard.
1 40. Segovia, 2eyou€(a in Areva-
cis quoque Ptolemaeo, lib. II, c. 6.
Non ea est quae inter f^ailadolid et
Madrid hodie Segopia dicitur : sed
altera ejusdem nominis urbecula,
quae sub eadem fere caeli parte , at-
que ipsa Numantia , eodemque sitn
a Ptolemaeo collocatur. H. et Ed.
141. Nova Augusta, Et in Areva-
cis Ptolemseo Noouj^auyouaTa y prope
Segobiam. H4rd.
142. Termes, TepfxYic in Areyacis
Ptolemaeo. Ttpfi.tabv iro^Xiv vocat Ap
pianus in Iber. pag. 3 1 1. Hinc Ter-
mestini populi , apud Livium in
Epitome, lib. LIV, et natio Ter*
mestina apud Tacit. Annal. 1. IV,
cap. 45. Nunc Lerma, ad amnem
Arlanza , qui in fluvium Arlanzon ,
de quo supra diximus , influit. H.
etED.
143. Clunia. Et haec in Arevacis
Ptolemseo. Dioni quoque KXouvca,
lib. XXXIX, pag. 11 5. Inter Rau-
dam ad Durium , Aranda de DtterOj
etUxamam, O^ma, medio fere inter-
vallo ab Antonino collocatur. Nunc
pagus Coruna del Conde^ septem
leucis ab utraque. Ibi conventos
Cluniensis repertum esse sigillum
aiunt, et a loci domino asservari.
Celtiberiae finis is dicitur, quoniam
ad occasum aequinoctialem sunt Vet-
tones , ad aestivum Astures , quos a
Vettonibus Durius amnis distermi-
nat: Arevacae deniquead Boream.H.
i44* Reliqua 'vergunt. Reliqua,
inquit, quae pertinent ad conven-
tum Cluniensem : ut Vardalornm
LIBER III. 49
Junguntur"*^ his Asturum xxii populi, divisi in i^
Augustanos ''^^, et Transmontanos , Asturica urbe magni-
fica. In his sunt Cigurri '^^, Paesici , Lancienses '^*^, Zoelae '^*.
Numerus omnis multitudinis ad ggxl m. liberorum
capitum.
Lucensis " ° conventus populorum est xvi praeter i3
Celticos'^*, et Lebunos, ignobilium' \ ac barbarae appel-
lationis, sed liberorum capitum ferme clxvi m.
Simili modo Bracarum' xxiv civitates clxxv m. 14
capitum'^^: ex quibus praeteripsosBracaros, Bibali'"Coe-
regio jam saperius dicta : et mox
Cantabrorum, dicenda, 1. IV, cap.
34. Ha.rd.
t45. Junguntur his, Cantabris.
Inscriptio Gruteri, pag. 1 10: Con-
YElTTyS ASTYRICENSIS. HaRD.
146* Augustanos', Ab urbe me-
tropoli , quse in Augusti nuromo
apud Goltzium, p. aS^^Coi.. Asxv*
BiGA. AyGvsTA scribitur, AoTOupixa
AOyo^ara Ptolemaeo, lib. II , cap. 6.
Hodie Astorga , in provincia de Leon.
H. et £d.
147. Cigurri, Ita MSS. omnes.
Dalec. et £lz. Giguri. £gurri forte
scribendnm ex Ptolemseo , non lon-
ge ab Asturica Augusta Forum£gur-
rorum locante. De Psesicis, dicemus
lib. IV, cap. 34. H. et Ed.
148. Lancienses, Aayxta maximum
Asturnm oppidum a Dione dicitur,
lib. LV, pag. 5 1 4. A Mariana , Hist.
Hisp. lib. in, cap. a5, pag. i3a ,
iis locis situm , ubi nunc Ovetum
cemitur , Oviedo, Plumbum Ove-
tanum laudatur a Plinio , 1. XXXIY,
cap. 49- Hard.
149. ZoeliB, Cbiffl. Zoeli, Aqui-
bus Zoelicum linum nomen traxit.
PlininSy lib. XIX, cap. 3 : « Noa
dndum ex Hispania 2k>elioum yenTt
in Italiam, plagis utilissimum. Ci-
vitas ea Gallsecise, et Oceano pro-
pinqua. » H. et £d.
i5o. Lucensis, Lucensis conven-
tus mentio apud Ambros. Morales,
fol. Sg.Urbs primaria Lucus Astu-
rum , Aouxo; AoTCUpcbv , Ptolcmseo ,
Dioni AffT^puv : bodie Lugo in Rey'
no flfe Gaiicia. H. et Ed.
1 5 1 . Celticos. Cognominibus Ne-
rias et Praesamarcos , de quibus lib.
ly, cap. 34* Lebuni simili modo ii
esse videntur Hermolao, qui Leuni
rursum eodem libro appellantur : at
ii Bracarensis conventus esse ibi di-
cuntur , bi minc Lucensis. In MSS.
legitur Levanios. Hard.
i52. Ignobilium. Vet. apud Da-
lec. ignominioste. Ed.
1 5 3. Bracarum. SubinteIIige,con-
ventus , ut prius Asturum. Gruter.
p. 4 I I • Coif VEITTVS BRAOAkl. Ho-
rum caput Bracara Augusta, hodie
Braga , in Reyno de Portugal, £d.
i54. CLXXy M. capitum. Sic
in Chifflet. — Dalecamp. et £lzev.
CCLXXr M. capitum. £d.
i55. Bibaii , etc. Bt€a>.ol, quo-
rum oppidum ^pcv BiCaXcbv Ptole-
maBO,]ib. II, cap. 6. KotXiptvol, ei-
dem. GallsBci omnibusnoti. Hequs*
5o C. PLINII NAT. HIST.
lerini, Gallaeci, Hequaesi, Limici, Querquemi, citra fa-
stidium nominentur.
i5 Longitudo' citerioris Hispaniae est, ad finem Castu-
lonis a Pyrenseo, sexcenta septem m. pass. , et ora paulo
amplius. Latitudo'^^ aTarraconead littus 01arsonis,cccvii.
£ radicibus ' Pyrenaei ^ ubi cuneatur angu.stiis inter duo
maria, pau]|^tim deinde se pandens , qua contingit ulterio-
rem Hispaniam, tantumdem'^^ et amplius latitudini ad-
jicit. Metallis plumbi, ferri, aeris, argenti, auri, tota ferme
Hispania scatet : Citerior et specularibus' ° lapidibus : Bae-
tica et minio. Sunt et marmorum lapicidinae. Universae
Hispaniae Vespasianus Imperator Augustus ' ' jactatus
si, in inscript. mox citanda. Atpktxoi
Ptolemaeo rarsum ^ppellati , cum
oppido quod ^opov Atp.txuv yocat.
Inscriptio vetus apud Gruter. pag.
a45 :BiBALi CoELEBiri. Eqyjbsi. Iir-
TERAMICI. LlMICI. iEBISOC. QvAR-
QVERjri. Prius legebatur in Plinio,
yibali , et voce unica e duabus con-
flata JEquesilici. Nos litterarum or-
dine admoniti, etvetustorum mo-
numentorum fide , locum correxi-
mus. Aquas Querqueunas a Bracara
distare ait Antoninus , liii m. pass.
KouoMCEpvot sunt Ptolemseo , et T^^ara
Kouaxepvuv. Hard.
i56. Longitudo sexcenta
septem M, pass, Martianus , lib. VI,
cap. de Hispania, pag. ao3. Hard.
— — Hic autem multum a vero aber-
rat Noster ; maximum enim inter
Castulonis fines et Pyrensei juga in-
teryallum vix cccclxx m. pass. est.
Recte autem addit et ora paulo am"
plius , nam a finibus Murgis ad Py-
rensum promontorium numeran-
tnr circiter dcxx m. pass. £d.
157. Latitudo CCCFIL^xc
etiam errat Noster : recto enim cnrsu
Tarraco , bodie Tarragona , a lit-
tore Olarsonis, bodie Oyarzun^ de
qua urbe, lib. IV, cap. 34 » dicturi
sumus , vix ccx m. pass. distat. Ed.
\S%, E radicibus. Sic in Chiffl.
Dalec. et £lz. Et radicibus, Ed.
iSg. Tantumdem et ampUus, HsBC
rectius Noster : nam a Dianio pro-
montorio ad Minii ostia circiter
dlx m. pass. numerantur. Ej>.
160. Specularibus lapidibus VeL
ap. Dalec. Specularis lapidis : Baiti^
ca et minio et marmorum lapicUcinis —
De bis dicemus opportunius, lib.
XXXV, cap. 45. Ed. ^
161. Jactatus, Vi ac necessitate
quadam expressam esse eam libera-
litatem innuit, ut Hispanos sibi de>
vinciret : quum jactaretnr ipse Rei-
publicse procellis, hoc est, civili
bello Vitellii , ut levamen id quod-
dam eorum damnorum fuerit, qaa
ob civilia Imperatorum bella per*
pessa esset Hispania. Immunitatem
a tributis , sive Claudius Imp. sive
anteriorum aliquis iisdem conces-
serat, uti ez'Senecaco1Iigimu8, de
Benef.lib. VI,cap. 19. H.
LIBER III. 5i
procellis ReipublicaQ Latii jus tribuit. Pyrenaei montes Hi-
spanias Galliasque disterminant, promontoriis in duo di-
versa raaria projectis.
V. (iv.) Narbonensis provincia appellatur pars Galiia-
rum, quse interno^ mari alluitur, Braccata' ante dicta,
amne Varo ab Italia discreta, Alpiumque vel saluber-
rimis romano imperio jugis . A reliqua vero Gallia latere
Y. I . Quee interno. Illa scilicet In*
temi maris , hodie Mediterrcmee ,
parte qu» nunc Gol/e du Lion , aut
ut quidam volunt Golfe de Lyon di-
citur. Hsec Martianus a Plinio , lib.
VI, cap. demonte Pyrenseo.H^RD.
et £d.
3. Braccata, A braccis, sive fe-
mondibus lineis, des brayes ou hauts
de chausses : quod vestimenti genus
Romanis veteribus inusitatum , ab
iis in Gallia Narboneusi primo de-
prehensum est : qus inde ab iis
Braccata est cognominata, inquit
Alcuinns , lib. de Divinis Offic. H.
3 . Amne Varo, « Finis et Hesperiae
promoto limiteVarus.BLuc. Phars. '
ly 4o4>Hodie le yar, qui etiamnunc
Galliam aNicaeensi comitatu, Comtd
de Nice^ provincia 'Sardinise regi
snbjecta, discemit.D'Air vii^le tamen
Nicaeamy cujus possessionem 9 au-
ctore Strabone, retinuerant Massi-
lienses, Gallise assignat, Alpesque
naturales Galliam inter et Italiam
limites agnoscit ; quam opinionem
et no8 amplecti non dubitamus. £d.
4. ^el, Haec vox qua; in ChifEl.
legitur, ap. Dalecamp. et £lzevir.
deest. £d.
5. Saluherrimis romano imperio
jugis, Ut pote quae diu barbarorum
in imperiam romanum irruentium
impetum morata sunt. £d.
6. Latere septemtrionali. Haec mi-
nus recte, ut mihi videtur; nara
Gebenna mons , hodie les Civennes ,
occidentali non minus latere quam
septemtrionali Narbonensem pro-
vinciam a reliqua Gallia discernit
et inter hsec juga et Juram mon-
tem , hodie le Jura , Narbonensis
provincia limites habuisse videtur
rivum qui hodie Rive de Gier vo-
catur et in Rhodanum influit, tum
Rhodanum ipsum usque ad urbem
nunc St. Sorlin vocatam , et inde
Tergebat ad eam Jurae montis par-
tem , cui hodie nomen est le grand
Credo, tum rursum Rhodanum , at-
que, ut nos docet Mela lib. II, cap.
5m Lemannum lacum limitem ha-
buit. His autem terminis includun-
tur provinciae, quae Gallis, ante
annum 1789, Qomte de Foix, Rous^
siilon , Languedoc^ Daupliind^ Com*
tat yenaissin et Provence vocabantur;
nunc autem Departemens de l 'Arriege ,
part. orient,, des Pjrrdnees-Orientaies ,
de la Haute^Garonne^ part, orient, ,
du Tarn , part, merid. , de VAude ,
de rHerauit, du Gard, de i^Ardiche^
de VAin, part, orient,, de 1'lsire, de
ia Dnome , des Hautes^Aipes , de
Vaucluse, des Basses ' Aipes , des
BoucJies»du-Rhdne et du P^ar^ et in«
super provinciae nunc dictae ia Sa»
voie, Sardiniae regi subjecta, ie can»
tonde Geniveet ief^aiais^ Helveticae
reipublicae partes. £d.
4'
52 C. PLINII NAT. HIST.
septemtrionali , montibus Gebenna et Jura : agrorum
cultu^,virorum,morumque dignatione, amplitudine opum,
nuUi provinciarum postferenda, breviterque Italia verius
quam provincia. In ora^regioSardonum, intusque " Con-
suaranorum. Flumina": Tecum,Vernodubrum. Oppida:
IUiberis", magnae quondam urbis tenue vestigium : Rusci-
7. Agrorum cultu, Non minus
eleganter Salvianus patriam suam ,
hoc est , Provinciam describens ,
lib. YII : « lUic omnis admodum
regio , inquit , aut intertexta vineis,
aut florulenta pratis , aut distincta
culturis, aut consita pomis, aut
amcenata lucis , aut irrigata fonti-
bus, aut interfusa fluminibus, aut
crinita messibus, etc. » Hard.
8. Nulii pronnciarum postferenda,
Vet. ap. Dalec. Nulla provinciarum
ei prte/erenda, Ed.
9. In ora regio Sardonum, Post
Pyrene» Veneris promontorium ,
in quo haesimus cap. sup. incipit
Sardonum regio, quos Ayienus Sor^
dos appellat; in MSS. reperitur
Sordonum, Dalec. autem Surdaonum,
ut cap. sup. Ilerdenses, Surdaonum
gentis , legere jubebat. Cum Nostro
convenit Mela , lib. II, cap. 5.
Inde est ora Sardonum , etc. Fuit
autem regio haec le comte de Rous»
sillon ; nunc le departement des Py-
rSndeS'Orientales, Ed.
10. Intusque Consuaranorum, Sar-
dones, inquit, littus maris, Con-
suar^ini interiorem regionis partem
incolunt. Hos diversos esse a Con-
soranni^ , quos in Aquitania Noster
infra,lib. IV, cap. 19, nominat,
nonnulli putaverunt; sed minime
isti opinioni assentiunt Valesius
prasertimque d*Anville , Notice de
ia GatUe, pag. 241, qui Consua-
ranos Consorannosque eumdem
fuisse populum censet, nunc Nar-
bonensi,nunc Aquitaniae addictum.
Quamobrem illos in sua Gallise ve^
teris mappa in utriusque provincis
limitibus ponit. Haud dubinm est
quin regionem ex eorum nomine
Conserans dictam, et quse hodie pro-
vincisB Aurigerse , Departement de
VArriege, pars est occidentalis , te-
nuerint. Ed.
1 1 . Flumina : Tecum , f^ernodu'
brim, Tecum Flumen, quod Mela ,
lib. II, cap. 5, Tichis vocat, hodie
est le Tech , quod juxta urbem Elne
fluit : Vernodubrum nominis simi-
litudine ductus nostrum esse flu-
vium Ferdouble puto , qui in alium
influens, cui nomen est la Glj^
amittit nomen proprium, quod an-
tea usque ad mare servabat. Quod
antem flumen Telis vocatur a Mela
loc. cit. id mihi videtur esse /a 7V/,
quod vahem Perpignan, antiquam-
que Ruscinonem prsefluit. Ed^
1%, lUiberis, Chiffl. et Vet. ap.
Dalec. UUliberce , alii liljbjrrtis, Me-
la , Ub. II, cap. 5. « Vicus EUberri,
magnsB quondam urbis et magna-
rum opum tenue vestigium. » Hard.
pluresque alii hanc urbem nunc
esse Coiioure; d'Anville et Gibrat
eam a Constantino magno sub He-
lensB matris nomine restitutam, ho-
die JE^//26, rectius, ut opinor, con-
tendunt. Ed.
LIBER III. 53
no' , Latinorum. Flumen'^ Atax e Pyrenaeo Rubrensem a
permeans' lacum: Narbo"^ Martius, Decumanorum colo-
nia , XII M. pass. a mari distans ; Flumina : Arauris '^,
i3. Ruscino Latinorum. Non mo-
do jnre Latii donatamy sed et colo-
niam Yocat Mela, lib. II, cap. 5.
Nomen proyincise dedit le Roussilton^
ut sup. diximus. Nunc castellum
est ab oppido Perpignan , quod Ru-
scinonem vicinitate sua exhausit,
una circiter leuca dissitum , et cui
nomen est Castel RoussUlon. £d.
14. Flumen Atax e Pyrcnceo, Ho-
die l'Aude, quod non e Cemeno,
seu Gebenna monte defluit, ut
docet, lib. IV, pag. i8a , Strabb,
qui , ut ait Harduinus , haud satis
peritnm se locorum eoram fuisse
prodit. Rectius Mela, a quo non
inelegant^ describitur, lib. 11, cap.
5 : « Atax ex Pyrenaeo monte di-
gressus , qua sui fontis aquis venit
exiguus, vadusque est, et ingentis
alioquin alyei tenens , nisi ubi Nar-
l)onem attigit, nusquam navigabi-
)is : sed quum hibemis intumuit im-
bribus, usque eo solitus assurgere,
ut se ipsum non capiat. » Ab eo
amne Narbonenses olim "Atacini
dicti fuisse videntur. £d.
i5. Rubrensem permeans lacum.
Vet. Rubrosum. StTah. lib. IV, Nar~
honensem, Rubresum Mela yocat, lib.
m , cap. 5, « qua Atacem accipit,
ore spatioso admodum : qua mare
admittit, aditu tenuem. » Tribus
autem ostiis nunc Atax in mare in-
fluit , quorum primum , de quo hic
Noster, non naturale videtur fuisse,
sedfossa aRomanismanu facta, et cu-
jus ripas lapidibus magnis induce-
bantur : fossa haec , cui nomen hodie
est, Robine de Narbonne, Rubrensem
lacum , hodie Etangs de Bages et de
Sigean , ingreditur loco,cui nomeo,
U PU de 1'ardilion, mojL e lacu egre-
ditur, nomenque canalde St. Lucia
accipit et in mare , juxta castellum
dictumfort de la Nouvelle, influit.
Per hanc fossam naves a mari Nar-
bonem pervenire poterant, quae
urbs sic portus celebratissimus com-
mercioque dives facta est* Gaetera
duo ostia sunt : le Grau de Vendres,
inter stagna Etangs de Vendres et de
Fleury vocata, et postremum, quod
naturale videtur fuisse, per stagnum
quondam Helice palus^ hodie Etang
de Vendres dXcXximy in mare influit.
£d.
16. Narbo. Atacinorum^ Decu-
manorumque colonia» Melae, loc.
cit. Martius, a Marte, ut Sirmondus
noster putat in Notis ad Sidon. vel
a Martia legione : Decumanorum a .
militibusdecimae. Hard.— -Asxhuc,
Memoirespour VHistoire Naturelle du
Languedoc dicit Narbonem Gelti-
cum fuisse urbis nomen , illamque
cogDomen Martium duxisse a Quin-
to Martio, quo Galliarum procon*
sule ,. romana colonia Narbonem
occupavit anno U. C. &36. Hodie
Narbonne , quae xii m. pass. , ut ait
Noster, a mari distat, si Atacis
brachium,quod Robine de Narbonne
vocatur , ut modo diximus , sequa-
ris ; breviori autem intervallo ix
tantum m. passuum. £d.
17. Arauris. Ita recte, non yero
Araris , ut Dalec. et £Iz. aut Raura*
ris, ut Strabo. Mela , lib. II, cap. 5 :
•Tum ex Gebennis demissus Arauris
4"
i
54 C. PLINII NAT. HIST.
Liria' . Oppida de caetero rara, praejacentibus"^ stagnis:
Agatha ^** quondam Massiliensium , et regio Volcarum
Tectosagum" : atque ubi" Rhoda Rhodiorum fuit: unde
juxta Agatham fluit. » Ptolem. lib. II,
cap. lo. Apa6pioc. Gallis, Herault ,
quod nomen proTinciae dedit. £d.
i8. Luria, MSS. omnes, Libria,
Nnnc Lez accolae Tocant ; juxta ur-
bem Montpellier; non autem mediam
secat y ut ait Hard. £d.
19. Prcejacentibus Stagnis. Nunc
Etangs de Leucate , de Sigean , de
Gruissan , de Vendres y de Thau , de
Maguelonne, de Perols , de Mauguio,
du Repausset ; Marais d' Escamandre ,
de Lermitane et de ia Soutejrrane;
Etangs de f^alcares , de Journele , de
Beauduc et de Giraud , inter Rho-
dani ostia ; de Berrc , de Marignane ,
multaque alia minora , quorum no-
mina referre supervacuum est. £d.
ao. Agatha, Juxta quam Arauris
fluit, ut Mela admonet loco cit.
nunc Agde : non , ut subtiliorihus
quibusdam visum est, Maguelone ,
quse procul est ab Arauri dissita. A
Massiliensibus conditum esse oppi-
dum Strabo auctor est, lib. lY,
pag. i8a. Hard.
ai. Volcarwn Tectosagum. Vol-
carum gens Romanorum ditioni ,
anno U. C. 633 ,a Q. Fabio Maxi-
mo et C. Domitio Ahenobardo
snbjecta universam fere provin-
ciam, qu8B postea Narbonensis Pri-
ma dicta est', occupavit. Hoc au-
tem nomen duobus populis com-
mune fuit quorum alter, Tectosages,
occidentalem, alter vero , Arecomicir
orientalem proviuci» partem te-
nuisse videntur. Quibus autem limi-
tibus inter se distinguerentur apud
veteres minimc constat.Tectosages
si Plinium , et Ptolemseum sequa-
mur, hanc regionem occuparunt ,
quse gallico sermone vocatur VEst
des dipartemeru de VArriege et de la
Haute^Garonne , celui de VAude, le
Sudde celui du Tarn et celui de VHe^
rault, moms Varrondissement de Mont-
peliier, Arecomici , de quibus nullo
modo meminit Plinius, reliquam
obtinuisse videntur Narbonensis
Primse partem , quam a Yiennensi
Rhodanus disterminabat. Ed.
aa. UbiRJioda, . •fuit, Familiari
ea loquendi formula ,fuit , excidisse
id oppidum , cui vox ea adnecti-
tur, jam aevo suo innuit. Haec Rho-
danusia a Scjmno Chio, sive, ut
alii vocant, a Marciano Hera-^
cleota , pag. 6,^ dicitur : alteramque
Rhoden, quse in Hispanisi est, (nunc
Roses incolae Catalani vocant) a
Rhodiis quoque conditam scribit.^
Hieronymus, in prolog. epist. ad
Galat* « Oppidum Rhoda, inquit,
coloni Rhodiorum locaverunt,unde
amnis Rhodanus nomen accepit. H.
— Minime probanda mihi vide-
tur Dalecampii opinio, qui illud
loco hodie dicto Foz les Martigues
situro fuisse credit ; quum non na-
turale sed manu factum sit Rhodani
ostium , quod hunc locum attingit.
In omni autem ora, quse inter
fluvii ostia jacet , unus tantum
vicus hodie habitatus reperitur, qui
les Saintes-Maries , seu les trois Ma-
ries vocatur, juxta ostium Hispa-
niense, de q|io mox, nota 27. An
vero ibi Rhoda , aut de qua fiisius
dicturi sumus, nota a8, Heraclea
LIBER III. 55
dictus multo Galliarum fertilissimus Rliodanus amnis,
ex '^ Alpibus se rapiens per Lemannum lacum segnemque
deferens'^ Ararim, nec minus seipso torrentes' Isaram,
et Druentiam. Libyca ^^ appellantur duo ejus ora modica : 3
ex^^ his alterum Hispaniense, alterum Metapinum : ter-
ponenda sit, dobium esse potest;
neatra fortasse. £d.
a3. Ex Alpihusj ex imo monte
qui hodie dicitur le mont de la
Fourche, £u.
2i4* Segnemque deferens Ararim,
Unde Claudiano dicitur , Lentus
Arar. Sauconam posterior setas ap-
pellavit , teste Ammiano , lib. XY ,
pag. 55,hodieque, laSaone. Hard.
— Quidam ap. Dalec. Aurarim. £d.
a5. Torrentes. Non torrentem ,
ut prius, sed torrentes multitudi-
nis numero reposuimus, tum co-
dicum omnium MSS. fide, Reg.
I, a, Colb. I , a , Chiffl. et Paris.
etc. tum ex re ipsa : namque ea
vis torrenti similis etiam Druentise
propria est, communisque cum Isa-
ra et Rhodano. Unde Silius Ital.
lib. m, 4^7 et sqq.
Tarbidus hic tnincis, saxisqae Draentia Isetum
Ductoris \asta\it iter : mamqne Alpibas ortas
Avnlsas omos, et adesi fragmina montis
Cnm sonitn volrens fertur latrantibus undis :
Ac vada translato mntat falJacia cursu.
Liyins quoque lib. XXI , cap 3 1 :
« Is (Druentia) et ipse Alpinus am-
nis longe omnium Galliae fluminum
difflcillimus transitu est:nam quum
aquaBvim yehat ingentem, non ta-
men nayium patiens est : quia nul-
lis coercitusripis, etc» Hodie Vlskre
et la Durance , in latus uterqueRho-
dani orientale influit. Hard. et £d.
a6. Libyca» Uniyersam antem
oram lillam a Rhodano £mporiam
usque, Hispania oppidum, Atyu9Tt*
xviv Yeteres appellarunt , quod eam
Ligures tenuere. Scylax. pag. a :
nflCfaTrXoucAtYuov d^iv^£(Aivopioufxtxpi
i^o^avou , etc. Hard. — Bene editio
princeps libica. Ora illa Rhodani
appellantur Libica , ob Libem , seu
Africum yentum, le Sud-Ouest , cui
erant obyersa. Brot.
%y. Ex his, etc. Quatuor nunc
sunt Rhodani ostia , ex quibus mi-
nimum , qnod et maxime occiden-
tale, yocatur ie Rhone mort^ Rho-
danus mortuus ; secundnm , le Petit
Rhone^ Rhodanus minor; tertium
le vieux Rhone^ Rhodanus yetus ;
quartum tandem le Rhdne , quod et
ipsum tribus ostiis in mare irruit.
Saepe saepius etiam diebus nostris
immutavit ostiorum statum aqua^
rum yiolentia , ita ut omnino im-
possibile dictu sit , quss fuerint pro
certo tria Rhodani ostia hic a Plinio^
memorata ; d^Aii yiLi.E tamen haud
immerito , ut mihi yidetur, Hispa-
niense ostinm id, quod hodie yoca-
tur U Petit Rhdne , Metapinum ,
quod CASsuri le f^ieux Rhdne ap-
pellat , et Massalioticum id , quod
tribus ostiis dictis Greis du Midi^
Gras de Sainte-Anne et Gras de
Sans^f in mare incurrit. Yariant
autem antiqui d^ Rhodani ostioram
numero, nt ait idem D^AjryiLUi, qui
rem fusins tractat. Vid. Notiee de ia
Gauie,pag, 55o. £d.
4*
56
C, PLINII NAT. HIST.
tium , idemque amplissimum , Massalioticum. Sunt.aucto-
res, et Heracleam " oppidum in ostio Bhodani fiiisse.
4 Ultra^^, fossae ex Rhodano C. Marii opere, et nomine^"
2S. Et Heracleam. Hsec 6paxXtta
KeXTtxvic Stephano. In agra san-
Remigiano , prope oppidum 5. Rt'
my y ostiumcpie Rhodani Hispa-
niense , reperta inscriptio , princi-
patu Caroli V, Francorum regis,
electam docet ab Ataulpho principe
Heracleam in Begice majestatis sedem.
Ibi ifi;itur fuisse olim Heracleam
putat, qui recitat inscriptionem
eam totam Honor. bouche , Hist.
Prov. lib. II,Ic. 5, p. i58.Verum
distat ager ille San-Remigianus ab
ostio Rhodani , in quo fuisse Hera-
cleam auctores , teste Plinio , pro-
didere. H. — Vide notam aa. Ed.
29. Ultra y fossce ex Rhodano^ etc.
Vet. ap. Dalec. ultrafossam ex Rho"
dano. Ptolem. lib. II, cap. 10,
^oaaat Maptavat,quasquidem male
ad Rbodanioccideutem ponit, quum
certe ad oricntem ponendae sint.
Solinus, cap. II , pag. 1 7 : « C. Ma-
rius , belto Cimbrico , factis manu
fossis iiiYitayit mare : perniciosam-
que ferventis Rhodani navigatio-
nem temperavit. » Maxime varise de
Marianis fossis doctorum fuere opi-
niones , quibus referendis locus
deest; Harduinum tamen non re-
prehendere nonpossum,qui eas duo
orientalia fuisse Rhodani ostia con-
tendit , posteaque ei , quod magis
orientale est, impositum fuisseAre-
late Sextanorum; sed , si hsc ostia
a Mario manu facta fuerunt, quid
antea , ut ait d^Anville , Rhodanus
fuit ? Cuilibet autem doctissimi viri
Cassiivi GallisB mappam conside-
ranti agnoscere fossas Marianas fa-
cile erit in fossa cui nomen est Canal
de navigation d'ArUs au port de Bouc,
quse quidem fossa a Rhodano, juxta
Arelate , profecta flumini yicina
primum , deinde paulum ab eo re-
cedens , per stagnum , cui tiomen
est Etang de Galejon , producitur,
ex eoque egressa maris littus am-
bit, tandemque in sinum pervenit
gallice Port de Bouc vocalum et
cum stagno Mastramela, hodie
Etang de Berre et de Martigues , per
stagnum aliud, cui Etang de Ca-
ronte nomen est, conjunctum. Qnod
autem stagnum Etang de Galejon
vocatum superius diximus , ipsum
cum mari meridiem versus jungi-
tur, et septemtrionem versus cum
stagno alio , cui nomen Etang des
Landes, Hoc autem stagnum dts
Landes duplicem fossam , quae ipsa
cum Rhodano conjungitur juxta
oppidum Arelate recipit. Haud du-
bium esse mihi videtur quin sint
fossae omnes istae , si non ipsae Ma-
rianse, at saltem Marianarum vesti*
gia. Nomen ipsum Port de Bouc
fossse ostium indicare videtur; ver-
bumenim gallicum^ouc seuBouche
latine ostium est. £x supra dictis
etiam cur plurali numero fossce Ma-
rianoB , non antem fossa Mariana , a
Nostro vocatsB sint, agnosci facile
potest. Ed.
3o. Nomine insignes : Stagnum
Mastramela : oppidum. Sic legebat
Ortelius ; apud Dalec. vero et £I2.
Nomine insigne stagnum : Astromela
oppidum , etc. Efflagitabat Dalec. at
reponeretur , Nomine Latera insigne
LIBER III. 57
insignes : Stagnum ' Mastramela : oppidum Maritima
Avaticorum^' : superque campi^^ lapidei, Herculis prae-
liorum memoria : Regio Anatiliorum ^^ : et intus Desu-
viatium. , Cavarumque. Rursus a mari Tricorium : et
stagnum, etc. Male j ut opinory nam
hoc Latera stagnum a Nostro in
agro Nemansiensi ponitur, qui in
occidentali Rhodani ora situs erat,
hodieque , ut infra lib. IX, cap. 8,
dicetUFy Etang de Maguelone , ye\ de
Perols, Ed.
3 1 . Stagnum Mastramela : oppi'
dum Maritima. Prius Astromela le-
gebatur. At Stepbanus, pag. 448,
MocoTpapksXXv) , inquit , iroXt$ xat XtfA^
vY) ryjc KeXTixr;. Unde et illud efHci
^idetnr geminum oppido adjacenti
fuisse nomen , alterum cum stagno
commune, proprium alterum. At
dxnai Geographorum irulgus id op-
pidum putat esse MartigueSy merito
reprehenditur ab Honor. Bouche,
Hist. Provinc. lib. III , cap. 6 , pag.
i7a,quod recentissime conditum
id esse constat, hoc est non ante
annos quingentos, loco antea m-
cuito ac deserto. Yeri muho simi-
lius statuit esseMarignane,Sid stagni
latusorientale. «Maritima Avatico-
rum, inquit, Mela, lib. II, cap. 5,
stagnum obtinet.» H. — Harduino
tamen et Honorato Bouche minime
assentitur doctissimus d^Antii^lb,
Maritimamque hodie Martigues esse
contendit. Broterius iliam in loco
hodie dicto le cap d*OEil, juxta
urbem Saint-Chamas , situm fuisse
dicit; staguum autem Mastramehi
haud dubie est Vetang de Berre, tcI
de Martigues, Ad haec vide D*Air-
viujs, Notice de la Gaule, pag. 4^4
•et 44 1* £i>-
33. Avaticantm. SicMela,lifc.
II, cap. 5, et MSS. Id nomen agro
ei fuit , qui Maritime circtnnjeotus
erat, et contributus, in Anatilioram
regione , t{um latius multo patnit :
quare eadem Maritima in Anatilio*
rum agro posita dicitur a Ptolemao»
lib. II, cap. 10. Hahd.
33. (7am/7i'.yuIgo, la Crau, Mela,
lib. n, cap. 5 : « Lapideus, inqait,
ut vocant , campus , in quo Hercu-
lem contra Albionem et Geryona
Neptuniliberos, dimicantem, quum
tela defecissent , ab invocato Jove
adjutum imbre lapidnm ferunt.
Credas pluisse , adeo multi passim
et late jacent. » Vide Hygin. in
Poet. Astronom. Hb. II, cap. £n-
gonasin. fol. 6r. Hard.
34> Anatiliorum, Male Vet. ap.
Dalec. Natiliorum. In inscriptione
San-Remigiana proxime laudata ,
AiTATiLii. Hi Arelatensem agrum
tenuere : Desuviates, quorum in-
terior regio fuit , Tarasconensem :
Cavares denique , a confluente Isa-
rse in Rhodanum , ubi fere Avenio
est, ad Druentiam usque, quam
Tatepatet, oram omnem, qu» Rho-
dano allnitur. H. et Ed.
35. Desuviatium, Chiffl. Desuviof
ticum, Ed.
36. Rursus a mari, Rursus, in-
quit, in ora estTricoriorum regior
Tptxopicu; appellat Strabo , lib. IV,
p. i85 ; ubi nunc Massilieniis ager,
Aquisextiensis , et supra Druentiam
Aptensis. In Aptensi fuere saltns
Tricorii , quos Hannibal , dam pe-
teret Italiam , superairit. Vide Abi-
58 C. PLINII NAT. HIST.
intus^'Tricollorum,Vocontiorum^^ et Segovellaunorum^';
mox Allobrogum '"*. At in ora Massilia Graecorum Pho-
5 caeensium ^\ foederata'*^ Promontorium ^^ Zao : Citharista
mian. lib. XV, pag. 53 , et Livium,
lib. XXI, cap. 3i. H. — Fusius
autein de istius populi situ disputat
D'Aif yiLi.B, Notice de laGaule, osten-
ditque eum non maris littus occu-
passe, sed iuteriorem regionem, ad
orientem Yocontiorum , de quibus
moxNoster, idque etiam exHanni-
baiis itinere constare. Quem vide ,
pag. 657, seqq. £d.
37. Et intits. Intus recedunt a
mari longius Tricolli, qui nunc
Sisteronenses : quorum caput fuisse
olim creditur Alarante^ de quo Ta-
bula Peutingeri. Hodie Talard in
provincia Alpium superiorum, De-
partement des Hautes^Alpes , via quae
Sisterone Yapincum ducit. Ita Nic.
£oucHE, Hist. Prov.lib. IH, cap. 7,
pag. 178. Hard.
38. yocontiorum, Hi orientalem
provinciarum partem nuuc dicta-
rum Departemens de la Drdme ct de
Vaucluse, ut Cavares occiduam par-
tem tenuere. Oppida eis fuere Dea,
Dic, et Vasio, Faison, ut mox dice-
mus. Hard. et £d.
39. Segovellaunorum, ChifH. Se-
govellaronum legit. Segalauni Ptole-
maeo , lib. II, cap. 8, dicuntur, qui
illis urbem Valentiam adjudicat,
quam Cavaribus dat Plinius. Unde
Segovellaunos, aut Segalaunos Ca-
varum partem fuisse putat Hard.
cui ego assentior. £d.
40. Allobrogum, Inter Isaram ,
Rhodanumque, ut recte Polybius,
lib. III, pag. 2829 et qui Polybium
sequitur Livius, lib. XXI, cap. 3 1 ,
apud quem pro Arar qui Isara re-
ponunt, sincerum vas incrustant,.
nec scriptoris mentem assequuntur.
H. — Allobroges etiam terras trans
Rhodanum ad septemtrionem ha-
buisse ex Caesare patet , lib. I, cap.
a. Hodie Partie sud du departema^
de l'Ain , cui addenda svnt : U depar-
tement de l'ls^re , le canton de Genive
et une partie de la Savoie. £d.
41. Phocceensium. Strabo, lib. IV,
pag. 179, XTiapia j" ioTt 4>cdxate«»v
ii MaoooXia, a Phocsea, urbe Asis,
de qua dicemus in lonia, lib. Y. A
Phocide Grseciae regione profectos-
Massiliae conditores non semel af-
firmat Lucanus , lib. III, magno,
ut puto , errore. H. • — Quem qui-
dem errorem secutus videtur Dalec.
qui Phocensium mavult. £d.
43. Fced^rata. Foederis causam
docet Justinus, lib. XLIII, cap.
5,8:« Massiliensium legati , in-
quit, a Delphis revertentes, au-
dierunt urbem Romanam a Gallis
captam, incensamque. Quam rem
domi nuntiatam publico funere
Massilienses prosecuti sunt : au-
rumque , et argentum publicum ,
privatumque contulerunt, ad ex-
plendum pondus Gallis, a quibus
redemptam pacem cognoverant. Ob
quod meritum , et immunitas ilhs
decreta , et tocus spectaculorum in
senatu datus, et fcedus aequo jure
percussum. » Hard.
43. Promontorium Zao : Citha-
ristaportusy etc. Ita MSS. omnes.
Promontorium tamen eodem no-
mine fuisse nos docet Ptolem. lib.
II,cap. 6, 6 KiOapiaTbc^TO dbcpov,
LIBER III. 59
portus. Regio ^^ Camatullicorum. Dein Suelteri^^ , supra-
que Verrucini^ . In ora autem Athenopolis ^^ Massilien-
sium , Forum ^^ Julii Octavanorum colonia, quae Pacensis
appellatur, et Classica : amnis in ea Argenteus^^ I^egio,
quem secuti yidentar Dalec. et £lz.
qui Promontorium Citharista , portus ,
regio CamatuUicorumscxWmni.ChiiGL,
Zaozita : ista portus ; alii Zaoportus
dant; nos autem Hard. secuti su-
mus, Zao promontoriam diversum
esse a Citharista putantes. Citha-
ristam portum hodie esse Le port de
la Ciotat putat D'AiryiLLB,cui liben-
ter assentimur; unde promontorium
Zao idem esse , quod nunc vocatur
Cap de VAigle, conjicere possumus;
quamvis Mannertus illud hodie Cap
de la Croisette YOC9Ti dicat. Citharis-
tes autem promontorium esse Le cap
Cicier haud longe ab urbe Touion
ait idem n^AjiyiLULjVid.Notiee de la
Gaule , pag. lay et aaS. £d.
44* K/sgio Camatullicorum. Hodie,
ut nobis Tidetur, La partie sud-est
du dipartement du Var^ qua in pro-
vincia haud longe a Samblacitano
sinu, Golfe de Grimaud^ vicus est
nomine Ramatuelle , qui ut ait Har-
duinuSy vetusti nominis vestigium
servat haud obscurum. £d.
45. Suelteri, Nunc est Foroju-
liensis ager, citra amnem Argen-
teum : JBrignole, et Draguignan ,
Departement du Var, in medio. Sic
HonoPk BoucHB, lib. Vllf cap. 7,
pag. 183. Favetsitus quem in Tab*
Peuting. Selteri obtinent. H. et £d.
46. Verrucini, Vet. ap. Dalec.
Verticini, Suelteris ad fioream ad-
ttti : ubi nunc Verignon , et Barjols,
DSpartement du Var, partie septen-
twionale, £d.
47 • Athenopolis, Qaum in ora po-
silum id oppidum dicatur, inter
portum Citharistam, et Forum
Julii , ipsum esse Telonem Martium
non temcre suspicamur. Hard. —
Illud autem hodie loco dicto Agai,
inter Frejus et la Napoule situm
fuisseputatD'AirviLLBy qui ordini a
Plinio dato minime adhaerendum
censet. Vid. Notice de la Gaule^ pag.
109. £d.
48. Forum Julii Octavanorum,
Frejus. Octayanorum colonia dici-
tur, quoniam octavae legionis mili-
tibus ea constaret. In Thesauro
Goltzii , pag. 3 4o , nummus Au-
gUSti : COL. IVLIA. OcTAVIAirORUOI.
£t alter Neronis, pag. a^i : Col,
Pacens. Class. Pacensis a Pace
dicta est : Classica , ab Augusti
classe fortassis, cujus ea navalefuit.
Unde Strabo, lib. IV, pag. 184*
T6 vauaTaOpiov to Kataapo? tou 2e-
^acTTOu , xaXouoi ^'pov louXiov.Vide
Tacitum , lib. III. Suessam tamen ,
quae mediterranea civitas est, co-
loniam pariter Classicam dicemus
appellatam , cap. 9 , a militibus
forte classiariis eo deductis. In-
scriptio apud Jo. Poldo , lib. de
Antiq. Nemaus. pag.i65: Militvm.
Leg. viii. Avg. Civitas. Foroiv-
LiENsivM. Hard. — Vet. ap. Dalec.
Oetavianorum, £d.
49. Argenteus. Accolis dictus ho*
dieque Argens^ a colore aquas ar*
genteo. Arenam devehit, qua por-
tum jam illum opplevit, Augusti
navium receptorem , de quo modo
diximus. Hard.
6o C. PLINII NAT. HIST.
Oxubiorum ° ^ Ligaunorumque ' : super quos Suetri ' ,
Quariates , Adunicates. At in ora oppiduip^^ Latinum
Antipolis. Regio Deciatium : amnis Yarus, ex Alpium
monte Cema profusus.
6 In mediterraneo coloniae : Arelate Sextanorum, Be-
50. Oxubiorum, Quorum caput
non Forum Julii , ut ait Hard. sed
jEgitna yidetur fuisse , auctore
D'AiryiixE. Hic Xtpiinv 6^66to; apud
Strab. lib. lY, pag. i85. £d.
5 1 . Ligaunorumque, Sic iibri om-
nes. Ingaunos , qui ultra Varum
sedes habent, frustra Dalecampius
inculcare hic nititur pro Ligaunis,
qui ante Yarum Antipolimque
ipsam a Plinio appellantur, et jun-
guntur Oxubiis. Grassensem, ut
aiunt , tenuisse agrum yidentur.
Partie sud-est du departement du P^ar.
H. et Ed.
5a. Suetri, Ptolemxus, lib. III,
cap. I , meminit SouiQTpieov in mari-
timis Alpibus, quorum oppidum
SoXivaf yocat. Id esse Seillans Hol-
stenius putat yicum proyinciae Al-
pium inferiorum , Departement des
Basses»Alpes , quatuor leucis a Dra-
guignan ; quam opinionem sequitnr
D*AiryiLLE,quamyis Harduino ante-
ponenda yideatur,male, ut opinor,
Honor. Bouchb, Hist. Proy. ]. III,
c. a , p. 1 1 9 , sententia , qui Salinas
urbem, Castellane, Verdoni amni,
qui in Druenliam labitur , imposi-
tam fuisse dicit. Errant autem cer-
te geographi , qui eam Saluces esse
putant. £d.
53. Quariates, Adunicates. Qua-
riatum nomen reperit D^AiryiLLE in
yalle quadam dicta 'vallee de Quey»
ras , departement des Hautes - Alpes ,
cum vico cognomine, leucis quin*
que a Briancon , meridiem inter et
orientem. — Adunicates autem , si
Hardnino credimas, in provincia
dicta Departement des Basses^Alpes,
inter urbes Senez et Digne^ habita-
yerunt. Minuscertaautem nobis yi-
detur hsec opinio quam nt eorura
nomen in mappis recte positnm pu-
temus. Ed.
54* Latinum. Hoc est, Latii jnre
donatum, ut superiusdiximus.-Nonc
Antibes. Ptolemaeo, 1. II, cap. lo,
AvTtTcoXi; in agro AexiaTtuv , qaem
Varus amnis claudit , le Var. Mel»,
lib. II , cap. 5 , Oppidum Deciatum
Antipolis: sic enim legendum. H.
55. Cema. Dalec. et Elz. Acema,
hodie Monte-Cemelione. Ed.
56. Arelate. Arles, Sextanorum
dicta, quod esset colonia militum
sextae legionis. Sic Primanos primae,
Unaetyicesimanos yigesimse primaBy
Tacitus Tocat, Ann. lib. I, cap. 87,
Tertianostertiae, Hist. 1. III, c. 94»
Quintanos, Ann. lib. I, cap. 87,
etc. Nummus Caii Caesaris in Thes.
Goltzii , CoL. Arelat. Sextak ; et
apud Gruter. , pag. a^y, Sextaiti.
Arelateitses. Sed ficta illa : genui-
nus , inter caBteros Arelate percussos,
nummus iste insignis est , in Cime-
lio Mediceo , et Gaza Reginae Chri-
stinse , ex sere maximo. Caput lau-
reatum exhibet Fl. Julii Constantii
Aug. qui frater Fl. Julii Constantis.
D. w. coirsTAifTiys. Ayo. .)(. labgi-
Tio. Sedet Augustus; hincUrbe Are-
LIBER III.
6i
terraB^^Septimanorum, Arausio^^ Secundanorum. In^^ agro
Cavarum Valentia; Vienna Allobrogum. Oppida " Latina:
Aquae ' Sextiae Salluviorum ^, Avenio Cavarumj Apta
JuliaVulgientium,Alebece^^ Reiorum Apollinarium , Alba
latensi turrita ponrigente dextram
Constantio , instar offerentis ei ali-
quid : inde hastato milite Impera-
torem complectente. Delineatur hic
nummus a Spanhemio , in editione
priore , pag. 8i3. Hard.
57. Beterra, Sic MSS. omnes,
Reg. Colb. et Thuan. lib. XIV, non
^/iVtfro; .*etsiitaid Melsac Straboni
nomen scribitur. Vet. apud Dalec.
Bilterce, Septimanorum nomen habet
a septima legione. Hinc circumjec-
ta regio Septimania appellata , a Si-
donio, qui aliis Beterrensis ager.
Mox SeptimanisB nomen a Gothis ad
universum Languedocium transla-
tum. Nunc est oppidum Beziers,
{Depa,rtementde VHerault.) Inscriptio
apud Gruterum, pag. 370, Sep.
BjETER. hoc est , Septimam Bceterreri'
ses, Stephano Batra^pouc dicitur. In
Gaza Regia nummus est inscriptus,
BHTHPPATON : at ex oppido Sy-
risB aliquo , ut videtur , nunc situs
ignoti : non ex Beterris certe pro-
vincisB Narbonensis. H. et £d.
58. Arausio Secundanorum. Num-
mus Neronis, in Thes. Goltzii, p.
287 : COL. ArAVSIO. SEGVNDAirOR.
CoH. xxxiii. VoLvwT. Deducti
nempe eo milites ex cohorte xxxiii
secundas legionis. Hodie Orange^
in provincia , Dipartement de Vau-
cluse dicta. H. et £d.
59. In agro, etc, £t hae quoque
in Goloniarum numerum reponen-
d«. O&flcXevTiA xoXcdvix Ptolemseo,
lib. Ily c. 10. £tiamnunc FcUence^
{Dip, de la Drdme,) £t in Thes.
Goltzi],pag. 2 4 a, nummus Neronis:
CoL. ViEwirA. Leg.vii. Glavdiaka.
PiA. £tiamnnnc Vienne {Dip, de
l*Iskre). Cavarum, Allobrogumque
situs antea descripsimus. Hard.
60. Oppida Latina. Latii jure do-
nata a senatu , vel a principe. H.
61. Aquee Sextioe. Aix, {^Dep. des
Bouches du Rhone.) Coloniam Ptole-
mseus vocat, et inscriptio apud Gru-
ter. pag. ^i^, Unde Aquis Sextiis
nomen , vide in £pitom. Livii, lib.
LXI. Hard. et £d.
6a. Salluviorum. Ita MSS omnes
Reg. I, a, Colb. i, a,Paris. Chiffl.
nou Salyorum. Inscriptio Gruteri ,
pag. 398 : De Ligvrib. Vocoitticis
Sallvvicisq. SocXixat vocat Ptolem.
pro 2oe>.ua( , lib. II , cap. 10. Hi sunt
Falanii Galii ( lege Salluvii Galli )
de quibus Fulvius triumphasse di-
citur in £pitome Liv. lib. LX ,
ut docet inscriptio vetus in Fastis
Triumphorum: M. Fvlvivs. M. F.
Q. N. Flaccvs. Procos. db Ligv-
BiBvs. Vocoirricis. kt. Sallvvicis.
Hard.
63. Avenio, etc. In Cavarisquo-
que Ptolemseo, lib. II, cap. 10, sed
colonia est. Sic Apta Julia in Inscr.
P. Sirmondi , in notis ad ep. 9, lib.
IX, Sidonii, Col. Apt. Ivl. Nnnc
Asfignon et Apt. {Dep, de Vaucluse),
Vulgientes Tricoriorum pars fuere ,
ut superins monuimus. Gruteri in-
scriptio , p. 296, VvLciKirTBs , sed
hos ItalisB populos habet. Hard.
64* Alebece Reiorum, Hactenus
legebatar Aiebeceriorum ApoUina»
i
62 C. PLINII NAT. HIST.
Helvorum ?, Augusta Tricastinorum : Anatilia ', Aeria^*,
rium. At MSS. Reg. Colb. et Paris.
totidem apicibus id nomen exhibent,
quot reprsesentamus. Accedit et ve-
tus Inscriptio apud Gruter. p. 468^
CoL. Reior. Apolliitar. et Tabula
Peuting. Reis.. Apollinaris, Reiis
Apollinaribus, a cultu, ut videtury
Apollinis. Quid quod nec Alebece
satisfacit ipsa, libeutiusque Albitece
agnoverim , si MS. ullus codex suf-
fragetur. Nam Albioecos ix^iolxcu;
Salyibus , sive Salluviis , Vocontiis-
que confines Strabo facit, lib. IV,
pag. ao3, plane ut ipsius oppidi kx-
^icixci nomen esse potuerit , qua for-
ma, et SbXoi Soloe Ciliciiappellantur.
Urbs autem bodie est Riez 9 in AI-
pium inferiorum provincia , Depar-
tement des Basses-Alpes, H. et £d.
6 5 . Alba Helvorum, Maluisset Da-
lec. Alba Helucocuorum ; ego autem
cur immutaretur aliquidminime vi-
deo, quum Plinius iterum de bac
meminerit, 1. XIV, c. 4> Narbonensis
provincice Alba Helvia, Non vero , ut
quidam putavepunt, hodie Albi est ,
qnsB urbs Atbiga , non Alba , sem-
per appellata est. Supersunt innu-
mera illius urbis, ut videtur, rudera,
juxta vicum Alps, ad amnem Scow
tay, leucis duobus ab urbe P^iviers,
ad Rhodanum, in quam translata
est Albae sedes episcopalis. Hinc AI-
benses promiscue et Vivarienses epi-
scopi cognominati. Ptolemao Ax~
pau^fouaTa. Caesar, de Bello Gallic.
lib. VII, cap. S6ju Mons Cebenna,
qui Arvernos ab Helviis discludit.»
Helvorumager prius Fivarais dictus,
hodie est le sudde Varrondissement de
Privas, departement de l'ArdSche. £d.
66. Augusta Tricastinorum. Chiffl.
Tricastemorum. Hodie SamtmPaul"
Trois - Chateaux ( departement de la
Drdme), Ptolemseus, lib. II, c. 10,
Tricastinis Nceomagum urbem assi-
gnat, quam nonnulli hodie Nions
Yolunt esse; d^Akville autem Ulam
unam eamdcmque esse cum Augu-
sta contendit. £d.
^y. Anatilia, In MSS. Avatilia,
Hanc urbem ab Anatiliisy de qui-
bus supra , nomen duxisse pleiique
Tolunt; d^Anville^ qui illos se-
quitur, falsam tan^en eorum esse
opinionem ait , qui eam hodie esse
Mornas ad Rhodanum credunt ; qui
locus haud dubie Cavarum fuit,
non vero Anatiliorum qui mari vi-
ciniores fuere. Incertior est situs
quam ut ulla in mappa vere inscri-
ptum fuisse putemus. £d. ,
6S.Aeria. Hujus urbis, in.inedio
Cavarum agro , meminit Strabo , 1.
IV, pag. i85 ; Eial ^e Iv tw pteTopo
'77o'X8t( Auevtcov, xai Apauaicov, xatAe-
pia * T^ ovTi , f y}(T(v ApTefi.i<^(dpoc » ae-
pia , ^ta To I9' U(|/ou( t<^puaOat it-tyd'
Xou. H (X.8V ouv aXXY) 'iraoa , iari ire^ta<
xai eiJSoTO? • tq «^'ex rw? Aepta? etc ttjv
Acupicdva, 07rep6e'(Tstc ^x^t OTCva; xai
uX(a(^eic. Quibus ex verbis conjicit
D^Aif viLLE Aerias locum hodie esse
le mont p^entoux , juxta limites pro-
vinciarum nunc dictarum Depiirte'
mens de la Drome et de f^aucluse^ Lo-
cus enim editissimus , regio campe-
stris et pascuis idonea, nisi quod
ab Aeria ad Druentiam , quam Stra-
bo Aoupicava vocat, transitus per ex-
celsa est angustus atque silvestris ,
omnia denique cum Strabonis ver-
bis concordare videntur ; quidam ta-
menAerialocodicto La Croixhaute^
haud procul ab urbe Avignon, sitam
fuisse volunt. £d.
LIBER III. 63
Bormanni^ Comacina, Cabellio'**, Carcasum'' Volcarum
Tectosagum : Cessero^^ Carpentoracte'^ Meminorum :
Cenicenses '^, Cambolectri^^, qui Atlantici^ cognominan-
69. Bormanni , Comacina, Ita le-
gendum esse , non Bormarmico, Mar^
cina, neque, ut GhifH. pro Aeria ,
Bormanni , Comacina, Arearbonia,
Nocomannia; tum MSS. tum series
ipsa elementorum admonet, quam
in Latinis l^isce urbibus recensen-
dis Plinius sequitur. Hic quidem
ordo nos earum situm requirentes
miuime adjuvat, nominum tamen
similitudine ductus d^Anyill^, Bor-
mannos in provincia , qus nunc vo-
CAtUT Departement du Var, habitasse
credit, ubi reperitur vicus nomine
Bormes, sex leucis ab oppido ToW'
lon dissitus, orientem versus. — Co-
macina autem ignoratur. Fictitia
sunt , nec usquam terrarum audita
nomina quas Dalecampius boc loco
affert. Ed.
70. CaBeliio, Inter oppida Cava-
rum a Ptolemseo , lib* II, cap. 10 ,
Ka€eXXi&v KoXeovta , et a Strabone ,
lib. ly, pag. i85 , qui eam KaSa-
Xtcdva iroXtv vocat , quod nomen pla-
ne idem est cum praesenti Cavaillon
ifiepcuriementde Vaucluse), ad Druen-
tiam. £d.
71. CarcAfum.Kapxaob) in Volcis
quof{ueTectosagibus,PtoIemaeo, lo-
co citato. Nunc est Carcassone , {De-
partement de VAude)^ ad fluvium Ata-
cem. £d.
73. Cessero, Non Cisteron , aut
Castres , ut quibusdam eruditis vi-
sumy sed S. Tiberii pagus, Saint-
Tuhery,{Departement de l'Herault)^Bd
Araurim qui Agatham prsefluit,leu-
cis fere quatuor a Beterris. Keooepoi
est Ptolemso , lib. II , cap i o , in
Volcis Tectosagibus. Antonino in
Itiner. Cesero , a Beterris m . p. xii.
Ado inMartyrol. loNovembr. «In
territorio Agathensi in Cessarione,
SS. Martyrum Tiberii, Modesti,et
Fiorentis , qui tempore Diocletiani
martyrium compleverunt. » £t in
vita S. Tiberii : « £t subito appa-
ruerunt juxta fluvium qui dicitur
Araur, in vico qui vocatur Ceseri»
etc. » Hard.
73. Carpentoracte, Carpentras ,
cu jus incolae , csterique ex agro cir-
cumjecto contributi, Memini ap-
pellati snnt, Cavarum regionis; Mi-
(AV}voi Ptolemaeo, lib. II, cap. 10,
sub Tricastinis. Notitia Civitatum
Gallise : Civitas Carpentoratensium ,
nunc Vindausca, In Concil. Cabilo-
nensi,anno 65o, Licerius Vindau-
scensis, id est, Carpentoratensis, ab
oppido vicino Vindausca. Hard.
74. Cenicenses. Forte Coenienses ,
inquit Harduinus , amnis Coeni ac-
cols, cujus inter Maritimam Massi-
liamque meminit Ptolemseus, loco
citato. PoiirsiifET Cercinenses legere
jubet quos fuisse dicit in loco quem
vocat Cencerni, vii m. pass. a Car-
pentoracte. Minus autem certus est
istius populi sequentiumque situs
quam ut in mappa ulla recte
describi possit. £d.
7$. Cambolectri, Dalec. et £Izev.
Cambotecti. £d.
76* Qui Atlantici. £0 cognomine
a Cambolectris Agesinatibus discri*
minantur, quos junctos esse Picto-
nibus dicemus,lib. lY, capit. 33.
H, — Ignoratur autem eorum situs;
64 C. PLINII NAT. HIST.
tur : Forum" Votonii, Glanuin '' Livii, Lutevani", qiri
et Foroneronienses : Nemausum Arecomicorum , Pi-
scenae ', Ruteni^*, Sanagenses ^^, Tolosani^^ Tectosagum ,
Aquitaniae contermini : Tasconi , Tarusconiehses, Um-
in mappisigitur eorumnomen inscri-
ptum nonsine dubitatione legas.Eo.
77. Forum, Forum, inquit Festus,
negotiationis locus est ; ut Forum
Flaminium, Forum Julium ab eo-
rum nominibus , qui ea fora consti-
tuenda curarunt. Quod Voconii rao-
do dicitur, vicus nunc^esse le Canet,
ad amnem Argenteum , dicecesi Fo-
rojuliensi, contendit Hono^. Bon-
CHE, Histor. ProY. lib 111 , cap. 4 9
p. i5o. Antoninus inltiner. distare
a Foro Julii dicit, xii m. pass. pro
XXII. Plancus ad Ciceronem , Epist.
Fam. lib. X, 1 7,xxiy m. pass. D'An-
▼ILLE autem P^oconii Forum in loco
dicto Gonfaron pro Voconfaron agno-
acere vult. H. et Ed.
78. Glanum, A Gabellione xti m.
pass. in Itiner. Antonin. yel potius
▼II M. pass. ut in tabula provinc.
inyenitur. FXavov in Salyibus, apud
Ptolemseum, lib. I, cap. 10. Nunc
S. Remigii oppidum , S. Remy, in-
ter Arelate et Gabellionem : ut egre-
^ie probat idem auctor Hist. Proy.
lib. III, cap. 3, pag. i36. Hard.
79. Lutevani, Oppidum Luteva^
Lodkve , ( departement de VHtrault ) .'
quibus et Foroneroniensium cogno-
men additum , qaod alterius oppidi
sub Tricastinis peculiare est apud
Ptolem. loc. cit. Hard.
80. Nemausum, Colonia dicitur
Volcarura Arecomicorum Ptolem.
loc. cit. et nummi frequentes oc-
currunt, Col. JJsm, Nismes , (dSpar'
tement du Gard). Multa servat vete-
ris magnificentiaB yestigia. H. et £d.
81. Piseenas, Nunc Pdzenas, {dc'
partement de VHerault)^ prope Araa-
rim amnem. Hard.
8a. Ruteni. Non ei sunt quosin-
fra, 1. IV, c. 33, Noster provincim
conterminos ait, ut yult Harduinos,
sed illi quos Csesar, de Bell. Gall.
lib. VII , cap. 7, ProvinciaUs yocat,
et quibus oppidum fuit Albiga, ho-
die Albi , {dSpartement du Tam),
auctore D'AiryiLLB , quem yideas ,
Noticede ba Gauie, pag. 5 61. £d.
83. Sanagenses. Qui Sanicienses
seyo posteriore appellati , a Sanicio
Alpina) orae oppido , cujus meminit
Ptolemaeus, lib. III, cap. i. Nunc
Senez , ( dep. des Basses^Alpes ).' H.
84* Tolosani Tectosagum. Mea-
dose apud quosdam Tolosani, TectO'
sagii, hodie Toulouse , proyincis
caput, cui nomen Departement dela
Haute-Garonne. £d.
85. Tasconi, Tarusconienses, Prio'
res incoIsB sunt, ut arbitramur, Mon-
tis Aureoli , cui nunc Monti Albano
faclum nomen est, Montauban , op-
pidocelebri, proyincisedictsB/><;/Kir-
tement de TarnetGaronne, praecipao;
quod amnis alluit Tesco appellatus :
inde Tesaoni accolae nuncupati, siye
Tasconi. Auctor yitSB S. Theodardi
Archiepiscopi Narbonensis, die i
Maii , cap. 6 : « In Caturcensi ter-
ritorio, in monte qui Aureolus non-
cupatur, ad cujus montis radicem
fluyius quidam decurrit, quemin-
digense regiouis ipsius Tesconem yo-
cant. Hic suo decursu confinia
Tolosani Gaturcensis ruris liquido
Cl
88
8G
LIBER III. 65
• Vocontiorum civitatis*^ fcederatae duo capita,
) , et Lucus*^ Augusti. Oppida vero ignobilia xix;
XXIV Nemausiensibus attributa. Adjecit formulae^*
a Imperator ex Inalpinis Avanticos ^\ atque Bodion-
t patenter influxu : qul a prsB-
nonte recedens poftt modicum
spatium Tamo imraergitur
I. » Nondum erat Mons Al-
Episcopatus titulo insignitns ;
Gaturcensi dicece^i est avulsus.
iteriores a Taruscone Salyum
> nomen habuere, Tapouoxfitv
iso, lib. II, cap. lo, nunc
o/z, ad Rhodannm. In MSS.
, a, Colbert. i, a , et Paris.
II, Taracunonienses. Libri vul-
''ascodunitari , Cononienses, om-
lendose, ut vel ex ipsa serie
itorum liquet. Adeo non pla-
njectura eruditi viri, scribi
lentis : Tarascoduni, Tarni ,
enses .* ut si Tasconos ipsos
^ere cuipiam libuerit , ceu
00 vocis subsequentis repeti-
i, ac solos retinere Tarusco-
i, haud gravate sim assensa-
am Tamos ab amne Tame
nisci , otiosorum hominum
r esse : Tononienses a Sabau-
provinciam Narbonensem ,
rre, quam solam Plinius mo-
lustrat, aYewYpa^TiTwv.H.
Umbranici. In Tab. Peutin^.
I , Umbranicia legitur prope
Tectosagas et Nemausum.
lUtatPoinsiirETillos provin-
unc Departement de VAveyron
, australem tenuisse partem ,.
co situm est oppidum Vabres.
Civitatis. Hoc est , regionis ,
ntis , non oppidi. Hard.
Vasio. Sic in Ptolemsso : apud
ct Elz. Vasco. Hodie Vaison,
departement de Vaucbue, leucis qua-
tuor ab Orange. £d.
^g.LucusAugusti.O^^idiVLm olim
submersum lacu , quem Druma flu-
vius effecerat , quum vicini montis
ruina aquamm cursus impeditus
esset. Etiamnunc oppidi reliqui»
visuntur intra Lucensem Jacum,
prope quem posterius exstructus
fuit pagus , hodie Le Luc dictus ,
teste N. Ghorier in Histor. Del-
phinatus. Luci Vocontiorum muni-
cipii meminitTacit.Hist.I, 66.Vid.
tom. III, pag. 97, edit. nostr. En^
90. Formula. Hoc est , TabulsB et
indici, sive syllabo provinciarum
Gallise , adjecit Galba ex gentibus
Inalpinis, Avanticos atque Bodion-
ticos^ Hard.
9 1 . Avdnticos atque Bodionticos :
quorum oppidum Dinia, Sic libri om-
nes tum editi , tum manu ezarati
ante Hermolaum , qui pro Bodion"
ticis, Ebroduntios fidenter inculca-
vit, quemque secuti sunt Dalec. et
Elzev. Nos autem Harduinum qui
priorem lectionem restituit, sequi
non dubitavimus. — Ebroduni enim,
quod Gaturigum est oppidum , cap.
34» meminit Noster, qui certe bis
eamdem gentem sub diversis uomi-
nibus signare sic non potuit. At non
levior ejusdem Hermolai lapsus , et
Guillimanni, qui Hermolaum se-
cutusest, quum Avanticis oppidnm
fuisse Aventicum, hodie Avenche,
credit ; quod quidem oppidum si-
tum est longe supra Lemannum
lacum , quo tamen lacu clandi pru-
5
GG C. PLINII NAT. HIST.
ticos , quoruin oppidum Dinia. Longitudinem provincia&
Narbonensis cclxx^' m. pass. Agrippa tradit, latitudi-
nem ccxLViii.
VI. (v.) Italia * dehinc , primique ejus Ligures : mox
Etruria , Umbria, Latium , ubi Tiberina * ostia, et Roma
terrarum caput, xvi m. pass. intervallo a mari. Volsco-
rum postealittus, et Campaniae : Picentinum inde, ac Lu-
canum, Brutiumque, quo longissime in meridiem, ab Al-
pium^ fine, lunatis jugis in maria excurrit Italia. Ab eo
Graeciae ora, moxSalentini, Pediculi^, Apuli,Peligni,FreiH
tani ^, Marrucini , Vestini , Sabini,Picentes, Galli, Umbri,
Etrusci^ Veneti, Cami, lapides, Istri, Liburni. Nec
yinciam Narbonenflemsuperiuftmo-
nuimus. Avanticorum locum repe-
rire credit Honor. Bouchb in pago
dicto Avancon, inter Chorges et Gap,
departement des Hautes-Alpesj^ D^Air-
vixxE autem illosejusdem provinciae
partem tenuisse putat, qua) trans
Druentiam est, meridiem versus. H.
Dinia hodie est Digne , oppidum
haud ignobile, provincis caput,
cui nomen est Departement des Baj"
ses^Alp^S' £i>>
92. CCLXX, Martianus, 1. VI,
p. ao3, cccLxx. De latitudine ambo
concinunt.>.MissiTheodosii: «Juxta
Plinium Secundum, longitudinem
ProvincisB Narboneusis, ccclxx m.
passuum Agrippa tradidit : latitudi-
nem, cccxi.viii. » H. — Nihil certi
habere possnnt ist» mensarae, quum
ignorentur loci ex quibus sumantur.
Longitudinem cglxx m. passuum
invenies, si eam a Pyrenfisis Lug-
dunum sumas ; latitudiuem autem
caczLviii nusquam reperi. Mihi
rectius videtur longitudinem ma-
ximam ccclxx m. pass. a Pyre-
naeis finibusqne Consuaranornm ad
Genevafn sumere ; latitndinemqtie
cccxLviii a finibus Tolosatum ad
Yarum , ut volunt haud immerito
Missi Theodosii. £d.
VL I. Italia dehine, Transcripsit
hunclocum Martianus, lib. VI, de
Italia, pag. ao3, iisdem plane ver-
bis. Hard.
a. Tiberina ostia. Hoc est, littus
illud maris in quod Tiberis efrun-
ditur : non urbs ipsa Ostia , quan-
quam et ipsa Tiberina Ostia appel-
lata est. Hard.
3. Ai Alpium fine, Dalec. et Elz.
Ab Alpium pene lunatis jugis, Ed. —
A primis Alpibus , inquit Martianus,
loc. citat. Plinius ipsepauloinferius
hoc cap. Patet longitudine Italia ah
Alpino fine, Lunata aatem juga
Apennini montis intellige , cujus
deztrum comu , ut ait Mela, lib. 11 ^
cap. 4 Siculum pelagus: altemm,
lonium respicit. Hard.
4. Pedicuii, Chiffl. Peduculi. Ed.
5. Frentani.Yet, apnd Daleeamp.
Ferentam. £d*
6. Etrusci, Dalecamp. et Ehev.
Thusci. £d.
LIBER III, 67
ignoro, ingrati ac segnis animi existimari posse merito,
si breviter atque in transcursu ad^ hunc modum dicatur
terra , omnium terrarum alumna , eadem et parens : nu-
mine Deum electa , quae caelum ipsum clarius faceret ,
sparsa congregaret imperia, ritusque moUiret, et tot
populorum discordes ferasque linguas , sermonis com-
mercio contraheret^ : coUoquia, et humanitatem homi-
ni daret : breviterque , una cunctarum gentium in toto or-
be patria fieret. Sed '"* quid agam? Tanta nobilitas omnium 3
locorura (quos " quis attigerit?), tanta rerum singularum
populorumque claritas tenet. Urbs Roma, vel sola in ea,
et digna tam " festa cervice facies , quo tandem narrari
debet opere? Qualiter Campaniae' ora per'"* se, felixque
illa ac beata amoenitas ? ut palam sit , uno ' in loco gau-
dentis opus esse naturae. Jam vero tanta ' ea vitalis ac pei'-
ennis salubritatis caeli'^ temperies' , tam fertiles campi.
7. Ad hunc. Vet. apud Dalec. in
htinc, £d.
8. Quoe c(glnm ipsum, etc. Impera-
toribus suis ornaret , divis factis sci-
licet. Sic ad Plinii marginem inter'
pretabatur Menagius. £d.
9. Contraherct : colloquia , et hu"
manitatem, Dalec. et £Iz. Contraheret
adcolloquia^ et humanitatem. £d.
10. Sed quid agam? Vet. apud
Dalec. Sed ne id agam. £d.
1 1 . Quos quis attigerit? Quod non
copiose, inquity pro meritis nunc
de Italia agam, retineor impedior-
?fue multiplici nobilitate locorum
quos quidem nemo attingere, ilke-
dum satis prosequi valeat), ingen-
tiqne singularum rerum ejus, ac
gentium claritate. H. — Dalecamp.
et £1k. <j^s quis attigerit, Sine ullo
interrogationis signo. Pro t& quos
▼olebat Dalec. qwe, £d.
la. Tam festa cervice. Hoc est,
Iseta , eximia, ut dictum est lib. II ,
cap. 46 f diceturque iterum lib. IV,-
cap. I. Roma, inquit, qusB veluti
pro facie est Italise, quae ipsa totins
imperii cerrix , seu caput est , eam
habet dignitatem , vix ut possit dif*
fuso opere explicari. Hard.
13. Campfiniee ora per se , feUx*
que illa, etc. Vet. apud Dalecamp.
Campanio! oraper se felix^ iUa , etc.
Proponebat Menagius, Campania
ora, felixque illa per se , ac beata
amoenitas, £d.
14. Perse. Vei si s(/la ea specte*
tur. Habd.
i5. Uno in loco. Volebat Dalec.
uno hoc in loco. £d.
16. Tanta. Dalecamp. et £kevir.
tota. £d.
17. Cceli. Chiffl. teUis casli. £d.
18. Temperies. Dalec. et £lzev.
temperies est, contra Toletan. fidem
in quo deest vox est. £d.
5'
G8
C. PLINII NAT. HIST.
tam aprici coiles , tain innoxii saltus, tam opaca nemora,
tam munifica silvarum genera, tot montium'^ afflatus,
tanta frugum et vitium , blearumque fertilitas , tam nobi-
lia pecori^"* vellera , tot" opima tauris colla, tot lacus, '
tot amnium fontiumque ubertas , totam eam perfundens,
tot maria, portus, gremiumque terrarum commercio
pateils" undique : et tanquam ad juvandos mortales, ipsa
4 avide in maria procurrens. Neque ingenia, ritusque, ac
viros ^ , et lingua manuque superatas commemoro gentes.
Ipsi de ea judicavere Graeci, genus in gloriam suam ^^
effusissimum, quotam partem ex. ea appellando Graeciam
magnam. Nimirum id , quod in mentione caeli fecimus ,
hac quoque in parte faciendum est, ut quasdam notas'^
ac^ pauca sidera attingamus. Legentes tantum , quaeso,
meminerint, ad singula toto orbe edisserenda festinari.
Est'^ ergo folio maxime querno assimilata, multo pro-
ceritate amplior, quam latitudine : in laeva^ se flectens
1 9. Montium afflatus. Venti , spi-
rationesque emisssB e montifaus, au-
ra illa odorata, qu8B per montium
latera , ex omni frugum florumque
geneie descendens , totum inficit ac
perfundit aerem. Sic Plinius noster
de Polypo, lib. IX, cap. 48 > 4 •
« Afflatu terribli canes agefaat. » £t
Junior, lib. V, Ep. 6 , " Triclinium
saluberimum afflatum ex Apenninis
vallibus. » Salmasius tamen, mar/am
aj^^/tt^emendat: perindeac si maris
afflatus aut salubris semper , aut ju-
cundus sit. Hard.
ao. Pecori, Chrffl. pecudi. £0.
a I . Tot opima. Vet. apud Dalec.
tam opima. £n.
aa.. Commercio pcttens undique.
Solini paraphrasis, cap. II, pag.
la : « Latera portuosa, brasque
habet patentibus gremiis, commer-
cio orbis accommodatas. Habd.
a3. Ac viros. Rectius forsan m-
res agnoscas, ex sequentibus illis,
et lingua manuque superatas gentes.
Hard.
a4. Suam. Ghiffl. sui. Ed.
a5. Notas ac pauca. Vet. apud
Dalecamp. Notas steilas ac pauca si-
dera. £d.
a6. Acpauca. Chiffl. etpauca, £d.
37. Est ergo. Solinushaec a Pli-
nio mutuatus, cap. II, pag. i3. H.
^S. In icBva.Yet. apud Dalec. in
lcevo. Ed. — Qua tendit ad pro-
montorium lapygium, et Hydrun-
ticum agrum , nunc Terra d^Otran-
to , Italise, yersus lonium mare, et
Epirum , ultimum cacumen. Capella
quoque, lib. VI, p. ao5, haec ipsa
Plinii repetens, LiBvorsum se flectit ,
inquit. Hard.
LIBER 111. 69
iinine, et Amazonicae'^ figura desinens parmae, ubi
idio excursu Cocinthos ° vocatur,per^inuslunatos duo
lua eniittens, Leucopetram dextera, Lacinium sinistra.
t ' longitudine ab Alpino fine Praetoriae Augustaevper
em Ccipuamque cursu meante, Bhegium oppidum in
ero ejus situm, a quo veluti cervicis incipit flexus,
3s centena et viginti miUia passuum : multoque amphor
sura fieret Lacinium ^ usque , ni tahs obhquitas in la-
digredi videretur. Latitudo ejus varia est : ccccx 6
um inter duo mJtria , inferum ^ et sqperum , amnes-
Varum ^ atque Arsiam : medi^ , atque ferme circa
. jifnazonUce. Martianus , loCo
: « Duobus promontoriis pei-
lazonicae formam reddit : dex-
3mu Leucopetram tendens ,
Lapinium. » Pelta, auctore
din/Eneid. I, y. 494« scutum
reyissimum in modum LunsB
nedis^. Confer. ad lib. XII,
;i. Ha.rd.
. Cocinthos. Tria , inquit , pro-
)ria duos sinus lunatos ef-
t :ex iis duo extrema , seu cor-
isedam porrectiora,emittuntur
re : Le.ucopetra dextrum ., ad
1 Siculpm, Capo delV Armi :
um Lacinium appellatur in
oiensi agro , Capo delle Coiori'
sdium inter haec Cocinthos ,
tfi Stiia. Hard.
Patet , etc. Hsec iisdem fere
Solinus et Gapella , locis cit.
ssi Theodosii. De Augusta
ria, dicemus cap. ai. H. —
m autem a vero discrepat haec
ira ; nam Italia uou , ut ait
% decies centena et viginti
passuum patet ab Alpino fine
um, sed tantuni octies cen-
Diilia passuum, per Urhem
Capuamque cursu meante , r«cto
quidem, qnantum fieri potest. £d.
3<3. Lacinium usque. Ducta rursum
eo usque a Rhegio oppido roensura.
H. — Certe , si quo modo vuit Har-
duinus, intelligatur locus iste, men-
sura centum et quindecim m. pass.
amplior fieret; si autem ab Alpino
fine Lacinium usque sumatur, quin-
quaginta m. pass. brevior. £d.
33- CCCCX mill. Ita Solinus,
cap. II, pag. 14. Missi Theodosii :
Latitudo Italias , gcgxx juxta
Piinium Secundum. H. — Vet. cgxc.
Paulum autem a Tero aberrat ccccx
M. pass. mensura, inter Yarum et
Arsiam. £d.
34. Inferum , etsuperum. Tnscum
illud , istud Adriaticum vulgo nun-
cupatur. Hard.
35. Varim, etc. Varus Narbo-
nensis Galli», ut dictum estcap*
sup. finis; Arsia finis Itali», ut dice-
tur cap. a3 , in Istria. Hard.
36. Medice. Dicta proxime est
Italiffi summae, qua cingitur Alpi-
bus, latitudo : xiunc ejusdem medije,
nbi ferc Roma est) latitudo sigtia-
lur : postrcmo, rcliqux. H. — Scrib.
5^
70 C. PLINII NAT. HIST.
urbem Romam, ab ostio^^ Aterni amnis in Adriaticum
niare influentis, ad Tiberina ostia, cxxxvi et paulo mi-
nus a Castro novo Adriatici maris Alsium ad Tuscum
aequor, haud ullo inde loco ggg in latitudinem exce-
dens. Universae autem ambitus a Yaro ad Arsiam xxi
pass.^ LViiii efficit.
media autemferme, ut mediam lati-
tudinem intelligas, non mediam
Italiam.GhifB. mediam autem ferme,
Dalec.
37. Ab ostio Atemi. Hanc locum
Plinii accuratissimis recentissimis-
que ofaservationibus eximie con-
gruere , et errare Geographos re-
centes, qui mensuram ItalisB secus
d^finiunt , docet D. Delislb , in
Commentariis AcademisB Regin
Scientiarum , anni 1 7 1 4 > p^ig* i ^ i •
H. — £x probatissimis tamen ItalisB
mappis apparet , non , ut ait Noster
GXXXYi , sed vix cxxv m. pass. esse
ItalisB iatitudinem inter Tiberina
ostia et ostium Atemi amnis, hodie
Pescara, £d.
38. Haud ullo inde loco ccc.
Reliqua , inquit , Italia ab Alsio Ti-
berinisque ostiis ad Rhegium usque,
lyisquam excedit ggg millia pass.
— In MSS. Reg. Colb. Paris., etc.
haud ullo in loco, Parm. edit. haud
uUo in loeo cc. Nos haud ullo inde
loco, ex conjectura, et Maiptiano,
lib. YI, cap. de Italia, pag. 3o5l.
GGCTescripsimus : Nusquam, inquit,
Irecenta latiiudo ejus excedit, Sed
Plinii mentem idemMartianus haud
assecutus sane videtur, qusB nostra
interpretatione, feliciter, ut quidem
opinamur, illustrata est. H. — Bene
MSS. Reg. 3, 5, et editio princeps
cc. Perperam eruditus Harduinus
t MSS. et Martiano emendavit, ccc.
Patet enim cuivis Italiam inspi-
cienti ab Alsio , usque ad Rhegiom,
Reggio, eam cg millia passuum io
latitudiuem non excedere. Bbot.
— Sic quidem isti, et quamyis hmcl
absurda videatur Broterii s^tentia,
niliii tamen in Harduino immutan*
dum putayi , quuminterproraonto-
rium Leucopetra et Brondisiiioi
GGL circiter millia pass. sit interTal-
lum. £d.
3g,XXX pass, LfT///. Hoc esl,
tricies centena, et quinquaginta no-
vem millia passuum. Sic MSS. om-
n^s. In Solino, cap. II, pag. i4)^
Capella, lib. VI, cap^ de Italia,
pag. ao5 , male nunc hic idem nni-
versaB ItaUsB ambitus coiligit vicies
centena et xlix millii^ pass. boc
est, XX xLviiii , quum utrobiqHe, vt
in Plinio, scribendum sit| xxx
Lviiii nullis additis detractisve : sed
tertia tantum denarii nota, quam
prava lifararii distinctio sequend
summsB tribuit , reddita restituta-
que priori. Quamobrem immerito
Salmasius in Solin. pag. 83, ^ eo-
dem Solino Martianoque PlimBm
emendandum pronontiat, quum e
contrario ii sint ex auctore suo Pli-
nio refingendi. Nam si decies een-
tena et xx millia passuom apvd
eosdem colligit longitudo Italic»
haud sane panciora tricies centenis
passuum millibus patere ejus «m«
bitum res ipsa pervincit. Sttpeipo*
LIBER 111. 71
Abest^° a circuindatis terris , Istria ac Liburnia qui- 7
busdam^' locis centena'** m. pass. Ab Epiro et lUyrico
quinquaginta. Ab Africa minus'^^ cc, ut auctor**^ est M.
Varro. Ab Sardinia cxx ^^* m. Ab Sicilia m. ccccc. A Cor-
sica"^ minus lxx. Ab Issa^^ quinquaginta. Incedit per
maria^^ caeli'^^ regione ad meridiem quidem : sed si^" quis
id diligenti subtilitate exigat, inter ' sextam horam pri-
mamque brumalem. Nunc ambitum ejus , urbesque enu- 8
'merabimus. Qua in re praefari necessarium est, auctorem
nos Divum Augustum secuturos, descriptionemque ab
sita numeralibus notis lineola, cen-
tena toties signari admonet. H. —
Vera autem mensura, a qua oranes
pariter aberraverunt, circiter xx d
M. pass. esse videtur. Ed.
40. Abest, HsBC Martianus iisdem
verbis, lib. VI, pag. ao5. Hard.
4i. Quibusdam locis, Nempe a
Pola ad Ravennam et ab ladera
ad Anconam. Ed.
4a. Centena, Dalec. et Elz. ce/i-
tum, £d.
^Z.MinusCCUAivi scripti et editi
sic habent; emendandum est minus
ccc» Nec in distantia ItaliseabAfrica
tantum errare potuerunt aut Varro,
aut Plioius. Brot.
44* ^^ auctor est, Dalec. et £lz,
ut auctor affirmat. £d.
45. CXX M, Sio libri omnes:
nullo tamen loco brevius est quam
cxjL millia passuum Sardiniam inter
et proximum ItalisB littus intervaU
lum. £d.
46. A Corsica minits LXX, Reg.
zk^ A Corcyra minus x.xx. Parm. edit.
A Corsica. Martianus , lib. VI, cap.
de Italia, pag. 10 5 , ex optimis
exemplaribus , A Corsica, minus
vxx : id quod lihentius amplexi sn^
mus. Omitti sane non debuit roajt>r
insula, aut longe minor anteponi.
Deinde longiusculum est Italiae a
Corcyra intervallum, ut minimum
c. iif. p. At Gorsicam a Vadis Vo-
laterranis lxii. m. p. abesse Plinius
diserte testatus , ut quidem prse se
ferunt exemplaria omnia, lectionem
quam defendimus, egr^ie tuetur.
H. — Reg. cod. 3, lectionem secuti
sunt Dalec. et £lz. sed male, ut de-
monstrat Harduinus. £d.
47. Ab Issa quinquaginta, Proxi-
mo intervalio Issa , Dalmatie insula,
Lxxx M. pass. a quoiibet Itali»
littore distat. £d.
48. Per maria, Inter Adriaticum
et Tyrrhenum , quibus latera Itali»
gemina alluuntur. Hard.
49. Cceli quidem, Volebat
Dalec. Ad cceli quidem meridionalem
regionem, £d.
50. Si quis id exigat, Codex
ChifBet. Si quis hoc exigat dUigenti
subtiUtatCr £d.
5i. Inter sextam, Hoc est, inter
meridiem, quas hora sextaVeteribus
dicta est , et exortum solis bmma-
lem, qusB prima. Quod Galli vocant
Sud-Est. Vide etiam qus dicturi
sumus in notis ad librum Vi , cap.
37. Haiio.
5*
d
72
C. PLINII NAT. HIST.
eo factam Italiae totius in regiones xi sed ordine eo, qui
littorum ^ tractu fiet : urbium quidem vicinitates oratione
utique praepropera servari ilon posse : itaque interiori in
parte digestionem in litteras ejusdem nos secuturos, co-
loniarum mentione signata, quas ille in eo prodidit nu-
mero. Nec situs originesque persequi facile est, Ingaunis^^
Liguribus , ut caeteri omittantur , agro tricies dato.
Vllt Igitur ab amne' Varo Nicaea oppidum a Massi-
liensibus conditum : fluvius Palo "* : Alpes , populique
Inalpini multis ^ nominibus , sed maxime Capillati :
oppidum Vediantiorum civitatis Cemelion : portus Her-
culis Monoeci, Ligustica ora, Ligurum celeberrimi ultra
Sa.Qui littorum tractu. Chiffl. qui
in littorum tractu. Ed.
53*. Oratione. Toletan. codex or^
dinatione. £d.
54. lngaui}is. Quorum oppidum
Albium Ingaunum, de quo mox.
H. — Super. cap. legitur Ligaunis.
Daubg.
VII. I. Ab amne Varo. Hicnona
incipit Italiae regio, a Narbonensi,
ut diximus, Varo amne discreta.
Sic Italiae adscribitur Nicsea, quae
tamen Massiliensium colouia fuit.
Stephano , N(xaia KeXTDcyi; Maoaa-
Xi(i>T(av a-TTOixo;. Et nunc Nizza vo-
catur incolis, Gallis Nicey in Pe-
demontii regno. Ed.
2. Fluvius Palo, Sic MSS. quos
Tidit Vossius, ut quidem ait in
Melam, pag. 170. Melse ipsi, lib.
II , cap. 4 Paulonflumen ; Hard. In
MSS. suis Pa£^ legit , quod Chiffl.
admisit Dalec. et Elz. Padus. CI.
Rezzonicns et Brot. Paulo. Hodie
Pagiione yocatur; juxta Nicseam in
roareinfluit. £d.
' 3. Multis notninibus, A Livio hsec
Ligurum nomina produntur. Ce-
lelates, et Cerdiciates, lib. XXXII,
cap. 39. Apuani, et Friniates,
lib. XXXIX, cap. a8 , etc. Hard.
4. Capillati. Qui Liguriam te-
nuere. Aiyucdv twv KG{xvjTciv xaXou-
(x.^v<i)v meminit Dio , lib. LIV, pag.
538. De his Lucanus , Phars. lib. I,
44».
Et nunc tonse Ligur, quondam per coUa decora
Grinibus effusis tuti praelate Comatae. Ha.kd.
5. Oppidum yediantiorum ciuitatis
Cemelion. Hoc est Cemelion oppi-
dum gentis Vediantiorum , qui Ca-
pillatorum Ligurum pars fuere. Ce-
menelion legunt CI. Rezzonicus et
Broterius a MSS. Palmerii , et ex
inscriptionibus ; apud Ptolemseum
quoque K8(x.6vcX60v OuE(7(^iavTi<i)v le-
gitur, lib. m , cap. i , in maritimis
Alpibus. Videntur ejus rudera tem-
plumque sub invoc. Mariae Virg. in
loco dicto Cimiez , haud prooul a
Nicsea. — Vet. ap. Dalec. f^endia-
tiorum civitas Cemelion. Ed,
6. Herculis. Hodieque Monaco.
Fallitur Ptoleraaeus, qui Herculis
et Monceci portus diversos putat.
Ammianus, lib. XV, pag. 53, de
LIBER III. 73
s' Salluvii ,Deciates',Oxybii'°:citra",Veneni",etCatu-
Us" orti Vagienni'\ Statyelli"^ Vibelli'*, Magelli'^
le Thebaeo , qui Geryonem
)cit : « Monoeci similiter, inquit,
et portum ad perennem sui
riam consecravit. » Tacito
le, Hist. lib. III, cap. 4^*
us Herculis Monceci. » H. —
ip. Dalec. qui supra , citati
Dseimentem amplecti videtur :
Herculh et Moncechiis. Ei).
Ultra Alpes, In Narbonensi
icia. Salluviorum ihi oppi-
ut diximus sup. cap. Aquas
! : Deciatum , Antipolis : Oxu-
n denique, ^Egitna. Hard.
•
iollum. Dalec. ei Elzev. Sallyi,
syide quid superiore cap. 5 ,
>i et 63, dixerimus. Ed.
Deciates. Dalec. et Elz. De-
r in Chiffl. vero Deciates. De
periorem vide, cap. 5, no-
4. Ed.
Oxybii. Dalecamp. et Elzevir.
('. Yide supra , cap. 5 , notam
D.
Citra, Qui Gisalpini Ligures
[usappellati sunt, nobis iidem
Vansalpini. Horum fere om-
)bscura nomina, situs omnino
oratus. Ha.bd.
F^eneni, Quo loco hodie est
o, leucis novem ab oppido
Coni vocant , in Pedemontio
icia ; non autem , ut scribit
ias, Vinay^ vico provincise
[departement de l*Is^re) , quod
iisset. Ed.
Et Caturigibus. Ita quidem
it Hermolaus : at MSS. om-
Turris, forte pro et Thurris:
Tungris, Gaturiges autem op-
pidum Chorges , ut supra diximus,
tenuisse videntur. H. et Ed.
1 4 . f^agienni. Bagienru sunt Var-
roni deRe Rust. lib. I, cap. 5i. Li
Tab. Peuting. Bagilenni, supraGe-
menellum et Albintemeiium , segm.
•1. Noster, quum hoc eodera libro,
cap. ao, 3, Padum iilorum fini-
bus proflui dicit, eos provinciae,
quam nunc Marquisatde SaiucesGoiU
li vocant, occidentalem partem te-
nuisse indicat. De eorum oppido
notata in fine hujus capitis nonuuUa
reperies. Ed.
i5. StatyeUi. Haud longe a Va-
giennis habitasse videntur) orientem
versus) in australi provinciae parte ,
quam Galli vocant U Montferrat. De
eorum oppido vide in fine hujus
cap. £d.
16. VibeUi. MSS. Reg. Vat.Ric-
cardius et CI. Rezzonicus 5im-
bdli legunt. Quidam illos in ea
provinciae Pedemontii parte ha-
bitasse volunt, qua reperitur op-
pidum Biela , octo leucis a Vercel-
lis, ^ercW/, septemtrionem inter et
uccidentem ; cui quidem opinioni
minime assentiri possum , quum is-
tos omnespopulos GispadanamGal-
liam incoluisse e Nostri verbis pa-
teat. £d.
ly.MageJJi, Eos ponit PoursiivBT
DE SivRY in ea provincise Ticini parte
quie f^al Maggia vocatur, in Helve-
tica republica ; sed minus recte; sic
enim in transpadana Gallia transfer-
reutur , dum certe singulos cispa-
dansB populos hic perlustrat No-
ster , ut jam modo superiori uota
diximus. JE^p.
76 C. PLINII NAT. HIST.
Augusta Vagiennorum ^ , Alba^** Pompeia, x\sta ^, Aquis
Statyellorum. Haec regio ex descriptione Augusti noiia
est. Patet ora Ligurias inter.amnes Varum et Macram,
ccxi ^ M. passuum.
VIII. Adnectitur septimas', in qua Etruria est, ab amne
Macra, ipsa mutatis saepe nominibus. Umbros' inde exe-
gere antiquitus Pelasgi : hos Lydi , a quorum rege Tyr-
rheni ; mox a sacrifico ritu, lingua Graecorum^^Thusci sunt
cognominati. Primum Etrurias oppidum Luna portu no-
bile. Colonia Luca** a mari recedens, propiorque^ Pisae
35. Augusta Vagiennorum, Ptcie-
1I18BO lib. III, cap. I : AOycudTa
BaTievcdv. Illam hodie esse Car"
magnola putat CluYerius, lib. I,
Antiq. Ital. cap. i o ; Alii SaUizzo.
D'Akvill£ autem,quemsequiniur,
illius locum hodie f^^ico appellari
dicit, haud louge a Mondovi. Va-
giennorum autem nomen etiam
nunc exstare additin f^iozenna, ob-
scuro quodam loco ejusdem regio-
nis. £d.
36. Alba. Meminere Ptolemaeus,
lih. III, cap. I , Tabula Peuting.
aliique. Nomen etiamuum retinet ,
ad Tanarum , infra Pollentiam.
ApudGruter. pag. 484 * ^- ^* Ai.b.
PoMPEiAiroRUM. Albenses Pom-
peiani dicti. lib. XVII, cap. 3. H.
37. Asta^ etc. Illam Asti Itali :
istam Acefui vocant, quae Straboni,
lib. V, pag. 217, AxouatffTaTeXXat.
Hos LiguresStatiellatesappellat Li-
vius, l. XLII, cap. 7> seqq.HARD.
38. Nona. Vet. ap. Dalec. un-
decima. £d.
3y. CCXl M. passuum. Paulum
a vero aberrat haec mensura. £0.
VIII. i . Septimee. MSS. pleriqiie,
scplima. Hard.
a. Umbros inde.Haoc omnia grsBCo
carmine Scymnus Chius expressit,
pag. 9 ; prolixa oratione Dionys.
Halic. lib. I Antiq. Rom. pag. ai
et 22. Hard.
3. A quorum rege. Kex Lydorum
in Asia Atys colonos abl^avit in
Italiam duce Tyrrheno filio ; Herod.
lib. I.Glio, n. 94, pag. 4i;.TertuIl.
lib. de spectac. cap. 5 , ex Timeo;
Tacitus, Annal. lib. IV, cap. 55;.
Velleius, lib. I, pag. 3. Haad.
4. Grcecorum. Airo tcu OuEtv, hoc
est, a frequenti sacrificio, inquit
Servius, in lib. X iEneid. Quare
et olim exactiore vocahulo Suoaxooi
appellati , inquit Dionys. Halic. lib.
I Antiq. Rom. pag. 24. Hard.
5 . Luna. Ingentes visuntur ruinie
hujus civitatis a Normannis deletas
ad ripam Macrae fluvii : circumja-
centi agro nomen est, il Lunegiano:
Portui,6eu veriussinui, Golfo delia
Spezzia , ab oppido quod intimo
ejus recessui appositum est. Habd.
6. Luca. Hodie Lucca , quam
Auser alluit, Strahoui, lib. V„ pag.
222. Aterap , accolis Serchio appella-
tus. Deductos eo colonosanno fere
II. C. 572 Velleius est aiictor ,
Hb. [I. Hakd.
7. Propiorque. SubinteUige ^ .eCh
LIBER III. 77
mnRS Ausercm et Arnuin^, ortae a Felope Pisis-
sive a Teutanis", graeca gente. Vada" Volaterra-
?ius Cecinna, Populoniuni '^ Etruscorurn quondam
tantum in littore. Hinc ainnes Prille' , mox Um- 3
lavigiorum capax, et ab eo tractus Umbriffi, por-
Telamon "^ : Cossa ' Volcientium a populo roma-
uiDo Urbis S74, postu-
PisanU, agrosqiie pollicen-
10 Lalina colonia deduce-
.iviusprodldit, lili. XL. In
h!o Lucii Caesaris Aiigusri
liJulieates apiicllaiirur, Cn-
kiequealii JuHa Pisanee. H.
tiuerem. Vel. ap. Dalec.
I. Slrab. Exarem. Eo.
'raum. Afvtu Slmhq, Ilali
'ocant. Pisam Florenriaui-
rfiuit. Habd.
itiiqae. Etidisoppido, in Pe-
»0, <ie quo 1. IV, c. 6. Buri-
IJiier.lib.I,vs.573,sq.rid.
it.M. nost.ed.T. IV,p.iS5.
il er, Strabo, loc. cit. et
. cap. II, pag. 1 1. Aate bos
ro, i^neid. lib. X. t. 170 ;
n1 tJpb»
4 Teulm
:. Ira libri proba-
aon^(int<inij,-give,ut Vel.
cc. Teucaaii. Sicyuuia re-
n Peloponneso Teutanioa
t. Stephanus: TiTavtt jupiav
o»iac nO* it TiuraviDi xi-
KTeigirurTeutiiiil.sivePi-
■^ , a Pel,
11 w adscripta a Ste-
)s Plinius specrauet.
\-i.Vada. Nunc Vaii, vicns cum
portu , in agro Pisano , a Volaterrii
. Hic
s Ceoin
i3. Popitlonium. PtoJeni. lib. III,
cap. I : n^).uvt&v noXtc. Ex ejus
ruinis juxta crevjt Plumbinum ,
Piomiino. Ed.
14. ffoc lentum. Id Srrabo eipli-
cat, lib. V, pag. ii3, solum hoe
ex priscis Ktruacorum oppidis si-
tum fuisse iu litrore asseveranE ;
qDonicliii ora importuoiu esset. H.
— Superracaa igitnr est conje-
ctura Dalecampii qui pro tantum .
proponebat titiim. En.
iS. Prille. Lacum Aprilem TO-
cat AntoD. iu Iiiuer. Marit. Qui
nuncaboppido, Lago di Cmtiglione.
Delabitur in en m tacum amnis, q uein
lacui cognorainem Plinius ficit : in-
col» Bruiio Todtant. Hinn.
16. Umbro. Et nunc Omirone:
inediara fere, Amom inter Tibe-
rimqiie, secat Etruriam. Inde ad
Ttlamon. Meminil ejn» Me)a,
lih. 11, cap. 4. Hodie Trlamoae
Vecclnn , haud prnCDl a novo. Eb.
8. Cotsa. Ex ejut
78
C. PLINII NAT. HIST.
no deducta : Graviscae '^, Castrum novum , Pyrgi. Caereta-
nus '"' amnis , et ipsum Caere intus m. pass. quatuor,
Agylla a Pelasgis conditoribus dietum ; Alsium*', Fregenae.
Tiberis amnis a Macra cclxxxiv" m. pass. Intus coloniae:
Falisca' Argis orta, ut auctor est Cato , quae cogno-
35
minatur ' Etruscorum ' , Lucus Feroni» *^ , Rusella-
Ansedonia : ipsa postmodura in vi-
cum redacta. «Et desolats msBiiia
fcBdaCosse,» cecinitRutil. in Itiner.
a86, (ubi vid. not. Poet. Lat. Min.
nost. edit. T. IV, p. 119. Ed.) Erat
urbs EtrurisB Volci, cujus incolas
Volcientes. Hard. — Cosa noroen
retinetpropelacum Orbitello, Brot.
19. Graviscce , etc, Mela, lib. II,
cap. 4« Pfi^ * Castrumnovum, Gra-
visccB , Cosa. Ptolem. lib. III , cap.
I : Koaaat , rpauiaxai , Kaaxpov
veov) Jlupyct. Fuere igitur oppida
quatuor. Graviscis excisis successit,
auctore d'Anvii.le , Eremo di Sant^
Agostino; Castro novo, Torre Chia"
ruccia ; Pyrgis vero, Torre di santa
Severa. £d.
90. Cceretanus, Nunc Eri , ut
recte Leander, et Holsten. contra
Cluverium. Csere, nunc Cer-vetere,
oppidum Patrimonii S. Petri. Agyl-
lamprimum a Pelasgisdictum pro-
didere etiam Dionys. Halic. lib. I ,
pag. 16, et lib. III, pag. 198, et
Stephanus. Cato in Excerptis Orig.
pag. i39, etc. KaipiOTa Dionysio
dicitur. KaTpe Straboni, lib. V,
pag. aao. Hard.
ai. Alsium. AXaiov, xai 4>pExvivta
Straboni, lib. V, pag. aa5. 111 ud
nunc Palo est , castrum gentis Ur-
Siin»4 in Ducatu Bracciani, ab urbe
Roma XVIII m. p. si Harduinu^s an-
diatur ; Statua, si Gibrat ; PtUo , si
M annertus. iBtud la Macarese , seu
Macaresi, villa Dncit Matbei, haud
procul ostiis Tiberinis, si apdiantur
H^rduinus et GiBBAT. Fregenas ab
Alsio IX M. pass. distare ait Anto«
ninus. Ed.
aa. CCLXXXiy M, pqssuum.
Haec longe a vero distat meiisura,
nam ccxxx circiter m. pass. estMa-
cram inter et Tiberim interval-
lum. £d.
a 3^ Falisca. Colonia Junonia, quse
appellatur Faliscos, inquit Fronti*
nus, lib. de Coloniis, pag. 95. Ab
Haleso Argivo condita, ut ait Soli-
nus, cap. II, pag. i3. Nunc est ci-
vitas Castellana ad Tiberim , Orla
inter et Romam : aut luec certe ex *
illius ruinis crevit, qu» prope vi-
suntur , nom enque retinet Fcdari, H.
a4> Cato. In libris Qriginum, qai
interierunt. Hard.
a5. Cognominatur ^ etc, Ut ab al'
tera Falisca, quss^quorumdicitqrf
eo cognomine dirimatur. ASquostp»
Faiiscos Virgilius appellat, JEnexd»
VII, 695. Habd.
3 6. Etruscorum, luciu Feronia,
Husellana. Vet. apud Dalec. Hetnf
scorum lucus , Feroniee , cohnia JUU'
seliana. Ed.
27. Feroniat, Cui DesB a ferendi*
fructibus nomen fuit, lucum huncet
locum sacravere in Capenate agro,
juxtaViterbium. Vnde Lucosque C^
penos, Maro cecinit. Sub oppi^
S. Oreste etiamnum visuntor Fer^
LIBER III. 79
na ^^, Senensis ^^, Sutrina **. De caetero ' Aretini * veteres, 3
Aretini^' Fidentes, Aretini Julienses, Amitinenses ^^ ,
Aquenses^* cognomine Taurini, Blerani , Cortonenses ',
Capenates^^, Clusini ^^ novi, Clusini veteres, Fluenti-
niarum vestigia , loco quem D'Air-
ViuA Petrasanta vocat. Silias XIII,
84:
Dives nbi ante omnes colitur Feronia laco,
Et MMT hmaeoUt flnvialia rura Gapenas.
H. et Es.
^.RmellatM^ Sive RuselUe, Apud
Gregor. VII , lib. III , epist. EccUsia
Roseiiana^ljiy, 1. XXVIII, cap. 45,
inoolaB Russ^Iani , Inscriptio Tetus
apud Holsten. in Ital. antiq. p. 39,
Coii.. Rvs. Hard.
119. Senemis. In MSS. Senienses,
Scribit Brot. ex editionc principe
S^hmis ; voeabatur quoque Sena
Julia. Hodie Siena, in Tifscana.ED.
3o. Sutrina. Colonia Sutrium,
Frontino, lib. de Colon. pag. 95.
Vetus inscript. in Tbes, Goltzii,
Coi.. JuLiA SuTBiHA. Nunc Sutri,
ad amnem PozoUo. Deductam colo-
niam post annos septem , quam
Galli Urbem ceperunt, auctor est.
VelL lib. I»pag. S.Habd.
Zi. De ceetero» Hoc est, reliqui
geaeria oppida, nec jam qoloni»,.
sed municipia, oppidave Latina. H.
3 a , Aretini veteres . Inscriptio abi
Hermolao jam citata : Deguhior ea.
▲mmxTiiroHUM. vExsRUM.Oppidum
^f»8«r, Florentiam interPerusiamo
qse. H4BD.
33. Aretini Fidentes, AretimJur
iienses. Cbiffl. Arutini Fidenliores;
alii Aretini Fklenates, Eorum urbem
looo dicto hodie CastigUoae Aretiao,
Juliemium autem loco Giovi Tocato
sitamAiiMe putat D^Avvii^jt. M«n«
nertus autem Aretium vetus bis
romanis coloniis auctum fuisse ait
et inde incolis triplex nomen Ve-
teres , Fidentes , Julienses datum
fuisse. £d.
34. Amitinemes. Forte Anicien'
ses : unde lapicidinaB Anicianse , de
quibus PKnius, lib. XXXVI, cap.
49. Ignorantur. Hard.
35. Aquenses, Vet. ap. Dalec.
Aquaientes. Ab Aquis, Tbermisve
Taurinis. Aquenses dicti sunt. Hario-
lantur , qui Aquapendente in Etruria
oppidum signari boc loco putant.
ACeutnmcelIis,bocest, Civita Vee-
chia, propeh»AquensiumTberm»
abfuerunt. Testis Rutilius in Itiner.
I, a37 et sq.
Ad Centumcellas fbrti defleximns Austro :
Tranqnilla pnppes in statione sedent.
£t mox , ibid. 349 et sq.
Nosse jnvat Tauri dictas de nomine Thermas ,
Mec mora difficilis milUbns ire tribus , ete.
H. et En.
36. Bierani. Oppidum BXiQpa Pto-
leoMBO, lib. III, cap. i. I^nnc Biedeij
in Patrimonio S. Petri. Hard.
37. Cortonenses. Vet. ap. Dalec.
Cortonienses. Oppidum Cortona Li-
Tio , lib. IX , cap. 3 7 , nunc retinet
nomen in £truria. Hard. et Ed.
38. Capenates. Tbi fuere , ubi
nunc est Moriuppo ; juxta FeronisB
lucum , de qno supra. Sic Holste-
nius in Ital. Antiq. pag. 5^, post
L]gcM*ium. H. — Capenam juxta
urbem Siano sitam fuisse aiunt
d!Ahyiixb et Mannertus ; additque
prior loco dicto Citnteiia, Ed.
^ff, Ciusini, NoTorum oppidum
8o
C. PLINII NAT. HIST.
>4o
ni praefluenti Arno appositi, Fesulae^^^FerentinumjFescen-
nia, Hortanum, Herbanum '^-', Nepet'*^ Novem^'* P^g*»
Praefectura ^^ Claudia Foroclodii , Pistoriura ^^^ Perusia ,
Chiusi , prope Tiberis fontes. Vete-
rum , nunc fere desertuni, ob insa-
lubritatem aeris, iu regione cui
nomen est P^al cie Chiana^ a Clani
palude proxima. Hos uon re ac
locoy sed nomine solum invicem
discrepare censet Holstenius in No-
tis ad Ital. Antiq. p. 75. At non ita
sane Veteres censuerunt : nam iu
fragmento Itinerarii Antonini, iti-
nere Tiberino , legitur, « Clusio ve-
tere olim Comersolo : Ctusio novo,
a quo dictus Clusentinus transitus
Hannibalis. » De vetere Livius, lib.
X, a 5, «Clusium, quod Camars olim
appellabant. » De novo , lib. V ,
cap. 33. Ha.rd. et £d.
40. Fluentini. Ita MSS. plerique,
librique editi. At Cbiffl. et Paris.
Ftorentini^ ut in codicibus quos vi-
dit, legisse se, si credimus, testa-
tur Gelenius. Frontinus 1. deColon.
pag. 93, Coloniam Florentinam de-
ductam a Triumviris prodidit : et
Tacitus, Annal. lib. I, cap. 79,
orasse ait Florentinos, ne Clanis
solito alveo deraotus, in amnem
Amum transferretur , idque ipsis
pemiciem afferret. Tamen in de-
creto Desiderii Regis ItalisB, apud
Gruter. p. aao: « Palantes Fluenti-
noscolIegimus:»quoddeFlorentini$
accipiendum est. Hodie incolis /V-
renze vocata, Gallis Florence. Ha.rd.
et Ed.
41. Fesuiie, etc. Fiesoli.F eren-
tini oppidi ruinse jacent inter Viter-
bium et Monte Fiascone : nomen
superest, Ferenti. Fescennia nunc
Galese, ad Tiberim , in Patrimonio
S. Petri : nec procul inde Hortanum
Orta. Hard.
42. Herbanum. Idem Urbis ve-
teris nomine insignitum, Orpteto.
Hard.
43. Nepet. Nepi, juxta amnem
Pozzoio , inter Romam et Viter-
bium. 'SirsiTCL Ptolemso, lib. lU,
cap. I. In decretis Hilarii Paps,
Projectus Nepesinus episcopus. Hard.
44- Novem pagi. Supra Centum-
cellas, hoc est, Civita yecchia^ ad
fontes Minionis amnis, ii Mignone,
positi : praefectursB Claudise attri-
buti. Hard.
45 . Prcefectura Ciaudia Foroclodii
in quibusdam Prasfectura Claudia^
Forum Ciaudii ; ap. alios Forum
Cassii. Ed. — Nunc est Orioio ,
in Ducatu Rracciani. Apud Opta-
tum , Domitianus a Foro Claudii ,
inter Episcopos qui sederunt ju-
dices in causa Donati. Caeterum
prsefecturse a coloniis municipiisque
omnino diversse. Ex pluribus con-
stare videntur vicis oppidisque mi-
noribus, eodem ad petenda jura
convenientibus. Sic novem pagi
Claudise adscribuntur. In iEgypto
Praefecturas oppidorum Nomos vo-
cabant, ut dicemus lib. V. « Prse-
fecturae , inquit Festus , bse appel-
lantur in Italia, in quibus et jus
dicebatur, et nundinse agebantur,
etc. » Hard.
46. Pistoriumjetc. Nunc Pistoia,
Perugia , Sovana , et Saturnia distrut-
ia. Ptolemsco , lib. III , cap. i ,
ntoTupia, nepouata, 2ouava, Saroup-
vtava xoXMvta. Hard.
LIBER III. 8i
enses, Saturnini qui antea'*^ Aurinini vocabantur,
rtani^^, Statones"*^, Tarquinienses ^% Tuscanienses ^',
lonienses \ Veientani", Vesentini ^"^, Volaterrani ^^,
entini cognomine Etrusci, Volsinienses . In eadem
j oppidorum veterum nomina retinent^^ ^igri, Cru-
inus, Caletranus.
Antta, Sic Ghiffl. codex ; legi-
ie ap. Dalec. et £lz. £d.
Subertani. Slc MSS. omnes,
ssique Ubri ante Hermolauniy
Suderbo Ptolemaei lib. III,
[, Sudertani scripsit. Nos Su-
i auleponimus, quoniam id ei
o , quod Sovretto hodie appel-
peraccoramodatum nomen
ubere , quo circumjectus ager
lat. Situm est autem oppidum
to , prope Sovana , haud pro-
nne Flore, H. et £d.
Statones. Oppidum 2raT(dvia,
iiensis lacus accolee, de quo
s, lib. II> cap. 96 , in Du-
^astrensi , le duche de Castro,
lacu Olpita fluvius manat. H.
Tarquinienses» La Tarquiniaj
rupte la Turchina, Ptolemaeo,
[I , cap. 3y Tapxoutva. In Pa«
110 S. Petri, infra Viterbium.
3retis Hilarii Papse, Apuleius
imensis. Hard.
, Tuscanienses. Hodie Tosca»
in Ducatu Castrensi. In Gonc.
|[onensi , in Gallia , loannes
lensisy tom. VII Gonc. anno
pag. aSi. Hard.
Vetulonienses. Horum oppidi
anomenpriscum retinent,f^tf-
sapra Plumbinum. GustuXci»-
Dionysio Halic. lib. III An-
om. pag. 189. Habd.
. yeientani, A Verento oppi-
lunc f^arentano et f^alentano ,
II.
in Ducatu Gastrensi. Frobenius,
aliique post eum , f^eientani pro
Veretanis scripsere. Habd.
54* ^esentini, Vet. apud Dalec.
Vasentini, £d. — Haud procul a
Veientanis. Oppidum hodie Bison^
tia^ ad ripam Volsiniensis lacus,
Lago di Bolsena, H. et £d.
55. f^oSaterrani, Oppido oomen
Folterra : olim Volaterra , in £tru-
ria. — " In libris editis, Folaterrani
cognomine Etrusci^ Volcentinis pres-
termissis : at eosdem ex Chiffl. co-
dicis fide restituimus, probe gnari,
preeter £truscos Volaterranos esse
nullos uspiam : neque eo proinde
cognomine discerui ab aliis necesse
fuisse. Volcentinos autem , seu Vol-
centanos , et in Lucanis Plinius
commemorat , cap. 1 5. lidemjiaud
dubie sunt Volcentini isti, quo-
rum urbi apud Ptolem. lib. lU,
nomen est OudXxoi, quod quidem
ad lacum Aprilem situm fuisse pu-
tant,hodieque Grosseto yocatur. H.
56. f^olsinienses, Flor. libro I,
cap. a I , f^olsini. Valer. Max. lib.
IX, cap. I, a, f^oisinenses, Dalbc.
57. Betinent agri. Ambo nunc
incerti situs. H. — ^ Cave autem ne
Crustuminu m istum £truri£ agrum
cum alio cognomine agro confun-
das in Latio sito Grustumerio-
que urbi circumjecto, et de quo
mox insequenti capite dicemus ,
nota 9. £d.
6
82 C. PLINII NAT. HIST.
IX. Tiberis, anteaTybris appellatus, et prius Albula',
e fnedia fere longitudine Apennini, finibus Aretinoruin
profluit : tenuis prin)o,nec nisi piscinis corrivatus emissus-
que , navigabilis , sicuti Tinia' et Glanis influentes in eum,
novenorum ita conceptu dierum , si non adjuvent imbres.
Sed Tiberis propter aspera et confragosa, ne sic^ quidem,
praeterquam trabibos verius quam ratibus, longe meati-
bus fertur, per centum quinquaginta millia passuum non
procul Tiferno, Perusiaque, et Ocriculo , Etruriam aB
Umbris ac Sabinis : mox ^ citra tredecim millia passuum
Urbis, Veientem agrum a Crustumino^, dein Fidenatem
IX. I. Jlbula,Y arro, lib. IV, de
Ling. Lat. pag. 1 3 : « Sunt qui Ti-
beris priscum nomen Latiuum Al-
bulam vocitatum litteris tradant :
posterius propterTiberinum regem
Latinorum mutatum , quod ibi in-
terierit : nam boc ejus , ut aiunt ,
sepulcrum. » Idem prodidit et Li*
vius ) lib. I , cap. 3 ; Ovid. lib. III
Fastor. etc. Hard.
i.Tinia et GlanisSVet. ap. Dalec.
Tinia et Glanius. Ed. — ^Tinia Tsvea;
Straboni,lib.V pag. a 37. H. — Male
editio princeps , Trima ; aliae , Ti-
nia. Recte emendavit Cl. Rezzoni«
cus , Timia, Servat nomen , et dici-
tur Timia. In fiuvium Topino influit
prope oppidum Cannara. Glanis,
La Chiana. Brot.
3. Novenorum. Postquam diebus
novem cohibitse fuerint eorum am-
nium aquae in piscinis, in quas de-
ducti et corrivati fuerunt, ut inde
emissi largius fluant. H. — Unde
patet , ut animadvertit Bfoterius »
antiquis notam fuisse artem aliquam
molium, gallice) les dcluses, £d.
4. Ne sic quidem. Sublntellige ,
navigabilis. Hard.
5. Longe meatihus. Scrib. longe
meabilis , ex MS. Reg. a , editione
principe , et Cl. Rezzonico. Brot.
— Vet. apudDalecamp. iongu mea-
tibus. £d.
6. Ocriculo.Yet. ap. Dalec. Otri-
cnlo. Item Chiffl. £d.
7. Mox citra. Antequam Tiberis
ad sextum decimum lapidem ab
Urbe perveniat. Hi — In MS. Reg.
et editione principe , « citra xvi
• millia », quod mallem. Brot.
8. ^eientem.^lz.J^eientumagrum.
£d. — Is ager in £truria fuic , cis
Tiberim, in ea regione, in qua
nunc insula, /.(o/a, est,Famesiarum
pagus : ut recte vidit Holstenius,
in Ital. Antiquit. pag. 53 et 55. A
Veiis nomenVeiens ager accepit. H.
9. A Crustumino. Fuit hic ager
ultra Tiberim, a Crustumino £tru-
risB agro , qui cis Tiberim fuit , de
quo in fine snp. cap. diversns.
Nomen habet a Grustomerio, de
quo mox. Hard. — Huic enim ur^
bi circumjectus fuit ager ille , ad
flumen Alliam, hodie Alia vocatum,
et imperio tam funesta Gallornm
victoria clarum. £d.
LIBER tll. 83
Latinumque a Vaticano" dirimens : sed infra" Aretinum
Glanim duobus et quadraginta fluviis auctus, praecipuis
autem Nare et Aniene, qui et ipse navigabilis Latium in-
cludit a tergo : nec minus tamen aquis " ac tot fontibus
in Urbem perductis : et ideo ' quamlibet magnarum na-
vium ex Italo mari capax, rerum in toto orbe nascentium
mercator placidissimus, pluribus prope solus , quam caeteri
in omnibus terris amnes, accolitur, aspiciturque villis.
NuUique fluviorum minus licet, inclusis utrimque lateri- 3
bus: nec tamen ipse pugnat, quanquam creber ac'"* subitus
incrementis, et nusquam magis aquis quam^in ipsa ^ Urbe
stagnantibus. Quin immo vates intelligitur potius ac mo-
nitor, auctu semper religiosus verius ' , quam saevus.
Latium^^ antiquum aTiberi Circeios' servatum'^ est, 4
10, u4 f^aticano, Qui cis Tiberim
fuit , ab Roma versus septemtrio-
nem , et in vetere Etruria. Liv. lib.
X, cap. 26. Ha.rd.
1 1 . Sed infra Aretinum , etc.Vel.
Intra Tiniam et Gianim, Lego ,
ullra Tiniam item Glanim e duobus
quadraginta , etc. Dai.ec. — Sed
a confluente Glanis , qui in finibus
Aretinorum oritur , ad mare usque,
Tiberis duo et XL excipit fiumi-
na : quorum praecipui sunt Nar,
ipseque Anio , qui item navigabilis
includit a tergo Latium. Quin nec
minora incremeuta Tiberis adeptus
ex tot aquis ac fontibus Romam
deductis : ideoque mercator rerum
toto orbe nascentium placidissimus,
ut qui quamlibet magnarum navium
sit capax , pluribus prope solus ac-
colitur aspiciturque villis. Hard.
12. Aquis ac tot fontibus* £men-
dabat Menagius, tot aquis ac fon»
tihus, £d.
i3. JS^ ideo. Scribendum cense-
bat Menagius est ideo, £d.
14. Ac subitus. Legimus cum
eruditissimo viro Broterio subitus
incrementis ex MS. Reg. 5 , et edit.
principe. Male emendatum in re-
centioribus , subitis. Malebat etiam
subitus Harduinus ; illud autem re-
ponere non ausus fuerat; legebat
autem Dalec. crebris ac subitis. Ed.
i5. In ipsa urbe. Anno U. C.
565,duodecies Campum Martium,
et plana urbis inundavit. Liv. lib.
XXXVIII, cap. 2 8. Hard.
1 6. Religiosus. Quoniam non tam
mala infert per se , quam ea prs-
sagit , quse sacris averti , ac religio-
nibus expiari oporteat. H\rd.
17. Latium antiquum. Nunc pri-
mam Italiae regiouem describere
instituit. Latium fuit et antiquum,
et novum. Antiquum, ad Circeios:
ad Sinuessam usque pertinuit no-
vum. Ita cum Plinio Strabo , lib.V,
pag. a 3 1 . Hard^
r8. Circeios. Chiffl. Cerceios. Ed.
19. Servatum. Vet. apud Dalec.
usque observatum. En.
6*
84 C. PLINII NAT. HIST.
mille'" passuum quinquaginta longitudine. Tam tenues
primordio imperii fuere radices. Colonis saepe mutads,
tenuere alii aliis temporibus, Aborigines*\ Pelasgi, Ar-
cades, Siculi, Aurunci, Rutuli. Et ultra Circeios" Volsci ,
Osci, Ausones, unde noraen^ Latii processit ad Lirim
amnem. In principio est Ostia, colonia a romano'^ rege
deducta. Oppidum Laurentum^^ lucus Jovis^^ Indigetis,
amnis Numicius, Ardea a Danae Persei matre condita.
5 Dein quondam Aphrodisium '^, Antium colonia'^ Astura^
ao. Mitle passuum quinquaginta
longUudine, Scribo L. M. pass. lon'
gitudine, Male MS. Reg. 2, M. P.
L. longitudine : unde in editione
principe milie p. et in recentiori-
bus, mille passuum quinquaginta ton-
gitudine, Emendandum fuit L. M.
passuum, Immo maUem , sexaginta
miilia passuum longitudine, Tot enim
sunt locorum millia; si loca ipsa
inspiciasy tabulamque geographi-
cam Cl. BosGOViCH accuratissimam
dimetiaris inter Tiberis ostia et
Circeios , nunc S. Felice , ad radi-
ces Circeii montis, monte Circelio.
Brot.
a I . Aborigines , etc. Et bsc So-
linus, cap. 11, pag. 12. De ca porro
voce, Sex. Aurel. Victor. in Orig.
Gentis Rom. pag. a6 : «Aborigines
appellati, inquit,6raca scilicet ap-
pellatione, a cacuminibus montium,
quse illi opv) vocant : alii volunt eos,
quod errantes illo venerint , primo
Aberrigines : post mutata litteraf
altera aderapta , Aborigines cogno*
minatos. • Hausit hoc a Dionyt.
Halic. lib. I, Antiq. Rom. pag. 9.
H4RD.
22, Circeioi, Chiffl. Cereeios, Ki>.
a3. Nomen Latii, Sio in Chiffl.
Legitur ap. Daltc. et £U. nomeH
modo Latii, Pro Yoce modo propone-
bat Menagius demum, Ed. .
a4* -^ Romano Rege, Anco Mar-
cio, ut Livius docet, lib. I, cap.
33. Festus item, verbo Ostia, H.
3 5. Laurentum. Auptvrbv Dionys.
Halic. lib. I, pag. Si, S, Lormzo,
medio inter Ostiam Antiamque
intervallo. Holsten. Hsec Laurentia
Maronis arva, Hard.
2 6 . Lucus Jovis, Ubi sacellum fuit,
cujus inscriptio , « Patri Deo Lidi-
geti, qui Numicii amnis.undas tem-
perat : narpb; 8eou x^^^^^^ ^C iroTa-
fi.ou No[Atxiou ^6U{i.a ^tt^rti. » Auctor
Dionys. Halic. lib. I, pag. 52. Ar-
deam is amnis alluit, quod nunc
Castrum Cssarinse gentis , cum
yetere appellatione Ardea, Virgi-
lius, iEneid. lib.VII, ys. 4 10» Pii-
nio prseivit, et Solino , cap. 11,
pag. \2. Hard.
27. Apivrodisium. Hoc est, Ve-
neris templum olim , nunc vestigia
tantum. Ha.rd.
a8. Antium, Nunc quqniam sola
supersuut rudera, Anzio rovinato
Itali accoln vocant. Hard.
2g*Astura. Kt insulae nomen ho-
dic, et amni manet. Festus: «Stu-
rn fluincn in agro Laurenti est,
quod quidara Asturam vocant. » H.
LIBER III. 85
flumen et insula. Fluvius Nymphaeus '', Clostra ' Romana.
Circeii^' quondam insula immenso quidem mari circum-
data, (ut creditur Homero") at nunc planitie. Mirum
est, quod hac de re tradere hominum notitise possumus.
Theophrastus ^^, qui primus externorum aliqua de Ro-
vnanis diHgentius scripsit : (nam Theopompus, ante quem
i^emo mentionem habuit , Urbem duntaxat a Gallis ca-
ptam dixit : CUtarchus ab eo proximus , legationem tan-
tum ad Alexandrum missam : ) hic jam plusquam et
fbma^^, Circeiorum^^ insulee mensuram^' posuit stadia
octoginta, in eo volumine, quod scripsit Nicodoro Athe-
' — Sic qaidem Harduinus ; ego au-
temin mappis probatissimis flumen
^odie Canal di Conea dictum repe-
ri, insolamque inter ejus brachia
sium nullo nomine designatam. £d.
3o. NyTnph4Bus. Nunc La Ninfa
<^citar : cujus verum ostium inter
^irceiosetTerracinam : altero quod
Plinii Btate fuit, ad fiEmces kcus
^ogUam, arena oppleto. Holsten. H.
3i. Ciastra. Latii veteris limes,
^ clanstni antiqni Imperii, ad
*^<»ercendos Yolscos. Vel claustra
«orsan ostio Nymphari amnis oppo-
^^^f nt Holstenius conjicit, contra
^^ Oceaniy ne oppleretnr arena :
9<H>d pMea nihilominus effectnm
^hIbd.
3 s . Cireeii, Oppidom Y olscomm
^^tf KifKCtta «qXic Dicmysio Halic.
y^. \iii, pag. 490, cojns in mde-
'^as nimc pagos est5. FcUeita, in
'^dicibss Corceii montis , MoaU
^^«r>cc£b». Hic Ciice Solis fiiia credi-
^ habitaaBe. Diooys. lib. IV, pa^
^6o.Qabd.
33. Hn m enf , Odyas. », t. 194-
Non intdleKit Homcmm hoc loco
^lnuH. GiiiQcs inMb, ip«a Tdliis
est , Oceano magno circamdata
quam Atatav vocat, versu i3S, et
X, 70. Ipsa est, inquamy quae fu-
(rtHttcc Ata ab eodem vocatur, X,
versu 3oo, quoniam gignit quid-
quid opus est alendis mortalibus.
Fratrem Circo dedit Homeras, fi»
versu 137, quem yEeten, A^i^mv,
hoc est , terrestrem , vocat. Ambos
fingit ex Sole geuitos , et Nyropha
Persa, Oceani filia. Hic Circes, sive
Telhiris frater , vigor est tellari in*
situs, ex Sole inprimis , qoem ali
finxere aqnis Oceani. Habd.
34. Th£ophrastui. Libro V, Hist.
pbmt. cap. 9. HAftD.
35. HicjampUuquam.Theophn'
stosy ioqoit, Circeioram iosolfi
meosoram tradendo, certios qoam
e fama incertoqoe raoiore , prodi'
dit de ea. HAao.
36. Ei fitma. Volebat Menagios
ad anctoris marginemf exfama. £d.
37. Cireeiorum, Cbifil. Ceresio»
rum. £d.
38. Measuram patmit stadia octO'
giiUa. Hoc est, x. ai. p. Nam volgr^
▼ni stadia in miliiafio rcmiaiio
compntantnr* Ed.
^ X
84 C. PLINII NAT. HIST.
t
mille''' passuum quinquaginta longitudine. Tam tenues
primordio imperii fuere radices. Colonis saepe mutatis,
tenuere alii aliis temporibus, Aborigines*\ Pelasgi, Ar-
cades, Siculi, Aurunci, Rutuli. Et ultra Circeios" Volsci ,
Osci, Ausones, unde nomen^ Latii processit ad Lirim
amnem. In principio est Ostia, colonia a romano'^ rege
deducta. Oppidum Laurentum^^ lucus Jovis'^ Indigetis,
amnis Numicius, Ardea a Danae Persei matre condita.
5 Dein quondam Aphrodisium '', Antium colonia*^, Astura^'
ao. Mitle passuum quinquaginta
longitudine. Scribo L, M, pass, lon'
gitudine, Male MS. Reg. •x, M, P.
L, longitudine : unde in editione
principe milie p. et in recentiori-
bus, mille pa^suum quinquaginta lon^
gitudine, Emendandum fuit L. M.
passuum. Immo maUem , sexaginta
miliia passuum longitudine, Tot enim
sunt locomm millia; si loca ipsa
inspiciasy tabulamque geographi-
cam Cl. BosGOYicH accuratissimam
dimetiaris inter Tiberis ostia et
Circeios , nunc S, Felice , ad radi-
ces Circeii montis, monte Circello.
Brot.
3 1 . Aborigines , etc. Et bsc So-
linus, cap. 11, pag. 12. De ca porro
voce, Sex. Aurel. Victor. in Orig.
Gentis Rom. pag. a6 : «Aborigines
appellatiy inquit,6raca scilicet ap-
pellatione, a cacuminibusmontium,
quse illi opv) vocant : alii volunt eos,
quod errantes illo venerint , primo
Aberrigines : post mutata littera^
altera adempta , Aborigines cogno-
minatos. • Hausit hoc a Dionys.
Halic. lib. I, Antiq, Rom. pag. 9.
Hard.
%%. Circeios, Chiffl. Ccrceios. £d.
9 3. Nomen Latii, Sic in Chiffl.
Legitur ap. Dalec. et Elz. nomen
modo Latii, Pro voce modo propone-
bat Menagius demum, Ed. ,
a4. ^ Romano Rege, Anco Mar-
cio, ut Livius docet, lib. I, cap.
33. Festus item, verbo Ostia, H.
3 5. Laurentum. AcopevTov Dionys.
Halic. lib. I, pag. Si, S, Lorenzo,
medio inter Ostiam Antiamque
intervallo. Holsten. Hsec Laitrentia
Maronis arva. Hard.
26. Lucus Jovis, Ubi sacellum fiiity
cujus inscriptio , « Patri Deo Indi-
geti , qui Numicii amnis.undas tem-
perat : narpb; 8eou x^ovicu 8; irora-
{1.0U No[Aixiou ^8Ufi.a ^ttTTti* * Auctor
Dionys. Halic. lib. I, pag. 52* Ar-
deam is amnis alluit, quod nunc
Castrum Cssarinse gentis , cum
vetere appellatione Ardea, Virgi-
lius, iEneid. lib.VII , vs. 4 10, Pii-
nio prseivit , et Solino , cap. n ,
pag. la. Hard.
37. Aphrodisium. Hoc est, Ve-
neris templum olim , nunc vestigia
tantum. Hard.
a8. Antium, Nunc quqniam sola
supersunt rudera, Anzio rovinato
Itali accolsB vocant. Hard.
2Q,Asiura. Et insulae nomen ho-
die, et amni manet. Festus: «Stu-
ra flumen in agro Laurenti est,
quod quidam Asturam vocant. » H.
LIBER III. 85
n et insula. Fluvius Nymphaeus °, Clostra ' Romana.
ii^^ quondam insula immenso quidem mari circum-
(ut creditur Homero ) at nunc planitie. Mirum
[uod hac de re tradere hominum notitise possumus.
phrastus^^, qui primus externorum ahqua de Ro-
s diligentius scripsit : (nam Theopompus, ante quem
• mentionem habuit , Urbem duntaxat a GalUs ca-
dixit : Chtarchus ab eo proximus , legationem tan-
ad Alexandrum missam : ) hic jam plusquam et
, Circeiorum ^ insulee mensuram posuit stadia
inta, in eo volumine, quod scripsit Nicodoro Athe-
quidem Harduinus ; ego au-
mappis probatissimis flumen
Canal di Conca dictum repe-
ulamque inter ejus brachia
lullo nomine designatam. £d.
Npnphceus, Nunc La Ninfa
' : cujus verum ostium inter
>s etTerracinam : altero quod
letate fuit, ad fauces kicus
'«*, arena oppleto. Holsten. H.
Clastra* Latii veteris limes ,
listra antiqui Imperii, ad
Ddos Volscos. Vel claustra
ostio Nymph»! aranis oppo-
t Holstenius conjicit, contra
ceani, ne oppleretur arena :
postea nihilominus efTeotum
HD.
Circeii, Oppidum Volscorum
.ipxaia iroXt( Dionysio Halic.
n, pag. 4^0, cujus in rude-
lunc pagus est S, Felicita , in
>a8 Girceii montis , Moate
9, Hic Circe Solis filia credi-
bitasse. Dionys. lib. IV, pag.
[a&d.
Homero, Odyss. x,y. 194.
Dtellexit Homerum hoc loco
I. Giroes iiisulay ipsa Tellus
est , Oceano magno circumdata
quam Atatav Yocat, versu i35, et
X, 70. Ipsa est, inquamy quae fu-
(Ttllttcc Ata ab eodem vocatur, X,
versu 3oo, quoniam gignit quid-
quid opus est alendis mortalibus.
Fratrem Girc» dedit Homerus, ft,
versu 137, quem ySeten, Ati^tviv,
hoc est , terrestrem , vocat. Ambos
fingit ex Sole genitos , et Nympha
Persa 9 Oceani filia. Hic Girces, sive
Telhiris frater , vigor est telluri in-
situs, ex Sole inprimis , quem ali
finxere aquis Oceani. Habd.
34. Theophrastus, Libro V, Hist.
plant. cap. 9. Hard. '
3 5 . Hicjam plusquam, Theophra-
stus, inquit, Girceiorum insulss
mensuram tradendo , certius quam
e fama incertoque rumore , prodi-
dit de ea. Hard.
36. Et fama. Volebat Menagius
ad auctoris marginem, exfama, Ed.
37. Circeiorum. Ghiffl. Cerceio»
rum, £d.
38. Mensuram posuit stadia octo-
ginfa, Uoc est, x. m. p. Nam vulgo
Yiii- stadia in miiliario romano.
computantur. Ed.
6'
86 C. PLINII NAT. HIST.
niensiuin magistratu^^; qui fuit Urbis nostrae ccccxl
anno **. Quidquid est ergo terrarum , praeter decem millia
passuum prope ambitus"^*, adnexum insulas, post eum
annum accessit Italiae.
g Aliud ' miraculum : A Circeiis ^ palus Pomptina
est , quem locum xxxiii^ urbium fuisse Mucianus ter
Consul prodidit. Dein flumen Ufens^ supra quod Ter-
39. Magistratu. M^gistratum ge-
reute. Tres simul fuisse Athenien-
sium Magistratus annuos , nisi quis
eorum intra annum e vita decede-
ret, nummi antiqui testari viden-
tur, in quibus plerumque tres ap-
pellaut. Ejusmodi est ille, quem
Goltzius in Grsecia refert, Tab. xiv,
in quo hic ipse Nicodorus videtur
notari. Sic enim habet : A 0e. hoc
est , ASvjvaiwv 06a , yi theniensium
Dea; Minerva scilicet. Deinde ma-
gistratuum nomina : A^PO0E.
NIKOAa AIO. Dorotheus, Ni-
codorus , Diogenes.Hkni}.
40. CCCCXL anno, Ita MSS.
omnes , Reg. Colb. Paris. et Chiffl.
Quin ipse Plinius, lib. XIII, cap«
3o , et lib. XV, cap. i , hunc ipsum
annum signat. Hoc uno in loco per-
mutatisnumeris libri impressi, quos
inter Dalec. et Elz. habent CCCC.
LX. Quin et illud paulo ante , quod
scripsit Nicodoro Magistratui mutare
ausi non sumus , quum sic habeant
libri omnes manuscripti , et editi :
tametsi neque inscripsisse cuiquam
librum suum de plantarum bistoria
Theophrastus videtur. H. et Ed.
4 1 . Prope ambitus. Vet. ap. Da-
lec. propinqui ambitus. Hard.
I. Aliud miraculum. Glossema
hae voces sapiunt : videnturque ex
ora libri in textum irrepsisse. Nisi
quis referri haec malit ad illa priora.
Mirum est tjuod de re, etc. quibus
ista modo respondeant , Aiiud mi'
raculum. Nam quod accessisse Italia
proxime ante haec verba dicitur,
spatium illud terrarum. intelligen-
dum est , quod retrogresso mari
eo , quo Circeii olim circumdaban*
tur, accessit Italiae, sive continenti:
quum mox,vice versa,locum xxxiii
Urbium Pomptina palus obtineat
H. — In Dalec. et EIz. sequuntur sn-
periorem periodum , nullo inter-
jacente intervallo , verba baec aliid
miraculum : ita ut legatur : Accessit
ItalicB aiiud miracuUtm. Ed.
a. Circeiis. Chiffl. Cerceiis. Ed.
3. Pomptina.Yel , ut alibi, ipsi-
que Festo, Pontina. Nomen suum
servat. In agro Pometino , h tS Uo-
{i.evTiv(i>v 'Ki^m fuit ^i, inquit Dionys.
loc. cit. cui nomen a Suessa Pome-
tia, Volscorum urbe mediterranea.
De hac palude dicemus iterum,
lib. XXVI, cap. 9. Hard.
4. XXXIII. Sic in Chiffl. Apud
Dalec. et Elz. Diginti trium. £d.
6. Ufens. Vibius Seq. pag. 338,
Ufens Terracince proximus. Sil. Ital.
VIII, V. 38i: ■ Liventes cano per
squalida turbidus arva Cogit aquas
Ufens , atque inficit sequora limo. *
In MSS. flumen Ufcntum. Amni no-
men il Portatore : Terracina sunm
retinet. De vetusta Anxuris appel-
latione Festus Liyiusque. Hinc Ju-
LIBER III. 87
a oppidum, lingua Volscorum Anxur dictum : et
fuere Amyclae', a serpentibus deletae. Dein locus
ncae , lacus Fundanus^, Caieta portus. Oppidum
liae", Hormiae" prius olim dictum : ut*' existimavere,
ua Laestrygonum sedes. Ultra*^ fiiit oppidum Pyrae:
lia Minturnae '"*, Liri'^ amne divisa, Glani appellato.
Anxurus , apud Maronem ,
l. lib. VII, versu 799. H\rd.
Ubi. Volebat Dalec. ibi^ e
le Variorum. Ed.
Amyclce. Haec rursum Pli-
i.VlII, cap. 43.Vide Serviutn
id Maronis, Tacitis regnavit
is: iEneid. lib. X , vs. 564-
Speluncce. Amyclsese, iu lit-
Dsitse , hodie Sperlonga : unde
Amyclano nomen , Mare di
nga. Hard.
Fundanus. II Lago di Fondi^
pido cognomine , quod v. m.
lari distat. Hard.
Formis. Ubi nunc oppidum
in intimo Caietani , seu For-
sinus recessu. Caieta, hodie
. Hard.
. Hormice prius olim dictum.
it in Dalec et Elz. yerha. prius
1. Ed.
. Ut existimavere. Homerus
\. X ; Ovid. lib. XIV Metam.
is cap. II , pag. 1 4 9 Plinium
is. Laestrygonas ab Homero
cilia, in qua tantum fuere,
atos fuisse ait Harduinus, ut
em doceat tam ab his qui con-
em incolerent,quam ab his qoi
3nt in insulis, aspera multa
lisse. Parum arridet mihi ista
tretatio et prseferenda videtur
Jtura quam proponit Poiirsi-
E SivHY, LsBstrygonas nempe
qui postea Siciliam incoluerunt, in
eam* venisse ex Italia , quam anti-
quitus teouerant. Sic enim Siculos
ek9(aSa*transissein Siciliam, quam
a SitraVlii^^ Hispanic^ gente, habi-*
tatam invenerunt, nos docet Dio-
nys. Halicamass. Ed.
i3. Uttra fuit oppidum Pyrat.
Chiffletii codex , Ultra fuit oppidum
Pylo. Dirutum jam tum sevo suo
innuit: et de eo sane ceteri scripto-
res silent. Unde ignoratur omnino
situs ejus. Ed.
i4> Mintumce. Ubi nunc Liris
scapha trajicitur, fere in ejus ostiis :
unde loco nomen , La barca del
Garigliano. Idem Glanis sive Cianis
olim appellatus. Strabo, lib. V, pag.
a33. AetpU 7c0Tafi.bc, KXdcvtc ^* i%9r
XetTO irpo'T8pov. Unde hic Clani le-
gere vult Broterius. Aiius ab amne
Glani, quem propterea Aretinum
Plinius cognominavit pauio supe-
rius ; hoc cap. ut ea nota ab isto
Clani , qui Liris est , sejungeret.
Mintumas dednctam coloniam au-
ctor est etiam Livius, lib. X, cap.
ai, et Ptolem. )ib. III, cap. i.
Velleius , lib. I : « Q. Fabio quin-
tum , Decio Mure quartum Coss.
quo anno P^rrrhus regnare coepit ,
Sinuessam Mintumasque missi co-
loni. * Hard.
i5. Liri amne dimuy Glani aj*^
pellato. Dalec et EHz. Glanico ap^
peltato. Alias Clanio. Ed.
88 C. PLINII NAT. HIST.
Oppidum Sinuessa' , extremum in adjeclQ'^ Latio,quain
quidam Sinopen dixer^ vocitatam.
Hinc felix illa Campania est. Ab hoc * sinu incipiunt
vitiferi colles, et temulentia nobilis^ succo per omBes
terras inclyto, atque (ut veteres dixere) summuni Liberi
Patris cum Cerere certamen. Hinc Setini et Caecubi
protenduntur^ agri. His junguntur Falerni , Caleni. Dein
consurgunt Massici^, Gaurani^, Surrentinique montes.
)T r
i6. Sinuesfa, Saper8un| ipijentis
oppidi rudera , prope qi^teUam
Rocca di Mondragone : medio ferme
intervallo inter ostiaLiris, et Sa-
yonis. Livius loc. cit. « Placuit^ ut
due coloni» deducerentur : una ad
ostium Liris fluvii , qu» Minturna
appelJata : altera in saltu Vestino
Falemum contingente agrum , ubi
Sinope dicitur Grseca urbs fuisse ,
Sinuessa deinde ab colonis Roma-
nis appel^ta. » Ed.
1 7* In adjecto. In novo Latio ,
qaodvet^iaqjunctum est. Sinuessa
alioqui id confinio Latii Gampa-
niseque posita, alterutri, ut fit,
adjudicatur : nunc quidem Latio ;
GampanisB, lib. XXXI, cap. 4. H.
I. Ab hoc sinu. Ab boc terra-
mm tractu , quo Latium novum
diximus continQri. Hunc locum non
intellexit Gamillus Peregr. qui moz
legendum censuit, Hinc Vescim^ et
Cteditii, pro Sctini, et Cascubi^ pag.
139 et i43>. Habd.
a. Nobilis su/cco, Elz. nobiles ,
succo, £d.
3. Setini, et Cascubi, kh. oppido
Latii noyi,quod SiQTta PtoIemaBO,lib.
in, cap. I y dicitur, uunc Sezza^ Seti-
nus ager : GsBcubus , a Gaecubo op-
pido, quod t6 Katxou6ov Straboni,
lib.y, p. aSS, inter Gaietanum si-
num,oppidumqueFundanam. Hidc
vina Setina et GsBCuba, de quibiu
lib. XlVy cap. 8. Setias sitomMar^
tialis edocet, lib. XIII, Epigr. 109.
« Pendula Pomptinos qus spectat
Setia campos. » Hard.
4. Protenduntur, Sic in Chiffl.
cx>dice ; apud Dalecamp. et Elize?.
obtenduntur, Ed.
5. Falemi , CalenL Falerniis
ager a Massici montis radicibus, de
quo mox , in latam planitiem : Ca-
lenusa Galeno oppido,.nunc Calviy
citra Gapuam » versua septemtrio-
nem protendebatnr. Hard.
6. Massici, Nunc Monte Marsko^
vino suo nobilisyquod Muscatellam
incolsB vocant. Pars iliius montis
extrema , Rocca di Mondragone , de
qua paulo antea. H. -~ Hsbc loca
et Falemus ager , nunc maxima ex
parte sterilia sunt , ibi tamen fit
adbuc vinum non insuave , si sit
vetus. Ed.
7. Gaurani, Vibius Seq. pag.
343 : Gaurus mons CampanUs, Sic
etiam Liv. libro VU, capite 3«.
Nunc Monte Barbaro , inter Puteo-
los, et Lucrinum lacum. Camill.
Peregr. pag. a3i. Hard.
8. Surrentini. Qui Surrento op*
pido imminent, de quo mox. Hinc
vina Surrentina^ de quibus Plin.
LIBER 111. 89
jaborini ^ campi sternuntur , et in delicias alicae '"" 8
latur messis. Haec littora fontibus" calidis rigantur:
irque caetera in toto mari conckylio iet pisce " nobili
^ntur'^. Nusquam generosior oleae liquor : Et'^ hoc
ue certamen humanae voluptatis tenuere Osci, Graeci,
ri, Thusci, Campani.
ora Savo' fiuvius : Vulturnum' oppidum cum 9
, Liternum^, Cumae Chalcidensium , Mi^enum^
^y, c^p. 8, uhi et de Gau-
Hard.
LaborinL MSS. Leburini, —
Leborini. De his dicemus
8y lib. XVIII, cap. ag. £d.
Aiiccd populatur. Sic MSS.
In Reg. populitur, Dalec. et
ilitur, Vet. ap. Dalec. politu"
fta. poliunturmesses; propone-
lec. coUigitur m^ssis; maluisset
ius co/itur^ (|ui caeterum afiSr-
ud Ennium reperiri arwi po-
[ est art>a co/ere, Quid alica
cemus lib. XVII , cap. 39.
3am faciendam messis popu-
loc est , ayide rapitur ob ejus
ififionem , a Laborinorum
rnm incolis. £d.
Fontibus. Baianas aquas intel-
)t Puteolanas, et Stabianas.
Pisce nobili. Scaro. Vide qusB
1 sumus lib. IX , cap. ag.
quoque , credo , Baiana et
a intelligit , de quibus lib.
ip. 79. Hahd.
Adnotantur, Gelebrantur, no-
tur. Sic libri omnes : nec
tura placet eruditi viri , le-
uinatantur:qusL forma dictum
idio est y « Novit qusB multo
aatantur aquse. » Adnatari
oncbylio littora dure admo-
ici nobis yidetur. Haed.
14* Et hoc qnoque. Felicem hunc
soli tractum, in quo humanao yo<-
luptati explend» Liber pater cum
Gerere certat et Pallade, tenuere
yarii subinde populi : primum Opi-
ci Ausonesque, inquit Suabo ex
Polybio, lib. V, pag. »4 3. Deinde
Osci, etc. Hard.
I. Savo. Latinm hio a Gampa-
ni^ disterminat. Hpdie Saone. Ga-
mill. Peregr. pag. i5i. Habd.
a. yuUurnum. Amnis Gampani»
maximus, yqltomo, dedit oppido
uomen , quod nunc castellum tenue
est iu ora, Castel del f^oltorno. H.
3. Litemum. Nunc vicns, Torre
di Patria, ab amne cognpmine,
quem Virg. Georg. lib. II, Cla-
nium Yocat, ut recte Gamill. Pe-
regr. pag. 189. Ijn Synodo Palmariy
sub Symmacho , Apri/is Literncnsis.
Hard.
4. Chalcidensiim, Hoc est, a
Ghalcidensibus condit», sive ut
Solinus ait, cap. 11 , ab £uboeensi-
bus. £st enim oppidum £uboB»
Ghalcis. LiTiuSylib.VIIIyCap. aa :
« Gumani ab Ghalcide £uboica ori-
ginem trahunt. » Sic et £ustath. in
Iliad. P, pag. 279. Nunc solum
superest nomen , Cuma, Hard.
5. Misenum, Capo di Miseno :
ubi oppidi rudera. Sic Baiis solum
restat castellnm , Castel di Baia,
4
go C. PLINII NAT. HIST.
portus Baiarum , Bauli , lacus Lucrinus et Avemi
juxta quem Cimmerium oppidum quondam. Dein
teoli , colonia Dicaearchia dicti : postque Phlegrasi^ c
pi, Acherusia'" palus Cumis vicina. Littore autem 1
pohs Chalcidensium " et ipsa, Parthenope a" tur
Bauli retinet nomen : Bauli et ^a-
gola, Hortensii yilla quae est ad
Baulos y inquit Cicero , lib. IV,
Acad. pag. s8. H\rd.
6. Lucrinus. Fuit prope reces-
sum intimum sinus Puteolani. Nunc
est palus lutosa, cum arundineto.
Olim AYemoconjunctus,tuncquum
portus esset , qualis a Virgilio de-
scribitur, Georg. libro 11, versu
36 1: «An memorero portus, Lucri-
noque addita claustra , Atque indi-
gnatum magnis stridoribus sequor;
Julia qua ponto lopge sonat unda
refuso, Tyrrhenusque fretis immit-
titur aestus Avemis ? » Hard.
7. Avernus, Antro Sibyll» cele-
bratissimus : hodie Lago d*Averno ,
et Lago di Tripergola. Quse de Cim-
meriis hoc terrarum tractu sunt
olim prodita , fabulis accenset Stra-
bo, lib. V, pag. a45'. Nihil prseter
yemm Festus : « Cimmerii dicun-
tur homines, qui frigoribns occu-
patas terras incolunt, quales fue-
rnnt inter Baias et Cumas, in ea
regione , in qua conTallis satis emi-
nenti jugo circumdata esl , qu» ne-
que matutino, neque vespertino
tempore Sole contegitur. » £t po-
puli pariter et oppldi hujus Cim-
merii meminit Homerus Odyss. X :
« Ev6a ^i Kip.p.epiuv av^puv ^p.oc
Tt, iToXt; T». » Hard.
8.* Puteoli» Italis Pozzuolo : no-
stris, Pouzzol. Prius AtxatapxtftStra-
boni , loc. cit. ubi de Puteolorum
nominis origine disputat. Tacitus,
lib. XIV, Annal. « Vetus opp
Puteoli jus coloniae , et cogno
tum a Nerone adipiscuntur.» ]
tinus tamen, lib. de Colon,
87 : « Puteolis colonia Aii|
Augustus deduxit. » Vide qu
cturi sumus, lib. XXXI , ca
Hard.
9. Phlegrcei. lidem et Lel:
seu Laborini dicti : nunc <
Quarto, ut egregie adversus
verium disputat Camill. P<
pag. a6i. H. — Hi sunt PJu
campi quos egregio opere 1
illustravit Cl. Hamiltok. Br(
10. Acherusia. A/^epouaia "i
Straboni loc. cit. Lago della
luccia. Hard.
1 1 . Chalcidensium et ipsa. Pe
atque Cumse. Livius enim, 1.'
cap.ai : « Palsepolis fuit hauc
cul inde, ubi nunc Neapoli
est ; dnabus urbibus populus
habitabat. Curois erant orit
Cumani ab Chalcide Euboic
ginem trahunt. Clnsse qua a<
ab domo fuerant,muitum in 01
ris ejus, quod accolunt, poti
primo in insulas iEnariani €
thecusas egressi, deinde in <
nentem ausi sedes transferre.*
quoqueVelleium, lib.I. £d.
m.A tumulo Sirenis. Cui Pj
nope nomen fuit. Strabo , li
pag. a46. Stephanus : Marti
lib. VI , cap. de conditoribu:
pag. ao6. Solinus, cap. if, pa
Sirenum triui
LIBER III. 91
Sirenis appcllata : Herculanium '^ : Pompeii*^, haud/
procul spectante monte Vesuvio , alluente vero Sarno
amne : ager' Nucerinus : et novem millia passuum a
inari , ipsa Nuceria '^. Surrentum * cum promontorio i©
JVIinervae, Sirenum quondam sede. Navigatio'^ a Circeiis
duodeoctoginta millia passuum patet. Regio ea a Tiberi
prima Italiac servatur, ex descriptione Augusti.
Tzetz. Chiliad.VI , vers. 719: Aeu-
xoffta, Avycta, ITapdevo^Try). Hard.
i3. Herculanium.ti^oixXno'* Stra-
Loni, loc. cit. Aimo 79, YesuYii
eniptione destructa atque sepulta ,
annoqae 171 1 reperta, juxtaurbem
Portici , ab agricola puteum fo-
diente. £d.
1 4 • Pompeii. Urbs illa cum Her-
culanio Yesuvii eruptione sepulta
hodie magna ex parte iuci reddita
est, innumeraque ejus etiam nunc
stantia admirantur sedificia. Roma-
norumquoquedomesticos ususmul-
tos nos docuerunt omnia, quae ex
ea et superiore urhe extrahuntur
quotidie. Leucis quinque a Napoli
disfat , meridiem inter et orientem.
Sarno amne , qui nomen suum ser-
Tat, alluebatur , ut auctores sunt,
prsBter Plinium, Strabo , pag. 347»
et Stat. Syly. lib. II, carm. a, v. a 6 5 :
« Nec Pompeiani placeant magis
otia Sami. » £d.
l5. Haud procul aspectante monte
yesuvio. Hoc et Mela Pomponius
lib. II, cap. 4« Herculaneum, F^esu'
vii montis aspectus , Pompeii. Hic ani-
madvertit PoiKsiirET de Siyrt, er-
ravisse multos yiros caeteroquin do«
ctos, qui eruptionem, qua sepultse
sunt snpra dict» civitates et suffo*
catus Plinius noster, ut diximus ,
primam fuissse putaverunt, quum
DiodoraA Siculus, qui imperante
Augusto scripsit, lib. Y. Antiq.
Hist. dicat : « Campus quoque ipse
dictus Phlegraeus, a colle , qui olim
plurimum ignis , instar iEtnss si-
culi, evomens, nunc Yesuvius yo-
catur, multa servans ignis antiqui
vestigia. » £d.
16. Ager Nucerinus. Yet. apud
Dalec. ager Nucerinus est. £d.
17. Nuceria. Nocera. Cognomen
huic Alfaterna fuit, ad discrimen
Nuceriae UmbricaB , quae Camella-
ria dicebatur. Auctor Diodorus Sic.
lib. XIX, pag. 707. Hard. — Non
autem ix m. pass. ut ait Noster , a
mari distat , sed tantum vii , ut
dant mappae probatissimae. £d.
1 8. Surrentum. Sorrento. Ibi axpci)-
TiQptov AOr.vatov Straboni , lib. Y,
pag. a47» nunc quoque Capo della
Minerva: Sirenianos montes Fronti-
nus vocat, lib. de Colon. pag. 1^5.
Ab ea regione Sirenum nomen ac—
cepit Homerus, Odyss. [i. , versu
44« Sed eas virgines facit,quaB can-
tando permulcerent aures. H. —
Pro Sirenum . . . sede leglt Chiffl. Si"
renum. . . .sedes, quod Cl. Salmas.
placebat. £d.
19. Navigatio a Circeiis duodc
octoginta , etc. Paulo longior est na-
vigatio ista, quam Noster eam facit :
nam lxxxv m. pass. in probatissi-
mis mappis , recto quidem cursu ,
reperitnr. Ed.
90 C. PLINII NAT. HIST.
portus Baiarum , Bauli , lacus Lucrinus et Avernus
juxta quem Cimmerium oppidum quondam. Dein P
teoli , colonia Dicaearchia dicti : postque Phlegraei^
pi, Acherusia" palus Cumis vicina. Littore autem N
poHs Chalcidensium " et ipsa, Parthenope a" tumuL
Bauli retinet nomen : BauU et Ba-
gola, Hortensii yilla quae est ad
Baulos , inquit Gicero , lib. IV,
Acad. pag. s8. Hard.
6. Lucrinus. Fuit prope reces-
sum intimum sinus Puteolani. Nunc
est palus lutosa, cum arundineto.
Olim Avemoconjunctus,tuncquum
portus esset, qualis a Virgilio de-
scribitur, Georg. libro II, versu
36 1: «An memorero portus, Lucri-
noque addita claustra , Atque indi-
gnatum magnis stridoribus sequor;
Julia qua ponto lopge sonat unda
refuso , Tyrrhenusque fretis immit-
titur aestus Avemis? » Hard.
7. Avernus. Antro Sibylhee cele-
bratissimus : hodie Lago d'Averno ,
et LMgo di Tripergola. Qus de Cim-
meriis hoc terrarum tractu sunt
olim prodita , fabulis accenset Stra-
bo, lib. V, pag. a45. Nihil praeter
vemm Festus : « Gimmerii dicun-
tur homines, qui frigoribus occu-
patas terras incolunt, quales fne-
runt inter Baias et Cumas, in ea
regione , in qua convallis satis emi-
nenti jugo circumdata esl , quae ne-
que matutino, neque vespertino
tempore Sole contegitur. » Et po-
puli pariter et oppidi hujus Cim-
merii meminit Homerus Odyss. X :
« £vOa ^\ Kip.p.Epi(i>v av^p&v ^p.oc
rey iroXic re. » Hard.
&.' Puteoli, Italis Pozzuolo : no-
stris, Pouzzol. Prius At)catapyJaStra-
boni , loc. cit. ubi de Puteolorum
nominis origine disputat. Tacitus,
lib. XIV, Annal. « Vetus oppidu
Puteoli jus coloniae , et cognomei
tum a Nerone adipiscuntur. » Fro
tinus tamen, lib. de Colon, pa^.
87 : « Puteolis colonia Aogusta.
Augustus deduxit. » Yide quas di-
cturi sumus, lib. XXXI ^ cap: a.
Hard.
9. Phlegrcei, lidem et Leborini
seu Laborini. dicti : nunc campo
Quarto, ut egregie adversus Clu-
verium disputat Camill. Peregr.
pag. a6i. H. — Hi sunt PhUgrai
campi qtios egregio opere nuper
illustravit CI. Hamiltoit, Brot.
10. Acherusia. Axepou9ia XijxvTi,
Straboni loc. cit. Lago deUa Col-
luccia. Hard.
1 1 . Chalcidensium et ipsa, Perinde
atque CumsB. Livius enim, l.YIII,
cap. a 2 : « Paiaepolis fuit haud pro-
cul inde, ubi nunc Neapolis sita
est ; duabus urbibus populus idem
habitabat. Cumis erant oriundi :
Cumani ab Chalcide Euboica ori-
ginem trahunt. Classe qua advecti
ab domo fuerant,muitum in orama-
ris ejus, quod accolunt, potuere :
primo in insulas iEnariam et Pi-
thecusas egressi, deinde in conti-
nentem ausi sedes transferre.»yide
quoque Yelleium, lib. I. £d.
iii»A tumulo Sirenis. Cui Parthe-
nope nomen fuit. Strabo , lib. V,
pag. a46. Stephanus : Martianus ,
lib. VI , cap. de conditoribus urb.
pag. ao6. Solinus, cap. ir, pag. i3.
Sirenum trium hasc nomuia apud
f
LIBER III. 91
Sirenis appellata : Herculanium '^ : Pompeii'"*, haud/
procul spectante monte Vesuvio , aliuente vero Sarno
^mne : ager' Nucerinus : et novem millia passuum a
Xnari , ipsa Nuceria '^. Surrentum * cum promontorio i©
iMinervae, Sirenum quondam sede. Navigatio'' a Circeiis
<luodeoctoginta millia passuum patet. Regio ea a Tiberi
prima Italiac servatur, ex descriptione Augusti.
Tzetz. Chiliad.VI , vers. 719: Aeu-
xoffta, ACyeta, ITapdevo^Try). Hard.
i3. Herculamum.ti^oixXiio^i Stra-
boni, loc. cit. Anno 79, Vesuvii
eruptione destructa atque sepulta ,
annoque 17 1 1 reperta, juxta urbem
Portici , ab agricola puteum fo-
diente. £d.
i4* Pompeii. Urbs illa cum Her-
culanio Vesuvii eruptioue sepulta
hodie magna ex parte luci reddita
est, innumeraque ejus etiam nunc
stantia admirantur sedificia. Roma-
norum quoque domesticos usus mul-
tos nos docuerunt omnia, quae ex
ea et superiore urbe extrabuntur
quotidie. Leucis quinque a Napoli
disfat , meridiem inter et orientem.
Sarno amne , qui nomen suum ser-
yaty alluebatur , ut auctores sunt,
prsBter Plinium, Strabo , pag. a47>
et Stat. Sylv. lib. II, carm. a, v. a 6 5 :
« Nec Pompeiani placeant magis
otia Sarni. » £d.
i5. Haud procul aspectante monte
F^esutfio. Hoc et Mela Pomponius
lib. II, cap. 4: Hercuianeum, P^esu-
vii montis aspectus , Pompeii. Hic ani-
madvertit PoiirsiirET de Sivry, er-
ravisse multos viros caeteroquin do-
ctos y qui eruptionem, qua sepultae
sunt supra dict» civitates et suffo-
catus Plinius noster, ut diximus ,
primam fuissse putaverunt, quum
Diodorus Siculus, qui imperante
Augusto scripsit, lib. V. Antiq.
Hist. dicat : « Campus quoque ipse
dictus Phlegrseus, a colle, qui olim
plurimum ignis , instar iEtn» si-
culi, evomens, nunc Vesuvius vo-
catur , multa servans ignis antiqui
vestigia. » £d.
16. Ager Nucerinus. Vet. apud
Dalec. ager Nucerinus est. Ed.
17. Nuceria. Nocera. Cognomen
buic Alfaterna fuit, ad discrimen
Nuceriae UmbricaB , quae Camella-
ria dicebatur. Auctor Diodorus Sic.
lib. XIX, pag. 707. Hard. — Non
autem ix m. pass. ut ait Noster, a
mari distat , sed tantum vii , ut
dant mappae probatissimae. Ed.
1 8. Surrentum. Sorrento. Ibi axpco-
TiQpiov AOrivatov Straboni , lib. V,
pag. a47» nunc quoque Capo della
Minerm: Sirenianos montes Fronti-
nus vocat, lib. de Colon. pag. 1^5.
Ab ea regione Sirenum nomen ac—
cepit Homerus, Odyss. p. , versu
44« Sed eas virgines facit,quaB can-
tando permulcerent aures. H. —
Pro Sirenum . . . sede legit Chiffl. Si-
renum .... sedes , quod Cl. Salmas.
placebat. Ed.
19. Navigatio a Circeiis duodc'
octoginta , etc. Paulo longior est na-
vigatio ista, quam Noster eam facit :
nam i.xxxv m. pass. in probatissi-
mis mappis, recto quidem cursu,
reperitur. £0.
1 1
92 C. PLINII NAT. HIST,
Intus coloniae ; Capua' ab campo dicta, Aquinum',
Suessa^, Venafrum\ Sora", Teanum Sidicinum cogno-
mine, Nola'. Oppida : Abellinum^, Aricia^, Alba lon-
1 . Capua ah eampQ, Livius , lib.
IV, cap. 37 : « Capua ab duce eo«
rum Capye, vel (quod propius vero
est) a campestri agro appeUata.» Li-
vium Festus exscripsit. Sic Diodo-
rus a circumjacentium camporum
planitie dictaqn esse vult. Strabo a
capite , quod caput esset duodecim
urbium, inditum nomen putayit,
pag. a48. Nunc vicus est,5. Maria
di Capua : a nova Capua millia pas*
suum dissitusy Camillo Peregr. pag.
38 1 , idemque recte admonet , pag.
347, iu MSS. legi, Capua ab xi
campog boc est, ab undecimo campo,
sic enim etnostri babent,et fayere
Strabo proxime Uudatus Tidetur,
perinde ac si e duodecim urbibus,
ipsa reliquis undecim prsBStaret.
Plinius, lib. XVIII, cap. 39: «Ca«
pua colpnia ab Augusto deducta.' »
Uard.
2. Aquinum, Volscorum oppi-
dum olim vino suo nobile, Liyio
quoque lib. XX YI, cap. 9 > memo*
ratum. Haud procul amne Liii,
situm fuit , atque etiam nunc
Aquino vocatur, in provincia Terra
di Lavoro dicta. Ed.
3. Suessa. Apud Gruter. pag.
1093 ; CoLOiriA. JuLiA. (Slassica.
HsBc Aurunca olim cognominata ,
ad discrimen SuesssB PometisB, qu»
in Volscis fuit. SsBpe etiam sine
cognomin^ , quod Suessa Pometia
eversa jam inde a Tarquinii tem-
poribus foret. Hsec nunc Sessa dici-
tur, inter Lirim et Teanum , de quo
mox. Hakd.
4. Venafrum, Cujus oleum No-
ster, lib. XV, cap. » , celebrat his
verbis : « Principatum in hoc quo-
que bono (oleo siiicet) obtinnit Ita-
lia toto orbe, maxime agro VeiUi
frano, etc. » Venafri meminit li-
vius, lib. LXXIUy cap. »1. Ad
Vulturuum amnem, sitom fnit,
quo loco ad orientem flectitur, nna
circiter leuca ab urbe bodie Vena^
fro dicta , qusB illi successit. £0.
5. Sora. Gruter. pag. 409 : Co-
1.0HIA SoRAirA. Ad Lirim amneiii ,
Arpino proxima , Sora, PtoIemsBO ,
2up(X, lib. III 9 cap. i. Hlam mon-
tibus scopulisque munitam fiiisse
nos docet ^ lib. IX , cap. ^4» Livius,
qui SoraB pluribus aliis locis memi-
nit, V. g. lib. VII, cap. aS ; X, i,
etXXIX, i5. £d.
6. Teanum. Teavcv 2t^txiivbv
Straboni, lib. V, pag. a49> ^^
fontes fluvii Savonis. Hodie Teano,
Sidicinum autem cognominatum est
ad discrimen Teani Apuli , bodie
Civita in Capitanata. £d.
7. iVb^. Gruterus ex Sirmondo,
pag. 108 5: CoL. Fbl. Aug. Nol.
Frontinus, lib. de Coloniis, pag.
87 : Nola Colonia Augusta, Nomen
suum servat. H. et £d.
S.AbeUinum. Ab boc Campani»
Abellino diversum illud quod in
Hirpinis fuisse videbimus, cap. z6.
Hujus meminit Frontinus , pag. 8 a .
Hard.
9. Aricia, Nunc l'Ariccia ,
ubi lucus Aricinus DiansB sacer,
prope Velitras. Apixia , PtolemaBo ,
lib. III, cap. I. Frontino, lib. de
Colon. p. 8a , Arina, pro Aricia, H.
LIBER III. 93
Acerrani", AUifani", Atinates ' , Aletrinates ***,
nini'% Atellani ' , Affilani*', Arpinates' , Auxi-
»'^, Avellani'*", Alfaterni" : et" qui ex agro La-
Alba longa, Solo sequata a
liSjTuUi Hostilii principatu.
s. lib. I, pag. 53. £x ejus
bus oppidum excitatum cui
yetus Albano est, xii fere
s. ab urbe Roma. H^bd.
AcerranL Ab Acerris, op-
d Liternum amnem , seu Gia-
bodie Acerra, De his Vir-
Georg. lib. II, vers. aaS:
m dives aratCapua, et vicina
Ora jugo, et vacuis Cla-
lon «equus Acerris. » Yide
m in eum locum. Sunt et
e alise, de quibus dicemus
9. HiiKD.
AUifani, Oppidum Strabo-
'•"^y P^g* a38, A>.i9at. Livio,
C, cap. 4 3, AUifce : incols,
1 cap. AUifates. Frontino, lib.
»lon. pag. 83 , AUife, Nunc
bus nomen est AUJi, prope
miripam. H.iRD.
Atinates, Ativa Ptolemseo,
M, cap. I , prope Fidenas,
pidis Latinorum mediterra-
nunc vicus Atino , a Cassino
pass. in radicibus Apennini
s. Hard.
Aletrinates, Alatrinates Her-
ominis populos vocat Livius,
C, cap. 43. Nunc Alatri, in-
agniam , el Soram. Frontino,
i Colon. pag. 81, Alatrum. H.
Anagnini, Dives Anagnia
li dicitur, nunc Anagni, in
ania, ut vocant, Romana. H.
. AteUam, AreXXa Straboni,
, pag. 349. In ejus ruinis
sst S, Arpino, sive S, Alpidio,
duobus mill. pass. ab Aversa. Aver-
sanus Episcopus, etiam et Atella-
nus olim, et Cumanus dicebatur.
Holsten. H/lrd.
i^j^Affilani, Ab oppido, Affile.
— Li MSS. Afulani, In edit. Parm.
P^efulani , perperam : exigente ele-
mentorum serie, ut ab a gentis ejus
nomen incipiat. Frobenius , et alii
post eum, Asulani, Nos Afjfilani:
quod apud Frontinum legitur, lib.
LXXXIII , Affile oppidum Uge Sem"
pronia, H. — Vet. ap. Dalec. Asu"
lani, Ut nomen , ita situs incertus
est. Ed.
1 8. Arpinates, Arpinum , natale
CiceronissoIum.^/y;mo, mill. pass.
IX a monte Cassino. Hard.
19. Auximates, Vet. apud Da-
lec. Auximares. Horum situs ad-
huc obscurus. Cave enim cum Auxi-
matibus aliis confundas , de quibns
in quinta Itali» regione dicemus
inferius, cap. 18. £d.
ao. AveUani. Vet. apud Dalec.
Auxellani. A 6 ^ X X a Straboni ,
lib. V, pag. a49 » ^t nunc Avella ,
baud longe a Nola. £d.
2 1 . Alfaterni, A Nuceria Alfa-
terna , de qua superius, bi nomen
habent. Noux6ptav ty)v AXfaTepvYi
vocat Diodorus, lib. XIX, Bibl.
pag. 707 ; situs ignoratur. Hard.
aa. Et qui ex agro. Alfatemi ,
ut servetur locorum per litterarum
seriem digestio , in Latinis , Herni-
cis, Labicanisque sunt repetendi.
AaStxavol Dionys. Halic. lib. V,
pag. 3a6, Livius Labicos , seu La-
vicos et Lavicum urbem nominat»
94
C. PLINII NAT. HIST.
tino, item Hernico, item Labicano cognominati : Bo^
villae'*^, CalatiaB^"*, Casinum^ , Calenum' , Capitulum''
Hernicum, Cereatini qui Mariani^ cognominantur : Co-
rani "*' a Dardano Trojano orti : Cubulterini, ° Castrimo- 1
lib. II, cap. 39 , et IV, 47» incolas
Labicanos , sive Lavicanos lib. lY,
cap." 45 et 46, et VI, ai , agrum
Labicanum, seu LaTicanum,lib. III9
cap. 2 5 ; IV, 49 f et XXVI , 9 , et
Tiam qusB inde Romam ducebat
Tiani Lavicanam lib. IV, cap. 4i*
Hanc urbem a dictatore Q. Serviiio
Prisco captam dirutamque Roma-
ni deducta colonia recreaverunt.
Nunc esse oppidum Colonna, Hol-
stenio credit Fabrettus , dissert. i ,
de Aquasd. pag. i3. Ed.
a3. Bovillce, Bovilla oppidum
Frontino, lib. de Colon. pag. 83,
tab. Peut, Bobelloi , decem M. pass.
a Roma , in via Appia inter vicos
hodie dictos ostium Fratocchio et
capo diLeva, utvultMannertus.ED.
a4* Calatice. Livio , Calatia ,
lib. IX , cap. a. Nunc vicus igno-
bilis , in Appia via , Cajazzo , inter
Capuam et Beneventum. Holsten.
Hard.
a5. Casinum. Nunc Monte Cas-
sino. Hard.
a6. Calenum, Non est Carinola,
prope Massicum montem, ut visum
est eruditis : sed Calvi , citra Ca-
puam fere iv milL pass. Cales et
Calenum idem oppidum est. Cale-
num municipium Cicero vocat,
orat. II , in Ruli. Horat. lib. I,
Ode ao : « Caecubum, et prselo do-
mitam Caleno Tu bibes uvam. »
£t lib. IV, Ode i a ; « Sed pressnm
Calibus ducere Liberum Si ge-
stis. » Plura de eo argumento Ca-
mill. Peregr. pag. 436. HiRO.
37. Capitulum, Frontino, lib.
de Colon. pag. ia3 : Capitolumop'
pidum lege Syllana est deductum. In
edit. Parm. Capitulum Hemetm^
Cernetani. Frobenius, aliique dein-
ceps, Capitulum, Cernetum, Cerm-
tani. Emendationis nostrsB auctor
fuit partim Strabo, lib. V, pag.
a38 , partim Frontinus : sic enim
ille : £v TcT; opeGi rci; &irip HpaivE-
<xTOv, Ti T6 Twv l^pvixcdv woXixviJ Kaipr
TcuXov, xat Av/^via Tsih,^ a^toXcYO()
xai KspeaTat, etc. «In montibus
supra Prseneste urbs Hemicorum
sita est , Capitulum , et Anagnia
urbs insignis , et Cereatae. » Itaque
erit Hernicum pro Hernicorum , et a
Cereate Cereatini. Frontinus vero,
lib. de Colon. pag. 85: « Cereate
Mariana (non Marina) municipiQm
familia C. Marii obsidebat. » £t
pag. 118 : « Ceretium (lege Cerea-
tium) municipium familia Marii ob-
sidebant. » H. -^ Capitulum forte
hodie Paliano, nt vult Mannertus,
qui Cereatinos ignorari fatetur. £d.
a8. Qui Mariani, Ob familiam
C. Marii. Hard.
ag. Corani. « Coram Dardanos
condidit , » inquit Martianus, lib. VI,
pag. ao6 , et Solin. cap. 11, pag. i3.
Lucan. lib. VII, vers. 393, vere
admodum, « . . .Gabios, Veiosque,
Coramque Pulvere vix tectn pote-
runt monstrare ruinae.» Etiamnunc
Core. Hard.
3o. Castrimonienses. Frontino ,
LIBER III. 95
»es, CinguLmi * : Fabienses \ in monte Albano :
popuiienses , ex Falerno : Frusinates^^, Ferenti-
>, Freginates , Fabraterni veteres, Fabraterni no-
Ficolenses , Foroappii ', Forentani , Gabini^*; In-
e Colon. pag. 85 : « Castrlmo-
oppidum lege Syllana est mu-
um. »11. — Ignoratur situs
nec non Cubulterinorum ur-
1d.
. Cingulani. Cave eos con-
s cum Cingulanis Piceni , de
18 cap. 1 8 dicemus. Hi et alii
i ante illos memorati , multi-
e insequentibus omnino igno-
r. Ed.
. Fabienses. Chiffl. Gabienses.
— Fabiae gentis oppidulum in
10 montc prope Albam lon-
de qua , antea drctum est. H.
. Foropopul. Legunt Dalec. et
Foropopulienses. Ex Falerno
nates : Ferentinates , etc. £d.
11. Peregr. pag. 460 : Foeo-
.iBirsiUM. Forum Populi , vel
ii, <I)opo? Tlo-jpXtou apud Ptole-
n , lib. III , cnp. i , juxta Ca-
I , cut finitimus ager Falernus
Ex male distincto hoc Plinii
Foropopulienses Cluverius e
no agro transtulit in Albanum
em. Ibi Forum Populi fuit,
lunc Rocca di Papa. Ex Fron-
pag. 85, Forum Populi dici-
at rectius, pag. 119, Popilii.
i IIoiTiXia , Dionys. Halic. lib.
ig. 17. Hard.
[. Frusinales. Vet. ap. Dalec.
nates. Ed. — A Frusinone op-
, cujus Frontinus meminit,
le Colon. pag. 85 , cum Fe-
Qo, a quo Ferentinates , et
ateria, unde Fabratemi. Fa-
ria hodie Falvatera , prope
Lirim amnem.FerentinatesHemici
nominis populos appellat Livius,
lib. IX, cap. 43. Frusinatum idem
meminit , lib. X, cap. i. 4>pou<xt-
vcovo; oppidi, Diod. Sic. lib. XX,
Bibl. pag. 809 , quod hodieque
nomen durat, haud procnl a fon-
tibus Liris amnis. Juvenalis quo«
que, Satyr. 3, vers. 324: « Aut
Fabrateri» domus, aut Frusinone
paratur.» Gruter. pag. 1095 : Fra-
BATERiri. NovAKi. etalibi, Fraba-
TERiri. Novi. prave. Tab. Peuting.
segm. IV , Anagnino viii , Ferenti'
num VII, Febrateriasiy, Habd.
35. Freginates, Ab alio, quam
Fregenis , septimsB regionis , et
Etruri» oppido, de quo diximus
cap. sup. Hard.
36. Ficolenses. Ficulnea est vetus
oppidum, apud Liv. lib. I, cap.
38, prope Cornicnlum. Incola
«t^txo^Xvect Dionys. lib. I, pag. i3.
Nunc fanum S. f^asile , tribus pass.
mill. a Fidenis. H. — Post Fico'
lenses legitur in £lz. Fregellani. £d.
37. Foroappii. Dalec. et Elzev.
Foroappi.Yet. apud Dalecamp. Foro
Appianit. Ed. — Mira nominis
conformatio a Foro Appii : saltem
Foroappienses diceret, ut Foropo-
pulienses. Nunc est CasariUo di S,
Af<iria,infraSetiam, ad Pomptinam
paludem, ut ait Vibins Seq. pag.
341 ; a Terracina , m. p. xviii, ut
Antoninus, sive , ut volunt , ^thi-
cus. Hard.
38. Gabini. raSiot oppidum in
Praenestina yia , inqoit Strabo ^ lib.
96 C. PLINII NAT. HIST,
teramnates ^^ Succasini , qui et Lirinates vocantur :
Ilionenses^**, Lavinii, Norbani'*', Nomentani'**, Praene-
stini^^, urbe quondam Stephane dicta , Privemates*\
y, p. a 58, a PrsBneste Romam eun-
tibus. Uodie dirutum omnino. Ed.
39. Interamnates Succasini, Suc-
casini, et Lirinates, non nomina
sunt, sed horum Interamnatium
cognomina. Sunt enim alii rursus
Interamnates in quarta sextaque
regione nominandi. Hanc Intera-
mnam, qus ab amne Liri in Latio
nomen habet, Holstenius ibi sitam
esse putat, ubi nunc est Torre di
Termine : alii ubi Castrum flsoletta.
Haec conjunctim ut legerentur , ef-
fecimus : non uti prius, Intera-'
mnates , Succasanif qui et Lirinates,
Nam prseter elementorum seriem,
qus nunc alioqui abrumperetur,
docet id vetus inscriptio apud
Gruterum, pag. 43 1 , quse Casi-
no in monte reperta est : in qua
REiP. iKTERAMirAT. i.iRiir. mcntio
habetur. Sic porro appellati sunt ,
quod ad Lirim amnem sedes ha-
berent : Succasini autem ( sic enim
emendo, pro Succasani) , quod sub
Casino monte. Auctor emendandi
Liyius , lib. XXVI , cap. 9 : « Sub
Casinum biduo stativa habita :
Inde praeter Interamnam , Aqui-
numque , in Fregellanum agrum
ad Lirim fluyium ventum. »Hard.
40. IlionenseSy Lavinii, Forte
hsec conjunctim legenda, ut Uio-
nenses dicti sint, quod ab Ilio pri-
mi ejus oppidi incolse cum iEnea
venerunt, cui oppido nomen La-
vinio fuerit. lu eo colle situm fuisse
videtur, qui nunc vulgo Monte di
Levano^ M. d. pass. supra Patricam.
Holsten. Lanuvii reposuit Hermo-
laus ex PtolemsDo , ob vetus miini-
cipium Lanuvium, qui pagus est
hodie Indovina , haud procal Veli-
tris. At major longe dignitas La*
vinii fuit , ut vetostas major : nam
ut Varro ait de Ling. Lat. lib. lY,
pag. 35 : « Oppidum, quod primnm
conditum in Latio stirpis Romans
Lavinium fuit : hoc a Latini^a,
qua) conjuncta ^EIne», Lavinia
appellata , etc. » Frontino , pag.
86 , et 134» Lauro^Lavinium dicitor.
Dionysius Halic. Andquit. lib. Y,
pag. 287: AaoutviGv f4.T)TpoiroXi{ tou
Aarivuv ^evou;. Incol» AaStviaTol,
pag. 3a6. H. — Legendum llio»
nenses Lavinii^ sine commate ; et
itahabet editio princeps. Livinslib.
I,c. I : «Trojani oppiduin/^ondunt
.£neas ab nomine uxoris Laviniom
appellat. » Brot. i
41. Norbam, Norba olim Vol-
scorum oppidum , hodie Norma
rovinata, Signiam inter, palndes-
que Pomptinas. Liv. lib. XXXH,
cap. a. Ha.rd.
4a. Nomentani, Nomentum op-
pidum Livio, lib. I , cap. aS. Ho-
die La Mentana. Baccius, lib. V,
pag. 371 , in Terra Sabina. Hard.
43. PrcBnestini, Urbs Prfeneste,
npatveffToc Straboni , lib.Y p. s38«
ubi etnoXuoTefavcv quondam appel-
latam scribit , quo nomine corona-
rum multitudo exprimitur. Hodie
Pilastrina, etPaUstrina dicta. Olim
summo montis attollebatur jngo. A
Bonifacio VIII diruta, in vallem
deinde dejecta est. Hard.
44* Privernates, Hf lowepvtcv Pto-
LIBER III. 97
^*, Signini, Suessulani, Telini^*, Trebulani, co-
ine ^' Balinienses, Trebani^^, Tusculani^^, Veru-
, Veliterni ' , Ulubrenses ^ , Ulvernates ^^ : super-
[lonia ipsa, cujus ^ nonien alterum djcere, arcanis
loniarum nefas habetur, optimaque et salutari fide
;um enunciavit Valerius Sonanus , luitque " mox
s. Non alienum videtur inserere hoc loco exemplum n
in Latio, lib. 111, cap. i.
inm oppidum Frontino di-
p. I a 5. Nunc Piperno vecchio,
asenum fluTium et Pompti-
ades. Uard.
Sethii , etc. Setini a Setia,
supra. Hodie Sezze, Signini
ia colonia ( adhuc Segni ) ,
libro II, capite ai. Se^
I Gampania, ut vocant, Ro-
Suessulani ab oppido Zcue9-
■cnjus meminit Strabo, lib.
;. a49> nunc Castel di SeS'
rope dirutum : olim colonia
la Frontino, pag. 88. H.
Telini. Forte Telesini, a
. colonia , apud Front. pag.
Xsjta Ptolem. lib. III , cap.
ye Beneventum ; etiam nunc
leucis septem a Capua, £d.
Cognomine, Ad discrimen
anorum in Samnio , de qui-
p. 17. Horum oppidum ^
i, Dionys. Halic. lib. I , pag.
id haud longe a Maddaloni
iiisseprobatMannertus. £d/
Trebani, TpioSa urbs Ptole-
icta,Iib. III, cap. i. Latii
m , nunc Trevi, in Campania
a. Hard.
Tusculani, Tusculum ibi
bi nunc Frascati, Hard.
Ferulani. Oppidum ^erulas
10, lib. de Colon. pag. 90
. Nunc yeroli , infra Ala-
trium , in Hernicis, auctore Livio,
lib. IX, cap. 4^. Hard.
5i. y^eUterni. Sub monteAlgido
hodie monte Artemisio, Velitrse op«
pidum Livio lib. II , cap. 3o, hodie
FelUtri, Ed.
5a. Ulubrenses, Ab Ulnbrisy
oppido ad Pomptinas paludes sito»
ut ex Ciceronis epist. 18 , lib. VII,
apparet : « Ulubris , bonoris mei
causa, vim maximam rannncnlo-
rum se commosse constabat.» De*
sertum videtur fuisse tempore Ju-
venalis, qui de illo sic, sat. 10,
V. 101 : « paunosus vacuis edilis
Ulubris. » Conf. Juvenal. tom. II
edit. nost. £d.
53. Ulvernates, MSS. Keg, etc.
Uruanates, ab urbe fortassis eztorta
appellatione , ut ait Hard. Urbinates
autem , quorum nomen legit Chififl.
habere hic locum nequeunt, quum
in regione sexta appiellandi sint,
Porro supervacum videtnr recens
noroen qnaerere , quum vetus non
satis constet. £d. .
54* Cujus nomen, Haec deinceps
totidem verbis Solinus, cap. i ,
pag. 3i. Nomen id alterum fuisse
Valentiam tradunt. Videquae in eam
rem dicturi sumus, lib. XXVIII,
cap. 4* Hard.
55. Ijutque mox, Necem ei alla-
tam ait Solinus. Vide etiam Plo-
tarch. in Qumt. Rom. p. 178. H.
98
C. PLINII NAT. HIST.
religionis antiquae, ob hoc maxime silentium institutae
Namque Diva Angerona, cui sacrificatur, a. d, ^tm.:
Calend. Januarii, ore obligato obsignatoque simulacru
liabet^^.
i3 Urbem tres portas^^ habentem Romulus reUquit, aui.1
(ut plurimas^^ tradentibus credamus) quatuor. Moen£s
ejus collegere ambitu imperatoribus censoribusque V&—
spasianis anno conditae dcccxxvi * pass. xiii ' m. CC3.
Complexa montes^^ septem, ipsa dividitur in region
56. ^. d, XII, Hoc est, ante
diem duodecimuin Calendas, seu
ipso die duodecimo ante Calendas.
Solinos , loc. cit. Vide quae de hac
forma loquendi dicturi sumus , lib.
VIII, cap. 70. H. — Dalec. et
Klz. ad diem , etc. En.
57. Simulacrum habet. In ara
VoIupisB collocatum , ut docet Ma-
crobius, Saturn. lib. I, cap. 10 ,
pag. aag , qui quamvis eo loco
dissidere a Plinio videatur , affert
tamen auctores alios , qui eidem
suffragentur , Saturn. lib. UI , cap.
9> pag* 4o5. Hard.
58. Tres portas, Carmentalem,
Romanam, et Pandauam, qu» dicta
olim Saturnina est , teste Varrone :
mox Pandana , auctore Festo, quod
pateret omnibus. Hallucinantur
porro , qui Quadratam Romam
apud Tetustos scriptores rerum Ro-
manarum , de ipsa Urbe accipiunt ,
Solinum secuti scilicet, quadratam-
que urbem , et suam cuique lateri
angulove portam fuisse somniant :
quum Quadrata Roma locus in Pa-
latio fuerit , structus a Romulo ,
priusquam Urbi condendsB sulcum
duceret, qui locus Roma) fuit,
etiam P. Victoris ffivo, a quo in
regione Urbis decima locatur, boc
est , in Palatio. Vide et Plutarohuni
in Romulo : et Festum , verbo Qtta^
drata Roma, Haro.
59. Plurimas, Vet. apud Dalec.
plurimis, £d.
60. DCCCXXVI, Dalecamp. ct
Elz. DcccxxTiii, CbifH. dcccoxx.
De anno hujus CensursB dicemiu,
lib. VII, cap. 5o. PoiTo Impera-
tores Vespasianos, patrem et filium
ez sequo vocat , qnod sane est ani-
madversione dignum. Vide lib. II,
cap. 10. H. et £d.
6 1 . XIII, M, CC, Minore tam
aliquanto , quam nunc est passuiun
mensura : emensisque extrinseciis
moenibus, et castris PrsBtoriis, tur-
ribusque circuitis. Hodiemam mo-
rorum amplitudinem yetere illa
decem stadiis, hoc est, mcci. pass.
conti-actiorem esse,auctor estMar*
lianus, lib. I, cap. i ^ Topogr. Urbis.
Non credimus. Hard.
6a. Montes septem, Palatinam ,
Capitolinum, Caelium, seu Quer-
quetulanum , ubi nunc sedes Latera-
nensis , £xquilinum , cum Vimi-
nali , nunc S. Mari» ad Nives :
Quirinalem, nunc Monte Cavallo^
ab equis duobus marmoreis, quos
gigadtes tenent , Phidia) opere , et
Praxitelis : Aventinum , nunc S. Sa-
LIBER III. 99
qaatuordecim, compita ^ Larium cclxv. Ejusdem^^ spa-
tiuin, mensura currente a milliario , in capite Bomani
fori statuto , ad singulas portas , qu^ sunt hodie numero
triginta septem , ita ut ^' duodecim semel numeren»
binae : et trans Tiberim, Janiculum,
<piod Urbi Ancus addidit , et fuit ,
ut nox dicetur a Plinio , in parte
I^omaB : nunc est Montorio , ubi
i^gio quarta decima fuit. Hard.
63. Compita Larium, Vetus apud
^^. eompita earum, Ed. — Non quae-
^s compita Urbis, siye quoslibet
cxitus yicorum , sed quadrivia tan-
tnnimodo, ubi Lares, sive sedes ,
«X quatuor angulis sibi opponun-
tur : ubi quatuor tisb concurrunt ,
eo numero colligi intelligimus. In
compitis Lares olim coli solitos Fe-
stiis testatur, et praiter Festum non-
nnlli ex Veteribus; quos inter Ovi-
▼idius , Fastor. lib. II , Ters. 6 1 5 :
« • . . qoi compita servant, £t vigi-
lant nostra semper in urbe,Lares. »
£t de Augusto Tranquillus , xxxi :
« Compitales Lares , inquit, omare
bis in anno instituit, yemis floribus,
et «stiyis. » Hinc Tertulliani locum
obiter emendamus , lib. de Specta-
culisy lib. V, ubi vetus baec arae
inscriptio legitur : Cohsts. Coirsi-
LIO. M4B8. DTBIXO. LARES. COMI-
Tio. PoTBHTES. Rigaltius edidit ,
CoHio potentes, Grammaticus nescio
qnis CoLio, idque pro sede jubet
accipi : domicoliumque quondam
dictnm esse pro domicilio, boc uno
ductns argumento , suspicatur. £go
libentius , Lares. compito. Potek-
TEs. agnoverim. Lari];>us dicata com-
pita , et' sub Larium tutela praesi-
dioque ea esse : ludos idcirco com-
pitalitios appellatos , ex compitis in
qailnis agitabantur, docet Macro-
bius , Saturn. lib. II , cap. 7 , pag.
a a i : « Compitalia , inquit Varro ,
lib. V, de Ling. Lat. pag. 45 , dies
attributus Laribus . . . •ideoubiTiai
competunt, tum in compitis sacri-
ficatur. Quotannis is dies concipi-
tur. 9 Apud SerTium non semel:
Lares Tiales. Hard.
64. Ejusdem. . . currente a miU
liario, Dalec. et £Iz. Ejusdem spatii
mensura currente a milliario, £d.
65. A MilUario, Colurona fuit
aurea , xp«<yo5v {jt,iXtov , inquit Dio ,
lib. LIV, pag. 5i6 , ab Augusto in
fori capite constituta, octaTa regione
Urbis, in quam omnes Italise Tiae
desinebant. Id ei nomen inditum,
quod ab ea milliariorum numerus,
quibus itinera metiebantur, duci
primum solebat. Constituta ea ab
Augusto est , anno U. C. dccxxxit,
nen^pe M. Aguleio , P. Silio NerTa
coss. Hard.
66. Triginta septem, Toudiem pa*
riter numerat Urbis portas Auctor
Descriptionis Urbis Romae sub ^-
nem, pag. 147, sed Plinio scilicet
praeeunte. Hard.
67. Ita ut duodecim semel, Dalec«
et £Iz. d.portm s. £d. — Ad duode-
cim ex illis , inquit , itur Tia dupli-
ci ; per directum , et per obliquum.
At hae semel a nobis numerantur ,
quia ad eas itur per directum. Sunt
etiam aliae septem , quae snnt ex
Teteribus; omnino autem a nobis
non numerantur, quia perviae esse
desiemnt. SJgnificat aetate sua legi-
timas fiiisse Romae portas triginta.
lOO
C. PLINII NAT. HIST.
tur, praetereanturque ex veteribus septem , quae essc de-
sierunt, efficit passuum per directum xxx m. dcclxv.
i4 Ad extrema ^ vero tectorum cum castris'** Praetoriis ab
eodem milliario per vicos '' omnium viarum mensura
colligit paulo amplius septuaginta ^'' millia passuum. Quo
H. — Urbis Kom» duodecim por-
tse erant geminae : sed semel nume-
rantur, quumtriginta septema Pli-
nio recensentur. Aliter quadraginta
novem forent numerandae. Porta-
rum geminarum vestigia adkuc ma-
nent in Portis Majore et Sancti
Pauli. De urbis Roms magnitudine
et populi multitudine dixi in Notis
ad Tacitum, Annal. XII, a3. Brot.
68. XXX M, DCCLXK Igi-
tur a miliiario ad portas singulas,
51 orones adsequentur meusurae, pas-
sus fuere omnino dcccxxxi, cura
semisse. Sic enim ab eodem millia-
rio ad universas triginta septem,
mensura colliget xxx m. dcclxv,
pass. A milliario, si ita mavis, ad
portas singulas miile passuum plus
minus spatium erat ; ad omnes ,
XXX millia, dcc lxv. Ha.rd.
69. Ad extrema vero tectorum,
Eorura scilicet quie raoenium ipso-
rum ambitu continentur , non quse
extra moenia posita in suburbio fo-
rent : nam de bis postea. Miror
sensisse aliter eruditos viros, ut
olim Lipsium, in Admirandis, lib.
III, cap. a , ac plane uuper Rapb.
Fabrettum , lib. de Aquis et AqujB-
duct. Dissert. III, pag. i58. H.
70. Castris Prcetoriis, Castra
Urbi Tiberius Caesar adjecit, Se-
jani monitu , Praetoriis cobortibus
Prsefecti. Nam de eo Tacit. Annal.
lib. IV* « Vim PraefectursB mo-
dicam intendit : dispersas per Ur-
bem cohortes una in Castra condn-
cendo Praetendebat lasctvire
militem diductum : si quid sabitQin
ingruat , majore auxilio pariter sub-
veniri , etc. » Quadrata fuere ea ,
muris, propugnaculis, tnrribusqiie
munita : instructa templo, arma-
mentario, balneis, fontibusque, ad
portam Viminalem : ut fuse demon-
strat Alexand. Donatus, ^b. I, de
Urbe Romana, cap. i5 ,'p. 4^* H.
7 1 . Per vicos. Non jam per di-
rectum , inquit , currente mensura,
ut prius , per vias quasque majores,
a milliario ad singulas portas : sed
ab eodem milliario per omnes om-
nium viarum majorum vicos et an-
giportus , castris etiam PrsBtoriis ,
et vicis qui inibi erant , emensis.
Viae omnino in urbe fuerunt novem
et triginta , quot fere portSB : vici
quadringenti et viginti qaatucMr, ut
quidem proditum est in Descri*
ptione Urbis Romae. Sed quotcum-
que Romae vici essent , qui eos om-
nes, inquit Plinius, facto profe-
ctionis initio a milliario in capite
fori Romani statuto , percurreret ,
is septuaginta millia passuum, et
eo amplius ? ambularet. £0 sensa
in prophetia Jonse, cap. ii3, 3.
Ninive erat civitas magna itinere trium
dierum; quoniam ejus vicos omnes
pererrare nemo posset, nisi itinere
triumr dierum : ut iterum dicemns
ad librum YI, cap. 16. Hard':
7a. Septuaginta. In Descriptione
LIBER IIL loi
uis altitudinem tectorum addat, dignam'^ profecto
mationem concipiat , fateaturque nullius urbis magni-
nem in toto orbe potuisse ei comparari. Clauditur ab ^^
nte aggere Tarquinii'^ Superbi, inter prima opere
ibili. Namque eum muris aequavit, qua maxime pa-
t'^ aditu plano. Caetero munita erat praecelsis muris,
abruptis montibus'^, nisi quod" exspatiantia tecta
tas addidere'^ urbes.
n prima regione praeterea fuere ' : in Latio clara i6
ida, Sati^icum^ Pometia , Scaptia , Pitulum , Polito-
1 , Tellene, Tifata^, Caenina , Ficana, Crustume*
I modo laudata, regiones Ur-
iv pedes dicuntur continere
:ix M. DGGCGXxiv. Passus ea
ora efficit, si pedem unum ad-
\»f uaaiu M. DccccLxxv. Sed
D certior auctor ac testis Pli-
Hard.
. Dignam. Debitam , conve-
em. H. — Volebat Dalec. di'
Tnis, £d.
[, Tarquinii. Vide qu» dicturi
18 libro XXXVI, capite a4,
a. Hard.
I. Patebat. Urbs nimirum. H.
I. Montibus» Aventino , Cselio ,
inali. Hard.
'. Nisi quod, Maluisset Dalec.
qua. £d.
. Addidere urbes. Subnrbia
et y qusB producta longius , ad
as fere urbes pertinebant ,
^nlumy Tibur, Ariciam , etc. H.
Fuere in Latio, Defecerunt,
t, in prima regione praeterea,
umque in Latio oppida, etc.
enim, In Campano autem agro ,
Sx bis nec situs plerorumque ,
lomina ipsa constant. H.
Satncum, etc. Ad viam
Appiam , lasvo' latere Romam eun«
tibus. Locus bodie ignoratur. De
Satrico , Livius pluribus locis , sci-
licet lib. VI, cap.33 , ubi illud a
Latinis concrematum narrat : nec
aliud tectum ejus superfuisse ur-
bis, quam Matris Matutse templnm.
IUam, anno U. C. 407» ab Antia-
tibus deducta colonia restitutam ,
tertioque post anno , iterum a Ro-
manis dirutam atque incensam
addit lib.VII , cap. 97. Non tamen
ex hoc tempore omnino nnlla facit,
quum non semel posthac illius me-
minerit Livius, qui lib. IX, c. 16 ,
aPapirio consule, anno U. C. 435,
Satricanis, qui cives romani post
Caudinam cladem ad Samnites de-
fecerant, arma adempta nos docet.
IncolsB 2aTpixavot Dionysio Halic.
lib. V, pag. 3a6. Pometia Suessa,
de qua nos superius egimus. A Sca-
ptia Sxairnfivioi apud Dionys. loc
cit. Hard. et £d.
3. PoUtorium , etc. HoXiTCdptcv
Dionysio Halic. lib. III, pag. 179,
et Livio , lib. I , cap. z 3 ; TeXXiivv)
Dionysio , Livio Tellen» , 1. c. H.
4. Tifata, Tifata imminentes
3
7
102
C. PLINII NAT, HIST.
rium , Ameriola , Medullia , Corniculum , Saturnia ',
ubi nunc Roma est : Antipolis , quod nunc Janiculum
in parte Romae : Antemnae^, Camerium, CoUatia, Ami-
tinum, Norbe, Sulrao'** : et cum his carnem" in monte
Albano soliti accipere populi Albenses", Albani, iEso-
Gapu» colles vocat LiYiuSylib.VII,
pag. i5o, sed hi extra fines anti-
quiLatii, KaivivYi et KpouaTOfi.Epiov
Dionysio, lib. II, pag. loi , et 104.
Livio, lib. I, pag. i4- « Corniculuniy
Cameria, Crustumerium, Ameriola,
Medullia, Nomentum,» in Latio.
Medulliam ab Albanis conditam
ait Dionys. lib. III, pag. i36. Fi-
cansB denique Livius meminit , lib.
I, pag. i3. Harum omnium situs
bodie ignoratur. Cceninam tamen
nanc Sant'y4ngelOf seu MonticelU esse
putat Holstenius. Ed.
5. Medullia, Cbiffletii cod. Mb"
duUum. £d.
6. Corniculum, Tarquinio prisco
regnante deletum, postearestitutum
fuisse constat,quo autem loco situm
fuerit ignoratur. £d.
7. Saturnia, Ovidius , Fastor.
lib. YI : « A patre dicta meo quon-
dam Saturnia noma est. > Yirgi-
lius , lib.VIII i£neid. .« Hanc Janus
pater , hanc Saturnus condidit ur-
bem : Janiculum huic , illi fuerat
Saturnia nomen. » Vidj et Aug.
de Civit. lib. VII , cap. 4 ; Dionys.
Halic. Antiq. Rom. lib. I, pag. 36 ,
et Varron. de Lat. Ling. lib. IV,
pag. i3. Hard.
8. AntipoUs, Quod e\ adverso
Satumise urbis , qu» ultra Tiberim
erat, ubi nunc Roma est, coudita
esset in.Janiculo, a Jano , ut di-
ximus : ab J£nea, ut Hermolaus
credidit. H. — Unde vetus cod.
apud Dalec. jEneipotis , hoc loco
pro vulgata exhibet. £d.
9. Antemnce, etc. Vetus apud
Dalec. Antenna. Unde Antemnas
Liv. lib. I , capite 9 , et Dionys.
Hb. I , pag. 1 3. Ad Tiberis et Anie-
nis confluentem sitse fuenint , sed
nullum earum exstat Ycstigium. —
Camerium, Dionys. lib.V, pag. 807,
Ka^£pia dictum. Co//<z/ia Liyio» loc
cit. KoXaXia Dionys. lib. 111, pag.
187; Festo Conlatia, a conlatis co
opibus : et porta Urbis inde dicta
Conlatina ; ad sinistram Amenis ri-
pam sita fuit. — Amitinum , sic ap.
Chiffl. Dalec. et £lzev. Amiternum
non confiindendum cum Amitemo
Sabinorum ; hujus vestigia exstare
ait d^Anville juxta San' P^ittorino.
Nonnulli putant Aquila. — A Norht
Norbani sunt supradicti. H. et £d.
10. Sulmo, Haec non confun-
denda est cum Sulmone Picenif
Ovidii natalibus clara ; ista hodie ut
D^AnviLLE et Mannertus volunt,
Sermoneta vocatur, leucis quinque
a yelletri , ad roeridiem. £d.
1 1 . Carnem accipere. Me«
minit moris hujusce Liviusy lib.
XXXII, cap. I : « Legati ab Ar-
dea « inquit, questi in Senatu, sibi
in monte Albano Latinis camem»
ut assolet , datam non esse. » H.
la. Albenses, Albam dicuntwr
ab Albano, inquit Charisius, lib. I»
pag. 8 1 , Albenses autem €tb Aib^
Fucente, Sed ab his diyersi sunt
LIBER III. io3
lani"', Acienses, Abolani '*, Bubetani' , Bolani, Cusve-
tani , Coriolani, Fidenates ' , Foretii'% Hortenses, Lati-
nienses, Longulani '^, Manates, Macrales, Mutucumen-
ses, Munienses, Numinienses, Olliculani, Octulani, Pe-
dani*^, PoUustini ^*, Querquetulani , Sicani, Sisolenses,
Tolerienses, Tutienses, Yimitellarii** , Velienses, Venetu-
lani, Vitellenses". Ita ex antiquo Latio liii populi inte-
Albenses , qui nunc a Plinio ap-
pellantur. Ha.rd.
i3. JEsolani, Vet. apnd Dalec.
Soiani. Recte autem ait Hard. eos
iEsoIanos ab Mso\st sive 'Ji^sula
dictos fuisse, de qua Horat. lib. III,
Ode 39: «Ne semper udum Tibur,
et iEsulsB Declive contempleris ar-
▼nm. » iEsulam juxta urbem nunc
Poli dictam sitam fuisse Yult Man-
nertus. Ed.
I ^.Abolanif quorum urbs Abola ;
hod. Aula Antica esse ait d'Anvil-
jx. NonnuIIi f^o/a ducunt. £d.
l5. Bubetam. Chiffl. Nubetani,
Dionysio Halic. lib. V, pag. 3a6,
BouSsvTavot. Qui Plinio Bolani , hos
Livius Volanosy lib. IV, cap. 49 1
oppidum Bolas vocat „iib. IV, cap.
5. KoptoXavttv iroXiv habet Dionys.
lib. YIII, pag. 49^- Coriolos Li-
▼ius, lib. II, cap. 33. Hinc Mar-
cio Coriolano nomen. H. et Ed.
t6. Fidenates. Fidens oppidum,
LiYio , lib. I , cap. a 7 , xviii mil-
liario ab urbe Roma, inquit Eutro-
pius 9 lib. I, pag. 728. Fidenas, a
Mamerco Dictatore direptas narrat
LiTius,lib. IV, cap. 17. Nunc Ca»
stdlo GiubileOj sex ab urbe mill.
pastqum , ut ait Holstenius in Ital.
pag. 137. Hard.
17. Foretii, Vetus apud Dalec.
Fortsi. Strab. apnd eumdem ForuU.
Ed. — Forle iidem sunt ac Fo-
rienses , de quibus Festus verbo
Novte Curias, Hard.
18, Lon^ulanif etc. Chiffl. £on-
gani. Horum oppidum Longulam
Livius, lib. II, cap. 33 , appellat:
Aoyyo^Xav iro^Xiv Dionys. lib. VHI">
pag. 5 5 1 . Caeteri deinceps fere in-
cogniti. H. et Ed.
19. Pedani, Pedanos quoque
vocat Liyius, iib. VIII, cap. 14»
oppidumque Pedum , lib. II , cap.
39. Tli^aLt •KokK^ AOaovtKYj Stephano.
Roraam inter et Labicum Pedum
situm fuisse ait Mannertus, 11 m.
pass. ab Urbe. De regione Pedana
vide Horatium lib. I, epistol. 4*
Hahd. et Ed.
ao. PoUustini, Chifflet. Poletau^
rini, Oppidum Poluscam Livius ap-
pellat, lib. II, cap. 33 et 34. Kepxt-
TouXavou;, Dionys. lib. V, pag. 3a6.
ToXepivob?, Plutarchus, in Coriola-
no, pag. 337. Hard.
ai. FimiteUarii, Vetus apud
Dalecamp. Fimiterali. Chiffl. f^inuc
tellarii, Ed.
as. yitellenses, Oalec. et Elzev.
ViceUenses. Velienses a Velia, Li-
vius, libro II, cap. 7. Vitellenses
(sic enim reposui , pro yicetlenses) ,
a Vitellia, de qua idem Livius, iib.
II, cap. 39, quam Stephanus Bi-
TcXXav vocat. H. et Ed.
io4 C. PLINII NAT. HIST.
17 riere sine vestigiis'^. In Cainpano autem agro Stabia'
oppidum fuere * usque ad Cn. Pompeium * et L.- Cato-
nem Consules , pridie Kalend. Maii , quo die L. Sylla le-
gatus bello sociali id delevit, quod nunc in villam*' abiit
Intercidit ibi et Taurania*^. Sunt et morientis Casilini**
reliquise. Praeterea auctor^** est Antias, oppidum Latino-
rum Apiolas captum a L. Tarquinio rege, ex cujus praeda
Capitolium ' is inchoaverit ^ : a Surrento ad Siiarum
amnem triginta millia passuum ager Picentinus^^ fuit Tu-
23. Interlere sine 'vesUgiis. Mi-
nime mirum ergo lectori Tidebitur
quod de istis populis, qui jam
Plinii tempore sine vestigiis inte-
rierant, nos tam pauca retuleri-
mus. £d.
24* Stabiae, Etiamnum inter
ostia Sarni amnis , et Surrentum ,
loco nomen est Caslell' a mare di
Stabia, De Stabiano lacte, Gale-
nus, Meth. med. lib. Y. Symma-
chus, lib.VI, epistol. 17 : « Stabias
ire desiderant , ut reliquias longSB
Kgritudinis armentali lacte depel-
lant. » H^RD.
a5. Fuere usque, etc. Yet. apud
Dalecamp. fuit. £d.
a 6^ Ad Cn. Pompeium , et L.
Catonem. Ita libri omnes tum im-
pressi , tum manu exarati , ante
Hermolaum , qui L. Carbonem im-
portune obtrusit, quem bello Mar-
sico , sive Sociali nullum fuisse
consulem scimus. Fuit vero L. Por-
cius Cato anno secundo ejus belli,
U. C. 6G5 , cum Cn, Pompeio
Strabone , Cn. Pompeii Magni pa-
tre. Hard.
27. ^i/lam» Sic in Chiffl. ap.
Dalec. et £lz. villas. £d.
98. Taurania. Forte qu» est
Stephano Taapaviv) ) iroXtc iToXtac.
Apud Melam, lib. II, cap. 4 » "^SU'
rinum est : apud Strabonem , lib.
YI, pag. a54> regio Tauriana :
sed ad Plinii Taurianam nihil ista
pertinent, etsi pertinere Casaubo-
nus existimavit , in notis ad Stra*
boriem , quum ista sint in Brutio ,
Plinii vero Taurania in Campano
agro. Hard.
39. Casilini. Fuit illudoppi-
dum , ubi nunc est Capua nova,
et quidem ad utramque ripam Val'
turni amnis , qui et Casilinus inde
dictus. De Casilino multa Livius,
lib. XXII, XXIII, XXIV, XXV
et CXXYII. Hard.
3o. Auctor est Antias. £tiam
et Dionys. Halicarn. Rom. Antiq.
lib. III, pag. 186 , AirtoXdcvcdv iro-
Xiv a Tarquinio Prisco captam
prodit. Hard.
3i. Capitolium. Lego CapitoUr-
num, Dalec.
3 9 . Inchoaverit. Livius , lib. I ,
cap. 35. Hard. — De Capitolio
vide quse in nostra Taciti editione,
tom. V, pag. 37 , ex Broterio. Ed.
33. Ad Silarum. SiXapt^ Stra-
boni , lib. Y, in fine : nunc Sele ,
in sinum Salemitanum influit. H.
Z^.Picent,.., Tuscorum, Cl. Sahn.
Oscorum.ljmT.-^Dai.Tuscorum tem-
LIBER III. io5
scorum, templo Junonis Argivae ab Jasone condito insi-
gnis. Intus oppidum Salerni , Picentia.
X. A Silaro regio tertia, et ager Lucanus* Brutiusque
incipit : nec ibi rara incolarum mutatione^ Tenuerunt
eam Pelasgi^, CHEnotrii, Itali, Morgetes, Siculi, Graeciae
maxime ^ populi : novissime Lucani a Samnitibus orti
duce Lucio. Oppidum Paestum^, Graecis Posidonia appel-
latum : sinus Paestanus : oppidum Helia , quae nuncYelia^.
plo, Ed. — Tuscos hanc oram ollm
teiiaisse auctor est etiam Strabo loc.
cit. Idem , lib. Yly pag. a5a , tem-
plum ibi conditum ab lasone tra-
dit : Diodorus Sic. Bibl. lib. IV,
pag. SSg y portum de navis susb
nomine Apyuov appellatum : unde
Argoas forte potius quam Argivce^
legendum hic fuerit. Habet hsec
quoque Solinus , cap. ii , pag. i a.
Nunc Gifoni Yocant, quasi Juiionis
fanum : templum hodieque durat,
Assumptse Yirgini sacrum. Confer.
Holsten. Ha&d.
35. Intus oppidum Salerni, Pi-
centia, Ita Colb. 3 , librique omnes
editi. In mediterraneo procul a
mari fuisse tum Picentiam innuit ,
Picentini agri metropolim. Saler-
num autem, quod in ora fuit, uti
nunc est, non oppidi tum nomen
obtinuisse, sed prsesidii tantum a
Romanis*ibi constituti : quod et
Strabo. diserte docet , lib. Y, pag.
a5i. Ha&d.
I. Lucanus, Nunc Principatum
vocant : Brutium agrum , Cala-
briam. Ha&d.
3. Mutatione. Proponebat Dalec.
mutatio. Ed.
3. Pelasgi, etc. Haec totidem
verbis Antiochus Syracusanus, apud
Dionys. lib. I, Antiq. Rom. pag.
lo. A Pelasgo primum , mox ab
OEnotro Pelasgi F. tum ab Italo :
mox a Morgete, deinde a Siculo
Morgetis hospite, populis nomina
subinde commutata. Strabo pariter,
lib.yi , 2 5y. Idem , p. a54 > ortos
a Samnitibus Lucanos docet. H.
4. Maxime. Ap. XidX.maxima* En.
5. Pastum. Chiffl. Prcestum. Ed.
— ^naTaTov Ptolemaeo , lib. III, cap.
I , in Lucanis. Eadem no<jst<^(i>vioc
Straboni, lib. Y', pag. a5i, a
no(rEi(^b)v , hoc est , a Neptuno ,
Neptunia Velleio dicitur. Nunc vi-
cus in ora, Pesti. Sinui Paestano
nunc a Salerno , vicino oppido ,
nomen est. H. — Ibi manent egre-
gia antiquitatis monumenta, qu»
optime descripsit Cl. Major, les
Ruines de Pcestum ou de Posidonie
dans la Grande-Grhce. Brot.— Alias
quoque sub eodem titulo ea edidit
C. M. de i«a Gardette, in-f. ann.
1 1 Gallic. Rep. £d.
6. Pcestanus. Ch. Prcestanus. Ed.
7. VeUa. ixioL « to vov BeXea Ste-
phano , et Slraboni , lib. YI , pag.
a5a, ad amnem cognominein ,
quem accolse vocant Halente : vicum
CasteWa mare della JBracca, Ptolem.
lib. UI, cap. I. OueXioc. Ye^Xviv dictam
esse aliquando Strabo loc. cit. ad-
mouet, et nummus Cimelii nostrr
io6 C. PLINII NAT. HIST.
Promontorium Palinurum : a quo sinu^ recedente tra-
jectus ad columnam "" Rhegiam centum h. pass* Proxi-
mum" autem huic flumen Melpes" : oppidum Buxen-
tum, graece Pyxus'^: Laus'^ amnis : fuit et^ oppidum
eodem nomine. Ab eo Brutium httus : oppidilm Blanda ' ,
flumen Batum^^ : portus Parthenius Phocensium*' : sinus
Vibonensis'*, locus'^ Clampetiae^'* : oppidum Temsa", a
Parisiensis , TEAHTAN , ex argen-
to, et alter ex «ere. H. — Brot. legit
Elea , ut in MS. Reg. i, et editione
principe. £d.
8. Palinurum, Nomen servat ,
Capo di PaUnuro. Mela, lib. II,
4 : • Palinurus olim Phrygii guber-
natoris , nunc loci nomen » . Y ide
Virgilium , lib. VI, vers. 38 1. H.
9. Sinu recedente, Quem nunc
sinum vocant Golfo di Policastro , ab
oppido Buxento. De quo mox. H.
10. u4d columnam. MS. vet. colo-
niam : sed Plinius repetit paulo post
columna Rhegia, Ljetius. — Hsbc in
ipso freto Rhegio constituta erat,
unde rnv Pi^yivwv a r»jXt^a tou wop6[xoo
appellat Strabo , lib. VI , pag. a56,
et a68. Ad columnam Rhegiam,
Autoninus, Mela, lib. II, cap. 4 9
aliique. H. — Non autem centum,
ut Noster ait , sed cxlv m. pass. est
trajectus. £d.
11. Proximum autem huic, Pali*
fiuro. H^RD.
la. Melpes. Dalec. et EIz. Mel"
phes , hodie Faraone. Ed.
i3. Pyxus, nu^oi); Straboni, lib.
VI, pag. a53 , nunc PoVicastro, H.
i4< Laus. noTOCfA^; Aaoc, xal
iroXic Straboni ioc. et Stephano
pariter , in Lucanis. Amnis memi-
nit etiam Ptolem. lib. III , cap. i ,
in eodem tractu. Nunc oppido
nomen Lamo, amni autem Lao, Lu«
canisB finis : Brutii inde agri ini<
tium. H. et Ed.
1 5. Blahda. Bland» in Lncanis,
Livio, lib. XXFV, cap. ao. Ho-
die Maratea, ut vult D*AirviLLB,
aut, ut Manixertus ait, S, Biasio,
qui vicus a Maratea vix d passibus
distat, a Poiicastro autem leucis
circiter qUinque, meiidiem inter
et ortum. Fatendum tamen est
hunc situm pugnare cum ordine
quem sequitur Noster, qui Blan-
dam post flumen Laum norainat;
verum , ut modo rursus videbi^
mns, de ea Italiae parte in pluri-
bus errat Plinius. Ed.
16. Batum. In MSS. Baletam, H.
— Vet. ap. Dal. et Chiffl. Balcetum,
Hodie,ut ait d'Aii;vii.lb, Bato. Ed.
17. Phocensium. Ghiffl. et Pho-
censium. Ed. — A Phocensibns
conditur , inquit Solin. cap. n ,
pag. la. Hard.
18. Vibonensis, Straboni , lib.
VI, pag. 353 , a vicino fluvio op-
pidoque, xo^Xiroc Aao^. Hard.
19. Locus, Maluissent Dalec. et
Menagius Lucus. Ed.
90. Clampetice, Livio,lib. XXX,
cap. tg ^ Lampetia, Dum Plinius
locum appellat, excisum asvo suo
innuit. Rursum deinde excitatnm
est : hodie Amantea , in ora Cala-
brisB citerioris. Hard.
91. Temsa, TtfA^cm et Ti}k^% in
LIBER III. 107
Graecis Temese dictum : et Crotoniensium" Terina, si-
nusque ingens Terinaeus. Oppidum Consentia^ intus .
In peninsula^ fluvius Acheron, a quo oppidani Acheron-
tini' . Hippo'', quod nunc Vibonem Valentiam appella-
mus : Portus Herculis'^, Metaurus'^ amnis, Tauroentum^*"
oppidum,PortusOrestis,etMedma^\ Oppidum Scyllaeum^\ 3
Cratais fluvius, mater^"^, ut dixere, Scyllae. Dein columna
35
Bnitiisy Straboni , lib. Yly pag.
2 55. Rudera visuntur, ubi Torre
di Lupo in Calabrise citerioris , ul-
teriorisque confinio. Hard.
aa. Crotoniensium, Hoc est , a
Grotoniensibus condita, ut ait So-
linus y cap. 11, pag. i3. Terinxo
fiinui nomen , Golfo di S, Eufemia,
a vico S. Eufemia dicto et juxta
quem videntur rudera, quse baud
dubie TerinsB locum occupant ,
qaamTis eum Nocera esse dicat
Hardninns, qui vicus ad septem-
trionem remotior est, ad flumen
Savuto, £d.
a3. Consentia. Hodieque Co-
senza , in citeriore Calabria. H.
a4< Intus, In pcninsula, Dalec. et
£lz. Intus in peninsula, Ed.
. a5. In peninsula, Peninsulam
Yocat Brutiorum partem eam, qu»
mazime tendit in Slculum fretum ,
instar longas cervicis : nunc Cala-
briam ulteriorem vocant. Dicemns
de ea , cap. 1 5. Hard.
a6. Acherontini, Exstat bujus
oppidi memoria in nummis , AXE-
PHNTAN. Non est Cirenza , in Ba-
silicata : etsi hanc quoque Ache-
rontiam Tocant. Hard.
37. Ilippo, lisdem verbis Ste-
pfaanus : iirirttvtov , iroXtc BpeTTicav ,
^ (AtTttvojAaadii &irb Ptt(j,aia>v Ou?6a>v
xat OdoXsvTta. Hausit a Strabone ,
ib. VI,pag. a56. Nunc Bivona^
quod oppidi navale est, cui nomen
Monte Leone, Hard.
a 8. Ilerculis, ApaxXsouc XifAinv Stra-
boni y loc. cit. Nunc Tropea. H.
ag. Metaurus.Mirai.M^oi Straboni
loc. cit. Nunc Marro. Hard.
3o. Tauroentum, MelsB, lib. II ,
cap. 4* Taurianum : cujus exstant
rudera, prope vicum Palmi : ubi
et Orestis portus, qui quidem mibi
videtur agnosci posse in parvo sinu
qui infra vicum Bagnara reperi-
tur. £d. *
3i. Medma. Dalec. et £lz. Me»
dua, Yet. ap. Dalec. Medina, £d.
— Me^p.a et Mt9(Aa Stephano :
MelsB , lib. n f cap. 4 9 Medama ,
et Straboni Me'^ap.a , lib. V, pag.
a 5. H. — Fortasse hodie Melia ,
una circiter leuca a Seicha, meri-
diem inter et ortum. £d.
3a. ScylUeum.Hh 2x6XXaiov Strab.
1. c. Scyllaeum, nunc Scigliot in ipso
Siculo freto , contra Pelorum pro-
montorium , hod. cap Faro, £d.
33. Cratais. Yet. apnd Dalec.
Cratis, £lz. Cratais, Nunc Conide
vocatur , qui in mare induit juxta
vicum Catona, leucis duabus a Reg-
ffio, septemtrionem versus. £d.
3 4* Mater, Sic libri omnes. Alii,
pater, Sit penes fabulas fides. H
35. Columna, Nunc vicus Catona:
cujus superiori nota 10 modo me--
minimus. £d.
io8
C. PLINII NAT. HIST.
Rhegia : Siculum fretum , ac duo adversa promontoria : ex
Italia Caenys^^, ex Sicilia Pelorum, duodecim stadiorum
intervallo. Unde^^ Rhegium duodecim m. d. pass. Inde
Apennini silva^^ Sila^^, promontorium Leucopetra^*", xii^'
M. pass. Ab ea Locri^^cognominati a promontorio 2^phy-
rio , absunt a Silaro gggiii m. pass.
Et includitur^^ Europae sinus primus , in eoque maria
nuncupantur: unde irrumpit^^, Atlanticum, ab aliis ma-
gnum : qua intrat , Porthmos^^ a Graecis , a nobis Gadi-
tanum fretum : quum intravit,Hispanum^^, quatenus Hi-
spanias illuit^^ : ab aliis Ibericum, autBalearicum^^: mox
36. Ccenys, Elz. Ctsnis, Ed. —
Capo di Cavallo , duobus pass. miU.
aScyllaso. KatvufStraboniy p. aS^.
Proxime abest a Peloro : utrius-
que promontorii speculae campana
invicem sibi dant signum. Ha.rd.
37. Unde Rhegium duodecan M.
Z>. pass, Chiffl. unde Rhegium XX.
M. pass, Non a Golumna scilicet ,
ut vult Harduinus,quum Columnam
Rhegiam inter et Bhegium vi m.
pass. tantum sit intervallum, sed
a Cseni promontorio quae distantia
revera xii m. d. pass. est, si se-
quantur littoris anfractus. Oppido
nomen hodie Reggio. Ed.
38. Apennini siliHi,yeX, ap. Dal.
lasula. £d.
39. Sila. Inde pix Brutia. Vi-
bius Seq. pag. 34 1« Sila Brutiorum
nemus. 2iXav Strabo vocat, lib.YI ,
pag. 361. Hard.
40. Leucopetra. Capo deW Armi ,
in quo desinit alterum montis Apen-
nini comu. Hard.
41. XII. Chiffl. XXr. Ed.
4a. Locri cogn. Epizephyrii , a
Zephyrio promontorio , quod obsi-
debant, nnnc Ca/w di Bruzzano.
Urbem autem sitam foisse ait
D'AirviLi.B loco hodie Motta on
Motticella di Bruzzano vocato ; non-
nulli tamen , quos inter Bacue
d'Albe, in probatissima sua Italis
mappa , ejus ruinas monstrari di-
cunt quinque aut sex leucis inde
septemtrionem versus, haud longe
a Gierace. Ed.
43. j^f includiiur. Hoc est, flni-
tur. Sic lib. IV, cap. 18 : Tertias
Europo! sinus adhunc modum claudi»
tur, — ChifE. His includitur Europes
sinus primus , in eoque maria diversa
nuncupantur. £d.
44* Irrumpit. Alii apud Dalec.
irrumpunt. Alii unde Oceanus irrum»
pit. Ed.
45. Porthmos, Chiffl. Astmos. —
nopd(i.bc fretum sonat. H. -:- Hodie,
ut jam dlximus » detroit de Gihral"
tar. Ed. .
46. Hispanum , etc. Hsec deinotps
Solinus iisdem verbis , cap. a3 1
pag. 44« Hard.
47. Hispanias illuit. Vet. apud
Dalec. altuit. Ed.
48. BaUaricum. Hodie Canatdes
BaUares, Ed.
LIBER III. 109
[icum ^ ante Narbonensem provinciam : hinc Ligusti-
i ^ Ab eo ad Siciliam insulam Tuscum ' : quod ex
;cis alii Notium ^, alii Tyrrhenum , e nostris plurimi
Tum vocant. UUra Siciliam" ad Salentinos, Auso-
n Polybius appellat. Eratosthenes autem inter ostium
ani et Sardiniam quidquid est, Sardoum^^. Inde ad
liam Tyrrhenum. Ab hac Cretam usque Siculum ^^ :
;a Creticum^^
lI. Insulae' per haec maria primae omnium Pityusae a i
jcis dictae, a frutice pineo' : nunc Ebusus^ vocatur
que , civitate foederata , angusto freto interfluente ;
I. GalUcum. Quatenus Galliae
onensis oras alluit, a Pyrenseo
et promontorio, de quo su-
ad Stoechades insulas. Illa est
\ mediterranei pars quam ho-
ocant pessime Golfe de Ljon ,
ut nonnuUi volunt optlme,
\ du Lion. Ed.
. Ligusticum. A Stoechadibus
Is ad portum Yeneris ; quam
!m oram Galli Ligures tenue-
tiam nunc Mer de Ligurie, vel
iie Genes. Ed.
. Tuscum. Hujus maris partem,
inter Corsicam insulam est et
isB oram , nunc plerique Canal
trse yocant ; quidquid autem
est ad Siciliam insulam , Mer
r//e,,quo quidem nomine Stra-
b. II, pag. I a 3 , hanc aeyo suo
aatam fuisse maris mediter-
partem nos docet quse Sici-
inter et Africse oram jacet , et
qu2B olim Ausonium mare
um fuerat. Ed.
. Notium. Solinus, 6ap. xxiii,
44> tonium , male. Notiov hoc
dixere , quod Romanis spe-
ad austrum -videretur, ut
Adriaticum e contrario, ad septem-
trionem. Hard. — Inferum autem
ssepius a Romanis vocabatur, quod
infra Italiam jacere eis videbatur;
contra(|ue Adriaticum superum ma»
re vocabant, quasi supra Italiam
positum. Ed.
53. Siciliam ad Salentinos. ChifH.
Siciliam quod est ad Salentinos. Ed.
54. ^tis. Hodie golfe de Tarente,
5 5. Sardoum. Etiam nunc,4it plu-
rimi volunt, mer de Sardaigne, sed
inter Baleares insulas tantum et
Sardiuiam. Ed.
56. Siculum. Hodie, ut modo
diximus , golfe de Tarente ^ et ab eo
mer lonienne. Ed.
57. Creticum, Etiam nunc mer de
Crkte^ circa Cretam insulam. Ed.
I . Insulas. Martianus hic Plinium
de more transcribit , lib. VI, cap.
de insulis, etc. pag. ao6. Habd.
a . A f.pineo. Graecis wtruc , pinus.
3. Nunc Eh. V. uiraque^ ciifitatefee»
derata , etc. Daleo. Nunc Ebusus vo-
catur^ utraque civitate, etc. — Hodie
Iviza et Formentera, duarum minus
leucarum freto separatSB,quod etiam
plurimis insulis coarctatur. Ed.
iio C. PLINII NAT. HIST.
patent xlvi. m. pass. Absunt a Dianio septingentis sta*
diis : totidem Dianium per continentem a Carthagine nova.
Tantumdem ^ a Pityusis in altum , Baleares duae , et Su«
cronem^versusColubraria. Baleares funda beIIicosas,Grae-
ci Gymnasias dixere. Major'*" centum m. pass. longitudine,
4. Patent XLVL Ebuso uni ,
qusB gemina, a Plinio proditur,
tantam amplitudinem , atque adeo
majorem , Straho adjudicat , lib.
III, pag. 167; nempe stadiorum
GCCG hoc est, L. M. pass. Agatheme-
rus n Geograph. lib. I, cap. 5 , gemi-
nam, ut Plinius, Ebusum novit :
majoremtrecentis,minorem stadiis
centum porrectam : id quod eodem
recidit. Habd. — Re autem vera
XXXIV M. pass. sive cclxxii stadiis,
patent insulse istse, a promontorio
septemtrionali Ebusi , Punta deSeV'
ra dicto , ad australe Formenters
promontorium , Punta de la Anguila
Tocato ; nempe Ebusus xxii m. pass.
seu cLXXvi stadiis ; fretum y m.
pass. seu xl stadiis, et Formentera
Yii M. pass. seu lyi stadiis. £d.
5. XLVL Sic apud Chiffl. Dalec.
et Elz. XLIIL Ed.
6. Absunt a Dianio septingentis
stadiis. Dalec. et EIz. Dianeo. Ho-
die Denia , Hispanise oppidum , in
oraqusB Pityusis opponitur, septin-
gentorum stadiorum , ut Noster ait,
seu unius gradus intervallo, sive
xxv leucisgallicis. Errat autem Pli«
nius , quum addit totidem Dianium
per continentem a Carthagine nova;
nam xiii leucis non amplius est
intervallum istud. Ed.
7. Tantumdem a Pityusis in aU
tum» Errat etiam hic Noster; nam
XIX leucis, sive dxxii stadiis tan-
tum , Baleares a Pityusis distant ,
proximo quidem interyallo. £d.
8. Baleares. £am vocem Cartha-
ginensium lingua, fundas bellicosas
significare, auctor est Agathemems
loc. cit. Diod. Sic. 5 , Bibl. p. 397,
Baleares dictas putat a7r6 rou Bdbc-
Xsiv , a jaculando : rufAvviaiai , quod
corpore nudo incols incederent
per sestatem. Livius, in Epit. libri
LX, vel a teli missu, vel a Baleo
Herculis comite ibi relicto , quum
Hercules ad Geryonem navigaret
Vide etiam Tzetzen , in Lycophro-
nem, pag. 94. Hard.
9. Sucronem versus Colubraria.
Cotubraria hodie, utdiximus,non
una tantum , sed plures insuls eo-
dem nomiue , quod paulum a ve-
teri diversum hodie CoUimbrete est.
Non autem , ut ait Noster , Sucro-
nem versus ; ab ostio enim Sucro-
nis fluminis, de qua Noster cap.
4 meminit , xxii circiter leucis di«
stat Colubraria , parique intervallo
ab Ebuso. Ed.
10 ».Major centum M.pass, tongi"
tudine. Lego C. M. pass. est longitu-'
dine, ex MS. Reg. i , editioneprin-
cipe et Cl. Rezzonico. Brot. —
Artemidorus apud Agathem. loco
citato , stadia mille et ducenta ait
continere, quse sunt passuum cl
millia ; quse quideih mensurae ve-
rum excedunt : non enim amplior
Lxx M. pass. est Balearis majoris,
quam recentiores Hispani vocant
MaUorca , longitudo. £d.
LIBER IIL III
litu vero ccclxxv " m. Oppida habet civium roma-
im Palmam" et PoIIentiam : Latina '\ Cinium, et Cu-
'^: et foederatum, Bocchorum* fuit. Ab ea xxx m.'^
. distat minor : longitudine^', xl m. circuitu cl m.
. Civitates habet, lamnonem' , Saniseram, Mago-
. A majore xii m. pass. in altum abest Capraria*^:
.CCCLXXV. Dalec. etElz.
LATATX Chiffl. CCCCLXXK
m autem et istae excedmit men-
; nam vix ccl m. pass. est to-
nsuiae circuitus. £d.
. Palmam. naXp.av, xai Ilo>.-
IV Straboni , lib. III, pag. 1 67,
aque civitatis Romanae jure
tam. Colonias appellat Mela,
[, cap. 7. Hard. — Etiam nunc
a ad sinum cognominem , me-
31 inter et occidentem, et PoU
, adsinumetiamcognominem,
mtrionem versus. Ed.
i. Latina, Qusb Latii jus habe«
In MSS. Rcg. etc. Latinayci-'
et Tucim. Hard. — Vet. apud
;. Latinorum citfium et Tuscium
fasderatum Bocchorumftdt. Chif.
a Cinium et fcederatum Boccho"
Cinium . fortasse hodie , ut ait
lertus , est Sineu vel Sinen , in
!oriinsula; alia ignoranturom-
, nisi tamen Bocchorum ad flu-
situm fuerit , quod etiamnunc
I Yocatur , et in mare se-
trionem inter et orientem
t. £d.
[. Cunici, Leg. Tucim: itaMS.
I et 2. Sine auctoritate emen-
n in recentioribus editionibusy
;i. Brot.
». Bocchorum, Dalec. Bocfiri,
hori nomen ei oppido erat,
. jam tam intercidisse innuit 9
foedere junctum Romanis.
Cave enim existimes Bocchos Man«
ritanisB reges hic imperitasse : quod
fere sensit Solinus , cap. xxiii ,
pag. 44* Hard.
1 6. Ab ea XXX M, Strabo, lo-
co citato , Lxx tantum stad. hoc est,
viii M. dcci pass. Hard. — Non
multum autem a yero abest Noster ;
nam ix saltem leucarum intervallo,
seu xxYii M. pass. distat Menorca a
Mallorca. Ed.
17. LongittuUne XL M, cireuitu
CL. M. pass, Sic MSS. omnes et
Chiffl. Dalec. et Elz. Longitudine
Lx. Agathemerus hanc patere ait
stadiis trecentis, hoc est, xxxvii
M. D. quod paulum a vero distat :
circuitus vero circiter cx m. pass.
est. £d.
18. Janmonem, Saniseram , Ma"
gonem. Vet. apud Dalec. Lamnonem.
Chiffl. Labonem. Proponebat Dalec.
Hannonem, Mela, lib. II, cap. 7,
Castella sunt inMinorihus, Lamnoet
Mago. Jamno hodie est, auctore
Mannerto, Ciudadela, — - Mago , ut
fert nomen, Puerto^Mahon, — Igno-
ratur Sanisera, quas fortasse ih re-
gione promontorii Cabateria sita
fuit. Ed.
19. Capraria,etc. Martian. l.VI^
pag. ao6. Nunc Caprara^ vel Ca-
brera, Majori Balearium subest , ad
austrum, non xii, ut Noster ait^
sed IX mill. passuum intenrallo.
Hard. et Ed.
i
112 C. PLINII NAT. HIST.
insidiosa naufragiis : et e regione Palmae urbis, Maena-
riae**', acTiquadi*a, et parva Hannibalis. Ebusi terra** ser-
pentes fugat, Colubrariae parit. Ideo infesta omnibus,
nisi Ebusitanam terram inferentibus. Graeci Ophiusam
dixere. Cuniculos" Ebusus gignit, populantes^ Balea-
rium *^ messes. Sunt aliae xx ferme parvae mari vadoso.
Galliae' autem ora^ in Rhodani ostio, Metina^ : mox
quae Blascon'' vocatur: tres Stoechades* a vicinis Massi-
liensibus dictae propter ordinem^^, quas item nominant
ao. Masnarice^ac Tiquadra et par-
va Hannibalis, Pro Tiquadra^ vet.
apud Dalec. Tiquetra legit ; pro et
parva Hannibalis , et patria Hanniba"
lis^ perperam, ut vix dici necesse
est. Errat, ut puto, Mannertus,
qui eas in Palmse sinu sitas ait, mul-
toque magis etiam Harduin. qui eas
mari demersas putat ; ad occiden-
tem enim sinus Palmensis rcperiun-
tur, Msenariae nempe, hodie Mal-
grates dLXCldi y Tiquadra, Dragonera^
supra Msenarias septemtrionem in-
ter et occidentem , et Parva Haimi-
balis , hodie El Torre yocata , infra
Maenarias , austrum inter et orien-
tem. Ed.
a T. Ebusi terra, Solin. cap. xxni,
pag. 44' Habd.
a a . Cuniculos. Dalec. et £lz. Nec
cuniculos , addita vocula nec , quse in
vett. deest. Ed.
a3. Populantes, Videqua dicturi
sumus, lib. VIII, cap. 8i. Hard.
a4* Balearium. Vet. apud Dalec.
Brassocorum. £d.
a5. Gallia autem ora. Vet. apud
Dalec. Gallice hinc ora, Martianus ,
loco citato , in Galllce quoque ora ,
in Rhodani ostio , etc, Ed.
a6. Metina, In MSS. Metama^
Forte ab ostio Bhodani, in quo olim
fuit Metapina. Hard. — Harduino
assentiri videtur D*AirviLLB, Notice
de Vancienne Gaule , aliam tamen
opinionem referens, quam edidit
AsTRVC, Hist. nat. de Languedoc^ p.
48 , qui depressas quasdam insnlas,
in Massiliensi Rhodani ostio sitas,
hodieque dictas Les Tignes , MetmsB
nomen reprsesentare credit. £d.
27. Blascon. Festo Avieno,in On
marit. v. 599:« Blasco propter in^
sula est, teretique forma csespes edi-
tur salo. » Hujus insuls meminere
etiam Strabo , qui eam ad montem
Sigiam , aut potius Sitium , hodie
Cette, ponit, et Ptolemseus qui ei
prseponit insulam quamdam Aga-
tham , cujus non exstant vestigia ;
Blascon autem hodie Brescon voca-
ri ait d'Aicvii.le. £d.
28. Stoechades. Les iles d^Hi^res^
a vicino in continente oppido ap-
pellatse , quod Massiliensium olim
ditionis fuit : quare Massiliensibns
hae vicinae dicuntur. Hard.
39. Dictce propter ordinem, quas
item nominant singulis. In MSS. quas
iterum, Forte ita rectius , cum To-
letano Pintiani : Propterordinem quo
Sitce : a quo iterum nomina singulis ,
Bote et Mese. Ab ordine , inquit ,
quem certis intervallis dispositaDh»
LIBER III. ii3
ilis vocabulis , Proten **, et Mesen , quae et ' Pom-
ana vocatur : tertia Hypaea. Ab his Sturium ', Phoe-
, Phila : Lero , et Lerina^^ adversuni Antipolim , in
Vergoani oppidi memoria.
it insulsB , in uniyersum Stos-
B dictae sunt : rursusque ab
1 ordine singulatim sibi quse-
omen adscivit : priore earum
, altera mox, Media , demum-
;rtia, Ultima appellata. Porro
cula Stoechadum nomiua Pi-
et Dalecampius ea commini-
ir, quae nec exteris, nec indi-
nota sint. Honor. fioucHE,
Prov. lib. I , cap. 7, a Pom-
aa Me^en perperam distinguit,
iler peccant. Hakd. — Ordi-
Grsci dixere ffTcTx^v. Inde
ades ap|>ellatse. Baot.
Proten. IIpwTYiv, hoc est,Pn-
hodie Porqiieroles iMiavi^i^e'
nuncPorf-croz,qusB anno 1 200
na vocabatur , ut docet Hon.
LB, Hist. Prov. lib. I , cap. 7,
43. S^ncucM denique, hoc est,
wiam , nunc fiie du Levant^
Tisan, qusB maxime omniuni
im vergit. Hard.
Qitee et Pomponiana ^ocatur»
rare Plinium et cum eo Mar-
01 Capellam ait d^Anville,
onianamque non insulam , sed
onesum fuisse contendit ex
. Maritim. in quo reperitur
ouiana, aut, ut in nonnuUis
legitur, Pompeianay inter Te-
I Martium, Toulon, et Hera-
Caecabariam, St.-Tropez, xvi
ass. a priore. Pomponianam
iirmissimis argumentis pro-
'Aiivii.i<E in hunc locum sitam
, qui hodie Calle de Giens vo-
, que terra , Stcechadum pri-
m» opposita, ita in mare procedit,
ut undique fluctibus cincta videa*
tur , quod Plinium in errorem in-
duxit. £d.
Z^.Ah his Sturiumy etc. Nnnc sunt
Ribaudas, Langoustier, Baqueou^ ut
recte vidit idem auctor historiae
Provinci8B,loc. citat. Sunteae inter
Stoechadas minimse , in quibus ex-
structsB arces Ludovici XIII prin-
cipatu. Habd. — D*AjrviLi.E, qui
in opere suo Notice de Vancienne
Gauie, Harduini sequitur opinio-
nem de Stoechadibus, tres iusulas ,
quarum hic meminit Noster, obscu-
riores esse ait, quam ut distingui
possint. A communi auctorum fere
omnium opinione , qui Stoechades
hodie les iles ttBjreres esse conten»
dunt , recedere non audeam ; hic
tamen doctissimi viri Valesii opi-
nionem, in Notitia Gallise veterisy
nonreferre non possum, qui insulas
Stcechades hodie esse Ratoneau ,
Pomkgue et ^arbitratur; unde con-
jici posset Sturium esse hodie Por-
queroles, Phoenicen, Pon-Croz, et
Philam, /*i7e du Levant seu du Titan^
Hsec videat lector sagax et erudi-
tus. £d.
33. Lero, Hsec Antipoli propior,
quam Lerina, est. Nunc a sacello
ei Divse sacro, VUe Ste-Marguerite
de Lerins. Hard.
34. Lerina. A Lerone freto pas-
suum DG dispescitur. Strabo, lib.
IV, pag. i85 , IIXavx(nav vocat, a
planitie. Unde Sidonius in Euchar.
ad Faustum : « Quantos illa insuU
8
ii4 C. PLINIl NAT. HIST.
XII. (vi.) In Ligustico mari est Corsica, quam Greei
Cyrnon' appellavere, sed Tusco propior : a septemtrione
in meridiem projecta ' , longa passuum gl millia ^ : lala
majore ex parte quinquaginta : circuitu cccxxv * n.
Abest^ a vadis Volaterranis Lxii m. pass. Civitates babet
XXXIII, et colonias, Marianam^, a C. Mario deductam:
Aleriam% a dictatore Sylla. Citra^ est Oglasa ** : intra
plana , Miserit in cielum moutes : »
viros sanctos intelligit , seu Mona-
chos Lerinenses. Nunc St.^Honorat
de Lerins. Antoninus in Itiner. Ma-
ritim . « Ab Antipoli Lero et Lerina
insuls, M. P. XI. » UaR'D.
XII. I. Cyrnon. AGraecis Kupvo;, a
pGenis Kopaud), inquit Pausanias iu
Phoc. lib. X, pag. 689. Hard.
a. Projecta. Maluisset Dalecamp.
porrecta, Ed. ,
3. CL millia. Strabo, lib. V,
pag. aa4 , ex Chorographo nescio
quo, CLX millia longitudlne, lati*
tudine lxx, porrig.i ait. Ph*nium , ut
solet, sequitur Martianus , lib. VI,
pag. 307. Ha.rd. .
4. CCCXXF. SicIibriomnesMSS.
cum Martiano. Hard. — Dalec. et
Elzev. CCCXXII , contra Tolet. et
Chiffl. fidem. Ed.
5. Abest a vadis Fofaterranis ,
LXII M. Corruptus haud dubie
numerus , quum xc circiter m. pass.
inter utraque loca nunc supputen-
tur. Nota fortassis centenarii in
quingenarium deflexaab amanuensi*
bus est, scriptumque LXII^vo CXII.
Quin si Artemidoro credimus, apud
Agathemer. Geogr. lib. I, cap. 5,
gemina centenarii nota librariis ex-
cidit , scribique necesse est cclxxv*
Trajectum enim ait esse stadiorum
bismille ducentorum. Sed coarguit
Artemidorum Strabo, lib.V. Ed.
6. Habet XXXIU, Sic MartUnus»
loc. cit. Haro.
'j, Marianam , eic. Utriusqoe co-
lonise , et a Maria, et a Sjlia dedu-
ctaeSeneca memioityUb. deConsoL
ad Helv. eap. 8, pag. 8q8; AJienm
Mela lib. II, cap. 7 ; Florus, lib. II,
cap. a, et Antonious. Utriiisque ru-
dera hodieque visuntur , latere iu-
suls eo, quoji Xtaliam apectat. H.
— Mariana quidem ad •tagnam
cui nomeu Stagno di. BigagUa f. au-
ctore Mannerto ; non autem ad
ostiumTa,vol« fluminis^hodie^o,
ubi etiam veteris cuiuadam oppidi
monstr.ari . a quibusdam yeatigia
ait : Aleria autem juxta ostium
Rhotani fluminis, hodie SariffnanOf
ad.Austrum ; quantum, ut ait idem
Mannertus , ex Ptolemseo sitna ejus
conjici potest. In Conc. Lateranenfi
sub Martiqo Donatus Mxuianmsis
episc, Eo.
8. Alfiriam.\eu cod. apnd Dalec*
alteram. Ed.
9. Cilra est Oglasa. Martianus:
, Scipa autem citra esty Ogiosa iji-
/;». Ed.
10. Citra est, etc. Oglasa^ Alii,
Ogiosa, Apparet ex situ ei»se M<mte
Cristo : ubi Monachi olim degebant»
ad quos litteras scribit S.Gregor.
lib. I , epistoL 9« Hard.
LIBER III.
ii5
▼erOsexaginta milliapassuum a Corsica,Planaria^'aspecie
dicta; sequalis freto, ideoque navigiis fallax. Amplior *
Urgo '*, et Capraria ' , quam Graeci ^gilon '^ dixere : item
iEgilium' :etDianium, quam Artemisiam*^: ambaecontra
Cosanum'^ littus •* et Barpana' , Maenaria, Columbaria^
II. Intra ifero sexaginta millia
pass, a Corsica Planaria. Errat baud
dubio Hard. qui eamdem iusulam
esse arbitratnr Planariam istam et
Planasiam , cujus paulo infra me-
minit Plinius. Planasia, ut mox
dicamy hodie Pianosa est ; Planaria
yero ad austrum ejus^sita, v circi*
ter leucis , a Corsica vero xi , sive
xxzin M. pass. non autem lx , ut
Noster ait, hodie vocatur Formicole^
non una tantum insula, sed plurea
maxime exigu» squale» freto , ut
ait f et sicut Formice ut ita dicam,
coacervatSB. Caye tamen eas con-^
fundas cum aliis eodem nomine
Formiehe^ seu Formicole di GrosseUo,
qum multo magis ad orientem ja-
ctfnty ad Tuscum littus, contra
nrbem Grossetto. Proponebat Dal.
Plahataria. Ed.
13. Urgo. Sic MSS. omnes, sic
etiam Mela, lib. II, cap. 7, et Mar-
tianna loc. citat. Rutilio in Itiner.
pag. 3i5, Gorgon : «* Assurgit ponti
medio circumflua- Gorgon, Inter
Pisannm, Cyrnaicumque latus. ^
Greg. M. lib. I, ep. 5o : « Gorgonis
insuliB monasteria » laudat. Stepb.
6^fi>v , v^ffo; Tu^^YivifliC' Hodie la
GoTgona. Hard.
l3. Capraria, Ai-ftXov Gr«ci dixc-
re, flbrb OLv^m^ hoc esl, a capris
silyeslribus , ut ait Varro , de Re
mst. lib. II, cap. 3, qui Caprasiam
Yocat. Hodie Capraia nomen reti-
net. Haro.
14. Mgilon.Yet, apud Dalecamp^
JEgiiium, £d.
15. Item JEgilmm. Diversa hsc
insula a superiore : Antoninus in
Itiner. Maritim. « Insula ^gilium
a Cosa stadia XC. » Mel» , Hb. II ^
c. 7, et Martiano , lib. VI , p. 307 ^
Igilium. Laudathanc Rutiliut exi-
mie in Itiner. lib. I, p. 3o8 : « Emi.»
nus Igilii silvosa cacumina mirori
etc. » Nunc Giglio. Habd. .
16. Artemisiam. Subii^tellige , di-
xere Grseci : est enim i.pT£p.i; grace
Diana. i.pT8fii.iTocv hanc insulam Ste-
phanus vocat.Nunc^a/iiito,contra
Monte Argentaro y quod promonto-
rium in continente Italis est. H.
17. Cosanumi De Cosa diximua
cdp. 8. Hahd.
18. Barpana^ Masnaria, Columba^
na, P^enaria. Sic MSS. onmes. Dal. et
Elzev. et parvce Masnaria , etc. Pro
Barpana, Mannertus dixit se etiam
reperisse Harponar. Eadem haud
dubie est , auct. Hard. quas Melas t
lib. Il, cap. 7, Carbania dicitur.
Columbariam ab avium genere di-
ctam Solinus autumat. Veneriam ,
non Venariam habet Martianus,
loc. cit. Sunt autem hodie, ut vult
Mannertus, Barpana , sive, ut ait,
HarponsB, Fonniche di Grossetto, de
quibus nos jam supra. Msenaria^
Troja, contra promontorium ejut-
dem nominis ad septemtrionem
Harponarum. Denique Colurobaria
et Venaria , Palmajola et Cervoli
1 16 C. PLINII NAT. HIST.
Venaria. II va'* cura ferri metallis^circuitu centum mill. a
Populonio decem ,aGracis iEthalia dicta. Abea Planasia'**,
xxxviii*' M. Ab his ultra Tiberina ostia in" Antiano
Astura, mox Palmaria*% Sinonia, et adversum Formias
3 Pontiae. In Puteolano autem sinu Pandataria *^ , Prochy ta *^:
non ab -^neae'* nutrice, sed quia profusa'^ ab iEnaria
insuIsB parvae, Ilyam inter et Pioni'
bino, Harduinus Maenariam nomi-
nis quadam similitudine ductus
Meloria esse credit, qus portui Li-
humo objacet ; sed ,ut ait Manner-
tus, hsctantum rupes est , cui nul-
lum nomen certe fuit, ante exstru-
ctam satis recentem in ea turrim,
quas nocturno navium Liburnum
portum petentium cursui ignes
ostendit. £d.
' ig. liua, Rutilius in Itiner. lib. I,
pag. 3og : « Occurrit Chal^bum
memorabilis Ilva metallis. » Nunc
Elba dicitur, contra Plurabinum.
Eadem AiOaXix cur nuncupata sit,
disce ex Stephano. Ilvam abiEtha-
lia perperam sejungit Ptolemaeus,
et mox iEnariam rursum a Pithe-
cusa. Hard.
ao. Planasia. Non autem c m.
pass. ut ait Noster, sed circiter
Lxx circuitu. Insula M. Pisonis
Planasia a Varrone dicitur , de Re
rust. lib. III, cap. 6. Hodie ut di-
ximus, Pianosa, Ed.
ai. XXXVIII, Sicapud Chifflet.
Dalec. et EIz. XXXIX, Hic autem
graviter errare videtur Noster, Pia"
nosa enim yix vti m. pass. ab Elba
distat. Ed.
i^, In Antiano Astura, Ubi colo-
nia Antium , Astura flumen et in-
sula , ut diximus , cap. 9. Hard.
— - Insula maxime exigua vctus no-
men , ut ridetur, servat. Ed.
a3. Palmana, etc Palmaria ho-
die Palmarola. Sinonia , Sennone^
Caietam versus. Cfieteris major Pon-
tia , Isola di Ponza : universffi fere
communi vocabulo Pontis appella-
tse. Unica Straboni ncvTia,Iib. II,
pag. ia3. Pontis multitudinis nu-
mero , Livio , lib. IX , cap. a8 :
«Vulsci Pontias, insulam sitam in
conspectu Httorls sui, incoluerant.»
Fortasse Pontiae, quod uno nomine
appellantur cum Pontia ipsa, tnm
exigu» insulae,nunc la Bot(e, Fen-
dotemiy etc. dicuntur. £d.
a4- Pandatana,CYi\ffL. Pandateriay
quodlegitur etiam in plerisque Ta-
citi editionibus, Annal. lib. I, cap.
53 ; quamvis lib. XlV, cap. 63,
PandfUaria legatur. Straboni lib. V,
p. a33 , nav^arapia. MeI«B lib. II ,
cap. 7, et Dioni, LV, 10 , Pantade-
ria, Nunc Ventotiene, Ed.
a5. Prochjrta, npoj^uTn Stephano,
hodie Procida^ contra promonto-
rium Misenum. Uard.
a6. Non ab Mnece nutrice. Ut cxi-
stimavit Dionys. Antiq. Rom. lib.
I, p. 43. Habd.
37. Quia profasa ab Mnaria erat,
Quia motu terrse avulsa , ac veluti
in altum projecta ab iEnaria , sen
Pithecusa , foret. Strabo , li). V,
p. 347. Ex his Plinii verbis Martia-
nus ridicule Ahaenariam insulam
finxit. Hard. — Quidam JEnearia
ubique hic scribunt. Dalec.
LIBER III. 117
erat. ^naria ipsa a statione ' navium ^neae , Homero *^
Inarime dicta, Graecis Pithecusa, non a simiarum^"* mul-
titudine (utaliqui existimavere), sed a figlinis^'doliorum.
Inter Pausiljrpum ' et Neapolim Megaris^^ .* mox a Surrenta
a8. ^ statioiie, Festus : « ^naria
appellavere locum , ubi ^neas
classem aTrojanis veniens appulit.»
Plinius non iEneam cuni nayibus ,
sed^nes naves dumtaxat, quas ille
Tithono in Italiam proficiscenti ad
transvehendos colonosl^caveratvel
commodarat, usque ad hanc insu-
lam pervenisse refe^^t, nec ultra
progressas ibi substitisse in tutissi-
ma slatione, donec in Troadem
ante Graecorum adventum remigra-
rent ; Tithono interim ( qui missus,
non a Laomedonte, ut suspicati nu-
p^r in Apo4ogia Homeri sumus ,
sed a Priamo fratre fuerat, ad trans-
vehendos, qnos diximus, colonos,
scilicet valetudine, setate, vel sexa
inutiles bello Trojano sustinendo,
quod imminebat a Graecis ), ad Li-
rim amoem usque ad Circeips naves
9uas peragente. Naves enim ^neas,
quibnscum in Italiam venire ipse
potuisset, easdem agnato suo Ti-
thono potuit in publicam patrise
utilitatem commodare : aut si venit
ipse ductor navium suarum , id
quod minus esse verisimile arbi-
tramur ; ante Trojanam certe obsi-
dionem , Homero teste idoneo ac
locuplete, Trojam rediit, Tithono
in Itaiia remanente. Fortasse etiam
ah aheno srisque metallis, ^naria
dicta est ,quasi Ahenaria. Aivapiocv
scripsere cum diphthongo antiqui
omnes ! nnus instar sit omnium
^ppianus, Bell. Civil. lih. V, p. 71 1,
qui v^oov ra; nifriQKOuaaac vocat , i[
vuv l<rriv Aivapta. Nam quod suadere
Salmasius nititur, in Solin. pag. 97
et 3ai, et Bochartus, de Animal.
lih. III, cap. 3i, pag. 994» scribi
Enaria oportere, ut ab Enaribus,
hoc est, sine naribus , simiis videli-
cet , nomen insulae defiexum videa-
tur, valde vereor ut quisquam vir
naris cmunctsB probet. Hodie ap-
pellatur Ischia, Ha.rd,
39. Homero. In Catalogo Navium ,
vers. 390 : siv Apip.ci; : undeVirgi-
lius, iEneid. IX; Ovidius , Metam.
lih. XIV, ver^. 89,aliique Inarimei^
finxere. Haro.
3o. Non a simianm. Volehat Da«
lecamp. non a simiarum muitieudine.
Ed. — Quas Graci wi6r<ic&u; vocant.
Ita nihilominus visum Ovidio, Met.
lih. IV, vers. 90. Xenagors et M-
schini apud Harpocrat. pag. 168,
atque e recentioribus , Salmasio, et
Bocharto, de Aninial. kb. III, cap.
3i, png. 994. Sane d(pip.o; Hesychio
Tridytxc; est, hoc est, simia. Ha.rd.
3i. AJiglinis doliorum. Officinis ,
in quibus dolia fiunt figlina : oLich
Ta>V 17ldlQX(i)V,hoC eSt, }(£patiE.£Q>V -77l6ci>V.
A -77tdc; fit TTlOaXOV, TTiOyIXOV, 17ld7)iC0'Ei;,
itiOyixc Eddat , et Tri^xcuoai , id est ,
figlinae. Ha.rd.
3a. Pausily-pum. Hodieque Posi-
///70, in Campania, prisca incolarum
Graecorum appellatione, ab ahigen-
dis curis, tristitiaeve cessatione ,
naudiXu-TTCv. Mons enim mare pro-
spectans, consitus arboribus, villis-
que refertus, omnium ejus orss
8'
Ti8 C. PLINII NAT. HIST.
octo millibus passutim distantes, Tiberii ptindpis arc^
nobiles Capreae ^, circuitu xi millium^^ passuum.
XIII. Mox * Leucothea * : extraque conspectum , pela-
^s Africum attingens, Sardinia, minus octo^ millibus
passuum a Corsicse extremis , etiamnum angustias eas
;irctantibus insulis parvis, quae Cumculariae appellantur:
itemque Phintonis , et Fossae : a quibus fretum ipsum
Taphros nominatur. (vii. ) Sardinia ab oriente^ patens,
CLxxxvjii millia passuum : ab occidente, clxxv millia:
amoenissimus est : Virgilii qnoque
cineribus inclytus. Ha.rd.
33. Megans.Mf^oL^ii, nimcCastel
deW Oyo, Hard.
34. Caprece, Eleganter descri-
buntur a Tacito Annal, lib. IV, cap.
67, qui quidem rectius quam No-
ster, hanc iusulam « trium millium
fre^o ab extremis Surrentlni pro-
montoriidisjnnctam»ait.Videetiam
Sueton. in Tiberio, cap. xl, et Dio-
nem , lib. LII , p. 49 5. Nunc Capri
vocatur. Ed.
35. Xlmillmm, etc. MaleMSS.
Reg. et editio princeps aliseque, at-
' que etiam Harduinus, LX M. Opti-
me emendavit 01. Rezzonicus , XI
M^ errorem monstrante Josepho
Maria Secundo, Caprearum prs-
fecto , in erudita insulse descriptio-
ne. Brot.
XIII. I. Mqx. Sunt qui hanc
vocem non legant. Dal.
a. Leucothea, Meminit hujus Me-
la, lib. II , cap. 7 ; sed in mappis
non reperitur. Ed.
3. Extraque conspectum. Vet, ap.
Dalec. et Ohiffl. extra quem, Ed. —
Sic in altum recedens , ut a conti-
nente prospici non possit, nisi segre
admodum. Strabo, lib. V, p. aa3 :
KaTOTrrtwsTttt <^* iirb rJi; woXeo); ffo'f -
pwOev pL6V xttt p.o'Xic "h Xap^wv , i-jf^un-
pa ^siQKupvo;, etc. Hard.
4. Mtnus octo, Apud Ohiffl. mim
novem, Ed. — «In octavo milliario
a Corsica Sardinia est, » inqait
Martianus , lib. VI , pag. 507. Sfa-
diorum fere lx intervallum esse ait
Strabo, lib. V, pag. 2a3,boce8t,
VII M. D. pass. Hard. — Vix "v «.
pass. est verum intervallum. £d.
5. Cunicularia:, Hodie sine nomi-
ne, scopulis, quam insulis, propio-
res. Hard.
6. Itemque, Id est : Angustiseills
arctantur , non modo Ouniculariis
insulis , sed illa etiam insula , qnc
Pbintonis ( Ptolemseo, lib. III, cap.
3, <I)ivTCi)vo5 v^(T05), et his qusB T«-
9pc$, seu Fossse vocantur. Illa nanc
Jsola di Figo : altera Isola Rossa^
Cluverio, lib. de Oorsica antiqua,
pag. 5oa. Hard. — Aut potius, ut
vult Mannertus, Caprera et Santa
Maddalena , extra fretum, orientem
inter et austrum. Vet. apud Dalec.
Phitonis. Tolet. Pintonis, Ed. -
7. j4h oriente, Latere orientali.
Hxc Martianusiisdem verbis, lib.
VI, cap. de Sardin. pag. 107. H.
8. CLXXV, Sic apud Chjfflet. et
Tolet. Dalec. et Elzev. CLXX, Alij
ap. Dalec. CLXXII, Ed.
LIBER III. 119
idie , LXxvii* millia : a septemtrione , cxxv", cir-
DLxv" millia : abest ab Africa Caralitano" pro-
rio ducenta millia , a Gadibus quatuordecies centena.
et a Gorditano' promontorio duas insulas, quse
tur Herculis''^ : a Sulcensi'% Enosin'* : a Carali-
Ficariam ''. Quidam haud procul ab ea etiam Bere-
ponunt* , et Collodem, et quam vocant Heras
\ Celeberrimi in eapopulorum, Ilienses***, Balari,
:AriI. Sic ap. Chiffl. Dal.
LXXIF. Ed.
XXr. Sic ap. Chiffl. Dalec.
::xxii. ed.
LXr. Sic ap. Chiffl. Dalec.
^LX. Omnes istSB raensurse
Itam a vero aberrant. Ed.
tralitano. Vet. apud Dalec.
td. Hodie, ut omnes aiunt,
^a y a quo quidem prbmon-
D CG M. ut Noster ait , sed
tum K. pass. distat proxi-
frice littus ; Gadesque non
decies centena, sed circiter
:xx M. pass. Ed.
U a Gorditano. rop^iravGv
:olem«o, lib. III, cap. 3, ab
tali insulse iatere : Nunc
ilcone. Habet hs6c quoque
ns iisdem verbisyloc. supra
abd.
erculis. ApaxXsou? vtIoov nni-
lemsus agnoscit, lib. 111,
int tamen geminae : major,
, sive Zavara : minor, Isola
citur. HaAd.
Sulcensi, Quod meridionali
latere , vulgd la Punta deW
Dmen olim habuit a Sulcensi
de quo mox. Haro. — Vet.
)alec. Solcensi, Ed.
Inosin, £voaiv. Hodie a S,
> nomen habct. Hard.
17. Pieariam, Oucapia vncro; Ptole«
ma*o, lib. III ,. cap. 3. Cluverio,
Coltetazo, Hard.
16. Beretidas, An Balaridas ez
Martiano rectius ? scilicet a Balaris
Sardinia gente, de qua moxPlinius.
An potius Boaridasy ex Tab. Peu-
ting. ut scopuli inteliigantnr duo ,
qni S. Antiochi insulain obsident ,
il Toro , et la Vacca? an denique
Banauridas ex Stephano, Tjrrheni-
ca^ insulas sic nominante? Et Be-
ieridas, et KoXXcdd^m , et fipoc Xourpa',
seu Junonis thermas , inter insulas
qute Sflrdinie adjaceant , ab aucto-
tibus haud satis probatse fidei af-
ferri , haud obscure prodit ea lo*,
quendi formula, Quidam ponunt,
etc. Hard.
19. Heras lutra, Vet. ap. I>alec.
Hieraca. Chiffl. Heraljrtra. Ed.
ao. lUenses. tXtsic, qui Ilio everso
huc confngete, lolao duce, ut Pau-
sanias refert, Phocic. lib. X, p. 63^,
unde et toXdeetot a Diodoro appellatiy
Bibl. lib. V, p. 496. Ilienses quo-
que et Mela, lib. II, cap. 7, et Li-
vius vocat , lib. XLI , cap. 6 ,
quibus iste adjuncta Balaroram
auxilia scribit. Quare Plinium haud
raerito Salmas.argnit, in Sol. p. 39
et 99, quasi Ilienses pro lolenses
dixerit. BaXapc^v et Kopattv appellu-
8*
120 C. PLINII NAT. HIST.
Corsi. Oppidorum" xviii" Sulcitani*\ Valentini*^, Nea-
politani' , Bosenses***, Caralitani civium romanorum, et
3 Norenses'^. Colo|;iia autem una, quae vocatur ad turrim*'
tio unde sit dedacta , Paasanias
aperit, loc. cit. Hard.
ai. Oppidorum XV III, Ita MSS.
omnes. Dalec. tamen et Elz. XIV
egunt. Subintellige celeberrima.Eo.
aa. Srtlcitani. Strabo, Hb. VI,
pag. ia4 ' IToXei; a^ioXo^YOi KapaXi;
xai SouX^oi. Ptolem. loc. cit. p.e(7r.^-
optvMTaTCt ZoXxriTavcc et SoXxoi XipLiiv.
Mela , llb. II, cap. 7 : « Urbium
antiquissim» Caralis et Sulci. »
Stepn. Byz. 2uXxci 1:6X14 iv 2ap<^cT,
Kapxv;^cvttov XTi^pLa. Anton. Suhi,
Yide quoque Pausaniam lib. X,
cap. 17. Hujus urbls situm indicari
nh Mannertus ruderibus exiguoque
irico , cui nomen etiam nunc est
Sulci , haudlopge a portu, cui no-
men Palma di Solo , contra insulam
kodle S. Antioco Tocatam. Ed.
a3. Valentini. OOaXevTivot Ptole-
maeo , lib. III , cap. 3 , ab oppido
cognomine, quod perperam in iibris
cditis OuaXepia pro OuaXevna scri-
bitur. Hari). — Illam ho^e Ighsias
csse ait Mannertus. Ed.
a4* Neapolitani. Ptolemseo, loc.
cit. NeaTTcXiTai et u*^aTd NeaTToXiTava.
Oppidum hoc Aquse Neapolitan»,
cnjus meminit etiam Antoninus,sive
.^thicuSf unum fuisse buic populo
innuit Harduinus : nonnulli tamen
duo agnoscunt, quorum unum in
littore fuit, quondam Neapolis,ho-
dieque etiam NapoU dicta , aliud
autem in Medlterraneo, Aquse Nea-
politanae quondam , hodieque si
Mannerto credimus , Acqua di Cor-
sari Tocata. Ed.
a5 . Bosenses. Bosara urbem nomen
suum retinere aiunt n^AjryiLLE,
nonnullique alii; Ptolemaous tamen
loc. cit. illam inter oppida Sardinic
mediterranea nominat ; unde di-
versa ab hodierna urbe Bosa , ad
ostium fluminis 7yrfi>,contra insu*
lam cognominem sita , esse yidetnr.
Anteponenda igitur fortasse est
Mannerti opinio, qui anliquaBBosa
rudera ad antiquum fluminis,hodie
Gavino dicti, alv^m monstrariait,
unde fortasse in hodiernam urbem
migrarunt iucolae, quum Bosa epi*
scopalis sedes facta est. EId.
a6. Caralitani. Quibus jusciviom
Roman. concessum. Sive Caralim,
seu Calarim legas , uihil interest.
Variant enim libri yetusti. Liyios
urbem Caralet vocat , lib. XXIII,
cap. 40 et 41 9 et lib. XXX , c 89;
Florus, Ilb. II, cap. 6, urbem lu^
bium Caralin, quia jam tum, nt
hodieque , metropolis insulae foit :
incolis Cagliari, Ha^.
37.' Norenses, Antonino Nora\
Ptolemaeo N(opa , meridionaliinsulc
latere. Hanc Pausanias, lib. X,cap.
17, antiquissimam fuisse Sardinic
urbem nos docet, ab Iberis, dace
quodam Norace , Mercurli filio ,
conditam. Domorum usuni Libycis
caeterisque ant^uis insulae incolis
raonstrarunt. Noram locum , ubi
hodle est Torre Forcadizo , tenuisse
probat Mannertus. Ed.
a8. j4d Turrim. Nunc Porto di
Torre. Jn Notitia Episcop. apud
Victorem Vitens. inter Episcopos
Sardinias, Felix de Turribus. Auto-
nino, Ad rnrrem, oppidum Sardiniae
lai
LIBER III.
onis. Sardiniam *^ ipsam Timaeus Sandaliotim * appel-
ab effigie solese, Myrsilus Ichnusam a similitudine
^ii. Contra Paestani^m sinum Leucasia ' est, a Sirene
pulta appellata. Contra Veliam, Pontia, et Iscia *,
[ue unonomine QEnotrides , argumentumpossessae
Enotriis^^ Italiae. Contra^^ Vibonem parvaB,quaB vo-
r Ithacesiae ^^ , ab Ulyssis^^ specula^^
V. (viii.) Verum ante omnes claritate SiciHa, Sica- x
tiucydidi' dicta, Trinacria^ pluribus , aut Triquetra ,
olemseo , libro III , cap 3 :
Biaa(i>vo( iroXi; , pro AiSua-
Ha.ro.
Sardiniam. Hsc totidem yer-
linus, cap. iv , pag. i8, et
nus, lib. VI , cap. de Sardi-
ag. aoy. Prseiyit auctor Hbri
Auscult. p. II 59. Hard.
Sandaliolin. SavJ^oXitdTiv , et
V. Claudianus , de bello Gil-
c HumansB speciera plantse
i figurat Insula : Sardiniam
; dixere coloni. » Vide etiam
liam in Phocic. lib. X , pag.
ARD.
Leucasia. Apud Strabonem ,
, pag. ia3 , AEu;caaia : at sae-
•u)cct>aia, ut Stephanus habet:
:or lihri Mirab. Auscult. pag.
quo nomine Sirenen etiam
ocitatam diximus, cap. 9.
la Licosa , petra verius quam
Ab iEnesB consobrina ibi
ta , Asuxaaiav nominatam
Dionys. Halic. lib. I^pag.
.RD.
^scia, Proponebat Dalecamp.
Ed.
Utrceque. Vet. ap. Dalec. utra-
o.
OEnotrides. Oiv<<>Tpi<^e{ vxaoi
ni , h'b. VI , pag. aSa. De
Velia diximus cap. 10, et de P»-
stano sinu , et de Vibone. Hard.
35. Jb CSSnotnis, Quos in Italia
rerum potitos olim Strabo etiam
prodidit, pag. a53. Hard.
36. Contra, Dalec. et EIz. et con-
tra. £d.
3y. Ithacesias. iOa}CY;oiat.Meminere
Solinus, et Martianus. Nunc Torri-
celia, Praca, Brace : scopulique
alii sine nomine. Hard.
38. Ulxssis. Vet. ap. Dalec. et
Chiffl. ob Ulxssis. Ed.
39. Specula. Vet. ap. Dalec. To-
let. et Chiffl. spectacula. £d.
XIV. I. Thucjrdidi. Edit. .princeps
a Thttcjrdide. Brot. — Libro VI ,
pag. 41 !• Ha.rd.
a. Trinacria. Thucyd. loc. cit.
Diodoro, Bib. lib. V, pag. a86,et
aliis. Homero , Odyss. A, 106 , et
M, 137. TpivaxtY) vna^;, alia longe a
Trinacria est. Haec partim latina
Yox est ab adjectiyo trinus^ partim
graeca , ex Toce ofxpa , promontorium.
IUa ad quamdam prioris similitU'
dinem ficta est , et SoHs insuLi ap-
pellatur, quoniam in ea sol perpetuo
lucet. Est enim ea insula in Odyssea,
ipsum hoc terrs hRmisphaerium ,
quod certe semper lucet a sole. H.
3. Triquetra. Pradia Triquetra,
12!l
C. PLINII NAT. HIST.
a triangula specie : circuitu patens, ut auctor est Agrip-
pa^, DGXYiii M. phss, quondam^ Brutio agro cohaerens,
mox interfuso mari avulsa xv^ M. in longitudinem freto,
in latitudinem autem m. d. pass. juxta ^ columnam Rhe-
giam. Ab hoc dehiscendi ^ argumento , Rhegium Graeci
3 nomen dedere oppido , in margine Italiae sito. In eo freto
est scopulus Scylla : item Charybdis ^ mare vorticosum :
amboclara" saevitia. Ipsius Triquetrae, ut diximus ", pro-
montorium Pelorus vocatur, adversus Scyllam vergens
in Italiam : Pachynum" in Graeciam , ccccxl m. ab eo
hoc est, Sicula , dixit Horatius, lib.
II , satir. Ti. Haad.
4. Jgrippa, At Posidonius apud
Strabonem , lib. YI, pag. 166, habet
tantum stadia quaiek* mille et crgc,
hoc est , DL mill. pass. Timosthenes
▼ero apud Agathemerum , lib. I ,
cap. 5 , stadiis 4746 ambitum Sici*
li» definit , hoc est , dxciii mill.
CCL pass. Hard.
5. Quondam, Vide quse diximus ,
Jib. II , cap. go. Hard.
6. XF. Sic ap. Chiffl. Dalec. et
Elz. XII, Ed.
2» M. D pass. juxta, Ita Timo<
stbenes apud Agathem. duodecim
stadia patere hoc fretum latitudine
prodidit, lib. I , cap. 3. Hard.
8. Ab koc dehiseendi, Ita Solinus,
cap. ▼, pag. 19. kiih Toii ^apivai
Rhegium dictum yolunt , quod ibi
terra dehiscat iuterfuso tenui maris
euripo. Alii Regium sine aspiratione
scripsere , quasi Regiam , hoc est ,
BaoiXttov. Conf. Strabonem lib. YI ,
p. a58. Hard.
9. Charybdis mare vorticosum.\el
summa fiiit olim naTigandi imperi*
tia, vel yalde mutata est iocorum
facief. Charybdis enim, antiquis
adeo formidata , adhuc ▼idMor
prope arcem Messan» , Messine , et
ab incolis dicitur Garofalo. Vel
minimas cymbss eam sine perieulo
trajiciunt. Nec ibi alind est quam
Tortex ortus a variis aquarum inter-
cursationibus , quSB colliduntur ia
iis angustiis Pbari Messanse. Altita-
do aqusB ibi est tantum paimo*
rum 3o. Vide Voyage en SiciU et
dans la grande Grece^ adressi h
M. JVinkelmann , page t6i. Brot.
10. j4mbo clara, De his satis ap-
posite Ovidius , Metam. lib: VH,
vers. 6a : « Quid quod nescio qni
mediis concurrere in undis Dicaa-
tur montes? ratibusque inimica
Charybdis Nunc sorbere fretnm,
nunc reddere : cinctaque saevis
Scylla rapax canibus Siculo latrare
profundo ? » At apud Homerum ,
Odyss. M , 61, Scylla et Gharybdis
petrsB sunt duse fabulosae , cum
scopulis totidem ; quihus imagini-
bns poetice describit adulteriorum,
discordise, et luxuriae mala. Hard.
11. 27/ diximus. Cap. 10, IlEXedp.oc
axpa Ptolemaeo , lih. III , cap. 4*
Nnnc Capo di Faro. Hard.
13. Pachynum. Malebat Dalec.
LIBER III. laS
te Peloponneso '^ : Lilybaeum"* in Africam CLXxx
BrvalloaMercurii' promontorio : et a CaralitanoSar-
Gxc * M. Inter se autem haec promontoria ac latera
t his spatiis. Terreno itinere a Peloro Pachynum'^
XI M. pass. Inde Lilybaeum, cc m. inde Pelorum,
Coloniae ' ibi quinque : urbes ac civitates LXf ii. A
> mare lonium ora spectante, oppidum Messana ci-
us, Ed. — naxuvo; d^xpa Pto-
nnnc Capo di Passaro, H.
CCCCXL M, ah eo distante
neso, Ita rescripsimus , ad-
codicum Reg. i, a , Colb. i,
8. etc. quum in editis perpe-
atnr, cxliv, hoc est , centena
^ta qnatnor , pro quater
et quadraginta, Suffragatnr
Capellam , qni hunc plane
im habet , lib. VI , cap. de
p. ao8 , etiam Strabo , dum
flnminis ostium quatuor mil-
inm , hoc est , d millia pas-
i Pacbyno abesse testatur,
, pag. ^%(i, Hard. — Proxima
Ipsa est hsec Pachynum inter
irinm«promontoriuiQ cgcgxl
. distantia. £d.
dljrbteum, AtXu^atcov dlxpa Pto-
ipb di Boeo, Marsaia, Hi.rd.
i Mereurii. Hodie cap Bon ,
;a. De eo Ub. V, cap. 3. Hoc
llnm Timosthenes loc. citat.
e fere cc m. pass. sed gra-
Trat , nam vix LxxYin m .
st; unde etiam non clxxx,
btnm Lxxx hic legendnm
'.D.
'XC. Sic ap. Chiffl. Dalec. et
XX.JEgo autem CCX legere
1 , quod vero muito yicinius
Sd.
'achynum CLXXXFI. Ita MSS.
, Dalec. et EIz. CLXFl. Ca-
pella, pag. ao8 , CLXXVl. Terreno
itinere h»c mensura institoitnr ,
atque adeo brevior insulse circnitns
ex triplici hoc interyallo colligetnr,
qnam quem Agrippa efficit , ora
ainnbusqne Instratis. Hard. — H»c
Harduinns : ego antem corruptos
quoque numeros insequentes arbi-
tror : nam ex probatissimis mappis
interyalla terreno itinere desumpta
mihi dederunt circiter cl m. pass.
inter Pelorum et Pachynum ; ccx ,
inter Pachynum et Lilyb«nm , et
ocxxx , inter Lilybsum et Pelo-
rum. Ed.
i8. Coloniasihi quinque : urbes ac
civitates LXlll. Locum hnnc resti-
tuimus , tum ex Martiano Capella ,
lib. y I , cap. de Sicilia , pag. io8 ,
tnm ex eommdem codicum fide, in
quibus civitates LXllI , nullis adje-
ctis ant detractis legnnlnr. Colonia-
rum numerum, quem nos etiam
reposuimus, ex Martiano, subse-
qnentis voculs , urhes , littera prior
absorbuerat. Porro totidem infra
coloniae redduntur : Tanromeninm,
Calina, Syracusse, Thermas, Tyn-
daris. In Excerptis Legationum e
Diodori libro XXIII, urbesio Si-
cilia Lxyiii omnino numerantur :
qui numerus e qniuque cofoniis ,
urbibnsquetribus et sexaginta recte
conflatnr. H^rd. — Dalec. et Elz.
LXXII, Ed.
1^4 C. PLINII NAT. HIST.
3 vium^^ romanorum, qui Maipertini vocantur. Promonto-
rium Drepanum" : colonia Tauromenium *\ quae antea
Naxos", flumen Asines'^ : mons iEtna'^ noctumis mirus
19. Civiwn Rom. Jure civitatis a
senatu doiiatum. Messine, Incolis ,
Messina citta nobile. Nummi Veteres
sub Augusto cusi , BiEssKirioir, la-
tinis scripti cbaracteribus , ut se
cives romanos iucolas testarentur ;
seque a Messeniis Peloponnesi dis-
crimmarent. Cuniculus in ea nummi
parte sculptus, cuniculosam eam
fuisse, yel esse regionem docet.
puit hic nummus argenteus apud
D. DE BozE. Hard.
ao. Drepanuin. Nunc, ut vult
Harduinus , et confirmat Manner-
tus, capo di S. j4lessio a proximo
S. Ale^ii castello. Non -vero, ut
Qarduinus addit, idem quod Ptole-
Tnseo Ap^YEvvov axpov, hodie, ut ait
Mannerru8yCa/70 Grosso dictum. Ed.
ai. Colonia Tanromenium, Nunc
Taormini, Ibi adhuc visitur apti-
quum ejus theatrum, inquoscena,
quae in cseteris omnibus deest , ex-
stat integra. Inde patet quam cu-
riosum sit hujus antiquitatis monu-
mentum. Brot.
aa. jintea JVaxos. Solin. cap. v,
pag. 19. Etiara Antoninus in Itiner.
Tauromenium Naxon -vocat. Nempe
Naxo excisa, Tauromenium succes-
filt, quo deducti sunt Naxii, ut au-
ctor est Diod. SIc. Bibl. hb. XIV,
pag. a8a, et lib. XVI, pag. 4^1,
GrsBcis TaupopLgvtov. Nummus Grae-
cus e Museo nostro Parisiensi, ta.t-
POMEK]Ti.ir. Hard.
a3. /4sines. Fiuvius ille, quem
Tauromenium inter et iBfnam po-
nit No8ter,.idem esse videtur, qui
ab aliis Onobala , hodie Alcaniara
Yocatur; nisi tamen iilum confun-
dat Noster cum flumine Aci , quod
Catanae multo vicinius fuit. Certe
longe alius fluvius hic Asines ac ille,
quem Aaivapov TroTapLov Tocant Thu-
cyd. lib. VII, pag. 554, et Plut. ia
Nicia , pag. 54 1 , et quocum male
confunditur ab Harduino: hic enim
Asinarus flumen hodie fiume di
iVoro est, haud longe ab urbe NotOf
auctore Mannerto. £d.
a4. /Etna. Mont Gibel. HfiBD. —
Gi. Hamtltoit die a6 mensisjunii,
anno 1769 , iEtnam conscendit ,
craterem ejus diligenter inspexit ,
ejusque ambitum sestimavit quoque
duobus millibus et quingentis pas-
sibus. Conus est concavus inversus,
intus crusta salina et suiphurea
vestitus , qui sensim decrescit , et
ferme in punctum desinit. Audivit
a CI. Rbmpro, qui .£tnsB historiam
scribebat, montis altitudinem per
pendiculum esse trium millium Ita-i
licorum. Dieilla a6 junii in summo
cratere barometrnm notabat gra^
dus iB , Hneas lo; in imo monte
gradus ay, lineas 4* Thermome-
trum vero , in summo cratere gra-
dus a6 , iu imo monte gradus a4*
Vidit ibi ortum solis et patentissi-
raum prospectum. Vidit maximam
partem Calabria?, totam insulam
Siciliae , insulas Lipari et StromboU^
licet amplius scptuaginta millibus
distent. In accuratissima tabula
geographica dimensus spatium ,
quod suis oculis tum obversabatur,
reperit hujus prospectus ambitum
essenongentorum milliumpassuum,.
ia5
LIBER III.
incendiis. Crater* ejus patet ambitu stad. xx. Favilla'*
Tauromenium et Catinam '' usque pervenit fervens : fragor
yero ad Maronem^ et Gemellos coUes. Scopuli*^ tres
Cyclopum, portus Ulyssis^°, colonia Catina^'. Flumina :
900 milles. Pyramidalis umbra mon-
tis totam insulam percurrebat , et
mare attingebat. Quadraginta qua-
tuor moutes numeravit in latere
iEtnae, quod Catanam spectat , et
moltos alios in adverso latere. Sin-
guli illi montes sunt, conica forma,
et craterem habent, qui in multis
intra et extra magnis arboribus est
tectus. C. HA.MiLTOir, Voyage du
mon t Etna, 'pBg, 354» Brot.
a5. Crater, Qui in summo vertice
aperit se hiatus. Hard.
a6. Favilla. Ita etiam Strabo, lib.
VI y pag. 269; August. de Civit.
lib. III 9 cap. 3i, aliique. Hard.
27. Catirtam. Dalec et EIz. Cata»
nam , de qua infra. £d.
a8. Jd Maronem , etc. Chifflet.
Maroneum. In martyrologio Mauro-
lyci » Maronis pariter montis fit
mentio , Gemellorumque collium.
Maro nunc Madonia dicitur : Ge-
melli , monte di Mele : utrique uno
nomine Mons Nebrodes Solino ,
c. V , p. 19 » et aliis. Hard.
39. Scopuli tres. In ora, citra Ca«
tinam i Fariglioni. Qua parte Sici-
lia spectat Eurum , Cyclopas Pli-
nius collocat, cnm portu Ulyssis,
recte. At Homerus ad septemtrio-
hem fere; quoniam sic poscit de«
scriptio itinerum Ulyssis in ea fa-
bula. Venisse coustabat Ulyssem in
Siciliam ex fama publica , atque ibi
tunc Cyclopas exstitisse. Caetera
invenit, immutavit, disposuit yates,
ex artis liccntia et legibus. Cyclops,
graece KuxXcdtj;, non hominem signi-
ficat , cui lumen sit nnicnm ; sed
qui rotundos oculos habet , sive or-
biculares. Unoculum Cyclopa finxit
Homerus, tum ut monstrosior es-
set : tum quia si oculos duos habe-
ret , uno effosso satis ei alter esset
ad animadvertendos percussores :
id quod fabula prohibebat. Docet
enim illa , juste poenas ab eo exigi ,
qui sacrosancta hospitii jura violet :
quod Cyclopis facinus fuisse finxit
Homerus. Hard.
3o. Portus Uljrssis. Idem de quo
meminit Yirgilius , iEn. III , vers.
570 : « Portus ab accessu ventorum
immotus et ingens ; >• auctore Man-
nerto. Nunc Lognina statione vocari,
prope Catinam, ait Harduinus. Ed.
3i. Catina. Sic omnes MSS. Da-
lec. et EIz. ut supra , Catanam,
Quam Graeci KaTocvav , Catinam La-
tini dixere : ut illi MadaoXiav , Mas-
siliam isti. Catanam tamen legimas
in nostra T. Livii editione, lib.
XXVII , cap. 8. Nummus iu Museo
nostro, KATANAION. Nobis Catane:
incolis , Catania. In vetere instru-
mento apud Parutam, pag. 14,
Catana citth clarissima. Catana Na-
ziorum colonia fuit , auctore Stfa-
bone , libro VI , pag. a68 ; illam
.£tuam nominari voluit Hiero Sy*
racusarum tyrannus; quo quidem
mortuo , antiquum nomen recupe-
ravit. Colonos postea Romanos ac-
cepit. Urbi superne imminet mons
^(na, ita ut ignis, qui ex eo evo-
mitur, ssepe in Catanseum agrum
deyolvatur. Hard. et Ed.
laO
C. PLlNlI NAT. HlSt.
Syinaethum ', Terias. Intus Laestrygonii campi. Oppida :
Leontini^, Megaris^^ : amnis Pantagies^^ Colonia Syra-
cusae^', cum fonte Arethusa^ . Quamquam et Temenitis^,
^:k.S/tn£eekum, SufxatOo; Straboni»
lib. VI , pag. aya. Hodie Zaretta ,
ultra Catioam. Tyipta; Diodoro in
Eclog. t>ag; 868 , et Hesychio. Illum
tiXkncJiume di S. Leonardo , Hardui-
nus , Lentini Mannertus vocari vo-
lunt : fortasse idera fuit , qui hodie
Guarna £r<n^<i,dicitur. Eo.
33. Ltestrygonii. Aaiarpu-j^ovec ap-
peliati, qui Leontinos campos in-
coluere, cl to Asgvtivwv we<^iov oixii-
9avTe$, inquitPoiybius in Excerptis,
pag. aa. Silius, lib. XIV : « Prima
Leonlinos yaslarunt praelia campos ,
Regnatam duro quondam LsBStrygo-
ne terram. » Habo.
34. Leontini. In nummis Musei
nostri , AEONTINftN. MelaB quoque,
lib. II , cap. 7 , Leontini, AeovTiov
PtolemsBO, lib. III, cap. 4* Leon-
tini Livio, lib. XIII, cap. 5o; XIV,
3 , et XXIV, 7, a3 et 3o. Nunc
Lentini. In vetere instrumento ,
apud Parutam , pag. 14 , Lentini
citta fecondissima. Hjlrd.
35. Megaris. In nummis apud
Parutam, MEFAPA. Et apud Ptolem«
Me'-^apa.StephanoMe-]papU ev SixeXio,
•h w^oTepov iSXa. Hard. — Cic. in
Verrem, V, a5 : « Megaris , qui
locus est , non longe a Syracusis. »
lUam a consule Marcello M. diru-
tam nos docet Livius , lib. XXIV,
cap. 35. Monstrari ejus rudera ait
Mannertus. Ed.
36. Pantagies. Vet. ap. Dalec.
Pantagia, Ed. — Vibio Seq. Panta»
gias : Silio quoque, libro XIV.
navTobcio? Thucydidi, iib. VI, pag.
41 3. Ptolemieo, novToexac. Nunc
Porcaro. Hahd.
37. SyracusiT, Incolis Siraeosa
cieta /edelissima : nobis Syraeuse.
Coloniam eo.deductauiabAugosto,
anno U. C. ^33, M. LdUio, Q. Le-
pido coss. auctor est Dio , lib. LIV,
pag. 5^7, et Strabo, lib* VI,pag.
370. Hard.
38. Jrethusa, Cic. in Verrem,
orat. VI , num. 18 : « In hac insiila
extrema est fons aque dulcis, cai
nomen Arethusa est, incredibili
maguitudine , plenissimns pisciam :
qui fluctu totus operiretur, nisi ma-
nimine «c mole lapidum a mari
disjunctus esset. » Nunc fons est
sine nomine. Falcandus , in hist.
Sic. motu terrse lutulentom hunc
fontem ait effectum , multa marif
admixtione saporem salsum con-
traxisse. Vide qu« de eo fonte et
Alpheo amne dicturi sumus libro
XXXI , cap. 3o. Hahd.
3g. Temenitis , etc. Vinc. Mira^
bella , Syracusanus , in erudito
opere de patria sua , ait hos hodie-
que fontes exstare.Temenitum,qafl
Pismotta hodie est auctore Clave-
rioj nunc dici , Fonte di Canati,
Archidemiam, Cefalino. Magaeam,
Fontana della Maddalena, Cyanen ,
Fonte Ciane. Milichien If tiXixtviv 1
cujus aqua suavissima , et nomini
suo maxime conveuiens, Lampis'
motta. De Cyane in primis Ovidios,
Fastor. lib. IV, vers. 469 , ct Mc*
tam. lib. V, vers. 4^2. Vibius Seq^
pag, 340 , lacum vocat. Habd.
LIBER 111. 127
chidemia'*" , etMagaBa, etCyane, et Milichie^* fon-
Syracuso potantur^' agro. Portus Naustathmus ^^ , 4
n Elorum, promontorium Pachynum : a qua^^ fronte
B flumen Hirminium ^^ , oppidnm Camarina^*, fluvius
, oppidum Acragas^*, quod Agrigentum nostri
Thermae^ colonia : amnes Achates ", Mazara^
Ar
Archidemia et Magasa, Vet.
. j4rchideinisa et Margcea. Ed.
Milichie. Vet. ap. Dalec. Mi^
Potantur. Vet. ap. Dalecamp.
tir; alii putantur. Ed.
Vaustatkmus. NauoradpLo;, quse
lyium stationem sonat. Pto-
y ]ib. III, cap. 4 * 4>oivucou$
Nunc Fontane bianche , inter
Lsas , et Elorum amnem , cui
i hodie j4cellaro auctore
inoy Abisso Maunerto : quon-
Xiopo; , apud Stephan. et Vi-
$eq. Ed.
A quafronte. Meridionali. H.
Hirminium. Nuuc Maulo , et
f etfiime di Ragusa. HaRD.
Camarina. Ka|xaptva Stepha*
rgil. jflneid. libro III : « Et
numquam concessa moyeri
et Gamarina procul. » Hodie
•ana dicitur, latereSicilis me-
ali : in nummis apud Paru«
KAMAPmAIQN. Hahd.— Vet.
Dalec. Camerina. Eo.
Gelas. Gela Vibio. In num-
apud eumdem Parutam ,
2. Caput virile, cum auribus
lidio corpore bubulo , docet
(Us, qui flumenillud accolunt,
erferentes laboris : in aversa
I parte equus, vel eques^ yel
pict» generosos in eo tractu
esse. Habd. — Hunc hodie
5 esMifiumje Salso ait Hardui-
nus , D*AiryiLLE antem , Mannertus-
que , multique alii Gelam fiuTium
et urbem cognominem hodie esse
fiume Gkiozzo et urbem Terra Nova ,
quae tamen antiqoa paulo inferior
reperitur ad ostium fluminis. £d.
48. Acragas. In nummis Musei
nostri, et apud Parutam, AKPA*
rANTINftN.Hodie Girgenti; incolis ^
^grigento citta magnifica. Hard.
49. Tkenna:. Antonino Aquse La-
rods , ab Agrigento , xl m. p. Nunc
sunt e» prope urbem Sciacca , Tel
Xacca , ut recte Fazellus , cuju»
opiniouem sequitur et Mannertus.
Hard. et Ed.
50. AmnesAchates, Mazara^ Hfpsa^
i^X^TT^ f nunc Belice , qui primua
post Thermas occurrit : MoCapoc ,
Mazara, ad oppidumi ejusdem no-
mmis : latere uterque meridionali.
¥();ac, Marsaia, prope Lilybaum^
Hard. — In edit. Parm. amnes
Agathe, Mathehypsa, In Re|[. et
Colb. Agathe mater Hypsa , pro qua
lectione , Barbarus Acis et Hypsa
reposuit : pluribus sane quam par
fuerat, extritis litteris. Sed Acin
quoque , de quo Schol. Theocriti ,
ad vers. 69 , idyll. i, et Vibius Sei{.
pag. 3a9 , ab .£tua , Solino quoque
auctore, fluentem, e cujus ripi»
saxa in Ulysaem Polyphemum je-
cisse quidam dixere, ad oram quam
nunc percurrit Plinius, non perti-
nere, docebit snbjecta oculsi de-
ia8 C PLINII NAT. HIST.
Hypsa. Selinus ' oppidum. Lilybaeum ab eo promonto-
rium, Drepana % mons Eryx ^ Oppida rPanhormum"
Solus^^, Himera^^ cumfluvio, Cephaloedis", Aluntium*^,
scriptio insulsB. Quapropter priscis
litterarum vestigiis insistendo, lo-
cum nos ita legimus : « amnes :
Achates, Mazara, Hypsa. » De
Achate Siciliae fluvio , Vihius Seq.
pag. 3ii8 : « Achates Sicilise , ubi
pari nomine lapillos generat , unde
gemmse fiunt. » Plinius ipse , libro
XXXVII , c» 54. Ejusdem meminit
etiam Ptolemseus , lib. III , cap. 4 »
pbi corrupta voce Axi6(i>v vocat : ac
Seiinuntis ab eo , et Mazarse flumi-
num ostia refert. De Mazara Anto-
ninns quoque, xii m. p. a Lilybaeo.
Stephano quoque casteilum est et
propugnaculumSelinuntiorum Ma-
zara , a prseflu6nte , ut credimus ,
amne dictum. Servat adhuc in hoc
ipso tractu oppidum Mazarse no-
men : a quo tertia Sicilise pars val
di Mazara nuncupatur. Hard. —
Vet. ap. Dalec. Atya et Hypsa. Ed.
5i. Selinus. SeXivoO; Grsecis , ab
apii , quod aeXtvov Tocant , ubertate
dictum. Haro. — Urbis hujus a
PoeDis anno U. C. 5o4, ante Chri-
stum 349,dirutsB etiamnunc exstant
yestigia Selenti vocata, in latere in-
sulsB meridionali. Ed.
52. Drepana. Incolis , Trapani
citta invitta. Stephano, ApsTrava ,
ApETravov Ptolemaeo. Hard.
53. Mons, Vet. ap. Dalecamp.
mox. £d.
54. Eryx. Vibius Seq. pag. 343 :
« Eryx mons Siciliae. » Solinus ,
cap. V, pag. 19 : « Eminet Siciiia
montibus ^tna et Eryce : Vulcano
iEtna sacer esl : Eryx Veneri. »
Mela quoque, libro VI, capite 7 :
«c Montium Eryx maxime memorai-
tus , ob delubrum Veneris ab ^nea
conditum. » Nunc monte S. JuUano
dicitur. Hard.
55. Panhormum. Bene editioprin-
ceps Panormum, Brot. — Incolis ,
Palermo cittafelice. Hard.
56. Solus, Antonino Soluntum
dicitur : ut quod Rdmanis Hydrun-
tum , Graecis Hydrus fuit. In num-
mis apud Parutam , COAONTINftN,
Nunc Solunto. Hard.
Sy. Himera. Schol. Pind. p. iio.
GsppLa XouTpa r^; ifxspa; iroXeuc Pto-
lemseo, lib. III, cap. 4*SuntTher«
mse Himerenses , 0sp{Mit ip.spat iro-
Xi;. Coloniam deinde factam , testa-
tnr yetus inscriptio apud Gruter.
pag. 4^3» scd ^^^^^ suspecta, ut
pleraque apud eumdem : Coi» Ayg.
Himerabokum.Thermit. In num-
mis antiquis est IMEPAION, et aspi-
rata interdum priore littera more
latino , ob commercium Bomano-
rum, post Siciliam captam, HIME-
PAION. Nunc oppido nomen 7Vr-
mini citth splendidissima : amni,
fiume di Termini. Hard.
58. Cephalocdis. Ks^otXoi^tc Ptole-
mseo, loc. cit. Incolis CefalU citth
placentissima. Hard.
59. Aluntium. Vet. ap. Dalec.
Aleuntium. AXovtiov Ptolem. loc, cit
Dionys^ Haiic. libro I, pag. ^i,
AXouvTiov. In numrais, AAONTrNttN.
Fazellus , decad. I , iib. IX , c. 4 •'
«< In colle edito et mari prominenti,
infra S. Philadelphi oppidum, Aiun-
tium yetusta urbs jacet , Alontio. »
Hard. — Fazellnm citat Mannertos,
'\ et
LIBER III. I
rmum , Tyndaris*' colonia, oppidum Mylae ,
:oepimus, Pelorus.
is , latinae ' conditionis , Centuripini' , Netini ' , S
• • • • n .• •
Mn mappis novis non re-
Philadelphi oppidi nomen ,
iqne mihi contigit; requi-
igitur est Aluntium , ut ait
mnertuSy adorientem fluyii
£d.
gathymum» Alias Agaihyr'
LBG. — Straboni , lib. YI ,
\ y A^yoiOupaov. Polybio apud
YoOupaa. Diodoro , libro V ,
[y AfoOupvov , ab Agathymo
kB.D. — Livius lib.' XXVI ,
, et lib. XXYII, cap. la ,
^athjrrnam vocat , indeque a
consule inconditam multi-
i hominum per latrocinia ac
i tolerantium vitam, in Ita-
nsvectam fnisse nos docet,
C. 543. Ex Peutiugeri ta-
ijici haud immerito potest
»pidi hodie S, Agata yocati
ccupavisse xii m. pass. a
Bd.
yndaris cohnia. In nnmmis
*iTAN. Polybio , iib. I, pag.
^api;. A Diooysio majore
lympiadis 96 anno condita
]ue perfugerunt multi Mes-
Methymnsique ex insula
qui legibus suis diu vixe«
ic cum Himera sola yere
espublica Grsca facta est in
permansitque usque ad Sexti
i Octaviique belli tempora.
itani pluribus locis a Cice-
Verrem citantur : TuvJ^api^a
rabo, lib. VI, pag. 166 et
:y M. pass. a Mylis , xzx ab
mo^quod A-]^0(0up9ov vocat,
o diximuf . Antonini Itinera-
rium Peutingerique tabula illam
xxyniM. pass. ab Agathyma, ortum
solis yersus , xxxvi a Messana po-
nunt : unde conjicit Mannertus eam
juxta promontorium hodie capo di
Mongioio^ antiquis promontorium
Tyndaris dictum, sitam fni8se,ad
orientem fluminis Patti. Illius rude-
ribus insidet yirginis Mari» tem-
plum , cnjus claustrum, auctore
Mannerto , in prarupto monte , qni
nomen Tindari seryat, ceraitur.
Extremo sinu situm erat oppidum ,
cujus diraidiam partem fluctibua
abruptam narrat Noster iib. II , c.
94. Male addit Mannertus Tynda-
rim perperam a Nostro coloniam
citari, quum sic pro quinque , sex
colonias interserat ; non enim sex,
sed quioque tantum in Nostro re-
perio, Tauromenium scilicet , Cati*
nam , Syracusas , Thermas et Tyn-
darim. £d.
63. Mylie, A Zanclffiis coiiditss, si
audiantur Scymnus Chius , y. 287»
et Strabo, lib. VI , pag. ^^6, H6die
Melazzo vocatur. £d.
I. Latinof. Jure yetens Latii
donata , de quo diximus supra in
nota 5,cap. 3. £d.
a. CenUiripini. Oppidum ra Ktv-
To'pwra Straboni , lib. VI , pag. 17» ,
supra Catinam , juxta ^tnaeos mon«
tes : in nummis Pamtao RENTOPI-
nrnON^ Vide etiam TuIIium in Ver-
rem, lib. III, cap. 4$ ; lib. II i cap.
68, et libro IV, cap. 5o. Hodie
Centorbi dicitur. Hard et Ed.
3. Nedni. ChifH. Nepini. Netinoa.
quoqueTuliius focat, in Verr. lib*
laB C PLINII NAT. HIST.
Hypsa. Selinus ' oppidum. Lilybaeum ab eo promonto-
rium, Drepana % mons Eryx ^ Oppida :Panhormum",
Solus^^, Himera^^ cumfluvio, Cephaloedis", Aluntium^
scriptio insuls. Quapropter priscis
litterarum yestigiis insistendo, lo-
cum nos ita legimus : « amnes :
Achates, Mazara, Hypsa. » De
Achate Sicilis fluyio , Vibius Seq.
pag. 3^8 : « Achates Sicilise , ubi
pari nomine lapillos geaerat , unde
gemmse fiunt. » Plinius ipse , libro
XXXVII , c» 54. Ejusdem meminit
etiam Ptolemseus , lib. III , cap. 4 »
pbi corrupta voce Ax,iBm vocat : ao
Selinuntis ab eo , et Mazarae flumi-
num ostia refert. De Mazara Anto-
ninus quoque, xii m. p. a Lilybaeo.
Stephano quoque castellum est et
propugnaculum Selinuntiorum Ma-
zara , a prsefluente , ut credimus ,
amne dictum. Servat adhuc in hoc
ipso tractu oppidum Mazarse no-
men : a quo tertia Sicilise pars val
di Mazara nuncupatur. Hard. —
Vet. ap. Dalec. Atya et Hypsa, Ed.
5i. Selinus, SsXtvoD; Grsecis , ab
apii , quod aeXtvov Tocant , ubertate
dictum. Haro. — Urbis hujus a
PoeDis anno U. C. 5o4, ante Chri-
stum ^^^ydxTuidd etiamnunc exstant
yestigia Selenti vocata, in latere in-
sulsB meridionali. £d.
$2. Drepana. Incolis , Trapani
cittei invitta. Stephano, ApsTrava ,
ApETravov Ptolemseo. Hard.
53. Mons, Vet. ap. Dalecamp.
mox, £d.
54. Eryx, Vibius Seq. pag. 343 :
« £ryx mons Siciliae. » Solinus ,
cap. V, pag. 19 : « £minel Sicilia
montibus ^tna et Eryce : Vulcano
JEXm. sacer est : Eryx Veneri. »
Mela quoque, libro VI, capite 7 :
«c Montium Eryx maxime memora-
tus , ob deiubrum Veneris ab .£nea
conditum. » Nunc monU S, JuUano
dicitur. Hard.
55. Panhormum, Bene editioprin-
ceps Panormum, Brot. — Incolis ,
Palermo cittafelice, Ha.rd.
56. Solus. Antonino Soluntam
dicitur : ut quod Romanis Hydrun-
tum , Graecis Hydrus fuit. In num-
mis apud Parutam , COAOMHfON,
Nunc Solunto, Hard.
57. Himera. Schol. Pind. p. iio.
©epfxa Xourpa Tii; ipi^pa; itoXBv^ Pto-
lemseo, lib. III, cap. 4«SuntTher-
mse Himerenses , 0^pp.at ip.^pat iro'-
Xi;. Coloniam deinde factam , testa-
tnr yetus inscriptio apud Gruter.
pag. 433, sed falsi suspecta, ut
pleraque apudeumdem : Col. Ayg.
Himerabokum.Thbrmit. In num-
mis antiquis est IMEPAION, et aspi-
rata interdum priore littera more
latino , ob commercium Bomano-
rum, po$;t Siciliam captam, HHUE-
PAION. Nunc oppido nomen Tfer-
mini citth splendidissima : amni ,
Jiume di Termini. Hard.
58. Cephalocdis. Ke^aXct^tc Ptole-
mseo, loc. cit. Incolis Cefalii dttk
placentissima, Hard.
59. Aluntium. Vet. ap. Dalec.
Aleuntium. AXovtiov Ptolem. loc. cit.
Dionys^ Halic. libro I, pag. ^i,
AXouvTiov. In numrais, AAONTINQN.
Fazellus , decad. I , lib. IX , c. 4 :
«( In colle edito et mari prominenti,
infra S, Philadelphi oppidum , Alun-
tium yetusta urbs jacet , Alontio. »
Hard. — Fazellum citat Mannertus,
LIBER III. lag
jVgathymum**, Tyndaris^' colonia, oppidum Mylae^*, et
unde coepimus, Pelorus.
Intus , latinae ' conditionis , Centuripini' , Netini ' , 5
additqae in mappis noyis non re«
periri S. Pkiladelphi oppidi nomen ,
quod neqne mihi contigit; requi-
rendnm igitnr est Aluntium , ut ait
idem Mannertus, adorientem fluvii
Ririano, Ed.
60. Agathxmum, Alias Agathyr'
sum. Dalbg. — Straboni , lib. VI ,
pag. a66 , l«]faOupaov. Polybio apud
Stqih. Jl^YflShipoou Diodoro , libro V ,
pag. 991 9 A«]fflcOupvov , ab Agathymo
rege. Ha&d. — Liyius lib.- XXVI ,
cap. 40, 6t lib. XXVII, cap. 13 ,
ilkm Agaihxmam vocat , iudeque a
L»yino consnle inconditam multi-
tudinem hominum per latrocinia ac
rapinam tolerantium yitam, in Ita-
liam transyectam fuisse nos docet,
anno U. C. 54^. Ex Peutingeri ta-
bula conjici haud immerito potest
illam oppidi hodie S. Agata yocati
situm occupaybse xii m. pass. a
C^/oio. EId.
61. Vjrndaris colonia. In nummis
TTNAAPrrAN. Polybio , lib. I , pag.
35, TUv^afif. A Dionysio majore
primo olympiadis 96 anno condita
fuit , eoque perfugerunt multi Mes-
senii, Mediymnsique ex insula
Lesbo, qui legibus suis diu vixe*
runt. Sic cum Himera sola yere
libera respublica Grsca facta est in
Sicilia, permansitque usque ad Sexti
Pompeii Octayiique belli tempora.
Tyndaritani pluribus locis a Cice-
rone in Verrem citantur : Tuv(^api(^a
citat Strabo , lib. VI , pag. ^&^ et
372 y xxT M. pass. a Mylis , xxx ab
Agathjrmo , quod A^^pdcftupaov vocat,
ut mcNlo diximus. Antonini Itinera-
rium Peutingerique tabula illam
xxyiiiM. pass. ab Agathyma, ortum
solis yersus , xxxyi a Messana po-
nunt : unde conjicit Mannertus eam
juxta promontorium hodie capo di
MongioiOf antiquis promontorium
Tyndaiis dictum, sitam fuisse, ad
orientem fluminis Patti. Illius rude-
ribus insidet yirginis MariflB tem-
plum , cujus claustrum, auctore
Mannerto , in praerupto monte , qui
nomen Tindari seryat, cernitur.
Extremo sinu situm erat oppidum ,
cujus dimidiam partem fluctibua
abruptam narrat Noster lib. II , c.
94. Male addit Mannertus Tynda-
rim perperam a Nostro coloniam
citari, quum sic pro quinque , sex
colonias interserat ; non eaim sex,
sed quinque tantum in Nostro re-
perio, Tauromenium scilicet , Cati-
nara , Syracusas , Thermas et Tyn-
darim. Ed.
61. Mxlof. A ZanclsBis couditae, si
audiantur Scymnus Chius , y. 187,
et Strabo, lib. VI , pag. 166. H6die
Melazzo vocatur. Ed.
t. Latinof. Jure yeteris Latii
donata , de quo diximus supra in
nota 5,cap. 3. Ed.
a. Centuripini. Oppidum ra Kev-
TopiTra Straboni , lib. VI , pag. 171 ,
supra Catinam , juxta ^tnsos mon-
tes : in nummis ParutsB KENTOPI-
niNftN. Vide etiam TuUium in Ver-
rem, lib. III, cap. 4$ ; iib. II , cap.
68, et libro IV, cap. 5o. Hodie
Centorbi dicitur. Hard et Ed.
3. Netini. Chiffl. Nepini. Netinos,
quoque TuUius vocat, in Verr. lib»
9
i3o C. PLINll NAT. HIST.
Segestani^ Stipendiarii, Assorini ^ ^tnenses , Agyrini^,
Acestaei% Acrenses^,Bidini", Cetarini", Cacyrini,Dre-
VII , cap. 55. Oppidum PtolemflBOS
MtviTOv. Haild. — Hodie Noto and"
quo y ut ait Mannertus , haud longe ,
occidentem yersus » ab ea urbe qu8B
incolis Noio, cittk ingeniosa dicitur,
prope Pachynum. £d.
4. Segtstani. Vet. ap. Dalecamp.
Mgestani, A Segesta dicti , yel Ege-
fita , praposita ei littera S a romanis
scriptoribus , inquit Festus, ne ob-
sceno nomine appellaretur. In num-
mis Parntffi , SErESTAION et ETE-
STAinN. Habd. — Videniur ejus
reliquisB, prsBsertimque templum
immensum in colle » ad rivulum
quemdam S, Bartolomeo flumini
vicinum, ad occidentem urbis Alca»
mo y duorum milliarium geographi-
corum intervalloy ut ait Manner-
tus. £d.
5. Assorini, Aovupov «rbi nomen
apud Stephan. nunc Asaro, Chrysa
amne alluitur, nuuc Battaino^ sive
Dittaino, ut vult Mannertus. In
nummo apud Parutam , A20PY.
XPY2A2. Ed.
6.. JEtnenses, Vet. apud Dalec.
EcheUenses ; alii EscletiensWi, hXvm
Straboni 9 lib. VI , pag. s^S. Ptole
msBO AiTvai. In montis JExnm radi-
cibus oiim fuit, stadiis a Catina
ULXX f loco dicto Nieolosi, auctore
D*A]rviLix. Oppidum illud condi-
derunt, ut nos docet Strabo lib.
VI, pag. a68, coloni quosHieron,
Syracusanorum tyrannus , Catinam
occupare jusserat, pulsis pristinis
incolis , qui quidem sub mortem
Hieronis postliminio reversi inqui-
linos expulerunt. At illi cedentes
loco iEtn» montis radioes occnpa-
runt , locoque nomen Mtnm im-
posuerunt. Nommi AITNAIfW. Ed.
7. Agxrini, Agyrium ct Agyri-
nenses apud Cicer. Verr. libro V»
cap. 6a. In nummis , ATTPIN AUSf .
Nunc San Filippo d^Argyrx^f at aiimt
d'Ai7viuji et Mannertoa. £d.
8. Acesttei, Ab Acesta » de qaa
Virgilius , ^neid. lib. V : « Uriliem
appellabunt permisso nomine Ace-
stam. » Habd. — ^lgnoratur omnino
situs. £d.
9. Aerenses, Axpatoi Stephano.
Oppidum Acrus Antoninns, et Thn-
cyd. lib. VI , pag. 41 4- PtolenuBiu
Axpociocc vocat. HA.aD. -—' xzrr m.
pass. a Syracusis , x Atadiis ab Ana-
po flumine, ad veteremqne cjiv-
dem fluminis alveum , jnxta vicnm
Paliazoia , hujus rudera Teperiri ait
Mannertus , vicinusque mons , si d
creditur, etiamnunc Acremtms dici-
tnr. MaleCluverius a distantia Tera
recedens hanc url)em ad meridiem
Syracusarnm reperire vult. Ed.
10. Bidini, Cic. Verr. KbfO IV,
cap. 54 : « Bidis oppidnm eatttennt
saue non longe a SyracoMs. » In-
cole Bi^ivci Stephano. Saperest mo-
do templum , S, Giopanni di BuSmi,
teste Cluverio , Sicil. Antiq. lib. H,
cap. 10. Hard. — XV M. pass. a Sy-
racusis ; hoc autem nomen ia pro*
batissimis mappis reperiri fiegat
Mannertus , sed tantnm montem
cui iiomen Bibino esse dicit. £d.
11. Cetarinit Cacjrnni. Dalec. ct
Elz. Gtarii, KtiTapia et Kflbeu^ov , dno
SicilieB oppida , apud Ptoleia. lib.
III , cap. 4. Hlud in mefMtemmeiB ,
nunc yulgo Cdssaro f inter Hefi>c8-
LIBER III. i3t
pamtani", Ergetini*\ Echetlienses '"^ , Erycini**, Entel-
Etiiii*^ Enguini'% Gelani'% Galatini'% Hale-
lini
x6
smn et Syracosas : illud in ora
eccldentali ; situs Tero ignoratdr.
Hamd. et £d.
1 2 . Drepanitani. A Drepano proxi-
ne «ntea memorato. Habd.
1 3. Erg0tini, "k^hivt Philisto apud
Stephan. PtolemsBo, addito, ut sspe
alias, sibilo« StpffVTtoy. Nomen ru«
^eribas dtiadeUa, ad Chrysam am-
nem» ot ait Hard. quamvis situm
ignorari dicat Mannertus . £d.
j4'-Echetlienset» Prius Ecestienses
legebant , quos perspicuuro est Tel
ab Acestssis , yel a Segestanis mini-
me diTcrsos esse. In MSS. Echc'
atienses : aos ex certissima conjectu-
ra 9 EcketUwses , ab iyJrXa. oppido f
enjas meminere Polybius, lU>ro I ^
pag. ao , et Diodorus. Sic. lib. XIX ,
ac Stephanus. Illud ipsum forte
quod PtolemsBO , lib. III , cap. 4 1
&»l6iov pro 'kx%9>AQ^ dicitur. HAan.
— Hodie Ocknia ^ si Hardnino cre«
dimns ; Mannertus autem illam
juxta oppidulum ^izini sitam ait.
Hard. Ct £d.
i5.^ Eiycim, Steph. £puxivot : in
nnmmis apnd Pamtam £PYR£I-
TfOSI» £orum nrbi nomen fuit ab
£rjce monte , hodie i^. Juliano , cui
lAMdebat^ et in quo nulla, teste
Hwuierto, neque templi Veneris
"Eaycbmf qnod celeberrimum fuit^
aeque urbis supeKsunt iudera. Est
et aUa £fyoe band longe a Sentinip
occadentem versus , cujus rudera
moaftrari ait FazeUus, in monte
Cmtalfano hodie dicto haud longe ab
Qibe Caiaiagirane, Stephanns banc-
a flnTiocognomiAeappellatam foisse
ait f qui qnidem flnyius hodie Pala-
gonia vocatur et in flnmen Paoh
iofluit. £d4
i6. Entellini. Stephano ^vrtXXivot ;
oppidum£vT8XX« Diodoro, lib.XVI,
pag- 49'« Videntur ejus rudera
etiamnunc £ntel]a nomen serran-
tia, in monte pr»rupto ad antiquum
fluminis ^a&WalYenm , haud longe
a Poggio Eeale, ortnm solis yer-
sus. £d.
17. Etini. MSS. Edini. Hard. —
Lcg. Netinif Edinij Getini, etc. Dal.
— £tinornm , atque £dinomm sitns
pariter ignoratur. £d.
x8. Enguini. De his ssepius Cicero
in Verr. Eyy^Vov , oppidum : incol»
jfe^YTuTvGi, Stephano. Diodoms Sic.
lib. V, abfuisse ab Agyro patria sua,
stadiis centum ait. Hard. — lUius
rudera ad montem ex quo defiuit
flomen Salso reperiri ait Mannertus,
juxta opi^dulum Gangi , qnam qui-
dem opinionem sequitur et d*Av-
TIIXB. £d.
19. Geiani. lidem Gelenses Gc.
in Yerr. lib. VI, cap. y3. rcX&ot
Pausaniae , lib. VI , pag. 38o , aliis-
que dicti. In nummis , TEAA , quod
oppidi nomen est Scylaci in Periplo,
pag. 4* Hard. — Urbes du» recen-
tes inclyti oppidi Gela situm occu-
pandi honorem sibi ytndicant ,
Alicato scilicet ad ostium fluminis
SalsOf et Terra Nova ad parYum
flumen <&' Ghiozzo. £xhibet prior
nommum in Ticinio repertum , po-
steriori Tero magis faTcnt Teterum
historicorum narrationes , auctore
Mannerto. £d.
ao. Galatini. Qui Ciceroni pas-
sim Caiatinif Verr. lib, VI, c. 101,
i3a C. PLINII NAT. HIST.
sini", Hennenses", Hyblenses' , Herbitenses , Herbes*
Herbulenses' , Halicyenses*^, Hadranitani'^,
senses ,
etc. Diodoro Sic. Bib. lib. XH , pag.
89 9 KaXXaTivoi. Oppidum Antonino,
Galeate» Nunc Galati^ in monte
situm y ad occidentem fluminis Fit»
talia et oppidi Tortorici, £d.
ai. HaUsini, Antonino , Alesa : in
Tab. Peuting. Halesa. kkiaa, mXic,
Diodoro » Bibl. lib. XIV» pag. a46.
Uard. — iXaXacL Straboni lib. VI ,
pag. a^a. Octo stadiis a littore di-
stabatyibique ab Archonide quodam,
HerbitflB principe , condita fuerat ,
qui Archonidion illam yocayerat.
Hujus rudera rcperiri ait Manner-
tus haud longe a fluminis Pettineo
ostioy et vico Tysa^ septemtrionem
inter et ortum solisj; xviii h. pass.
a Cephaledo distabat ; quamyis in
Antonini Itinerario xxyiii h. pass.
legatur librariorum negligentia, qui
litteram x interseruerunt. £d.
aa. Hennenses, Ab Enna uiiiey
de qua Strabo , lib. VI , ^ag. 272 :
£v ^t (AiaoYaia» ttiv \Lh £vv«v, Iv
^ xh Upbv rnc ATijATiTpoc , Ix^uoiv
^Xiyoi , xei(ii.^vv)v inX Xo^^cd 'irtf uiXvifA-
pLEviQv irXaTtffiv oppirt^toi; dpoaijAOic
irxaav. Vocem hanc Latini ssepius
aspirarunt : non item Graeci, qui-
bus £vva scribitur. Sic nos Hanno-
nem dicimus : Gresci Avvcdva. £t
apud Jul. Firmic. lib. de £rrore
Prof. Relig. pag. 14 » Ceres Hennen"
sis mulier, Hodie Castro Giovanni,
citta inespugnabile, Hard.
a3. Hxblenses. Prseter csBteras ur-
bes ejus nominis , fnit in Sicilia Hy-
bla major, in Catinensium agro,
cujus incolsB ifSXaioi apud. Stephan.
nunc Patemo , ut quidem Cluverio
yidetur, Sicil. lib. II , cap. 8. In
nummis apud Parataniy TBAA2
METAAAS. Hard.
a4. Herbitenses, £p&Tfluot Stepha-
no, et Diodoro Sic. lib. XIV , pag.
396. Gens Ciceroni in Verr. lihro
IV et V , ssBpius memorata. Illam
super omnes siculas urbes , ad se-
ptemtrionem Nebrodnm niontiiim
sitasdominatam ent patat Mannert.
Oppidum id esse hodie creoitiiry
quod Nicosia citth eostantissima
Siculi yocant , et cujns rninis crevit
Sperlinga, in Siculis yesperis cele*
berrima. £d.
a5. Herbessenses, Herbessom Li-
vius inter Syracnsas et Leontinuin
agrum collocat , libro XXIV» cap.'
3o , ubi nunc Crjpt», le Grotte , ut
quidem Fazellus existimat, decad.
I, lib. X. Situm ignorari ait Man-
nertus. £d.
. a6. Herbuienses, Torie Hitrbehnses.
Nam Stephano urbs SicilisB Jlp6dLii,
ex Phiiisto , lib. VIII Rerum Sica-
lar. Situs ignoratur. Ed.
37. Halicjrenses, Sic appeUantur a
a Cicer. in Verr. lib. IV, cap. .68 ,
qui eos liberos et tributiimmunef
dicit. AXtxuaTci, a Thucyd. lib. VII,
pag. 5 II. Inter £ntellam et lily-
b^Bum Ixtxuat a Stephano collocaii-'
tur. Nunc Saieme oppidum haad
ignobile , antiquum illud nomen re-*
fert vulgafi sermone. Sal qaippe
GrsBcis SX; dicitur : unde dcXuc6c
salsus. Hahd. et £d.
a8. Hadranitani, Diod. lib. XIV,
pag. a65 , X^f avov. Silio , Badranum*
Herbit» dominationi subjectiun.
In nummis AAPANITAN, apud Pa-
rutam. Nunc Aderno vocator. £d.
LIBER III. i33
Imacarenses '^ , Ichanenses^'', letenses*', Mutustratini ^',
Magellihi^^ Murgentini ^^ , Mutycenses^% Menanini^^
99. Imaearenses, Ita libri omnes.
At elementomni series nobilias
panlo oppidnm appellandam boc
looo fuisse forte admonet , nempe
B^ccarensium , quod Stephano f x-
xof ov y Hiccara Antonino, a Panhor-
mo XYZ M. p. In nommis apud Pa-
rotamy IKAP. Nunc quoque Carini^
et Mum.dYeearini^ teste Fazello ,
decad. I, lib. VII, cap. 7. Hi.aD.
— Lego Hjreearenses ab oppido
Hyccaro : mide autem hoc nomen
acceperit yide apud Atheneeum sub
finem libriVII. Daubc. — Ager
Imacarensis Gicer. in Verr. lib. V,
cap 47* iftoxttpA Ptolemso , in op-
pidis SicilisB mediterraneis. Imaca*
ram hodie esse I^aina putat Man-
nertus. Ed.
3o« Ichanenses. fxova urbs est Si-
cilis», apudSteph. Situs autem igno-
ratnr. £1d.
3i. leienses. Vet. ap. Dalecamp.
Letenses. Ex Philisto Steph. Siciliae
urbem Istoc Tocat, incolas ttraiouc.
In nonimis , apud Parutam , lAITI-
IfflN. Diodoro , in Eclog. pag. 876,
IstTvoi. Habd. — Nuuc lato dici , ad
veterem Beliei fluvii alyeum, snpra
Entellamauctor est Fazellus : sed in
mappi» noTia non reperitur nomea
istad. Ed.
Sa. Aff(tiiiAn0<iiii.GhifB. Mutustrani
Yel.- ap. Dalec. lUjrtistratimi. Murri-
orpflrrov enim oppido ei nomen est
apnd Poljb. lib. I, pag. S^.Muarpa-
Tov apod Diod. Sic. in Eclog. pag.
876. Haed. — A^ier^oiTO^ apud Ste-
phan. Byz. et incolsB Amestratini
apod.Cic. Hodie Mistretta est , ad
riyulum SeravelUj atque etiamnunc
antiqueB arcis cami yestigia ait Man-
nertus. £d.
33. Magellini, Macellam oppidam
Siculum a RomaniSy a quibus defe-
cwaty in ditiouem redactiim narrat
Liyius, lib.. XXVI , oap. 31. Ma-
xsXXav xttfAviv yocat Diodorus in
Eciog. pag. 895 ; ir^iv Polyb. Kb. I -,
pag. 333. Sitas omnino i^ora-
tur. Ed.
34- Murgentini, Ager Murgenti-
nus , Cic. Verr. lib. V, cap. 47. Hos
cum Magellinis defecL^se ad Poenos
auctor est Liyias, loc. cit. Stephan.
MopYtvTtvot. Urbs Thucyd. lib. IV,
pag. 395, Mop^ocvTivY). Etin nummis,
MOPrAN. Hard. — Hanc in medi-
terraneo sitam fuisse, et fere haud
dubie yicum Mandri Bianchiy in
colle sltum , adflumen Dittaino esse
probat Mannertus ; quamyis yehe-
menter huic sententiae repugnet
Liyius , qui lib. XXIV, cap 37, hic
centum nayium dassem habuisse
Romanos ait ; sed dubkim eidem
Mannerto non yidetur quin a Liyio
non Murganti» nomen , sed Mega-
rse scribendum fuerit. Ed.
35. Muty^censm. Ita MSS. omnes,
et Parm.. edit. Dalec. et Elz. Mu'
tyenses. Cicero qaoqae» in Verr.
lib. V, cap. 10 1, Mutjrcenses; ab
urbe mediterranea SicilisB , Mo'Touxa
PtoIemsBO, h'b. III, cap. 4 » nunc
Modica , inter Pachynum et Syra-
cusas. Diyersa yidetur ab ea MoTum
fuisse , de qua Thucyd. libro VI ,
pag. 4i2» et*Diod. lib. VI, p. 69.
Hard. et Ed.
36. Menanini. In nummis apud
Parutam, MENANmnN, et MHNA-
3
9
i34 C. PLINII NAT. HIST.
Naxii^Noaeni'' Petrini^ Paropini^% PUtinthicnses ^%
Semellitani ^' , Scherini ^^ , Selinuntii ^^ , Symaethii , Ta-
NINfiN. Ciceroni in Verr. Hbro V,
cap. I03 , Menenu Hodie Mineo, H.
87. Naxii, Qaorum oppidnm
Pausanis cto plane excisum ao
deletum, ut ipse testatur, 106. Eliac.
poftter. pag. 867 et 368. Hard. —
Illud oppidum idem fuifse cumXau-
romenio ponjici posset ex supradi-
ctis Nostri verbis « Colonia Tauro*
menium qusB antea Naxos » ; pr»-
clare autem demonstrat Mannertua
Tauromenium portumfuisse et Na«
zon vicino monti stetisse. £d.
38. Noani, Stephano, Suidn,
PhaTorino, Noai urbs SiciliflB est:
incolae Noaiot. Hodie Noara , in mon-
tibus ad yeterem fluminis Grangot-
ta alveum , auctore Maunerto. £d.
39. Petrini, Urbs IIsTpa Ptole-
msBo y in mediterraneis SiciliaB op*
pidis. n«TpTvot quoque Diodoro me-
morati in Eclog. pag. 876. HiUiD. —
Petrinas quoque habet Antoninus
in itinere ab Agrigento Lilybieum ,
17 M. pass. septemtrionem ioter et
occasum solis , a Comiciapo , cujus
ruderajuxta Castro Novo yidentur»
auctore Mannerto. £d.
40. Paropini, napuiroc juxta
Thermas Himerenses a Polybio sta-
tuitur, lib. I. Niinc Colisano^ ut qui-
dem Fazellus existimat. Hard. —
Sitam ignprari ait Mannertus. £d.
41. Phtinthienses, Ptolemseo, in
mediterraneis Siciliss oppidis , C^Oty*
6ia. £tiam in Sicilia 4»ivTia^a Dio*
dorus agnoscit , £cIog. p. 880 , sed
in littore positam. In numrois »
4>INTIA.Habd. — Hasc urbs a tyran-
no cognomine, qui in eam dirut9
Gcla incolas traDStolil, eondita fnit
£jus rudera ad orientem Gehi et
ostii fluminis Dirillo requiraida pa-
tat Maunertns. £d.
49. Semeiiitani. An Semmtlimi ?
nam l^Un%m l^cilisB c^ipidam, xol
Mop^^pmlvov f legere me meminiapiid
Diod. Sic. Bibl. lib. XIV, p. »97-
Haad. — Sminthei autem iiomen,
quod quidem cognomea ApoUiais
est , multis in locis ezstaiie nof inO'
net Strabo lib. Xni, p. 6o5* Nenqte
apud Hamaxitum prsBter templnni
quoddam Sminthium, eujas jam
superius lib. X , pag. 473* memiiie-
rat , duo alia loca Sminthia iiflar-
pari nos docet, et alia in Lariss90
agro et in Parianoy qosB etiam
Sminthia dicebantur , itemque in
Rhodio et Lindo , tandemqae addit
xat aXXoOt H iroXXaxoS; in Sicilia
ergo hujus nominis oppidum ex-
stitisse minime mirum Tideri po
test , quod quidem non SfUvritev,
at Diodorus ait , sed fortaase 2(&iv-
Oiov , ut in Strabone , loc. dtato,
iegimus, yocari debuit Situt antem
ejus omnino ignorator. Ed.
43. Scherini, Dalecamp. et EIz.
Scherrini, Sxvif a oppido nomen fmt,
apud Ptolem. Apud Cicer. Ycrr.
lik V, p. io3, ^cherini, pfO Sehe-
rini. Hasd. — Sitas ignovator» En.
44* Selinuntii, etc. Hi ab oppido
Selinunte, de quo sapnit nomea
haboere. SymsBthii , qui ^ymmthia
eircum flumina , nt Maro camt» lib.
IX .£neid. quo de anme jam dixi-
mus. Hard. — Urbis autem eornm
situs omnino ignorator. Ed..
45
ises 9
LIBER III. i3S
Tissinenses^, Triocaiini *\ Tyracienses ^*,
^bei^ Messeniorum in Siculo freto.
isulsesunt in Africam versae : GauW,Melita' aCameri- 6
czxiv M. pass. a Lilybaeo Gxiii, Cosyra^ Hieronesos^,
Talarenses. Yel Talaiienses ,
»pido ToXapia, de qno Steph.
racusaDorum agro, i:.xx stad.
icuftis, Apud Diod. iu Eclog.
B75 , f Xfl^pov credo mendose »
lAapov. Hakd. et Ed.
Tissinenses, Tiooa PtolemiBO,
III. Tiffffai StephanOy nunc
nuo in ^tnee radicibus, ad
atrionem. Qut. Sicil. Antiq.
H, cap. 6. IncolflB TissenseSf
>ni, orat. V in Verr. « A Ti»-
•ua , prapanra , et tenui ci-
, et aratoribus laboriogissi-
&iigalissimi8que bominibus. •
, et £d.
TriocaUni, Oppidum Tpio-
ex Diod. in Eclog. pag. 918.
i.a Ptolems^ , lib. III , cap.^4 »
. Verr. lib. VII , cap. 10, Tri-
im. In nummis apud Parutam,
ULAA. Nnnc Troccoli, juzta
I BeUota, Habd. et £d.
Tyracienses. An lyracinenseSf
pido quod TupoxTvai Stephano
r ? At in MSS. et edit. Parm*
usnses, Forte pro Trinacienses :
rpcvoxiTiv iro^Xiv et Tptvojciouc op«
00 in Sicilia laudat Diodorus 1
lib. XII, pag. 89 et 90. An
ue Tjrrittenses ? nam Tupirr^v
ulia idem Diodorus agnoscit ,
ogis, p. 875. HAaD. — Brot.
menses, Incertius est nomen
ut quidquam de situ conjice-
isimus. £d.
. Zanckei. Vet. apud Dalec*
lai Messeniorum, Uorum in sicu-
io freto insulie, £d. — Urbs olim
TArpikii ^t, inquit Herod. Polym.
lib. VII , pag. 438. A MesseniisPe-
loponnesiis condita; nnde Messa-
na dicta est,quod nomen etiamnunc
servat; Gallis Messine. £d.
I. Gaulos. Scylaci, pag. 48,
caterisque, rocuXoc. .Nunc Goao,
PuiBs GkyjjTkMA, apud Gruter.
pag. 4i5-H4&D.
a. Meiita. Maite. D« ejns inter-
valloa Gamerina Siciliaoppidosub-
scribit Martianus , libro VI , pag.
ao8. Haed.
3. LXXXir, Chiffl. LXXXrii,
A vero aberrat uterque numerus ;
nam reipsa uu m. pass. est brevis*
simum Camerinum inter et Meli-
tam intervallum. A Lilybao autem
ci.xxviit Bi. pass. abest. £d.
4. Cosxra^ etc. K.o'oupa Stepba<
no : de ea dicemua lib. V, cap. 7.
Medio intervallo ponitnr Lilybssum
inter et Africn Clupeam , a Strabo-
ne , lib. VI , pag. »77. Nunc Paji<-
taiarca, Hakd:
5. ffieroitesos. tepo'vvia(roc. Hanc
in itinerario maritimo , pag, 49^ »
Maretimam Tocari,sed ccx: stadiia
remotiorem a Lily bseo,quam aequuQ»
est, hodieque vix immutato nomine
Mmretimo appellari auctor est Mim-
nertus. Blam quoque cum ^thusa,
sive iEgusa et Bucinna, inter tres
insulas iBgates Livii, lib. XXI,
cap 10 ; lib. XXII , cap. 54 » e^- ^^
quas anno U. C. 5 10 Poonos navali
praelio fudit Lutatius .oonsul, re*
9*
i38 C. PLINII NAT. HIST.
a Lipara^^ m. pass. adexortum Solis yergena, in qua re*
gnavit ^olus ; quse a Lipara liquidiore flamnia lantum
differt : e cujus fumo, quinam flaturi sint venti, iii tri-
duum*^ praBdicere incolae traduntur : unde yentos SxAo
paruisse existimatum. Quarta Didyme*^, minor quam
Lipara. Quinta Ericusa. Sexta Phoenicusa '^, pabulo proxi-
marum relicta: novissimaeademque minima , Evonymos^ •
Hactenus de primo EuropiB sinu.
XV. (x.) A Locris ' Italiae frons incipit , Magna Graecia
bitatur a quinqaaginta familiis. Fer-
tur nautas sereno tempore montem
illnm viginti quinque leucarum in-
tervallo dissitum obserrare posse »
ejus yero flammam multo longius
noctu yideri. Quod prodit horizon-
tem ejus visibilem non esse mino-
rem 5oo millibus pa8suum,ac proin-
de maximam esse ejus altitudinem.
Gl. B&YDoiiE , loc. cit. p. 4o. BaoT.
a4* ^ Upara, Haec iisdem verbis
Strabo , loc. cit. q[uod mirum videri
debet : nam xx m. pass. a Liparo
abest Strongyle , septemtrionem
inter et ortum solis. Ed.
a5. in triduum, Quis tertio post
die ventus spiraturus sit. Strabo,
loc. cit. HiJiD.
a6. Didjrme, Ai^(ii.Ti , quasi ge-
meUa» ioquit Harduinus; verius
fortasse, quasi SJit^kn , seu occiden-
talis , quod sola ad occidentem Li-
par» sita sit ; si tamen , ut Hardui*
nus et D'A]ryii:.LB , quibuscum ego
consentio, volunt, Didyme Saline
est| non Panaria^ vX ait Manne^
tus. Ed.
37. Ericusa Phaenicusa. Illas
AKcur et Felicur bodie esse ait Har^
duinus; d*Aiivix.lb Eriousam f^or-
cusa^ et Pboenicusam quam Pbceni-
codem nominat, Felicudi vocat;
Mannerto, qui Panaria DidymeQ
esse putat, Ericusa Lisca Bianca otlt,
et PboBuicusa Dattolo, Quum autev
minime dubium mihi videatur quin
Didyme Saline sit , Ericusa Panaria
esse debet , et PboDnicusa , nt vult
Mannertus, Dattolo, E)d.
a8. £(^mmoj. £6<dvu(A0(, hoc est,
sinistra, quod a Lipara in Siciliam
navigantibus maxime est ad IsBvam.
AuctorStrabo,loc. cit. Hodie Lisca
Bianca, Hahd.
X. I. A Locris, Unde cap. 10, ad
describendas insulas defluxit oratio,
Italia paulisper relicta. Nunc eo
redit. Pertinent vero hsc ad tertiam
Italis regionem. Magna GrsBcia,
inquit Plinius , beec ItaliflB pars ab
his appellata est , a quibus et HeUas
dicta GrsBcia est. « HeUas , inquit
libro IV, cap. 11, nostris GrsBcia
appellata. » Hsc igitur ItalisB pars ,
qusB et grsBce loqueretur, et ampli-
tudine Helladem longe superaret
(nam Hellas Atticam dumtaxat,
BoBOtiam , Locros, Doridem , et Ar^
gos Pelasgicum complectebatur,,
quas regiones Plinius describit,loc.
cit. cap* 1I9 13, i3, x4)t idcirco
Magna GrsBcia a Romanis est ap-
pellata. Yide etiam librum XXV»
pap. 45. H. — Eodem nomini Festus
LIBER III. i39
appeliata, in tres sinug^ recedens Ausonii^ maris : quoniam
Ausones tenuere primi : patet^ octoginta sex m. pass. ut
auctor est Yarro. I4erique lxxv^ m. fecere. In ea ora
flumina innumera, sed memoratu digna a Locris' Sagra^
et vestigia oppidi Caulonis^, Mystia , Consilinum^ cb,^
strum, Cocinthum, quod esse longissimum Itaii» promon"»
alteram dat origtnem » ▼. M. 6r.
« Major GrsBcia dicta est , quod in
ea molt» magmeqae civitates fue-
runt ex Grscia profects. » Ed.
a. /#i tres sinus, Primus Locroa
circomdat : altei^ est Scyllacius :
tertias Tarentinns. lu Mela , libro
n y cap. 4 f pag- 37. Ha&o.
. 3. Ausonii, Sic mare id yocatnry
qaod a Siciiia ad Salentinos perti*
net , ut dictum est , cap. 10. In
hanc Italin partem , non in Latium,
dnoe Titfaono Priami fratre» non
JEAtHi f nec profugi , sed missi ve^
nere primum coloni e Troja , ante
ipsum bellum Trojanum. Sic Virg.
Georg. lib. 11 , versu 385 : « Necnon
Ansonii, Troja gens missa , coloni.»
£t lib. m , Tersn 46 : « Mox tamen
ardentes accingar dicere pugnas
CsMaris » et nomen fama tot ferre
per annos, Tithoni prima quot
abest ab origine Cesar. » Hoc est ,
per annos innumeros. Nam prima
origo Tithoni longe supra atavum
Dardanom fuit, qui Joris filius,
^ts^tv;^, hoc esty yir nobilis fuit *
at stirpis ignotsB. Sed venere postea
- Aosones in Latium , ot dictum est
sopra cap. 9. Qusb caosa est, qoam^
obrem hic Tithoni , et alibi Lao*
medootisy qoi pater Tithoni fuit^
▼ehiti parentum colonin, ex qua
prodiere Romani , mentio fiat a Yir-
gilio. HAaD.
4. Patei LXXXFl, Ita MSS. et
MartianuSy lib. VI, pag. ao8. H.
— ^Dalec. et Elz. octoginta duo, Ed.
5. Plerique LXXV, Dalec. et Eb.
LXXII, Istud LXXY M. passoom in*
tervallum, quo determinator Itali«
fronsy a Locris ad promontoriam
Lacinium sumendom yidetor, qood
spatiam reipsa uxv fere milL pas-
suom est. Ed.
6. A Locris Sagra, Digna memo-
ratu Sagra, genere femineo, etsi id
nomen amnis est. Strabo ita recte
dioi monet, lib. VI, pag. 161 :
MiTft ^i Aoxpoix, la^po^, U dviXuicdc
6vo(ii.ic^ou9ty, etc. At Cicer. de Nat.
Deorum : « Quum ad fluvium Sa-
gram Crotonitas Loeri maximo
prselio devicissent.» £t 1. III : «De
Sagra Grsecorum etiam vuigare pro-
verbium, quum quc affirmant,
certiora esse dicunt, quam illaqoSB
apad Sagram. » Nunc Sagriamo, H.
7. Caulonis, KecuXuvtav vocat Dio)*
dor. Sic. Bibl. lib. XIV, pag. 3i5.
Idem, pag. 3 16. A Dionysio ^yraeo-
sano deletam prodit Virgiiios , JEa.
lib. III y vers. 553 : « Caolonisqoe
arces , et navifragum Scyhiceum. »
Nnncest Caslei Fetere ^ in okerioris
Calahri» peninsola. Hard.
8. Mfstia, Jfr^ft'^ MelsB Pompo-
nio,lib. II , cap. 4. Nunc Jlfomatte'
raci j vel ot alii efferunt, 9/onte
Araci, Habd.
9. Consilinum. De eo multa Cas-
siodor. Variar. lib. VIII , cap. S3j
i4o C PLINII NAT. HIST.
torium aliqui existimant Dein''' sinus Scyllaceus : et Scy-
lacium", Scylletium Atheniensibus, qnum conderent, di-
ctum :quem locum occurrens'' Terinaeus sinus peninsulam
efficit : etin ea'^ portus, qui vocatur Castra Hannibalis,
nusquam angustiore Italia : xx'^ m. passuum latitudo
a est* Itaque Dionysius major intercisam' eo loco adjicere
Siciliae voluit. Amnes ibi navigabiles : Carcines'*, Crota-
Nunc Stihf Qnde Gocintho promon-
torio nomen, Capo di Stilo. Hxrd.
xo. Dein sinus Scjrttaceus : etSc^"
iacium. Dal. Dein sinus, et Scjrlacium»
£lzeT. Dein sinus S^lacius^ etc. Ed.
XI. Scylachtm, Snbintellige, op-
pidum. lidem yerbif Strabo , lib.
YI, pag. 361 : SxuXXmiov dfTroixoc
AOiavatttv vuv ii SxuXflbctov xoXeiTat.
Nunc SquiUace^ in medio fere sinu,
cui auum nomen impertit, Golfo di
Sfuillace. Gave porro cum Scylla-
ceo confundas Scyllaeum , in Vibo-
aenn sinu aitum, et de quo diximus
cap. xo. Hard. et Ed.
XI. Occurrens. Exadverso mari.
lyrrbeno Terinfleus sinus terras
cum Scyllaceo coarctans in breyes
angnsdas, peninsulam efficiunt ,
Bmtiorum olim appellatamy ut di-
ximus cap. 10. Haed.
. i3.Etin ea portus, etc. Martia*
mUf lib. VI, pag. 208. Hard. ^
Sita fnenint anctore D*AinnujSy
loco dictOy bodie Roccellata , ad flu-
men Carcitiitem» hodie boraccj
haad longe ab ostio. Mannertus
antem illins oppidi rudera mon-
strari ait juxta yicam Sot^ato , ad
fluTiam FetranOf band longe a rui-
nif oppidi Fortino di Paliporto ad
pamim sinum, qui revera angu-
stissimo peninsuln loco reperi-
tur. Ed.
14. XX M. pass. Sic Martianns :
sic Strabo, lib. YI^ p. aSS , qnnm
stadia babere ait clx. At non sic
Solinus, qui xlm. pass. cumGhifiB.
cod. In Reg. et Golb. ; , 2, Z,XL
M. pass. Hasd. — Gerte non xl,
sed XX legendum est » qiram re
yera Xxi circiter M. pass, sit minima
latitudo. Ed.
. i5. Intercisam. Non fossa peracta,
si Straboni fides, lib. YI, pag. 361,
sed muro ducto, qui peninsulom a
reliqua Italia dirimeret, defende-
retque. Hard.
16. Carcinesy etc. Garcines, bodie
Corace , Scyllacium alluit : Grota-^
lus, nunc Mli : Semiru* , ^mari :
Arocba , Crocchio : Targines , Tad-
na : eo plane ordine a ScyUacio
yersus Lacinium promontorium
iu eum sinum iufluunt. Hard. —
Verumbujus amnis nomen, ex fide
codicum Reg. I9 a » Golb. i» a, 3,-
Paris. et Ghiffl. restituimus : sub-
dititiumque Cacinos expunximus ,
quod Hermolaus inculcarat , negle-
cta yetere editione Parmensisetiam
editionis : quoniam GflBciua amne
apud ^lianum et Pausaniam,Eliac.
1U>. YI, post. pag. 354« dirimi Lo-
cros a Rbegino legerat : at procol
ab boc sinu , quem Plinius modo
percurrit,Locri,Rheginique,in ipso
ferme Siculo freto coUocati. Ed.
LIBER III.
i4i
Semirus, Arocha, Targines. Oppidum intus Petilia'':
is Clibanus ' , promontorium Lacinium '^ : cujus ante
n insula x. m. a terra Dioscoron*'' : altera Calypsus,
tn Ogygiam appellasse Homerus '' existimatur : prae-
. PetSia, In Brudis a LiTio col-
or, m>. XXVII , cap. 36. In
la GrsBcia ne-nfiXia PtolemvOy
II 9 oap. I. Eadem Straboni,
'1, pag. a54> Lacanorum urbs
iria. In nummo Musei nostri
iensis, nETHAIAinN. Est op-
a fielcastrOf ut Gluyerius cen-
SiciL Antiq. lib. I , cap. 6 ;
krongolo^ ut ex monumentis
pertis colligit Gulteru8,p. i45;
enim citra Crotonem est , et
lium amnem, de quibus mox
ir ; Petilia longe ultra in Ga-
. nlteriore. A Philoctete con-
i ait Strabo, et Yirgilius, ^n.
I, y, 4oa : «Parva Philoctetss
xa Petilia muro. » HAaD. —
eri tamen opinionem sequitur
11XB, quamconfirmat etiam
ertus, qui argumentum ex
citatoLivii loco sumens Tbu-
inter et Crotonam sitam fiiisse.
im comprobat. Ed.
Cllbanus, Dalec. et £lz. Ali»
; sed ex MSS. dibanus resti-
larduinus. Sic subsequenti
ne capite, jilitennia editi, ubi
exarati Clitemia exhibent. In-
>ntes , qui Clibani locum oc-
tySnnt Monte Monacello, Mon*
:aldo, etc. £d.
Laeinium. Capo delie Colonne,
imus : Clibani montis pars ea
naxime prorumpit in mare.
i,pag. 5,Aicoxcup(i>v. Hakd.
Dioscoron. Scylaci, pag. 5,
ipttv vocatur. H. — Aiooxoup«*v,
hoc est f Gutoris et Pollucii. Altera
KaXv4^y ^^ i 6^a9t2K Axtt irof aKo^
Xwjfoi, inquit Scylazy loc. cit. HAmD.
— Ibi nimc sunt tantnm •oopoli p
ubi olim insula Dioscoron , et insQla
Galypsus\ Homeri et illiiitristimi
F^EJLoir ingeniis clarissima. Inde
patet quantum ab Homeri et Plinii
temporibus immutata fuerit in hia
locis naturee facies. Sic qnoque in-
ter scopulos latent Tiris , Eraniua
et Meloessa. Baor.
31. Homerus. Odyss. VII, y. 244»
quem in locum £ustath. A^yu^^a,
5vo|Afli T^ vi^ou K.aXu<|>cuc. Sic aperte
docet Homerus : tum alibi , tnm
Odyss.'M,448 : N^90v liitirfrfm» isi^
Xflurav Oeot- IvOa KqiXu(|;» Natii l&irX^*
xa(ii.O( , ^etvi^ Oio; aO^iaedaa. At Ogj*
gia insula Homerica, ipsa est habi-
tabilis tellus in hoc hemisphaBrio,
quod Oceano'circumcinctum Vete-
res credidere ; ac propterea insula
ea dicitur Oceani umbilicus : 50i t*
ofi.9aXo? i^ OocXflccrffnc, Odyss. A. versa
5o. Atlantis ibifilia Galypso dicitar,
illius qiii profunda maris pemoTit»
et molem sustinet cssli ac terr»^
columnis immensis.Natum ipsaest»
qualis in hemisphsrio isto apparet,
qnam Homerus de nomine feminsB
tunc celebratflB vocat : quoniam
Natura muita habet , ' qusB tegit ,
grsBce xaXu^rret. Deinde pro pfallo-
sophia ipsa accepit, siye natunB
studio : et qaemadmodam Herodo-
tus Glio et £rato . Musas , sicipse
Gaiypso Nympham fecit. Hxbd.
iSa C. PLINII NAT. HIST.
sini", Hennenses", Hyblenses'', Herbitenses**, Herbes^
Herbulenses '* , Halicyenses ^^ , Hadranitani '* ,
senses ,
etc. DiodoroSic. Bib. lib. XII , pag.
89 , KaXXaTivoi. Oppidum Antoninoy
Galeate. Nonc Galati, in monte
•itum , ad occidentem flaminis Fu-
talia et oppidi TortoricL £d.
ai. Halesini. Antonino , Alesa : in
Tab. Peuting. Halesa, Ax^a mXic,
Diodoro , Bibl. lib. XIV , pag. a46.
Uabd. — kkaxaa. Straboni lib. YI ,
pag. 372. Octo stadiis a littore di-
stabatyibique ab Archonide quodam,
HerbitflB principe , condita fuerat ,
qoi Archonidion illam TocaTerat.
Hujus rudera reperiri ait Manner-
tns haud longe a fluminis Pettineo
ostioy et vico lysa, septemtrionem
inter et ortum solisj; xviii h. pass.
a Cephaledo distabat ; quamyis in
Antonini Itinerario xxyiii m. pass.
legatur librariorum negligentia, qui
litteram x interseruerunt. £0.
aa. Hennenses, Ab Enna urbe,
de qua Strabo , lib. VI , ^ag. 271 :
£v ^t (AsaoYaif > Tihv \».h fvvftVy Iv
^ rb Upbv Ttic AiajAHTpoc , ^x^uaiv
oXtYot 9 X8t[i.iyv)v inX Xo^^c» 'irtf ttiXvifA-
pLtviQv irXdTtatv opoirt^totc dpooijAoic
irxaav. Vocem hanc Latini sspius
aspirarunt : non item Graeci, qui-
bus £vva scribitur. Sic nos Hanno-
nem dicimus : Gresci Avvcdvoc. £t
apud Jul. Firmic. lib. de £rrore
Prof. Relig. pag. 34 9 Ceres Hennen*
sis vnulier. Hodie Castro Giovanni,
citta inespugnahile, Hard.
i3. Hyblenses, Prseter csBteras ur-
bes ejus nominis , fnit in Sicilia Hy-
bla major, in Catinensium agro,
cujus incolsB irSXaioi apud Stephan.
nunc Paterno , ut quidem Gluverio
Tidetur, Sicil. lib. II , cap. 8. In
nummis apud Parutam, YBAA2
METAAAS. Hard.
34. Herbitenses, £p&Taiot Stepha-
no, et Diodoro Sic. lib. XIV , pag.
196. Gens Ciceroni in Verr. libro
IV et V , ssBpius memorata. Hlam
super omnes sicuU» nrbes , ad se-
ptemtrionem Nebrodnm montiom
sitasdominatam eMe patat Mannert.
Oppidum id esse hodie creaitnry
quod Nicosia citth costantissima
Siculi vocant , et cujusminia crevit
SperUnga, in SicuUs vesperia cele-
berrima. £d.
3 5. Herbessenses, Herbessnm Li-
vius inter Syracnsas et Leontinam
agrum collocat , libro XXIV, cap.
3o , ubi nunc Crypt», le Grotte , at
quidem Fazellus existimat , decad,
I, lib. X. Situm ignorari ait Man-
nertus. £d.
. 36. Herbuienses, Forte Harbelenses.
Nam Stephano urbs Sicili» Jlp6fiLii,
ex Philisto , lib. VIII Rerum Sica-
lar. Situs ignoratur. £d.
37. Halicyenses, Sic appellantnra
a Cicer. in Verr. lib. IV, cap. 68 ,
qui eos liberos et tribnti immnnef
dicit. AXtxuaici, a Thucyd. lib. VII,
pag. 5ii. Inter £ntellam et lily-
b^Bum Ixtxuat a Stephano coUocan-
tur. Nunc Saleme oppidum haad
ignobile , antiquum illud nomen re-*
fert vulgafi sermone. Sal quippe
Graecis dlX; dicitur : unde ^cXucic
salsus. Hahd. et £d.
38. Hadranitani. Diod. lib. XIV,
pag. 365 , X^pocvov. Silio , Badranum.
HerbitsB dominationi subjectum.
In nummis AAPANITAN, apud Pa-
rutam. Nunc Jdcrno vocator. £d.
LIBER III. i33
carenses'^, Ichanenses ^'', letenses*', Mutustratini^',
;ellini , Murgentini ^^ , Mutycenses^% Menanini^^
. ImaearMses, Ita libri omnes.
lementoram series nobilias
I oppidDm appellandam hoc
fbisse forte admonet , nempe
arensiam , quod Stephano f x-
f Hiccara Antonino, a Panhor-
▼I M. p. In nummis apad Pa-
if nUUP. Nuno quoqae Carini^
wo.ttYccariniy teste Fazello y
1. ly lib. VII, cap. 7. Habd.
«go Hjrecarenses ab oppido
aro : nnde autem hoc nomen
lerit vide apud Athensum sub
i libriVII. Daubc. — Ager
arensis Cicer. in Verr. lib. V,
[7. \\kti.x(i^9. PtolemsBO , in op-
Sicili» mediterraneis. Imaca-
hodie esse jy-aina putat Man-
s. Ed.
Ichanenses, fxova urbs est Si-
apnd Steph. Situs autem igno-
.Ed.
leienses, Vet. ap. Dalecamp.
tes, £x Philisto Steph. Siciliae
Q ItTOcc Tocaty incolas ttraiou;.
nimis , apud Parutam , lAITI-
Diodoro y in Eclog. pag. 876,
>• Habd. — Nunc lato dici , ad
ena Belici fluvii alveum, snpra
lam auctor est Fazellus : sed in
ia noTis non reperitur nomen
Ed.
Mutustratini. Ghifft. Mutustrani
ap. Dalec. Aljrtistratim. Murri-
vt enim oppido ei nomen est
Poljb. lib. I, pag. 34.Mu<rrpa-
Hid Diod. Sic. in Eclog. pag.
9aad. — A^ier^axo^ apud Ste-
. Byz. et incoi» AmestraUni
Gic. Hodie Mistretta est , ad
am Seravelliy atque etiamnunc
antiquflB arcis cami yestigiaait Man-
nertas. £d.
33. MageUini* Macellam oppidum
Siculom a Romanisy a qoibus defe-
cerat , in ditionem redactum narrat
Liyiosy lib. XXVI, oap. ai. Ma-
xeXXocv XMfAviv vocat Diodorns in
Eclog. pag. 895 ; iroXiv Polyb. Kb. I -,
pag. a33. Situs omnino ignora-
tur. £d.
34* Murgentini» Ager Murgenti-
nus , Cic. Verr. lib. V, cap. 47* Hos
cum Magellinis defecisse ad Pobnos
auctor est Liyius » loc. cit. Stephan.
MopY«vTtvot. Urbs Thncyd. lib. IV,
pag. 395, Mop^ocvTivY). Etin nummis,
MOPrAN. Hard. — Hanc in medi-
terraneo sitam fuisse, et fere baud
dubie vicum Mandri Bianchi^ in
colle situm , adflumen Dittaino esse
probat Mannertus ; quamvis vehe-
menter huic sententiae repugnet
Liyius , qui lib. XXIV, cap 27, hic
centum nayium dassem habuisse
Romanos ait ; sed dubkim eidem
Mannerto non yidetur qoin a Liyio
non MnrgantiflB nomen , sed Mega-
rs scribendum fuerit. Ed.
35. Mutycensee. Ita MSS. omnes,
et Parnu edit. Dalec. et EIz. Mu»
tyenses. Cicero quoque^ in Vcrr.
lib. V, cap. 101, Mutjrcenses; ab
urbemediterranea SicilisB , Mo'Touxa
PtolemsBO, h'b. III, cap. 4 » nunc
Modica , inter Pachynum et Syra-
cusas. Diversa videtur ab ea MoTuift
fuisse , de qua Thucyd. Ubro VI ,
pag. 4i2» et*Diod. lib. VI, p. 69.
Haed. et Ed.
36. Menanini, In nummis apud
Parutam, MENANmnN, et MHNA-
3
9
i34 C. PLINII NAT. HIST.
Naxii% Noaeni" Petrini^ Paropini *% PUtinthienies *\
Seniellitani *' , Scherini *^ , Selinuntii ** , Symsethii , Ta-
NINfiN. Ciceroni in Verr. iibro V,
cap. loa , Meneni, Hodie Mmeo, H.
87. Naxii, Qaoram oppidnm
PausaniflB cto plane excisum ao
deletum, ut ipse testator, f 06. Eliac.
poftter. pag. 867 et 368. Ha&d. —
Illud oppidum idem f uiase cumTau-
romenio eonjici posset ex supradi-
ctis Nostri verbis « Golonia Taaro-
menium qasB antea Naxos » ; pr»-
clare autem demonstrat Mannertua
Tauromenium portumfuisse et Na«
zon vicino monti stetisse. £d.
38. Noasni, Stephano, Suidn,
Phayorino , Noat urbs SicilisB est :
incolae Noaiou Hodie Noara , in mon-
tibus ad yeterem fluminis Grangot-
ta alveum , auctore Mannerto. £0.
39. Peirini, Urbs IIsTpa Ptole-
msBo y in mediterraneis SiciliaB op*
pidis. n«Tpivot quoque Diodoro me-
morati in £clog. pag. 876. HiUiD. —
Petrinas quoque habet Antoninus
in itinere ab Agrigento Lilybieum ,
17 M. pass. septemtrionem ioter et
occasum solis , a Comiciapo , cujus
rudera juxta Castro Novo yidentur»
auctore Mannerto. £d.
40. Paropini, Ud^tanoQ juzta
Thermas Himerenses a Polybio sta-
tuitur, lib. I. Niinc Colisano^ ut qui-
dem Fazellus existimat. Hahd. —
Sitam ignprari ait Mannertus. £p.
41. Phtinthienses, Ptolemseo, in
mediterraneis SicilisB oppidis , C^Oiy*
6ia. £tiam in Sioilia ^ivTio^a Dio*
dorus agnoscit , Elclog. p. 880 , sed
in littore positam. In numrois p
4>INTIA..Habd. — Hasc urbs a tyran-
no cognomine, qui ia eam diirut^
Gela incolas transtalil, eondita fait.
£jus rudera ad orieiitem Geim et
ostii fluminis Diriiio requijreada pn-
tat Maunertns. £d.
49. Semeiiitani, Aa Semmttumi ?
nam SfAlvTttov SicilisB oppidum, xol
MopfevTivov , legere me memim apnd
Diod. Sic. Bibl. lib. XIV, p. »97-
Haad. — Sminthei autem nomea,
quod quidem cognomea ApoUiiiis
est , multis in locis ezstare nof m<K
net Strabo lib. Xiily p. 6o5. Nenqie
apud Hamaxitura prnter tcmplam
quoddam Sminthium, cujof jam
superius lib. X , pag. 4^3^ memiiie-
rat , duo alia loca Sminthia otar-
pari nos docet, et alia in Larissao
agro et in ParianOy qosB edam
Sminthia dicebantur , itemqae in
Rhodio et Lindo , tandemque addit
xai aXXoOi ^k iroXXoxoS; in SiciUa
ergo hujus nominis oppidum ex-
Btitisse minime mirum Tideri po-
test , quod quidem non 2fA<VTtiov ,
ut Diodorus ait , sed fortaase 2(uv-
Oiov , ut in Strabone , loc. dtato,
iegimus, yocari debuit. Situt antem
ejus omnino ignoratnr. Ed.
43. Scherini, Dalecamp. et Elz.
Seherrini, Sxvif a oppido nonien fbit,
apud Ptolem. Apud Cicer. Yerr.
lib. V, p. io3, ^cherini, pro S^e-
rini, Hasd. — Sitas ignorator» Eo.
44. Selinuntiit etc. Hi ab opi»do
Selinunte, de quo snpra 9 nomen
habuere. SymsBthii , qui ^jrmmthia
circumflttnUna , ut Maro canit, Ub.
IX ^neid. quo de amne jam dixi-
mus. Hard. — Urbis autem eoroip
situs omnino ignoratur. Ed..
45
ises 9
LIBER III. i3S
Tissmenses^, Triocaiini *\ Tyracienses ^*,
^laei^ Messeniorum in Siculo freto.
isulsesunt in Africam versae: Gaulos\Melita* aCameri- 6
axi\ M. pass. a Lilybaeo Gxiiiy Cosyra^ Hieronesos^,
Taiarenses. Vel Talaiienses ,
>pido TaXapia, de qno Steph.
racusaDorum agro, i:.xx stad.
acnsU. Apud Diod. iu Eclog.
875 , f Xopov credo mendose y
cXapov. Hakd. et Ed.
TUsinenses, Tiaoa PtolemiBO,
m. Tt9(Tai Stephano, nunc
tno in ^tnsB radicibos, ad
ntnonem. Cluv. Sicil. Antiq.
II 9 cap. 6. IncolflB TissenseSf
Doi, orat. V in Verr. « A Ti»-
»ua, prapanra, et tenui ci-
f «t aratoribus laboriosissi-
Gragalissimisque bominibus. •
, et £d.
TnocaUni» Oppidum Tpio-
ex Diod. in Eclog. pag. 918.
la Ptolems^ , lib. III , cap.^4 »
. Verr. lib. VII , cap. lo, Tri-
im. In nummis apud Parutam,
UIAA. Nunc TroccoUf juzta
t BeUota, Hajid. et £d.
Tyracienses, An lyracinenseSf
pido quod Tupaxivai Stepbano
r ? At in MSS. et edit. Parm.
iienses, Forte pro Trinacitnses :
rpivoxtviv iro^Xiv et Tpivaxiouc op-
00 in Sicilia laudat Diodorus »
lib. XII, pag. 89 et 90. An
ue Tjrrittenses ? nam Tu^itt^v
;ilia idem Diodorus agnoscit ,
ogis» p. 875. Hard. — Brot.
inenses, Incertius est nomen
ut quidquam de situ conjice-
isimus. £d.
, Zanclasi, Vet. apud Dalec*
fieri Messeniorum, Uorum in sicu-
lo freto insulce, £d. <•• — Urbs olim
ZaiHXn fiiit, inquit Herod. Poiym.
lib. VII , pag. 438. A MesseniisPe-
loponnesiis condita; unde Messa-
na dicta est, qnod nomen etiamnnnc
servat; Gallis Messine, £d.
I. Gaulos, Scylaci, pag. 48,
cietierisque, rouXoc Nunc Goto.
PuiBs GAVLiTAirA, apud Gruter.
pag. 4i5* H4&D.
1. MeUta, Malte, D« ejns inter-
valloa Gamerina Sicilin oppidosub-
scribit Martianus , libro VI , pag.
ao8. Hard.
3. LXXXir, Cbiffl. LXXXrit,
A vero aberrat uterque numerus ;
nam reipsa lxi m. pass. est brevis*
simum Camerinum inter et Meli-
tam intervallum. A Lilybsso autem
cLxxvni H. pass. abest. £d.
4. Cosxra^ etc. K.o'oupa Stepba«
no : de ea dicemua lib. V, cap. 7.
Medio intervalloponitnrLilylMBum
inter et AfricsB Clupeam , a Strabo-
ne , lib. VI , pag. 977. Nunc /*«!■-
talarea. Haro:
5. Bieroftesos, tepo'vvia90(. Hanc
in itinerario maritimo , pag, 49' t
Maretimam vocariysed ccx: stsidiia
remotiorem a Lily b8B0»quam sequuo»
est, bodieque vix immutato nomine
Maretimo appellari auctor est Man-
nertus, lUam quoque cum iBthusa,
sive iEgusa et Bucinna, inter tres
insulas iEgatea Uvii, lib. XXI,
cap 10 ; lib. XXII , cap. 54 » etc ad
quas anno U. C. 5 10 Pobuos navali
prelio fudit Lutatius .oonsul, re*
9*
i36 C. PLINIl NAT. HIST.
Caene*, Galata^ Lopadusa, ^thusa, quam dii ^lgusain
scripserunt : Bucinna : et a Solunte^ lxxx''' M. Osteo-
des " : contraque Paropinos Ustica. Citra '* vcro Sici-
liam ex adverso Metauri amnis , xxv' millibus fenne
pass. ab Italia , vii'^ ^oiiae appellatae. Eaedem Liparaeo-
censitam fuisse f sads compertam
est. £d.
6. Ciene. Kaivn. Ita libri om-
nesy ipseqne Martianus, libro VI,
pag. ao8. Cave tamen credas Casnx
Stephani insulam nunc signari a
Plinio. Locorum enim is vicinitate
deceptus , promontorium Italise Gse-
ni Peloro adversum, perperam
haud dubie,insulam putavit : quum
non modo prsBter enm nemo ejus
insnlflB meminerity sed nec ulla
n^uam circaPelorum sit, unquam-
Te , cujus quidem mentio exstet ,
fuerit insula. H. — Hodie , ut puto,
Limosa^ cujus nomen fortasse ab an-
tiquo venit , quod recentiores Ca:ne
pro Oene scripserunt, sicque a camo
seu limo , Limosam yocarunt. Ed.
j. Galata , etc. Hsec priscum
nomen retinet. Ptolemseo , lib. IV,
cap. 3 , KaXaOvi : altera AoTra^ouoa ,
AafAiroc Scylaci , pag. 48, nunc Lam-
pedosa, AtOouaa eidem Ptolemaeo,
qui ^lgusam ab ^tbusa diversam
insiilam facit , quss ei ballucinatio
frequens admodum est. Hard. ^
Hodie appellatnr Favignana , ut yult
liannertus. Ed.
8. Bucmna, Hnc Ptolemsei, lib.
III , cap. 4 1 ^opSavTta creditur. Ita-
lis Levanzo. Stepbano : Bouxtvva,
iro^XtfZtxiXiac : ant falso , aut Sicul»
ditionis urbem et insulam dicere
yoluit. Hard.
9. Solunte. Proponebat Dalec.
Selinsite. Ed.
16. LXXX. Dalec. et Ek. LXXV.
Non autem y tantum, sed xx M.pass.
detrabenda sunt , ut yerum babea-
tur inter Osteodem , quam nnnc
Mieur esse modo dicemus ^ et So-
lunta interyaUum. Ed.
IX. Osteodes f etc. Chiffl. Ostea-
des. 6<rre(d^y)c pariter, et OOarixa a
Ptolemaeo memorantur,inter insnlas
eas, qu» SicilisB adjacent. De hac
Horatius quoque , lib. I, ode 17,
locutos a Bocharto creditur : sed
perperam : quum de parte aliqua
agri Sabini ibi sermo sit. Osteodes
hodie, ut probat Mannertns, ^iieur
est , ad occidentem .£oliarum insu-
larum, hodie iles de Lipariyde qui-
bus mox,p9sita;Ustica nomen suum
retinet. Hard. et Ed.
• la. Citra itero Siciliam. Hec iis-
dem yerbis Martianus , lib. VI ,
pag. ao8. Habd.
i3. XXF. Dalec. et Elz. XIL
GbifH. XK Hsec autem omnia falsa :
nam xLy m. pass. est minimum inter
Metauriostium et .^k^liasinsulasin-
terTallum. Ed.
14. F"!! JEoliat. Omnes ill» in.
sul» ignium subterraneorum yi ex
eruptione sunt enatae, ut eyidenter
agnoyit Gl. Ha]iiii.tok, qui h«c
loca diligentissime explorayit.Vide
et Gl. Brtdonb , yoyage de Sidle et
de Maite , tom. I , pag. 36. Ibi au-
tem a Plinii temporibus noy» in-
sul» prodiere : nunc enim xi nii«
merantur. Bbot.
LIBER III. 137
rum , et Hepharatiades a Graecis , a nostris Yulcaniae ^^ :
£oliae,^quod ^olus Uiacis temporibusibi regnavit'^. (ix.)
lipara'^ cum civium Rom. oppido,dicta a Liparorege,
qui successit'^ .£olo : antea Melogonis, vel Meligunis'%
vocitata • abest^^ xxv m. pass. ab Italia , ipsa circuitu
paulo minori'\ Inter hanc et Siciliam altera, antea The- 7
rasiaappellata,nunc Hiera : quia sacra^^Yulcaho est,colle
in ea noctumas evomente flammas. Tertia Strongyle'^,
i5. Vulcanice. iEoliSB insulaB di-
ctsB snnt a RomanisVulcani», quod
ignes eYomerent ; nunc fumum tan-
tum reddunt. Una Strongyle Strom^
boii, semper ardet; tot abhinc ssb-
culis inezhausta. Brot. — Dalec.
Vulcani. Elz. Vulcanium, Ed.
16. Regnavit. Sic ap. Ghiffl. DaL
et EIz. regnah€U, Ed.
17. Lipara^ Nomen servat, Li-
/Min, omnium maxima. Ed.
18. Qid successit Molo, Ita libri
omnes ; at rectius , credo , cum
Solino , cap. vi, p. ii, cui successit
JEolus f ex Diodoro Sicul. lib. V,
pag. 291. Hard.
19. Meligunis. MtXf^ouvlc, a feli-
ce, ut apparety mellis proventu,
non Tcro ovium , Teav pdiiiXcov, ut Tult
Dalecampius, in quem reclamant
Tctusti scriptores omnes , a quibus
non MviXff ouvl( , sed MeXfYouvl; yoca-
tur. Straboylib. VI, pag. ajS. Ste-
phanus , Hesychius , caeterisque
antiquior Gallimachus, hym. in
Dianam, pag. 14» vers. 47 • Nifiacd
Ivl Anvocpir) * Aiirflepv) v^ov , dlXXdc tot'
loKCv Odvoftoc ot MsXt^ouvtc. Hard. —
Legitor in Ghiffl. MHogenis pro t^
Melogonis, Ed.
90. Abest XXr. Ita Solinus, et
Martianus , loc. cit. Hard. — Dalec.
etEIz. XII. Ghiffl. XF. Sed hi omnes
numeri a Yero aberrant : nam xlvi
M. pass. est breyissimum Liparam
inter et Italia oram intervallum.ED.
ai. Paulo minori. Lego pauh
minor, ex MS. Reg. i, et edit. prin-
cipe. Brot.
ai. Quia saera. lepocv £[fai<rrou
yocat Strabo , lib. VI , pag. a^S.
Ptolemsus pro more in duas distra-
hit insulas , tepocv et ]^f aiarou vvicrov.
Hodie Volcano nuncupant. Thera-
siam quidem in insulis iEgei maris
agnovimus : hanc vero Hieram qui
Tlierasiam quoque appellarit , ad-
huc auctorem quaerimus. Themdssa
haud dubie scribi satius fuerit, si
exemplaria ulla fayerint : quum id
quoque ei nomen fuisse , BlpfAur-
<rav , Strabo fateatur^ lib. VI , pag.
175 et 176. Hard.
a3. Strongyle. 2fp 0^^X11), quod
ei nomen a rotunditate factum , ut
Strabo admonet, pag. 176. Nunc
Strongoli f et Stromboli. Habo. — Hu-
jus insuIsB semper ardens mons
ignivomus in eo differt ab ^tna
et Vesuyio , quod continuo ignem ,
et rarissime materias , la lave, eja-
culetur. Vidit tamen eum Gl. Ha-
xii.T0ir , anno 1769 , ignitoslapides
frequenter e suo cratere ejaculan-
tem. Vidit quoque materias e mon-
tis latere erumpentes, et in mare
decidentes. Inter continuas illas
eruptiones 1 pars insulse adhuc ha-
i38 C. PLINII NAT. HIST.
a Lipara*^ m. pass. adexortum Solis vergenSy in qua re^
gnavit ^olus ; quae a Lipara liquidiore flamma tantum
differt : e cujus fumo, quinam flaturi sint venti, in tri«
duum'^ praedicere incolae traduntur : unde yentos ^olo
paruisse existimatum. Quarta Didyme'^, minor quam
Lipara. Quinta Ericusa. Sexta Phoenicusa^^, pabulo proxi-
marum relicta: novissimaeademqueminima,£vonymos'^
Hactenus de primo EuropsB sinu.
XV. (x.) A Locris ' Italiae frons incipit, Magna Graecia
bitatur a quinquaginta familiis. Fer-
tur nautas sereno tempore montem
illum viginti quinque leucarum in-
tervallo dissitum obseryare posse y
ejus yero flammam multo longius
noctu yideri. Quod prodit horizon-
tem ejus visibilem non esse mino*
rem 5oo millibus passuum,ac proin-
de maximam esse ejus altitudinem.
Gl. Brtoohb , loc. cit. p. 40. Brot.
24. A Lipara, Hsec iisdem yerbia
Strabo , loc. cit. quod mirum videri
debet : nam xx m. pass. a Liparo
abest Strongyle , septemtrionem
inter et ortum solis. Ed.
a5. //t triduum. Quis tertio post
die yentus spiraturus sit. Strabo,
ioC. Cit. HiiBD.
a6. Didjrme. At^{A.Yi9 quasi ge»
meUay ioquit Harduinus ; yerius
fortasse, qnasi Au(av) , seu occiden-
talis y quod sola ad occidentem U-
par» sita sit ; si tamen , ut Hardui*
nns et D^AnyiLLB , quibuscum ego
consentio, yolunt, Didyme Saline
esty non Panariay ut ait Manneii^
tuf . Ed.
37. Ericusa Phcenicusa, lUas
AUcur et Felicur hodie esse ait Har»
duinus; D^AnyiLLB Eriousam Var"
cusa, et Phttnicusam quam Phoeni*
codem nominat, Felicudi yocat;
Mannerto , qui Panaria EKdymen
esse putat, Ericusa Lisca Bianca eat,
etPheenicusa Dauolo, Quumauteoi
minime dubium mibi yideatur quin
Didyme Saline sit , Ericusa Panaria
esse debet , et PbosnicuSa , ut yult
Mannertus, Dattolo. Ed.
a8. Evonimos. E6(ovu(aoc, hoc est,
sinistra, quod a Lipara in Siciliam
nayigantibus maxime est ad IsBvam..
AuctorStrabo,loc. cit Hodie Lisca
JBianca, Hard.
X. I. ^ Locris. Unde cap. 10, ad
describendas insulas defluxit oratio,
Italia paulisper reUcta. Nunc eo
redit. Pertinent yero hsBC ad tertiam
ItaUse regionem. Magna Grsscia,
inquit PUnius , baec Italiss pars ab
his appeUata est , a quibus et HeUas
dicta Graecia est. « HeUas , inqult
libro IV, cap. 11, nostris GrsBcia
appeUata. *» Hsec igitur ItaUsB pars ,
quse et grsBce loqueretur, et ampU-
tudine HeUadem longe superaret
(nam HeUas Atticam dumtaxat,
Boeotiam , Locros, Doridem , et Aiv
gos Pelasgicum complectebatur,,
quas regiones PUnius describit,loc.
cit. cap. II, 12, i3, i4); idcirco
Magna Grsecia a Romanis est ap-
peUata. Vide etiam Ubrum XXV»
pap. 45. H. — Eodem nomini Festus
LIBER III. i39
appellata, in tres sinuB^ recedens Ausonii^ maris : quoniam
Ausones tenuere primi : patet^ octoginta sei m. pass. ut
auctor est Varro. Plerique lxxv* x. fccere. In ea ora
fiuminainnumera, sed memoratu digna a Locris Sagra^
et vestigia oppidi Caulonis^, Mystia^, Consilinum^ ca-^
strum , Cocinthum , quod esse longissimum Itali» promon**
alteram dat originem » y. M. 6r.
«* Major GrsBcia dicta est , quod in
ea mnlt» md^osque civitates fue-
runt ex Grscia profect». » £o.
a. In trts sinus, Primns Locros
circamdat : alte^ est Scjllacius :
tertins Tarentinus. Ita Mela » libro
n y cap. 4 > pag* 37. Habd.
, 3. Ausonii. Sic mare id vocatur,
qnod a Sicilia ad Salentinos perti*
net y ut dictum est , cap. 10. In
hanc Itali» partem , non in Latium,
dnce Tithooo Priami fratre, non
^Saea , neo profugi , sed missi ve«
nere primnm coloni e Troja , ante
ipsum bellum Trojanum. Sic Virg.
Georg. lib. H , versu 385 : « Necnon
Ansonii, Troja gens missa , coloni.»
£t lib. in , versn 46 : « Mox tamen
Hrdentes accingar dicere pngnas
CsMiris y et nomen fama tot ferre
per annos, Titboni prima quot
abest ab origine Ciesar. » Hoc est ,
per annos innumeros. Nam prima
origo Tithoni longe supra atavnm
Dardannm fiiit, qni Jovis filius,
^(•^ivi^, hoc esty vir nobilis fnit ,
at slirpis ignot». Sed venere postea
Aoaones in Latium , ut dictum est
supra cap. 9. Qusb eausa est , qnam*
obrem hic Tithoni , et alibi Lao«
medoDtiSy qui pater Tithoni fuity
vehiti parentum coloni«, ex qua
prodiere Romani , mentio fiat a Y ir«
gilio. Hkm.
4. Patei UHXXrr. Ita MSS. et
Martianns, lib. YI, pag. ao8. H.
— ^Dalec. et Elz. octoginta duo, Ed.
5. Plerique LXXV. Dalec. et £lz.
LXXIi. Istud Lxxv M. passuum in»
tervallum, quo determinatnr Itali»
frons, a Locris ad promontorium
Lacinium sumendum videtur, quod
spatium reipsa lxxv fere milL pas-
snum est. Ed.
6. A Locris Sagra, Digna memo-
ratu Sagra, genere femineo, etsi id
nomen amnis est. Strabo ita recte
dici monet, lib. VI» pag. 161 :
Mtra ^i Aoxpoi»c, Z«7pac> ^ dnXuxc*«
3vofA9i!^ot)(nv, etc. At Cicer. de Nat.
Deomm : « Quum ad fluvium Sa*
gram Grotonitas Locri maximo
praelio devicissent.» £t 1. III : «De
Sagra Grcecorum etiam vulgare pro-
verbium, quum qu» affirmanty
certiora esse dicunt, quamillaqus
apud Sagram. » Nunc Sagriamo, H.
7. Caulonis, K.auX<i>vtav vocat Dio^
dor. Sic. Bibl. lib. XIV, pag. 3i5.
Idem, pag. 3i6. ADionysio ^yraeu-
sano deletam prodit Virgtlius, JEn.
lib. III, vers. 553 : «Canlontsque
arces , et navifragum Scylaceum.»
Nuncest Castei Fetere ^ in ukeriorif
Calabria peninaula. Hard.
8. Jlfystia. Mfystiof MeUe Pompo-
nio,lib. II , cap. 4. Nnnc Momaste'
raci, vel ut alii efferunt» HfoMle
Araei, Hahd.
9. Consilinum, De eo mnlta Caa*
siodor. Variar. lib. VIII , oap. 33iP
i4o C- PLINII NAT. HIST.
torium aliqui existimant. Dein''* sinus Scyllaceus : et Scy*
lacium", Scylletium Atheniensibus, qnum conderent, di-
ctum :quem locum oecurrens^' Terinaeus sinus peninsuiam
efBcit : etin ea'^ portus, qui vocatur Castra Hannibalis,
Qusquam angustiore Italia : xx'^ m. passuum latitudo
a est- Itaque Dionysius major intercisam' eo loco ac^icere
Siciliae voluit. Amnes ibi navigabiles : Carcines' , Crota-
Nunc JkiVo, ande Cocintho promon-
torio nomen, Capo di Stilo. Hi.aD.
xo. Dein sinus Scjrllaceus : etScjrm
laciiun^Dai. Dein sinus, et Scjrlacium,
Elzev. Ddn sinus Si^ladus, etc. £d.
11, Scxlachun. SobintelHge, op-
pidum. lidem yerbis Strabo , lib.
YI, pag. a6i : SxuXXirrtov wkoixo^
AOnvaiov vuv ^l SxuXfluctov xoXEirai.
Nunc Squillace^ in medio fere sinu,
cui suumnomenimpertit, Golfodi
Squillace. Gaye porro cum Scylla-
ceo confundas Scyllseum , in Vibo-
nensi sinu situm, et de quo diximus
eap. lo. Haed. et Ed.
zi. Oecurrens. Exadyerso mari
Tyrrheno Terinsus sinus terras
cum Scyllaceo coarctans in breyes
«ngustias, peninsulam efficiunt ,
Brutiorum olim appellatam, ut di-
ximus cap. lo. Ha&d.
iS.Etm ea porttis, etc. Martia-
nus, lib. yiy pag. 308. Hard. — -
Sita fuemnt anctore D'AiryixxBy
loco dictOy hodie Roccelhua , ad fiu-
men Gardbitem , hodie (Oorace^
hrad longe ab ostio. Mannertus
autem illius oppidi rudera mon-
atraii ait juxta yicam Sovenno , ad
flayium Vetrano, haud longe a rui-
nis oppidi Fortino di Paliparto ad
paryum smnm , qui reyera angu*
stissimo peninsulas loco reperi-
tur. Ed.
i4* XX* df. pass. Sic Martianns :
sic Strabo, lib. VI^ p. aSS , qnum
stadia habere ait clx. At non sic
Solinus, qui xlm. pass. cumCbi£B.
cod. In Reg. et Colb. ^ , 3, 3,Xt,
M. pass.. Hard. — Certe non X£,
sed XX legendum est , qunm re
yera Xzi circiter M. pass. sit minima
latitudo. £d.
. i5. Intercisam. Non fossa peracta,
si Straboni fides, lib. VI, pag. 361,
sed muro ducto, qui peninsulam a
reliqua Italia dirimeret, defende-
retque. Hard.
16. Careines, etc. Carcines, hodie
Corace , Scyllacium alluit : Crota»
lus , nunc AUi : Semirus , Simari :
Arocha , Crocchio : Targines , Tad-
na : eo plane ordine a Scyllado
yersus Lacinium proraontorium
iu eum sinum influunt. Hard. — ^
Verumhujus anmis nomen, ex fide
eodicum Reg. i, s , Colb. i, s, 3,
Paris. et Chiifl. restituimus : sub>
dititiumque Cascinos expunximus ,
quod Hermolaus inculcarat , n^le-
eta yetere editione Parmensisetiara
editionis : quoniam Csscina amne
apud ^lianum et Pausaniam,Eliac.
lib. VI, post. pag. 354« dirimi Lo-
cros a Rhegino legerat : at procul
ab hoc sinu , quem Plinius modo
percunit, Locri, Rheginique, in ipso
ferme Siculo freto coUocati. Ed.
LIBER III. i4i
Semirus, Arocha, Targines. Oppidum intus Petilia'^:
is Clibanus ' , promontorium Lacinium *^ : cujus ante
n insula x. m.' a terra Dioscoron*** : altera Calypsus,
tn Ogygiam appellasse Homerus *' existimatur : prae-
. PetUiA. In Brudis a Livio col-
ory lib. XZVIIy cap. a6. In
la GrsBcia ne-noXia PtolemvOy
II , oap. I. Eadem Straboni,
1, pag. a54. Lucanonim urbs
iria. In nummo Musei nostri
iensis, nETHAIAinN. Est op«
n BelcastrOi ut Cluverius cen-
SiciL Antiq. lib. I, cap. 6;
UrongolOy ut ex monumentis
pertis coUigit Gulterus,p. i45;
enim citra Crotonem est , et
bum amnem, de quibus mox
ir ; Petilia longe ultra in Ca-
L ulteriore. A Pbiloctete con-
t ait Strabo, et Yirgilius, JEn.
[I, y, 4oa : «Parva Philoctet»
xa Petilia muro. » HAao. —
eri tamen opinionem sequitur
WLiJB,, quamcon£rmat etiam
lertus, qui argumentum et
citatoLivii loco sumens Thu-
inter et Crotonam sitam fuisse.
am comprobat. Ed.
Gibanus, Dalec. et Elz. jili"
; sed ex MSS. dibanus resti-
larduinus. Sic subsequenti
axe capite, AUtennia editi, ubi
exarati CUternia exhibent. In-
ontes , qui Clibani locum oc-
t,sunt Monte Monacello, Mon»
caldo, etc. Ed.
Laciniiim. Capo delle Colonne^
imus : Clibani montis pars ea
oaxime prorumpit in mare.
;i,pag. 5,Atcoxcup(i>v. Hard.
Difiscoron. Scylaci, pag. 5,
6pttv Tocatur. H. — Atooxoupttv,
hoc esl f Gutoris et PoUttcit. Altera
KaXu^pouC) ^v f 6^aotiic Sxctiraf aKo-
Xu(|fot, inquit Scylax, loc. cit. HAmo.
— Ibi nunc iunt tantum scopaliy
ubi olim insula Dioscoron , et insula
Galypsus^ Uomeri et illustristimi
FiirsLoir ingeniis darissima. Inde
patet quantum ab Homeri et Plinii
temporibus immutata fuerit in his
locis natursB facies. Sic quoque in*
ter scopulos latent Tiris, Eranusa
et Meloessa. Baor.
ai. Homerus. Odyss. VII, t. 244»
quem in locum Eustatb. ^p^fia,
ovofxa T^ vnoou KaXu<|>cuc. Sic aperte
docet Homerus : tum alibi , tnm
Odyss.'M,448 : NiSoov c^c^^^tDvir^-
Xaoov 6toi* i^Ba. KaXu(|>tt Nattt iuirXo*
xafAOc , ^etvY) Otbc aO^^eooa. At Ogy-
gia insula Homerica, ipsa est habi-
tabilis tellus in hoc bemisphserioy
quod Oceano'circumcinctum Vete-
res credidere ; ac propterea insula
ea dicituir Oceani umbilicus : 56t t*
op.q)aXocict6aXaoffiQc,Odyss.A. versa
5o. Atlantis ibifilia Calypso dicitur,
illius qiii profunda maris pemovit,
et molem sustinet cffili ac terriBy
columnis immensis.Natura ipsaest,
qualis in bemisphserio isto apparet,
quam Homerus de nomine feminsB
tunc celebrat» vocat : quoniam
Natura multa habet , ' quas tegit ,
grsBce xaXuTTTtt. Deinde pro philo-
sopliia ipsa accepit, sive natur»
studio : et quemadmodum Herodo-
tus Clio et Erato.Musas, sicipse
Calypso Nympham fecit. Habd.
i4a C. PLINII NAT. HIST.
terea Tiris , Eranusa ^* , Meloessa. Ipsum * a Caulone
abesse lxx m. pass. prodidit Agrippa. (xi.) A Lacinio
promontorio secundus'^ Europe sinus incipit, magno
ambitu flexus, et Acroceraunio Epiri finitus'^ promonto-
rio, a quo abest lxxv'^ m. pass. Oppidum Croto*^, am-
nis Neaethus* . Oppidum Thurii'^, inter duos amnes^"
^ Crathin et Sybarin, ubi fuit urbseodem nomine. Similiter
est inter ' Sirin et Acirin Heraclia^*, aliquando Siris vo^
32. 7Vm , Eranusa , Mehessa, Sic
totidem plane apicibusMSS. omnes.
Et Meloessa quidem a proyentu
pecoris haud dubie nomen accepit,
ttTo T&v (A-nXcikv. Verum loco priorum
duamm infeliciter admodum Her-
molaus , tres Sirenusas rescripsit ,
quas ab ora PsBstana, adversoque
plane maris tractu , in Lacinium
usque promontorium transtulit. U>i
enim Sirenusas insulas , hoc est, ut
Virgiiius ait , Sirenum scopulos ,
Strabo, lib. I, pag. aa, aliique col-
locant. £d.
i3. Ipsum, Lacinium promonto-
rium. Pamm a yero aberrat distan-
tia, quam i.xyix m. pass. in proba*
tissimis mappis reperi. £d.
a4- Secnndus Europte. Tarenti-
num sinum, et Adriaticura mare
complexus. Hard.
a5. Finitus. Dalecamp. et Elzey.
Jinitur, £d.
a6. Abest LXXV M. pass, Laci-
nium scilicet, non oppidum Croto,
quod sequitur, et quod male, Strab.
lib. VI, pag. a6a, cLStadiis, idest,
fere xix m. pass. a Lftcinio distare
ait,qunm yiii tantum rectoquidem
cursu distet. Non autem lxxy, ut
ait Noffter , nec ut emendat Mar*
tianus, lxxxv m. past. abest ab Acro*
ceratmiopromontoiio, hodie Capo
Ungueita , Lacinium , sed oi#in. £d.
37. Croto. £poT(»v Straboni , loco
cit. Nunc Cotrone f in ostio amnis ,
quem Esaro accol« vocaot. Haei).
a8. iVearM«i.NinaiOo(9ctaboBiloc.
cit. bodie Neto. £d.
ap. Thurii. Daletf. et £Iz. 7%«-
rium. ChifH. Tauri, £d. ~ 6o6ptot
et 26€apic Stepbano cognita : Scy-
laci, pag. 5, etiam Kpfltttf. HAmD,
3o. Amnes Craihim et Sjrharin.
Amnes illi nunc dicnntur Qvti et
Roccanello. Hos inter fuit urbs Sj-
baris, olim yoluptatibus insignita ,
nimc ob uliginosa loca sordet terra,
tt pestilens est SBstate. Distabat tri-
bus millibus passnum ab oppido
jDorigliano. Oppidum autem Tliurii,
quod Sybari a Crotonienaibus de-
stracto successit, nunc Terra Nuova
est , ibi inyenti eomm nuramL
Brot. et £d.
3i. Inter Sirin et Acirin.yet. ap:
Dalec. inter Sirin et Achrin, Chiffl.
Sirin et Aerin. Axtpi^ xftt 2ip(f . Strab*
lib. VI , pag. a64 : hodie Sinno et
^^n' yocantur. £d.
3a. Heraolia, aliquando Siris *»oci-
tata. Siri ad ostium amnis cogno-
minis sitsB successit Heraclia , ii|
cirdter m. pass. in mediterraneo ,
saluhriorique loco posita , auctore
Strabone qui| lib. VI » pag. a64.
LIBER III. 143
citeta. Flamma : AcaIandruin",Casventum^^ : oppidum
Metapontum , quo tertia Italise regio finitur. Mediterra-
nei Brutiorum , Aprustani^^ tantum : Lucanorum^^/autem,
Atenates^*, Bantini^^, Eburini^'', Grumentini^", Potentini^\
iUam 354 ftadiis a Thuriis distare
ait , quod confirmat Antonini Itin.
in quo xut m. pass. est idem in-
teryallum, ^od qoidem paulo bre-
vins esse oontendit Mannertus , qui
nonnulla urbis yestigia reperiri ait,
juxta castellum Policoro, Harduinus
autem iUam k>co Torre di S, Basi-'
Uo sitam fuisse putat, qusB turris
non HeradiSy seJ Siris fortasse
locum tenet. £d.
33. Jtcaiandrum. GhifH. Tfialan»
drunu JLxflcXocv^poc - Straboni, lib.
VI , pag. a8o. Hodie Salandra sire
Salandrellay non yero RoccanellOf
ut ait Mannertus > quod nomen ne-
mo prflBter eum dat. Ed.
34* Ctuventum. Dalec. et Elz.
MansueUim , hod. Basiento^ non au-
tem y nt ait Mannertus» Cavone. £d.
35. Meeapontum.MiTain^trtos Stra-
booiy lib. VI, pag. i64y a Samniti-
bos deletom : ibi fuit, ubi nunc
Torre di Mare^ juxta Casventi am«
nis ostia» nt ait Maunertos. Eo.
36. Aprustani* Quorum oppidum
forte ij6u<rrpov fuit , quod cum
Petilia MagnsB GriBBcisB^Ptolemaeus
adjudicaty lib. III , cap. i, nisi id
Lucanomm potius fuisse videatur.
Hodie jiprigliano^ ut vnlt D^Air-
TIX.1JB. £d.
37. Uteanorum. Qui horum fines
olim fuerint , diximus supra , cap.
10. Hard.
38. Atenates, Dalec. et Elz. ^ft'-
nates. Vet. apnd Dalec. hinc Atina-
^m.Ed. — Ab Atena, principatus,
ut Tocant , Giterioris oppido : Ate-
no : ad ripam Tanagrii amnis, Ne-
gro. Frqntinus, lib. de Golon.
pag. 90, in ProY. Lucania : Prasfe^
cturoffUlciana, Peestana , Potentina ,
Atenas, et Grumentina, Haed.
39. Bantini, Legebat Dalec. Bu^
xentini, Ed. — Bantia LiTio, Hb.
XXVII, c. a5, ubi situm oppidi
edocet : «Itaque in Apuliam, ioquit,
ex Brutiis reditum , et inter Vena-
siam , Bantiamque , roinns trium
millium passuum interTallo consu-
les binis castris consederant. » Ve«
stigia oppidi manent ad kwum S,
Maria di Vanze dictura , in Basili-
cata circa Venusiam. HoUten. pag.
18 s. Hard. — Nonnulli quidem
Policastro putant. Ed.
40. Eburitd. Quibusdam Evoti cre-
ditur , quod it millibus pass. citra
Siiarum amnem est. Perperam :
quum a Silaro Tersus Siciliam Lu-
canus ager incipiat, ut dictum est,
cap. 10. Haxd. — D'A]rTix.iji ta-
men Eburi , nunc Evoli , esse opi-
natur. £d.
4i. Grumentini. rpoufAtvrov Ptole-
mseo, in mediterraneis Lucanorum
oppidis, lib. III , c.i , et Straboni ^
lib. VI, pag. a54. l^ximcAgremento^
seu, ut D'AirTiLi.B Tocat, Armento^
ad dextram Aciris fluTii, de quosu-
pra , ut recte Holsten. in Ortel.
pag. 89. Hard. et Ed.
4s. Potentini, Potentia ^ Potenta ,
in Basilicata , prope fontes amnis
GasTenti. HAnD.
i44 C. PLINII NAT. HIST.
Sontini, Sirini^, Tergilani, Ursentini, Volcentani^^
quibus Numestrani^^ junguntur. Prseterea interiisse The-
bas^ Lucanas Cato^^ auctor est. £t Pandosiam^^ Luca-
norum urbem fuisse Theopompus, in qua Alexander^
Epirotes occubu^rit.
43. SmnL Ab oppido Sici , cujas
nayale Heraclia Siris supra dicta
fnerit. Sondni forte a Sontia , vulgo
Sanza , inter Policastro et Silarum
fl. Deniqne Tei^ilani yidentur ii
esse, quorum prsfectura Tegenen-
sift ( forte pro Tergilensis)^ dicitor
a Frontino, in Lucania ad Casven-
tum flumen, lib. de Colon. pag.
90. Ursentini omnino ignorantur.
Hard. etEn.
44- Volcentani, Inter mediter-
ranea Lucani» oppida fuere Vulci ,
OSXxot, Ptolem. lib. III, c. i,adSi-
larum amnem : nunc Buldno et Ba^
eino» Hinc Volcentani , qui apud
Gruter. p. 209, Volceiani, et p. 89 3,
Vuleeiani dicuntur. Liyius, lib.
XXVII, cap. i5, Volcentes yocat
Frontino, pag. 90, Ulciana praefe-
ctura. Hard.
45. Numestrani, Oppidum his
Numistro. Frontinus, Strat. lib. II,
cap. 3 : «Hannibal apud Numi-
stronem contra Marcellum pugna-
tums, etc. » Liyius quoque,lib.
XXVII , cap. a. H. — Situs igno-
ratur. Ed.
46. Thebas. Qu» €hi6v) iraXtac
Stephano. Hard.
47. Cato, In libris Originum de-
perditis. Ha&d.
48. Pandosiam. Subintellige , in-
teriisse : id enim^fi^tf istud sonat.
Ha&d. — MSS. omnes librique
yulgati ante Hermolaum, Mardo-
niam constantissime retinent : Pan-
dosiam Barbarus rescripsit : quod
in Pandosia obiisse Aiexandmm
scriptores omnes consentiant. £t
Liyius quidem , qui unus esse po-
test instar omnium : « Alezandrum
Epiri regem , oif , ab exsule afHrmas-
se. Accito ab Tarentiuis in Italiam
data dictio erat , cayeret Achem-
siam aquam, Pandosiamque urbem:
ibi fatis ejus terminum dari : eoque
ocyus transmisit in Italiam , ut
quam maxime procul abesset ab
urbe Pandosia in Epiro y et Ache-
ronte amni... Caeterum ( ut ferme
fiigiendo in media fata ruitur ) ....
haud procnl Pandosia urbe inmii-
nentes Lucanis ac Brutiis finibus
tres tumulos insedit... Peryenit ad
amnem... quem quum incertoyado
transiret agmen, fessus metu ac
labore miles, increpans nomen abo-
minandum fluminis, jure Acheron
yocaris, inquit, etc. » Sic Acheron-
tem fluyium , et Pandosiam in Lu-
canis diserte appellat Strabo quo-
que, lib. V, pag. a56. Suidas, yerbo
Tovov, aliique. Verum quum circa
Pandosiam, 'ireptllav^oaiavy interiis-
se Alexandrum Strabo afiOrmet
non in ipsa : circa Pandosiam le-
thali yulnere affectns, concedere
Mardouiam potuit , ubi'ex yulnere
obierit : et banc urbem interiisse
deinde Theopompus est auctory
quum staret iDterim Pandosia»
quam hodie Castro Franco yocant.
Hard.
49. Alexander. Epiri rex. Obiit
annoU. C. 4a8. Habd.
LIBER III.
145
VI. Connectitur secunda regio, amplexa Hirpinos, i
)riam, Apuliam, Saientinos gcl' m. sinu, qui Ta-
lus appellatur, ab oppido Laconum*, in recessu hoc
o sito , contributa eo maritima coionia quae ibi fuerat.
!; c&xxvi M. pass. a Lacinio promontorio, adver-
i Caiahriam ^ in peninsulam emittens. Graeci ^ Messa-
a duce appellavere : et ante Peucetia , a Peucetio
itri' fratre, in Salentino agro, Inter promontoria c M.
intersunt : latitudo peninsulae a Tarento Brundisium
^ itinere xxxv^ m. pass. patet, multoque brevius a
. Sasina. Oppida per continentem a Tarento, Varia",
!. I. CCL M. sinu, Tot millia
m^iDquit, hic sinus ambitu
>; et id quidem a vero haud
n abest. Ed.
zcomim. Florus , lib. I , cap.
ig. 36 , Tarentum vocat se-
3am ex Lacedaeraoniis con-
ui civitatem. Dionys. quo-
srieg. vers. 877 ; Scymnns,
[ ; Hesychius , verbo Tapac »
daemoHiis conditum Taren-
Spdunt Hodie Taranto, H.
best, Subintetlige,Tarentinus
Hard. — Quid sibi velint
trba minime liquet : nam a
» prompntorio distare Ta-
m sinum , qui ab eo incipit,
cat PFortasse cxxxvi m. pass.
nio distare remotissimum
:inus anfractum Noster si-
re voluit, qui quidem non
, sedcxvii M. pass. recto cur*
JL teireno itiuere a Lacinio
£d.
tUhiam, Qu» nunc Terra
to, ab Hydrnnte oppido ap-
:. Hard.
5. Graci. Strab. lib. V, p. 377. H.
6. Peucetia , etc. Sic etiam Dion.
Halic. Antiq. Rom. I , p. 9. Hard.
— Elz. Peucetiam. Ed.
7. OEnotri fratre.,. Inter promon'
toria, Dalec. et Elz. OEnotri /ratre,
In Salentino agro inter promonto.
ria, Ed.
8. inter promontoria, Inter ea dao
promontoria , quibus sinus Taren-
tinus clauditur : Lacinium scilicet,
et Acran lapygian , de qua mox. H.
— XX autem, non c n. pass. nume-
randa videntur. Ed.
9. XXXr Ai, pass. Sic a'p. ChifB.
Dalec. XXXril. Elz. XXXII, Vera
autem latitudo xl m. pa^s. esse yi-
detur. Hanc Strabo, lib.VI, p. a8a,
itinere uniusdieiemensusest. Sasina
autem portus bodie Porto Cesareo
est auctore Mannerto : hie zti
tantum m. pass. est peninsalsB lati«
tudo. Ed^
10. Fariaf cui nomen Apuke, Ita
libri omnes. Apad Antonili. Vania
( lego Varia ) a Tarento, x. p. m.
Varnnm , nt qaidem reor , Pronti-
nas agram hane Toeat, qoem eum
10
i46
C. PLINII NAT. HIST.
a cui cognomen Apulae, Messapia", Aietium '^. In ora
vero, Senum* , Callipolis, quse nunc est Anxa, lxxv'
M. pass. a Tarento. Inde xxxii m. promontorium , quod
Acran' lapygian vocant, quo longissime in maria excurrit
Italia. Ab eo'^ Basta oppidum, et Hydruntum'^ decem'
Tarentido janut, lib. de Golon.
pag. cxl, pro Varinum : aut potius
F^aHttmf ut pag. gs. Hakd. — £a-
demest, ut opinor, quam Strabo,
lib. VI, p. i8a eta83, vocat Oupiav,
inter Tarentum et Brundisium.
Hodie, ut aiunt d^Aityiixb etMan-
nertus, Oria. Ed.
II. Messapia. Dalec. et EIz. Ces-
sapia. Hodie Meiagna , inter Uriam '
et Brundui^um. In Martyrologio ,
Messana ApuUee nuncupatur» i8
aprii. H4BD.
la. Aletium. Aletium hoc loco
nulU MSS. codd. exhibent : omnes
pro ea yoce, Sarmadium, Atque huc
forte spectat Armadillus, sive Sar-
■ladillus ager, de quo Frontinus,
lib. de Colcm. p. ii5. H. — Aie-
tiun^ hodie Santa Maria deli Alisza
est , auctore D*Aimi.LB. £h».
i3. In ora 7>ero, Senum^etc. Sic
MSS. omnes , non ut hactenus edi«
tum, Senonumy perinde ao si a Gal-
lis Senooibus , qui nulli umquam in
hoc terrarpm tractu fuerunt , con*
dita Gallipolis foret : qtt» GrsBCos
habuit auctores. Mela , lib. II, cap.
4 : « Salentina littora , inquit , ec
vrbs Graia Callipolis. » £a nunc
GalUpoU dicitur. In Museo P. Gha-
HII.I.A&T, nummus didrachmus ar-
genteus yirum in equo decurrentem
«xKibet : infra KAA, £x parte ahe-
ra« alium insidentem delphino : in-
ftf^ similiter KAA hitere dextro,TA-
I^AS : Tarenti conditor et dominos ;
quem et KaXXtTroXTrat ad oram sinus
Tarentini positi colunt. Ad equitis
dextrum latus est littera A : sini*
stro N : Iv^a est KAAXtiroXtT&>v. At
Senum quoque oppidi nomen fuit.
Hard. — Nullum in ora locum re-
peri, quo situm fuisse Senum di<
cere possimus ; nisi forte idem sit
oppidum Senum et Sasiua portus,
de quo supra. £d. .
14. LXXV. Sic apud GhiflBL Dal.
et £lz. LXII^ quod malim ut yero
raulto vicinius, si tamen littoris
ambitus sequaris. Ed.
i5. Acran lapygian. Xxpa:v tonv-
7iav ^ tmX SaXcvTivn, inquit Ptole-
msBus, lib. III , cap. i, promonto-
rium lapygium , sive Salentioum :
nunc a yicioo oppido , fapo di S,
Maria di Leuca. Habd.
16. Ab eo Basta. Proponebat Da-
Lec. Hasta. Nunc yaste oppidulum,
inter Castro et Otranto» £d.
ly.lfydruntum, etc. PtolenuBO,
loc. cit. t^pou^. Nunc Otranto. H.
18. Deeem ac novem. Ait Bastam
oppidum , Hydruntumque ei proxi-
mum,distare ab Acra Iapygia,xix
M. p. Hard. — Ita libri omnes. At
locum hunc Martianus perperam
interpretatus , lib. V, p. ao9,quod
esset angustiarum ejusce freti, qna
lonium roare in Adriaticmn irrum-
pit , intervallum , signan t Plinio
credidit : « Hydruntum urbem, in-
quit, ubi superum inferumque mare
decem et noyem millibus dispa-
LIBER III. 147
na M. passuum , ad discrimen '^ lonii et Adriatici
qua in Graeciam brevissimus traasitus, ex adverso
liatum''' oppidum : latitudine intercurrentis freti,
iginta" M. non amplius. Hoc intervallum pe» 3
ontinuare transitu pontibus jactis *' primum Pyr^
piri rex cogitavit *^ ' post eum M. Varro , quum
ARD. — Male certe Martia-
Doii multo felicior iii ex"
loco Tidetur mihi fuisse
la, quum non xiXy sed xxx
ib Acra lapygia distet Hy-
. Fortasse xix m . paas. a
stare Hydruntum Noster
D.
' discrimen, Ubi discrimioa-
jn ab Adriatico marL H.
9llQniatum. Jta MSS. Reg.
^,1,3, etc. Dalec. et £lz.
f oppidi. Vet. apud Daiec.
j4pollonice oppidum, Hoc
rissimus transitus ab Uy-
I Apolloniatarum oppidum,
adverso est. H^ad. et £d.
inquaginta. Centum repo-
»aru8 : oblitus eumdem Pli-
1 describendo ItalisB situ ,
cisse, cap. 6 : « Abest a cir^
terris, Istria ac Libumia,
im locis centum millia pass.
et Illyrico,quinquaginta.»
in superqueconstatyCtfntum
agnosci non posse, quum
tantumdemve scripturus
^ec dubitare licet qnin ad
banc Salentinorum Hy-
m id ipsnm pertineat :
on alia ItalisB ora magis
una sit : atque hoc tempore
• Hydrunte, vei ab ipso po-
>e sito Lfeucarum ( ut ap-
capite, ad oppositum Cpiri
littus tot fere millia pnssuum com-
putentor : in quibus angustiis pon-
tes ipsos jacere P^rrrbum , Varro«
nemque, cogitasse, credereparest.
Ad bcc» Epiri Oricum ab Itali«i
Salentino , lxxx tantum , aut etiam
I.XX pass. miilibus discrerit Plininsy
c. a6 libri bujus, qui brevissimum
in Grseciam transitum ab HydruDte,
non a Salentino, nunc eh$e testatur.
Ex quo exploratum est ac certum »
lectionem vulgatam, uod modo ve*
tustiorum codicumfide,veram etiam
indubitato Plinii testimonio confir*
matam > quibusvis aiiis reclamanti-
bus, esse custodiendam. Quam siot
enim erratis obnoxias Ptolemai
mensursB, quam vitiosa ADtoniai
et Strabonis editio, viri noront en»>
diti. Habd.
la. Jaetii, Vet. apud Dalec. yiM-
etis, Ed«
)3. Cogitswit, Futili plane eonsi-
lio : quod effectum d»rp nnlla ars
potuisset, nt recte deaaoDstrat Fni^-
nenus DOaler, in Hydrogr. lib. II,
cap. i8 , pag. 59. Tames aDgusttas
mare esse, quod Italiam a Gracia
dinmit , qnam bactenns creditum
est, obsenravit D. Dblislb, in Com-
mentariis Academi» Regiss 5cientia-
rum anni 1714» pag* 83; nnde ibi
conclndit, sakem minus debere
Pyrrhi iiegia consiliom absurdum
videri. Hasd«
JO
i48 C. PLINII NaT. HIST.
classibus Pompeii piratico bello praeesset. UtrUttique aliae
impedivere*^ curae. Ab Hydrunte , Soletum* desertum,
dein Fratuertium : portus Tarentinus, statio*^ Miltopae:
Lupia*' Balesium' , Coelium*'^, Brundisium * l m . pas-
suum ab Hydrunte, in primis Italiae portu nobile, ac velut
certiore transitu, sic utique ' longiore, excipiente Illyrica
urbe Dyrrachio ccxxv * m. trajectu. Brundisio conter-
a4. Impedlvere, Sic apnd ChiM.
Dalec. et Elz. anpediere. Eb.
a5. Soletiim. Quse et Salentia :
nncie Salentini populi, et Salentinus
ager, et promoutorium Salentinum.
Nummi in" thesauro Goltzii , Ik-
AANTINnN. Nunc quoque Solito,
supra Hydruntum. Hard. — Fra-
tuertium omnino ignoratnr, nisi sit
Francone Castro , in yia qu» Lupiis
Hydruutum ducit. £d.
a6. Statio Miltopre. Scio in lihris
. Tulgatis legi « Statio militnm Lupia.
At MSS. orones , Reg. i, i, Colb.
1, 2, 3, Paris. StatioMiltopas^Lupia ?
ut proprium sit statiouis navium
nomen Miltopas, sequaturque dein-
de seorsim Lupia, utrumque in ora
positum , quse nunc lustratur a Pli-
Hio. Sic Virgilius de Tenedo, Statio
malefida carinis, Sic Plinius ipse
in fine libri hujus : « Salonis pira-
tica statione nota.» H. — Nibii autem
in hecpakidoso littore, quodcontra
Lecce reperitur , locum ubi fuerit
hsec itatio iudicare yidetur. £d.
27. Lupia. CbiflQ. Sessupia. Acu-
wiai Ptolemao , inter Hydruntem
et Brundisium. Nnnc Lecce. Gruter.
pag. 374, Coi.. LirpiBNSivM . Apud
Frontin. lib. de Colon. pag. iii,
Lyppiensis ager. Ha&d. et £d.
18. Balesium. Oppidum in bra
posituui » uti «t reliqna qu« modo
recensentur. Mela , lib. II , cap. 4 :
«*lnCaIabria,Brundisiura,Valetium,
Lupi», Hydrus. » Hard. — Hodie
Torre S, Gennaro, ut vult Manner-
tus. £d.
39. Coelium. Frontino , lib. de
Colon. pag. III, Ccelinus ager in
Calabria. Hinc Coelii appellati, qui
a Gargano monte ad Brundisium
coluere , inquit Cato , in Excerptis
Orig. pag. i36. Hard. — Hoc op-
pidum hodie esse vicum Cavallo ad
promontorium ejusdem nominis,
juxta Brundisium, ait Mannertus,
cui minime assentiri po8Suro,qiinm
intus , quatuor a mari leucis , re-
periaturvicus CeHino, quiobnomi-
nis similitudinem mihi haud dubie
Coelii locum tenere videtnr. Ed.
3o. Bnindisium. Ita MSS. Alii
Brundusium dicunt. Incolis Brin-'
disi. Deejusportu Strabo, lib.VI,
pag. aS^i. Hard.
3i. Sic utique. Dalecamp. et EIz.
sicuti. Propouebat Dalec. sed uti'
que. Ed.
3a. CCXXV U. trajectu. Ita MSS.
omnes, Reg. i, a, Colbert. i, a, 3,
Paris. Chifflet. non , ut in editis ,
GGxx. Subscribit Strabo, lib. 11,
pag. 383, stadia mdccg Brundisium
a Dyrrachio abesse testatus. H. —
Vitios» haud dubio sunt omnes
istsB lectiones ; nam non amplius
LIBER III. 149
tnims Pediculorum agcr. ix adolescentes, totidemque
virgines ab Illyriis, tredecim populos genuere. Pediculo-
tTkm oppida, Rudiae^"*, Egnatia ^, Barium^^ Amnes ^^ ;
Japyx a Daedali filio rege , a quo et lapygia : Pactius ^* ,
Aufidus^,ex Hirpinis^'' montibus Canusium praefluens.
Hinc Apulia' Dauniorum cognomine, a duce' Diome- 4
G M. pass. est intenrallaiD : qois
'V-ero credat Untom in tam noto
'larajectu errayisse Pllnium ? £i>.
33. Pedicuiorum. noi^uXoi appel-
].antur a Strabone, qui eos etiam
f^eucetios vocari ait, lib.V, p. 277
«t a8a. Partem ii maximam tenuere
£ariensis agri, Terra di Bari. Ho-
x*um oppida non in ora modo, sed
«t in mediterraneo posita carptim
a Piinio perstringuntur. H. et £d.
34* Butff^. Dalec. et £lz. Rhudia,
^ela, lib. II, c. 4* Post : «Barium,
Sgnatia, et £nnio cive nobiles Ru*
dia^.» Strabo,lib. VI, pag. 282 : iv
^\ T$ {«e^o^Eta ^fli>^a(ot. PtolemseuSy
lib. III , cap. I , in Salentinorum
mediterraneis , i*(i>u^ia. Hard. —
StephanoilAoi^.lllam mendose Cor
rouigna pro Carovigni hodie nomi-
nari Harduinns ait : Manuertns
vero eam Ruvo esse contendit , qu»
urbs mihi septemtrionalior esse
videtnr , qnam ut Rudiarum infra
Barium sitarum^ ut apparet ex
Plinio , locum teneat. Harduino
ergo libenter assentimur. £d.
Z^.JEgnatia. Sic Anton. Itiner.
Straboni qnoque loc. citat. K-paTta
iro^Xtf. Horat. Sat. 5 , lib. I, Gnatia.
Ignatinm agrum Froutinus vocat ,
loc. citat. et cum Rodino jungit.
Nunc Torre dEgnasia^ inter Brun-
disium Bariumque. Hard.
36. Barium. Dalec. et £lz. Ba-
rion, £d.
37. jimnes : lapyx a DatdalifiKo
rege. Haec sincera codicum proxime
laudatorum scriptura est , quam sic
vitiose interpolarant : Barion , anie
lapyx: ut Barii oppidi cogiiomen
lapyx esse putaretur. Hakd. —
Haud facile autem dictu est qui
sint nunc isti amnes, quum exigui
tantum riTuli , quorum nomina
ignorantnr, bodie reperiantur inter
urbem Brindisi et flumen Ofanto.^Eji.
38. Pactius, Dalec. et £lz. jim»
nes, Pactius, etc. Hodie Canale di
Terzo, ut vult Mannertus. £d.
3g. Aufidus. Unde Horatius »
« Longe sonantem natus ad Aufi-
dum , » de se ipse prsdicat , lib. VI,
ode 9. Nunc Ofanto : Capitanatam,
ut vocant , a Bariensi agro dister-
minat. Hahd.
^o. Ex Hirpinis. A gente indigena
nomen accepit hsec Apennini portio,
prope Compsam. Hard.
1. Hinc Apulia. Quse nunc Capi'
tanata nuncupatur. Hard.
2. A duce. Dauno. Festus :
« Daunia Apulia appellatur a Dan-
no Illyric» gentis claro viro , qui
propter domesticam seditionera ex-
cedens patria occupavit. » Tzetzes
iu Lycophr. pag. 60, ait eum im<*
peritasse Daupiis , quum Diomedes
in Italiara appulit: hunc Dauno ad-
versus hostes tulisse suppetias :
filiam Dauno fuisse £uhippam no->
raine, etc. Habd.
/
i5o C. PLINII NAT. HIST.
dis socero. In qua oppidum Salapia^ , Hannibalis inere-
tricio afnoreinciytum : Sipontum , Uria^ : amnis^ Cer-
balus, Dauniorum finis : portus Agasus^ , promontorium
montis Gargani, a Salentino sive lapygio ccxxxiv' m.
pass. ambitu *'' Gargani : portus Garnde", lacus Panta'
3. Salapia. Radera nomen ser-
vant , Salpi. Ptolem. lib. III , cap.
z, ia Apalia Dauni» ora littoraliy
ZoXairiat. De Hannibale , quod tno-
do narratur , vide Appian. in Han-
nibal. pag. 338. Hard.
4> Sipontum, ZtTroOc Ptolem. loc.
citat. et Strab. lib. VI| pag. i84<
Hodie yicus S. Maria di Siponto
dictus. At ex ejus ruiniK crevit
Jfanfredonia , quod Sipontum no-
yum merito dixeris , haud procul
Gargano monte, Hahd.
5. Uria. Huc pertinet , opinor,
Uritanus ager,quem cumRubustino,
et Genusino, de quibus mox , Fron-
tinus copalaty lib. de Colon. p. 1 1 1.
Ptolem. lib. III, cap. i, fptov ih
ora sinus Adriatici, Apulise Dau-
ni«e • pariler adjudicat . Hard. —
Uria hodie Manfredonia est , si au*
diatur d^Avyille , et Urlas sinus ,
Golfo di Manfredonia. Ed.
6. Cerbalus. Hunc Candelaro ^
esse Tult Harduinus; ego tamen
vicinum isti Cervaro flumen , Cer»
balo similius noi&ine libentius cre-
dam. £d.
'j. Portus Agatus. Nunc Porto
Greco. Haro.
6. Promontorium montis Garguni,
Hic mons etiamnunc Gargano di-
ctus , provincise , cujus maximam
pai tem tegit , nomen suum imper-
tit ; in australi tamen parte reperi-
tur mons hodie S. Angelo dictus ,
cui oppidum cognomen imponitur.
Proraontorium hic a nostro memo*
ratum hodie esse Pnnta Saraeinai
septemtrionem Tersus , putat filan-
nertus. £d.
9. CCXXXIF. E]z. CCXJXIll.
Utmmque a Tero non multam
abest. £0.
10. Ambittt Gargani. Gai^ano
monte circuito, qui oram banc ani-
versam ambit. Hard.
11. Gamee. £x irtpiirXoo, sea cir-
cumnavigationis ordine ^ apparet
esse oppidum Rodi , ut recte Hol-
stenius conjecit, pag. 269. Haro. —
Mannertus hanc orbem , ctijas no-
men, nt putat, a librariis corra-
ptum est, eamdem fuisse «stiniat
ac Strabonis Ofipciov , PtoIemsBiqae
f ptcv , et portum ejua lacuai foisse
roari conjunctum, cui hodie nomen
Lago di Varano ; oppidumque hic
situm fuisse, ubi ettamnonc taltis
cernitur Torre di Varano vocata
haud longe a rico Rodiah Harduino
memorato. A Mannerto autem dis-
sentit D^AiTTiLLB, qui has urbes di«
versas facit ; quam opinionem con-
firmare videtur Noster, qui modo
Hyriuos nominat , qui eerte Ptole^
msei Strabonisque f piov, sive OCpttov
incoluerunt. Mihi autem lacus ho-
die Varano dictus portus fuisse
videturoppidi Garnarum, quod in-
ter bunc lacum et mare situm foit,
sive ubi est Torre di Farano , sive
ubi vicus Rodif duorum vix m. pas-
suum intervallo alacu separatus, et
LIBER III. i5i
'. Flumen portuosum Frento'^, Teanum'^Apulorum.
que Larinatum' Cliternia: Tifemus'^ amnis. Inde'^
»Frentana. Ita Apulorum generatria'': Teani**,duce 5
aiis : Lucani , subacti a Calchante, quae loca nunc
it Atinates. Dauniorum pra^ter supra dicta colodiae «
ria**, Venusia". Oppida : Canusium **, Arpi'^, ali*
do *^ Argos Hippium Diomede condente, mox Argy-
nai, nostrique Hyrinm oppidi
M, nt infra dicemus, locum
se. Ed.
Liieus Pantanus. Nnnc Lag^o
ina, a vicino oppido. Hard.
Frento. Nnno Fortore, HaRD.
Teanum, Ad discrimen Tea«
I Sidicinornm, de quibus cap.
ili isti cognominati snnt. Lo*
onc non, ut Harduinns ait,
t dicitur, sed Chiati V^chio^
longe a ripa Frentonis amnis,
pitandta. Frequens mentio
tensis episcopi in actis Bene-
I» Ecclesise, cui ille suberat.
ilsten. pag. 279. Ed.
Larinatum Ciiternia. Dalec. et
Larinum , Aliternia. Ut Apu-
, inquit, oppidum in ora fnit :
rinatum in mediterraneo qui*
•arinum, nt dicetur inferius :
i Cliternia; quie etiamnunc
Ciiternia dicitur, duobus
a fluminis Biferno ostio.
et Ed.
Tifernus. Permutatis litteris
Holem. iib. III, cap. 4>tTepvoc,
i^epvoc. Hard. — Hodie A«
Ed.
Inde. A Tiferno amne, ut di-
»p. seq. Hard.
Genera tria. Dauni, Teani,
i. Hard.
Teanii duce. Elz. Teania duce
e Gndit, Vet. apnd Dalec. Teami a\
duce, Gacesy etc Ed. — Teanum
hnuc esse appellatum innnit. Teates
Apnli et ex Apnlia Teanenset , ap.
Liv. lib. IX , c. ao. Galchantem in
his oris aliquando consedisse, etiam
ex Strabone coiligimns, lib. VI,
pag. i84>Hard.
10. Luceria, Hanc quoqne Lu-
ceriam appellat Lirius , lib. IX ,
c. a et la ; Aouxsptav Strabo, Iib.VI,
p. 984 ; NouxipiAv AirouXuv Ptolem.
lib. III , cap. I. Nunc Luoera , in
Gapitanata. Hard.
91. Venusia. Horatii yatis nata-
libns dara. Nnnc ^«/t0ia,inBa8iii*
oata * aliquot ultra Aufidum amnem
millibus. Horatius, libroll, Sat. i,
vers. 34 : « sequor bunc Lucanus
an Apptiltts , anceps : Nam Venu-
sinus erat finem sub ntrumqne co«
lonus Missus ad boc, pnlsis ( vetus
est ut fama) Sabellis. » Hard.
99. Canusium. Kavo^atav Ptolem.
lib. III , cap. I , in Apulia Daunio*
rum, nnnc Canosa, ad amnem Au*
fidom. Hard.
93. j4rpi, Sic qnoque Livio ^ lib.
IX , cap. 3. Jacet in ruinis , retento
tamen nomine Jrpi, in Capitanata ,
juxta amnem Candelaro, Hard.
94. Aliquando Argos ^ etc. Hsec
totidem Terbb Strabo , lib. VI, pag.
983. Hakd.
10
iSa C. PLINII NAT. HIST-
rippa dictum. Diomedes ibi delevit gentes Monadorum,
Dardorumque, eturbesduas, quae in proverbii'^ ludicrura
vertere '\ Apinam et Tricam.
6 Caetero ' intus in secunda regione , Hirpinorum colonia '
una-Beneventum , auspicatius mutnto nomine , quae quon-
dam appellata Maleventum : ^culani^, Aquiloni!,
Abellinates cognomine Protropi, Compsani^, Caudini^:
25. In pro¥erbii. Erasmuft, Ghil.
ly Cent. a, adag. 43.: «Trlcs,
ApuisB. Tricas et Apinas , yulgo res
futiles et nugatorias dicehant , etc»
Martialis, lih. I, Epigram. ii4:
« Quaecumque lusi juyenis, et puer
quondam, Apinasque nostras, quas
nec ipse jam novi, etc» HAao.
26, Vertere. Alii, Denere, Hard.
1. Ccetero. Dalecamp. et Elzey.
ceetera, £0.
2. Coloniq una Jieneventum. Dal.
colonia : una Beneventum. Elz. co-
lonia una, Beneventum. £d.
3. Malevenlutn. Ita Livius, lib.
IX, cap. 27, et Stepban. pag. i58.
In Hirpinis, quorum hodie regio
Priiicipalus ulterior appellatur ,
Benevento. Coloni^ Beneyentanas
mentio apud Frontin. lih. de Colon.
pag. 34 6t 122. Hard.
4. JEcuiaui. Hard. Auseculani
ex Fiontino, qui pag. iio, Auscu-
lini agri meminit ; sed Ptolemaeus,
iib. I, cap. 3, AixcuXavov, Aculanum,
inter Irpinorum , ut eos yocat , me»
diterraneas civitates nominat et An-
ton. Itiner, his JEfClanum citat , xxy
M. pass. a Beneyento in yia quae
per Aufideni pontem Venusiam
ducit ; hic ergo certe Mclaniy aut ,
ut in libris omnibus , praster Har-
duinum , ^cu/am . legendum est.
Fi-ontiuus autcm, pag. 91 et 210,
ASclanensemf siYeEelanensem agrum,
in Apulia, non in Hirpinis nominat;
undeiEculanosinferius post Viscel-
lanos, iuter ApuKae gentes, reposuit
Harduinus, parum feliciter,utmihi
yidetur, quum Itinerarii Ptoleiqsi-
que auctoritas Frontino haud dubie
anteponenda sit. iEculanum autenif
si Mannerto credimus , quem ia
opinione nostra ducero hahemus,
non longe a Mirabella situm fuit,
austrum inter et orientera. £d.
5. Aquiloni. Ah Aquilonia, de
qua Liyius, lib. X, cap. 38, 39, 4i
et 44* Ptolemseo^ lih. III, cap. i^
mediterraneis Hirpinorum , iLXOu'(-
X(i)via, cum Ahellino. Nunc est la Ce^
dogna , in Principatu ulteriore, ut
ex Itiuerariis liquido couficitur.
Hard.
6. AbeUinates. Cbiffl. ApeliinateSp
A^sXXtvcv in Hirpinis, prope Aquilo-
niam, apud Ptolem. loc. cit. Haad.
— Hodie Aveliino. Ed.
7. Compsani. Nunc Conza^ in
eodem principatu, Ptolemaeo, loc.
citat. Jn Lucanis , quihus Hirpini
confines fuere. Hard.
8. Caudini. Caudium oppidum»
et Furc« Caudinae, uhi interceptus
rom. exercitus, consules a Samni-
tibus suh jugum missi.Vide Liy.
^ lib. IX , cap. 2 , et FIorura,.lib. I ,
cap. 16. Caudinum oppidum Be-
LIBER III. i53
ires ^j qui cognominantur Corneliani , et qui '" Bebiani :
^iellani. ^culani " , Aletrini , A.bellinates cognominati"
si'^,Atrani'^, iEcani, Alfellani' , Attinates, Arpani' ,
lUnsB coloniaB cum buo terri-
adjudicatum scribit Frontinus,
le Colon. pag. 84. Habd. —
}t adhuc cladis istius memoria
KX> , qui etiamnunc dicitur
M. B&OT.
Ligures, Hinc apud Fronti-
. lib. de Golon. p. ia5 : «Ager
*i8 Vevianus , et Cornelianus ,
' ductus triumvirali lege. H.
Dsdocet Liviusy lib. XL, cap.
consulibus P. Cornelio et M.
»quadraginta millia Apuano-
Ligurum cum feminis pueris-
ut finem Ligustino bello face-
in agrum publicum populi
ni in Samnitibus, qui Taura-
am fuerat, transducta fuisse.
• Comeliani et Bebiani dicti
Taurasium autem quod prse-
i Taurasinorum sedes fuerat,
; pagus Taurasie est, baud lon-
}iirabeUa, austrum inter et or-
solis. £d.
.* Qui, Hsec yox in vet. apud
c. deest. £d.
. Mculani, Hi deinceps qui
eiementorum serie instituta
sentur, Apulis sunt contributi,
t Harduinus , non Hirpinis ;
ani autem isti , si tamen boc
n pro Dalec. et£lz. Deculanis,
lendum sit, ut vult Harduinus y
^culanis supradictis , n. 4 ,
(unt confundendi ; sed ad hos
lebit Frontini Ager Mclanen-
i Apulia,de quo supra.£orum
atur situs , nisi ad illos refe-
i sit urbs quam d*Aiiviz.le
'u//i ..!(^i//M//ivocat,h6die Ascoli
di Satriano^ baud longe a flnvio
Carapella, Ed.
is. Cognominad, Elzev. eognomi"
ne, Rd.
i3. Marsi, Oppido nomen Abel-
linum» Marsicum cognomincy ut
ab altero , quod in Hirpinis fuit »
distingueretur : oppidum nunc epi-
scopale, in confinio Basiiicat» et
Principatus.citerioris : Marsict» 've-
tere. Frontino, lib. de Colon. p. 106,
Marsus municipium : Baibo item,
pag. 3i8. Hard.
14. Airani, JEcani, De Atranis
nihil reperi : corruptum etiam
nomen interrupta elementorum se-
ries indicat. iEcanorum oppidum
jEcsb , iEthico, p. 16 : nunc Troja^
in Capitanata. De boc oppido vide
Holsten. pag. 19. Gruter. pag. 444»
Reip. JEckTsoKym. Ed.
i5. Alfellaniy Attinates, ForteAf'
Jtlanif ab Affile oppido, de quo
Frontinus , lib. de Colon. p. 38, cu-
jusque sitiis ignoratur. Attinatibus
oppidum fuit Atinum, bodie Diano,'
auctore Mannerto, qui et Atinatem
campum de quo supra Noster, lib.
II , cap. 106 , Fallone di Diano
vocat. Ed.
16. Arpaniy etc. Ap. Frontinum,
Arpanus ager , et Conlatinus , in
^rov. Apulia , pag. 91. Ab Arpis
oppido, de quosupra.VetusPigno-
rii nunimus apud Holsten. p. a8o,
APIIANnN. Habd. — CoIIatia baud
longe a Roma, ad flumen Anienem ,
hodie Teverone, sita fuisse videtur.
Borcani et Corinensesoranino igno-
rantur. Ed.
i54 C. PLINII NAT. HIST.
Borcani, Collatini, Corinenses , et nobiles clade romana
Cannenses'^, Dirini, Forentani'^, Genusini'^, Herdo-
nienses'", Hyrini *\ Larinates, cognomine Frentani",
Merinates'^, ex Gargano ; Mateolani, Netini'^, Ru-
17. Cannenses, etc Canne eter-
num imperii yulnns : rudera modo,
CeCnne, ad ripam Aufidi amnis ,
quem Romanorum ciede aiunt ibi
decolorem factum. Liyius , lib.
XXII , cap. 44« H411D. — Dirini
ignorantur.ED.
18. Forentani, Oppiduni illis Fo-
rentum fuit , ut patet ex Liyio , qui
lib. IX , cap. ao : « Apulia perdo-
mita (nam Forento quoque valido
oppido Junius potttus erat ) ». Idem
Livius istornm Forentanornm me-
minit cap. 16 ejusdem libri , ut in
nostra editione monnimus, not. a ,
quam confer. Forentum autem
nunc Forenza yocatur in Basiiicata ,
supra Acherontiam , qnse Cirenza
dicitur. Habd.
19. Genusini. In proyincia Cala-
brisB Genusinus ager, apud Froot.
lib. de Colon. pag. iii. Hard. —
Etiamnunc yicus Ginosa, haud lon-
ge a flumine Brandano , orientem
yersns, anctore Mannerto. Ed.
20. Herdonienses. ^p^cDvia Ptole-
meo , lib. III , cap. i , in Apulis
Dauniis. Erdonias habet Antoninus
prope Ganusium, k. p. xxyi. Ardo-
nam Frontinus , in Apulia , p. 1 10.
Et nunc Ordona dicitur, ad fluyium
Carapelia,qm in Gerbaium) CervarOj
influit. Habd.
ai. Hyrini, Vide quid de illis mo-
do snpra diximus, nota 5i, ubi Hy-
rium hodie esze Peschici demon-
strayimus. Ed.
a^. Frentani, A Fientone amne,
a quo non longe habitaraiilyTifeno
tamen adhuc yiciniores : nnde et
urbt primaria Frentanorum Lari-
num dicitur ap. Gatoo. in Excerpt.
Orig. pag. i36. Nunc Larino , in
Comitatu MoUsii , confinioque Ca-
pitanatoe. Hard. et Ed,
a3. Mennates. Ad extremura Gar-
gani montis promontorium ciTitas
episcopalis sita est, ynlgo Viesti
dicta. Creyit ea eK nainia oppidi
Merini, episcopali dignitate olim
quoque clari, etcujus rndera etian-
nnnc S. Maria di Merino yocantor.
Ita fere Holsten. pag. 978. Pr»-
postera interpunctio, non Merinstes,
sed Mateolanos Gargano in libris
ante nos editis affigebat; neiBpe
Dalec. et Elz. qtd Merinates, ex
Gargano Meteolani , etc. legunt. De
Mateolanis antem, siye Meteolanis,
nihil reperi. Hard. et Ed.
a4' Netini. Chiffi. Neratini^ Dal.
et EIz. Neritini^ Matini , Rubustini,
Nerentinos, quos hic iibri quidam
addunt , expunximns, inquit Har-
duinus , quum inferius SalentiniS)
ut sane oportuit, reddantnr. Matini,
quos hic in Nerentinoram locuni
afferunt Dalec. et Elz. expungendi
quoque yidentnr ; quamyis Matinot
campos uon semel nominet Hora-
tius, natali urbi , VennsisB sciiicet,
conterminos , atque etiam Matinum
littas, quod fortasse parvo lacui , ex
quo exitflumenZ7ra/i</aiioobjacebat.
Netinis oppidum fuit Netium , Nti-
Ttoy Straboni lib.VI, p. i8a,prope
LIBER III. ' i55
»i **, Silvini ** : Strabellini *', Turmenlini , Vibinates '',
sini'^,Ulurtini. Calabrorum mediterranei : iEgetini , 7
lestini \ Argentini, Butuntinenses %Deciani,Gruni-
li^, Norbanenses, Paltonenses^^, Sturnini , Tutini.
im, Herdoniamque, et hodie
u ManDerto crediraus : sed
pis mihi non occurrit nomen
Sd.
\ubustmi, Ita MSS. non Ro»
£t certe Rubastiuus ager,
lo, lib. de Colon. p. m, a
jTope Ganusium Antonino ,
Kfne , lib. I, Satir. 5 : « Inde
fessi pervenimus. » Nonc
n agro Bariensi. U^bd.
iiMni. Ab oppido Apulorum
iorum , quod Strabo, lib.
l» a83, ZtXouiov Yocat : nunc
il Gorgofflione, teste Holsten.
il. pag. 178. Hard. — Gara»
teste Mannerto. Sed errare
iterque yidetur, quum x M.
Garagnone^ septemtrionem
f reperiatur yicus Savigiiano,
Silvio successisse indicare
* nominis similitudo. £d.
Strabellini, Eizev. Strapellini^
ectionem sequiyideturD^Air*
qoi eorum urbem Strabeilum
HapoUa yocari ait. Turmenti'
ino ignorantnr. Ed.
ribinates. Vet. apud Dalec.
ates, Sic yeteres Inscription.
nio teste. Nunc oppidnm
dicitur, in Gapitanata , inter
1 et Herdonam , in Samnii
Bque confinio . Polybins 16«»-
cat. H^ED. et£D.
Venusini. A Venusia snperins
I. Habd. — Mactini igno-
.£d.
^getini. Elz. jEgitini, i£ge-
tiom medio itinere inter Bntiintiim
et Egnatiam ponendum yidetnr
haud longe a yico Ifoia. £d.
3i. Apamestim, H»c yox in Tet.
apud Dalec. deletnr. £x Airtvlorat
Ptolera. lib. III, cap. i, Hermolaos,
et Pelicerius in notis MSS. Apene^
stinireiponxml. At estillnd oppidum
et in Apulia Daunia prope Garga-
num montem , et in ora positnm :
hic Plinius Galabrorum oppida per-
sequitur, et ea quidem quas sint a
mari longiuscule semota. Fatendum
est igitur istius populi ignorari se-
des. Item de Argentinis. £d.
3a. Butuntinenses. In Tab. Peat.
Butunti. Frontino, lib. de Golon.
pag. III, Botontinus ager , in Ga-
labria. Habd. — £orum oppidum
Butuntus, tive Butuntum, bodie
Bitonto yocatur, sex leucis a Ban et
ab Adriatico mari tribus. Deciani
ignorantnr. £d.
33. Grumbestini. Ita plane ordo
litterarum exigit : non Bmmbestini.
Hard. — Ignorantur , et cum eis
insequentes. £d.
34« Paitonenses, Dalec. et Ela.
Palionenses, Hi omnes ignoran-
tur. £d.
35. Stumini^ Tutini, Aberrant a
yero qui Sturninos ibi fuisse arbi-
trantur, ubi nanc Stemaccio oppi-
dulum Hydrantini agri , haud pro-
cul Hydrunte : in eam scilicet ad-
dncti bsBresim , affinitate qoadara
ac similitodine nominis. Veram id
oppidumy at pianissime Tel ex
i56 C. PLINII NAT. HIST.
Salentinorum '^ : Aletini'% Basterbini^*, Neretini^, Va-
Ientini^% Veretini'*'.
Xyil. (xn.) Sequitur regio quarta gentium vel Ibrtis-
ipsis tabulis constat, qunm Salen-
tinorum ditionis fuerit, quorum
oppida populique suo mox ordine
digeruntur, in Galabrorum oppidis,
qusB nunc Plinius percurrit, locum
habere non potest. Nec felicior in
conjiciendo Pelicerius in notis
MSS. qui pro Tutinis, Tuticanos
reponi putat oportere, ab Equo
Tutico , quod non procul Beneven-
to fuit : haud exigua terrarum in-
tercapedine , populorumque inter-
jacentium frequentia , divisa a Be-
ncventoCalabria. Hard. — Maxime
probanda autem videtur eruditi
D*Airvii.LE opinio,quiinmappa sua
Suirni eo loco reposuit , ubi nunc
est Osttini, baud longe ab Adriatico
-mari , leucis xiv a Tarento. Tutini
ignorantur. Ed.
36. Sahntinorum, Subintellige ,
mediterranei. Quorum primi Aleti-
ni. Hakd.
37. j4letini. Chiffl. Alentani. Ab
Aletio, quod AXtiTicv Salentinorum
mediterraneum oppidum Ptole-
mseus appellat, lib. III, cap. i, ut
ait Harduinus ; non vero, ut affir-
mat idem,bodieZ.tfcc^, quam urbem
Lupiarum locum occupare dixi-
mus , sed , ut ait d' Ahville , Santa
Maria delPAiizza , haud louge a
Tarentjno sinu. Kd.
38. Basterbini. Non a Basta su-
perius memorato oppido, id enim
littorale fuit , sed ab obscurio-
re aliquo : a Bauora fortassis, quod
in Salentinorum oppidis mediter^
raneis Ptolemasus recenset loc. cit.
Hard. — Et quod fortasse hodie
▼icus eBiFeste, haud longe a Castroy
occidentem versus ; quam quidem
opinionem sequi videtor Manner-
tus. £d.
39. Neretini. Ninptrov Ptolem. in
roediterraueis Salentinorum oppi*
dis : hodie Nardo. Habd.
40. Valendni. Sic in libris omni-
bus anteHarduinum vulgatis, atque
etiam in vet. apud Dalec. Valetini
legitur : at MSS. R. i, 3, Colb. i,
2,3,etc. Vlentini dant; Ptolemseus-
que lib. III,cap.i, in Salentinorum
mediterraneo , haud procul Acra
lapygia , oppidum Ou^evrcv locat :
unde Harduinus indubitata , ut ait,
conjectura, (Jxentini se restituisse
dicit; quod tamen verbum in notis
tantum ejus reperitur, nam iu' ipso
opere, typographorum fortasse erro-
re,/^a/e/i^'mremansit; in cujuslocum
Uxentini ex Harduini ipsius aucto-
ritate restituendum putabarous ,
quum nos morata est Mannerti
opinio, qui PliniiValentinos incolas
fuisse putat Balesii oppidi supra
memorati, quodque, ut diximus,
a Mela Valetium, et in itinerario
Hierosolymitano Valentia vocatur.
Valentini ergo servavimus , fatentes
tamen fortasse Uxentini legendum
esse ; cujus quidem populi oppidum
Oii^evTov , ut modo retuHmus ,
Ptolemseo vocatum, hodie Ogento
vocatur. Ed.
41. Veretini. "Nunc S. VeratOy ab
oppido Ouspr<T&v , apud Ptoleroseura
loc. cit. £0.
LIBER III. i57
um' Italise. In ora, Frentanorum*, a Tifemo : ftu-
rrinium portuosum. Oppida : Histonium , Buca ,
la * Aternus^ amnis. Intus Anxani cognomine' Fren-
Carentini supernates , et infernates , Lanuenses :
ucinorum® Teatini" : Pelignorum Corfinienses " ,
T.J. Foreissimarum. Multis ad-
Romanos fortitudo est ex-
i bellis , qusB quidem Florus
, lib. I , et Strabo , lib. V,
4i. H4BD.
yentanorum. Yet. apud Dalec.
norum» Ed. — Subintellige ,
ijuse a Tiferno amne ad Ater-
lorrigitur. Nunc jibruzzo ci'
vocaut. Hard.
yinium. Nunc Trigno. Hard.
listonium. In Thcs. Goltzii,
IPES HisTonTEirsES. icovtov
1. in Frentanis, lib. III, cap.
ipud Frontin. pag. 109, Iseo'
lonia , in Samnio. At apud
*. p^g. 33a, HiscoNiEvsEs ,
iinc Fasto di Ammone dici-
LKD.
\Ucay Ortona. 6pTCdv, xal Bouxa
»ni,]ib. y, pag. a^s* Frenta-
I quoque oppida : et dpTCDV
n iTTivetov navale : nunc Or'
t mare, inter amnes Sagrum
'mum. BucsB et Mela memi-
3. II, cap. 4. Hard. — Illam
U hodie esse ait d^Anyiixe ,
confirmat Mannertus, qui
5 ex Ptolemaeo et Strabone ,
itatis, demonstrat hic urbium
•m turbari a Plinio, cui ante
iium nominanda fuisset Bu-
t.
iternus. ATgpvo^ Straboni loco
^iinc Pescara, Habd.
kfgnwnine. Ut ab Anxa , qase
Callipolis in Salentinis , eo cogno*
mine discriminentur. Oppidum An-
xanum , A-y^avov Ptolem. lib. III ,
c. I, in Frentanis. Hard. — Hodie
Lanciano 'uecchio ^ juxta inclytam
urbem Lanciano , septemtriouem
yersus ; haud procul ostiis amnis
Sagri , quem nunc Sangro incol»
yocant. Ed.
8. Careneini. In MSS. Carelini.
Ptolemseus, lib. III, cap. i^RapaxY)-
vo^; , Caracenos , locat inter Frenta-
nos et Samnitas. H. — Carentino-
rum Supernatum oppidum \oc6
dicto Gvita BureUa situm fuisse ait
d'Anvii.le, et Infernatum ubihodie
reperitur Civita del Conte. Lanuen-
ses omnino ignorantur. £d.
9. Marrucinotum. Vet, apud Dal.
Murcinorum. £d.
10. Teatini, TeaTea Ma^pcuxtv&y
jistw-yeioc , PtoIem«o, loc. cit. Fron-
tino,pag. 108, Teate, qui Aternus ^
quoniam haud procul ab eo amne
sitns erat : nunc Chieti. £d.
11. Corfinienses. Kop(pivtov , Tro^Xtc
neXt-Yvebv p.zoro-yeto; , Ptolem. loc. cit.
nunc Pentinia vicus in Abrutio cite-
riore. Ager Corfinius Fronlino , lib.
de Colbn. pag. 104. Vulgo Campi
de S. Perino : Pelignus, nunc Vaha
dicitur ; et episcopus Sulmonensis,
quum subjectum habeat agrum in-
tegrum Pelignorum , propterea Fal-
vensis episcopns vnlgo appellatur.
Hard.
/
i58 C. PLINII NAT. HIST.
9 X ff
Superequtfni", Sulmonenses* : Marsorum Anxantini' ,
Atinates *^, Fucentes"^, Lucenses "*, Maruvii '® : Albensium'"
Alba ad Fucinum lacum : ^quiculanorum ^\ Cliternini, Car-
II. Superequani. Dalec. et Elz.
SuperasquanK Et>. — Front. p. 17'^»
Superequum : etBalbo, pag. 3 18,
C!olonia Supersquana. Nunc Casul
Vecchio Subequo^ haud procul Ater-
no amne, ut recte HoUten. in Ital*
pag. i44-Habd.
i3. Sulmonenses, Oppidum Peli-
gnorum 2ouXp.6i>v , Sulmo , Ptolem.
loc. cit. Frontino, p. 109, Solmona:
hodie Sulmona, Tertio loco a Pli-
nio nominatur , quoniam in appeU
landis oppidorum nominibus servat
elementorum ordinem. Ovidius pa-
triam hanc suam esse gloriatur, lib.
IV Trist. eleg. x, v. 4 et 5 : «Sulmo
mihi patria est, gelidis uberrimus
undis, Millia qui novies distat ab
urbe decem, » Alibi idem Ovidius :
« Pars me Sulmo tenet Peligni ter-
tia ruris : Parva , sed irriguis ora
salnbris aquis. » Ha.rd.
14. Marsorum, Juxta lacnm Fu-
cinum , hodie lago di Celano ; no-
men servat adhucregiuncuIa,Z>«c<ift>
€li Marsif gentis CoiumnsB. Haad.
et Ed.
i5. Anxandni, In MSS. Anxadni,
Chiffl. Anaxadni, Non illis , ut yult
Harduinus , sed Atinatibus , ut
D*Azivii.LE et Mannertus aiunt»
tribuenda videtur civitas, hodie Ci'
vita d'Andno dicta , in valle di Mo'
veto posita, inter Fucinum bcum et
Lirim flumen. Anxantini autem, si
Mannerto credimus, ad veterem
Liris fluminis alveum requirendi
sunt. £d.
16. Atinates, Atinatem agrumlo-
cat in Samnio Livins , lib. X , cap.
39 , quum Samnites scilicet rerum
potirentur. Hard.
17. Fucentes, Male vet. apud
Dalec. Socentes, nam certe a Fucino
lacu hi nomen habaeraot « ant ab
eis lacus. £d.
18. Lucenses, Dalec. et Elz. Lu»
centeSf a Luco oppido, quod Facioo
lacui objacet, occasum inter et aii-
strum. De hoc luco seu nemore
Virgilius, Jib. VII, vers. ySg : «Te
nemus Angitias , vitrea te Focinoi
unda, etc. » Ed.
19. Maruvii, Elz. Marruyii, Ho-
pcuicv Straboni, lib. V, pag. 34i>
Hinc Marrubia de gente tacerdos^
apud Virgii. iib. VII , yer$. 7S0.
HiBc prsecipua Marsorum civitas
videtur fuisse. Oppidi etiamnonc
▼identur rudera Muria vocata , ad
orientalem Fucini ripam.ED.
10. Albensium, Oppidum Alba
Fucentis dicta. Apud Gmter. pag*
404» A1.B. Fvc. AlbensisageryFroD*
tino, lib. de Colon. pag. 102. Nanc
Albi, CoIumnsB gentis. Haad.
ai. Mquiculanorum, AtxodxciXoi
Ptolem. Ub. III, cap. i, quoram
oppida ut PUnio , KXitrtpvov , et
KopatoXoi. Hic duris jEquico/a glebiSf
ut cecinit Maro , lib. VII , vs. 747*
Cliternins, sic enim vocat Melai
hb. II, cap. 4» quis fuerit situs^in-
compertum. Carseolorum vestigia
in valle Torana» seu Caraeolana
planitie , Piano di CarsoU , ubi op-
pidum Cellse, vulgo le Celle Carsolip
monstrari ait Fabrettus, disAert. 7,
de Aqund. pag. 89, Holstenium
secutus. Hard.
LIBER IIL i59
ini '" Yestinorum ^% Angulani , Pinnenses'^,Peltuinates*\
us junguntur Aufinates *^ Cismontani : Samnitium ,
Sabellos, et Graeci Saunitas'^dixere,colonia, Bovia-
*^ vetus, et alterum cognomine Undecumanorum '*.
ienates *^ , Esernini ^" , Fagifulani^* , Ficolenses ^% Sae*
Fesdnorum. Utramque Aterni
I ripam hi tenuere , Laud pro-
»ntibus, in Abrutii ulterioris
ico. Horum oppida duo, ex
nis quatuor, A^y^oXo; et ntvva
Ptoiera. Diodoro in Excerp.
(98. NuDC Civita di Penna, in
10 Uiteriore. Pinnam Vesti-
▼ocat Vitruv. lib. VIII , cap.
BD. — Angelos hodie civita S.
'o est , auctore Mannerto. £d.
Pinnenses. GhifBet. Pennien"
Peltuinates. Apud Gruter.
(43» PELTYun ; Balbo, p. 3i8,
a Peltinonun, Hard. — Situs
ao ignoratur. £n.
jiufinates. Yu\go Ofena oppidi
01 est, in Abrutio ulteriore, ad
im BusceOf haud procul oppido
c, septemtrionem yersiis. Gau-
nm Aufiuiensis EcclesisB epi*
im laudat Simplicius Papa, ep.
pennino monte horum ager
ique clauditur : ideo Romanis
ontani dicti : quoniam ultra
editissima Vestinorum juga
erentur. Hard. et £d.
. Saunitas. SauvtTai Dionysio
g. Y. 3^5 9 et Scylaciy pag. 3 ;
los vero vocitatos, quod proles
lorum essenty Cato est auctor
ccerpt. Orig. pag. 137. Habd.
. Bovianum. ChiM. Bovianium.
— Bohianos Samnii oppidum
Frontin. pag. 109. Bouiacvev
PtoIemsBo, lib. III, cap. I, in Sam-
nitibus. Nunc Bojano , in comitatu
Mulisii. De Boviano yetere Liviua,
lib. XIX| cap. 38. Habd.
a8. Undecumanorum. Ab undeci-»
ma legione, ex qua eo milites colo^
ni deducti. Habd.
39. Aufidenates, Oppidum Aufi-
dena, Livio, lib. X , cap. la. Nuno
Alfidena , ad Sagrum amnem , in
Abrutio citeriore. Habd.
' 3o. Esemini. Stiaboni , lib. V,
p. iSo, l^epvta. Frontino , in Sam-
nio, pag. i09,£semia oppidum. At
Ptolemaeo Aiaepvia. Nunc Isemia^
in comitatu Molisii. Habd.
3i.Fagifulani. MSS. omned, Fa-»
gifi^ff^^ 9 qnod dant vet. apud Dsl.
et Chiffl. omnino ignorantur. H<
et £d.
3a. Ficolenses. Unde Ficiliensis
ager, Frontino, lib. de Colon. pag.
io5 , etsi is in Piceno locet. Habd.
— Ficuleam , aut , ut alii legunt ,
Ficulneam a Tarquinio Prisco ca-
ptam narrat, lib. I, cap. 38» Livins^
qui etiam , lib. III, cap. Sa, Ficu*
lensem , sive Ficulnensem viam ,
qusB postea Nomentana vocata est «
nominat. Hanc urbem Fidenis con-
terminam fuisse probat senatns de-
cretum , quo jussus est Appius
Claudius, teste Dionysio Halicarn.
lib. Vy pag. 3o8 , qnerelas Fidena-
tum et Picnlensium de agrorum
terminis diriraere; sed certus igno-
I
i6o C. PLINII NAT. HIST.
pinates , Treventinates^^ : Sabinonim , Amiternini'^ , Cii-
renses^^, Forum^^ Decii , Forum novum, Fidenates^*,
Interamnates ^^ , Nursini'^'', Noraentani^' , Reatini^^^Tre-
ratur urbis locus, qnam tamen ubi
hodie est fanum S, BasUe nonnuUi
stetisse 'volunt. £d.
33. Saspinates» Dalec. et Elz. Se-
pinates, lanrivov in Samnitibus ,
Ptolem. lib. III, cap. i; Prontino,
lib. deColon. pag. 88 : « Sspinum
oppidnm Golonia ab Impp. Nerone
et Glaudio est deducta.» Gruter.
pag. 44 1> MviriGiPES Sapinates.
Livio, lib. X, cap. 44 et 4^>estSe-
pinum, sive Saepinum. J^unc Supino,
quod Sipicciano vocat Mannertus ,
in Gomitafu Molisii. Uard. et Eo.
34. Treventinates. Vet. apud Dal.
Treventiates, Ed. — Frontino, p. 89,
Tereventum oppidum. Ha.rd.
- 35. Amiternini. A|x,iTEpvov Ptole-
roseus, lib. III , cap. i , Vestinis at-
tribuit. Hard. — Quod unam hanc
urbem Sabini trans Apenninum
possiderent. lUam hodie S. Fittorino
esse , V M. pass. ab Aquila , in fe-
raci Atemi amnis valle testantur
innumera templorum , turrium et
theatri rudera. Ed.
36. Curenses. Aliis dicti Cures :
ex graeco sermone , Curites : mox
ore italico Quirites. Nunc est oppi-
dum Correse, et Gurensis (luvius in
Tiberim defluens,in Terra Sabina :
elsi aliter visum Gluverio. Vide
Holsten. p. 107. Hard.
37. Forum Decii^ Forum novum.
Forum Decii idem oppidum esse ,
quod Peuliug. Tab. Forumecri vo-
cat, XII M. pass. ab Interocrio,
hodie Antrodoco , putat Mannertus
qui illudhaud longeavico S. Croce
situm fuisse opinatur. Forum nO'
vum, quod Peuting. Tab. adNovas
vocat , XVI M. pass. a Reate , meri'
diem versus , in Salaria via , xxx x.
pass. abRoma situmfuisse ait idem
Mannertus , loco hodie Osteria nova
dicto. Ed. -^ Fori novi superest,
exciso oppido , Episcopium Sabi-
nense , Vnscovio , in Terra Sabina.
Ibi repertam inscriptionem testatnr
Holsten. in Ital. pag. 107, FoRo-
irovARii. Grut. pag. 493-, Foroso-
VANOR , et Frontino, pag. 104 , Fo-
ronovanus ager. Hard.
38. Fidenates.Yidiendd Balbo, pag.
io5, in Prov. Piceni. Diversi forle
a Fidenatibus primae regionis, de
quibus cap. 9. Et sunt illae Fidene
tamen in Terra Sabina, v mill. pass.
ab urbe Roma , ut diximus. H. —
NonnuUa reperiuntur urbis hujos
vestigia.juxta Giubileo^ ant poCius,
ut vult Mannertus , juxta villam
Serpentina sive Serpentanu-^ qiMB
paulo ad meridiem sita est. Ed. •
39. Interamnates. Interamne op-
pidum Frontino, pag. 86. Hard.*—
Diversa est hsec Interamna a dno*
busaliis cognominibus civitatibus,
nempe ab InteramnaSuccasina^sive
Lirinate,de qua supra, cap. 9 et
ab Interamna Narte de^qua infnt)
cap. 19; in Piceno, aut potius ex
docti D^AirviLLE mappa in Pretu-
tiis sita fuisse videtur, hodieque,
si Mannerto credimus , urbs Teramo
est in coUe sita , haud longe a con-
Huentibus amnis yizioh et Trantino
fluminis. Ed.
LIBER III. i6i
qui cognominantur Mutuscaei^,et qui Suffenates^^
s^^, Tarinates. In hoc situ ex .£quiculis^ interiere
^^, Tadiates, Caedici, Alfaterni. Gellianus auctor
u Fucino haustum Marsorum oppidum Archippe^*,
m a Marsya duce Lydorum : item Viticinorum ^*
lo deletum a Romanis, Yalerianus. Sabini (ut qui- 3
{xistimavere, a religione et deorum cultu Sevini
i) Yelinos^' accolunt lacus , roscidis^* coUibus.
rsini. Ncupaia PtolemseOy
., lih. III y cap. I. Et nunc
. Dacatn Spoletlno. HaKd.
««M<a/ii. A Nomentanis pii-
Dnla diyersi. Uard. —
*1>8 hodie Mentana est, an-
inerto, aut, ut Tult D'Air-
mentana» £d.
'.tini, A Reate, nunc Rietiy
'siam. Hjl&d.
ituscati. Vet. apud Dalec.
Ghifflet. Mutusci. £d. —
>ag. 19, IVVBKT. TbEBVI..
Item pag. 487* Trebulae
frecpiens mentio apud Jul.
ip. cii , ciii , etc. HsB Vir-
eid. lib. VII, oUviferce Mu-
jic est Monte Leone della
ifra Reate , in Sahinis. H.
^enates. Quorum oppidum
>ufFena , nunc Montorio di
, in Sahinis supra Neru-
Hnrensem fluvium. Hard.
mrtes. A Tihure, Tivoli. Ta-
quorum oppidum hodie
flupra Manlianum , quod
o vocant. Hard.
jmculis. Quos iBquicula-
rius appellavit. Habd.
mini. A Cominio oppido ,
liv. lih. X, cap. Sgseqq. et
ap. i5 et 16, rectiuB Comi-
uhi Acedici hahent lihri
editi, nos Ctediei reposuimuSy ex
MSS. Omnium situs ignoratur.
Habd. et Ed.
48. Archippe, Solinus , cap. ii, c.
XII : «Archippen a MarsyaregeLy-
dorum, quod hiatu terrs haustum,
dissolutum est in lacum Fucinnm. »
Hinc regem Archippum in hoc tra-
ctuimperitassefinxit MarOy^n.VIL
Exstare hujus oppidi vestigia ad
ripam lacus, prope Transaeo, qu»
ohtegantur excrescente eo, affir-
mant Marsi. Habd.
49. Viticinorum. EIz. Vidicinontm.
Utrique ignorantur. £d.
50. Ut quidam. Varronem notat,
de quoFestus: «Sahini dicti, ut ait
Varro, quod ea gens prsBcipue co-
lat deos : amo toD veSeoSat. » A Sa-
hino Sangi filio, Sahinos appellatos
afHrroat Cato, apud Dionys. Halic
lih. II, pag. ii3. Habd.
5i. Felinos. Alter Velinus , nunc
Lago de Pid de Luco , ah oppido fi-
nitimo dicitur^ in Ducatu Spoleti*
no : Reatinns alter : Lago di S. Su-
sanna. Utrumque praeterfluit amnis
etiamnunc Velino dictus, qui iit Na-
rem influit. £d.
5 2. Aoscidis colUbus, Qni Rosess
campos in coronam cinguht : Roseao
vocantur, ut Festus ait, quod in eis
arva rore humida semper serantur.
1 1
i6a C. PLINII NAT. HIST.
Nar^' amnis exhaurit^^illos sulphureis^^ aquts. Tiberimex
his petens replet, e monte Fiscello labens^ juxta Va-
cuna^^ nemora et Reate in eosdem conditus. At ex alia
parte Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres ^
amoenitate nobiles, qui nomen dedere Sublaqueo ^'', defert
in Tiberim. tn agro Reatino Cutiliae ^' lacum , in quo flu-
ctuet insula, Italiaeumbilicum esse M. Varro^' tradit. Infra
Sabinos Latium est, a latere Picenum, a tergo Urabna,
Apennini jugis Sabinos utrimque vallantibus .
XVIII. Quinta regio Piceni' est, quondam' uberrimx
£x his coIlibu8,uno interciso emis-
sus in Narem fluvium Velinus la-
cus. Cicer. lib. IV, ad Attic. ep. 14.*
«Reatini mead suaTgfiTni duxerunt,
ut agerem contra Interamnates (co-
gnomine Nartes), c^uod lacus Veli-
nus a L. Gurio emissus , interciso
monte in Nar defluit : ex quo est
iUa siccata, et modice tamen hu-
Tnida Rosea.» Hard.
53. Nar amnis, Nunc Nera: in
Tiberim influit. £d.
54» Ejchaurit illos. I^cus corrum-
pit , in quos conditur. Hiad.
55. Sulphureis, Spectat eo Virgi-
lius, iEneid. lib.VII, ys. 5 17 >Sul-
phurea Nar albus aqua : fontesque
Veiini. » Ha&d.
56. Fiscello, Silius Ital.lib. VIU:
«Quse, Fiscelle, tuas arces, etc. »
Nunc quoque Monte Fiscello , in
confinio Abrutii ulterioris^ ad op-
pidum Civita Reale. Hajld.
57. Vacunce, In monte Fiscello
De8B Vacunse nemus , quam yacan-
tibus et otiosis praeesse dicebant.
De ea Ovid. Fast. lib.VI, v. 807. H.
58. Anio, Nunc Teverone, Oritur
juxta oppidum quod Tp-yj^a dicitur
Ptolemaeo , in Latio , lib. III , cap.
I ; niinc in Campania Romana ^ ut
vocant, Tervi vel Trevi^ ut diximos
in prima regione. Habd.
59. Tres,^z, Treis, Legebat Dal
ex vet. Tris, Ed.
60. Sublaqueo, ViIlaNeronis,cui
Sublaqueum nomen est,inquitTa-
cit. Annal. lib. XIV, cap. sa. Oppi-
dum fuit etiam ante Nei*onis tem*
pora , cujus villa Sublacensis dicta
est ab oppido : oppidum enim jaxta
lacus positum, undenomen : villa
in editiore loco : nunc Subiaquo, ad
Anienem. Hard.
61. CutiUo!, Chffflet. Catima»^.
— Nunc Loffo di ContigUdno , id)
oppido vicino. De insalis Cutilien-
sium lacus multa Ma;crobius, Sa-
turn. lib. I, c. 7. Fluitantes Seneca
vidisse se tSistatur, iit diximds lib-
II , cap. 96. Meminit et Dionys.
Halic. lib. I, pag. i5. Hahd.
. 6a. M, Farro, £t Miirtianiis, lib.
VI, cap. de Ital. pag. %oS. Habd>
63. VaUantibus.Yet, a|>odBalec.
velantibtis, Ed.
XVIII. I. P/c«/ti. Nunc Abmtiam
ulterius dicitur, cum parte aliqna
MarchisB , ut vocant , AnconitaniB '
sed qua mari fere utrumqae alliu*
tur. Habd.
a . Est , q. ChifH. et quomdam, Eo-
LIBER III.
i63
itudinis. Trecenta lx millia Picentiuni in fidem po-
' romani venere. Orti sunt a Sabinis voto vece^ sacro.
lere ab Aterno amne, ubi nunc ager Adrianus, et
a colonia a mari vii m. pass. Flumen Yomanum^,:
PraBtutianus% Palmensisque. Item Castrum^ no-
PopuH romani, Dalec. populo
to. £d.
Orti suni. Strabo, lib. V^ pag.
Voio vere sacro. Emiflsa a pa-
}as juventute e finibus patriis,
irent in coloniam , yoto Diis
Mincepto • pro felici rei even-
kHD. — Prius vero sacro lege-
. At MSS. omnes , 7>ere. Veris
j^minaapud antiquosacceptio
Primum enim , ut Festus ait :
sacrum voyendi mos fuit Ita-
a^gnis enim periculis adducti
»ant, qusBcnmque proximo ve-
ta essent apud se animaiia,
laturos. » Nempe ex caprino,
, ovillo, bovilloque grege, ut
Piutarch. inFabio,pag. 170.
natum esset inter kalendas
af et inter kalendas maias,
reXiivio, lib.XXIV, c. 44* ^^
is ipsis Nonius, c. xii, n. 18 :
•acrum , religiosum i Sisenna
iaram libro quarto: Quondam
i feruntur Tovisse , si res oom-
iiDelioribus locis constitisset ,
r sacrom facturos. » At yer
■I Tovere, non solum erat
D|um uniusanni consecrare,
»ides quidem immolarentur
quQrsum enim hoc loco hu-
nmris ritusque sacri mentio,
Dulla alia coutinetur? sed ju-
tametiam diis consecratam in
ias mittere. Honc morem edo-
ppQgie Pliniiif t quiui aitpi-
centes ortos a Sabinis, yoto yere
sacro : sed mnlto expressins Dion.
Halicam. lib. I, pag. i3, et lib. III,
pag. 77, statim initio. Jastinns quo-
que, lib. XXIV, cap. 4 : « Namque
Galli abundanti multitudine, quum
eos non caperent terras quas genue*
raat, trecenta millia hominum ad
sedes novas quarendas yelut yer
sacrum miserunt. » Hierooym. de-
nique in Ghron. ad Olymp. 89, an.
4 : « Lacedsmonii ver sacrum He-
racUam destinantes urbem con«
dunt. » Ver sacrum ilii aacram ja-
yentntem yocant, e finibus suis
pulsam a parentibus , nbi alimenta
domi non suppeterent , crescente
in dies multitudine : voto diis an-
te concepto, |Hro felici rei eyentu :
inde illi in coloniam abeuntes ,
quidquid terrarum armis pararent,
habebant pro patria. Habd.
6. Adria eolonia. Atrif in Abm-
tio ulteriore. Hard.
7. Fomanum. Fonumo. Meminit
ejns Silius , lib. VIII : • Statque
bumectata Vomano Adria. » Hard.
8. Pnetudanus, De eo Liyio, lib.
XXII , cap. 9, et XXVII , 43^ Nos
de utroquedicemns, lib. XIV, cap.
B.Habd.
9. Castrum nomm. Ager Costranns
in Piceno, Balbo, pag. 129. Nunc
Tudera , in ora sinus Adriatici , in
ulteriore Abratio, Calveno. Habd.
— Aut potius , ut D*AiryuxB Man-
nerUisqiie yolunt , GiuUa no^, Ea.
i64 C. PLINII NAT. HIST.
Yum , flumen Batinum '", Truentum " cum amne : quod
5olum Liburnorum '* in Italia reliquum est. Flumen Al-
bula'^ : Tervium, quofinitur Praetutiana regio, et PiceO'
a tiumincipit. Cupra^^oppidum, Castellum Firmanorum'^
et supra id colonia Asculum' , Piceni nobilissima'^; ifr
io,Baiinum. Hodie Salinello, Idem
qui MaTpTvoc Straboni dicitur, lib.
V, pag. a4i. In MSS. Reg. i, a, ^i-
batinum. Hard.
II. Truentum, Mela , lib. II , cap.
4 : « Piceni littora excipiunt : in
qnibus Numanay Potentia, Gluana,
Gupra, urbes : castra autem , Fir-
mum , Adria , Truentinum : id et
fluvio qui prftterit, nomen est. »
Nunc amnem , Tronto : Porto di
Hartin Scuro locum yocant, ubi op-
pidum fuit. Gastrnm Truentinum
Gicero vocat , ad Attic. lib. VIII ,
ep. i8. Habd. et £d.
xa. Quod salwn Uhumorum, Qui
tx adyersa continente, hoc est,
lUyrico , huc transgressi , oram
hanc tenuere, ut iterum dicetur
cap. seq. Haed.
i3. Flumen Albula : Tervitun quo
finitur Pratutiana regio, Ita plane
totidem apicibus senratis , nec de-
tracto uno, nec adjecto, MSS. Reg.
i, a, Golbert. x , a , Paris. Ghififl. et
Tolet. At Golb. 3, et Salmant. pro
7V/v(umhabent Tessunium, Ut ut est,
oppidi id nomen fuit , ut ex ipsa
Plinii oratione exploratum est. Un-
de Plinii editores hsec nomina hau-
serint , quae hoc loco obstruserunt,
Flumina , Albulates , Suinum , Helvi-
num , quofinitur, etc. non yacat in*
quirere. Ha&d. — Albnlam hodie
non ut ait Harduinus iZa^o^s, sed,
ut yult Mannertns, Tesino incolsB
vocaut : in ejus ostio Teryium op-
pidum fuit , quod Grotte a man
nunc dicitur, si eidem Mannerto
credimus. D*Airyii.LB autem Grotu
a mare Guprse maritimsB locum oc-
cupare putat. Ed.
14. Cupra. Gruter. pag. 108, Cy-
PBAMAa , hoc est , maritima^ ad
discrimen * alterius quae montant
dicitur. Kouirpa (taptTijfAa Ptolem.
lib. III, cap. I. Habd. — lUam
D'AifyiiXE hodie Grotteamareesse,
ut modo diximus , pntat : si tamen
Tervio, ut yult Mannertus , asn-
gnandus est locus iste, fortasse
ad ostium fluminis Aso , siye As<h
ne, juxta Pedaso requirenda sunt
Gnpre maritimse yestigia. Ed.
i5. Firmanorum, Nunc pauluma
mari semotum oppidum Firmano-
rum, Fermo , Grut. pag. 533, Fu.
Picbbo. Habd.
16. Aseuium, Hodie yocatnr AseO'
/f.Gruter. pag. 565 , Goiohib Asct-
i.AKoByM. Habd.
1 7. Nobilissima ; intus : Novana
in ora Cluana , etc. Bene MS. Reg.
I, et editio princeps, intus Noiuuia:
in ora Ciuana. Bbot. — Dalec. et
Elzey. Nobilissima. Intus Nopana. In
ora Cluana , etc. Hardninns male,
ut opinor, nobilissima , intus: No-
vana in ora : Cluana , etc. Non enim
in ora, ut modo proxime inse-
quenti nota dicemus , sita fuit No-
yana , quamyis id yelit Hard. Ed.
x8
LIBER III. i65
ovana" : in ora Cluana'^, Potentia*', Numana*',
ilis condita. Ab iisdem^* colonia Ancona, apposita
ontorio Cumero , in ipso flectentis se orae cubito *^ :
'gano CLxxxiii '"^m. pass. Intus Auximates **, Beregra-
Cingiilani^ , Cuprenses '* cognomine Montani,Fala-
^ovana, Non Citta Tfuova in
ris Adriaticiy ut vult Hardui-
sed longiuA a mari , ut ait
. Ital. Antiq. lib. II > p. 741»
is eum reprehendat Hardui-
am hodie Monte Novano esse
d'Aryilijb et Broterius :
tem nomen in mappis mihi
currit. De hoc agro Forono-
^ceni Balbum yide, apud
lum de Colon. p. 104* Ed.
7iuana, Fuit in ipso ostio flu-
3m Chienti vocant, quique
itam prsterit : ubi nunc
iiS. Giacomo. Meminit Mela
:. Habd. — Flumen Chicati
dum Cifita Nuova Mannertas
Ed.
Potentia. noTevTia in Piceno,
t. lib. III, cap. I, et Melse loc.
kipersunt 'vestigia haud pro-
orto cU Recanatif ubi Abbatia
nomen B. Maris ad pedem
isB, ad amnem Potenza, H.
Numana, Gruter. pag.. 44^ »
ip. NyMAirA.T. Noup.ava Pto-
et MelsB. Nunc Umana, ubi
ontur fanum et rudera multa
onge , septemtrionem versus,
o flumine Cusone sive Cuscio'
lbd. et £d.
^b iisdem. Hoc est , a Siculisy
Solinus , cap. xii, p. ia,siye
Strabo, lib. V^ pag. a4i» a
isanis, qui Dionysii tyranni-
agerant , condita Ancona est.
&mter. pag. 4^^» Goi.oir. Ah-
ixoii. Promontorium cui assi*
det, Grumerum. Etiamnunc Monte
Comero , siye ttAncona yocatur.
Haad. et Ed.
i3. Oro! cubito» Id eleganter Me-
la , lib. II , cap. 4 : « Exin illa in
angusto duorum promontoriorum
ex diyerso coeuntium inflexu, cu-
biti imagine sedens, ac ideo a Gras-
cis dicta A^ifxo^v , inter gallicas ita-
licasque gentes quasi terminus in-
terest. » Habd.
a4. CLXXXIU, CLXXXUll , ex
MS. Reg. I , et editione principe,
legit Broterius; quod et ego mal-
lem , ut yero omnino coosenta-
ncum. Ed.
a5. Auximates, Auximatis ager,
in Piceno, Frontin. de Golon. pag.
loa. Auximum oppidum, nunc Osi'
mo, Ab Ancona xii m. pass. rece-
dit in austrum. Hard.
a6. Beregrani, In Pnetutiis apud
Ptolemaeum , Bep^rpa, pro Bepe-]^pa.
In Piceno , apud Frontin. p. 108 ,
Veragranus ager. Hard. — Locus
ignoratur. £d.
37. Cingulani. A Gingulanis pri-
mse regionis diyersi . Horum Gin-
gulanus ager'in Piceno, apud Bal-
bum , pag. 104 1 qui eadem lege te-
neri dicitur, qua Potentinns. Cin-
gulum id oppidum appellatum Gi-
ceroni, ad Attic. lib. VII > ep. i3 ,
p. aia.Nunc quoque Cingoli, aut,ut
yult Mannertus,Cm^«/o, inMarchia
Anconitata. Hard. et Ed'.
28. Cuprenses, 0{^idum XoOirpa
{AOVTO^a Ptolem. in Piceni me-
i66 C. PLINII NAT. HIST.
rienses '^, Pausulani , Plenitienses^*, Ricinetises ', Scptempe-
dani ^', Tollentinates ^^, Treienses ^*, Urbesalvia Prfl^tini.
XIX. (xiY.) Jungitur ' his sexta regio , XJinbriain cotii-
plexa, agrumque Gallicum circa Ariminum. Ab Ancona Gal-
lica ora incipit Togatse ' Galliae cognomine. Siculi et Libunri
diterraneis urbibus, prope Ripa
Transone^ ut testatur hujus loci epi-
icopus D. Azolinus , apud Holsten.
in Ital. pag. iSj. Hard.
ag. Falarienses. Falerionensis et
Pausuleusis ager in Piceno apud
Balbum , pag. io5 et io6. Prioris
oppidi rudera nomen seryant , Fale-
ronif haudprocul Teunse fluviifon-
tibus. Alterius , quod Pausuls in Iti-
ner. Anton. dicitur , in Monte delt
OUnOy ex adyerso Maceratae , exstant
ruinaB : in Marchia Anconitana
utrumque. Hard. — Paustdas in
Monte Elpana , ad flumen Aso sitas
fuisse Tult Mannertus. £d.
3o. Pieninenses, Elzey. Plenienses.
Vet. apud Dalec. Pljnienses, Ghiffl.
Planienses. Omnes pariter ignoran-
tur. £d.
3i. Ricinenses. Ager Recinensis
et RicineDsis apud Frontin. p. 107.
Oppidi nomen seryantia yestigia ad
ripam Poteutise fluyii yisuntur, mil*
libus passuum duobus a Macerata.
In yet. lapide apud Holsten. p. 187,
RionriBirsBS. Hard. et £d.
3a. Septempedani. Oppidnm S(-
Trrepiirc^a Ptolemaeo et Frontino,
pag. 107. Septempeda, in Piceno.
Id nunc San Seyeriho^ ad amnem
Potentiam , Gluyerio, Ital. lib. II ,
pag. 738 , coraprobantibus Holste-
uio, iu Ital. pag. i36, et Mannerto.
Habd. et Ed.
33. Tollendnates. Ghiffl. Tolenses.
Ed. — Tolentinus ager, in Piceno,
apud Frontin. pag. 108. In teteri
inscript. apud Glmyer. p. 789, My-^
KIGIP. TOLLBNTIH. Et naDC Telefh
tino. Habd.
34. Treienses, Dalec. et Elzey.
Triacenses, Ed. -^ Treensis ager,
Frontino , in Piceno , p. 108, apod
Grnter. pag. 44^ 9 Col. Ayxni. xv
MyMCip.NyMAHAT.OBDO bt Plbjm.
Tbbiebsbs. Oppidi yestigia exstare
manifesta ad ripam Potenti» amnis,
infra S. Severino, suh - MonteechWt
auctor est Holsten. pag.739. Hard.
35. Urbesalvia Pollentim. Dalee.
et EIz. Urbs Salvia , PoUendm. Vel.
apud Dalec. cum urbe , etc. Ed. — -
JuDgenda hsec simul, aat alj^-
beti oitlo perturbabitur : intelligen-
dumque Urbesalyi», siye Urbis Stl-
yin oppidanos cognominari Fbllea*
tinos : sicuti ipsam Urbem SalTiain,
PoIIentiam quoque dictani. Gitatar
enim a Liy.lib. XXXIX, c. 44; ^
lonia Pollentia in Picenmn dedacta;
Ptolem. lib. III, cap. i, O^^ la-
Xouia; Balbo, in Piceno, pag. 347»
Ager Urbis SaWiensis. Nonc est Ot'
bisagUa^ ad ripam amnia Cktenlo,
seu Gluenti. Hard.
XIX. I. Jungiturhis. Picendbui.
Vel forterectius Aiiic, sextSB yidcli-
cet regioni. Hard. — Lcgo/niiyt-
tur hic ex MSS. Reg. ct edit. priB-
cipe. Brot.
a. Togatai. Vet. ap. Dalec. Togam
Gailia : Gisalpina quoqiie dicta
eat. £d.
LIBER III. 167
la e^us tractus tenuere , in primis Palmensem , Pras-
utny Adrianumque agrum. Umbrieosexpulere, hos
ia, hancGalli^. Umbrorum gens antiquissima Itali»
o^tur, ut quos Ombrios^ a Graecis putent dictos,
inundatione terrarum imbribus- superfiiissent. Tre^
^ eorum oppida Thusci debellasse reperiuntur. Nunc
I flumen, JEsis^ : Senogallia ^. Metaurus^ fluvius :
ae', Fanum" Fortunae, Pisaurum" cum amne. Et
* Hispellum, Tuder. De caetero' Amerini , Atti-
mc GiilU, Boii Lingonesqup ,
M atque Umbros agro pepn-
iv. Hb. V, cap. 35.. Vide et
Ub. V, pag. ai6. Ha&d.
m$ Ombrios. Ita Solinus, e. 11,
l , ex M. Antonio » quem lau-
ephano d[i.€ptxot et dpi^poi.
»to, Clio, 6{i.^ptxoi.H. et Ed.
XC eomm oppida, Gato in
tis Orig. pag. i36 (si tamen
»t is fetus Gatonis , et non
tins), habet h»c totidem
Hard.
Bjm. Atfftc woTa[i.oc, \t,txaJQi
C , %9X Smvo^aXXioc , inquit
, Kb. V, pag. 157, inter op-
lOyAnconam, etSenogalliam:
Smpio. jEsinatem ex Umbria
\ commendat.in primis Pli-
Ib. XI , cap. 97. Habd.
ROg'a//ia. ^nvaraXXixaPtolem.
I, cap. I, in Semnonibus.
bb. VIII : • et Senonum de
e Sena, Gailorum a popolii
per saecula nomen. > Seno-
U06 Alpes transgressos habuit
ores : nunc Sinigaglia^ in
lUrbinl. Habd.
tetaums, Mel», lib. II, c. 4«
t Metanrns. Nunc etiam Mc'
Urhini ducatum prsBterfluit,
riamque derolTitur. Habd.
9. Cohnia!, Ita scripsi, ex MSS.
prb dolonia : ut sequentibus tribus
oppidis Tox eadem prseterea com-
municetnr. Habd.
xo. Famtm. Melce, loc. cit. Colo"
nia Fanatris. Gruter. pag. 4?^ j
Obivitdvs. GoiiOiatA. Itua. Fawo
FoBTTVAX. Nunc Fiuto , in ducatn
Urbinate , ad Metauri ostiuin. H.
et £d.
II. Pisatirum, Gruter. pag. 433,
GoLOjriABTM. PlSATB. XT FaMBST .
Deducta colonia est ab Antonio , ut
Plutardius docet in cjus vita , peg.
943. Nunc oppido Pesaro : amni
Foglia homen cst , in ducatu Urbi-
nate. Habd.
la . Bt ifitus. Ghiffl. et intusPellum,
£d. — Snbintel-lige , coloni» intns :
ut superiores diue in ora. Grnter.
pag. 35 f : Gol. Itl. HisPBi.Li. £t
pag. 19 : GoLoinAB Ttdbbtis , re-
perta inscriptio Tuderti, qoocl
Tulgus Bunc Todi Tocat , ad Tibe*
rini. Apnd Frontin. pag. 93 , Golo-
nia Fida Tuder. Hispelhun nnnc
castrum est prope FnlginiuBi , FoU'
gno^ Ispelio et SpeUo, Habd.
i3. De eatero, Alteriua generit.,
inquit , oppida : nec jam coloniss ,
sed mumcipia , tcI libera , tcI sti-
pendiaria. Hakd. — Amerim^ ctc.
i68 C. PLINII NAT. HIST-
diates''^, Asirinates' , Arnates^ , ^^sinates'^, Gamertes',
Casuentillani'^, Carsulani '''^ Dolates cognomine Salentini,
Fulginates " , Foroflaminienses " , Forojulienses'^ , cogno
mine Concubienses : Forobrentani^^,Forosempronienses\
Iguvini ^^ , Interamnates , cognomine Nartes '^ : Mevana*
AbAmeria, quas nunc Ameliay in
ducatu Spoletino. Hard.
14. Attidiates, In Marchia Anco-
nitana , ad fontes amnis JEsis , op-
pidum est Fahriano : cujus in agro
Attidiatium pagus esY, Atdgio, Yetus
Inscript. apud Holsten. p. 83: R. P.
ATTIDIA.T. HA.aD.
i5. Asirinates, Ita MSS. omnes ^
pro Asisinates , quod bene CI. Rez-
zonicus ex inscriptionibusTeteribus
restituit, ab Asisio oppido, de quo
etiam Ptolemaeus in Umbria. Grut.
quoque pag. ai , Myncip. Asiliita-
TivM. Hodie incolis Assisiy yulgo
nobis Assise D. Francisci cultu ac
religione oppidum satisclarum. Ed.
16. Arnates, Ab ApvA oppido Yi-
lumbrorum , apud Ptolem. lib. III ,
cap. i. Nunc Civitella dtArno^ trans
Tiberim , ex adyerso Perusiae. H.
17. Msinates. Oppidum Ptolem.
AiaK. Apud Gruter. pag. 446 , Gol.
Absis, ad amnem cognominem de
quo supra , in Marchia Anconitana :
nunc lesi, Hard.
,18. Ciaintf/tei. Oppidum Gameri-
num : nunc quoque Camerino , in
Marcbia Anconitana. Habd.
19. Casuentillani. Vet. ap. Dalec.
Casuentini. £d. -— Gasentinum op-
pidum , apud Frontin. pag. 83 , pro
Casuentinum. Gruter. p. 4ii » Mvwi-
GiPi. GAsvBiTTijroRyM. Situs omnino
ignoratur. Hard et £d.
10. Ci0rjif/ani.Oppidum Garsul»:
Tacito, Hist. lib. 111, cap. 6oyager
Garsulanus. Apud Plin. Jon.']ib. I,
ep. ly : « Quantum copiamm in
Ocriculano , in Namiensi , in Ca^
sulano, in Perusino too? » Niinc
jacet : rudera in ducatn Spoletino,
in itinere a Namia Pemsium ,pa!iIo
inlra locum ubi amnem Chiaseio
Tiberis recipit. Dolates Salentini
omnino ignorantur. Ha&d. et £d.
a I . Fulginates . Fulginium, FoUgno^
in ducatu Spoletino. Grater. pag.
347, FvLGiiriA. Ha&d.
aa. Foroflaminienses, ^'po^ ^Xop
vtou, Ptolem. lib. III, c.z, Grot.
pag. 347» GiviTAT. Foao. Fla. H.
— Nunc est la Vescia , duobus cir*
citer pass. millibus a Fulginio, ^od
forum Flaminii yicinitate sua exban-
sit. £d.
a3. Forojulienses, cognomine Con-
cubienses.Liego : Forotulienses , Co'
gnomine Concupienses : ita MSS.Reg.
et editio princeps. Sine auctoritate
in recentioribus editionibua emen-
datum , Forojulienses , etc. B&or.—
Utrique ignorantur. £d.
a4* Forobrentani. Sic ap.'Ghi£B.
Dalec. et £Iz. Forobremitiam. Utri-
que pariter ignorantur. £d.
a5. Forosempronienses , ^poc Si^-
irpcDviou , Ptolem. loc. cit. nunc Fos»
sombrone , in ducatu Urbinate. H.
a6. Iguvini. Lego Iguini, Ita MS.
Reg. I , editio princeps , et yetos
inscriptio ap.Gl. Rezzonicom. Dicti
quoque sunt Iguyini. Brot. — Ltgu*
nini ex inscripto yetusto lapide.
LIBER III. 169
Mevanionenses'', Matilicates^" : Narnienses , quod
.um Nequinum ' antea vocatum est : Nucerini %
>mine Favonienses, et Camelani ^^ : Ocriculani ^^,
ni ^^ , Pitulani ^^ , cognomine Pisuertes , et alii Mer-
in Comment. Gsbs. Inginini.
. — Dalec. et Eiz. Jguini, £d.
ariptio apud Gruter. p. 347 9
T. lGyyiiroRyM.Nunc Gubbio,
ini ducatu. IguviumGiceroni,
ic. lib. Vll , ep. XIII 9 p. iia y
io , vcrbo Apisci : et in Pro-
Iguvini. Vide Tractatum
irem Augustini Steuchi £u-
y de nomine urbis susb. H.
Nartes, Gruter. pag. ^^a :
k8.IjrTBR4MHATIVM. NaRTIVM.
ne Nare, cui appositum op-
. f quod nunc Terni vocant.
•
Meviuiates, A Mevania oppido,
«a, in ducatu SpoIetino,ad
n Glitumnum, hodie Timia,
noL Ptolem. lib. III , cap. i ;
lia Lucano , lib. \,y, 474* H.
Mevanionenses, A Mevanione ,
inore Mevania. In libris vul-
K>8tFrobenium, Mevanienses,
dem sunt ii qui Mevanates
ne antea memorati , ut recte
dversum est ab Holstenio , in
Mg. ga. In MSS. Reg. Goib.
ChifB. etin edit. Parm. aliis-
etustis , Mevanionenses, Nos
tam inscriptiouem sequi non
umus , qn» exstat apud Grut.
(83, DBGVRIOjri MBVARIOI.AB.
rius in Ital. Antiq. iib. II,
63o. Mevaniolam putat esse
ea, qui vicus Romanise est, in
Bedesis amnis. Hard.
Matilitates, Matilicaoppidum,
ino, p. 106 , hodieque hujus
ii«, MateUcaf in Marchia An-
conitana. In decret. Felicis Pap» ,
pag. a55 , Equitio MatelHcati, H.
3i. Neqmnum, Apud Gruter.pag.
196, Dx Sambitibvs. Nbqvihati-
BvsQTB. A Nare fluvio , quo allui-
tur , aiterum nomen habet : Nami:
teste Livio , lib. X , c. 9 et 10. H.
3 3. Nucerini, Nouxepia coionia
Ptoiem»o, iib. III , c. i , in 0|am-
bris : hodie Nocera , inter Asitinm
et Gamerinum. Hard.
33. Camelani, Brot. CaMeliani 9 ez
ed. principe et MSS. Reg. £d. — ^ld
cognomen Nuceii» alterius fdit,
qusB FavonisB vicina fuit. Camiliani
prope Nuceriam fieri mentionein in
vetere quodam iiutramento, scribit
Holsten. in Itai. pag. 93. Habd.
34. Ocriculani, Legendum Ocricu"
laniy ab Ocricuio Viiumbrorum op-
pido : cujus meminit et PtoiemsBUS,
lib. III, cap. I. Dalbg. — £ditio
Dalecampiana Omcu/ani. Bd. — Sic
MSS. et Gruter. p. 4aa ; Straboni ,
iib. V, pag. 337, 6xpixXoi. Nunc
Otricoli, in iimite ducatns Spoleti-
ni , infra Namiam , ab Otricuio ve-
tere , ubi Elcciesia S. Victoris , ali-
quantum dissitum. Habd. .
35. Ostrani. Oppidum dvrpa Pto-
lemsBO , in Semnonibus mediterra-
neum. Nnnc exstantf vestigia sob
Monte Nuoyo , ad ripam Bfisss fluTii,
qui juxta Senogaliiam in mare in-
fluit. Yinc. Mar. Gamareiii, Hist.
Gall. Senon. lib. II , cap. 4* Hard.
— Sive ubi Corinaldo est , ut vult
D'AirviLi.B. £d.
36. Pitttlani. £t Pitulum ab his
170 C. PLINII NAT. HIST.
gentini: Pelestini^', Sentinates^^, Sarsinates^,Spoletini^*',
Suasam^', Sestinates "^^ Suillates"*^ , Tadinates^, Trdiriar
tes'^^ Tuficani^^, Tifernates^' cognomine Tiberim^% «t
diversam, jftm in prima regione
Yidimus. HeDc ignoratnr omninoy
haud secus ac Pelestini. H. et £d.
37. Pelestini, Vet. ap. Dalecamp.
Pestini, £d.
3&. Sehtinaies. Frontino , lib. de
Col. pag. 107 , Sentis oppidum. Apud
Gruter. pag. 467 , Ordo. et. Plebs.
SsirTiirATi. 26VY)vaTedv meminit Dio,
lib. XLVIII, pag* 364. Juxta oppi-
dum Sasso Ferrato sita fuit, ut vo-
lunt D*AimLLB et Mannertus. H.
et£D.
39. Sarsinates. £lz. Sersinates. £d.
— Apud Gruter. pag. logi, Sarsi-
HATivM. lidem Sassinates dicti, apnd
Martial. lib. III, epig. lyiii, et apnd
ipsum Gruterum , pag. 3aa, 474»
933, aliasque. Nnnc etiam Sassina,
in limite Romaniolse , ad Sapim
fluroen , Sapio. Hard.
40. Spoletinit Chiffl. Spolentini. £d.
— Spoletum , Spoleto. Hard.
41. Suasani. Ut prius Asirinates,
pro Asisinates dicti : sic modo Sua-
rani , in MSS. pro Suasani. Dalec.
et£lz* Suarrani. Fuit in Senogalliensi
agro dueatns Urbini. Situm oppidi
ac yestigia describit accurate Cima-
rell. lib. II , c. 5. H. — Ad orientem
oppiduli S. Lorenzo situm fuit^ au-
otore Mannerto', loco dicto CSetiM/
Leone , si audiatur quem seqai yi-
detur d^Axyille. £0.
4a« Sestinates. Prope fontes P^
sanri fluminis , Monasterium esse
ait Cluyerius, Ital. lib. H , p. 6a3 ,
cui Sestino nomen. Apud Grater.
pag. 108 , SESTiifo. Hard.
43. Suiilates, Nunc Sigiffo^ in H-
raite MarcbicB Anconitan», baiid
procul Iguyio. Glnyer. Itirf. lib. II,
pag. 617. Hard.
44. Tadinates. Tadinarnm mentio
apud D. Gregor. refereiMe Holstea.
in Ital. p. 85. Vestigia inter' Noc&>
ram et Gualdam , in c6nfinio daca-
tusSpoIetiniet Marchiss Aaconitaiue
conspici etiamnum ait. Ha&d*
45. Trehiates. AboppidoTrebia,
nnnc 7>m, inter Fulginiiim etSpo-
letum. Itiner. Hierosoi. Spolelo
Trefis , xii ; Fu/g^nis , y. Haed.
46. Tuficani. Ptolemseo , lib. IH ,
cap. I , to^f ixov in Olumbris , pro
Tc6^ucov. Frontino , pag. 108 , T»*
ficum oppidum. Fnit , aHcf ore Hol-
Sten. in Ital. pag. 91, i&ter Mateit-
cam et Fabrianum, prope AttidiaiHy
ad amnem Cesena. H. et £d.
47. Tifernates. Q\6S&et. Tiberma»
tes. £d.
48. Tiberini. Sic ap. Chiffl. Dalee.
et £lz. Tibertini. Vet. ap. Dalec.
Tiburini, £d. — Hi ab amneTiberi,iflti
a Metauro fluyio , quem aco^uere ,
nomen sortitisunt.Tifemum Tiberi-
num : citth di Casteilo : Metaurense,
S. Angelo in Vado^ in dncatfi Urbi-
nate. In decretis Hilari PapsB , ptg.
35o , subscribit LuciferTifomis Me^
tauris. Et in decrel^s Syromachi,
pag. a65 : <rInnocentin8 Direntium
Tiberinorum : » credo , pro Tife^
natium^ Tiberinorttm. PMnius Judior,
lib. IV, ep. I : « Oppidum est praBdiis
nostris yicinum. Nomen est Tiferni
Tiberini. • Hard.
LIBER III. 17*
[etaorenses^^ ; Vesionicates ^% Urbanates^' cogno-
Meuurenses ^" , et alii " Hortenses ^^ : Vettoncnses ",
nates ^, VivenUni. In hoc sita intericre Feliginates, 3
i Clusiolum tenuere supra Interamnam : et Sarra-
, cum oppidis, Acerris \ quae Vatriae cognomi-
itur , Turocelo , quod Netriolum ^. Item Solinates ,
tes^"*, Fallienates, Apiennates. Interiere et Arienates
Crinovolo,et Usidicani, et Plangenses, Pisinates^',
itini. Ameriam suprascriptam Cato ' ante Persei bel-
^onditam annis dcccclxiv prodidit.
St aUi Metaurenses» £lz. et
ietaurenses, Ed.
^esionieates, Ghiffl. Vesinica"
iqae omnino igDorantiir. £d.
Urbanates, Dalec. et Elz. Ur'
. £d.
Metattrenses. A Metanro ror-
rrbinatibus his cognomen :
^!aslel Durante, Cimarell. lib.
p. a. Hard. — Aut potias , ut
[xjus Mannertusque Tolunt
a, ad Metaumm amnem »
8 ab Urbino leucis, meridiem
t occidentem. £d.
Et alii Hortenses, Elz. et alii :
\ses, Ed.
Hortenses, Horum oppidom
nm, incolis {/r^iVio, ducatus
nobile. Hahd.
Fettonenses. Dalec. et £lz.
tenses. Chiffl. Mettionenses,
at Brot. Vindenates , ex edi-
principe et veteribus inscri-
bus. £d. — ^Antonino, Vetona,
. p« >a Perusio. Nunc Bettona ,
Asisium. Apud Gruter. pag.
\. P. Vettowbwsivm. Hard.
Vindinates, ApudGrUter. pag.
MyiTicip. GAsyBVTiiroRYiii.
BHATiyM. y. B. ST.) QyiDQyio ,
krjptnm h«ud -dubie yolnit
arti fex, yiB. boc est, V iben tanorom
quos cum Yindenatibus conjun*
git Plinius. Vibentani enim, pro
Viyentanis scribi posse censoit.
Utrique ignorantur. Hard.
57. Jcerris, DiyerssB sunt Acenr»
ista ab Aeerris prime regionift« de
quibus Liyius , lib. XXUI , c. 17;
et ab Acerris GaliiaB Gisalpin» , de
quibus Polyb. lib. III , cap. 34 9
et Stephanus kxi^^tv. fASTO^u too Ilfli-
^ou xat Tuv AXireov. lllas de quibus
hic Noster ad austmm Padi sitas
fuiisse constat,«ed Idcns earum igno-
ratnr etpariter oranium ciyitatom
hic a Plinio memoratarum; quod
quidem minime mirum yideripotest,
utpote quae ejus sayo jam interie«
rant. £d.
58. raaia. Dal. etElz. raffia^ Ed.
5t). Netrielum, Dtitec, et Elz. 'Fe*
trioUtm^ £d.
60. Curiates, Sic ap. €hiM. Dal.
et Elz. Suriates, Ed.
61. Pisinates. lideni yidteottir esse
qnomm oppidum Pitinum yocM
Ptolemaos, quod hand longe ab
amne Foglio situm foisse videtor,
loco non satis certo. £d.
6a. €ato. Sic Annius quidem Vi-
terbiensis in fltlsis Excetptia Origi-
lya C. PLINII NAT. HIST.
XX. (xv.) Octsiva regio determinatur Arimino, Pado,
Apemiino. In ora fluvius Crustumium', Ariminum* colo-
nia cum amnibus^ Arimino et Aprusa. Fluvius hinc Ru-
bico^, quondam finis^ Italiae. Ab eo Sapis , et Yitis, et
Anemo : Bavenna Sabinorum^ oppidum, cum amne Be-
dese^, ab Ancona cv^ m. pass. Nec procul a mari,XJin-
brorum '"^ Butrium. Intus coloniae : Bononia , Felsina
num , qu» Catoni adscripsit, pag.
i4i* Bellum Persei coepit anno
Urbis condit» 583, ante Ghristnm
171. Ergo Ameria condita est
io35 annis ante Christum. Pro
DCCCCLXir^ ChMel. DCCCCLXIII
legit. £d.
XX. I. Cmstumium, Rapax Cru-
stumium Lucano^ lib. II, v. 406,
cum oppido cognomine , non pro-
cul Arimino, inquit Schol. Lucani
Sulpicius. Nunc Conca dicitur, inter
Pisaurum (ubi ora lustrandae cap.
sup. Plinius finem fecit) , et Arimi-
num,in Adriam labens. Hard.
^, Ariminum. Nunc Aimini, Grut.
pag. 481, CoLON. Ahim. Hanc am-
nes duo alluunt : latere meridiano ,
Ausa : septemtrionali, Marecckia.
Hic Plinio , Ariminum : ille Aprusa,
dicti. Yide Raph. Adimari , lib. de
situ Arimin. pag. 49* Hard.
S.Amnibus Ariminoj etc. Lego, €un'
ntbus Arimino etPrusa. Ita MSS. Reg.
Ambros. et editio princeps. Brot.
4. Rubico. Magna inter doctos de
illo flumine in historia tam cele-
brato orta est controversia , et ad-
huc «sub judice lis est» , quamquam
decreto Pap», anno 1756 , flumini
Lusa adjudicata sit , contra Tulgi
opinionem, quse in flumine Pisatello
antiquum Rubiconem vultagnosce-
re, haud immerito , utRezzonicus
et nonnulU recentioi^ putant, et
egregie demonstrat Mannertus, ez
tabulis Peuting. qu» Rubiconem ab
Arimino xii m. pass. distare aiunt,
quod intervallum non multum a
yero abest, si Rubiconem PisaieUo
esse confiteamur, multo prolinas
autem est , si Lusa. £d.
5. Quondamfinis, Ante diylsioneni
Italise ab Augusto factam.VideLa-
can. lib. I , y. ai5. Hard.
6. Ab eo Sapis. Htec fluyiorum
nomina : Sapis Caesanam alluit :
unde Savio , et Rio di Cesena dicitor
a Baccio, de yinis Ital. lib. V, pag.
363.yitis t^lBevano:knetno deinde
sequituTy quem Roneone yocant. £x
his prioris tantum fluyii mentio in
yetusto lapide apud Reinesium , p.
479» IVTER. PoSTEM. SafIS. CtC. H.
7. Sabinorum. ASabinis conditum.
Sed prius a Thessalis, ut auctores
sunt Strabo, lib. V, pag. ai^* et
Zosim. y, 27. Etiamnunc Ravenna
dicitur. Hard. et £d.
8. Bedese. Nnnc Montone yocant:
Rayennam fere cingit a meridie. H.
g.CVM, Dal. et Elz. CII M. £d.
10. Umbrorum. Chifjfl. Umbrorum
Brutium. £d. — Subintellige oppi-
dum» abUmbris conditum. Bourptoc
tr^ i*aouevvvic WXiofxa , Straboni , lib.
\, p. ai4> et Stephano. Ptolemeo,
lib. III, cap. I, in Cenomanis,
male. Juxta S. Alberto situm fuisse
yidetur, auctore D^AmriLXB : juxta
LIBER III.
'73
ita,quum princeps Etruriae" esset : Brixillum ", Mu-
\ Parma, Placentia. Oppida : Caesena'^ Clatema, »
n*^ Clodii, Livii'^, Popilii'^, Truentinorum , Cor-
• : Faventini'^, Fidentini, Otesini'*, Padinates, Re-
uoh, auctore Mannerto. H.
—Bononia. Mela, lib. II, c. 4:
la etBononiacolonisBRoma-
. • A quibus deducta colonia
liyersis temporibus , coUigit
iusy Ital. lib. I, pag. 383.
Dionem » lib. L, pag. 4aa. De
? cognomine Pseudo-CatOy
srptis, pag. i35. Hodie Boio»
citur. Hard et Eo.
Etrurite. Rebus Thuscorum
ibus, quum uniyersa quoque
Tjrrrhenia nuncuparetur. H*
Brixiilum, Malebat Pintian.
o. Vel Bpi^eXXov , ut Ptolem.
[ f cap. I , ih Gallia Togata.
Bresello , ad Padum , in limite
s Mantuani. Hakd.
Btudna, Chiffl. Mutina Parva,
Modena, Colonia Livio , lib.
X, c. 55 , et Parma quoque :
I speciatim apud Gruter. in-
3» pag. 493 , CoL. Iyl. Ayg.
Placentiam coloniam esse
. belli secundi Punici anno
, scribit Ascon. Pedian. ad
!ic. in Pison. pag. 3. Nomen
Parma : Placentia incolis ho-
wenza dicitur. H. et Ed.
Ceesena, Nunc quoque Cesena^
nem Savio, Clatemam prope
iam, ad Ticum Quadenna qui
i ejus quodammodo reprs-
, jam tum D. Ambrosii aBTO
lis jacuisse, Tidit Hobten. in
■g. 14. Habd et Ed.
Porum, Quid Fora essent,
as^^cap. 5. Fomm porro, ne
or series elementonim , sin'
gillatiminhis omnibusrepetendum:
ut sit Forum Clodii, Forum Liyii,
Forum Popilii, vel Populi: Forum
Truentinorum, Forum Comelii.
Haed. — Forum Clodii hodie Por-
nocchia esse ait D*AiryiLLK. Ed.
16« Livii^ etc.Liyii, apud Anton.
male luiii : nunc ForR^ in Romanio-
la. Popilii, quatuor a Foro Julio
mill. pass. PorUmpopoH : s«pius,
ForRpiecoio^sen Foram Julii minus
yocitatum. Traentinorum, in yet.
inscript. apud Grater. pag. 493,
FoROoRyBiiT. Hodie Beriinoro, haud
procul Arimino. Haed.
17. Popilii, Vet. ap. Dal. PompiUi,
18. Comeiii, Hocloco libriyulgati
Comeiii , Laccini fere ezhibent ,
Chiffl. Corneiii, Licinii : ged poste-
riorem yocem , qunm nec uUi eam
MSS. codices agnoscant , nec oppi-
do ulli eo nomine Greographoram
quisquam adjudicet, intrepide in-
duximus. De Foro Cornelii, quod
hodie Imoia est, ut recte Clnyerius
probat , lib. I , pag. 390, yide Pra-
dentium mpl mfavttv, Hymn. IX,
in S. Cassianum : « Snlla Forum
statuit Comelius : hoc Itali nrbem
yocitant ab ipso conditoris nomi-
ne. » Hahd. et Ed.
19. Fapentini, Faenzay in Roma*
niola. Fidentini 9 a Fidentia , de qua
Ptolem. lib. III , cap. i, in Togata
Gallia : ubi nnuc Borgo di S. Donni'
no, ultra Cremonam , Padumqne, in
limite ditioiiis Medioknansis , nt
recteClayer.indicatLI,p. a68. H.
ao. Otesini, Vetot iDscript. apnd
174 C. PLINII NAT. HIST.
gienses*' a Lepido, Solonates", Saltesque'^ Galliani qui
cognominantur Aquinates : Tanetani *^, Veliates'^ cogno-
mine Vecteri*^ : Regiates : Urbanates*^. In hoc tractuio-
terierunt Boii, quorum tribus cxfi fuisse auctor est Cato:
item Senones, qui ceperant *^ Romam.
3 (xvi.) Padus e gremio' Vesuli montis, celsissimum in
Cluyer. libro I, pag. a8a, Reip.
OrEsiiroRYM. Padinates, ubi nunc
castellum Bondeno , ad Panari Pa-
dique confluentes , ut Cluverius
conjicit, loc. cit. Ha.rd.
si. Regienses, Regium Lepidum
colonia dicitur a Ptolem. loc. cit.
Nomen ab iEmilio Lepido habet : '
nunci{«ggio.*inducatu Mutinensi.H.
13. Sohnates» Grnter. pag. lOpS^
SoiX>]rATITM. ABlMnrBNSITM. Haad.
— Nunc ciua di Sole , aut exactius
etiam torre di Sole, quse torris So-
lonsB yeteris locum occupat, iv m.
pass. supra Forum Livii. £d.
a3. Saitesgue, Non Saitusque : ut
prius : neque enim nemorum , sed
populorum nomina nunc quserun-
tur. HijLD. — Lego , Saltusque Gal-
Uani. Ita MSS. Reg. Vatic. Riccar-
dian. et Medicaei. Nec aliter editio
princeps. Uli Gallorum Saitus, juxta
Cl. Rezzonicum tenebant aspera
Apenninicacumina supra Mutinam,
Regium et Parmam , ubi adhuc am-
plissimsB sily». Bbot.
a4. Tanetani. InMSS.Reg.Chiffl.
Riecardian. et Medic. Tanmtani.
Bhot. — ^Dalec. et £lz. Tanetani. £d.
— Antonino, Tannetum , octavo a
Parma lapide. Toevyrrov Ptolem. lib.
III , cap. I, in Togata Gallia. Nunc
Tenedo.lA.LKO.-^kxkX potius Tenero;
nam in mappis non reperitur Tane-
do. £d.
95. ^eliates. Reotiua iorie legere-
tur, «Veliales, cognomine Teteri
Regiates: ** id enim ordolitterarum
exigit , ne interturbetur. Hxao. —
Beue Cl. Rezzonicus Feimates , ex
tabula Trajana, de qua jam dixi
supra. Bbot. — Haud longe aPla-
centia , austrum vemis , ad fluyiuin
Nura, reperitur yicuA FiUoe , qDem
Veiiae , seu VelieisB locum occopare
putat Maiinertus. £d.
a6. Vecieri^ Regiates. Lego,iv-
teriReginates. BeoeCI. Rezzomcos.
Ibi adbuc Terra, e case di monU
Regio ; et parum distans amnicubis
Regius. Bbot. — Pinet. Fegiates,^.
37. Urbanates. Sic ap. CiiifHet.
Dalec. et £ilz. Umbrtutates , qiue
posterior lectio GeleDio plaoebat ,
non oblito Urbinates in yi regiooe
recenseri. EId. — Umbranates. MS.
Barberin. et Cl. Rezzonicus. Nunc
citth ^Ombria : ubi multa adhnc
manent antiquitatis yestigia. Bbot.
^S.CeperaritRonf^.BreuMiO duce.
Vide Liv. lib. V, cap. 34 et 35; Po-
lyb. lib. II, pag. i5o; Paal. Diac.
rerum Longobard. lib. XI, c. 34.
Id vero contigit anAo Urbis 364 »
XIV kal. sextiles, ut ait Tacitus,
Axmal. lib. XV, cap. 4i- De Boio-
rum excidio , vide Polyb. libro II.
De Seaonum clade, Florum , lib. Jl,
cap. i3. Hard.
I. E gremio Vestili. Mo^te Fiso,
in Sabaudia. Haec verbis totid^in
Martianus , lib. VI , c^p. de Iialia >
LIBER IIL 175
cacumen' Alpium elati, finibus Ligurum Yagieniiorum ^ ,
visendo^ fonte profluens, condensque sese cuniculo, et in
Forovibiensium^ agro iterum exoriens, nulli amnium cla-
ritate inferior : Graecis dictus Eridanus, ac poena Phae-
thontis illustratus : augetur ad Canis ortus^ liquatis nivi-
bus : agris^ quamvis torrentior,nihil tamen ex raptasibi
vindicans ; atque ubi liquit agros , ubertate largior : tre-
centis M. pass. a fonte addens meatu duodenonaginta;
nec amnes tantum Apenninos Alpinosque navigabiles ca-
piens,.sed lacus quoque immensos in eum sese exoneran-
tes, omni numero xxx^ flumina in mare Adriaticum de*
fert. Celeberrima ex iis, Apennini latere jactum Tana- 4
rum": Trebiam" Placentinum : Tarum", Inciam, Ga-
pag. ao5 f et Mela , lib. II , c. 4* H.
a. Caaunen Alpium. Ita MSS. et
Mardaiiiis. Deest in Dalec. tox AU
gHum. Hoc esty qui pluriinum ioter
Aipino* montes assurgat. H. et EId.
3. FagienMorum. Vet. ap. Dalec.
GabiennorumJDe his egimus c.7. £1d.
4. Fisendo fonte. Singulari , mi-
rabiliy conspicuo : quoniam vide-
licet mediis diebus aestiyis yelut in-
terquiesoens semper aret , ut dictum
est lib. II, cap. 106. Sic idem Pli-
nins , lib. II , c. 44 » upopam dixit
crista visendum plicatili. Hard.
5. Forovibiensium, In parte Vibiani
agrif inqoit Martianns , quod idem
est. De Foro Vibii , cap. seq. ILlrd.
6. Gneds, Vet. !ip. Dalec. a Gras'
cis, Ed.
7. Ortus. ChifE. Ortum. £d.
8. Agris fuamvis torrentior, nil ta-
. men ex rapto sibi vindicans. Ita re-
^stitaimos ex MSS. codd. Reg. i, a,
Colb. I, a , 3, Chiffl. Paris. In U-
bris edjtis perperam , « agris quam
nayigiis torrentior. » Salm. in 5oIin.
pag. 84 1 « nil tamen ex rapto adju-
dicans. » Frustra. Mox vero ubi le-
gitnr, « atqne ubi liquit agros , » ex
eorumdem MSS. fide delenda vox
ea agros yidetur, ceu spurta , a aa-
perioribus agris mutuanda. Propo-
nit Pintianus «atque*abi liquitnr
nix. » Quamvis auctus , inquit , in
adliacentes agros Padus irruat , fe-
cundiores illos reddit humectando .
et ubertatem eis largiendo : non
exhauriendo yastat , aut depopula-
tur.HARD.
9. XXX flumina. Martianus, loc.
cit. et Soliuus, cap. 11, pag. 4. Al
XL hodie Geographi numerant,
quorum XV l«va recipit ripa, re-
liqua dextera. Ha&d.
10. Tanarum. Etiamnunc Tanaro.
In Padum influit ex adverso oppidi
Cambio, tribus infra Alexandriam
leucis. £d.
I i.Trebiam Placent. Trebia , clade
Romanorum inslgnis, Piacentinos
irrigat campos , unde ei legitimum
Placentini cognomen. Vulgo Treb^
bia. Haed.
is. Tarum, Inciam , etc. Sic cnm
176 C. PLINII NAT. HIST.
bellum,Scultennam*\Rhenum'^: Alpiumvero Sturam'^,
Orgum , Durias ' duas , Sessiten*^ , Ticinum '*, Lambrum,
Adduam , Ollium '^, Mincium. Nec alius amnium tam brevi
spatio majoris incrementi est. Urgetur quippe aquarum
mole, et in profundum agitur , gravis terrae , quamquam'''
deductus in flumina et fossas inter Bavennam Altinumque
per cxx" M. pass. tamen qua^' largius vomit, septem
maria dictus facere.
Broterio legimus ex MSS. Reg. i et
s ; qaamvis Tarum , Niciam servet
Harduinus. Tarus, hodie Taro per
agrum Parmensem decurrit.Inciam
nunc Enza siye Lenza yocant accoIsB
Brixellenses ; Gabelium , la Seechiay
Mantuani , quorum in agro ex ad-
yerso Mincii confluentis in Padum
delabitur. E^.
i3. Scultennam, EIz. Sultennam,
Hodie Panaro dicitur a Ferrariensi-
bus, quorum in extrema ditione
Padum subit. Ed.
14. Bhenum, Elz. Renum, Ed. —
Hunc Silius lib. VIII , non Rbenum
absolute , sed parvum Rhenum ap-
peliayit, ut a Germanico eum Rbe-
no distingueret : Parvique Bononia
iUienif inquit : nam Bononiam Rbe-
nus prsfluit, quem accols Reno
Tocitant. Ha&d.
i5. Sturam , etc. Sic MSS. proxi-
me laudati. Libri yulgati mendose
Morgum, Ennodius in carmine quo
iter per Cottias Alpes describit :
« Duria nam , Sessis , torrens yei
Stnra, yel Orgus.» Stura nomen
hodieqne retinet , baud procul Au-
gusta Taurinorum. Orgum Orco
Tocant accolsB. Ha^d.
16. Durias duas, Ita libri omnes :
etsi ex Grammaticorum legibus
iiuos rectius yideatur. Duria minor
Doria riparia Taurinensem agrum :
major, Doria Bahea, Montisferrati
partem alluit, qucB Boream spectat.
Hard. et Ed.
17. Sessiten, Qui Sessis Ennodio
dicitur : Vercellensibus accoIis,/a
Sesia. Hard.
iS,Ticintun,Tesino, Papiam aUoit,
Pavie , cui et suum nomen imper-
tit. Lambrum Lambro yocant, et
fiume di Marignano : inter Tidnoni
et Placentiam : mox Addua , hodie
Adda , supra Gremonam , Pado ex-
cipitur : Ollius, Oglio, inter Gre-
roonam et Mantuam. Hanc dentqne
Mincius alluit, Menzo, XJiyosnm
Lambrum y CKruIeum Adduam , pi-
grum Mincium appellat Sidonins,
lib. I, epist. y. De amne Addna
multa Gassiodorns pereleganter ,
lib. XI, epist. xiy. Hard.
19. OUium, Dalecamp. et EIz.
Oiium. Ed.
so. Quamquam deductus, Elz.* <&'-
ductus, Ed. — Diyisus , distractnsque
plurimisy inquit, manu factis fossis
fluminibusque ,' inter Altinixm et
Rayennam , cxx m. passuum spatio
Padus attenuatur exhauriturque: ni-
bilominus qua parte majorem eyomit
yim aquarum , non stagna sive pa-
ludes , sed maria septem facere di-
citur. Hard.
ai. Per CXX, Deest ap. Dalec. et
EIz. yox/>er. Ed.
sa. Qua, Sic ap. Chiffl. Dalec.
quia, £d.
LIBER III. 177
sta' fossa Bavennam trahitur, ubi Padusa ' yoca- 5
ndam Messanicus appellatus. Proximum"^ inde
lagnitudinem portushabet, qui Vatreni dicitur,
idius^ Cssar e Britannia triumphans, praegrandi
verius quam nave intravit Adriam '. Hoc ante
n ostium dictum est , aUis Spineticum j ab urbe
uae fuit^ juxta praevalens , ut Delphicis " creditum
uris, condita a Diomede. Auget ibi Padum Va-
amnis, ex ForocorneHensi agro.
num inde ostium Caprasiae^ dein Sagis : dein 6
ta fossa. Lego , Augusta
5 MSS. Reg. I » a. Sic
se einendandum recte
]!luTerias et Cl. Rezzoni-
— Male, ut puto , Angusta
linus. £d.
Padusa, Virgil. ^neid.
'ers. 4^7 • •• Piscosove
assB. » Quem in locum
Padusa , inquit , pars est
quibusdam locis facit
quse plena est cygno-
i hujus intellectus est;
parte, qua Ravennam
tur , Padusam vocari ,
tiam ibi Messanicum ap-
[ard.
dam Messanicus. Nunc
iro. Brot.
num inde. Padusse , sen
n , nunc Porto di Prima-
''atreni. Ab amne Vatre-
o mox, in Padum in-
RD.
'us. Anno U. C. 797 , C.
r. Statilio coss. Dio , lib.
180. Hard.
im. Mare Adriaticum.
ib. I , ode XXXIII : « Fre-
.drisB. » Hard.
8. Spineticum. Vet. ap. Dalec.
Spireticum, Ed.
9. Quce fuit. Interiisse jam seyo
suo significat. Ab ea ostium Siriv^Ta
vocat Dionys. lib. I, p. i5. Hard.
— Hsc lectio , quam sensu carere
ait Lsetius , explosa est ap. £lz.
repositumque est ex Chiffl. «qusB
fuit juxta Prsevalens ; Delphieis (at
creditum est) thesauris, condita a
Diomede. » £d.
10. Vt Delphicis. Spinetarum
thesaurum Delphis ostendi solitnm
auctor est Strabo, lib. Y, p. az4.
Oppidum a Diomede conditum ,
Pseudo-Cato in £xcerpt. Orig. p.
i35. Hard.
1 1 . Vatrenus. Idem Satemus to-
citatus , modo Santerno, qui forum
Comelii alluit , hodie , ut diximus*,
Imolai Martialis, lib. III, Epigr. 67,
de pigris nautis : « Qessatis, pueri,
nihilque mostis, Vatreno, Erida-
noque pigriores, Qaoram per vada
tarda navigantes, etc.> Hard.
I. Caprasice. Caprasise, et Sa-
gis, quse Padi ostia fuel^unt, nunc
obscurior ihy^tigatio est, locoram
facie immutata stagnis Comaclen-
sibus, Stagni di Comacchio, Superest
majus ibi ostium unum, quod ho-
12
■4
176 C. PLINII NAT. HIST.
bellum,Scultennam*', Rhenum'^: Alpiumvero Sturam'^
Orgum , Durias ' duas , Sessiten*^ , Ticinum '*, Lambrum,
Adduam, OUium '^, Mincium. Nec alius amnium tambrevi
spatio majoris incrementi est. Urgetur quippe aquanmi
mole, et in profundum agitur , gravis terrae , quamquam*''
deductus in flumina et fossas inter Bavennam Altinumque
per cxx^' M. pass. tamen qua" largius vomit, septem
maria dictus facere.
Broterio legimus ex MSS. Reg. i et
a ; qaamvis Tarum , Niciam seryet
Harduinus. Tarus, hodie Taro per
agrum Parmensem decurrit.Inciam
nunc Enza siye Lenta yocant accolas
Brixellenses ; Gabellum , la Seechia^
Mantuani , quorum in agro ex ad-
verso Mincii confluentb in Padum
delabitur. Ed.
i3. Scuhennam, EIz. Sultennam,
Hodie Panaro dicitur a Ferrariensi-
bus, quorum in extrema ditione
Padum subit. Ed.
14. Rhenum, Elz. Renum. Ed. —
Hunc Silius lib. VIII , non Rbenum
absolute » sed parvum Rhenum ap-
peUayit, ut a Germanico eum Rhe-
no distingueret : Parvique Bononia
Rkeni, inquit : nam Bononiam Rhe-
nus prsfluit, quem accolas Reno
Tocitant. Ha&d.
i5. Sturam , etc. Sic MSS. proxi-
me laudati. Libri vulgati mendose
Morgum, Ennodius in carmine quo
iter per Gottias Alpes describit :
•c Duria nam » Sessis » torrens Tel
Stnra, yel Orgus.» Stura nomen
hodieqne retinet , haud procul Au-
gusta Taurinorum. Orgum Orco
Tocant accol». Ha^d.
16. Durias duas, Ita libri omnes :
etsi ex Grammaticorum legibus
duos rectius Tideatur. Duria minor
Doria riparia Taurinensem agrum :
major» Doria BaUea, Montisferrati
partem alluit, ques Boream ipectat.
Hard. et Ed.
17. Sessieen, Qui Sessis Ennodio
dicitur : Vercellensibus accoIis,/a
Sesia. Hard.
iS, Ticinum,Tesino, Papiam alliitt,
Payie, cui et suum nomen imper-
tit. Lambrum Lambro Tocant, et
fiume di Marignano : inter Tidniun
et Placentiam : mox Addna , hodie
Adda , iupra Cremonam , Pado ex-
cipitur : OUiuSy Oglio, inter Cre-
roonam et Mantuam. Hanc deniqne
Mincius alluit, Menzo, XJlTOsnm
Lambrum , CKruIeum Adduam , pi-
grum Mincium appeilat Sidonins,
lib. 1, epist. T. De amne Addna
multa Gassiodoms pereleganter ,
lib. XI, epist. xit. Habd.
19. Ollium, Dalecamp. et EIz.
Olium, Ed.
ao. Quamquam dedudus» Elz'.* di-
ductus, Ed. — DiTisus , distractnsque
plurimisy inquit, manu factis fossis
fluminibusque,* inter Altinfxm et
RaTennam , cxx bi. passuum spatio
Padus attenuaturexhanriturque: ni-
hilominus qna parte majorem eTomit
Tim aquarum , non stagna siTe pa-
ludes , sed maria septem facere di-
citur. Hard.
ai. Per CXX. Deest ap. Dalec. et
EIz. Tox/yer. Ed.
33. Qua. Sic ap. Ghiffl. Dalec.
quia, £d.
LIBER III. 177
ista' fossa Bavennain trahitur, ubi Padusa ' yoca- 5
ondam Messanicus appellatus. Proximum'^ inde
magnitudinem portushabet, qui Vatreni dicitur,
udius^ Cssar e Britannia triumphans, praegrandi
lo verius quam nave intravit Adriam ^. Hoc ante
im ostium dictum est , aliis Spineticum , ab urbe
[juae fuit^ juxta praevalens , ut Delphicis " creditum
auris, condita a Diomede. Auget ibi Padum Va-
' amnis, ex Forocorneliensi agro.
imum inde ostium Caprasiae\ dein Sagis : dein 6
tsta fossa. Lego , Augusta
le MSS. Reg. i » a. Sic
*S8e einendandum recte
<^luTerius et Cl. Rezzoni-
. — Male, ut puto , Angusta
luinus. Ed.
Padusa. Yirgil. ^neid.
▼ers. 4^7 ' « Piscosove
dusse. » Quem in locum
K Padusa , inquit , pars est
BB quibusdam locis facit
quse plena est cygno-
ci hujus intellectus est;
1 parte, qua Ravennam
litur , Padusam vocari ,
etiam ibi Messanicum ap-
Hard.
mdam Messanicus. Nunc
laro. Brot.
imum inde. Padusse , sen
im , nunc Porto di Prima-
Vatreni, Ab amne Vatre-
ao mox, in Padum in-
ARD.
Hus. Anno U. C. 797, C.
, T. Statilio coss. Dio , lib.
680. Hard.
iam. Mare Adriaticum.
. lib. 1 , ode XXXIII : « Fre-
AdrisB. » Hard.
8. Spineticum. Vet. ap. Dalec.
Spireticum. Ed.
9. Quat fuit. Interiisse jam seyo
suo significat. Ab ea ostium Sirtv^ra
▼ocat Dionys. lib. I, p. i5. Hard.
— Haec lectio , quam sensa carere
ait Lsetius , explosa est ap. Elz.
repositumque est ex Chiffl. «qusB
fuit juxta Praevalens / Delphieis (ut
creditum est) thesauris, condita a
Diomede. » Ed.
10. Vt Delphicis. Spinetarum
thesaurum Delphis ostendi solitum
auctor est Strabo, lib. Y, p. si^.
Oppidum a Diomede conditum ,
Pseudo-Cato in Excerpt. Orig. p.
i35. Hard.
1 1 . Vatrenus. Idem Satemus yo-
citatus , modo Santemo, qui forum
Cornelii alluit , hodie , ut diximus*,
Imolai Martialis, lib. III, Epigr. 67,
de pigris nautis : « Qessatis, pueri ,
nihilque mostis, Vatreno, Erida-
noquepigriores, Qaorum per yada
tarda nayigantes, etc.> Hard.
I. Caprasice. Caprasise, et Sa-
gis, quae Padi ostia fueliint, nunc
obscurior ihyestigatio est, locorum
facie immutata stagnis Comaclen-
sibus, Stagni dl Comacchio. Superest
majus ibi dstium unum, quod ho-
12
178 C. PLINII NAT. HIST.
Volane\quod ante Olane vocabatur. Omnia ea flumina,
fossasque , primi a Sagi fecere Thusci : egesto amnis im-
petu per transyersum in Atrianorum paludes , quse septem
maria appellantur , nobili portu oppidi Thuscorum Atrie^,
a quo Atriaticum mare ante appellabatur, quod nnnc
Adriaticum.
Inde ostia^plena:Carbonaria,ac fossiones' Philistinae,
quod alii Tartarum vocant : omnia ex Philistinae fosss
abundatione nascentia"* : accedentibus Athesi^ ex Tri-
dentinis Alpibus, et Togisono' ex Patavinorum agris.
Pars eorum et proximum portum fecit Brundulum , sicut
Edronem^ Medoaci" duo, ac Fossa Clodia. His se Padus
die Porto di Magnavacca nominant:
quod sive Caprasias , sive Sagin ,
possis interpretari , Hard.
a. Volane. Ghiffl. Alana, £d.
— Ab oppido, quod huic Eridani
alveo impositum est, hodieque ei
ostio nomen , Porto di P^olana : amni
ipsi , a Ferraria usque ad ostium ,
/7 Po di yolana, Hard.
3. A Sagi, Chiffl. Asagi. Ed. —
Ita libri omnes. Oppidi id nomen
Tidetur fuisse de cpio Pseudo-Cato
in Excerpt. Orig. p. i36 : « post
Padi ostia Ravenna... Interiit Saga,
oppidumEtruscorum : ubi et Atria,
a quo mare Atriaticnm , quod nunc
Adriaticum.B Hard.
4- Atrice, Longe hsec diversa
ab Adria colonia quintae regiouis ,
sive Piceniy de qua, cap. 18. Re-
tinet..nomen Adria tenue magns
urbif vestigiam : episcopali tamen
titulo npbHe., inter Padi et Athesis
OStia.HA.RD.
I. Inde (ostia. Qu» magis in Bo-
ream vergunt. Hard. — Bene MSS.
Ambrosian. et editio princeps : «ofl-
tia plena Carbonaria. » Ostia illa
sunt Po di Ariano^ Porto Goro^ et
Bocca del Camello. Brot.
a. Fossiones Philistina. Fossio-
nes illae PhillstinaB , ut et Phiiistina
fossa nomen trahunt a PhilistsBis,
qui eas regiones tenuere. Niinc
Bocca detia Gnoca; Bocca deiU
Scovetta^ Busa delle Tole^ Shoeco
deir ^sinino, etc. Brot.
3. Tartarum. Elz. Tartharum,
Hodieque Tartaro. Meminit fanjiK
Tacitus, Histor. lib. III, cap. 9. £d.
4. Nascentia. Vet. ap. Dalec.
enascentia. Ed.
S.Athesi. MSS. Reg. editiopriD-
ceps et Cl. Rezzonicus, Atesi, Hodie
Adige, Brot.
6. Tridentinis. Efiedem RhaBtics
appellantur , a capite RhsBtisB Tri-
dento. Comitatum Tirolensera a
Venetis , ab Insubribus RhsBtos dis-
terminant. Hard.
7. Togisono. Vet. ap. Dalcci^i-
gisono, Hodie Bacchiglione, £d.
8. Brundulum, Nonc quoque
Brondolo. Hard.
9. Edronem, Nunc Chioggia. JH.
10. Medoaci duo, MSS. Reg. editio
LIBER III. 179
st, ac per hsec efFunditur : plerisque, ut in iEgypto
;, quod vocant Delta, triquetram figuram inter Alpes
5 oram maris facere proditus , stad. duum m. circuitu.
^ a Graecis Italiae rationem" mutuari. Metrodorus*'
\n Scepsius dicit, quoniam circa fontem arbormulta
icea, quales' gallice vocentur Padi, hoc nomen
pisse. Ligurum quidem lingua amnem ipsum Bodin^
'^ vocari, quod significet fundo carentem. Cui argu-
to.adest oppidum juxta Industria' , vetusto nomine
ncomagum, ubi praecipua altitudo' incipit.
.XI. (xvii.) Transpadana appellatur ab eo regio unde-
i', tota in mediterraneo , cui maria cuncta fructuoso
j * important. Oppida : Vibi forum, Segusio . Coloniae
8
eps et Cl. Rezzonicus, Me^
duo, BaoT. — Brenta et Bren-
accol» Yocant. Fossa Clodia
lii esse -videtur, quam nunc
Qi Paltanam appellant. Haro.
. Rationem, Proponebat Dalec.
iionem. "Ed.
, Metrodorus, £t Pseudo-Cato
cerpt. Orig. pag. i35 et i36.
^er, Exercit. 37, pag. i54) ab
'um Toce Padp qus campum
icety Padum appellatum esse
lenagius in Origin. Ital. pag.
a graca Toce BaOo; , qu» pro-
un sonat, Padi nuncupationem
at. Hard.
. QuaJLes accepisse, Dalec. et
m qusB pades gallice -vocetur ,
m hoc nomen accepisse. ».£d.
.. Bodincum, Malebat Dalec.
igum. Polybius, lib. II, ab ac-
ait Bo^Eyxov vocari. Nic. Cho-
lib. II Hist. Delphin. pag. 94«
oculam Incj sine; Bod (imde
s etiamnom le Bout ) finem ,
amyfti^veextremiHn si^uficare:
Bodincum proinde, Yoce ex utra-
que conflata^ fundo carentem so-
nare. Ha,bd.
1 5. Industria» Casal , de quo cap.
7 , in regione Italia nona. Hard.
16. j4ltitudo, Padi fluminis. H.
XXI. I. Undecima. Yet. ap. Da-
lec. nona, £d.
2. Fructuoso alveo. Bene MSS.
Reg» I f Ambrosian. et Cl. Rezzo-
nicuSy /ructuoso alveo importat. Nec
aliter Plinius, lib. XIX, cap. i :
« Ignoscat tamen aliquis iEgypto
serenti ut ArabisB Indisque merces
importet. » Padus autem maria
cuncta seu cunctas maris opes trans-
padansB regioni importabat. Baor.
— Placebat et Lsetio ea lectio ,
quam forsan et ego mallem, quam-
yis cum Hard. legamus important.
3. Fibiforum. Bene MSS. Reg. z
et editio princeps, yibiforum, Bbot.
— • Yet. ap. Dalec. Bivifonm. Ho-
die Castelfiore in Taurinorum fini-
bus, si audiantur Harduin. et d^Ak-
Tii.ijft ; Revello , si Broterius : situm
i8o C. PLINII NAT. HIST.
ab Alpium radicibus , Augusta Taurinorum , antiqua li-
gurum stirpe, inde navigabili Pado. Dein Salassorum'
Augusta Praetoria, juxta geminas Alpium fores , Graias'
atque Poeninas. His Poenos'°, Graiis Herculem transisse
memorant. Oppidum Eporedia ", Sibyllinis" a populo
ignorari merito coufitetur Manner-
tus. Ed.
4. Segusio, Nunc Susa^ in Gallis
Italiaeque confinio. £d.
5 . Augusta TaurLn, Nummus Ne-
ronis in Thes. Goltzii, pag. a40y
CoL. ivL. TA.VRIHOH. Hodie 7V-
rino incolis. Hard.
6. Inde navtgabili Pado, ChiflB.
« inde navigabili Pado, antiquaLi-
gurum stirpe. » Ed.
7. Salassorum. Vet. ap. Dalec.
Salanorum. SoXaaatcdv Auyou^-aHpai-
T(i)pia xoX(i)vta, apud Ptolem.hb. lU,
cap. I , et in nummo Tiberii apud
Goltz. pag. 237. Augusta^ quod
jussu et auspiciis Augusti condita.
PraBtoria, quod Praetorianorum co-
lonia eo deducta , anno U. C. 729.
Vide Dionem, lib. LIII, pag. 5 14.
Nomen antiquum retinet, Aosta et
Augosta, Italis : nobis Aouste, H.
8. Fores. Sic ap. Chiffl. Dalec.
•ct Elz. Fauces, Ed.
9. GraiaSf etc. Bene MSS. Reg.
Ambrosian. et Cl. Rezzonicus,
« Graias atque Peninas. » BaoT. —
Plura videas insequenti nota. £d.
• — Graiarum Alpium tractnsa monte
Ceniso , hoc est , ab Alpibus Cot-
tiis usque ad Poeninaspertinet, quas
vulgo vocant , Monte di S. Bernardo
maggiore, Galli, le grand St. Ber-
itard. Hard.
10.. His Pcenos, Unde fortean Al-
pibus nomen. Nam Ptolemsus • lib.
II, eap. 12, Ta; notvac vocat. £t
apud Grnter. pag. 876 , Yallis.
PoBKiK. Negat tamen Livios , lib.
XXI , cap. 3S , a transita Hanni-
balis Poeni Alpes dictas esse Poeal-
nas : sed Penninas potius- ab eo
quem summo sacrato yertice Pen-
niiium montani appellabant. Inscri*
ptionem refert Sponius , lib. de
ignotis Diis, pag. ai. Dbo. Piuriiro.
Penninus itaque vertlcem montis
sonat , ut hodieque apud Aremori*
cos GallisB popnlos , Pen capnt et
vertex est. Quid quod nihil de P(e-
norum transitu Plinius asseverat,
sed vulgarem solum famam refert:
nec obscure innuit, sibi esse in-
compertum , quos fama illa Poenos
intelligat : num Hannibalem cnm
suo exercitu , num vero Hasdruba-
lem , qui duodecin^ post annis ez
Hispania in Italiam venit. Dlac
transisse Hannibalem , ubi nunc
est Pignerolium oppidum, pntat
Nic. Chorier, lib. III, pag. i0,
Eruditam de eo argumento con-
certationem habet Honor. Bouche,
lib. I, cap. 4» P* 396, etc. Hard.
— Nostrum quoque videas de Al-
pibus ab Hannibale superatis ex-
cursum , auctore Ph. Db LiLBBirAU-
DiJkRE, in IV Livii nostri tomo.ED.
11. Eporedia. ino^i^icL Ptole-
mseo, in Salassis, lib. m , cap. i.
Nunc Lamporeggio , et Ivrea , et /a-
vrea , ad Duriam majorem. Habd.
12. Sibyllinis... jussis. Dalec. et
Elz. ■ Sibyllinis libris a popalo
LIBER III. i8r
no conditum jussis. Eporedias' Galli bonos equorum
tores vocant. Vercellae Libicorum '^ ex Sallyis ortae ,
ria' exVertacomacoris, Vocontiorum* hodiequepa-
lon (ut Cato'' existimat) Ligurum : ex quibus '* Levi et
ci condidere Ticinum '^, non procul a Pado : sicut Boii
Alpes provecti , Laudem Pompeiam ^\ Insubres
olanum". Orobiorum stirpisesse, Comum^^, atque
3mum, et Licini^^ forum, et aliquot circa populos au-
est Cato : sed originem gentis ignorare se fatetur,
i docet Cornelius Alexander ortam a Graecia , inter-
tioue etiam nominis , vitam *"* in montibus degenti-
condi jussum. » Chiffl.
llinis... condituni. Jussisse
dicas. » £d.
Eporedias, Dalec. et Elz.
^icas, Vet. ap. Dalec. Ipore-
Llii ap. IjddXiam ^Puredias. Ed.
Libicorum. Yet. ap. Dalec.
rum, Ed. — Libicorum gen-
quit, quse ex Salluviis ortum
, caput Vercell» fuit. Nunc
e f^ercelli incolis, nobis ^cr-
1 Sessim, tcI Sessiten amnem.
. apnd Ptolem. lib. III, c. i,
lomen. De SaUuviis diximus
. Ha,rd.
Nowria, Ptolemaeo Nouapia,
nbribus. Hodie Novara^ in
1 Mediolanensi. Hard.
Vocontiorum, De his egimus
. Horum pars quaedam Ver-
icori fuere : cujus nominis
um in eo agro servari , qui
Vercors appellatur in Del-
u , auctor est Nic. Ghorier ,
pag. 1 1 . Hard.
Non ut Cato, Vide Pseudo-
*m, in Excerpt. Orig. pag.
Ia,rd.
Ex quibus Levif etc. — MS«
Reg. I, LcBvi, Brot. — Ex quibus,
£x Liguribus. liy. lib.V, c. 35, et
lib. XXXIII, c. S^y antiquam gen-
tem Lsevos Ligures vocat, incolen-
tes circa Ticinum amnem. Hard.
19. Ticinum, Pavie, Hard.
ao. Trans Alpes provecti, Lego
transalpibus profecti, Ita MSS. Reg.
I et 3, editio princeps. Male iu
recentioribus emei^datum , trans
Alpes provecti, Brot. — Elz. traxis
Alpes profecti, Ed.
ai. Laudem. Ad ripam Adduse
fluminis, Lodi ^ vel potius, Lodi
f^ecchio y vicus a Lodi dissitus 1 11
milL pass. occidentem versus. £d.
2 2. Mediolanum, Milano incolis,
Gallis, Milan, Mediolanium habent
inscriptiones veteres apud Mat-
tinm, lib. HI Opinion. p. i6a. H.
a3. Comum, etc. IUud Como^
istud Bergamo. Hard.
24* Et Licini forum. MSS. Reg.
I, a, et editio princeps, et Licmi'
forum. Brot. — Siclegiturap.Dalec.
et Elz. Situs omnino' ignoratur. £d.
3 5. Vitam in mont. A vocibus
Grsecis opo; et ^\o^ * Tropa rb tov
^iov Ih ^pE9t. Hard.
3
i8a
C. PLINII NAT. HIST.
bus. In hoc situ interiit oppidum Orobiorum Barra, unde
Bergomates Cato dixitortos, etiamnum prodente se altius
quam fortunatius situm'^. Interiere et Caturiges'^ Insu-
brum exsules, etSpina supra^^ dicta. Item Melpum opu-
lentia praecipuum, quod ab Insubribus, et Boiis, et Se-
nonibus deletumesseeodie, quo Camillus '"Veiosceperit,
Nepos Comelius tradidit.
XXII. (xYiii.) Sequitur decima regio Italise, Adriatico'
mari apposita : cujus Yenetia : fluvius Silis' ex montibus
Tarvisanis . Oppidum Altinum ^ , flumen Liquentia ex
36. Altim quam. Quoniam id
oppidum Barra appellatum, in editi
montis Tertice olim conditum y Ca-
touis autem aetate jam deficiens at-
qne caducum , et paulo post fun-
ditus interiturum fuit : vere is in
historiis suis 9 altius quam fortu-
natius situm prodidit. Hard.
27. Situm. Dalec. et Elz. sitos.
Rd. — in ChifH. et yetustis co-
dicibus situm , non sitos : ut oppi-
dum Orobiorum respiciat potiusy
quam Bergomates. Dalec.
28. Caturiges, Vet. ap. Dalec.
Caturgi. Hos d^aitville a Gallise
Caturigibus ortos putat , qui inter
Ebrodunum, Embruu, etVapincum,
Gap, in ea Gaili» provincia quse
nobis dicitur departementdes Hautes^
Alpes^ loco hodie dicto Chorges^
habitaverunt,et fortassecumBello-
veso in Italiam transierunt. Vid.
inf. cap. 33. not. s3. £d.
Tk^.Supra dicta. Sup. cap. Hard.
3o. Camillus. De Yeiis a Camillo
dictatore expugnatis, vide Liv. lib.
V, cap. 31. Ed.
XXII. i.Adriaticomariapposita:
cujus Venetia ^ flunus Silis , etc. Sic
libri onmes MSS. editique ante
Hermolaum , qui omnium codicum
fide spreta legit, mariapposita: fV
netia, cujus fluvius ^ etc praepostere
scilicet translata Venetia. Secm
enim Yenetia tantum hac dedma
regione continebitur : id quod fal-
sum esse constat , ex Camorom et
lapydum regionibus, extra Vene-
tiam quidem sitis , ▼erumtamen
huic decima regiont ItalisB mox at-
tribntis. Venetia autem non est hoc
loco nomen urbis Venetiamm , sed
provinciae nomen est , qa» olim in
superiorem et inferiorem divide-
batur : ex utraque autem postea
confluentes populi , prSBcipue ex
Patavio , Aquileia , Altino , urbem
cognominem condidere^ yenezU.
Gallis yenise. Hard.
3. SUis. Sile, Tarvisinm alloit,
Trevigio , Gallis TrSvise. £d.
3. Tarvisanis. Sic ap. ChifH. Da-
lec. et Elz. Taurisanis, £d.
4. Altinum. Oppidi ruina AlttM
Yocatse , auctore d^Ajtvillb , ex-
stant haud longe a Silis ostio. Hmic
ejus situm docent Tacitus , lib. Illt
et Martialis , lib. IV , Epigr. s5,
cujus titulus , De iittoriiits Altini
Hard. et Ed.
5. Liquentia. Nunc Livenza, cum
portu cognomine. Hard.
LIBER III. iS3
tihus Opiterginis ^et portus eodeni nomine : colonia,
2ordia^ : flumina et portus, Bomatinum^ : Tilaven-
' majus, minusque ^ Anassum'*" , in quod Yarramus
tit : Alsa", Natiso'* cum Turro , praefluentes Aqui-
1* coloniam xv '^* m. pass. a mari sitam. Camorum '* a
vegio,}unctaque' lapydum : amnis Timayus , castel-
Opiterginis, Juxta oppidura
rgium , nuac Oderzo , ad am-
\ionteffano, qui in Liquentiam
:. Incols Opitergini Floro,
V, c. a. Hard. et £o.
Concordia, Nomen liodieque
t, ad dextram Romatini am-
Ipam. Ptolemseo , lib. III ,
Ly in Carnisi, Kovxop^ia xoXu-
Romatinum. Nun<;; Lemene :
irdiam , ut diximus, prsfluit,
isque ostiis in Adriaticum
influit f quorum ad dextrum
.tiir hodie portus S. Marglie-
qui fortasse portus Romati-
fuit. £d.
Tilapentum. Lego TUiaventum
minusque , ex MSS. Reg. Am«
in. et Cl. Rezzonico. Brot.
kao6s(ji77Toc Ptolemseo : accolis
imento. In ostio portnm efflcit
x>gnominem. Inter Romati-
et hoc Tilaventuro majus,
Ihs labitur, cui nomen est
rnana. Id Tilaventum minus
Plinio suspicamur. Hard.
. Anassum, Lego Anaxum : ita
Rcg. Ambrosian. editio prin-
et Cl. Rezzonicus. Brot. —
ap. Dalec. Anassus. In MSS.
3olb. etc. Varianus alter amnis
ir; in MS. Reg. a, f^aramus,
noroen et in Dalec. legitur.
wm nunc Sleiia est , quocum
in paludibus miscetur Yarramus,
accolis nunc Revonchi dictusy ut
Bobis quidem videtur. £d.
ii.Alsa. Nunc Ansa: haud pro-
cul Aquikia labitur. Hard.
13. Ndtiso, NaTioMv Ptolem»Oy
lib. Illy cap. I. De hoc Jornandes»
lib. de Rebus Geticis : « Aquileia
muros , inquit , ab oriente Natiso
aAmis elambit. » In quo erravity
ut puto ; namque Natiso hodie Na*
tisa dictus ab occtdente Aquileiam
praefluit, Turrusque hodie Tliier
vocatus y ab oriente. Pro Turro
MSS. Reg. Colb. etc. habent Tar-
ro, £d.
1 3. Aquileia. Aquileia nunc quo-
queltalis; Gallis y^^ui/!^e. Oppidum
quondam inclytum , nunc psBne
dirutum , vix domos xxxy com-
plectitur. Hard.
i^.XFM. Dal. et Elz. Xll M.
Nunc duobus tantum pass. milli-
bus a mari abest. £d.
i5. Carnorum hase regio. In qua
Concordia , Aquileiaque » colonix
condnentur , teste PtolemtBo , lib.
III , cap. I . Habd.
i6. Junctaque. Vet. ap. Dalec.
juncta lapydwn regioni, £d. — Qua
Camisy inquit, conjungitur regio,
lapydum est : a Timayo incipit. A
Strabone , iib. Vlly p. 3 1 4 > id-nc-
^e; nominantur : idfirx^c^ Ptole-
maeo, Ub. II, cap, 17. Hard.
i86 C. PLINII NAT. HIST.
^gida^, Parentium^ : colonia, Pola'**, quae nunc Pietas
Julia, quondam a Colchis condita. Abest a Tergeste
G M. pass. MoK oppfdum Nesactium " : et nunc finis"
Italiae fluvius Arsia' . Polam ab Ancona trajectua <Gxu'^
M. pass. est.
3 In mediterraneo regionis decimae, coloniae : Cremona' ,
Brixia' , Cenomanorum agro : Yenetorum'^ autem, Ateste' :
et oppida Acelum'^, Patavium***, Opitergium, Belunum,
Yicetia : Mantua Thuscorum trans Padum sola'^reliqua.
tem Yero est m stadiam mensuray
qiiam dant plerique. Ed.
8. ^gida, Mox Justinopolis ap-
pellata, nunc Capo d'Istria, Yide
inscriptionem yet. apud Cluver.
lib. I Ital. pag. aio. Habd.
9. Parentium, Nunc Parenzo ^
cum portu celebri. IlapsvTtovy iroXic
xat Xi(A7)v idxptac » Stephano. Hajld.
10. Pola. Mela, lib* 11, cap. 3:
« sinus Polaticus , inquit , et Pola
quondam a Colcbis , ut ferunt , ba-
bitata , in quantum res transeunt :
nunc Romana colonia. » Hodie Po-
la, Hard.
11. Nesactium, Vet. ap. Dalec.
Nexantium. Ed. — Ptolem. lib.III,
cap. I , NsdaxTov tsXo; iToiXiac. Hu«
jus oppidi rooenia amne prseterflui
Livius prodidit, lib. XLI, cap. 11,
baud dubie Arsia fluvio , qui finis
ItalisB mox dicitur. Quamobrem
non aliud id fuit , quam quod bo-
die Castel Nuovo dicitur, in ip«o
ArsisB ostio positum , Arsa-, Ha&d.
I a . Finis ItaUce, £t decimse re-
gionis. Ha&d.
i3. Arsia, Cbiffl. Mjrrsia. Ed.
1 4'CXXX. Dal. CXX, Vix c. m.
})ass. est recto cursu. £d.
i5. Cremona y etc. Ptolemaso ,
tib. III, cap. 1, KpsfAttva xoX(i>vix,
•
in Cenomanis. Deductam eo co!o-
niam, anno U. C* 536, P. Corn.
Scipione, T. ^mpron. Longo coss.
auctor est Livius , lib» XXI , e. s5,
et epitomator ejus in flne libii XX.
Hodieque Cremona. Habd.
i6. Brixia, Brescia^ Cenomano-
rum gentis caput Brixia appellatiir
a Livio , lib. XXXII 9 cap. 3o,
et apud Ptolem. loc. cit. Ktvofiovttv
Bpt^ta. Coloniam yocat inscriptio
vetus apud Cluver. lib. I ItaL an*
tiq. pag. 2 5a. Ha,]id.
17. yenetorum autem^ Ateste:et
oppida , etc. Vet. ap. Dalec. : «Ve-
netorum autem Adria. Ateate et
oppidum , etc. » £d,
1 8. Ateste, Nunc voce diminata ,
Este. Ha,bd.
19. Acelum. PtolenUBO, AksXflVy
non Axe^ov. Hodie Azolo ^ siipra
Tarvisium. Hard.
ao. Patavium, Nunc Padova in-
colis , Gallis Padoue, 6viT&^YiQv
delnde PtolemsBo, lib* Ill^cap. i,
in mediterraneis Venetoram oppi-
dis , nunc Oderzo , in Marcbia Tar-
visana. BeXouvov quoque ibidem ,
Beltuno. Vicetia , Vicenza , inter
Veronam et Patavium. Ha&d.
a I . Sola reliqua. £x iis urbibus
quas Tusci trans Padum condide-
LIBER III. 187
Yeiietos Trojana'* stirpe ortos , auctor est Cato : Ceno-
manos juxta Massiliam habitasse inYolcis'^. Fertini*^, et
Tridentini*^, et Berunenses'^, Rhaetica oppida : Rhaeto-
nim et Euganeorum Verona *^, Julienses ' Camorum. Dein
quos scrupulose dicere non attineat, Alutrenses*% Asse-
riates, Flamonienses^*' Yanienses , et alii cognomine Culici :
Forojuhenses^' cognomine Transpadani, Foretani, Nedi-
rant , qmun rerom tota fere Italla
podrentur. Idciroo Virgilio, lib.
X .£neid. Mantua dives avis dlci-
tor, et Tusco ei de sanguine vires, H.
%%, Trojana stirpe. Antenore du-
ce, 81 Livio cnredinitis, initlo 1. 1.H.
iS./n f^olcis, Utramque Rhodani
ripamVolcae quondam tenuere.Au-
ctor Livins, lib. XXI, cap. a6.
Finibus suis egressos e Gallia Ce-
nomanos , cnm Belloyeso , Ambi-
giati Biturigom et totius Celtics
regis nepote , docet Livius , lib. \f
cap. 35 y ubi Cenomanos Aulercos
Tocat. Consedere ii porro apud
Volcas primum : mox per Tauri-
nos saltus in Italiam prorupere,
Brixiamque , Veronam , Cremo-
nam , et Mantuam co^struxere. Yi-
de P. ^gid. Laggart, lib. II de
Colon. Gallor. cap. 6, p. 94* H.
a4* Fertini, Ita libri omnes ,
prsBter Vet. ap. Dalec. qui FeU'
'trini, baud dubie pro Fellriniy ut
babet Cassiodorus. Antonino quo-
que Feltria, in Rhaetia oppidi no-
men est » a Tridento m. pass. lfv :
nunc Feltrcf supra Tarvisium. H.
9,S.Tridentini, Tridentum, Tren»
tOf ad amnem Athesim. Hahd.
a6. Berunenses, In MSS. ubique
Beruenses, Male , ut puto , Hardui-
nus Millerusque eos cum Belu-
nensibus modo appellatis confun-
dunt. £0.
97. Verona, Verona^ quam Atbe»
sis hodie mediam secat. Cenoma-
nis a Ptolemxo adscribitur. Hard.
a8. Julienses, Quorum louXtov
Kapvixcv PtolemseOy lib. II, cap.
14. Exstare hujus yestigia aiunt
circa Tilavempti amuis initia , loco
dicto Zuglio j si audiatur d^As-
TILLE. Ed.
29. Alutrenses, Dalec* Alutnxei^
ses, Deinceps alphabeti ordine po-
puli recensentur : in mediterraneo
regionis decim» omnes positi. Ita
MSS. omnes. Cave porro bos putes
ab Alvona , de qua cap. 3 5 , co-
gnominatos, aut ab Aloo oppido,
de quo Stephanus yerbo <I>Xflcv«dv,
quum id in ora sit positum : in me»
diterraneo , Alutrenses. Omnino hi
et Asseriates ignorantur. H; et Ed.
So. Flamonienses, Non a Flanona,
de qua cap. a5 , que urbs littoralis
est , sed a Flaroonia , quse nunc
Flagogna, haud procul ripa Tila-
Tempti amnis. Hard.
3t. Forojulienses. Transpadano-
rum cognomen his fuit , quod et
alii Forojulienses Cispadani erant
in Urobria, de quibus cap. 19. Pro-
yinciam occupa-verunt , quam ex
eorum nomine Itali FriuU, Germani
Friaulf Galli Frioui vocant. Oppido
eorum nomen bodie esse Cividale
ait d'Ahvillb. FoNMiMHnnino
ignorantur. Ed.
l.
35
i88 C. PLINII NAT. HIST.
nates % Quarqueni", Taurisani^^ , Togienses, Varbari
4 In hoc situ interiere per oram Iramine, Pellaon , Palsa-
tium : ex Venetis Atia, et Caelina : Carnis, Segeste, et
Ocra : Tauriscis Noreia. Et ab Aquileia ad duodecimum la-
pidem, deletum oppidum etiam invito senatu,a Claudio
Marcello, L. Piso auctor est. In hac regione et xi^^ lacus
inclyti sunt, amnesquc eorum partus, aut alumni : simodo
acceptos reddunt,ut Adduam^^ Larius, Ticinum Verba-
nus, Mincium Benacus, Ollium Sebinus , Lambrum Eu-
pilis , omnes incolas ^** Padi.
5 Alpes in longitudinem x pass.^' patere a supero mari
ad inferum , Caelius tradit : Timagenes xxir M. pass. dedu-
ctis : in latitudinem autem Cornelius Nepos^* centum m.
T. Livius tria^^ m. stadiorum : uterque diversis in locis.
Nam et centum millia excedunt aliquando, ubi Germa-
3a. Nedinates. Ita MSS. non /^6-
nidates , ut scribit Dalec. atque ita
sane series ipsa elementorum exi-
git. Hard. — Nomen a Nedino ,
Iliyrici oppido , sortiti , quod alii
Nadin, alii Susied ah incolis vocari
perhibent. Miller.
33. Quarqueni, Qui et Querquani^
quorum oppidum ad Quercum di-
ctum, nnnc agri Tarvisini vicus est,
nomine Quero , ad amnem Piape ,
infra Feltriam , qua Taryisium itur.
Mii.LEa et Ed.
34. Taurisani. Vel Taryisani :
oppidum Tarvisium, Treviso in-
colisy nobis Trevise,
35. f^arbari, Dalec. f^aruani, Hi
etTogienses omniuo ignorantur.ED.
36. Palsatium, Dalec. Palsicium.
Omnes istae urbes ignorantur. £d.
3y. Et XI. Ita MSS. librique
editi omnes, prsBter DaL apud quem
et X legitur. Hoc est , et in undeci-
ma regione : nam Ticinum, non
decim», sed praecedentis undecimsB
regionis amnis est.HARD.et £p.
3S.^cceptos, Dalec. exceptos. £d.
39. Ut Adduamy etc. Larius la-
cus , Lago di Como ; Y erbanus »
Lago Maggiore ; Benacus , Lago di
Garda; Sebinus, ab oppido Sevo,
sive Sebo 9 Lago di Seo , mox d'Iseo
appellatus. £upilis denique, Lago
di Pusiano, Hard.
40. Incolas Padi, In Padum de-
nique confluere ait eos amnes. H.
41. Xpass. Hoc est, decies cen-
tena millia passunm. Siquidem de-
narii notam, snperducta linea, si-
gnare decies: atqueinhujuscemodi,
centena millia semper intelligif
saepius ante admonuimus. Hard.
— Vet. ap. Dalec. et Chiffl. X,M.
pass, £d.
4a. Nepos centum M, Tol. et
Salm. Nepos col, M, £d.
43. Tria millia stad, Hoc est,
cccLXXv M. pass. Hard.
LIBER III. 189
niam ab Italia subtnoveDt : nec lxx m. explent reliqua sui
parte graciles, veluti naturae providentia. Latitudo Italiae,
subter radices earum a Yaro, per vada Sabatia, Taurinos,
Comum, Brixiam, Veronam, Vicetiam"^^, Opitergium^^,
Arsiam, dccxlv ^** millia passuum colligit.
XXIV. (xx.) Incolae Alpium multi populi, sed illustres
a Pola ad Tergestis regionem Secusses ', Subocrini , Catali ,
Monocaleni, juxtaque Carnos quondam Taurusci appel-
lati, nunc Norici'. His contermini Bhaeti et Vindelici,
ompes in multas civitates divisi. Bhaetos ^ Thuscorum pro-
lem arbitrantur , a Gallis pulsos duce Bhaeto. Verso ^
deinde Italiam pectore Alpium, latini juris Euganeae
gentes , quarum oppida xxxiv enumerat Cato. £x iis
Triumpilini^, venalis cum agris suis populus : dein Ca-
44- yicefuan, Vet. ap. Dalec.
f^incentiam, £d.
45. Opitergium, Arsiam. Dalec.
Opitergium , Aquileiam , Tergeste ,
Polamj Arsiam, £d.
46. DCCXLr millia. Ducto ili-
nere paulo longiore per diverticula
oppidomm. Hard. — Tol. et Salra.
DCCXlll; Dalec. DCCll. £d.
XXIV. I . Secusses, In MSS. /e-
cues; ChifH. Fecusses, Subocrini ,
ab Ocra fortassis oppido Tetere
cognominati , de quo cap. sup. Ca-
tali (sic enim MSS. habent Reg.
€olb. etc. non Catili, quod dat
Dalec.) in Teteri inscriptione lau-
dantur, Tergests reperta, quam
Gmterns recitat, p. 408. H. et£D.
3. Norici. De bis dicetur cap.
«7.'Habd.
3. Rhceti, Rbaeti bodie, pap des
Gnsons et Tyrol, Vindelici , a Bri-
gantino lacu ad ^num amnem ,
qoa in Danubinm influit 9 tenuere,
ubi nunc BaTaria. Hard.
4. Rhcetos Thuscorum. Id quoque
Justinus prodity lib. XX, cap. 5 9
pag. 337 editionis nostrsB: «Tusci
quoque duce Rhseto, a^itis sedi-
bus amissis , Alpes occupaTcre , et
ez ducis nomine gentes Rhstornm
condiderunt. » £d.
5. P^erso deinde, Qua deinde Tcr-
sus Italiam spectant Alpium juga ,
ibi Latii jure donatsB £ugane»
gentes. Ab £nganeis Veronam esse
conditam , sup. cap. Tidimus. Ve-
rum caput £uganearum gentinm
fuisse Tidetur oppidum nobile ,
quod adhuc Tetnstum retinet no-
men, Lugano, ad lacum cognorai-
nem, Lago di Lugano, inter lacum
Verbanum , Lago Maggiore, et la-
cura Larium , Lago di Como. Ha,rd.
6. Deinde Italiam» Vet. ap. Da-
lec. deinde in Italiam. £d.
7. Triumpilini. Quorum ager
nunc f^al Trompia dioitur Manner-
to. Vallis est , quam Mela amnis
per xxT M. pass. secat, cujus fauces
igo
C. PLINII NAT. HIST.
muni^, c(Mnpluresque similes finitimis attributi municipiis.
Lepontios^, et Salassos'"", Tauriscae" gentis idem Cato
arbitratur. Caeteri fere Lepontios relictos ex comitatu Her-
culis, interpretatione^graeci nominis credunt, praeustis'^
in transitu Alpium nive membris : ejusdem exercitus
et Graios fuisse, Graiarum Alpium incolas, praestan-
tesque genere Euganeos, inde'^ tracto nomine. Caput
eorum Stonos' : Rhaetorum Vennonetes * , Sarunetes-
ab urbe Brixia , v m. pass. distant.
De nis in Tropbseo inierius. Hard.
et £d.
8. CanumL Kajxouvct Straboni ,
lib. IV , pag. ao6 , quos cum Le-
pontiis copulat. Yallis est Rbaetici
juris , qus a piiscis cultoribus re-
tinuit nomen , f^al Camonica , su-
pra Sevinum lacum. Ita Honor.
BoucHE, lib. III, cap. i , p. loo.
De his rursum inferius. Kapbouviov
Dioni, lib. LIY, pag. 534. Haju).
9. Lepontias, Hi valles eas te-
nuere quse sunt circa Verbanum
lacum , iMgo Maggiore : iuter quas
f^al d'Osula , et ea quam Ticinus
secat amnis: incolis f^al Leventina^
quasi Lepontina dicta. Ita Honor.
BouGHE , pag. loa. Hahd.
10. Salassos. Quorum regio nunc
yalle d*Osta : oppidum Augusta
PrsBtoria, ut diximus cap. ai. H.
11. TaurisccB, Dalec. Tauricai.F,j}.
1 2,Interpretatione. A Grseca voce
Xeiffo» , linquo : quod ii relicti ibi
ex oomitatu seu ezercitu Herculis
forent , Lepontii appellati. Hard.
i3. Prceustls^ etc. CbifQ. « per-
ustis in transitu Alpium membris,
Ejusdem exercitus et Graios fuisse,
Graiarum Alpium et incolas, etc»
Dalec. «prseustisintrasinus Aipium
nive membris : ejusdem et Graios
fuisse, positos in transitu, Graiarum
Alpium incolas. » Nos Harduinum
secuti sumus , qui locum bunc ad
exemplarium MSS. Reg. Colb.
Cbiffl. et Paris. fidem accurate se
refinxisse ait. £d.
14. Inde tracto. Quasi eOyeveict,
vel euyevEi; ob generis praestantiam
dicerentur. Hard.
i5. Stonos. SicHarduinus; male
autem , ut opinor , Broterius ex
MS. Reg. I, etexfastis Capitolinis,
DE LiGURIBUS St(«KEIS , StCEROS
restituit. Sto&ni enim isti Alpes non
Rbaeticas, sed maritimas, Liguriam
versus , coluerunt , ut animadvertit
Miller. inque Liguribus et ipsi
censiti sunt, ut e Stepbano patet:
Stouvoc iro').t( AtYup«»v, etex Epitome
lib. LXII Li?ii : « Q. Marcius coo-
sul Stoenos gentem Alpinam ex-
pugnavit » , et cap. 6 : « cum Stoe-
nis prsBcipua dimicatio fuit y qus
Ligurum Inalpinorum natio est. >
Stoni autem, Straboni lib. IV, p.
io4 9 Stovoi dicti, fuisse videntnr
in agro Tridentino, prope fontes
amnis Chiese^ ad pagum Storo^ ut
opinatur Mannertus. Ed.
x6. f^ennonetes, Cbiffl. f^enno'
nenses, Ptolemseo, lib. II, cap. la,
OuivvcDvs; ; Straboni , 1. IV, p, ao6,
Ousvvuve;. Hi regionem qu» uunc
LIBER III. ic)i
que '^ ,ortus Rheni amms accolunt : Lepontiorum, qui Y iberi
vocantur , fontem Bhodani , eodem Alpium tractu. Sunt i
praeterea Latio donati incolse, ut Octodurenses '^, et fini-
timi Centrones '^ Cottianae *° civitates : Caturiges*\ et**ex
Caturigibus orti Vagienni Ligures , et qui Montani*^ vo-
cantur:Capillatorumque plura generaad confinium Ligu-
stici maris..
Non alienum videtur hoc loco subjicere inscriptionem 4
e trophaeo*^ Alpium, quae talis est : Imperatori Cajsa^ri
yatteUina Italis dicitur , videntur
incoluisse. £d.
17. Sarunetesque, Ita libri omnes.
At rectitts forte Suanetes, de quibus
mox iterum in Trophseo : nam et
Ptolemaeus , lib. II , cap. i a , in
RhsBtia Suanitas agnoscit. Hard.
18. Octodurensies. In Notit. Prov.
ciYitas Valenfiium Octodurus: nunc
Martignaeen f^alais, Agri circum-
jacentis incols, les P^audois, Kkim,
19. Centrones. KevTpuvs; Ptole-
maK>, in Graiis Alpibus, lib. III,
cap. I. In Notit. Gall. Civitas Cen-
tronum Tarantasia , Tdrantaise , in
Sabaudie dncatu. Hard.
so. Cottiance, Cottii regis impe-
rio sobjectSB : a quo et Alpes Cottiae
nomen sortitaSy hodie le mont Cenis,
Ha&d. — Postea a Nerone in pro-
yincisB jus redactsB. £d.
9 i.Ca/«r^ef .Gaturigum inGraiis
Alpibus caput est Ebrodunum, Eni'
bnm, PtolemsBo, lib. HI, cap. i,
aliisque. Haud procul Ebroduno
▼icus eitChorgeSj qui haud obscura
qnidem prisci nominis yestigia re-
tinet.Vide Nic. Choribr , lib. I, p.
1 9, et Honor. Bouchb , lib. III , c.
9, pag. 117* Hard.
99. Et ex Caturigibus. In MSS.
et yetustis editionibus pro Caturi"
gibus et ex Caturigibus orti^ legitur
tantum , et (ut opinor) verius,
Eturi e Liguribus orti. Deinde , P^a-
giennif Ligures , etc. De Vagiennis,
et Capillatis Liguribus, diximus
c. 7. De Montanis Silius, lib. VIII:
« Tum pernix Ligur , et sparsi per
saxa Vagenni. > Hard.
9 3. Montani. Quidam legunt Ap-
puani, ab oppido Appua^ hodie Pon-
tremoli. Dalec.
^^. E trophceo, DifFert ab ipso
tropbsBO arcus triumphalis , qui
est Segusione , sive Sussb in Pede-
montio , et alia ibi inscriptio est,
cujus haec tantum verba erui po-
tuerunt ab oculato teste , anno
167I : ImP. C£8ARI avgvsto divi
P. POHTIFICI MAXIMO TRIBVNIC.
POTESTATIS XV. IMP. XIIII... HaUC
Plinianam oportet fuisse in Comi-
tatu Nicsensi , in pago Torbia ,
prope Nicseam. Describit eam Gru-
teruS) usque ad ea verba, Gentes
Alpinas, pag. ccxxvi, 7, sed ex edi-
tione Dalecampii. Addidit enim
tribunicisB potestatis annum xvii ,
quem nulli MSS. codices, nulIsB
ante Dalecampium editiones ha-
bent. Hard.
#
19^ C. PLINII NAT. HIST.
DlVI F. AVG. PONTIFICI MAXIMO, ImP. XIIII, TRIBVNICIAE
POTESTATIS, S. P. Q. R. QVOD EIVS DVCTV AVSPICIISQVE GEK-
TES AlPIN AE OMNES, QVAE A M ARI SVPERO AD INFERVM PER-
tinebant, svb imperivm pop. rom. svnt redactae*^
Gentes Alpin ae devictae; Trivmpilini* , Cam vni, Veno-
STES, Vennonetes, Isarci *', Rrevni "^, Genavnes *^ Fo-
CVNATES^" ' VlNDELICORVM^' GENTES QVATVOR , CONSVA-
NETES,RVCINATES ^LlCATES, CaTENATES, AmBISVNTES ,
3 5. Redactce, Gentes, Chiffl. re-
dactee et gentes, £d.
26. Camuni, f^enesteSf f^ennone-
tes, Chiffl. Camuci, f^ennestes, f^c/i-
nonetes, Dalec. Camucij Vennonetes,
De Triumpilinorum , Camunorum
et Vennonetum situ paulo ante
diximus. Venostes vallem tenuere,
quae nunc IlaJis VaL Venosco y ut
ait Hard. Germanis Viestgau , ut
ait Mannertus , in qua Athesis
amnis oritur. £d.
27. Isarci. Hodie Val de Sarra^
ye\ de Sarcha , prope Val Camonica,
seu Camunos , et Ollium amnem :
Rhaeticse ditionis. Yide Honor.
BoucHE, lib. III, cap. i, p. loo. H.
28. Breuni, Horum meminit
Tranquillus in Tiherio , cap. IX.
Bpeuvct Ptolemseo , lih. II, cap. 1 3,
in Vindelicis. Hodie Val Brouniuy
-vel Bregna , ad fontem Ticini am-
nis» prope vallem Lepontinam. Ita
Honor. Bouche , loc. cit. secutus
Joan. Georg. Septaplam , in Tah.
Duc. Mediol. Hard.
29. Genaunes. Ita MSS. omnes :
in editis diminuta perperam voce ,
Naunes, Chiffl* Gennanes, De his
et de Breunis pariter Horatius ,
lih. IV, Ode 1 4 : « Drusus Genau-
nos, implacidum genus, Breunos-
que veloces, et arces Alpihus im-
positas tremendis Dejecit acer,
etc"» Forte Val Anagnia^ sive, ut
ait d'Ahvillb , Val d*Agno , inter
lacum Comensem , Athesimque fla-
men , prope Tridentum. Ita ex
Lazio Honor..BoucHB , p. loi. H.
3o. Focunates, Eorum nominis
vestigia nonnulla reperiuntur, au-
ctore d'Ahville , in vico Vogogna
dicto. £d.
3i. Vindelicorum , etc. Et in
Vindelicia Kovoouavrac, et Pouvixo-
ra; , pro PouxtvaTOic , et AtxttTtouc
PtolemaBus agnoscit, lib. II , c. i3.
KXauTtvaTtou; (qui Piinio Gat^a-
tes, forte pro Clatenates)^ Strabo,
lih. IV, pag. 206. Licates Licnm
amnem , le Lech, accoiuere , pii*
mario oppido Aap,aoia , teste Strah.
loc. cit. quod postea Augusta Vin-
delicorum , Augshourg ^ Honor.
BoucHE , loc. cit. Geterorum situs
incompertus. Hard.
32. Rucinates, t)a1ec. Virucina'
tes, £d.
33. Ambisuntes, ItaMSS. Chiffl.
Ambisones, Dalec. Abisontes, k^L^i"
oovTiot Ptolemseo, lih. II, cap^ 14»
in Norico. Rugusci , eidem Ptole-
mseo , lih. II , cap. 1 2 , Puyouvxac
in Bhaetia : uhi lihri vulgati, per-
peram Ptyouoxai eidiihent. Situs
ignoratur. Hard. et £d.
#
LIBER III. J93
^sci, SvAjfETEs'^, CAxvc6irEs" , Brixentes, Le-
ViBERi, NAjrrvATES, Sedvwi, Veragrj, Sa*
•II
[^, AciTAvowES , Medvuli , UcENi^^, Catvriges^*,
iAin^,SoGiONTii, Brodiontii^**, Nemaloni^*,Ede-
!S , EsvBiANi , Veamini, Gallit£ , Trivlatti,
Ni, Vergvnni, Egvitvri,Nementvri, Oratelli,
Suanetes, Forte qui Sanine-
oxime ante dicd , Rlieni fon-
lOColsB. Habd.
. Calucones. ChifH. AllucQnes.
nso , lib. ^ 9 c. 13, KoXou-
inter Brixantas et Snanetas.
itum oppidum supra Triden-
st y in Comitatu Tyroli , lio-
e Briten. De Lepontiorum
orumque situ paulo ante hoc
liximus. Quibus Cssarem ad-
i , scribentem , lib. III Bell.
Rbenum oriri ex Lepontiisy
igo spatio per fines Nantua-
et HeWetiorum citatum ferri.
qnoque NavTouaTai Straboni,
Vy pag. 192 ^ qui eos Rheni
im accolas facit. Hard. —
lis oppidum hodie Sion^ re-
i totius caputy quam Yocant
Uus. Veragri , ubi nunc le
ais, pars Delphinatus. Hard.
. Salassi , Adtavones. Chiffl.
ij CentroneSf Acitavones. Dalec.
'y etc. De Salassis diximus su-
s ; AcitaTones ignorantur ;
lUi , la Maurienne , ut egregie
it Honor. Bouche, p. io3.
Sabaudiae est. Hard. et Ed.
. Uceni. Le bourg d^Oysans^
rte Gratianopolitani agri quam
it le Graisivaudan, Hard.
. Caturiges. Chorges , ut dixi-
£d.
I. Brigiani, Vel Brigantii, ut
!m reor, a Brigantio Delphi-
natus oppido , Brianfon : in Alpi-
bus maritimis, ot et Catoriges pu«
siti. Pro SogioutU^ 'vetustae editio-
nes habent Sontiontii. Hard.
40. Brodiontii. Sic MSS. habent,
non Ebroduntii , ut legit Dalec. et
qui iidem sunt atque Caturiges , ut
diximus cap. 5 , ubi Bodionticorum
caput Diniam esse Tidimus. At ibi
vetustsB editione8.5(Mi^/io)f babent.
Hard. et Ed.
4i. Nemaloni. Forte Miolans ^
pagus haud procul Ebroduno po-
situs , in ditione Sabaudi». Honor.
BoucHB*, pag. 104. Hard.
42* Edenatesi Edemnates appel-
lantur in vetustis editionibus. In
dicBcesi Ebrodunensi urbem Sede-
nam, la 'vilie de Seyne^ hos olim
tenuisse , idem auctor probat loc.
cit. Esubianos yero, p. io5 , prope
amnem Hubaye^ in confinio Sabau*
disB, Provinciaque , in valle coi
noroen , ValUe de BarceUme. Vea-
minos in dioscesi Sanitiensi , SeneZf
juxta Toramenos : item Triulattos ,
ad pagum Alloz : Ectinos in Glan-
devensi ad amnem Tinea : in Sani-
tiensi rursum, Vergunnos, in pago
Vergons. In Glandevensi iterum,
oppido GuiltaumeSf Eguituros: item
Oratellos , ubi nuno le Puget de
Tlidniers : deniqoe Velaunosy ubi
nunc pagus Bueil, cui Bellio vetos
nomen foit. Hard. •— Gallit» Ne-
menturique omnino ignorantnr.Eo.
194 C. PLINII NAT. HIST.
5 Nervsi ^V Velavni , SvETRi. Non sunt adject» Cottians
civitates^^ xii quaB non fuerunt^^ hostiles : item^^ attri-
butse municipiis lege Pompeia. Haec est Itaiia diis sacra,
hae gentes ejus , haec oppida populorum. Super haec Ita-
lia, quae L. iEmilio'^' Paulo, C. Atilio Regulo consulibus
nunciato Gallico^^tumultu, sola sine externis uHis auxiliis,
atque etiam tunc sine transpadanis, equitum lxxx m.
peditum dgc m. armavit. Metallorum omnium fertilitate
nullis cedit terris. Sed interdictum id vetere consulto pa-
trum , Italiae parci jubentium. ^
I XXV. (xxi.) Arsiae' gens Liburnorum jungitur, usque ad
43. NerusL Ptolemseo, lih. III,
cap. 1 3 , Nspoua^wv woXi; OuiVtiov ,
hodie yence : cui proximum est
oppidum alterum, S. Pauli cogno-
mioe, S, Paul de Vence* De Suetris
egiraus, cap. 5. Habd.
44. Cmtates XIL Chiffl. XF,
£0. «— Civitatum noraiue cave op-
pida inteUigas , qiusB hodierno usu
civitatis appellatione censentur :
sed communitates- quasdam, qu»
pagos multos continerej&t. Ita C»-
sar , lih. I : « omnis civitas Heive-
tisB in quatuor pagos divisa est. »
Has civitates recte conjicit Honor.
BoucHBy^lib. III, pag. izo, esse
populos , qui valles has Alpium
tenuerunt, quihus hsec hodie no-
qnina: Valiie Grana, ValdeVraite^
Val de Gilde , Val d'hase , Val de
Pau, Val d' Angrogfie , Vai de Pra-
gelas et de Luserne, Val de Perouse,
Vai de Suze , Val de Lans , Val de
Melon^ et Val de Pont. Habd.
4 5 . Nonfuerunt hostiles, Quoniam
qui has Alpes tenehat rex Gottius ,
in araicitiam Octaviani receptus est
principisy iaquit Ammianus, lib.
^^» P<tg[* ^3* OctapU debuit di-
cere. Hard.
46. Item attribtttas, Vet. ap. Da-
lec. sed item attributat, £d. -— Nec
sunt etiam adject®, inquit, ese qu«
sunt municipiis attributse, ut eo
jus peterent, sive nt eorum foro
ac jurisdictioni parerent. Hard. —
Lex outem Pompeia anno U. C.
664 i ante Christum^88 , lata fnit ,
uti putat Car. Sigon. de ant. jur.
Ital. lib. III, cap. 9. Daiac.
47* ^milio Paulo, In £Bi6tis legi-
tur Papo, Sed redamant Pliniani
libri omnes , tum manu exarati , et
in his etiam Noster, tiiln typis
editi. Consulatum gestisse ponnn-
tur ii anno U. C. 629, ante Chri-
stum 3 35. Ha.rd.
48. Gallico tumultu. Bello Gal-
lico Cisalpino, de quo vide Fio-
rum, lib. U, cap. 4» Hard.
XXV. I. Arsiiw. Amni, de quo c.
3 3. De LibumisB initio ac Bne sub-
scrihit Flor. lih. II , c« 5 : « lUy-
rii, inquit, seu Liburni sttb ei-
tremis Alpium radicilMis agunt,
inter Arsiam Titiumqne flanieii
LIBER 111. 195
en Titium. Pars ejus fii^re Mentores\ Hymani^, £n-
eae^, Bnni^, et quos Calliniachus Peuoetias appellat :
; totum uno nomine Illyricum vocatur generatim ,
ilorum pauca effatu digna, aut fiicilia^ nomina. Con-
om Scardonitanum" petunt lapydes, et Libumorum
ates xfY ,e quibus Lacinienses, Stlupinos% Burnistas,
menses '° nominare non pigeat. Jus Italicum habent eo
entu Alutae", FIanates'% a quibus sinus nominatur :
u, Yarvarini' , immunesque Assesiates^ et exinsuhs
sime per totiiiii Adriani maris
efFasi. » Hanc tractum hodie
t ia Morlaquie, Hard.
Mentores, M^vTOpe^ Stephano.
•
HyTncuti, Ita libri omnes. An
tamen Ismeni legendum ?
supra Venetos et Istros ,
lus Chins , pag. 16, Mento-
;at et Ismenos : iver&v IxovTai
; iCpioi Xs-yrfpkEvoi, Yireff ^i rwh
rf&tvot xal M^vTopsc. Hard.
^nchelecB. "i^cfikiax Stephano :
i, p. 9, iyx*^^^?» inter Na-
1 et Drilonem amnes , qui
oius nayigatione invicem d7-
Hard.
Buni. Ita MSS. omnes , Reg.
etc. non Dudini^ ut legit
£d.
Aut facilia. EfFatu scilicet.
-— Vet. apud Dalec. feli»
[>.
Stardonitanum, Ab oppido
»na , de quo cap. seq. Hard.
UP". Chiffl. XXIK Ed.
Hlupinos. Non Stulpinos; Pto-
, lib. n, cap. 17, STXouTTt
ifiUs Libumorum mediterra*
tem Boupvovy a quo BumistA
^ium. Hard.
OUfonenses. Ita MSS. omnes,
Beg. I, >f Colb. I, a, 3, Pam.
edit. Barbarus Aihommses reposuit,
ab Aluona PtolemBi, lib. II, cap.
1 7, de qua quum mox locuturat tit
Plinius, qui eam Alvonam Tocat,
et littoralem recte cum Ptolemao
facit : sipl autem hi Olbonenses in
mediterraneo positi : aut a Tetere
lectione minime recedendum arbi-
trati surous ; aut Olbonenaet ab
6x6ia , lUyridis urbe apud Stepba-
num , reponi potse : aut denique.,
quod cuipiam forte probabitur^
Arbonenses: nam eidem Stephano
Ap^wv ir«Xic ixXuptac dicitur. Hard.
X I. AlAtm. Ab Aluo , sive Aloo,
quo de oppido Artemidorns apud
Steph. verbo <l>Xavttv. M^ra ^k n^v
iiXcdOv XtfA^v i9r\ ^o^ov xal ip^ic ,
Kai irac ^ xo^Xtroc oSTo^^Xavttvix^c
xaXttTot. Plinio mox Alyona. H.
z 9. Flanates, A qutbus tinut Fla-
naticut) nunc Golfo di Quamero,
Nomen habent a Flanona : ut Lo-
psi , a Loptica , de quibut oppidb
moz dicetnr. Hamd.
i3. Farmrini, Non Faruharini^
ut tcribit Dalec. ab oppido Libur»
noram mediterraneo Oiafouapia,
PtolemtBo, lib. II, cap. 17, uti et
AtftffCa, nnde Flinio Attetiatet mox
appellati. Haro.
19» C. PLINII NAT. HIST.
scripti in decurias' ccclxxxii*. Dalmate xxii. Deeuni^
a ccxxxix". Ditiones Lxix ". Mazaei lii. Sardiates, In hoc
tractu sunt, Burnum'% Andetrium^ , Tribulium , nobili-
tata ^^ populi romani praeliis castella. Petunt et ex insulis,
Issaei'^, Colentini, Separi, Epetini. Ab his castella, Pi-
guntiae'^, Rataneum'^ : Narona'^ colonia terlii couveih
7. In decurias, Salonitano, in-
quit, di$ceptant foro populi mox
appellandi : ibiqae habent judicum
decurias omnino ccclxxxii. Li
MSS. « petunt in eam jura, juribus
descriptis in decurias. » De judi-
cum decnriis persaepe Cicero , alii-
que : ac Plinius in primis, lib.
XXXIII, cap. 7. Hard.
8. CCCLXXXIL Ita MSS. Tol.
et Salmant. At Reg. et Colb.
Paris. et editio princeps CCCXLII
quam lectionem secutus est Elz.
Ed.— i>fl/OTato.Tolet. Dehnatce, Eo.
9. Decuni, MSS. Reg. et Colb.
Decuri, Forte Derrii , de quibusin
hoc tractu Ptolemseus, lib. II, cap.
1 7^, A^p^ioi , et mox AtTicdve; : item
Moc^aioi , gens Dalmatica etlam
Dioni cognita, lib. LV, pag. $70.
Tam 2ap^iu»Tai , apud eumdem
Ptolem. Hard.
io,CCXXXIX,Ditiones, Chiffl.
CCCLXIX, Deditiones, Ed.
1 1 . LXIX, Mazcei, MSS. Reg.
I, ). Paris. editio princeps etEls.
CCLXIX. Dalec. Mezai, Ed.
T9. Burnum. Castellnm Dalma-
ti« , a Libnrnise oppido cognomi-
ne : de quo sup. c^p. ut apparet,
diyersum. Hard. — Hodte. TatA,
auctore d'Anvii.lb. Ed.
i3. Andetrium. Hactenas in li-
bris yulgatis Mcmdetrium, At Ptole-
maio, lib. U, c. 17, est Av^^xptev,
pro Av^eTptov^ inter mediterraneas
DalmatisB civitates. Dioni,Iili. LYI,
pag. 5799 Av^lQftev, pro Av^Tptov,
fpoupiov irt^ oiix% t^ SoXttv^, ca-
stellum Salonis adjacens. Straboni,
Ub. Vn , pag. 3 iS , AvWrpiov <pu-
p.vbv ita^lnHy castellum probe mu-
nitum : uti nunc qnoque eat , re«
centi nomine dictum Clissa. Ye-
tus inscriptio allata a Sponio , pag.
79 : Itsm. tiam. Gabikiavajc. ab.
SAIiONIS. ANDXTRiyM. ApB&TIT. BT.
MvnIt. Hard.
i4- TribuUum. MSS. Triburium;
fortasse Ugliane, Ed.
i5. NobilUata P. H. prmUis. Ti-
berio, et Germanico, iUucab Augn-
sto missis. Vide Dionen^, lib. LYI ,
pag. 579. Hard.
16. Issasi, IsssBi « ab Issa, de
qua cap. 3o. Colentini, a Colento,
de qua sup. .cap. £ire'Ttov urbn est
littoralis Dalmati» , prope Salonas,
apud Ptolem. lib. 11, c. 17, qaam
fbrte interdum circumfluiis niaris
«stas ambiret , insulamque faceret
Hodie Fiscio y prope urbem AU
missa. Hard. et Ed.
17. PiguntitB. Elz* Peguntiam,
nTiyouvTiov inter oppida DalmatisB
juxta littus posita, apud Ptolem.
loc. cit. Nunc Almissa. fiU/iDu
iS. Rataneum. PaiTivov rncAoX*
fAttTta^ 'TrdXtv appellat Dio , lib.
LVI, p. 578. Hodie Mucmnsca» H.
19. Narona, Ptolemseo , lib. II,
cap. 17, Nap^ova pro.Nflep«iva xqXm"
LIBER IIL 199
y a Salona lxxii m. pass. apposita cognominis *' sui
>, a mari xx m. pass. M. Yarro" lxxxix civitates
ntitasse auctor est. Nunc soli prope noscuntur Ce-
.*^ decuriis xxiv,Daorizi xvii, Daesitiates ciii*^, Do-
B XXXIII, Deretini XIV, Deremistae*^ xxx, Dindari*^
II , Glinditiones xliv , Melcomani "^ xxiv, Naresii cii ,
ari ** Lxxii , Siculotae *^ xxiv , populatoresque quon-
Italiae Yardaei , non amplius quam xx decuriis. Praeter 3
;enuere tractum eum Ozuaei^°, Partheni, Hemasini,
itae, Armistae \ A Narone amne c m. pass. abest Epi-
immuftTiti, apud Goltziumy
*f A,BoirA.. Hodie Narenta. H.
Tertii conventus, Tergeminus
oiatia Liburniaque conventus
eu Judiciarium forum : Scar-
nus, Salonitanus, et is in
incyersamur, Naronitanus.H.
Cognominis sui. Ita libri om-
(ectius , cognomini sibi , vel
f sui. Naronem amnem intel-
]^ap(dva Ptolemaeus vocat ,
Narenta. Hahd.
M. . Varro. In MS. et vet.
ilec. M. deletur. £0.
Cerauni , etc. Kef auvtov Ptol.
[, cap. 17. Aadpi^ot deinde
mi, lib. Vll, pag. 3i5. Aai<*
«i apud eumdem , pag. 3 1 4»
lai^iaTat , ut arbitror, Dioni,
T, pag. 568. Docleat^, ab
iox^.ea , in mediterraneb Dal-
I, apud Ptolem. quse adbuc
Inis nomen servat teste Hol-
pag. 3a. Incols PtolemsBo^
crat. HiULD.
. ciii. chiffl. criii.
, Deremistee. Vet. ap. Dalec.
istoi» Omnium istorum popu-
i ignoratur situs. Ed.
, Dindari, Ptol. Atv^aptot H.
37. Melcomani, Ptolem. lib. II,
cap. 17, Ko|A(vtot , fortasse pro
MeXxofAevtot , quod emendare vult
Harduinus. Naresii , eidem sunt
Napiiatoi. £d.
a8. Scirtari. Forte SereiU: nam
Sc^sTtov in hoc tractu agnoscit Dio,
lib. ,LVI, pag. 579. Vel sunt ii
potius quos 2xtf Tcdvaf appell»t Pto-
lem. loc. cit. Habd.
39. Siculotce, StxouXttTftt Ptolem.
loc. dt. et O^efp^eoi , quos Ap^tatouc
appellat Strabo, lib. VII, p. 3i5,
contra insulam Pharon : Vardeos ,
Epitome Livii , lib. LVI. Hard;
3o. Ozutei. Ita libri omnes tum
MSS. tum editi ante Hermolaum ,
qui OEnei sive Onei ex PtolemsDo
reposait , ab Oneo urbe inter Pi-
gnentium et Naronem amnem. Ve?
rum Ozumi retinemus : siquidem
non tunc exstaatia oppida , quale
fuisse Oneum satis constare potest,
quum mentionem ejus fecerit Pto-
lemsBus, qui Plinio est aliqUADto
recentior : sed gentes qa» ^am de-
fecisseat, procui du)>iQ xmnc r^
censentur. Hard.
3i. ArmistcB, Ghiffl. Mrenistai,
Onmiao ignorantur. £d.
i3*
200 C. PLINII NAT. HIST.
daurum^* colonia. Ab Epidauro^^ sunt oppida civium
rom. Rhizinium^^, Ascrivium^^, Butua , Olchinium ',
quod antea Colchinium dictum est, a Colchis conditum:
amnis Drilo , superque eum oppidum civium romano-
rum Scodra^^ , a mari xvii m. pass. Praeterea multorum
Graeciae oppidorum deficiens memoria, necnon et civita-
tum validarum. Eo namque tractu fuere Labeatae V^°'
deroduni, Sassaei, Grabaei^', proprieque dicti IUyrii*', et
ii
3a. Epidaurum, Nunc Ragusi
'vecchio : cui Ragusa nova successit.
iiri^aupo; PtolemseOylib. II,c. 17.
Vetus inscript. apud Goltzium :
Coi,. Epidayrtm. 1.EG. IX. Hard.
33. Ab Epidauro sunt, Hscyerha,
quse dat Chiffl. desunt apud Dale-
campium. £d.
34. Rhizinium, Straboni, lib.
Vn, p. 3 14, et Stephano, i^il^cdv.
Ptolemseo ^il^tvov. Hodie Risine , in
intimo recessu Rhizonici sinus,
Golfo di Cattaro, Oppidani, Rhi-
zonits dicuntur Livio , lib. XLV,
c. a6. Hard.
36,j4scrinum. Aaxpouiov Ptolem.
loc. cit. Hodie Cattaro, Hard.
36. Butua, Chiffl. Butuanum,
Stephano , Bcu6ov) , Scylaci quoque
pag. 9. PtolemsBo, loc. cit. Bou-
Xo6a, pro BouTO^a. Nunc Budua.
Hard. et £d.
37. Olchinium, OOXxivtov Ptolem.
loc. cit. Nunc Dutcigno , in confl*
nioDalmatias, AlhanisBque. Incolse
Liyio Olciniatae vocantur, 1. XLV»
e. a6. H.
38. Drilo, ApstXcdv Ptolem. lib.
II, c- 17. Nunc Drino et Drin di-
citur. Hard.
39. Scodra, Dalec. Seordra, JPtO'
IcmsBo loc. cit. Sxo^pa. Nunc Scu»
tari y sire Scodar , proTincifB caput
quam Turci Sangiac de Scodar to-
cant. Recte situm ejus describit
Livius, lib. XLIV, cap. 3i: «Dno
cingunt eam flumina , Clausala
(hodie Drinassi) latere urbis, qaod
in orientem patet , prsefluens; Bai-
bano (hodie Bojana) ab regione
occidentis ex Labeatide palude (ho-
die Lac de Scutari) oriens. » £d.
40. Labeatas, Enderoduni, CbiCfl.
Laheatce Esscenee f Enderuni, £n. -^
Labeatum genti Gentium regen
imperitasse anctor est Liyius , lib.
XLIII, ^p. 19, et idem Lahfati-
dem terram Tocat » lib. XLIV, cap.
a3. Idem Gentius Lissi regnabati
ut ex Polybioy in excerptis liquet,
cap. 96, quo de oppido mox dice-
mus. £nderodunis caput fuit Ev^-
pov PtolemaeOy lib. II , cap. ijt
inter mediterranea Daln^atise op-
pida : nnnc Endero, in Albaniai
qua Serviam spectat. Hard,
4i. Grabcei, Forte raXo(6ptoi, de
quibus Strabo, lib.. VII, p. 3 16.
Hard. -— £orum nomen servat
Grabia^ auctore yiro eruditissimo
PouQUETiLLE, Voyage de la Grhce ,
lib. I, cap. 4> pag* 4^* ^i^*
42. llfyrii. Inter Naronem et
Drinum. Hard.
LIBER III. aoi
itii^, et Pjrraei^. Retinet^^ nomen in ora Nym-
n promontorium : Lissum^ oppidum civium roma-
i ab £pidauro c m. passuum. (xxiii.) A Lisso Mace- 4
^ provincia ' gentes Partheni^*, et a tergo eorum
retae^^. Montes QandaviaB***, a Dyrrachio lxxviii m.
ToMdantiL De Taulantiis E-
*nte Stepbanus : Macedoni»
n«o adscribitur, lib. III,
» atque eorum oppida fuisse
liuniy Apolloniamque scri-
etiam Thucyd. lib. I» pag.
u>. — Regionem eos te-
qusB hodie Musache dicitur,
«t PouQUXTiiXE, Voyage
^e y lib. III , cap. i , pag.
^jrraL De Pyraeis Pompo-
b. II , cap. 3 ; « Tum Py-
)ibumi, et Istria. » Hahd.
Hetinet nomen, Dalecampio
yocabula supposititia vi-
Ny mphaeum promontorium
'aho Rodoni vocatur. £d.
Ussum, Ai<ra^; Ptolemseo ,
cap. 17. Ab Anna Com-
b. XII Alexiad. oppidulum
In edito colle situm , unde
tus usque Dyrrachium pa-
iRii. — Nunc Alessio^ ad
1 Drilonis amnis ripam ,
iss. a mari. £d.
Macedonio!. Nunc Albania
isc regio , Macedoniae pro-
\ Ptolemaeo quoque attri-
b. III, cap. i3. Habd.
Partheni. Vet. ap. Dalec.
. napdivcbc yocat Dio , lib.
ig. 176. Stephano quoque
i7oXk IXXuptxii* To i6vix6v,
;. Parthenorum siye Parthi-
pluribus locis meminit Li-
m lib. XXIX, cap. la :
« Nuntins regi yenit Romapos Dyr-
rhachium yenisse, Parthinosque et
propinquas alias gentes motas esse
ad spem noyandi res , etc. » Yicini
ergo Dyrrachio fuere, et fortasse
non immerito conjicit Pouqub-
yiLi.B , yoyagede la Gr^e, lib. III,
cap. 8, p. 373, eos habitasse circa
yicum Presa , leucis yii a Duraxzo,
septemtrionem inter et ortum so-
lis. £d.
49* Dassaret€e. Vet. ap. Daleo.
Dissaretm, AaooapxTioi Ptolemaso,
Hb. III, cap. i3y et Liyio, lib.
XXVII, cap. 3i. Regio ipsa Aaoira*
pUTt^, Polybio, lib. Y, pag. 6ai.
Horum oppidum Lychnidus, Pto-
lem. Unde apud Marcellin. Cora.
Lychnidensis £piscopus Ulyrici
laudatur. Habd. — Lychnidus non
hodie est Ochriduf ut plerique di-
xerunt , sed sicus fuit quatuor cir-
citer leucis ab Ochrida meridiem
yersus, haud longe ab orientali ripa
lacus qui hodie lac d'Ochrida dici-
tur, ubi in coUe monstrari quem
tenuit locum accipimus ab inclyto
yiro PouQUByiLLB , apud quem
plurima de Dassaretia reperias ,
Voyage de la Grhce , Hb. VII , cap.
6 , pag. 47 ct scq* £^*
5o. Candavias. De his Strabo,
lib. VII, pag. 3a3. Apud Ptolem.
loc. cit. KANAAOYION 6p<ttv men-
tio, pro KANAAOYinN. Deserta
Candayi» Senecs, ep. 11, p. 33o.
Qua veutos aperit Candavia saltus ,
ao4 C. PLINII NAT. HIST.
eorum, Virunum^, Celeia^, Teurnia^, Aguntum , Via-
niomina^, Claudia , Flavium^ Solven^e. Noricis junguntur
lacus" Peiso , deserta Boiorum " : jam tamen colonia Divi
Claudii Sabaria^'^ et oppido Scarabantia'^ Juliahabitantur.
Danubium, Medlterraneum Alpes
versus. £d.
3. yirunumx Apud Gruter. pag.
569, NORICUS. COL. C. VlHVNO.
Apud Ptolem. lib. II, cap. 1^^ in.
Norico OOfpouvov. Nunc, ut ait
D*AjryiiJLB, ff^olk-marktf ad amnem
Drayum , quem bodie Drau yocant
incols , nos la Drave, Hard. et Ed.
4. CeUia, KsXetflC Ptolem. loc.
cit. Gruter pag. 1 3o , Celbijb, re-
perta inscriptio in Carniolse op-
pido , quod yetustum nomen reti-
net , Cilley, Hard.
5. Teurnia, Ptolem. loco citato,
Tcoupvia. Nunc Lurnfelde , haud
longe ab oppidulo Spital^ auctore
Mannerto. £d.
6. Aguntum, AyouvTov Ptolem.
loc. cit. Fortun. Vit. S. Mart. lib.
IV, V. 646 : « Per Dravum itur
f ter , qua se castella supinant, Hic
montana sedens in coUe superbit
Aguntus* » Haud longe a Dravi fon-
tibus situm fuit, juxta oppidulum
Innichen^ ut aitidem Mannertus. Ed.
7. f^ianiomina, MSS. omnes, Reg.
Colb. etc. Parm. edit. Vivana mo»
mnia , Hermolaus ex Rhaetia Ptole-
msei , Fiana primum , mox ex con-
jectura yEmonia adjecit, quam in
hoc tractu agnovit nemo. Vianio-
mina Plinii est, quse Antonino Vin-
dobona , a Scarabantia, m. p. liv,
et alibi Vindomona dicitur , in iti-
nere de Pannoniis in Gallias : apud
Gruter. pag. 5 40 , Viahha. Incolis
hodie fVien , nobis Vienne Anstri»
caput. HiRD. et Ed.
8. CUtudia, KXau^ioutov Ptolem.
in Norico , loc. cit. Nunc , si CIu-
verio fides , Clausen BavariaB tI*
cus. £d.
9. Flaviwn SoUfense, Apud Grn-
ter. inscriptio reperta Cibini in
Hungaria , Fl. Solva. Hodie , nt
ait Mannertus, Solfeld^ haud longe
a Klagenfurt, £d.
10. Lacm Peiso, Rectius forte
Uuu Speiso : ut sit , lacu illo con-
jungi Noricis deserta Boiorum. E
— Plerique, quos iiiter D^ANViLiBy
hunc lacum eum esse existimant
quem incol» hodie NeusiedUr See
vocant, haud longe a Vindobona:
Mannertus autem , qui nomen ejns
rectius Pelso scribi ait , eum esse
vult quem hodie BaUiton sive PUt'
ten See vocant, quem vide Geog.
der Griechen and Romer, yol. III ,
pag. 565. Ed.
11. Deserta Boiorum, Deserta
hsec , quibus a Pannonia disceme-
batur Noricum , facile agnoscuntnr
in ea regione montibus et sylvis
scatente qua circumdatur lacus Ba-
Uiton, Ed.
la'. Sabaria, Hodie Sarvar^ ad
flumen Raab^ in HungarisB Austric-
que confinio. Ibireperta inscript.
quam refert Gruterus, pag. 389)
C. C. S. hoc est, Colonia Claudia
Sabaria. 2aouoip(a Ptolem. lib. U,
cap. i5 , in Pannonia superiore. Et
apud Groltz. Claudii nummus, Col.
S-ABAR. ClAVDIAITA. AvGVSTA. H.
et Ed.
i3. Scarabantia, A Sabaria, m.
LIBER III. ao5 -
I
I
XVIII. (xxv.) Inde' glandifera Pannoniae, quae mi- i
intia Alpium juga, per medium Illyricum a septem-
e ad meridiem \ersa molli in dextra ac Iseva devexi-
considunt. Quse pars ad mare Adriaticum spectat,
Uatur Dalmatia, et IUyricum supra dictum. Ad se-
itriones Pannonia* vergit : finitur inde Danubio. In
Dloniae, ^mona^, Siscia^. Amnes clari et navigabiles
inubium defluunt, Dravus e Noricis violentior, Savus
Jpibus Carnicis placidior, cxx m. pass. intervallo.
rus per Serretes' , Serrapillos, lasos Andizetes^ :
is per Colapianos^**, Breucosque". Populorum haec
;a. Praeterea Arivates , Azali'*, Amantes , Belgites , a
XIV, apud Antonin. Hodie
t, siye (Mdenburg, m eodem
. HA.Rn.
[VIII. I. Inde glandifera, Ita
omnes « non in glandifera.
st, post eas gentes, ac urbes,
antea memoravit, glandifera
Pannoniee. Apud Hygenum,
e Limitibus constit. p. ao6 ,
ti8 in Pannonia sylvis glan-
s vectigal constitutum. Ha.kd.
Pannonia vergit. CamiolsB
n , deinde Croatiam , Scla-
m, Hungariamque complexa,
bium usque. Hard.
Mmona, Laybach , ut diximus
as. Camiolae primarium op*
Q. H(A(dva Ptolemseo, lib. II,
: 5 , sub Norico Pannonise. H.
Siscia. Staxto^ Ptolem. loc. cit.
> Sissekf ad Savum amnem. H.
Dravus,.. Savus, £lz. .hicet
Draus,..Saus, Nomen retinent
, sive Drave et Sau , sive Save»
C et 2auoc dicuntur lib. VII ,
\ 1 4» Straboni , qui perperam ,
imadvertit Hard. Savum in
im , Dravum in Noarum , et
Noarum, accepto ex lapydibus Co-
lapi, in Danubium iiifluere con*
teudit, dum, ut tradit Noster, Sa-
vus et Dravus suo quisque alveo
Danubium intrat. £d.
6. CXX. Dalec. CXK Ed.
7. Serretes, Hi et Serrapilli , Ca-
rinthiam tenuere , ripamque gemi-
nam Dravi amnis. Hard.
8 . lasos, taaaiouc appellat Ptolem.
lib. II , cap. i5. Hard.
9. Andizetes. Chiffl. Sandtzetet,
Dalec. Sandrizetes, Andizetes resti-
tuit Hard. ex Strabone , lib. VII ,
pag. 3 14 9 iii qao reperiuntur Av-
^il^YiTtoi. Ignoratur eoram situs. £d.
• 10. Colapianos, A fluvio Colapi,
cujus mox Plinius , aliique memi-
nere. Hard.
Ti. Breucosifue, BpeOxot Ptolem.
lib. II, cap. 16, et Straboni, lib.
VII, pag. 3 14. Bfcuxot Dioni, lib.
LV^pag. 568. £oram, sequentium-
que omnium populorum situs igno-
ratur. Hard. et £d.
la. Azalit etc. AXttOAy Ptolem.
in Pannonia superiore, lib. H, c.
i5. A|AavTiivoi , in inferiore, cap.
208
C. PLINII NAT. HIST.
Italiae et lUyrici ambitu, xvii. In eo duo maria (quo
distinximus fine ) : Ionium'% in prima parte; interius
Adriaticum, quod Superum vocant.
XXX. Insulse in Ausoniomari praeter jam dictas, me-
moratu dignae, nullae : in lonio paucae : Calabro littore
ante Brundusium, quarum objectu portus efEcitur : contra
Apulum littus Diomedea ', conspicua monumento Diome-
dis: et altera^eodem nomine, a quibusdam Teutria ap-
pellata.
Illyrici ora mille amplius insulis frequentatur , natura
vadoso ^ mari , aestuariisque tenui alveo intercursantibus.
Clarae : ante ostia Timavi , calidorum^ fontium cum aestu
maris crescentium: juxta Istrorum agrum, Cissa,Pul-
laria ^, et Absyrtides Graiis dictae, a fratre Medeae ibi
citer Dcc m. pass. per omDes litto*
rum anfractus atque circuitus. —
A Dtinioy etc. Mallet Dalecamp.
veterem lectionem , qua sic habet:
« a Drinio ad promontorium Acro-
ceraunium clxx m. Agrippa pro-
didit: uuiversum autem hunc si-
num Itali» et IUyrici ambitu xiii. »
Drinius amnis ille est quem Dri-
lonem superius dixit, cap. a6. —
CLXXIL Brot. ex MSS. Reg. et
ed. princ CLXXV. Chiffl. CUC,
Vera autem longitudo a Drinio ad
promontorium Acroceraunium, ho-
die capo della Lingiutta , circ iter
cxL M. pass. est. Ed. — XV IL Sic
cum Broterio legimus ex MSS.
Reg. I, 5, et edit. princ. non XIII
cum Harduino^,_nec XIF cum
Chifflet. nam XVli m. pass. id est,
septies decies centenis millibus pas-
soum; non minor est totius Adria-
tici maris ambitus. — Quo distin*
ximus, In hoccine libro, cap. i6. H.
la. lonium, In libris vulgatis
hactenus In/erum sive lonium: atbas
Toces Inferum sii^e expungendas ad-
monent MSS. Reg: i> a , Colb. i,
a, 3 , Paris. etc. a quibus absunt.
Diversum enim lonium mare ab
Infero est : nihilque magis alienum
a vero quam sinu hoc Europa se-
cundo mare Inferum contineri. H.
XXX. I . Diomedea, Diomedis ta«
mulo ac delubro nobilis, ut dicetor
lib. X, cap. 6 1 . AiofAii^sta Stephano
et Scymno, pag. i8. Hahd.
a. Et altera. Sic Strabo, lib. VI ,
pag. a34<HA&D. — Tressunt contra
urbem Tremoli insulae , quas isoU di
Tremiti Itali Tocant , scilicet S, Do'
menicOf qusB Tidetur esse Dibmedea)
5. Ntcolo et Capraja , e quibus utra
sit Teutria incertum est. £d.
3. Vadoso mari, Dalec. vadosima-
ris, £d.
4. CuUdorum. Meminitjamhujas
insulx, lib. II, cap. io6. Hard.
5. Puliaria. Dalec. PuUarim, £d.
6. Ahsyrtides, lisdem Terbis Ste-
LIBER III. 209
interfecto^ Absyrto. Juxta eas Electridas vocavere,m qui-
bus proveniret succinum , quod illi electrum appellant, va-
nitatis graecae certissimum documentum : adeo ut quas
earum designent, haud timquam constiterit. Contra^ lader 3
est Lissa : et '** quae appellatae. Contra Liburnas " Grateae"
aliquot : nec pauciores' Liburnicse) C^ladussae ''^ contra
^hanus : AijiupTi^sc, vfl<toi icfo^ t&
A^pta, itnh AtpupTOu irat^bc Aiyitou iv
{j.ta ^oXof ovYiO^vTOc Oirb t^; d^eX^^nc
Mig^etac.Vide etiam Hygin. fab. 9 3 ;
Apollod. de Diis, lib. I, pag. 63 et
65. Hari>.
7. Interfecto Ahsyrto. Sic MSS.
oniiies; quidam tamen legunt //i-
terfecto nomine Absjrto, Dal.
8. yanitatis groBcm certissimum
documentum, Qmim ea tippellatione
Bec iill« onquam ibi insul» fue-
rinty et eadem alibi gtatnantur a
Gr«cis9 nt Pliiiius recte admonet,
lib. XXXYII, cap. 11. Absyrtidi-
bns sic junxit Electridas Scymnus
Ghius y pag. 1 6. Hard.
9. Contra Jader, Sic MSS. om-
nes librique editi, praeter Cbtffliet.
qui pro Lissa ^ BasiUssa legit. LisssB
meminit Antoninus inltiner. Marit.
enumerans insulas quas sunt inter
Dalmatiam et Istriam : Apsoros ^ iu-
qnity /^My Ldssa^ etc. Hard.
10. Et qiue appeUatee, Hoc est,et
«lisB qu« sunt a nobis supra dictae,
cap. a5. Grexa , Gissa , Colentum.
Hard. .— ^ Harduino non assentitur
Dalec. apud quem legitur quasqae
appellatte contra Liburnos Creteas aU»
^uot^ etc. Ed.
1 1. Lihurnas. Dalec. et Elzer. Li^
humos, £d.
13. Grateee. Ita MSS. Reg. et
Golb. non Cretece , ut Dalec. Scylaci
Caryand. in Periplo, pag. 9» prope
II.
t^harum et Issam Crateas insulft ho-
minantur : KpaTstat v^<rot , xaTOc <!>«*.
pGv xai f<r9av. Hard.
i^, Ntc paaciores, Forte» necpau"
ciares XL. Totidem enim Libumtcas
insulas aghoscit Strabo, VH, pag.
3i5. Hard. — Tolet. necnon Tru*
cones. £d.
14* ^^^^^^'^^' «CtdadusssB.
Gontra Surium , bubus et capris
laudata Brattia. » Eruditus Hardui*
nus , ex infelici conjectura , ut «It
Brot. cum Pintiano, male emenda*
yit : « Celadnss». Gontra Tragnrium
Bavo : et capris laudata Brattia. »
Brot. « Geladusse contra Snrium :
Bubua et capris laudata Brattia» »
Nos Celadussas contra Surium iegi-
mus cum MSS. Reg. 1, 5 , et edit*
princ. et Baifo cum MSS. Reg. i ,
9 , Goib. 1 , 3,3» quamvts Bubua
ex edit.' princip. legat Broterius.
Celadussas autem insulae, quarum
et Mela meminit, lib. II, cap. 7,
inter Surium insulam , bodie Zuri^
et oraih Sicensem^ nunc Sebemco^
sitae sunt» ut ait Brot. prascipuae-
que inter illas Kasvan ^ Capri, Smo*
lan^ Tihatf Sestre , nonnuliaeque
alias minoresquas internominandae
snnt Parpichf Zlarin^ etc. Bavo in
tab. Peut. segm. 4» et in cod.Theo-
dosian. leg. III, de Haereticis, insu-
la Boa dicta, sub imperatoribus ro-
manis exsiliis fuit famosa. Bua ho-
die vocatiir. Ed.
14
aia C PLINII NAT. HIST.
mari eaclem Phocis et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia,
Magnesia,Macedonia , Thracia. OmnisGraeciac fabulositas,
sicnt et htterarum claritas , ex hoc primum sinu effulsit.
Quapropter in eo paululum commorabimur.
Epiros^ in univ^rsum appellata, Acrocerauniis incipit
montibus. In ea primi Chaones , a quibus Chaonia : dein
Thesproti^, Antigonenses*^ : locus Aornos", et pestifera
^. Epirt>s, H«c Martianus iisdem
verbis loco citato. Hodiit' Sangiacs
de Janina, de Delvino^ de Chamouriet
yavodilik , seu Principautd d*Arta ,
ut nos docet, tom. I , pag. »4» ^i^u*
ditissimus vir Pouquevills , cujus
egregium opus, cui titulus est Voya*
ge en Grkee , multa usque ad hunc
diem yel doctissimis yiris ignota
atque penitus abscondita in yivi-
dum lumen protulit. Minime mi*
rnm ergo lectori videbitur, si saepe
saepius iios bunc tam fidum testem
invocemus, tam certum ducem se-
qui non dubitomus. Plurimum
item nobis proderit in -dispellendis
qu» incumbunt veteri GrsecisB te-
nebris, accm'atissima et excellens
mappa , quam nuper edidit inclytus
yir le chevalier Lapib, inter regios
geographos princeps. H^rd. et £d.
8. ^A^io/ttfj. Xocove; Straboni, lib.
VII, pag. 3a3. Uos ait Epiro toti
primum imperitasse , deinde Mo*
lossos. Chaonum fuit castellum
Chiraera, in Acrocerauniis , de quo
mox dicetur. Hard. — Hodie can-
tons de Chimera , lapourie , Arberie ,
Paracaloma elPhilates^ ut aitP^u-
QUEviLLB, tom. I, Introduction 9
pag. XXIV. £d.
9, Thesproti. Ssoirpuroi Straboni,
p. 3a4- Horum oppidum Buthro-
tum, de quo statim. Hird. — fio*
die Paramjthia^ auctore Pouqub-
YiLLB, loco cit. £d.
10. Antigonenses. Ab oppido,
cujus meminit Ptolemseus , lib. III)
cap. 1 4» in ChaoniaB mediterraneo,
AvtiYoveta. Stephanus qnoque : Av«
TiYoveta , 'Kokxq Xaoviac ^v ftirctp«» i
et Polyb. II, pag. 1 3o. Harb. —
Oppidum hoc et fauces Antigonias
dictasM.passibus a Tebelen^ meri-
diem yefsus se reperisse putat,
haud immerito, ut videtur, emd.
PouQUEviLLB , op. cit. tom. Q»
lib. IV, cap. i, p. 7 et 8« £t>.
1 1 . Locus Aomos. Familiaris Pli*
nio locutio est, ut locum Yocet^ ubi
oppidi veteris ruinse, ac vestigia
supersint. Stephanus oppidi memi-
nit) pag. 90,Aopvoc,iro>:i(. Id porro
loci Bomen, quoniam tetram ob
halitum careret avibus^ ex re fa-
ctum. Sic Yirgilius de Cumarum
spelunca, i£n. lib. VlyVers. a39 :
« Quam super faaud ullflB poterant
impune volantes Tendere iter pen-
nis : talis sese halitus atris Fauci*
bus effundens supera ad convexa
ferebat : Unde locum Graii dixe-
runt nomine Aornon. » Hard. —
Pluribus autem locis nomen istud
indixere Grseci, quorum celeberri-
mus in Thesprotia fuit. £d.
LIBER IV. aiS
is exhalatio : Cestrini " , Perrhaebi *^, quorum mons
js, Cassiopaei '^, Dryopes'^, Selli'^, Hellopes'^, Mo-
Cestrini, Ab oppido Cestriay
> mox dicetur, regio Cestrine
i habnit , ChaoDi» portio :
Cestrini boyes apad Hesy*
9 pag. 5a3 : Ks^ptvtxol Pds^,
Xaovia , ii irporepov Ke^pivi)
opeuero • ^ari ^t p.otpa tw^
u ^ta^tfpou; iyjo\iaaL ^ou;. A
10 Heleni F. nomen accepisse
nv,auctor est ^Pausan. in Co-
sive lib. II, pag. la^.HARD.
na Chamouri sive Cham^San"
citur auctore Pouquevillb,
^ cap. 6 , t. II , p. I a I . £d.
Perrhisbi, neppat^oi, Mace-
confines, Pindi montis in-
ipud Strabouylib. IX, pag.
9ard. — Perrhsebia , hodie
(', auctore Pouqueyillb, tom.
rod. p. xxiT. Pindus, etiam
eterinominenotus, Grammos
e hac in parte dicitur. £d.
Cassiopcei. Kaaatoiratoi, quo-
oppidum KaaatoTrvi , apud
ci. lib. III , cap. 4 9 et Pando-
ste Strabone, lib. YII , pag.
qui Kaaacd^nraiou; vocat : Ste-
s, yerbo Xaovia, Kaacdirouc*
:, pag. 1 1 : Mera ^e Geairpfi»-
loouma. £t p. ia,Kao<r(di7(bv
Habd. — ^ I{as tenuerunt re-
iqu» nuno Spiantza etLama*
mtur auotore Pouqubvillb.
Dryopes, Apuoffe;. His alias
des attribuunt. In Peloponr
Strabo, lib. IX, pag. ^ZA^
ae passim. Varias hocjum mi*
aes refert Pausan. in Messen.
p. aSi. H. — t Eorumetiam-
nomen retinet regio» quam
iro incolueruut, hddie canto^
de Drynopolis dicta, auctore Pou-
quetillb, loc. cit. £d.
i6. SeUi, Vet. apud Dalec. SeU
Ue, £xXol Pindaro , Homero 2e>Xot ,
teste Strabone, lib. VII, p. 3a8,
qui Dodonsi JotIs fanum apud
eam gentem fuisse perhibet : a
Pindaix) t^en Dodonam Thespro-
tis adjudicari .: post Molossorum
ditionis cceptam haberi. Hesychins,
£xXot, £xXT]vec 01 iv Au^tSv^i. H. —
Nunc canton de Souli dicitur eorum
regio, auctore Pouqubyillb , 1. cit.
et lib. IV, c. 5, tom. II , p. 9 1 . £d,
17. HeUopes, Hos Tero Stepha-
nus eosdem cum Hellis, sire Sellis
facil. ix^yero xat i^ irepi Aa>^<dviDv.xca-
pa £xXoira(a, jc 01 otxiaTopec £xXol xal
SeXXot. Hesiodum sequitur, quem
Strabo laudat, loco cit. Hab.d.
— - De his omnibus vide Pouqub*
TILL&, qui, tom. I, p. laSseqq.
demonstrare conatur HeUopes «t
Molossos has tenuisse regixxnes,
qua hodie diduntur canton de Ja»
nina, de Pogoniani^ de Sarachoyitzas
et de Courendas ; templum DodonsBi
Jovis situm. fuisse loco etiamnnno
Tocato Proskjrnisis f juxta Gardiki;
Dodonam urbem juxta Castntza^
leucis duobus meridiem Tersus;
Tomarum. montem, coUeia tico
Gardiki Ticinum fuisse, et cenfum
fontes quorum hic meminit PHnius
illos esse, qui nunc prope Ticnm
Besdounopotdore^ennatnr. Non dis-
simulare tam^n possumus auctori-^
tatem doct. Tiri Pouqubtillb nuper
{Journal des Savants, avril i8a8)
probabilibus argumentis impugna*
tam foisse, £d.
14^
ai4 C. PLINII NAT, HIST.
lossi' ^apud quos '^ DodQndei Jovis templum, oraculo illu-
stre : Tomarus'*' mons, ceptum fontibus circa radices,
Theopompo celebratus. »
Epirus ipsa ad Magnesiam Macedoniamque tendepsa
tergo suo Dassaretas supra^' dictos, liberamgentem;mo](
feram Dardanos habet : D^irdanis laevo^' Triballi praetenr
duntur later^ , et Moesicae gentes : fronte'^ junguntur
Medi** ac Denselatae'^ : quibus Thraces, adPontuni usque
pertinentes. Ita' succincta Rhodopes, mox et Hiaemi val?
latur excelsitas.
In Epiri ora castellum in Acrocerauniis Chimera '', suh
i8. Mohssi, MoXoTTol Straboni,
lib. VI, pag. 3a6. Horum oppidum,
praster Dodonen, Aml^racia fuit,
de qna mox dioemus. Hard.
19. ^pud quos. Stephanus : Aca-
^cdvviyiro^Xic T^c MoXoodt^oc iv Hiriip^^
(jied* ^v Att^cdvalo^ Ztif^ iv ATretpqi.
De quercu loquaci» quam DqdonflB
£sd>ul» reponunty et de sore Dodo-
nso y Mythologos consule. Hahd.
ao. Tomarus^ eto. Haec Solinut
iisdem verbis, cap. yii. p. as. In
MSS. Talarus. Parm. edit. Toma"
r(is, Stephano , Toyapoc» ^po^ A(d^«S*
vYic, ^ Tive; Top.oupov , 01 ^k T|Aoepo(.
Straboni , lib. YU^ pag. 3a8 , T«-
{fapoc. Hard.
9 1 . Supra dictos. Libro sup. cap.
36. De Dardanis, Tribftliis, Moesisy
eodem libro , cap. 29. Hard.
aa. Lapo, Ab ortu solstitiali.
Hahd.
93. Frontf, Dalec. a fronte, Ab
australi parte. Hard. et £d.
a4> Mediy ac Denselatce. Me^uv
Tivec , xat AavdviXtT&v , Straboni ,
lib.yil, pag. 3 18. Rectius fortassis
Mat^uv, cum diphthongo scripseris,
ut differant a Medis Asisc. Sic (snira
Stephanus : Mot^ol £Ovoc 6p^bn(,
TcXioaiov Maxe^ov(ac..Sic Aristotd.
Histor. Ajqimal. lib. IX» cap. 4^r
PtoIemsBo denique , lib. III , cap.
z I, regio ipsa Mot^ixi^ appellatar.
Hard.
. a5. Denseiataf^ Vet. apudDalec.
Denseleti, alii Denthelatag, Solinus ,
oap. X, pag. 37:« Strirmonem
accolunf deztro latere Denselat».i^
Idem DenselatSB Tuilioy in Pison.
n. 84 » quorum opera C. Sentins
prsBtor reliquorum Thracum Tires
et arma elusit. Partem enim ilU
tenuere Thraciae: quam ttiv- Bp^-
X1QV TTiv AcvOeXviT&v appellat Dio, lib.
LI> pag. 461; PtolemsBus, lib.IU,
cap. II : AavOviXiqTtxiqv iiQ^.^xoLy,
Dantheletioam prsBfectupam. Ste-
phano, p. aai, Aav^oX^Taty I0v«c
0paxtxo'v. Hard. et £d.
a6. Ita succincta, Tot gentes» in-
quit, primum Rhodopes, deinde
HsBmi montis juga excelsa tenent 9
et a tergp, latere, fronte claudunt.
Hoc Martiauus , lib. YI , pag. aog,
nou intellexit. Hard.
a^. Chimera, Xetfieptov est Pau-
sanisB, ih Thesprotide, lib. Vllly
LIBER IV. ai5
eoAquae^^regiaefons. Oppida:Maeandria*^,Cestria: flumen
Thesprotiae Thyamis ^" : coionia Buthrotum^' : maximeque
nobilitatus Ambracius sinus ' , d pass. faucibus spatio-
sum squor accipiens, longitudinis xxxix m. pass.^^ latitu-
sive Aroad. p. 4^S» et Thacydidiy
lib. I»p. aa et 39. Straboni quo-
qne ejof nominis promontoriom
est» lib. VII, pag. 3a4. In Novella
Leonisy apud LeuncL p. 99» inter
iEtoli» EpiscopoSy 6 XifAOcpac legi-
tur. Habd. — Etiamnunc Chimara
vocatur. £d.
18. AqiuB regitg, Ut Romani
Aquas Sextias, Statiliasque, a Sextio
Statilioque appellabant, qui balnea
fitruxerant : sic Aquam regiam , ^a-
criXixa d^aTflC dictum bunc fontem
pnto , quo rex Epiri aliquis usus
fuerit, Thermas ibi ad publicos
usus exstruxerit. Hard. — Fons
iste, quem non vidit Pouqubville^
minime enim ei annuendum puto ,
quum illmn juxta Drimodez^ sive
Dermadez reperisse conjicit, exbau-
stos bodie videtur. Ulius meminit
Anna CSomnena Alexiad. lib. X,
pag> 399« bis verbis : 6 ^l Kovto..
ccfovoc ev To» irpbc XifAoepav aTciEvot
PfltXaveicu x^^^* ^^*
19. I^atandria^ Cestria. De his
dnobus oppidis, caeteri scriptores
Graeci pariter ac Latini silent. Ce-
strinen tamen Tbesprotidi vicinam
Tbucydides fatit, lib. I, pag. 3a.
Hard, — - Mseandria ignoratur.
Cestria bodie Palceo-Kistes dicta*
nonnulla servat nominis antiqui
vestigia. £0.
3o. Thyamis, CbifHet. Thrmias.
Pausaniae quoque in Attic. lib. I,
p. 19, Tbucydidi loco citat. Atbe-
jisBo , lib. ni , pag. 73, et Straboni
lib. yn, pag. 3a4» Bufl^itc : hodie
Calama, Ha&d. et £d.
3i. Buthroium. Bou6^ut^v Stra-
boni, loco citato, qui et colonos ha-
buisse Romanos docet, liroixouc
ixpt i*«i>|Aaiouc. Hodie tiutrinto. Ste-
pbanus insnlam vocat : sed fami-
liare Grsecis nimirum est peninsu-
las ipsas appellare viaa.ouc, insulas.
Sic Pelupis insulam dixere Pelo-
ponnesum, quam esse peninsulam
constat, et per Isd^mumcoQliAenti
copulari. Hard.
3a. Ambracius, Hodie Golfo de
Prdvesa et d'Arta. Actiaca Augusti
victoria maxime nobilitatus. £d.
33. D.passuum fauciius. Martia*
nus, qai h»c transcripsit , angustis
faucibus indefinite scripsit. Angu-
stiarum spatium, quo libri bacte-
nus editi caruerunt, restituimus ex
Reg. a, aliisque codicibus MSS.
quibus subscribit Sti^abo, lib. YII,
pag. 3^4 9 ostium Ambracii sinus
affirmans baud multo amplius pa-
tere stadiis quatemis , qus passus
omnino quingentos efHciunt. H.
34. Longitudinis XXXIX M,
pass. iatitudinis XV. In MSS. lali»
tudinis XIL Vero vicinior videtnir
Polybius, qui lib. IV, pag. 455 9
hunc sinum latitudine centum sta-
diis, sive tribus leucis et 195 be-
xapod. et longitudine trecentis sta-
diis, seu undecim leucis et 85o
hexapod. patere ait ; recentiores
enim nautse, uuctore Pouqubvills,
Voyage de la Grkce^ lib. V, cap. 6,
.4*
\.
ai6 C. PLINII NAT, HIST.
dinis XV M. In eum defertur amnis Acheron, e lacu
Thesprotiae Acherusia^^ profluens xxxyi^ m. pass. inde,
et milie pedum ponte mirabiHs omnia sua mirantihus. In
sinu oppidum Ambracia ^. Molossorum flumina, Aphas^,
tom. n, pag. 3 1 1 y cum Polybio
omnino consentiunt. £d.
35. //t eum defertur. In Ambra*
cium sinum. Ita Ptolemsus , lib.
III» cap. i4' Martianus, lib. YI,
cap. de tertio sinu Enropae, pag.
809 : « Ambracius sinus faucibus
angustis «quor accipiens , in quod
defertur amnis Acheron, infernsB
fabulse errore famosus. » Strabo
pihilominusnon hunc Acherontem
Yocaty sedeum qui in Thesprotium
sinum , portumque cognomento
Dulcem, yXuxbv XifAeva» longe ab
Ambracio sinu yersus septemtrio-
nem , ex eadem Abherusia palude
delabitur, lib. VII, pag. 43 4* Pau-
sanisB lib. I , pag. 3o , cseterisque ^
Axcp<dv. Hard. — Egregie demon-
strat PouQUEViLLK , Voyage de la
Gr^ce, lib. IV, cap. 6, et lib. V, c.
a, hic in errorem inductum fuisse
• Plinium , Strabonique et Thucydi-
di et Polybio adfiibendam esse
fidem , qui Acherontem esse id
flumen dicunt , quod hodie Mavro»
Pqtamos T0catum,ex Ofytzikamonte
egreditur, per Acherusiastagnadif-
funditur , et in mare influit juxta
Pkanariy portum efBciens qui ob
aquae dulcis ab eo inyectae abun-
dantiam a Veteribus et Recentiori-
bus Glyhp est appellatus. Quod
quidem testatur Dio, de Aug. lib. I,
KaXeTTai oijTcd; (rXuxl»?) 5ti wpbc tou
'7roTa[i.ou tou ec auTbv «ta6ocXXovTO(
^fXuxaiveTai. £d.
36. Acfierusia, Ax»pou9(a Xi(i.viq
Straboni , loco citaCo , et Thucjd'
lib. If pag. 3». £Ia&i>. — HodW
iac Tchoukmda et marais dt Vaim^
doraco , cu jus partem arari oryza-^
que fertilem esse uos docet Poi7-
QUBviLLE , lib. IT, cap. 6 , toiiL.,
U, pag. 14^* £i>>
37. XXXVl. . • inde, Roc c«t^
a sinu Ambracio, in qaem defertur,i
ad Acherusium lacum, unde effluit.
In MSS. XXIL HAaD. — Otania
hsec falsa , nam prseterquam Ache>«
ron in Ambracium sinnm non iiih
fluit, ut super. nota 35 diximu^f
yix XX M . passuum est hunc sinum
inter et Acherusiam lapum interval-
lum. Ed.
38. Amhracia, In Acherontis ri-
pa. Dicaearcho , p. 64 « et Scymno,
P^g- 19» A.(A6^axia. Gives, Apiirpa-
xi&Tat ^liano, Histor. Anim. lib.
XII, cap. 40. Hard. — NonnuIIa
ejus rudera, arcemque adhuc stan-
tem, loco dicto Rogousy circiter
xiy M. pass. a mari reperit erudit.
PouQUEviLLE , qui Strabonis inter-
pretis gallici errprem reprehendit,
in Strabone pro ^XfYcdv ?a^iOY, ^xrei
?oi^t(dv legere vplentis. Ed.
39. Aphas. Is est quem Stepha-
nus JElantem vocat , et ex eodem
monte, quo Arachthum , fluere ait,
quam ob causam ambo a Plinio
copulantur. Aoc)cpi.a>v, inquit Ste-
phanus, ^xpa tou Hiv^ou $pou( , i\ i%
h Ivaxoc xai A?a( ^et TTora^iLo';. Cave
tamen Palmeriocredas, qui in Grs-
cia antiqua , hunc ^antem cum
LIBER IV. ai7
et Arachlhus^*. Civitas Anactoria*' : locus^' Pandosia.
II. Acarnaniae , quae ' antea Curetis vocabatur, oppida : x
Heraclia^, Echinus , et in ore ipso colonia Augusti
Actium, cum templo ApoUinis^ nobili, ac civitate libera
Nicopolitana^. Egressos sinu Ambracio in lonium excipit
Aoo eamdem credidity de quo
libro sup. dictam est, cap. a6. H.
^^ Avas Tocatur ab erudit. d^Ajt-
▼iixs in GrsBcis Teteris mappa;
hodie fl, d'Arta dicitur. £d.
40. Arachthm. Apax^oc , Ambra-
ciam urbem prseterlabitur , teste
Strabone, lib. VII, pag. 3a5, et
DicsBarcho MesseDio, pag. 164» qui
Aparttov nominat. Meminit Ara-
chtbi Livius, lib. XXXVIII , cap.
34« et lib. XLIIIy c. a I, et Ptolem.
lib. III , c. i4- Hodie LourcAa, sive
/{0^0115. Hard. etEo.
41. Anactoria, MSS. Colb. i, 1,
CbifHet. Anactorica. Straboni lib.
XVIII, pag. 455 , et Thucyd. lib.
I,'pag. 37, AvaxTo'picv , quam ur-
bem prope Actium in Acarnania
statuit. Stepbano» Avoucropeia et
AvoxTopiou HiRD. — Hiijus urbis
reperiuutur rudera , xl stadiis ab
Actio, ut aitStrabo, juxta Ticum
Komdari , extremo sinu Golfe de
Mavri dicto : ex ejus ruinis iv Bt. .
pass. orientem inter et austrum
ezcitatumest oppidum f^onitza, £d.
43. Loats Pandosia, Dalec. laeus,
spreta Chiffl. cod. auctoritate. Lo-
cnm appellat, quoniam exciso op-
pido, solum tum nomen exstabat.
Hesjchius : Ilav^oota, WXic t^c
Aitstpou, xal iraXCac. Cassiopseorum
oppidum fuisse ait Strabo, Ub. VU,
pag. 3% 4' Vide quae de Pandosia
diximus, lib. lU, cap. i5. Ejus
rndera reperit PonQUEviLLB, loco
dicto Turco Palaka, tiii m. pass.
9iMargaritip ortum solisTersus. £d.
U. i . Qiue antea Curetis, Chiffl.
Curetes, Scholiastes Pindari, p. 3 1 :
AiTcdXbc ^^uytv %U Tinv 'irpoTcpov Kou-
p^rtv, AtTCdXtav ^\ ucspov deic' aOrou
xXviOstaav. Cur Tero Curetis appel-
lata sit, ex Strabone disces , lib. X ,
pag. 4^3. Demetrius apud Steph.
pag. 39 : Tvjv yap vuv Axapvaviav^
Kcup^Tiv tt>vo{iLa![ov. Fpseque Stepba-
nus, p. 38i : Koupv);, 6 Axapvavia^.
Quam in rem adducit Homeri Ter-
sum ex Iliad. lib. IX, Ters. 435.
Subscribit et Pausan. lib.VIU, siTe
Arcad. pag. 493. Hodie Cantons de
F^onitza et Xeromeros. HikRD. et £d.
3. Heraclia. ApocxXsia, qu« ex
urbibus ejus nominis apud Stepha-
num , Tigesima prima est , xa. Axap-
vavta; iroXt;. £t apud eumdem,
^iy*^^y noXtc Axapvavta^. Hard. —
Heraclise sitns ignoratur» Elchini
locum occupare Vonitza putat L^*
PIB, carte dela Grkce^Paris 1836.
£chinus lacus hodie lac Boulgari
dicitur, auctore Pouqubtillb. £d.
3. Actium cum templo Apoiiinis»
Strabonem Tidelib.VII, pag. 335,
et Suet. in Aug. cap. 1 8, multosque
alios. £jus rudera reperit Pouqub-
tillb, loco dicto Punta^ contra
Prevesa^ in altero freti littore si-
tam. £d.
4> NicopoUtana. NtxoffoXtc , Stra-
boni loco citato. Ibi exstructa j ubi
castra ad Actium Augustus habue«
ai8 C. PLINII NAT. HIST.
Leucadium littus: promontorium Leucates . Dein^ sinus,
ac Leucadia ipsa peninsula^, quondam Neritis ^ appellata ,
opere stccolarum abscissa a continenti j ac reiddita ^ vento-
rum flatu congeriem arenae accuitiulantium : qui''' locus
a vocatur Dioryctos, stadiorum" longitudine trium. Oppi-
dum in ea Leucas ", quondam Neritum ' dictum. Deinde
Acarnanumurbes,Alyzea ,Stratos' ,Argos* Amphilochi-
rat. Dio , lib. LI, pag. 443. Habd.
— Reperiuntur ejus ruiii» leucas
unitts intervallo a Prevesa, septem-
triouem versus. £d.
5. Leucates, AtuxaTa; Straboni»
llb. Xy p. 4^2; Atuxac &x^a. Pto-
JemaBOy lib. Ill, cap. 14. Hard. —
Livio, Ub. XXVI, c. a6, XXXVI,
cap. 1 5 • et XLI V, cap. i . Hodie
CMpo Ducato, sive Capo tis Kiras;
dummodo bic de isto promontorio,
quo insula finitur meridiem yersus
meminisse yoluerit Plinius. £d.
6. Dein sinus. lonius , qui et Leu-
cadius. Hard.
7. Pemnsida, Vide qu» diximus
lib. U, cap. 93. £d.
8. Neritis, NcpvlTt;. Habd.
9. Ac reddita, Vet. ap. Dal. ae edir
ta. Continenti rursum aduexa. £n.
10. Qui locus,.. Dioryctos, Dalec.
qai lacus^ contra Cbiffl. fidem. Ap-
pellationis causam prodidit Strabot
lib. X , pag. 4^3i , quura ait Corin-
tbios ^topu^avTac t^v IvOfAbv , perfo-
dientes Istbmum, insulam fecisse
Leucadem. AiopuxTo; itaque fbssam,
fretumve bic sonat. Vide Dionys.
Halicam. Antiq. lib. I, pag. .^0,
Hard. et £d.
11. Stadioruni',. /rium. Hoc est,
passnum ogcj:.xxv. Hard.
i^.Leucas. Asuxa^. Hodie Ama'
»iki^ stve Santa Maura. £d.
1 3. Neritum. StralyNii, lib. X, p.
454, Niipixoc. £ustatbio in Iliad.
B, p. 3o6 : T^v ^k pYittsIoav Asuxo^a,
Niaptxov ii 6^u<rostf xaXtioftat f offu
Stepbano pag. 493,Nn()txo{ etNtipt-
Toc. Hard.
14. Alyzea. Dalecampins ifa-
lizea. AXutta Tbucydid. lib. VU,
et Straboni, lib. X, pag. 45o,
qoindecim a mari stadiorom inter-
vallo, boc est, pass. mdggclxxv;
Ptolemso, lib. III, cap. i4»syUabis
permutatis A![uXsta, pro Ax6Csta,H.
— Juxta Candili, orientem versni,
XVI M. pass. a yonitza ad meridiem
▼identur rudera ejus, auctore Pov«
QUEviLLE,lib. X, cap. 9. H. et£o.
1 5. Siratos. STpaT^ , ico^Xt; Ixof-
vavia;, Stepbano : Polybio quoque
agnita, Histor. Ub. V, cap. 49^*
2TpaTd( iToXt; fisyt^ t{( A>c«pvavta&
Tbucyd. lib. II, p. i53. Meaiinit
et XXXVI, c. II, xxxvm,
4,etXLIII, ai9 33, a3, Liyias,
qui male illam inter iEltolisB urbes
recenset. Reperiri integra hujus ur*
bis moenia, portasque et turres^
juxta vicum Lepenou stadiis deeem
(945 bexapod.) ab Acbeloi vado,
nos monet Pouquevij:.i.e , lib. X»
cap. 3, pag. 491 seqq. £d.
16. Argos. i.pY0( A[AftXoxtxev
PtolemaBO,locO'Cit. in oppidisAm-
pbilocborum mediterranei^. fiioc
, LIBER IV. ai9
cognominatum. Amnis Achelous'^ e Pindo fluens,
Acarnaniam ab .£tolia dirimens , et Artemitam ' in-
assiduo terrae invectu continenti anneotens.
. ( n. ) ^tolorum populi Athamanes ' , Tymphaei , i
Qomeninventum, AfiopiXoxta
'hucyd. lib. Illypag. a^i :
Amphilochum XXII mill.
iracia abest •,inquitLiviu8,
XYIII,cap. lo. Ha&d. - —
ochia hodie Chazl, sive De-
»catur, urbis autem reliqui»
luhap fluctibus et a piscato-
^hilochio sive Philo-Castron
,n Ambracio sinu, haud lon-
minis d'Arta ostio, occiden-
lusy conspiciuntur, auctore
iviLi^, lib. IV, cap. 5, pag.
D.
4cheious, AxeXuoc , h 6pt|^ttv
>a<]catAiTuXou(, inquitStrab.
I, pag. 335. Nunc Asprppo^
toiinus, Plinii alioqui exscri«
rpetuus, ab auctore suo im-
ter descivit dum haec prodi-
7, p. 3 a : « Acamania Ara-
eminet : hanc ab iEtolia
dividit , qui Acheloum pa-
oribendum enim fuit, si stu-
aitati , « Hanc ab ^tolia
as dividit , quem Pindus pa-
>cam hunc Solini Salmasius
n prstermisit. Ha&d.
ArUmitam. Stephanus, ex
jloro, Chersonesum aitesse
im circa amnis Acheloi ostia,
avXeYOftevviv. ApTefitav Strab.
!ib. I, p. Sg , unamque esse
t Echiaadum insularum ,
arenarum cumuiis conti-
Inexam. Hard.— Exsiccato
seloi brachiOf quod in si-
die Golfe d'Anatoltco dictum
tendebat , continenti adpexa est ,
Anaehaides nunc yocatur. Ei>.
III. I . Athaman^ . AOapiavTec Dio-
doro, Bibl. Ub. XIX, pag. 5^5.
AOaftavec Ptolemno, lib. III, cap.
14. Amphilochiis magis orientales.
TufAfaToi Stephano, pag. 671 et
7i5, a X6fAfVi monte, hodie Ofy"
tzika^ quem ille Thesprotis adju-
dicat. Ephyri item £f vpot Homero
dicti, apud Paus. lib. IX, in Bosot.
pag. 597, ab urbe cognomine, qu«B
olim Thesprotorum fuit. Strabo,
lib. VII, pag. 3a4 : Ktxupo;» 'h irpo-
Tepov £^6(»a, iroXtc Seatrpoyttv. JEr'
nienses , ab iBnia oppido Perrhas-
borum. Stephanus : Aivta, ir^t;
Hep^at^v... it,aX Aivtave; ototxouvTtc*
Apud Herod. Polymn. lib. VII, p.
44^» °< x85, ne^pai6oi, xal ACvivi-
vec, xot Aol,oire(. Ilep^at^a regio ap.
Diod. Sicul. Bihl. Jib. XIX , pag.
681. Menelaidem Dolopie civita-
tem ad Pindum montem I^ivius
collocat, lib. XXXIX, cap. 36. Ma-
paxot , xai AoXoire; in Epiro simul
copulantur a Xenophonte , Histor.
Graec lib. YI, pag. 5 80. Habd. —
Vide qtt« de Athamanta, hodie
Djoumerca et Radovitch^ disertissime
disputat PouQUEviLLE, lib.V, cap.
5, p. 395 seqq. Idem Tymph»as
nrbis rudera reperiri nos monet
juxtavicum Paliouri leucis quatuor
ab lamna , occidentem versus.
.fnienses illam PerrhaBhiir, hodie
Zagori, partem tenuerunt quse ho-
die canton de Nea Patra dicitur. De
aao C. PLINII NAT. HIST.
Ephyri, iEnienses, Perrhaebi, Dolopes, Maraces", Atra-
ces , a quibus Alrax amnis lonio mari infunditiir. ^toliae
oppidum Calydon ^ est septem ^ millibus quingentis pass.
a mari , juxta Evenum^ amnem. Dein Macynia^, Moly-
a cria : cujus' a tergo^ Chalcis mons, etTaphiassus'°. At
illisYide PouQUKviLLK, Voyage de
ta Grecey introd, p. xxii. — Dolopia
hodie Anovlachie yocatur. Hard.
et Ed.
^.Maraces, Chiffl. Marages, £d.
3. Atraces, Yet. apud Dalec.
Atrages, Elos Harduinus ab oppido
cognomiDe nomen traxi^se opina-
tur, quo de oppido dicturi sumus ,
cap. 1 5, in Thessalia, cui id contri-
butam fuit ; . cum Nostri autem
yerbis pugnare yidetur hsec senten-
tia, qui illos Atraci amni, qui lomo
mari infunditur^ vicinos fuisse in-
nuit. Atrax ilie mihi quidem igno-
tus, certe diversus fuit ab illo, de
quo meminerunt in Thes8a|ia, Stra-
bo lib. IX, p. 44o ct 673 ; Ptolem.
lib. III, cap. i3; Stephan. Byzant.
et Livius lib. XXXII, cap. i5, et
XXXYI, cap. 10 et i3. Nam hic
hodie Micro Tzygoto dictus in Pe-
neum, hodie Salembria^ infunditur,
nomenque traxit ab Atrace , Lapi-
tharum rege, si ApoUodoro § ii>
cap, 7» 67, Diodoroque lib. IV, §
37, fides. Ed.
4. Calydon, KoXu^ov DicflBarcho,
in iBtolia, pag. i65, et Thucyd.
lib. III, pag. \i^\, Hic silva, aper-
que Calydonius appellatus , vatum
carminibus decantatus. Hard. -^
Ejus rudera agnovit Pouqukvillk
Eveno Ticina, septemque miilibus
quingeqtis pass. a mari , si flumen
sequaris , juxta yicum Mapromatt,
Eo.
in
5. Septem millihus quingentis pass.
Dalec. septem millium quingentorum
passuum, £d.
6. Evenum, £(St)vo;, qni prius
Lycormas dicebatur. Strabo, lib.
VII, pag. 3^7. De Calydone et
Eveno, Lucanus lib. VI, cap. 365:
« EtMeleagream maculatus sangui-
ne Nessi Evenos Calydona secat. »
E Pindo fluere admonet Dicsar-
chus,pag. i65, noTa{x.oc t' Eftfivoc
U Iltv^oo pewv. Hard. — Fidaris
hodie yocatur. Ed.
7. Macpiia, Stephanus : MouefG-
veta, iro^Xt; AtT(aXioc< : sed ipsa series
litterarum suadetMoxuvEia legiopor*
tere. Apud eumdem, etapudDiod.
Bibl. lib. XII, pag. 113, est MoXu-
xpta, 'Kokx^ AiTCi^Xiac. Apud Scylacem,
pag. 1 4 » MoXuxpeia. AIcsbus in An-
thol. lib. I, c. 5, epigr. i5, dixit
Moxuvou T81X1Q. Hard. — Earum
urbium locum tenere hodie yioos
Koukio Castron leucas unius inter-
yallo a castello de RoumeUe^et Mana^
loudi opinatur Pouqueyijllb Iib«
X, cap. 6. Ed.
8. Cu/us a tergo Chalcis mont ,el
Taphiassus, Sic emendamos, secuti
yestigia codicum Reg. x, a, Colb^
ly a, et Par. quibus sufXragatuv^ £««
stathius in Dionys. vs. 49^'$ P* 1^%
iibi Chalcis nomen esse^montis ap*
paret, KotXxK-, inquit ( lege XoXxtc»
ex. eodem Eustathio, in Iliad. B,
p. »79 ) , efpo«- i^iv AiTCdXiac, a^* ^
6 Ax&X&o^ l^ivek VideetiaiaStnilMi»
LIBKR IV.
aai
omontorium Antirrhium " , ubi ostium Corinthiaci
minus"mille passuum latitudine influentis , ^to-
dirimentis a Peloponneso. Promontorium quod con-
>cedit, appellatur Rhion'^. Sed in Corinthiaco sinu
. ^toliae, Naupactum*^, Pylene ' : et in mediterra-
evron, Halicyrna' . Montesclari: in Dodone, To-
b. X, p. 4^1 et 460. Fuit
Is radicibusapposita cogno-
ritas, cnjus Stephamis me«
Ptolemsus item> Hb. 111,
, in oppidis iEtoli» medi*
I : et Strabo, lib. IX, pag.
i de idtolia : Autou ^l xal
;, ii fA6{AVT)Tcu xaU iroiDrnc,
itcaXix^ xaTocXoY<». . • «utou
ra9ta(T<90( Xo'f 0$, ete. £adem
>8a IfiroxaXxU -appellata ab
o, ^ta To xitoOai liich to ^poc.
ius editi , cujus a tergo Chal^
lons est Taphiassus, H. —
mons Yocatur hodie Varat»
ler^o. Versus septemlario-
'aphiassus, Vet. apud Dalec.
Ta^iaoaoc X090C Straboni ,
pag, 437« Ta^tdaoc lib. X,
Uodie Clocosfo dicitur. Eo.
dntirrhUtm. iLvrip^tov oxpov
io, lib. III, capk 1 5. Habd.
rrhium et Rhium promon-
cupant hodie castella Dar»
de Lepante dicta , faucibus
iaci sinus utrimque apposi-
um Antirrhio promontorio
im chdteau de Roitmdlie yoca-
Tum ckdteau de Morie, £d.
finus milU, Strabo, lib.VIII,
5, Rhium et Antirrhium,
dnntaxat stadiorum freto
ait, hoc est, pass. dgxxy.
Septem stadia Thucydides habet,
qusB mens^ra adPiinianam accedit.
Haild.
x3. Rhion. l^ov o^xpov t^ xal Aptf-
iravov,Ptolem8Bo,lib. III, c. 16. H.
1 4. Nampactum, ChifHet. Naupa*
ctos, Nat6iraxTo; Pcolemno, lib. III ,
cap. x5. Hodie Enebatclidy sive Ld"
pante^ unde . et sinui Corinthiaco
nomen, U Golfe de Lepante, Ed.
i5. Pjrkne, Stephano, HuXiqvD
icoXic AiTttXiac. IIXiupov iro^Xtc ACro-
X{ac. De utraque Papinins : « sen*
sit scopulosa Pylene , Fletaque co-
gnatis a^us Meleagrica Plevron. •
Meminit et HuXiQvvi; Strabo, lib. X,
pag. 4^t, nXiup&voc Pausanias in
Achaic. lib. VII» pag. iiy; Thu*
cydid. lib. III, pag. a4i» Strabo,
lib. X, pag. 4^0. Plevronem monti
Aracyntho applicat. Haro. — Py-
lene hodie omnino ignoratqr;
Pleyron nunc Kjra tis Irinis dici
Tidetur. Ed.
16. Halicjrna, In librishactenus
editis Hafysarna , quam in hoc tra-
ctn Yeterum nemo agnovit. Nos e\
Stephano 9 qui Strabonem sequi se
profitetur, HaHcyma rescripsimus :
AXixupva, inquit, xufAVi Axopvaviac*
Srpa^cdv 6 oixiQTttp AXixupvaioc Acar*
nani» autem, non Mto\\m, dici op-
pidum ne quis miretur : nuUa enim
alia GrsBcin provincia est tam in-
certis notata limitibus: modo pre»*
22a C. PLINII NAT. HIST.
marus'^ : in Ambracia, Crania'^ : in Acarnania, Ara-
cynthus '^ : in ^tolia , Acanthon " , Pansetolium " ,
Macynium '*.
j IV. ( III.) Proximi' iEtoUs Locri, qui cognominantur
Ozolae', immunes. Oppidum' OEanthe. Portus^ Apollinis
sa angustius, modo laxius difTusa
ut sunt fere regnorum fata. Hard.
i — Loctts hodie ignoratur. Ed,
17. Tomarus. De quo cap. x^
notis 17 et ao. In MSS. hpc loco,
TmarusJVet. apud Oalec. et ChifH.
Talarus. Ed.
18. Crania, Kpavtta. Atque abeo
monte regioni quoque inditum no*
meavidetur : qua de re Theopom-
pus apud Stephanum : KpflEvitoe,
Xcoptov AjA^pttxtttT&v. Hodie , ut vi*
detur, Gribovo dicitur. £d.
19. Araeynthus, Solinus, cap.
TTi, p. S3 : « Acarnania Aracyn*
tho eminet. » Martianus quoque,
lib. VI , pag. a 10 , Apflixaveoc Dio*
nysio, y. 43 1, et Straboni, lib. X,
pag. 45o. BGBOti» Stephanus hnnc
montem adjudicat. Hasd. — iT^-
gos hodie Tocatur. £d.
ao. Aednthon. k%Mwf, Athama-
ni» urbem sic vocatam esse auctor
est Stephanus : a monte fortasse 00-
gnomine, qui hodie Djourmerca es-
set. £d.
II. PanatoUum. Grebra sane
apud Livium , lib^ XXXI, cap« ag,
totoque passim opere de bbllo Ma*
cedonico , PansBtolii mentio est :
sed pro concilio, oonyentuqn^
iEtoIisB populorum : non pro op-
pidi montisye, aut loci nomine.
Hard. — Hodie Plocapdri monft
dicitur. £d.
is. Maeynium. A quo nomen
duxit sita in eo monte Macynia
urbs ^tolorum , sicut a Chalcide
monte oppidum Chalcis , ut dixi-
mui. HAao. — Nomcn istius inoii-
tis non refert emditi Lapib map-
pa. £d.
IV. I. ProximijEioUs.VMt^o^'
dem yerbis Scylax, p. 14*. Haed.
s. Ozola. iXfikiax Strabooi , lib.
IX, pag. 416, qui et Occidui mt
Hesperii cognominabantur : hos ab
Opuntiis, et £picnem]diis, Epize-
phyriisque Locris Parnasso monte
dispescente : cnjus occidnum latos
Ozols obtinebant, hodie cantans it
Malandrino et de Salone. H. ei Ed.
3. OEanthe. OtavOvi , ir^tc AWfftv,
Stephano. Capella Plinium de ttiore
transcribit. Scylax, pag. 1 4 : Mit3(
^i AiroXciic Aoxpo( etdtv l^oc, i« otc
eiotv 6^cXat xotXoupkcvoi. Kal irdXitc
aX^f £5av0tc, Apk^ttfaa. OEanth^,
O{fl{v0T)v yoluit dicere. Sic Ptole-
mseum emendabis , apud qaem lib.
ni , cap. 1 5, £6av0ta pro OldMn le-
gitur. H. — £jus mdera se agno-
visse putat PotrQUByiLLS , duobns
circiter leucis ab urbe Galaxidiy
quam quondam OEanthes portom
fuisse snspicatur. £d.
4* Portus ApoUinis, £t ejtts men-
tio apud Martianum , lib. YI, cap.
de tertio stnu £urop8B, pag. sio.
Oat^^v alioqui in Achaia ei Pelo-
ponneso Stephanus agnoscit. H. —
lllum hodie port d'Ianachi Lapii
yocat in sua supra citata Graecis
mappa. EiD.
LIBER IV. aa3
>tii, sinus Crissseus . Intus oppida : Argyna , Eupa-
Pha^stum , Calamissus. Ultra Cirrhsei Phocidis campi ,
ium Cirrha, portus Chalaeon^ a quo" vii m. pass.
rsus Hberum oppidum Delphi", sub" monte Par-
), clarissimum in terris oraculo Apollinis. Fons Casta- >
',amnis Cephissus'^praefIuen$DeIphos, ortus inLilaea'^,
Cnsseeus. Kptaoatoc xoXiro^ ,
fd. lib. II, pag. i57, etStra-
lib. Vly p. aSg. Hodie Baie
^4>ne ou de Castri. E Corinthia-
in efflttit, versus septemtrio-
Hard. etEo.
4rgyna. Apyuva , cujas incolse
Hot , uti ex Stephano colligi-
▼erbo Ap^ysvvo;, eam regionem
:ae adscribente. Hard. — Lo-
oinino ignoratur. £d.
Eupalia, EditoXta, noki^ A.oxpt-
Stephanoy qui ab Artemidoro
.tov ait appellari. Eupalium
te Liyio, lib. XVIII, cap. 8.
ra ejus reperiri ait Pouque-
f quo loco hodie est monaste*
sancti Joannis, ad amnem Pin-
hodie MornOf haud longe a
De Phsesto in Locris , et Ca-
K>y ceeteri scriptores silent, sl-
e omnino ignoratur. Ed .
Phocidis campi, etc. Hic Mar-
) Plinium de more transcribit,
dtato. Sic Pausanias in Phoc.
Cy pag. 684 : Tb H ite^ov rh
iic K(^a$. Fuit autera Cirrha
lorum nayale, inqult Pausa-
lib. X , pag. 609 , et Strabo,
^tV^S- 4iS* ^odie Asprospiti
tt. Hard. — InfraTicufn hodie
'Pigadi dictum sita fuisse ti-
. Ed.
Chalason, XaXatov, Tco^Xt^ Ao-
apud Steph. iii , circiter mill.
vpass. a Cirrha , orientem .Tersus ,
ruib» ejus reperiuntur. Ed.
10, A quo Vll M, Sic quoque
Martianus. Hard. — Chiffl. a quo
ir M. Ed.
11. Jbeiphi, Nunc Castri, ut ex
inscriptionibus ibi repertis liquet.
Martianus quoque ex hoc Plinii lo-
co: « Oppidum Delphi ,inquit,8ub
monte Parnasso , clarum oraculis
ApoIIinis. • Hard.
la. Sub monte.,, ApolUnis. Chiffl.
« sub mdnte Parnassi , et clarissimi
in terris oraculo Apoilinis. » Ed.
i3. Casiaiius, Fatidicis aquis ce-
lebratus. Unde nomen acceperit,
disce ex Pausania,iib. X, siyePho-
cid. pag. 6a3. Hard.
i4* Cephissus. Hausithoc Pliriius
ab Homero, Iliad. II, vers. 5a3,
sive in Catal. vers. 3o : 0?t» AiXatav
l^ov imyHq lirt KTi^tffffcto. « Cephisi
ad fontes et qui Lilsan habebant. »
Laudat hunc Homeri versiculum
Strabo in Boeoticis , lib. IX , pag.
407. Hard. — - MavrO'Potamos ho-
die Yocatur. Ed.
i5. Lilcea, Chiffl. Lihcea, Scho-
liastes Lycophr. pag. 145, AiXata
iro^Xic <I>(i)xi^o;. Pausauias , loco ci-
tato » a Philippo deletam scribit, et
cxx stadiis a Delphis dissitam ait.
Agnoscuntur rudera ejus ad Ce-
phissi fonteni, paulo ampliore iii
leucarum intenrallo a Castri,ED,
i
aa4 C. PLINII NAT. HIST.
quondam urbe. Praeterea oppidum Crissa ' , et cum
Bulensibus '' Anticyra '% Naulochum '^, Pyrrha *",
Amphissa " immunis , Tithrone " , Tritea , Ambry-
i6. Crissa. Kptotfa, unde Crissseo
smui nomen. Strabo» lib. IX ^ pag.
4i8. NonnuSy lib. XIII. Dionys.
pag. 358 y KpTcrav a&i^op.6vv)v. H^rd.
-^Etiamnunc Crissa siye Crisso.FtV,
17. BuUnsibus. Ab oppido Pho-
cidis mediterraneo BouXEta, cujus
ineminit PtoIemseuSy lib. Itl, cap.
1 5 ) hi nomen habent. Pausaniae ,
lib. X, Phoc. pag. 683, BeuXtc, et
Stephano. BuUienses et BuUenses,
eosdem esse falso credidit flermo-
laus Barbarus : quum Bulenses si-
gnati nunc a Plinio , a Bulide siye
Bulia fiant, Phocidis oppido^ ut
dizimus : Bullienses , quorum me-
minit Gicero in Pison. gens sit circa
Byrrachium ApoIIoniamquey qnos
libro superiore Plinius, cap. 36»
Straboque Bulliones nominarunt :
Bullidenses sivQ Bullienses Caesar.
Hard. — Rudera 'urbis reperiuntur
loco Paloio^Castro dicto , juxta por-
tum Sancti Lucsb, qui Mychus quon-
dam vocatus fuit. £d.
18. Anticyra. Quoniam Cirrhe
opposita fuit , Avrtxippa , apud Stra-
bonem , lib. IX, pag. 4 1 8 , diceba-
tur : PtolemsBO y lib. lU, cap. i5,
AvTtxu^pa. Mox neglecta etymologiss
ratione, AvTtxupa. Elleboro ibi na-
to percelebris, ut et altera Anticyra
ad Maliacum sinum posita. Hahd.
— Juxta oppidum Aspraspitia sita
fuisse videtur. Ed.
19. Naulochum, Pyrrha, NauXo-
y^oc 9 Huppa. NauXoxo^ navium statio-
nem sonat. Hi&d. — Fortasse port
d^Agio-Siderif sive Djesphina. Ed.
30. Pjrrrha. Vetus apud Dalec.
Pyrrhonea. Situs omnino ignora-
tur. £0.
a I . Amphissa.Ii.^f^\fSfsa.Vlo\emmOf
lib. III , cap. 1 5. Locrorum Ozola-
rum mediterraneum oppidum Har-
pocrationi quoque 9 pag. s i ^ et
Stephano. H. — Hodie Salone. £b.
a 1 . Tithrone, Tritea. Tt6pttvvi , Tpf
Tea,Yelcum Stephano, TpiTCiayfu-
Ta^ii <X>(axt(^oc, xal Aoxpuv tov 0|^6X&v.
Tithrone maluimus quam Trickone
scribere. £st enim Tpixttivtov » noa
Locridis, sed MioUsB oppidum, Ste*
phano , et Pausani» , in Gorinth.
lib. II , pag. i55. Locrorum contm
TtOttvtov , apud eumdem , lib. X in
Phocic. pag. 677, a Drymflea stadftf
omnino viginti dissitum. TtOpiivtoy
Herodoto dicitur, Uran« lib« YIII*
pag. 47^ ) n* 33 , et cum Tritensi-
bus copulat^ quos TptTeo^ yodat:
TptTateac Thucydides cum OEan*
thensibus, lib. 111, pag. s4o. In
Notitia Eccles. pag. 2 3 , provincitf
Helladis Achai» , he sedes assignan-
tur : A{Af tffoa , Ti6(apa y A|&6fu«oc,
AvTixupa. H«c sane TM^a., Titfaio*
ne Pliniana est. In MSS. et in edit
Parm. locus hic insigniter Titiatiu
legitur: Tricone, Tricorymbusp Mjf»
rcenaque regio, Est autem , ut id obi-
ter dicamuSy quoniam nunc primum
mentio ejus occurrit, Notitia h«c
Ecclesiastica opus Hieroclis gram'
maticiyCuinomen illefecit, Suv^x^-
(Ao; iepoxXEouc rpa[i.p.aTtxou ^ uti in-
telligimus ex Constantino Porphj-
rogeimeta,Thematum lib. II|C. i«*
LIBER IV* aaS
sus *^, Drymaea '^ regio, Daulis appellata. Dein in intimo sinu
angulus Boeoti^ alluitur cum oppidis, Siphis '^, Thebis, quoe
Corsicae^^cognQminatae sunt, juxta Heliconem*'. Tertium
ab hoc mari Boeotis^ oppidumPagae*^, unde Peloponnesi
prosiht dervix.
MapTuptt ^k TM Xo'*]f^ xal llpoxXiSl; 5
rpafAjAartx^C) 6 Ypatjfa; t^v Suvex^*
{Acv, T^ Tuv AoXoYxuv fOvo; Tf Spax'^!
(ruVapi6{40iSiAtvGV4 XIYuv oiituc* Ei^lv
ai iravai iiia^x^^^ ^^ iro^^^tCi ai 6ir^
Tov PaatXta tov Pttftaittv ^iotxouftt-
vat T^v Iv KovaTavTtvbuiro^Xet ' lirocp-
y^tat piv (^' iroXetf ^e irXe'. Quae ver-
ba toddeiii plaoe syllabis huic No-
titi» prttfiguntur in MS. nostro.
H4&D. — Titfarones rainas juxta
MouOd repeririy Tritess autem quo
loco hodie Turcochorioi9 opinatur
PouQvmYiiJJi f lib. XI, cap. a , p.
147. £u.
a3. Amhrysus, Yet.apud Dalec.
Amfhrysm, Ambrysus Livio, libro
XXXII^cap. iS.ApndPausaniam,
Phocic. lib. X, pag. 681 , Ap.6pU90(
etAfuooc. Stephano quoque, Ap.6pu-
9p( iroXi( ^«»xi^O( * Tvvi; ^ta tou P
foaiv. Straboni denique, lib* IX,
p. 4 * 3, A{fc6f U90C. Permutant Graeci
aaspe haa literas f et ^. Unde Bry-
ges iidem qui postmodum Phryges
appellatL H.- — Nunc pagus est , cui
nomen Djrsiomo. EId. — Huic oppi-
do et Cyparissi prius nomen fuisset
aactores sunt Pausanias et Stepha-
nns a nobis laudati : quibus et Di-
caarcham adjunximus eo carmine,
cojus mendum obiter sanare operas
pretiam fuerit. Sic enim ille in de-
script. Graecio, pag. 166 : £v t^
fAeaoytta ^* ^vTt Kuiraptavoc iro^Xt;.
Aoptoaa Te * {AtT* auTTiv ^* ASXt^ * ^
SciMTta, etc. Sic lego : Kpiffva Tt *
{UT* o^niv Aau>.t< , etc Hard.
7/.
34* Drymaa. Chiffl. Mjrcanaijue,
Oppidi nomen est Apupiata, Pausa-
ni», Phocic. lib. X, cap. 677. He-
rodoto quoque , Uran. lib. Vlll,
pag. 473 , n. 33. Daulis pariter
Thucydidt , lib. II , pag. xi 8 , cir*
cumjacentis regionis nomen fuisse
videtur : is AauXia, inquit, rn; <I>(a-
xi^o;. Oppidum tamen cseteris ap-
pellatur, Homerum secutis, Ih*ad.
II: Kptooav Tt l^a^sviv, xat AauXtc^a,
xat navoirqa. Hard. — Dadi hodie
vocatur £d.
3 5. StpfUs. Yet. apud Dalecamp.
Gymnis. Stephano, St^at, iffivetov
TTic Beairtotxxc , Thespiarum navale*
De Thespiis BceotiaB , cap. la. £t
2i^at in Bceotia, apud Ptolemasum,
lib^ III, cap. i^.ApudPausaniam,
lib. IX, Boeot. pag. 690, Tt^at. H.
-^ Hodie Palteo' Castro , ad sinum
qui hodleport de Dobrena vel Po^
hca vocatur. £0.
a6. Qute CorsUue. Quoniam op^
pido ei nomen alt6ram Kopoeta fuit,
teste Pausania, loco citato, pag.
677, unde cives deinde Thebas
transducti , primarium Bcsotiae op-
pidum , de quo cap» i a. Stephanus^
Kopotat, iroXt; BotttT^a^. Scylax,p.
t4* MeTOt ^e <I>e»X6T( BoicoTct etotv
^Ovo^ * xai iro^Xet^ at^e* Kopotal , etc.
37. Heiiconem. Chiffi. Helieonem
montem. Hodie Paioio-P^ouno, sive
Zagora. £d.
a8. Pagce. nn-^oX Thucyd. lib. I,
pag. 67, et Ptolemso , lib. III, cap.
X 5. H. — Hodie Alepochori. £d.
i5
ai6 C. PLINII NAT. HIST.
V. (iv.) Peloponnesus ' ^ Apia * antc dppeliata , et Pe-
lasgia, peninsula haud ulli terrae nobilitate postferenda,
inter duo maria^ ^gaeum et lonium, platani ^ folio similis,
propter angulosos recessus*, circuitu DLXiti^M:. pass. col-
ligit, auctore Isidoro. Eadem per sinus ^ paene taiitdmdeto
adjicit. Angustiae, unde procedii, Isthmos appellantur. In
eo loco erumpentia e diverso, quae dicta sunt , maria, a
septemtrione et e&ortu^^ ejus omnem ibi lafitudinem vo-
rant : donec contrario incursu aequorum tantorum'°, in quin-
que" M. pass. intervallo exesis utrimquelateribus, angusta
y. I. Peloponnesus, Nimc la Md"
r^. Brot.
2. j4pia ante, Scilicet ante Pelo-
pis adventum, inquit Pausanias in
Corinth. lib. 11, pag. 94 » ab Api
Telchinis F. tota regio kicia. cogno- ^
minata est. Vide etiam Stephanum,
verbo Airtot. Nicolaus Damasc. in
Rxcerptis , pag 49^ > trifariam pa-
riter appellatam scribit : Api regnan-
te, quem Phoronei filium ^cit ,
Apiam : Pelasgo indigena ret te-
nente, Pelasgiam : sub Pelope, Pe-
loponnesum, qno demuminnomi-
ne acquieyit. Sic EUstathius quo-
qne in Dionys. rers. /iiS, Didymus
Schol. id Homeriniad. I , -yers. 3o.
iSschylus denique in Supplicibus ,
▼ersu I a 3 y Airtdtv pouvtv vocat : et
rersu 784 » Airtav xOovft. Ua&d.
3. Peninsuia haudulU. Transcribit
hsBc Capella a Plinio , lib. YI , cap.
<te tertio sinu Europae, p. aio. H.
4. Platani folio, Ita Strabo, lib.
Vni, pag. 335, et Melajib. II,
cap. 3, pag. 39. HarD.
5. Becessus,\et. apud Dalecamp.
incessus» Sinuum anfractus. Hard.
ct £d.
6. DLXIIL M, pass. Panlulum
ab Isidoro div^tift abire Tideior t
loco citato, et AgAthemenkSy Geo-
graph. Hb. I> cap. 5. fiABD.
7. Per sinus, Si omniiim nnmmi
angnlosor^mqne recessutitilk ontm
interiorem adnarigando legM, H.
8. Quas dicta sunt^ etc Rfaodig.
citato ad terbum hoc loco, hxt
yerba * qtus dicta swnt^ a itp/temtnxm
et ortUf non legit, lib. XX3 ^ cap.
19. D4LE€.
9. A s^temtrhnB €t exdrttt, lo-
ninm a septemtrione : tkb oriente,
Myrtoum, siTe JEgzeutn^ Pelopoif-
nesi totam , quanta est , kdtddisein
▼orant^ lancinantque. Runtim de
Peloponneso Piinitts iikfrii,cap.9:
« Tot sinus Peloponnesi <xnim lan-
Cinant , tot maria allatraiit. Siqui-
dem a septemtrione lonittm irnim«
pit : ab ocddente, Sicnlo pttlsator :
a meridie , Cretico urgetnr : «b
oriente brnmali JEg»o : ab oriente
solstitiali, Myrtoo. • Hard.
10. Tantorum , in qamtfne, Pkd-
ponebat Dalec. tantum qninqaB. £d.
11. /n quinque M, pass, Ita phme
MSS. omnes. Sblinus tamen, cap.
VII , pag. 3 3 » quatuor non ampUns
tniU, pass. Totidem habet et Mela ,
LlBER IV. 227
ice Peloponnesuin " contineat Hellas. Corinthiacus '^
, illinc Saronicus'^ appellatur sinus : Lechem'^ hinc,
:fareae'^ illinc^ angustiarum termini, longo et anci-
navium ambitu , quas magnitudo plaustris transvehi
tibet: quam ob causam perfodere nairigabili alveo an-
ias*' eas tentavere, Demetrius'* reic, Dictator Cbb-
\ Gaius princeps^'', Domitius Nero'\ infausto" (ut
[, cap. 3 ^ pag. 34* Agfttheme-
incn, Geograph. lib.I, cap. 5,
adioruin id esse intervalium
aas omniDO amitquinqiie milf.
Ha&d.-— Spatittm illud hodie
ir Heaamilif id est, sex millia
um ; quod recens milliarium
im brevius ait romano. Baox.
. Contineat. Barbarus, qnem
Kir Dalec. imprudenter, ut
!f«ts admonet in notis MSS.
gat hoc loco reposnit, quum
in impresBis Ubris 9 et nunc
« in MSS. Reg. t, a, Colb.
, et Paris. contimmt legeretur.
linus, inquit Plinius ^ totus ab-
sa Gtacia Peloponnesi tra-
«cedat ac diridatur ^ angusta
Brtice terrarum» quasi tenui
lo tenetnr» ac Minetuir. Sic
lato tramite Helladi Pelopon-
i adnecti » Mela dixitylib. II,
l^ pag. 34> HA.aD.
i HMxs. GrsBcia proprie dicta,
a. Attica cseteneqae regiones,
flbendsB cap. i x et subsequeu-
Ha&i>.
. Saronicus.,. sinUs, Dc quo
^. Harti.
. Leckem* PausanicB , Corinth.
l, p. 86, A^x^iov. ItemStra-
lib. VUI pag. 38o , dt Ptole-
lib. ni, cap. i6.£idem Pau^
^pag. 88, /Lixn» Portus fait,
ayale, Jitiveiov KopivOitAVt nuiie
arenis obdnctus. Vide Hesychium ^
Terbo AtoXxof. Hard.
16. Cenchrea. Yit^^toXTyioAoti^
Sic. Bibl. lib XIX , pag. 705 , et
Straboni, loco cit. KiYx^etac Thu-
cydides vocat ^ lib. Vin, p. $69.
Corinthiorum emporium Livio , l^
XXXII, cap. 1 7. Etiam hodie Ae-^
eluies Yocant. Huud.
17« Angustias eas, Sic ap. Chiffl.
Deest yero aptid Dalecamp. yocula
^as. £ti.
- 1 8. Demetrius rex. Is , cni cognb-
tattk ab ^kitio urbium Poliorcetes
fuit,utait Scneca, epist. ix, pag.
175. iUiaS rex , Antigoni F. qui
GriBdam teretotam sus ditionis fe^
cit. Victe eflam Shrabonem, lib. I»
peg. S4. Hahd;
1 9. Dhtatbr Vtsstir. Iia Dio, h'b.
XLIV , pag. !i'4i ; Plutarchus in
Cttsare,pag. xS$; Sueton. in Julio,
cap. xjiiT. HArd.
ao. Caius princeps. Calus nempe,
quem Tocant CaligUlam.Vide Sue-^
tonium in ejus yita , citp. jtxi. H.
31. Nero. Suetoninsin Nerone^
cap. xix. Dio, lib. LXIII, pag. 733.
Quou^que perducta sit Isthmi per«
fossio tt Iferone cospta , docet Pbi-
iostratus, lib. IV de Yita Apoll. c^
8, pag; r8r.Tentasse id etiam Ale-
Tcandrum- Mftcedctnem , auctor est
PausatfiaS^ Cor^th. II, 86. HjLrd.
%if.'Tn/kiisto. Chiffl. ite^fo. Ed.
i5'
aaS C. PLINII NAT. HIST.
3 omnium patuit exitu^^) incepto. Medio'^ hoc intervallo,
quod Isthmon appellayimus, appUcata' coUi habitatUr
colonia' Corinthus, antea Ephyra'^ dicta, l^agenisab
utroque littore stadiis^ , e summa sua arce, quae voca-
tur Acrocdrinthus'^, in qua fons Pirene', diversa duo
maria "" prospectans. Lxxxvii ' mill. pass. * ad Corinthia-
cum sinum trajectus est Patras a Leucade. Patras . colo-
3 3. Ut othmum patuit exitu* Vet.
apud Dalec. omnium , utpatuit exitUy
inccepto, £d. — Nam Dea|etrlus qui-
dem, a Seleuco genero victus, iu
custodia periit , ut refert Plutarch.
in AntoniOfpag. 967. DictatorCse-
sar, Caligula^ Nero, illata per vim
n^ce obiere. Anipaadvertimus hanc
istius loci interpretationem displi-
cuisse Spanhemio , de Usu Numi-
smatuth , tom. 11, pag. 408 , ibique
eum contendere , exitu hic idem va-
)ere tantum, atque irrito conatu,
Nescit exitum a Plinio poni pro exi-
tio , sive exitiali fato : idque hujus
in primis loci senteutiam poscere ,
qanm in/aitsto praieetserit, Sic idem
Plinius , lib. YIII , cap. 74 > «^^«^
ad Sejani exitum dixit, pro exitiali
clade. Hard. — Ego tam^n Spanhe-
mii magis quam Harduini interpre-
tationem arridere mihi £3itebor'. £1d.
34. Medio hoc interpailo» Martia-
nus-, qui haic transcripsit , Ipc. cit.
in medii>. Habd.
a5. Applicata, Vet. apud Dalec.
uppUcatu, £d.
a6. Cohmo! Corinthus. «Olim,
inquit Mela f lib. II, cap. 3, p. 34 »
clara opibus f post clade notior ^
nunc romana colonia^ e;c suipma
arce , quam Acrocorinthon appel-
lant maria utraquecontueaiA.iiiis-
sos eo a Csesare Dictatore colonoft
libertint generis, ipso quintumy M.
Antonio coUega conioleyanctorest
Dio, lib. XLin , pag. sSg; Phitar-
chus in Ca^sar^ p. ^S^.Hincnummi
antiqui : Col* Ivu. CoRur. et ijlvs.
IvLi. CoHiirT. et c. i. c. a. Cohma
Julia Corinthus Augusta, Haad. —
Nomen hodieque Mrvat. JElo.
17. £/7Ajra.£fi>pa,a8qaeadCo«
rinthum regem , a quo nomen ac-
cepit. Heraclid. de Polit. Gorintk.
ifupx Stephano, verbo KdfltvAoc.H.
s8. Sexagenis ah utrwfm liitore
stadiis,, Sexagtais sciticet a Coriii-
thiaci sinus .littore * a Saranico ao*
tem sinu plus quam centwn ct vi-
ginti stadiis. £0.
39. AcrocorintkMs, Montem cdi-
tum fqisse auctoir est Strabo , lib.
VIII, pag. 379, cujot aflomaiisita-
diorum esset omnino xxx; Sobipso
vertice fdna.Pirene,nttp^. H.
l^oMkomaria, loninnajBtv ffig— m .
Quare bimaris Corinthus^ abHoittio
appdlatur , lib« I , Ode 7. Ham9,'
3 1 . LXXXril milL pass, Chiffl.
LXXXIX, Ed. — Pliniut, lib.H,
cap. 119, addit pasaiis ^t&ingoi-
tos. Hard.
3a. Ad Corinfhiacmn, Yet. apod
Dalec. fter Corinthiaatm', £d. •'
33. Patrte cohnia, Hodie Patras.
Primom Aroen vocatam , appeDa^
tione a terrae cultu p^tita, mox «
Patreo Ag^oris nepote Patm» an-
ctor est Piusaoias in Achaic. Colo^
LIBER IV. 129
in longissimo promontorio Peloponnesi condita, ex
^rso ^toliae et fluminis Eveni,' minus mill. pass. (ut
im est) intervallo ipsis faucibus, sinum Corinthia-
Lxxxv millia pass. in longitudinem usque ad Isth-
i transmittunt.
1. (v.) Achaise nomen' provinciae ab Isthmo incipit :
a ^gialos' vocabatur, propter urbes in littore^ per
nem dispositas. Primae ibi, quas dixiipi(is, Lecheae^
inthiorum portus. Mox Oluros Pellenaeorum castellum.
ida ; Helice , Bura : in quae refiigere', haustis prio-
5. Oluros, Chiffl. Olyrus, Stepha-
no, QXoupof, TToXtxvtov ttI^ AxaiaCy
ov irof^o neXXiivvic. Fuit nimirum
Oluros castellumy pjopugnaculum-
que quoddam in pra conditum , ab
incoUs l^ellenes oppidi, x.x stadiis
intus recedentisa mari supra pa-
gum Uhgoca : quo ipso in tractu
Straho, Ub. VIH, pag. 386, P«Ue.
nen locavit. Vox OXoupo; Graecis
idem quod Ilavoppkoc sonat, de quo
mox. Hari>. et Ed.
6. Helice , Bura. £Xixv) , Boupa ,
Plolemaeo, lib. III, cap. 16. De his
egimus, lib. II, cap. 94« Biennio
ante Leuctricum praelium absum-
ptam mari Helicen, auctor estStra-
bo,lib. Yin, pag. 384. Contigit
autem id prslium anno a , Olymp.
loa , Diodoro teste. Haro. — Non-
nulli aliquot Helices vestigia piaci-
do mari emergere testantur, ▼ cir-
citer M. pass. a f^ostitza ortum solis
versus. Burse Acropolis reliquie in«
de pari interTallo meridiem versus
conspiciuntur, auctore Pouqubvil-
L£, lib. XXI, cap. 8 > pag. 419* £o<
7 . In quai refugere. Melius : Et in
quas refugere, Dai.ec. — Opplda de-
inde , in qusB incolae priorum , quae
hausit mare , transmigrarunt , qui
i5
eo deductam ab Augusto ,
o, lib.. Vm, pag, 387. Atque
tmmi testantur Claudio prin-
cosi , cqjusmo<li in Museo no«
Pftrisiensi asseryantur. Cox..
. et apud Erizao, p. S8, Col.
..Patr. Cohnia prin^a Augusta
fisis, Hard.
, l^XXf^ miliia pass.Yide qusB
lus de hac Corinthiaci sinus
tudine , lib. II , cap. 1 1 a. H.
. Transmittunt. Tramittunt in.
.. exemp. perpetuo ita scribi-.
Xalbc.
« I . AchaUe nomen, Transcribit
lartianus , lib. VI , c. de tertio
Europs, pag. a i o. Achaia hasc
• pro)>rie appellata , longe ab
rersaest,quffi Hellas Ptolemseo
»minatur,hodie Uvaiiia: q\iSi
>nim regio , Boeotia, Attica
aentur. AtYioXov quondam ap-
am esse et Pausanias tradit ,
. pri<^,lib. V, pag. 387,etlib.
pag. 396. Hard.
Antea. Sic apud Chiffl. Dalec.
Bd.
Propter urbes in littore. £st enini
is aiYiaXbc littus. Hard.
Lechcte. Proponebat Dalccamp.
^um.YiT snpersuntvestigia.ED.
a3o C. PLINII NAT, HIST.
ribps, Sicyon, ^gira, ^gion, Erineos, Intus Cleonae ,
Hysiae ^, Panhormus '° portus ^ demonstratumque jam
Jlhium : a quo promontoria quinqu^" H. pasa. absunt
Patrae , qiias supra memoravimus : loceus" Pherae. In
Achaia'^, ix montium Scioessai^otissimus, fons Cymothoe,
tantv cladi fupergtites esae potue-
runt , fuere ista : Sicyon , ^gira ,
etc. Zixuov f A?-]f eipa , Atytov , l^veb^
Xifiviv 9 Herod. Clio , lib. I, n. 24^ 9
pag. 69, et Ptolem. lib. III, c. i6«
Scylaci quoque , pag. i5. iEgii me«
minit Homerus in Catalogo,y. 81 :
neXXiQvviv T* et^^ov, i5^' A?ytov dlp.fe-
vei&ovTO. EptveoO Xtftivoc Pansaniasy
Achaic. lib. VII, pag. 44>»^t Thu-
cydid. lib. VII, pag. 5i3. A^jfetpft
etiam apud Pausaniam, pag. 44o*
IIabd. *— Sicyon bodie f^asilica di-
citur, JEgiTaifPal^BihCastron^ in fln*
minis Cheio-Potamas dicti yalle,i&
gion, ut jam diximus f^ostitza; £ri«
neoa , Artotina, Eo.
8. Intus CieoMB.JlkXibiHaX Homero
in Catal. vers. 77, a Corintbo stadiis
I.XXX, ut scribit Eustathiusp. 391.
Nots etiam Ptolemaso KXecdval^lib.
III, cap. x6, et Straboni , lib.Vni,
pag. S77, ubi situm ejus describit.
IIaild. < — Monstrantur rudera eju9
supra "vicum 5. Basiie, Ed.
9 . Hysue, Tfftal ArgoHc», quamm
meminere Strabo, lib. IX, p. 404,
et Pausanias in Arcad. lib. VIII,
pag. 4^4 et 549* Incol» Hysiatai.
Hard. — Fortaise hodie P^romch
Limni, Ed.
10. Panhormus, Chiffl. Paiinhor'
mos, GrsBcis IIavop{i.oc portum signi-
iicat omnibus navibus excipiendis
aptum. Meminit illius Pansanias,
Achaic. lib. VII, pag. 4i^' Hard.
ct £0.
XI. Quimfut miU^ pttss, Stftbo,
lib, VnX, pag. 387, stadiis xl, ea-
dem prorsus mensura. AtvPansa-
nias, loco citato, ftad. z.. H. — :
Quod praoaens oonfinnat looc^niiQ
status. £d.
xa. Loeus Pherm, Modus bic lo-
quendi Plinio familiarisi oj^idmn
plane deletum innuit : rudera mo-
do ac yestigia superease. H« suat
qu« Stepbano ^pal et 4>np«l Axatac.
At Straboni, lib. VIII, pag. 388,
et Pausani» Achaic. lib. VII, pa|;.
44o9^^pAi Dym» ootonias oonter-
mina, de qua statim dicturi su-
mu8. Haed.
i3. /« Achaia IX mo/ttium,Vtt.
apud Dalec. Scioessa, Netissimusfm
Cjmothoe, Ed. — In Aohaia, inqoit,
qus regio montibus noyem attoUi-
tur , Scioessa fbns notiseimns est.
Solinus, cap. yii, pag. »a : « Piro-
pter oppidum Patras, inqvit,Scioes-
sa locus noyem oollinm opacitate
umbrosus. » Male Plinium Solina^
intellexit. Neqne enim Sotoeasam
locum esse yolnit, qui montes ba-
beret noyem : sed e uovem Acbaiv
montibus Scioessam esse notissi-
mnm. Sic ipse Plinius panlo post
cap. seq. Messeniam regionem esse
duodeyiginti montium. 2xto'e9oa
(subintellige &7r(dpeta , yel axpcApeta)
umbrosum silyarum opacitate mon-
tem significat : Ku(ao^ , fonteni
aquarum incitato cursu rapiduni.
Hard.
UBER IV. aSi
. Patras oppidum Olenum '"^, colonia Pyme '^ :
y Buprasium y Hyrmine : promontorium Araxum '^,
nes sinus, promontoriuni Chelonates'^: unde Cyl-
/^ quinque'** M. pass. Castellum Phlius" : quae
Olenum» rUevo; iroXi( Axaiac
ino. Straboni quoque, lib.
>. 386.Dyinen inter et Patras.
— Hodie Cato Achaia vo-
Ed.
Dyme, AujAVi Straboni , lib.
pag. 341 » et PtolemsBO , lib.
p. 16. Ciyes Au{i.aToi. Regio
KuxcovU, incoIsB Kocuxcove; ap-
. Missos eo colonos a Pompeio
> idem Strabo admonet, p.
388. Haed. — Hodie PaW
I una circiter leuca a Cato
occasum solisversus. £d.
Loca. Deletis oppidis manent
1, inquit, Buprasii dt Hyr*
Meminit utriusque Homerus
ilogo y Uiad. II 9 vers. i a a ,
fo Strabo, lib. VIII, p. 34o.
nus quoque et Hesycbius :
Spa Bouirpaffiov re, xal HXt^a
•atcv, daaov , I9* Tp{it.ivTi , xal
5? l(TxaTo'(o<Ta. Hard. — Bu-
n amnem ad cujus ripam ste-
detur urbs cognominis, cujus
nnino incertus , ille est qui
Verga dicitur, auctore Pou-
.LB y hic qui vocatur Kisso sive
auctore Lapib , qui promon-
Hyrmina, cui vicina esse
urbs Hyrmine, hodie Capo
:a esse opinatur. Ed.
Arajcnm. Chiffletian. Axarus^
Straboni, lib. VIII, p. 387,
ique geographis : a Dyme,
Lx. Ex adverso Acarnanis
dere ait Agathemerus, Geog.
pag. 5, axpov Apa^o;, avn-
irp^acdirov Axocpvavte. Hodie Cai»o
Papa, Hard. et £d.
18. Cftelonates, 6 XcX«»velTa( Aga*
themero , loco citato , et Straboni ,
lib. VIII, pag. 337. Dorica diale-
cto : communi,XeX(dv^TYi( axpa Pto-
lemaDO, lib. III, c 16. Hodie Captt
Ciarentza^ sive Tornhe. Habd.
19. CjUenen, Ku>AiqviQ Eleorum
navale apud Thncyd. lib. I, p. a a.
Mercurium ihi natum arbitrantur, in*
quit Mela, Hb II y cap. 8, Hard. —
De istius urbis situ inter eruditos
minime conyenit ; nam iClHAirDLBR
eam Ciarentza hodie esse opinatur;
PouQVBviLL^) anglcim viatorem re-
prehendens, Cyllenes locum occu«
pare Andravlda siye Andravilla con-
tendit : Lapib, in sua GraBci» mappa
illam supra fluvium Verga ad maris
littus ponit. Mannertus eam urbi
Clarentza vicinam fuisse putat, qua
quidem opinio cum Plinii verbis
magis concordare videtur, qui Cyl-
lenem , quinque, aut, ut quii^am
legunt , duo M. pass. a promontorio
Chelonate dissitam fuisse ait. £d.
ao. Quinque, Sic apud Chifflet.
Apud Dalec* duo, Ed.
ai. Phlius, <t>Xtouc Ptolemseo, in
mediterranesB Sicyoniss oppidis , 1.
ni , cap. 1 6 , et Straboni , mox lau-
dando. H. — .-Innumera oppidi tem-
plorumqne ejus rudera ad Asopuni
amnem , leucis v a Corintho occa«*
sum solis versus, reperit Pouqur-
viLLE , Voyage dk la Grhce , lib. XV,
cap. 2,pag. 307. £d.
i5^
a32
C. PLINII NAT. HIST.
regio" ab Homero Araethyrea dicta, postea Asopis'^
Inde Elioruin ager', qui antea Epei vocabantur : ipsa
Elis in mediterraneo, et a Pylo' xii m. passuum intus
delubrum Olympii Jovis ,ludorumclaritatefastosGraeciae^
complexum. Pisaeorum quondam oppidum , praefluente
Alpheo amne. At in ora promontorlum Ichdiys • Ain:
nis Alpheus^ navigatur vi pass. mill, prope oppida, Aut
a^. Qi^ig regio' Phllasja dicta ,«
<t>Xta9(a Straboni, lib. yilX, pag.
38a , quam eX ArsBthyraBam prins
appellatam scribit. Homeri locus est
liiad. II in Gatalogo, v« 77» quem
et Pausanias refert , Corintb. lib. II,
pag. 107. HA|ti]!.
2|3. Asopis, Aooirta, Pausanias,
Corinth. lib. II, pag. 85. et Strabo-
ni, loco citato. Asophis ^iius p^-
peram legebatur. Ha.bd.
I. EUorum ager. Strabo, lib..
VIIIjp. 340 : O^epov ^* 4vt' imtc^v
6Xeioi lxXii6v)oav. Hesych. p. 348 :
]^ire(oi, 91 ||Xstoi , Tt^oX ot irXmqtoxcdpot.
Ipsa urbs HXt; Ptolem^o, lib. {II^
cap. 1 6» csterisque. Hard. — ; Pa*
lcBopolis hodie dicitur, ad pagum
CaliifUif ad Peneum hodie R, de Ga"
stouni, £d.
3. A Pylo, HsBc Pylos Eliaca,
seu Thriphyliaca appellata Strabo-
ni, lib. VUI, pag. 35i : 6 HuXoc
H>.etax6c ^ ^ Tpt^uXtaxo';. H. — Non-
nulla reperiuntur ejus rudera juxta
yicum Tclielebi^ ad Jliadonem , qui
in Peqeum influit. £d.
3. 0(ymp^i Jovis, Stadiis ab £lide
trec^ntis, Strabo, lib.VIII, p. 353,
hoc e6t , pass. mili. xxxvii, et quin-
gentis pass. Ha&d. — Reperiuntur
ejus rudera , nec non Pissiporum
oppidi , quod rivulus ab Olympico
canipo sejungebat , ad dextram Al-
phej, hodie Orpl^ea^ sive Rouphia,
ripam , juxta pagnm Antilalo, £d.
4. Fasios Graeias, Olympicorum
enim ludorum beneficio, ezacta
postmodum notitia tempomm ob-
serrata: per Qljrmpiadasdeinceps,
quod spatium aiinorum quataor
fuit, compositi ordipatiqn^ fasti,iii
quibus res gestse et insignia q^aeque
notari consneyerunt. Ludorum
Hercules auctor : instaurator Ipbi-
tus existimatus. Olympias prima
Cfspit i^nnis quinque ettrigintaante
^omam conditam. Hard.
5. Pfsoiorunf, Vet. apud Dalec.
Pisa eorum quojndam, Aliis : Pisa
OEnomani quondam, £d. .» Htoa
«po^Xt^TYif 6XufxiriaCf Stephanp. Pto-
lemaeo, 6XufX7rta niva, lib. I^, c.
16. DeletsB urbis situm causamque
excidii describit Pausanias in £liac.
post lib. VI, p. 386. Regio HtaaTic
Straboni, lib. VIII, pag. 356, qui
urbis rudera inter duos montes,
Ossam et Olympum ej^stareqqibos-
dam creditum, Pisam ullam um-.
quam exstitisse negatuni ab aliis
tradit; Hard.
6. Ichthys, ixdbc axpa in £Ude,
juxta Alphei ostia, Ptolemaeus, lib.
III, cap. 16. Hodie Capp Cata-
colo, £d.
7. Alplieus, Parmen. edit. « AI-
pheu$ navigatnr prope sex oppida. »
At oppida duo tautnm enumeran-
tur. Dalecampius, navigatur inoppi'.
LIBER IV. 233
Iona\ et Leprion. Promontorium Platanodes^: omnia liaec
ad pccasum versa.
YIL Ad meridien autem Cyparissius sinus cum urbe i
Cyparissa' lxxii millium passuum circuitu. Oppida :
Pylos*, Methone^ : locus Helos^, promontorium Acri-
Ai, AtMSS. redamanty i, a, Colb.
I, a, Paris. Chiffl. et vet. Dalec.in
qaibus legitur, navigatur VI prope
oppida. Non Tidere priores scilicet,
nnmero solo adnotato millia pas-
suam significari in exemplaribus
manu exaratis, iu quibus fajB vocu*
1«By mili. pass, nusquam fere occur-
runt, sed subintelliguntur. AXf et^c
PtolemsBo 9 loco citato, cseterisque.
Navigatur AlpheuSy inquit, procul
a mari, juxta ipsa Arcadie, qu»
pars mediterranea Achaie est , op-
pida duo , Aulooa et Leprion , ad
sex usque millia passuum ab iis
oppidis. A^Xuv ^ icoXtc Apxa^a; ,
Stephano. De Leprio dicemuscap.
19. Hard. — yet. apud Dalec.na-
vigabilis prope sex oppida , Aulos ,
etc. £d.
%. Aulona. Dalec. Aulos. Situs
ejus oraninp ignoratur. Ed.
g. Platanodes. Ita MSS. om^es»
et Parm. edit. Plaianistus nobis ob-
trusit Hermolaus, pro vocelegitiraa
nXaTavfl»^C»quaB et apud Strabo**
nem exstat, lib.Vin, pag. 348, etsi
mendose ibi nXara/Att^Tic nunc le-
gitur. Platanistus autem , IIXaTavi-
?ouc» si^^e Mfibcucoc ( habet enim
geminam hanc appellationem apud
eumdem Strabonem, pag. 345),
regio intus est : oppidumque de-
sertum , non in ora, sicuti prassens
locus sibi exigit, promontorium.
il. — Noraen hodie ignoratur. £d.
VII. I. Cjrparissa. Kuiraptaaaia
Stephano : Ptolemseo, lib. III , cap.
1 6, Kmraptvaai, in Messenia. Eusta-
thio, in liiad. B, pag. 997, iro>.tc
MtooTivtac. Hodie Arcadia, Incol» ,
Straboni , lib. VIII, pag. 345» Ku-
iroiptaactc. Hic porro ager Messenia-
cus incipit, Ptolemaso, lib. III, c.
16, oppida qus sequuntur, Messe-
nias accensente. Cyparisso sinui ab
oppido nomen, Golfo d'Arcadia.
Habd.
3. Pylos. nOXoc in Messenia, pro-
peMeOttvmv. Hsec Messeniaca Pylos,
ab aliis diversa : fuit enim terge*
mina civitas ejus nominis, ut Strabo
admonet, Iib.Vin, pag. 35 1. Fria-
straMeursioTylos hoc Ioco,vel 0£-
tylos scribente, in Miscell. Liacon.
lib. IV, pag. 374. Hard. -— Haec
Messeniaca Pylos, non autem , ut
ait Harduinus, £liaca supra memo-
rata, Nestoris patria fuit. Multi
eam loco hodie Zonchio dicto ste-
tisse volnnt; sed Pouquevillb,
Foyage de la Gr^, lib. XVHI,
cap. a, pag. a6, et cap. 5, pag. 73,
illam nomen etiamnunc servare et
Pflo sive Pilo dici. Vide quoque
eruditi Lapie mappam. £d.
3. Methone. McOcovvsv Messenise
PtolemsBus , loco citato , et Strabo,
lib. VIII, pag. 359. LaconisB Ste-<
phanus adjudicat , Thucydiden se-
cutus , lib. II , pag. 116. Hodie Pa^
Ueo Castro f juxta Modon, ortuni
solisversus. £0.
4. Locus Heios., Seu ioci id uo-
a34 C- PLlNll NAT. HIST.
tas : sinus Asinseus , ab oppido Asine, Coronaeus^ a
Corone. Finiuntur Taenaro promontorio. Ibi^ regio
Messenia duodeviginti montium. Amnis Pamisus'**. In-
tus autem ipsa Messene^', Ithome, QEchalia, Arene,
men fuerit circa Alpheam, seu ur-
hiB jam dirutsB. Strabo, lib. YIII»
pag. 35o: £Xc( ^* ot (Aiv ^«pt rbv
Ax^siov x^A^oc* Tiva ^aaiv* ct ^k xak
TTo^Xiv. Haiid. -.-« Diversa certe fuit
bsBO Helos Mefiseniaca , ab illa qu«
ia Laconia fuit» haud longe ab £u*
rotaB ostiifl, ortum solis versas, loco
dicto Tsjr/i. Ed.
5. Acrita$, ijcpirac dlxpa Ptolem.
lib. m, c. 1 6, et Paus. in Messen 9
lib. IV, pag. a8a,juxtaMethonem,
Straboni, lib. VUI, pag. SSg. Ho-
die Capo GaUo, £d.
&.Asin(Bus, AatvaTo; aicb r^cMsa-
cr«vtax^$ AoivY);, Straboni loco citat«
Exciderat hoc oppidam «tate Pau-
sanisB, ipso teste , Corinth. lib. 11,
pag. 1 54* Loco hodie /ar0/<;^ dicto
stetisae yidetur. Sinui nomen alte-
rum Messeniaco, a Messene f^it.
Strabo, loco cit, Hard. et £p.
7. Coromeusp Ab oppido Kopwvv),
quod oppidum Messenae proximam
est, apud Ptolem. lib. III, cap. 16,
Hodie Petaiidi» Sinus ipse Mease-
niaci pars quedam est , et recessus
interior. H. et £d.
8. Tainaro. Taivapovy PausanisB
in Lacon. Hb. III, pag. aia; Tai'»
vapia OHpa Ptolepn. loco citat. Asi-
nsum sinum a Coronaeo dist^rmi-
nat : hodie Cap Matapan. H^Rp.
9. Idi regio. Jfmc quee diximus
oppida, inquit, rc^io Messeniaca
complectitur , et simul montes
XVIII. Hard.
10. Pamisus, Haf&iao^, Pausaniae
in Messen. lib. IV, p. a8o. Eidem
IXafAetaoc, pag. aaii. Mela, lib. U,
cap. 3 : <( In Asinaso flomen Pa-
missum. » Hodie Pir^eUza vocatai*.
Ha&o. et £d.
1 1 . Messenff* Msaaijw. Homero jb
Catalogo Hiad. h^^s^ 89, Miaav.
HodieitfapraiKa^f, In nummo ex, sere
mediocri, in Museo nostroy capat
turritum , idemqaeydatam est,ar-
gumento liberse ciyitatis : titidas,
M£CGHNiaN. Parte ahera, JE^
squlapii stantif efSgies est , sine epi-
graphe : latere sinistro corona lao-
rea.Sequuntur deinde tOc&pbvMsaai^-
VDc Stephano, et Pausaniae^ in Mess.
lib. IV, pag. aa3. Arx ea Messenes
fuit, ut Corinthi Acrocorinthas :
9uctor Strabof lib* VIII, p, 36 1.
OlxoXia Straboni , lib. VIII, p. 35o,
prope Messenen, unde Msaanvtc Oi-
XoXia Stephano. Stephanus Plinio
sufTragatur : geminam enim Are-
nen distinguit : Messeniacam alte-
ram , alteram Triphyliacap regionis »
Apvivai (^60 iro^Xstc, Msaaiiivv; xoiTpt-
fuXia;. Messeniacam Plinius roodo
appellat : Homerus Triphyli^cam ,
Iliad. B, in Catalogo, y. 98 : Oi^s
HUXOV r* (VlftOVTO , 1Ml\ k^iLTICi IpaTit-
V7QV, Strabo nihilominaa, £pava hanc
Messeniacam ^mavult appellari :
Arenenque, quod nomen sit Pylio-
rum oppidi ab Humero prqxime
citati , male putasse quosdam hapc
prius vocatam, non uno in loco te-
statur, lib. VIXI, pag. 348 et 36i.
H« — « Ithomes , quae Messenes arx
LIBER IV. a35
Pteleon'%Thryon, Doryon, Zancle, variis clara tempo-
ribu$, Hujus sinus' circuitas lxxx m. pass. trajectus
vero XXX m,
VIII. Dehinc a Taenaro ager liaconicus , liberae ' gen* i
fniti iQonti cogaomioi, hodie P^our»
cano, imposita) nnlla supersunt ye-
stigia; OEchalia locum monaste-
rium occupat : Arene hodie Sareni
▼ocatnr. Ed,
12. Ptelean ^etc, JlTtXibv , 9p6ov
Homero in Catalogo Hiad. B, vers.
99, A«&ptov. Sola Zancle in hoctra-
cta csteris scriptoribus neglecta :
etsi yariissingula temporibus,dein-
ceps alia ex aliis , claruisse Plinius
asseyeret. Constans tamen hsc est
consentiensque librorum omnium
mana exaratomm, impressorum-
qae lectioy quam yel leyiter moye-
re , nullo suffragante codice , reli-
jgio est. Arridebat alioqui mihi
menm commentum, quod deinde
placulsse Hermolao animadverti :
fexistimabam scilicet legi commode
ita posse, quoniam de Zancle Mes-
senisB oppido csteri scriptores si-
lent : « Pteleon, ITiryon, Dorion,
Thamyr» yatis clara temporibus »;
Homerus enim favere conjecturae
admodom yidetur, Uiad. B, in Ca-
talogo. yers. lox : Kal IlTsXtQv, xal
EXoc, xocl Afdptov, fvOa ti Mouaat i.v-
To'(A8vat OocfAuptv T^v BpiQtxa naaiaw
Aw^a^. Hunc Thamyram Plutar-
chus yocat , lib. adyers. Epicur. p.
i093.0a{xupiv Apollodorus,de Diis,
lib. I , pag. 1 1 . Honc Musae cantu
superatum et oculis et arte priva-
runt. Rem totam, et simul Homeri
locum Statius expressit, Thebaid.
iib. IX , vs. 1 8 1 : « Quos Helos et
Pteleon, Getico quos flebile yati
Dorion : hic fretns doctas anteire
canendo Aonidas, mtiltos Thamy-
ris damnatus in annos Ore simul
citharaque, etc. » Lucanus simili-
ter, lib. VI, y. 35i : « Pteleosque
et Dorion ira Flebile Pieridum. »
Pellicerins in libris MSS. pro Zan'
cUj quondam , supponit. Nos exem-
plarium yestigia religiose secuti,
Zanclem retinemus : atque ut Mes-
senios Sicilia a Messeniis Grsci»
ortos esse omnes confitentur, sic eo-
rumdem Siculorum oppidum Zan-
clem ah oppido Messenias GrsBC»
cognomine traxisse appellationem
credimus : qu» quidem Grseca Zan-
cle, cxteraque qu9 hic recensenturf
deserta tum loca, ac fere tantummo-
do nomina, floruisseolim omnia di-
cuntur, claraque fuisse, non eodem
tamen simul tempore, ut jGt, sed
deinceps , atque alia ex aliis. H. —
In yet. apud Dalec. legitur Zande^
non Zanele. Ed.
i3. Hujus sinus, Messeniaci: ho-
die Golfe de Coron, Haro.
ym. I. Li&ene gentis, Strabo,
de Spartanisseu Lacedsmoniis, lib.
VIII, pag. 365, eos in eximio ho*
nore habitos a Romanis ait , liber-
tatemque retinuisse : prstersocias
operas nihil quidquam Romants
pependisse : xal f[ii.tivav iXi60ipoi,
irXinv T&v ^iXtx&v XsiTOupYiuv d[X>.o
auvTtXouvT8c ou<^sv. Qodie hujus tra-
ctus incols , les Mainotes yulgo ap«
pellantur : a Turcarum quoque
tyrannide perpetuo liberi. Haru,
a3G C. PLINII NAT. HIST.
I
tis : et sinus' circuitu cvi mill.^ trajectu xxxix mill. Op-
pida : Taenarum^, Amyclae^, Pherae^, Leuctra' : et intus
Sparta , Theramne^ : atque ubi fuere Cardamyle'*, Pi-
thane , Anthane" : locus Thyrea '*, Gerania'^. MonsTay-
%, Et sintis, Laconicus : hodie
Golfo di Kolokjrthia, £d.
3. Cnmilt. Ita Reg. i, a, Colb.
I, a, Pari». Tolet. etc. non CCFI»
Hahd.
^. Tetnarum. Solin. cap.Yify p.
aa : ? est et oppidum Tasnaron »
nobili vetufttate. » Taivoipovy a pro-
niontorio ejasdem nominis, stadiis
XL dissitum , teste Pausan. in Lac.
Jib. JII, pag. ai.a. Hodie Kisternh.
Habd. et £d.
5. Amycla. AukUxXai Straboni,
lib. yill, p. 363: «Siientio quou-
dam suo pessumdata , » inquit So-
linus , loco cit. Hodie Sclavo^Cho»
rio, Hi.aD. et Ed.
6. Plierce, (t>ipai PtolemsBO, in
Messenia, lib. lU, cap. i6; <{»]pal
Straboni, lib. VIII, pag. 3^7, et
Hom. IIiad« B, «t^a^ai Messeniaca
Stephano, cuji^s oppidi civis <I>apai-
TYi$ : apud Paus. in Lac. 1. III, p. a 6 1 ,
4>ap(iT]Q;. Qodie Chitries^ H. et £d.
7. Leuctra. AiOxrpov xh Aaxcdvi-
xovy Straboni, lib. YIII, pag. 36 1,
longe diversum oppidum a Leuctris
BceotiaB, Lacedaemonioram clade
nobilitatis. Hodie Levtros, Hard.
et £d.
8. Spdirta, Quae et Aaxt^at{i.6»v.
Quatuor circiter mill. pass, a ru-
deribusantiquae LacedaBmonis ez-
citatum est occ^um solis versus,
oppidum Mu/ra; facto ei nomine a
minnto caseo, quera sic indigenaB
vocant. Ruderibus nomen hodie est
Paleocltorif quasi iroXata )r^(dpa« vetus
tiger, Hard.
«^. Tlieramne, Vet. apud Dalec.
Therennce, Ed. — Otpajxvat Stepha-
1^09 pag. 3o3; 8tp«irvii PausaaisB)
juxta Spartam, iii Lacon. lib. lU,
pag. 187. Harpocrat. OfpaTrvn t&-
170C l^tv 8v Aax6^au|A0V(. RuinaB tan-
tum sapersunt nullo nomine notsB.
Hard. et Ep.
10. Cardan^(e„ Kap^ap.6XiQ Ho-
mero, Iliad. I, yers. i5o. n^Toevvi ,
PausaniaB io r^acon. li]). ip , pag.
iga. Pindaro quoque, Olymp. od*
6, juxta Eurotam amnem. Hahd.
if. Anthane, In MSS. et edit.
Parm. Antiane, Anihia ego antepo-
suerim, ex Homero, Iliad. I, vers.
1 5o, quem sequi in primis Plinius
Tidetur : KQip<^a^OXi)v » ^voipQv ti ,
xat tpviv '^oiiii^aaopt <&npac ts ZoiAiAi
i^* AvOitav ^aOvXiifi^ov, etc. quan-
quam Stephano i.v6ava quoque,
sive AvOiivv), 9rd'>.i( Aaxuvtxiq dicitor,
et Harpocrationi , pag. a8, Avdiivi:,
wo^Xt; T^; Aaxtdvtx^n;. Thucyd. quo-
que, prope Thyream hiHrn est,
lib. V) pag. 573. Sed i^nthiam ha-
bet SoUuus PUnii simia , c. tii , p.
aa. H. -r- Vet. apud Dalec. Ah'
xiane, Strab. Anteia, £d.
i2,Locus Thjrrea, Ooupia Strdbo«
ni, lib. VIU, pag. 36o. Meminit
Herodotus, Clio, lib. I9 n. la» p.
34 f loci sive agri , qui Thyrea vo-
catur , x^?^^ xaX80fi.6vou OuptDc 9 in
confinio Laconicas ArgolicflBqne,
Diodoro teste in Bibl. lib. XII, p.
116. Vastatam inceusamqueurbem,
docet Thucydid. ]ib. IV, pag. 389.
Solin. cap. xii, xxii : « Ubi quon-
dam fuere Thyreae , nunc locus di-
citur : in quo anno XVII regni
LIBER IV. -237
getus'^ : amnis Eurotos'^, sintis ^gilodes'^, oppidum
Psammathus '^. Sinus Gytheates' ab oppido : ex quo Cre-
tam insulam certissimus '^ cursus. Qmnes autem '"^ Maleae
promontorio includuntur.
IX. Qui sequitur sinus ad Scyllaeum \ ArgoHcus ' appel-
latur, trajectu quinquaginta m. pass. idem ambitu clxii ^
Rombli f in^er Lkcoikas et ArgiTos
noemolrabile bellnm fuit. » Statint,
ITiebaid. lib. IV, v. 47 : « Et U-
cedaBiironiam Thyre lectura crno-
rem.a Habd.
i3. Gerania, Fspvivta PaaBania6 ,
in Lacon. lib. III, pag. 104. Han\B
ab Homero dictam esse 6voimv ,
Iliad. I, TS. 1 5o, tum ipse prodidit,
pag. a 1 4 9 tam etiam Strabo , lib.
VIII, p. 3 60. Messeni» a Stephano
accensetur. Habd.
14. Tq^getus. Tai>ytToV Jpo( Stra-
boni, lib. VIII, pag. 56), Penie
Dae^lon , seu Pente DactxU cogik>-
minatar. Ed.
1 5. Etirotas, E&pttTOc» bodie fV
siiiPotamo» Multa de eo Strabo , lib.
Vni,pag. 343. Ed.
16. /Egilodes, AtYiXu^c. Ita tot-
idem plane apicibus MSS. Reg. i,
3, Colb. 1,2, Paris. aliiqae. Ab
^gila LaconicSB pagoyidetnr id no-
men factum ei sinus Laconici inti-
mo recessui. MeminitejuslociPau-
sanias, in Messen. lib. IV, p. ik^ji
l^ xal AfytXa t^; Aoexuvix^C) IvOa
U^hH t^poTat lepov AiqjxTiTpoc. Non
placet Pelicerii conjectara in notis
MSS. Helodes legentis, ex Strabone,
lib. VIII , p. 343 , a yicina Sphrtss
ora palnstri. H. — Sinus .^gilodln,
hic mihi ea^ Tidetnr, <|ai in eruditi
Lapie mappa PortPouUthra aplpel-
latur. Ei).
\y» Psammatfms. VtiLtLiLvBwi ,
iroXtc Aaxuvtxv) , Stephano. Portiis
estScylaci, Ya|AaOcG;, pag. 16. H.
18. Gjrtheates. Ab oppido quod
Strabo rOOicv, loco citato. Plinins
ipse, lib. VI, cap. 3 9, Gythiam yo-
tat. Patisanias in Lacon. lib. III,
^ag. 273, r^Ostov. Stephahus quo-
que^ cui gentile nomen est ruOsa-
•nc. Livius Gxthmm^ lib. XXXIV,
cap. Hodie, ut Tidetar, PortoPhi-
nakii male aatem nobis bunc sinum
Dominasse hic videtor Plinios, pru
bceate sinu, hodie haie de f^atika^
nnde in Crelam Certissimus et bre-
Vitiimiiis cursos. £t>.
19. C^fiisimus. Proponebat Dal.
brevissimus. £d.
ao. OiRHtff iiiiA»». ^us videlicet,
Laconicus , iEgtlodes , Gy theates-
^que. MaXta dbcpa ei pfomontorio
nomen e^ apnd S^Iacera, p. lO,
et Ptolenn lib. III , 'cap. r 6. MoX^at
apud Strt^bon.lib. Vlil,pag. 363,
obi^^rKc MolXie^ ftptid Ptitisan. loco
'£Slato,'pai^. lo^^.-Hactenusperperam
•dditum, a/thnia et mox Maieo prb
^Maleof, Hodie est Capo 5« Angeto ,
stTe- Jla/w. U&BD.
IX; «-. SqylitBUm^i X^t^ato^ Str»-
boni, libi' VUIypag. 368, et Scjr^
l«ci , patg, 1 9; 2)^>Xtov dbtpov Ptole-
mseo, lib. III, cap. 16. Nnnc Cap
SiortVu Habd.
9. Argolicus. Golfo di NapoUf si-
yediNauptia.^n.
3. CLXIL Ita MSS. Beg. i, »,
u38 C. PLINII NAT. HIST.
inilliuiii. Oppida : Bcea^, Epidaurus Limeni cognomine,
Zarax, CyphaDta portus. Amnes : Inachus, Erasinus,
inter quos Argos Hippium^ cognominatum , supra locum
Lemen", a mari duobus' m. pass. noveroque additis
millibus, Mycen»'*' : et ubi iuisse" Tirjntha tradunt:et
Colbert. etc ncm, ut editi, (UJExif.
H4KD. — Vet. apod Ddec CU
mULZd.
4. B<ml Dalec. jBom. Bcta «oXi^
Scylaci , p. 16. Apml Fiiuaii. La*
coD. lilB.111, pag. so4»inter(^pi*
da Eleotherolaconoin, ista nnme-
rantnr: Bccai, Z<^a(, ixi^aa»^ li
Aifnvpa y. etc lUins incobi BctaTol
appellad. Zo^nS St^ihano, tiikLi
AoxMvcxa. Pausanis qooqne, Attic
lib. I, pag. 7> » a Zareoe Mosico.
£pidaoro id cognomen inditnm» a
commoditate portnnm» ait Schol.
Thncjrd. ^ia ti xc^XUk ifut kij*iva<-
avrl Tc3 Atfisvic^ H. — BomI) hod.
Ptdmo Cmsinm Tocatnr; Epidannis
Limera, Paiaa Emmsia^sofit^Mo-
memiasim; et Zum^ Porto Kari, £d.
5. Cypkamim, Ku^ flerra li|U(v in
Argolico cino, apnd Ptolem. lib.
III, cap. 16. £t KufovTtM inde op-
pidom stac^ift deeem a mariy teste
Paosan. in Lacon. lib. m, p. ao6.
Hodie PartoBaiUm^mSiUa^^if^
6. Amumt» Ivox^ Argos Hippimn
aUnit, apod Strabon.Iib. VIU» p.
370, qnamofarem et InMbinm nMvx
appellatnr. Eod^ Aigiia i^|^ labi
diekor Eponfc^, pag. 36 1^ abi de
ejai ortn, coisoqiie volta* Hjjan.
— Innrhwi amiiis hodie Xmrm di-
citor. Ed.
7. Argas HippUam^ Site qnod
idem est, l^nra^cv, ot Homems
cecinit , Iliad. III» t, 7$, qood pa-
scendis eqnis campos baberet opti-
mos. Vide Varron. de Be mst. Ub.
n» aqi. i» pag. 7S. Hojos naTsleic
portos Naoplia fbit , nt es iis S^-
Ucts yerbis confici potesl, pag. lo :
MtTa ^c Aa3ec^ai(U«a sohc «cif ip-
yoc^ xai h a6Tf NauidLia«d!3^ juu >i-
(ivv. £t Strabo» hb. VIII, p. 368 :
•k Na»irXtaTCTJ«vApycMivva6cai|iAi.
Hodie etiamnnnc Argot^ va. leocis
a Nmmffiie de Bmmmmimp tcI
nnde sinni nomen. HAmDw
8. Loemm Lemm^ Dalec iiiiwn,
sedlibri MSS. cMones ipcnatjotnon
de paiode iUa bac accipicnda sint»
qoam hjdra, Hercolisqoelabor no*
bilitaTit; sed delooo, qoi ■inllo
propior mari, amni pahidiqoeLer'
nc, eognominis ftMBtt* A^^v«v op-
pidom in Ijoonica PtolenMras Ich
cat,lib.in, c 1 6, sito prgp oilu o.
Rectios Meb» lib. II , capi. 3, p. 34 :
«In Argolico sino sont noti aauici»
Erasinns atqoe Inadios : et notom
oppidom Lemc * H. — lAlaf Ihh
die Tocatnr. Ed.
9. DmaimM mmiiiims . Dalecawip.
Jv. Js. Ed.
10. Myeemm, Ibnivfla. Neg«t bai
jam tnm mwo soo sop e ifoi m e Slra-
bo« lib. Vm, p. 177. H.^
1 1. Vhifiusae. Lateradiflaeinniiit
. Ty j i 4a Strabo qopqne. nominat,
p. 37a.£xGisam sb Ajrgjiwia docet
Paosanias, Gonndi. libu II, p. 1 15
et 1 3 a . H. — Hod ie Pmimm NmmpUm
dicitor. Ed.
LIBER IV. 'A^g
Mantinea". Montes"^ : A.rtemius, Apesatitus, Asle- a
Parparus , aliique "* undecim numero. Fontes : Niobe *^
none'*, Psamathe''. A Scyllaeo adlsthmum clxxvii
ss. Oppida : Hermione "*, Trazen'^, Cor)'phasium*" :
Mantinea, Dirersa Lsec est
edica, de qna cap. lo. Illaiti
nperstitein , hanc deletam ,
ri illo sno Atticistno, loeus^
et. Habd.
Monies, Artemins est, qni
lia, Cor. l. II , p. 1 3o, et Ar-
/in, p. 464, ApTep.itfto; dici-
) ApT^fAt^o; , hoc est , Dian»
I , istic dedicato. Apesantns,
: Pansani» eidem, Corintfa.
, pag. i 1 1 . Sic elephas et ete"
r dicimus. Mons NeftieaB di-
X Pindaro, ^t Callimacho,
Itephan. A^tpicov amni co-
118 videtnr , qni ex eo monte
, qnem in Argiyo agro lahi
ias prodidit, Corinth. lih.
Parparo cseteri scriptores si-
'. Artemisius hodie Mega-
siye Maiqxo dicitnr ; csteri
itur. Ed.
Atiique, Ut Auxtow) , ex qno
um erumpere Pausanias ait,
tato, p. 129. Et Neris apnd
n, Theh. lih. IV, yers, ^6^
lontis Argivi nomen essePla-
liactantius ex Callimacho i^e-
c. Hard.
Niobe. A Niohe Pelopis so-
\mphionis conjnge, nomen
VideStrahon. lib.VHI, p.
ard.
Amjrmone. Afi.upt.(owi prope
I paludem , teste Strabone,
71. Ovid. Metam. lib. II, vs.
* Quserit Bceotia Dircen , Ar-
lymonen. » Idem Amymo-
taius, idexki postea Lemieus fbns ap-
pellatns, inqnit Hygin. ^bul. 169,
ibl. 37. A Danai filia nomen acce-
pisse, auctor est Pahsanias, Corinth.
lib. II,- p. i56. Hard.
17. Psamathe, VftjAaOY). Meminit
fdvitis hujus Valer. Argon. 1 , 364 :
« Qui tenet undisonum Psama-
then. • Hard.
18. Hermione. ipjAiovm PauSanias,
Corinth» lib. II, pag. 149, et Stra-
boni, lib. VIII, pag. 87 3. Ptolem.
quoque lib. HI, c. 1 6, prope ScyU
I«um. H* — Castri hodie Toca-
tnr. Ed.
rg, Tragzen, TpoiWv. Mela^lib.
n, cap. 3 : « Trcfezenii fide societa-
tis Attic» ninstres. * H. — Hodie
Demala, Ed,
ao. Corjrphasium, 16. promontono
nomen est in hoc ipso tractu, apud
Pausaniam in Messen. lib. IV, p.
284, Kcpufaatov. Hard.
91. Alias Ihachium, Vk fhhAter
memorata proxlme oppida ; ihquit,
Argos etiam est Hippiutii cogno-
minatum,appeltatumque idemalias
Inachium, ab Inacho afntie qu6 til-
Ibitur: alias Dipsium, ab amceiiitti-
te. Argos Iiiaehintn, sive Dipsium ,
diyersumab Argo Hlppio paufoan-
tea citato, perperain credidisisiEr Pli'-
nium, Pintianus existimaviti et
eum secutus Pelicerius in notis
MSS. quum Stt^bonJ, lib. VIII. p.
369 et 370; tiia httc ejusdem Argi
nomina fuerim. Ihachium sane ab
amne Itracho non longe fluente, ut
^f\0
C. PLINII NAT. HIST.
«ippellatumque alias Inachium", alias Dipsium Argos.
Portus Schoenitas'% sinus Saronicus^^ohm quemo nemore
redimitus, unde nomen : ita Graecia'^ antiqua appellante
quercum. In eo '^ Epidaurum oppidum^ ^sculapii delubro
Plinius antea admonnit, estappella*
tum. A siti , <^i^a , hoc est , deside-
riO) translatione poetica^ ob agri
amcenitatem , nt auctor est ibidem
Strabo, nomen alterum invenit :
vel ab aquarum pennria , ut qiios-
dam existimasse videbimus lib.YII,
cap^ 1 7, quum sit irrigua maxime
regia, et fvu<^po$. Quod vero illud
proxime antea Plinius jam obiter
appellarit, in causa fuere amnes ii
duo^Inacbus et Erasinusiqui Argi-
vum agrum perlabuntur, de quibus
quumageret,circumiri ambobusAr-
gos significayit. Nunc vero oppido-
rum singulorum seriem , ordinem-
que contexens, iterum illud ipsum
Argos appellat,yariaque ej us nomina
repraesentat. Quanquam si diversum
istud a priore Argos statuere quis
yelit, Stepbanum sententis suse suf-
fragatorem et auctorem foste non
poenitendum babuerit. Nam prster
Hippium Argos, quod et Dipsion
.ypcaty aliud prope Troezenem agno-
scity sextum ejus nominis, sxtiq, xk-
^raTpoit^nva. Uard.
ai. Fortus Schmnitas. 2xoiv:tk)C
>it|i.iiv. Secuti sumus yestigia yete-
rum codicum, Reg. i, 9, Colb» i,
a, Paris. et Tolet. in quibus portus
Chanitas legitur> Melamque ipsum*
lib. Il,'cap. 3, pag. 34 , cujus hsBC
yerba: «Portus Saronicus, et Scboe-
nitas et Pogonus. » Ilttycdv Grscis
Latinisque omuibus portus Trosze-
niorum est. Quod yero inlibris nunc
«ditis, portus Cfl»uVe5 legitar,faccum
id Hermolai emendatione, a Ccenis
oppido, quod prope Toenarnm Ptcr
lemsBo'^ Pausaniseqae memoratam
procul ab boc tracta abest , et La-
conici sinus est, noa Argoliciy in
quo describendo yersamur. Neque
tamen portns hic Schoenitas, in ipso
aditu Saronici sinospositos, hodie-
que porto Estemo dictus, cam altero
fere cognomine» Scboonante sdli-
cet, confundi debcft 9. quod a Pin-
tiano factitatum est^ quum is in io-
timo ejiisdem sinus receasa prope
isthmum jaceat^ ut dietari samos
Cap: II. HAEDi
i3. Saroniciis. Zapovtx^c xoXiroCf
Ptolem. lib. III, caf). 16. Rodifii
Gol/o d*Egiha , ab insnla .£giiMi m
eo sinu posita , siye Golfo d*A»
thina. £d.
34. Ita Gracia. Id confirmat Gal-
limachi scholiastes^ -ad illam poets
yersum 32 hymni in Joyem: H «o9l^
Xol; I^UTTtpOs oaptt>vi^ac.~ Zap«»vi^a^,
inquit, ^pu(* ^ta rb asanporaf xal
auviq-pafxfi.^vov t^v fXctbv tfy.H. He-
sychius : Sapttvi^tc , at ^i^ «oXai»-
TviTa xtx^vulai ^p6e;. Aliter tamen
Pausanias, et Eustath. in DiOinys.
ilAaD.
a5. In to. Meridionali «t occi-
dentali sinus Saronici littore* &ipt-
^oupoc Straboniy lib. VIII, p. 374«
in medio sinu, contraJEginam in-
sulam. De iEscqlapii iUic delubru
fuse Pausanias disserit» Corinth.
lib. n; Strabo, Ub. VIII, p. 374>
aliique. Habd.-— Nom<en hodieqoe
serysit Epidavros ; exstatqae .etiain
integrum fere theatrum yetus. £d.
LIB£R IV. a4i
)re : Spiraeum ' promontorium , portus Anthedon '^ ,
ucephalus : et quas supra ^^ dixeramus , Cenchrese,
ni'^ pars altera cum delubro Neptuni °, quinquenna-
', inclyto ludis. Tot sinus^^ Peloponnesi oram lan- 3
it, tot maria allatrant. Siquidem a septemtrione lo-
I irrumpit : ab occidente, Siculo pulsatur : ameridie,
ico urgetur : ab oriente brumali^ , ^gaeo : ab oriente
itiali, Myrtoo ,quod a Megarico incipiens sinu, totam
am alluit.
• (yi.) Mediterranea ejus ' Arcadia maxime tenet, un- i
, Spireeum, Hodie Capo Franco,
oram similiter Saronici sinus
Qseus describit : £iri^aupo;,
uov obcpovy AOrivaiuv XtfATiv (pro
(^ Xt[ii.v)v ) , Bouxtf oXov XtfjLidv.
. et £d.
Anthedon* Dlversa hsBC plane
thedone BcBOtisB, ut situs ipse
let , quum sit in opposito Sa-
sinus littore, meridionali sci*
illa, boreali^ eztra Pelopon-
. et Achaiam. In MSS. Reg.
[^olb. I , a, Paris. et Chifflet.
ius, H. ' — Portus Anthedon
iiti viri Lapib GrsBci» map*
onsulas, is est qui hodie Port
heniens vocatur, Spiraeo pro-
riovicinusy etBucephalusille
i meridionali parte sinus ho-
aie de Keckries dicti reperi-
o.
Quas supra. Cap. 5. £d.
Isthmi pars altera • Haeo So*
>tidemplane verbisexscripsit,
, pag. a I . Hard.
Neptuni. Qui quidem ex eo
lAaN I2eMI02 appellatur,
nmo Neronis Aug. e Gaza
Hahd.
Quinquennalibus. Ausonius
m
7.
sic etiam locutus , Idyll. a 5 : « Hsbc
quoque temporibus quinquennia
sacra notondis Isthmia Neptuno
data sunt. » At Isthmia tamen , non
pentaeterica, sed trieterica fuerunt,
Pindari 9vo, ut ex ipso liquet,
Nem^r. 04e 6 , v. 69 , et ejns
Scholiaste : hqc est , tertio qnoque
anno ed^bantur. HaAd.
3a. Tot sinu^. Onmino decem,
tam exiguam Peloponnesi oram un-
dequaque lancinant, vel ut Pom-
ponius loquitur , lib. II , cap. 3 ,
pag. 34 9 lacerant. HAao.
S^. Peloponijiesi.lXaiMSS. omnes:
editi perperam Peloponnensem , id
quod neque grammatic» leges
ipssB ferre possunt. Habx>.
34. Ab oriente brumali^ jEgoM),
Insititia hsBC verba videntur : ca-
rent enim iis MSS. pierique : na-
bet ea tamen Solinus, lib. VII,
cap. a a , qui hsBC transcripsit a
Plinio. Hard. «
35. Myrtoo. To MupTuov Stra-
boni , lib. YII, pag. 3a3 , pars est
iEgxi maris. Hard.
X. I. Mediterranea ejus. Pelo-.
ponnesi scilicet Arcadia umbilicom
tenet. Ha^.
16
S
24i C. PLINII NAT. HIST:
^ique a mari reinota : initio Drytnodes^ mox Pelasgis^
appeilata. Oppida ejus^: Psophis , Mantinea^, Stymphalum^
Tegea^, Antigonea , Orchomenum , Pheneum *, Palantium
lO
^. Drymode&, Ita MSS. omneSy
Apup.c»^vi; , silvosa , neinorosa , stir-
ptbus arboribusqQe conferta. Prius
Drymodis perp^am legebatur. H.
3i PeUugii, Nicolao Damasc. in
Excerptis, pag. 494. Pausani», lib.
VIII in Arcad. pag. 4^9» ^t Ste-
phano , IIsXaaYia* Habs.
4. Oppida ejus* Wcof t; , iroXi; Ap-
xa^ia; Slepbano , et Pausaniae loc.
cit. pajg. 4^1. Ptolemaeo quoque,
lib. ni, cap. 16. Hard. — Exstant
rudera ejus juxta pagum Martinitza,
ad amnem Livardgiou, Ed^
5. Mahtinea, MavTtveia Straboni,
]ib. VIII , pag. 388 ; Pausanise ,
pag. 4^7 f l^lutarcbo in Agide , p.
808 , et Xenoph. Hist. Gr^. lib.
V, p- 55 1. Poetica Hcentia^ Nonno,
hb. Xni. Dionys. pag. 368, Mav-
Ttvei). HiC pugha ad Mantineam
dicta , ubi Epamii^ndas ciim Li*
eedsemoniis et Arcadibns postremo
praelio conflixit, in quo victor ex
vulnere.paulo post occubuit, anno
'a, Olymp. io5. Hard, — Nunc
Paieopoii sive Goritza dicitur. £d.
6. Strmphalum, ST^fA^oXcv est
etiam Stephano : Pausahiae , pag.
460 , a fonte cognomine : 2T^pt.9T)-
Xo; : a moute, Hesychio : 2t6{a9V)Xoc,
ieokii ^ op^C Apxo^ta; , mallem , xat
Spoi. Hart>. — Videntur rudera
ejus juxta pagum Kionia. Ed.
7. Tegea, Tey^av vocat Plntar-
chus iu Agide, pag. 811. Incola»,
TsytaTai, Thucyd. lib. V, p. 388.
TtYia quoque dicitur PausanisB»
lib, VUI Arcad. pag. 458, et
Ptolemseo, lib. III, cap. t6. Hodie
Palceo Episcopi, Ut eadem sit plane
cum Tene Arcadica, nulla satis
idonea argumenta suadent, etsi Vos-
sius in Melam , pag. 148« op^
Teneatas dici asseverat : qaiTegeats
dici deberent. Tene sivie Tenea Ar*
cadi» a Cicerone memonitiir, lib.
VI, epist. ad Attic a , pag. K71 :
Lepreon Arcadto! , Tene , Aliphera ,
Tritia, Hahd.
8. Antigonea, Vet* ap. Dalec.
Antigonta. Ed. — In loGom TMeris
Mantinese excitata urbs, -aitqae iii
ejus vicinio : unde pro eadem a
plekisque habita. Ptol^msnis, tib.
III , c. 16, AvTiYoveta, ^ xal Mav
Ttvetfat. In gratiam Antigoni t^^is id
hoiuen Mantinee factam, ractor
est PausaA. Arcad. lib. VIII, |Mig.
468. Hard.
9 . Orchomenttm^ Pheneum. Utriiis-
qvie meminit Homerus,. Hiad. B,
in Catalogo, y. ii^ : Ot 4>tvt^ r*
lv^{i,ovTO, xal 6pxo{Mvov ivoX^ptinXov.
Herodoto, Polym. lib. VU, pag.
45i , n. jToa , 6px^{&8vo( Tiic A^-
<^iv)C, ttt a Thess&lico Orchomeiio
distinguatnr , de quo e. 1 5* •Hari).
— Oi^homenum hodie K^dpak
Yocatnr , Pheneum Pkonia. Eb.
10. Palantium, HotXavTtov ^r^
Apxa^tac, Stephano. Roin« pala-
tiiim , de Arcadici oppidi Ho^^v-
Tiou n-omine , ab Evaddro rege ap-
pellatum esse , qttod nota&k conte-
cuta SBtas, duabus subraotis litteris
/ et R , extulerit > auctcnr est etitm
Pansanias-, Arcad. lih. VIU^ pag.
5a5, et Dionys. Halic. Antiq. Rom.
Hb. V, pag. 95. Vv^Uus PalUm'
LIBER IV.
a4
i
unde PaUtium Roms : Megalopolis ", Gortyna" , Buco»
lium , Carnion ^^ , Parrhasie '^ , Thelpusa '^ , Mel»n8e ^^ ,
/«10» oppido nomen fecit : Solinns
qooqaey c. i, pag. a , et cap. VII,
pag. aa. Hard. — Juxta pagam
ThanA^ pauca reperiuntur yestigia
ejns. £d.
1 1. MegmlopoUs. Polybii historici
Megak^litani patria , de qoa Co-
niefM^ apnd Strabon. lib. YIII,
pag. 389 : ifY){xia \kf>[ikfk 87tv ii Mt-
'y«X^ic«Xtc* « £st soiitudo magna
nimc Megalopoiis. » Hard. — Circa
pagnm Sirumo agnoscnntur multa
illios itidera. Eo. /
la. Gortyna, Bucoiium, In libris
hacteniis editis , Catina , Bocalium,
In MSS. Reg. i , a , Paris. et vet.
Dalec. Cartina. lu Reg. a et Chiffl.
Bueoliam. Yet. ap. Dalec. Bupha^
gium, P^ Cartina^ Gortjma repo«
snitexPansania Uermolans. Is enim
auctor est a Gortyne Stymphaii F.
ad anmem Gortynium in Arcadia
FopTUvoc iro^Xiv conditam fuisse, Ar*
cad. iib. yill , pag. 460. NosGor»
tyna maluimus , tum ex Teteris
sorjptur» vestigiis , tum ex! illd
Rht«ii poetae , npud Stephanum ,
verbo MtXavat : FdpTuvav upaio^ t8 ,
nihi^^i^ua^ T8 MsXaiva;. Bucolium
stmiltter amplexi sumus , admoniti
a Thncydide, qui sub finem lib.
IV, pag. 34^» fiouX(0Xi'wva juxta
Mantineam locat. Gortyna ioco
hodie Marmara dicto, iv circiter
iMt. pass. a Rai4i , sive Raphti , or«
tum solis versus , ad amnem Gor*
tyniumyDunc/^iin/teana, sitafuisse
videtnr, ut refert in mappa sua
emd. L4PIS. Bucolii locum tenet
Troupiais. Hard. et £0.
i3. Camion, Ab amne, ut vide-
tur, cognomine, qui Koipviuv a P^u-
sania appellatur, in Arcad. lib.
YIII, pag. 5io. In libris hactenus
edids, Carmon. Forte etiam KpM|Aov
esse possit, cujns idem Paosanias
meminit loc. cit. Haild. -^ In MS.
legi , ait Dalecampius , Charnom ;
in ChifiB. Cramnon, Ipse propone-
bat Camon, Omnino ignoratur. £d.
1 4. Parrhasie, Daiec. Parrhasim,
Ed. — Oa^^aatoi incols appellati
aPansan. pag. 498, et Strabone,
lib. ym, p. 336. Oppidum ipsum
Ila^^aoiv) Homero , in Gatalogo , v.
1 1 5. Stephano quoque: SchoUastiB
Apollonii, ad lib. II, v. 5i3,na^-
paata. Hard. — Regio hodie canion
de Phanfiri dicitur : oppidi locus
ignoratur. En.
- i5. The/pusa. \et. ap. Dalec.
Telpusa. £d. — Thelpusa sive ThaU
pusa legatur, nihil interest. Nam
Stephanus , 8ocXirouaa inqnit, «4X1«
rrii Apxa^ac 6pxcfAivou. EtinNoti*
XiA Eccles. Provinci» Achai», pag.
a3 : TfY8a,- 8apirou9a, MavTiva,
pro 8ocXirouaa, Mavrtvita. Hanc
ipsam esse arbitror, quam Andro-
tion apud Stephan. pag. a a 9, AsX-
^ouaiav ffdXtv ipxo^tac vocat, Pau«
saniaB Arcad. lib. yill, pag. 464,
8iXirouaa: in nummis 8EAn0T-
2ION. Hajud. ^ Hodie f^anina eite
creditur. £d.
16. Melmnoi, Dalec. Melanaa,^j}.
< — Stephanus : M^aivai , iro^Xi^ Ap-
xo^iac, airo M8Xaiv^tt>c, etc. Ovidio,
Papinioque-, nnrides Me/tenat. Pau-
sanitt, pag. 497 - M^Xotvial , d^b
Tou MsXatv^c. Habd. — Situs om-
nino ignoratnr. £d.
i6
f* 2
!i44 C. PLINII NAT. HIST.
Heraea*', Pyle'^ Pallene'^, Agrae'*, Epium, Cynsetha,
Lepreon Arcadiae, Parthenium, Alea*', Methydrium ",
Enispe, Macistum, Lampe*\ Clitorium, CleonaB*^ : inter
quae duo oppida, regio Nemea'^, Bembinadia Yocitata.
17. Htrma, ftpata , Pausani»,
loc. cit. et Stephano. Hard. — H-
lius lo<ium tenere pagum Saint-Jean
nos docet Pouqubvillb, f^ojrage
de la Grice , lib. XVH , cap. a ,
pag. 5 1 5 et seqq. Plerorumque se-
quentium oppidorum situs ignora-
tur. Ed.
18. Pxle. Forte rectius Pytae ^
ex Stephano : IluXaU) r^iroc Apxa-
^ac , xal IluXaia. Hard. — Cor-
rupte quidem MS. Reg. i , FIUb :
sed prohat emendandum Pjlas,
Brot. ^
19. Pallene. Ita rescripsimus ,
tum ope codicum Reg. I9 i , Colb.
z, a , Paris. et Chiffl. tum admo-
nitu Scholiast» Apollonii, ad Ar-
gon. lib. I, vers. 177, qui Pellenen
quidem Achai» , de qua cap. 6 ;
ArcadisB vero Pallenen dici^ recte
animadvertit : ^ AxaixTi ns^^-^vD ,
^ia Tou 8 • i^ ^k M^fi "h -nic Apxa<^iac
^ta Tou a Ypa^tTai , Oo^Xtivv). Hajld.
— Dalec. Pellana. £d.
ao. Agree^ etc. De Agris Arca-
diae , prater Plinium , nemo. £iriov
Herodoto memoratur , lib. IV ,
Melpom.n. 148, pag. a^i.KuvatOa
Straboni, lib. VII, pag. 388 , et
Pausanie, lib. "VIII, pag. 485.
Hodie Kerpeni vocatur. A^irpeov Ar-
cadise, Ciceroni, lib. VI 9 ad Attic.
ep. a , et Herod. loc. cit. Parthe-
nium iridetur a monte cognomine
appellatum , de quo mqx. Aard.
II. Alea^ etc. AXeay Pausania),
])ag. 489' Ab Arcadic Te^<^ dicta.
cni noraen AXtttc apud Diodor. Sic.
Bibl. lib. IV, pag. «Sq. Hard. —
La^a hodie dicitur. £d.
la. Methydrium. Mt06^ptov Pau-
sani», pag. 5 12. dvtffmo Homeh)
in Catal. vera. . 606. Maxicoc Ste-
phano. A0t{X9n> a monte ejnideiii
nominisy de quo postea. KXttTttp
PtolemsBO, lib. III, cap. i6y et
PausanisB, pag. 487. KXt«»val Stra-
boni, lib. VIU, pag. 877. Ha|id.
— Methydrium Palaso^Pyrgas hod.
Yocatur, sequentia oppida nunc
ignorantur. £d.
a3. Lampe, Vet. ap. Dalec. Lom*
pes, Fortasse ad Lampeum montein
sita fuit, de quo mox Noster. Jnzta
pagum Camesi reperiuntur n<m-
nullaCSHtorii rudera, auctore Pou-
QUEY11.LB. £d.
i4* CUonce, Dalec. Cleone. Hanc
urbem , Herculi dicatam , ampUm
fuisse testantur ruin» , quai sapra
yicum S, Basile reperiuntur. £0.
a5. Nemea. Ns(Ata eo ipso sita
statuitur a Pausan. Arcad. lib. VIH.
pag. 477, et a Strabobey loc cit
Ibi et yicus Bembina , apud enm-
dem Strab. ii B^(A.6tva xc&fAD , unde
regioni , ut arbitror, Bembinadis
cognomen. BtXStvav xti^itn haud
procul Megalopoli agnoscit Plutar-
chus in Agide, p. 806. Hic -ncrsB
GrsBciai certamina fieii consueye-
runt, Nemesea appellata. Habd. -*
Nemea yallis , in qua Joyis templi
ruins conspiciuntur , Couigamati
hodie yocatur. £d.
/
LIBER IV. a/lf)
Montes * in Arcadia , Pholoe '^ cum oppido : item Cyllene ' :
Lycaeus'^, in quo Lycaei Jovis delubrum : MaBnalus^**, Arte-
misius^\ Parthenius^*,Lampeus^^,Nonacris^^: praeterque,
ignobiles octb^ . Amnes : Ladon^^ , e paludibus Phenei^^ :
a6. Montes. Sic etiam Mela, lib.
llf cap. 3 1 pag- 33* Hard.
27. Phoioe eum. Stephano, 4>oXoy),
isokti Apxfli^ac. Pausan. in Eliac.
poster. lib. VI» pag. 385, <I»oXot)
i^o^, Hard. — Monshodie Olenos^
HeLgioi pantes , etc. dicitur : urbis
«itus ignoratnr. £d.
a8. Cjrllene. KuXX^vd jpoc Pausa-
nisB in Arcad. lib. VIII, p. 48 a,
Gujus in snmmo irertice sedes est
Mercurii Cyllenii. KuXXiiw) 6^oq pa-
rtter Straboni, lib. VIII, p. 388,
et, Scholiasts Pindari , pag. 55.
Mela» Cylleniits. Hahd. — Chelmos
hodie Tocatur. £d.
39. Lyeeeus. Dalec. Lyceus , et in-
fira Lycei Jovis. Ed. — Ubi Auxatou
Aibc Up6v , et Auxaiaric x^9^ 9 c^''*
cumjacens ager a Pausania appel-
latnr, pag. 5o4 et 54 1* Item Stra-
boni , loc. cit. Ha&d. — Sub diver-
sis nominibus noscitur hodie, nempe
Nomiane et Helienitza. £d.
3o. Manalus. Schol. Pindari,
pag. 89 f MatvoXov , ^poc Apxo^ioc ,
xat irdXtc« Gives MatvotXtot , apud
Tfancyd. lib. V9 pag. 391. Ha&d.
3i. Artemisius. De quo cap. 9.
AfTtfMortoc ApoUodoro , de Diis ,
lib. n, p. III. H. — Pars ejus alia
hpdie Megaoouni^ alia Gymnovouni
dicitnr. £d.
3s. Parthenius. IlapOsvtov ^poc
Diodoro Sic. Bibl. pag. 339; Scho-
liastsB Pindari, pag. 56, aliisque.
LiTius, lib. XXXIV, cap. 36 ;
« Parthenio monte snperato , pr»-
ter Tegeam , etc. » Habd. -— Su-
periori jungitur. £d.
33. Lampeus. Scholiastes Apol-
lonii, ad Argon. lib. I, v. 137,
Aa(AiT8ta , eipoc Apxo^ia; , df ' oS xat
ffOTa(Abc ^it £p6{jt.av6oc. Partem esse
£rymanthi montis auctor est Pau-
san. Arcad. lib. VIII, pag. 491*
Hahd. — Zembi hodie yocatur. £d.
34« Nonaeris. Nonacrin Arcadie
urbem , haud procul Phedte , ad
Stygis aquam , N<ttvaxp(v appellat
Herodotus, £rato, lib. VI, n. 74»
pag. 358^ a monte, ut apparet,-
cognomine. Stephanus quoque, et
et Hesych. Habd.
35. Octo. £ quibus 2T6{x^i>.oc
Hesychio ; Kauxuv, ScholiastsB Cal-
limachi , pag. 3 ; AxaxiQa^ov eidem ,
P^g* 1 9 » Ko^vsto;, yel Ktpuvito; Xer
90;, eidem, pag. 17, aliiqne. H.
. 36. Ladon. Aa^ttv Pausanise ,
Arcad. lib. VHI, pag. 494 1 ^^
Dionysio , ▼. 417. Huic amni oele-
ritatem poetSB , tarditatemque pro-
miscue, ut metri ratio , non ut res
ipsa postulat, attribuuut. Ovidius,
Fast. lib. V, ▼. 89 : « Arcades huc,
Ladonque rapax. » Idem, Metam.
lib. I , y. 701 : « Donec arenosi
placidum Ladonis ad amnem Ve-
nerit. » H. — - Hodie Landona. £d.
37. Phenei. Ab Hermolao Bar-
baro Pheneus hic pro Arcadico
amne agnoscitur : nobis cum Peli-
cerio in notis MSS. atque adeo cum
Plinio ipso, qui paulo ante Phe-
neum yocayit, oppidum est: fluit,
10
/
M8 C. PLINII NA.T. HIST.
Arcadiam lxviii *^ mill. Ab eodem loco ad Phliunta dicta
mensura^^est Universa autem, velut pensante aequorum
incursus natura, in montes vi atque lxx extoUitur.
XI. (vii.) Ab Isthmi * angustiis Hellas * incipit , nostris
Graecia appellata. In ea prima Attica, antiquitus Acte
vocata^. Attingit Isthmum parte sui, quae appellatur Me-
garis^, a colonia^ Megara, e regione Pagarum'. Duo haec
oppida excurrente Peloponneso sitasunt, utraque ex parte
velut in humeris Helladis. Pagaei^, et amplius ^gosthe-
nienses^ contributi Megariensibus. In ora '* autem , portus
54. LXriJImilL Ita Reg. i, a,
Colb. 1,1, Paris. ChifH. non , ut
editi, Lxiii. Hard.
55. Dicta mensura, Cap. 6. H.
56. f^eiut pensante. Terrarum
quam fecit jacturam , lacerata ora
tot sinibus , ingressuque «quorum ,
multitudlne montium compensante
natura. Ha&d.
XI. I. Ab Isthmi, Hsbc totidem
verbis Solinus , cap. vii , p. a 3 ,
et Martianus, cap. de tertio Eu-
rop» sinu, lib. VI, pag. aio. H.
a. Hellas. Igitur Peloponnesns
eztra Helladis fines : alii etiam eo
nomine Peloponnesum complexi.
Helladis nomen yagum , certas se-
des et fixas nullas habuit : modo
angnstis limitibus coarctatum ,
modo dilatatum longius. Hard.
3.Nostris.\et, ap. Dal.a nostris.
4« Acte vocata. Axnq et Axrtxi^,
teste Eustathio in Dionys. v. 4i3,
pag. 60. Id nomen ei hssit, inquit
Harpocration , quod maxima pars
Attics littoralis sit : est enim oMrii
littus^ et maritima regio. Harpocr.
▼erbo, AxTiq. Vide et Gellium,
lib. XIV, cap. 6, pag. 777. Ste-
phanus autem ab AxTa^u quodam
eam appellationem deriyatam nu-
gatur. Hard.
5. Megaris, Mtyatpic rJic Arrixvi;
(A^po; , Strabo , lib. IX, p. Sgi. H.
6* Colonia Megara. Nunc etiam
retinet nomen, Megara. Hard.
7. Pagarum. Quas in intimo re-
cessu sinus Corinthiaci , prope
Isthmiim positas yidimus, cap. 4*
HaYai MsYaptxal Straboni in £pi-
tome lib.VII. Hard. — Earum lo-
cum tenere Psato opinatnr Krusb ,
Alepochori Ljlpib. £d.
8. Pagtei, et amplius. Vet. apnd
Dalec. Pageei CLIl passibus et am"
plius. £d.
9. jEgosthenienses. Stephanus :
AtY096iva,iroXtc MiYapt^oc* t^ JOvt-
xbv, AiYoaOtvciic 9 ^c. Pagaei, in-
quit Plinius , et preeterea .£gosthe-
nienses additi Megarensibus, Me-
garidem regionem constitnunt. Ita
Pausan. Attic. lib. I, pag. 89. H.
— jEgosthenee locum tenet nunc
Porto Germano. £d.
10. In ora autem. Saronici sinus
littore , prope Isthmum , Corin*
thpm , et Cenchreas. Sxcivouc XtjAi^v
Straboni, lib. VIII, pag. 369« H.
— SchoBDUs hodie Porto CocosL En.
LIBER IV. a49
Schcenus. Oppida : Sidus",Creniinyon", Scironia^' saxa
VI milL longitudine. (Jeranea*^, Megara '^, Eleusin'^
Fuere,etOEnoa"^, Probalinthos : nunc'* suntab'^ Isthmo
II. Sidus. Salmasiuft in Solin.
pag. i4>9 Sidimtem expungit. 5/-
ilus enim , inquit, ibi non est, At est
profecto tom in yetustis e^empla-
Tibus, Reg. i, i , CoU). i, a, Paris.
in qnibns legitur, cormpte qui-
dem, sed ita nihilominus, nt yesti-
gia appareant non obscnra sincerc
lectionis : oppida duoscremmjron. £st
etiam apud Scylacem , pag. lo :
/o^rt ^i xal f^o» Tou iabyiOii x^P^
KopivOCot^ y xaX tcTxcc 2t^ouc , xat
Irtpov Titxo^ KpsufAUwv. Quid potuit
excogitari quod descriptioni Pli-
nian« apposite magis congrueret?
Stephano quoque, 2t<^o5c MiYopt-
^oc iirfvstov dicitur. Hard. — * Lenn»
dra hodie vocatur. £d.
I a . Cremmyon, Lege notam pro-
xime superiorem. Dalec. Cremyon.
Fortasse hodie Kenella, £d.
i3. Seironia saxa, Mela, lib. II»
c. 3 : « Scironia saxa , s»yo quon-
dam Scironis hospitio etiamnnnc
infamia. » Quod hanc regionem
montanam latrociniis infestam pr»-
do habuerit, cni 2xiiptt>v nomen
-liiity teste Strabone, lib. IX, pag.
39I9 et Ovidio, Metam. lih. "VII,
T. 44^ 9 aliisque : inde 2xttptt>vi^ic
^Tpat 9 Zephyrique inde spirantes,
2xftp«»vic appellati sunt. Hodie Caki
seala, locus adhuc infestus prndo-
nibus. yi mUL cum Solino, c. yii,
|Mig. a3 y reponimus, ex fide codi-
* cum Reg. i, a, Colb. i, 3 , Paris.
et Chiffl. Martianns, lib. VI, pag.
a 1 OyCorrupte profT^habet XXXVl,
In libris hactenus editis , /// miU.
prioris yidelicet numeri nota V,
in //, seu binarium diyulsa, ut
yidetur. Hard.
1 4. Geranea, Fspavtta Thucydidi,
lib. I , pag. 70. luter Corinthnm et
Megaram, {ASTOt^ Mtyapfi>v xal Ko-
ptvOou , inquit Stephanus. Hard. —
NuUa exstare yidentur rudera, sed
Geranii montes in hoc tractu etiam-
nunc cognoscuntur. £d.
i5. Megara. Paulo ante obiter
memorata : nunc suo loco iterum
reddita. Habd.
1 6 . Eleusin, ixtualv iro^Xtc t Stra-
boni, lib. IX, p. ^gS, ubi Cereris
£lettsin8B fanum. Rudcra oppidi
supersunt, quibus hodie nomen est
Lefsina. Habd.
17. OEnoa, etc.Fuit Attics pars
Tetrapolis appellata , a quatuor ur-
bibus , quamm hec nomina : Otvoi) ,
npo€fleXtv6oc , TptxopuOocy MapaOttv.
Auctor Strabo, lib. YIII, p. 383.
Fuit 0£noe, hod. Pera Chora, pr»-
sertim bello Peloponnesiaco clara.
Vide Thucyd. lib. Vra , pag. 6a4,
et lib. II, pag. i la. Hard.
18. Nunc sunt, Vet. apud Dalec.
quce nunc non sunt, £d.
19. ^3 Isthmo LV, Ita MSS. A
Schcenunte tamen, unde Isthmus
inchoat ^ distat PirsBeus Straboni ,
stadiis circiter cccLy lib. IX, pag.
391 , hoc est, pass. fere xxiy mill.
Hahd. — Dalec. quinquaginta duo,
Chiffl. HF', Anteponendnm esse
Lf^recentioresetiammapp» osten-
dunt, lectis quidem omnibus litto-
rum ambitibus. £d.
a52 C. PLINII NAT. HIST. •
quondam oppida. Rhamnus pagus, locus Marathon ,
campus Thriasius^^, oppidum Melita^', et Oropus'*, in
con6nio Boeotise.
XII. Cujus Anthedon", Onchestos^, Thespiae liberum
oppidum, Lebadea^ : nec cedentes Athenis claritate, quae
qanm in MSS. legatur Sterebrauron,
In libris hactenus' Yulgatis deside-
ratar. Ha&o. — Potamos , si Har-
dninum audiamus , hodie Porto de
Jlaphti dicitur : Lapie autem Porto
Raphti illum esse in mappa sua in-
dicat» qui Teteribus portus Prasia
dictus fuit , et Potamon supra illum
statnit» ad ostium parvi cujusdam
fluminis f Steriamque supra Pota-
mon. Ed.
3a. Brauron,B^axt^m , ubi DiansB
Brauronise sacellum. Strabo, 1. IX,
pag. 399. Mela, lib. II, cap. 33 :
« Thoricos , etBrauronia , olim ur-
bes f nunc tantum nomina. » Ibi
•epulchrum Iphigenis , inquit No-
nius, Dionys. lib. XII, p. 36a. H.
— Juxta Paleo-Braona reperiuntur
rudera ejus. £d.
33. Rhamnus. ^«(avouc Straboni ,
loco citato, ad Euripi oram. De eo
rursum, lib. XXXVI, cap. 4. Ho-
die TaunMMstro, vel Ebreo-autroM,
34. IiOcitf.InMS. et Vet. deletur.
DiXBG.
35. Marathon. Moipa6ttv Persica
mazime cladepemotus,inquitMe-
la,lib. II, cap. 3 , pag. 33. Contigit
ea,duoe Miltiade, anno tertio Olym-
piad. 72. H. — - Nomen hodieque
aerrat. Ed.
36. Thriasius. Bptaatov irs^ov ,
Stephano, et Straboni, lib. IX, p.
39$. Haad. — Nunc sine nomine,
JUhenas inter et Eleusim. £d.
37. MeUta. Sic MSS. omnes.
editionesqne castigatissim». MiXtni
ArTtxiic, unde Gelades oriundns,
PhidisB magister, apud Jo. Tzetzeu,
Chiliad. VIU, Hist. 191 , ▼. 3a6.
Frustra Miletum hoc loco Sponins
obtrudit,hoc est , Athenarum urbis
regionem,pro Atticssoppido. Signat
hunc AtticsB locum et vetns inscri-
ptio ab eodem Sponio relata, pag.
107, AEnNIAHC AEONIAOT ME-
AITEtC. Hard.
38. Oropus. il^tyKh^ , Bcsotis a
Stephano adjudicatur. Ilodie Oropo
siye Ropo. Distat a mari duobus niill.
De eo Livius, lib. XLV, c. 37. Ed.
XII. I . Anthedon. i.v6T)^«>v iroXi;
BotcDTtac, Stephano : in BcBOtico
littore , contra Eubceam , Straboqi ,
lib. IX, pag. 4o4* H- — NonnuUa
yidentur ejus rudera vin m. pass.
ah Egripo, septemtrionem inter et
occasum solis. Ed.
a. Onchestos. 0>[xnaro^\U.omtTO
in Catal. v. i3. dyxviffToc StraboDi,
lib. IX, pag. 410. Ha&d. — Juxta
Copaim lacum, hodie lac de TopoGaSf
reperiuntur ejus rudera. Ed.
3. Thespiee. Biantat Straboni,!.
IX , pag. 409, sub Helicone monte :
ubi rudera oppidi superesse modo
jam tum sbyo suo ipse prodidit :
testantur etiam inscriptiones ibl
reperte nuper , a vico Erimo castro
M. D. pass. IT M. pass. a Neoehorio.
Homero, in C<atalog. y. 5 , Otairsta.
Ha&d. etED.
4. Lebadea. At€fli^ta Straboni, p*
LIBER IV. a53
minantur Boeotiae Thebae , duorum numinum Liberi
Herculis ( ut volunt ) patria. £t Musis natale in
*e Heliconis assignant. Datur et his Thebis saltus
ron , amnis Ismenus ^. Prseterea fontes in Boeotia ,
lodia, Psamathe, Dirce, Epicrane, Arethusa, Hip-
ae, Aganippe, Gargaphie. Montes, extra^praedictos,
lessus", Hadylius", Acontius " . Rehqua oppida, a
Megaram et Thebas : Eleutherae '^ , Haliartus, Pla-
«^flc^eia Pausanie , Boeot. 1.
g. 60 1 . Atfi.6a(^sta Harpocr.
85. la inscriptione nuper
, sed forte recente, A£BA-
27. Hodie Liwtdia. Hic Joyis
)nii fanum , de quo Liyius 9
^y,pag. 58o. Ha.bd.
'hehte fduorum. Exscripsit hsBC
), cap. VII, pag. a3, BiiSai
u. Incolis Tiva. Hard.
lithceron, KiOaipfitv Straboni,
[>9 , juxta Thebas. Haed. —
bodie dicitur. £d.
Ismenus. Ia(i.tvbc f iroTa{jbbc
%Q , Stepbano. t9(i.svb; Dicaear- .
»ag. 167* iofAiivtoc Pausanisy
I, pag. 556. Habd. — Nunc
Dinine. £d.
Pneterea fontes. 0£dipodiam ,
itben , Arethusam , Dircen «
•crenen, et Aganippen Solin.
at, c. VII, p. a3. Scholiastes
driin Theriac. p. 4o,>Faf&a0v),
h Boi(t>Tta. Pausanis, hi me-
itur, BoBot. lib. IX , p. 569,
i^ta xpT«vv),sic nuncupato fonte,
in eo patems csedis cruorem
>us abluerit. AipxD^, p. 5^8 , a
uxore. Schol. Pindari , p. i o4 ,
, imYTl ev ©liSat;. A^Yaviwmj ,
licone monte,pag. 584. Pftp*
xpiQvv) , p. 548. De Gargaphie,
1. Calliop, lib. IX, n. 19, et
OyidinSyMetamorpb. lib. in,ye|*8.
z 55. iictxp^nvD , dorice , iirtxpava , «
Capella memoratur, lib. VI, cap.
de tertio sinu £uropa,pag. szo.
In Plinianis libris bactenus editisy
perperam Epigranea. Hard.-— Sola
Aganippe nomen nunc habere yi-
detur; nempe Taldtzs sive Taleza
dicitur incolis; juxta pagum Koii»
kottra, agnoscitur Hippocrene. £d.
9. Extra preedietos. PrsBter He-
liconem, et Cithfleronem. Habd.
10. Afycalesstts. MuxaXiiaabc, ab
urbe cognomine, de quamox. H.
11. Hadjriius. Sic reponendum
censuimns, quum prins cormpte
legeretur AdyUsus, Hadylii certe
montis , sive Hedylii , meminere
complures : Harpocration , p. zSy 9
ex Demosthene et Tbeopompo ,
6^Xttov ^pociv BotoTia, tf>cxal9ft^«
irofAffoc, etc. Suidas, pag. 1169,
6(^uXstov Spo^ , 5irep IvtIv iv fiotoTia.
A^Xto; Dorica lingua, pro ft^Xto^.
Habd.
la. Acontius, Ax^vTtov ^po^, Stra-
boni, lib. IX , p. 416, et Plntareb.
in Sylla, pag. 464« Habd.
1 3. Eleuthero! , etc. iXtmH^aX Ste-
phano. AXiapTOc Pansani», BoBot.
lib. IX y p. 590, juxta yicum Mazi.
nXaTata Homero , Iliad. 11 , in Ca-
talog. y. T z , nbi Didyraus Schol .
^
256 C. PLINII NAT, HIST.
ges appellati, per quos amnis Cephissus ^" defertur. in
mare. Oppida : Opus^', unde^* et sinus Opuntius, Cynos.
Phocidis in littore unum Daphnus . Introrsus in Locris,
Elatea^^, et in ripa Cephissi ( ut diximus ) Lilsea : Del-
phosque versus, Cnemis , et Hyampolis. Rursus Locro-
rum ora , in qua Larymna^^ , Thronium , juxta quod
Boagrius amnis defertur in mare. Oppida : Narycion^,
Solinus» loco citato : « BoBoti iidem
sunt qui Leleges fuerunt, per quos
defluens Cephissos amnis in maria
conditur. > £irixvvi(i.i(^toi porro a
Gnemide monte oppidoque ejus or»
cognominantur. Strab. lib. IX , p.
4a5. Ha.&d.
30. CephUsus. De qiio dictum est,
cap. 4- Habd.
3 1 . Opus. 6irouc , 69rouvTO( , Stra-
boni, pag. 4^^« ubi et 6^ouvtio(
xo^Xiro;, etK6vo; Opuntiorum navale.
K.6vo; Homero , in Catalogo , yers.
38. Cynum Locridis, emporium
Opuntiorum yocat Livius, libro
XXVIII, cap. 6. Hahd. — m m.
pass. a Talanti^ ortum solis yersus,
reperiuntur rudera ejus. £d.
3a. Unde et sinus Opuntms. Sic
apud Cbiffl. Dalec. et Elzev. unde
Opuntinus sinus. Yocatur ho^ie golfo
di Talanti. Inde Cynos yiii m. pass.
juxta turrim hodie Lebanitis, sive
Lebatanis dictam. £d.
33. Daphnus. Aa^vouc Straboni,
p. 4i6 ct 4^4- Hard. — Adsinum
sita fuit juxta quem reperitur pagus
Neochorio. Ed.
34. .£/a/ea. £XaTciaStepbano,et
Appiano in Syriac. p. 98; Straboniy
pag. 407 9 et Ptolemaeo, lib. III,
cap. i5. Ha.ud. — Hodie EUvta ,
sive Levta. £d.
35. Ut diximus. cap. 4^ Haed.
36. Cnemis, KwifAt^tc x^^^ ^
(Avbv, munitum oppidum , apud Stra-
bonem , pag. aa6. In littore contra
promontorium extremum EnbcB»
antiquis Ceneum , nnnc lAthada
yocatum , yidentur rudera ejos.
1rafi.iroXt( , Homero in Catalog. y.
s 8 , et Pausan. Pbocic. lib. X , pag.
609; Straboni, pag. 4169 livio
quoque,lib. XXXII, c. z8. Hodie
Bogdana. Utraque yersus Opnntemf
et £ub(sam posita, procul et Del-
pbis. Quamobrem . bsc yerlHiy «^-
susque Delphos , ad Lilasam , mntati
interpunctione , retulimus. Dalec
Hiampoiis, HAaD. et£D.
37. Larymna. Haec Locridis La«
rymna , inferior appellata , ad ostia
Cepbissi amuis. Strabo , pag. 4o5 ,
AapufAva. Hard. — Inter yicos Pth-
tzumadi et Martini yidentur rodera
ejus. £d.
38. Thronium. Id acceptam ez
Homero, Hiad. II9 in Catalogo, y.
4o : Opovtov Tt Boayp^ou a^tfl ^^s6pa.
Habd. — Boagriusnonc sine nomine
riyulus est , ad dextram cujus lipam
yidentur Tbronii rudera, 11 x. pass.
a mari. £d.
39. Narxcion^ etc. Napu^etNa-
puxiov Stephano. AXo'ir« deinde Stra*
boni , pag. 4^6, et Diodoro Sic.
Bibl. Ub. Xn, pag. lox. AXeATn»
Tbucydid. lib. 11 9 p. 117. Denique
LIBER IV. 157
Alope^ Scarphia* Postea Maliacus sinus ab incoIis^° di*
ctus : in quo oppida, Halcyone^', Econia, Phalara"^'.
XIII. Dorisdeinde, in qua Sperchios\Erineon\6oion,
Pindus, Cytinum. Doridis a tergo mons estOEta^.
XIV. Sequitur' mutatis saepe nominibus ^Emonia :
eadem Pelasgicum Argos^ Hellas, eadem Thessalia, et
SxgcpfEta AoxpC^o;, prope Thcrmopy-
lastStepbano, etAppianoinSyriac.
-pag. 98. Hard. — Narycion iguo-
ratur : Alopes vestigia ad rivulum
Perenu rcperiuntur, xii m. pass. a
Thronio ortum solis versus ; Scar-
phiae rudera yidentur iii m. pass.
infra Thronium in Isva Boagrii
ripa « ut in mappa sua indicat La-
PIB. Ed.
-40. Abincolis, Ab incolis, inquit,
sinus bic nomen traxit. li Straboni
MoXtcic appellantur, lib. IX, pag.
4x6. Habd. — Maliacus sinus, nunc
le golfe de Zeitoun. Brot.
4z. Haicjone , Econia. Halcyo-
nensium nnicum , quod quidem
sciam , monumentum exstat in num-
mo Severi Imp. ex sere minore,
qui in Parisiensi nostro Cimelio
asservatur, cujus epigraphe , AA-
KTONinN. De Econia nibil com-
pertum. At qui pro utraque voce
Alalcomenenf Itoniamque substituunt,
confidenter nimium libris derogant
fidem , ut ittdulgeant conjecturs.
Habd.
4a. Phalara. <I>ocXapa a Stephauo
ir^C 9arra>.ia; dicitur, cujus in
confinio posita. In sinu Maliaco a
Livio coUocatur, lib. XXXYI, c.
39 , prope Lamiam , Pbthioticse
Thessali« oppidum , de quo mox.
^oXttptfli; Lycophr. vers. 1 1 47* ^*
— Leucis duobus a Zeitoun repe-
Hontur ejns yestigia. £0,
ji.
Xin. I. Sperchios. Ab amne co-
gnomine, de quo statim dicemus.
^iti^X^ix Ptolemaeo, lib. III, cap.
i3> inter £cbinum , et Sperchii
amnis ostia, in Phtbiotide. Hard.
a. Erineon , etc. Dorienses ,inquit
Strabo, lib. IX, p. 427, regionem
incoluere, a quatuor urbibus Te-
trapolim appeliatam. Urbium hxe
nomina , ^ptvecv, Bo^tov, niv(^oc , Ku-
Tivtov. H. — Erineon fortasse hodie
PaUo-Choria^ Boium , JBralo, £d.
3. OEta, Mela, iib. II, cap. 3 :
tt Novissime calcatum Graio Herculi
solum, 0£tsus saltus. » A Ther-
mopylis ct ortu solis, ad occasum
Ambraciumque sinum porrigitur.
Hard. — Catavothra - vouno hodie
vocatur. £d.
XIV. 1 .«Se^tfi/ur.Transcripsit haec
Solin. c. VIII, p. 3 4)^^ Martiauus,
lib. VI, cap. de Thessalia, p. aio.
Aip.oviav ab i£mone rege Thessiiliam
appellatam esse, Strabo docet, lib.
IX , pag. 443 9 et Dionys. Halicarn.
lib. I^ pag. 49, et Hesycbius, et
Stephanus : IIsXaaYiav idem Steph.
et £ustath. in Dionys. vers. 4^7«
pag. 61. Hellas, teste Pausauia ,
Lacon. 1. III, p. aoi, ab Hellene
rege dicta est : a Thessalo , Thessa-
lia , ex eodem Strabone, et ex Vel-
leio, lib. I9 p. 3. ApuoVt; HerodotQ
Cho, lib. I, n. 56, pag. ai. De
Dryope, vidc Strabonem, 1. VIII ^
pag. 373. Haed.
n
a56
C. PUNII NAT. HIST.
ge$ appellati , per quos amnis Cepbissus
mare. Oppida : Opus^' , unde^' et siuus Opunt
Phocidis in littore unum Dapfanus^^. Introrsus
Elatea'*, et in ripa Cephissi (ut diiimus'*) t
phosque versus, Cnemis^^, et Uyampolis. Ruf
rum ora , in qua Larymna^' , Thronium ' , >
Boagrius amois defertur in mare. Oppida : 1
I,
Sollnui, loco citato .* • Bceoli !idem
«mt qui L«lege> fuemiit, per quoi
defluem CephisM» aniDii in maria
conditur. • GvwniiMJiM porro i
Cueniiile monte oppidoqne ejns or«
cognominantur. Strtb. lib. IX, p.
4aS. Hasd.
30. C«/>AiMiu.Dequodictume«t,
cap. 4. HuiD.
3i. Ofui.OxtHit, Onoiiiroc > Stra-
boni, pag. ^^^i u))' et (WouTTiat
iiAiEOc, etK.1(yo( Opuntiorumnavale.
Kfivec Homero , in Catalogo , ytn.
3b. Cyuum Locridi<, emporinm
Opuntiorum Tocat LiTiui, libro
XXVm, cap. 6. Hahd.— m «t.
pas9. a Talanti , orium «olii Tersus,
reperiuntur rudera ejua. Ed.
31. Uadt el aiaui Opimliut. Sic
apud Cbiffl, Dalec. et Elzev. unde
OpuHtinut tinai. Yoctitui hodie^o^
df Talanti. Iude CjrnOB Tiii M. pau.
jnxta turrim hodie Lebanilts , uTC
Lebataait dictam. £d.
33. Daphnia. Aafvsuc Straboni,
p. 416 el 4>4- H*«°- — Adsinum
sitafuiljuxlaquem reperitur pagua
Neochorio. Ed.
34. Elaiea. h.a-rtM Stephano, et
Appiano iu Sjriac. p. g8; Slraboni,
pag. 407 > ct Ptolemxo, lib. III ,
cap. i5. HiuD. _ Hodie EUvta,
sive Levta. Ed.
3$. Ut Mxinuis. cap. 4. Hisd.
36. CaemU. K.ra|it
pivin , muDitum oppidt
bonem,pBg. s*6.Iii
promontorium extre
anliqoli CeDenv , i
Tocatnm , videntnr
li^wAvi , Homero
s8, et Paiuan. Pbo«r
609; Straboni, pa
quoqne,lib. XXXU
Jiogdana. Utraque T
et Euhoeam posita
phis. Qiiamobrem
susque Delphos , ac
interpunctione ,
Hiampolis. HiRD
3 7- i-on-mna.
lyinna, inferior
Aapu|iva. HieoI
tiumadi et Ma/- ^
1'J
as
C. PLINII NAT. HIST.
Dryopis , semper a regibus cognouiinata. Ibi genitus Rex
noniine Graecus, a quo Graecia' : ibi Hellen , a quo Hel-
lenes. Hos eosdem Homerus^ tribus nominibus appeUavit ,
Myrmidonas, et Hellenas, et Achaeos.
Ex his Phthiotae^ nominantur Dorida^accolentes. Eo-
rum oppida, Echinus^ in faucibus Sperchii^ fluminis ,
Thermopylarum * angustiae : quo argumento iv miilia
a. A quo GrtBcia. Stepfaanus :
rpaixbc , £x}.rjv , 6 SeooocXcu u{bc ,
auff c^ rpaixot ci £».y)vcc. Haad ob-
flcnre innuit GrflBCorum noin«n
quam Hellenum ene aliquanto
antiquins. Consentientem habet
Apollodorum , de Diis, lib. I, pag.
17 : £>Aviv \khy inquit, d^* a(»Tou,
Tci»c xoiXoufASvouc rpatxci»; , irpoffYiyo*
^uoav £x>.T>vac. Ubi interpres Lati-
nus: «Hellen de ae Hellenas, qui
postea Graeci Yocati sunt, nomi-
iiavit. » Debuit sic potius reddere ,
ifulprius Gneci vocadantur, Hoc Ta-
tiaq. Faber, qui versionem recen-
snit , prsetermisit» Quod porro dd
vocem Fpatxbc attinet, Hesychius
Patxo^ prius dictum opinatur, mox
a Romanis addita littera Grsecos
nuncupatos : i^aixo; , inquit , £>^.viv.
Pttfjbotot ^ rb 7 irpoodivTCC , rpaixov
f «ot. Hard.
3. HelUn. De Hellene, Thessali»
rege , Pausanias in Achaic. lib.
VU, pag. 396. Deacalionis filium
fiicit Thncyd. lib. I , pag. 3 , et
Strabo, lib. IX, pag. 43 a. Euseb.
quoque in Chron. pag. 96 : feXiiv
uUc AtuxoXuAvoc , dlf* cS £x>.vivfc c{
rpatxoi {AftTtx).i^6r.oav. Hard.
4. Homerus, Iliad. II, in Catalo-
gO) ▼. 191 , nbi de Phthia; et Hel-
ladis incolis : Mupf&i^ovcc ^% xaXeuv-
Td, xol £xXy}vt^, xat Axaiot. Vjde
rtiam Strabonem , pag. 433. H.
5. PhthiottB, 4>dt&Tat, regioque
ipsa «MtttTtc Strabotai , pag. 4^^«
Hos ThessalisB contributos esse jos-
sit Augustus , ut refert Paasan. in
Phoc. lib. X, pag. 6aa. HAAt>.-^
Hec Phtiotis nunc pars est pr6yin-
cia f^aivoditick de Zeitoun dictSB. £d.
6. Eciunus, ^ytvoc Pfathiotic»
ditionis, apud Strab. loc. cil. in
intimo Maliaci sinus recessn , iipud
Sc^rmnum , p. 1 5 : KoXiro^ ^l xttrat
MaXtax^C , Iv t& {aux» ItfUo^, In
Conc. Calched. Petrus Echimensis.
Hard. — Nunc Echinoa, £0.
7. Sperehii. Swt^pxExic Strabotai ,
loc. cit. et Ptblem. lib. 111, e. f 3.
H. — Hellada hodie vocatur. Eto.
8. Tfiermopyiamm, Liyins , lib.
XXXVI, cap. i5: «£xtremo8 ad
orientom montes (%tam vocant ;
quorum quod ahissimum est, Cal*
Hdromon appdlatur t in cuju« valle
ad Maliacum sinum yerge&te iter
est non ktius quam sexagiAta pas-
s«s : faac una militiirf^ via , qna
traduci exercitus, si non prohi-
beantur , possint. Ideo Pylse , et ab
aliis, quia calid» aqute in ipsis fott-
cibus sunt , Thermopyl» locn^ ap-
pellatnr : nobilis Lacedsemoniotttm
adrersus Persas morte inagis me-
morabiH quam pugna. > Vide etiam
Strabooem, pag. 43B. Hard. -^
Nunc qnoque Tliermopxtes ^ site
Bocca di Lupo. Ed.
LIBER IV. !>59
paisuum inde Heraclea, Trachin' dicta est. Mons ibi
Callidromus "* : oppida celebria " , Hellas ^ Haios ^ Lamia ,
Phthia, Arne.
XV. (viii.) In Thessalia autem Orchomenus, Minyeus '
9. Traekia dieta sst. Ob Yiannn
asperitatem : est eniin Tpaxb^ atper,
Hioc Apib(9ictav Tpaxiva dixernnt.
Strabo, paf . 439. Ab Mercule con-
ditam Stej^nus ait , et Enstathiat,
in Iliad. II , pag. 3ao. HAao. —
Male iUam hodie esse Zeitoun ait
Brotmnt ; reperiuntur rudera
ejnt ad jEsopum amnem , qui in
Sperehinm iuflait. Pro ThemwfrX"
larum amgitstim: f«o argumento pro*
ponebat Dalec Thermopxlarum «a-
gastmt mfuarum arpimeuto. £d.
to. CaUktromus, NuHo hodie
proprio nomine deiignari vide-
tur. Ed.
It« Opfnda eelebria» Fuere, in-
qutl, oppida hsec quondam cele-
bria, YXkk^^ A>.oc» Aa^ia, 4>0i«,
Apvm. Itti libri omnet, tum im-
pressi » tam manu ezarati. Palme-
rins tamen in Exercitationibus , p.
Ssz » HalloSi Haios^ legi oportere
omni ope oontendit 9 non HeUas ,
Haios, At prester consensum exem-
plarium , perspicua res est ea nunc
oppida commemorari a Plioio, qase
HomenA ipse beUi Trojanitempore
damisse scribit : e quibus Hellas,
Halos, Phtbia, locum prsecipuum
obcinent: nam Iliad. II, in Catal.
▼ers. 189 : Ot 6' l).ov , 01 t' AXoirav,
ct Tl T^tJX*^' 4v<ttOVTO , Of T* tixov
«Minv , <^' foiXa^a jboXXiy^aixa. Ubi
Enstathius, p. 3)o, HeUadem ait
ab HeUene eonditam : AXcv a qni-
bosdam tenui sptritn signari, ab
aliis denso : tXkk^ ^l bith tXkwt^
ixTtfflv)... Ttvic ^t ofovTat (^otf^vto^at
TTv Axov. Ac rursum pag. 33 s,
Strabonem ait duos in Thessalia
fontes agnoscere , Messeida et Hy-
periam, propeHeUada et Pharsala,
irXDffiov rS( iPo^XtcftC ^XXa^oc $ ^9'^
<^p<ra>.ttv. <t>6ta porro non regionis
modo Phthiotidis nomen est^ sed
etoppidi: Eustatfa. in Uiad.II, pag<
3ao, <l4ia iro^Xi; xal fioipa 8eTTaXia(.
Ita etiam Stephanus. Aa«A{^ Strab.
lib. IX, pag, 433, nnde Lamiaco
bello nomen impositom est» qnod
anno proximo ab Alexabdri obit«
ccsptum. In Notitia Eccles. Prov.
Thessalonicse, pag. a3, Aauia. Loh
miam Liyius vocat^ lib. XXVII,
cap. 3o. Apvvi denique Stephaoo
ThessaUsB urbs dicitur , BiBotoram
ii '
coionia , Apvr) ipo'>.tc 9c<r<raXtac •
dfirotxoc Tv!c BottfTtac. HArno. — La-
mia nunc est ZeitoUM, aUa igno-
rantnr. £d.
XV. I. Miftyeus. Ita MSS. At Par-
mensis editio : Fn Thessalia atOem
amms Orckomenus, etc. Vt et auHii
et oppido commune id nomen esse
eTtistimetur , legique deinde opoh*
/eat , et oppidum : Almon , etc. Goi
]ectioni adstipulari videtur Honiie-
ms : ict ^i Tt; iroTOfAb^ Mtvin^ot tt^
dE>.a pdX).ttv. 6pxo(i.Bv^ Mtvut^^, op-
pidum , de quo Pausan. in BMt.
lib. IX , pag. 597, ab Orchomeno
Minyiftfil. nnde MinyiaOrchomeiiii
appetiati cives j nt lib OrebomeniiB
Arcadicisdistingacrentur. 'Tbacyd.
Hb. IV, pag. 3o) : 6px^^ ^^
n6o C. PLINII NAT. HIST.
antea dictus : «t oppidani Almo^n %«ab aliis Salmon, Atrax ,
Pelinna : fons Hyperia . Oppida : Pherae , quarum a tek*go
Pieris' ad Macedoniam protenditur, Larissa , Gomphi^,
Mivuciov 'TcpoTtpov )caiXcup.svov , vuv ^k
BctttTiov. De oppido loquitur. H. —
Apud ChifHet. legitur Mjrnilus pro
MjiUeus, £d-
a. Almon, Ita MSS. omnes, Reg.
I, a^Golb. I, 3,Paris. non,ut editi,
ab aliis Elmon, Confirinat veterem
scripturam Stephanus: AXfio)v,in-
quit, '^o'>.tc Bot(t>Tiac> &)( iXkdnKOiy
xai 2oe>.(Att>v ot^TKiv ^viert. Etsi repre-
henditur a Stephano Hellanicus.
Eadem . Mivua dicta quondam , si
eidem Stephano fides. Mtvua, in-
quit > wo^Xi? SirrcOJ,cLi , -n irpoTtpov
A>.^vttt. Hard.
3^. Atrax, ATpa^ , et Arpaxta , iro-
Xic 8e<raaX^a$ , Stephano. Vicina
Peneo amni, apud Strab. lib. IX,
pag. 44o. Haad.
4. Pelinna, Qnum Pelinna repo*
suit H^molaus, ait Pelicerius in
notis MSS. '6um fecisse contra li-
brorum omnium fidem, vetusta-
^'umque editionum , Parm. Venet.
etc. in quibus Palamna , pro PAa-
lanna legitur : atque adeo contra
ipsum Strabonem , qui lib. IX , p.
440, juxta Peneum flumen citata
Atrace : « Phalanna , inquit , Per-
jrhsBbpmm, oppidum , haud procul
Tempe ,. Peneo et ipsa assidet » :
H ^s 4>aXavva ntppoct^tXYi tiuixi itp6$
Tw Ilnvtioi itXyjfftov Ttov Tep.ira»v. Ac
certe .ea qute a Strabone Phalanna
describitur, ipsa.est , quae a Plinio ,
cap. 1 6, Magnesis adjudicatnr, ut
sao, loco ostendimus. Quamobrem.
locum hic. habere Phalanna non
potest, sed Livii iib. XXXyi,:cap.
10 et i4} PelinnsBum, StrabonJs-
que lib. IX , pag. 4^8 , ntXivvatov :
quod illi quidem circa Atracem^
Larissam , Triccamque donstituunt.
Stephanus Vero aliquanto disertius
quam ceteri, in Phthiotide: Ili^Xt^va,.
ifo'Xi{ BtT^aXia;, Iv rj <l>Otcdfi^t. H.
5. Hyperia. iir^pita Straboni ,
lib. IX , pag. 4^3 9 i>i media Phe-
raeorum civitate, ex eodem>,pag.
439, atque ex Eustath. in Hiad. II,
p. 33a. Falli Hesychium putamus,
qui Ifftpetav ait esse t&v <^9Xaixm
'Ko>Ay xat xpvivviv , quum nemo aliut
ejus oppidi meminerit in eo tractu ,
ac <l>tpwv xpiQvyjv dicere tantum"
modo debuisse videatur. Habd.
6. Pherce. <t>tpat , in mediterraneo
Thessaliffi, Iv {jteooYeta .SeTToXta;,
pag. a4. Harum meminit etiam
Corinth. Pausan. lib. II, p» 137,
<I>eptdv ta.v ev Berra^.ta. HabD. —
Hodie P^eLestina. Ed. .
7. Pieris. Vel Pieria r^egiD, de
qua "cap. 17. Male in libris editis,
PieruSf quod montis nomea, de
quo mox Plinius. Habd.
8. Larissa, etc. AapKrsa^ Thes-
saliae oppidum, juxta Peneun), Ste-
phano. Larissa Thessala^ SoILdo,
cap. VIII, pag. 24. H. — Etiain-
nunc Larissa vocatur, sive lenit:
chen.. Ed.
9. Gomphi. I*o'fi.if>ot , in Estiotis
ThessaliaB gente , apud Ptolem. lib.
III, cap. i3 , et in Notitia Ecdes.
pag,,3a. Apud Scylacem , pag. a4>
AfA^tvatov , pro ro'(i.«ot vtov. Hard.
— Nunc Cieisoura, Ed.
LIBER IV.
26 r
Tliebae'** Thessaliae , nemus Pteieon" : sinus Pagasicus.
Oppidum Pagasae", idem postea Demetrias' dictum ,
TricGa '^, Pharsalici campi cum civitate '^ libera , Granon '^,
lletia '^, Montes Phthiotidis,NymphaBus' quodam topiario
naturae opere spectabilis : Buzygaeus , Donacesa , Bermius ,
Daphissa,Chimerion, Athamas, Stephane. InThessaHa sunt
quatuor atque triginta : quorum nobilissimi, Cerceti'',
10. Thebce, BiiSiQ Sc<r9ai>.ia( ttc
4iOtttTi^oCf Stephano, et Scylaci,
pag. a4* In Conc. Sardic. Modestus
u Tliessalia de Thehis. Maritimum
«mporium Thessalorum Livius yo-
eat, lib. XXXIX, cap. a5. Hard.
— Nonnulla reperiuntnr illius ru-
dera yni m. pass. ab urbe. yolo ,
meridieminter et occasuih solis. £d.
1 1. Nemus Pteieon. Juxta urbem
cognominem , quae Straboni , lib.
IX, pag. 433 et 435, nrtXebv di-
citur. Habd.
H. Pitgasce. Dal. Pagasa. Ed. —
JlaYaaat Straboni Pberseorum ua-
▼ale, lib. IX, pag. 436, a Pheris
dissit» stadiis xc, seu pass. xi m.
CGL. HuiD. — Sitse fuerunt nbi
nunc castellum urbis fo/o; sinui
nomen Port de Volo. Ed.
1 3. Demetrias dictum, Exhausta
civibns nrbe Pagasica , et Deme-
triadem transductis, a novi oppidi
conditore Demetrio PoUorceta :
Pagasaruni nomen antiquatum ,
Bemetriadis appellatio invaluit.
Strabo, loc. cit. H. — Vidcntur
rudera ejus 11 m. pass. a Volo , me-
ridiem versus. Ed.
14. Tricca. Tptxxa Ptolem. lib.
UI, c. i3 , in Estiotis, Thessali»
gente. Tpixxn Homero in Catalogo ,
V. a36, et Hesjchio. Hard. — Sita
fuit ubi nunc est urbis Tricala
castellum:. Ed.
i5. Cum civitate. <&ap9aXoc Scy-
laci , p. a4 > inter urbes Thessali»
roediterraneas. Hanc Elnipeus am-
nis prsterlabitur , ut auctor est
Strabo , lib. IX, pag. 43a. Hard.
— Pharsalus , nunc Farsa , sive
Sataldgd vocatur. Ed.
16. Cranon. Kpavuv Straboni ,
pag. 441 y ct Stephano, in iis cam-
pis, quae Terope nominantur. H.
— Hac Cranon quam in campis
Tempe collocat Stephanus , ea esse
mihi vfdetur de qua in insequenti
capite meminit Noster. Ed.
ly. Itetia. Ptolemaeo, lib. III,
cap. 1 3 , in Pelasgiotide Thessaliae
regione, tXcyiov, pro iXsTtov. Hard.
— Situs ignoratur. Ed.
18. Njrmplueiis. Au Tup.^pTQcb;
ThessalijB mons , cujus Strabo me-
minit, lib. IX, pag. 433. Bcpfxtou
opouc meminere Ptolem. lib. III ,
cap. i3 , et Strabo , lib. VII , pag.
338. Pro DaphissUf forte Delphusa
legenduro. De cseteris adhuc nihil
compertum. Hard.
19. Cerceti. Chifflet. Cereei. Ed.
— Qui Ptolemaeo , lib. III , c. 1 3 ,
KtpxBTinaio; dicitur : Livio Cerce-
tius in Thessalia, lib. XXXII, cap.
14. Hinc corrigendus liber Misso-
rum Theodosii , qui Cercerium vo-
cant : « Epirus , Achaia , Attica ,
Thessalia : hae iiniuntur , ab orieu-
te , mari JEgsto : ab occidente ,
17^
atiu
C. PLINII NAT. HIST.
Olympus", Pierus", Ossa : cujus ex adverso" I
et Qthrys, Lapitharum sedes : hi ad occasum vergc
ad ortus'^, Pelios : omnes theatrali modo inflexi
\'eatis aiite eos'^ septuaginta quinque urbibus. FIi
Thessalis, Apidanus '^ Phoenix , Enipeus, Onochoi
Painisus'^. Fons Messeis'^ Lacus Boebeis'^; etaatc
inari Adriatico : a septemtrione »
moDtibas CerceriOy Qlympo, Pe-
lio , etc. » Ha&d.
20. Olympus , etc. Mela , lib. II ,
cap. 3 : «Olympus, Pelion, Ossa,
montes gigantum fiima belloque
memorati. Hic Musarum parens
flomusque Pieria, etc. » H^bd. —
Oisa hodie KUsovo dicitur, ceteri
autem regionis istius montes aut
▼Qteri , aut nullo nomine noscun«
tur. Eu.
a l . Pienu, Chiffl. Pieris» £d. —
Jlitfo; et ILepiov ^poc Scholiasts
Thucydidis , ad lib. V, p. 35a. H.
93, Cujtis €s adverso. UiePliniura
pro suo more transcribnnt , Soli-
nus cap. Yiii, p. a4» et Capella,
lib. VI, cap. de Thessalia, pag.
axi. Hiv^oc et 6O9UC simul ab He-
rodoto quoque copulantur, lib. YII,
Polyoi. n. 129. De Lapithis, yide
Diod. Sic. Bibl. Ub. IV, p. 171. H,
— Pindns yetus nomen servat,
Othrya f^eioutzi et Goura voca-
tur. £d.
a3. Ortns. Legabat Dalec. ortum.
Pelios UMno Piesnid et Zogora yo«
cttur. Ed.
a4* Caveatis ante eos, Hsbc sio*
cera laqtio est tum eodicum MSS.
Reg,.i, a, Colb. I, a, Paris ChifH.
tum Yetustamm editionnm,. quas
Frahenius prior iotcrpolaTit , nt
cuifeatis rescHberet. Caveati», hoc
est , iu interJQcente campp clauslK
A theatri caTea, metaphoi
pta. Habd.
a5. Apidanus , etc. A«
4>oivi^, Stephano : Kviireu; Sl
p. 4^2. Pharsalum prsterl
in Apidanum influit : Apid
Peneum. 6vo'xfl>)vo; Tzetzae, (
9 , y. 706 ; Herodoto , lil
Polymn. pag. 4^3, n. la;
^(MO^y Ovdxfovo;, £viireu;9 ;
(ttao;. Phoenicem in Ap
flnere, ait Vibius Sequest<
336. £x Olympo labi £0
Livius , lib. XLI V, cap. 8.
plerosque carmine complex
dius, Metam. lib. I , y. 679
pulifer Sperchios , et irr<
£nipeus, Apidanusque sene
Hard. — Apidanus nunc
potamos , £nipeus , f^lock
Onocbonus Rejani dicuntui
a6. Onochonus. Dalecam]
chous, £d.
37. Pamisus. Vet. ap. D
Chiffl. Lammissus. £d.
a8. Messeis^ etc. Msaat}
boni, lib. IX, pag. 434- ^
Flaccns, lib. IV : « Flevii
mone , flerunt Messeides
Flevit et effusis revocans ]
lacertis. » Dc Hyperia dixii
tio hujus capitis. Ha&d. -
ap. Dalec. Ncsson. £d.
a^. BcRbeis. Boi^rji; palui
p. 436. Pheris vicina et op
cui Bot^T) nomen fuit. Mem:
f;3f.-.
LIBER IV. a6;3
ctos ciaritate Peneus **, ortus juxta Gomphos : interqu^
(Miain ' et Olympum nemorosa convalle defluens quin-
gentis stadiis,dimidio ' ejus spatii navigabilis. In eo cursu 3
Teonpe^ Yocantur^^ quinque mill. passuum longitudine, .
et feroie sesquijugeri latitudine, ultra visum homihis
attoUdDtibus se dextera Isevaque leniter convexis jugis.
lotussUa^^luce viridante allabitur Peneus, viridis calculp',
amoenus circa ripas gramine , canorus avium concentu.
Accipit amuem Orcon^% nec recipit : sed olei modo su-
pidi Itoiitqae, Stepbanus. Ovid.
VelM. 1. VU : «juncosaque tittora
Bcibfs.» Uahd. — Carlas hodie vo<*
Qlt^r. £d,
3o. Peneiu, Iliftvttoc Graecis : ho»
« ^ SeUmbria. Ed.
3l' Jfiteif^ue Ossam, Ita Strabo ,
p4g. 43o. Hahd.
39» PUnidiQ ejus spi^tU navigahUis.
•^ m €itnuf. In Dalec. spatio legitur
pra f/Hitii^ y^t. ap. Dalec. Dimidio
'itwigmhUis, ^paiia ejus in eo cursu, £d.
33f Teinpe, A religione loci no*
tnen' hoc primum inditum est.
Tt|A<fr«« ^olihus idem est quod Tt-
fHvoCf et lucum fannmque stgnifi-
c«tp Unde Itf ela , lih. II , cap. 3 :
«Q«e «acro oemore nobilia Tempe. »
SeqiMfordjeindeaBtas amcsna quaelibet
locH Xempe appellavit. Habd. —
Vide aecuratam inclyt» hujus vallis
^escriptionem quam dat Pouqub*
V11.1.B9 f^qxage de la. Grece , lib. IX,
C2tip. 5 , t, lUy p. 369 et seq. £d.
34* f^ocaniur, Vet. ap. Dalec.
"^tQfi^nt, Ed,.
- 3S. Convexis jugis, Intus,,, vLllabif
<iir. Prapoi»eb«t Dalec. convexis /«•
^is , inttts vero luce wridante. Alia^
SitUTf ete. £d.
$6. Sua luce viridante, Ita MSS.
<4Jiii renidente malunt. PiBtianna,
Peneus "vero iuco viridante. Salmaa.
pag. 1 5 3 y sui iuco viridante. Hakd.
37. Accipit amnem Orcon, £ar-
barus Euroton reposuit , quum ub«-
que prius constanter lcgeretur Or-
con: tum in MSS, Reg. i> a » Golb.
I » 2 « Par is. Chiffl. tum in edit.
Parm. aliisque : quo nomine Plu»
tonium inferumque amnem, quia
honc Dii jurare consueverint (^pKow
enim jusjurandum Grseci appellant)
indicari modo nullus dubito : alio*
qui, undenam paonales ejus aquas
fiinty quod mox subjicitur, diris*
que genitsB, non apparebit. De hoc
ipso fluvio Homerus, Iliad. II» in
Catalogo, y. i6a, ubi proprio eum
nomine TiTapxaiov vocat : Oc ^^ i^
Ilriveiov irpoikt xaXXi^^oov fi^fi>p« OO ^*'
5ye nY)vsi& au^(ji.i<rYSTAi dpYupo^tv^.
AxXa Tc U.IV xa6uicep6t jiri^peet, ifix*
IXatov. Opxou yap ^eivou , STuybc
tS^aroc, i?tv aTropptt^. Nam aqua
Stygi», inquit, horrendique Orci»
cujns est grave juramentum , rivna
est. Lucauus ex eodem Homeri
loco, lib. VI, V. 3^5 : « Solus in
alterius nomen quum Tenerit unds»
Defendit Titaresuaaquas, lapsusque
supeme Gurgite Penei pro siccit
utitur arvis. Hunc fama est Stygiis
manare paludibut amnem , £t ca«
'7*
a&2
C. PLINII NAT. HIST.
Olympus", Pierus'% Ossa : cujus ex adverso" Pindd^
et Qthrys, Lapitharum sedes : hi ad occasum vergentes :
ad ortus'^, Pehos : omnes theatrali modo inflexi, ca-
\'eatis aiite eos'^ septuaginta quinque urbibus. Fturaina
Thessaliae, Apidanus '^ Pbeenix , Enipeus, Onochonus'^
Pauiisus'^. Fons Messeis'^ Lacus Boebeis'^; etante cun-
inari Adriatico : a septemtrione ,
moDtihus Cercerioy Qlympo, Pe-
lio , etc. » H^D.
2Q. Olympus^ etc. Mela, lib. 11,
cap. 3 : «Olympus, Pelion, Ossa,
monles gigantum fiima belloque
memorati. Uic Musarum parens
domusque Pieria, etc. » U^bd. —
Of^a hodie Kissovo dicitur, cseteri
autem regionis istius montes aut
▼Qteri , aut nullo nomine noscun«
tur. £u.
a l . Pierus, Chiffl. Pieris, Ed. —
JlUfoc et Uiepiov Qpo; Scholiast»
Thucydidis , ad lib. V, p. 35a. H,
93^ Cujusex adverso. HicPlinium
pro suo more transcribunt , Soli-
nus C9p. Yiii, p. a4> et Capetla,
lib. VI, cap. de Thessaliii, pag.
aii. Iltv^o; et 6O9UC simul ab He-
rodoto quoque copulantur, lib. YII,
Polyw. n. 129. De Lapithis, yide
Diod. Sic. Bibl. iib* lY, p. 27 1. H,
— Pindns vetus nomen servat,
Qthrya f^eloutzi e% Goura voci^-
tur. £0.
a3. OrtHs, Legabat Dalec. ortum,
Pelios nuQO Piesnid et j^agpra to«
cttur. Ed.
a4* Caoeatis ante eos, Hsec sio*
cera laqtio est tum eodicum M3S«
Reg^.i, a, Colb. i» a» Paris Chiffil.
tum yetustarum editionumt. quas
Frobenius prior intarpoIaTit , »t
cuneatis resci^beret. Caveatis^ boc
eiit , iu interJQcentc campp qlaustsk
A theatri caveay metaphora snm-
pta. Habd.
a5. Apidanus f etc. Am^ovb;,
<l>otvi^> Stephano :J^v»vsi»{ Straboni,
p. 4^3. Pharsalum prsBterUbitnr;
in Apidanum influit : Apidanut ia
Peneum. 6vox(avo; TzetzsB, Chiliad.
9, y. 706 ; Herodoto , lib. YH,
Polymn. pag. 4^3, n. xag: kxKr
^OLHO^ , Oveiixuvo; , £viirtvc 9 xoi 0«*
(tiaoc. Phcenicem in Apidanum
flnere , ait Yibius Sequester 9 pag.
336. £x Olympo labi Enipeum,
Livius , lib. XLI Y, cap. 3« Horum
plerosque carmine complexus Ovi-
dius , Metam. lib. I , y. 679 : « Po-
puUfer Sperchios , et ir|«quietas
Enipeus , Apidannsque senex , etc. »
Hard. — Apidanus nqnc Goura*
potamos , Enipeus , f^locho^ismif
Onochonus Rejani dicuntor. £d.
a6. Onochont^. Dalecamp. Ono'
chous. Ed.
37. Pamisus, Yet. ap. Dalec. et
Chiffl. Lammissus, £d.
a8. Messeis, etc. Ms0«i9tc Stra*
boni, lib. IX, pag. 434* Yalerins
Flaccns , lib. lY : « Flevit Amy'>
mone , flerunt Messeid^s nnd« :
Flevit et effusis revojcans Hyperia
lacertis. » Dc Hyperia diximus ini-
tip bujus capitis. Iii.Rp. — Yet
ap. Dalec Nessot^, J^,
a^. B(Bbeis, Boi^iQtc palns Strab*
p. 436. Pbe^is vicinaet oppidulo,
cui Bot^T) nomen fuit. Meminit op«
LIBER IV. a63
ciaritate Peneus **, ortus juxta Gomphos : mterc|u^
m ' et Olympum nemorosa convalle defluens quin-
s stadiis,dimidio ' ejus spatii navigabilis. In eo cursu 3
ye vocantur^^ quinque mill. passuum longitudine,
roie sesquijugeri latitudine, ultra visum homihis
entibus se dextera Isevaque leniter convexis jugis.
sUa luce viridante allabitur Peneus, viridis calculo,
lus circa ripas gramine , canorus avium concentu.
^t amiiem Orcon^% nec recipit : sed olei modo su-
icusqne, Stepbanus. OTid.
1. 1. VII : «juncosaque tittora
.» Hahd. — Carias hodie yo*
£d.
Peneiu, IlDvetbc Graecis : ho-
iemiria, £d.
Ifiterque Ossam, Ita Strabo ,
3o. Hard.
Pimidio ejus sp^ttii navigahHis,
'ursu^ In Dalec. spatio legitur
%tii, Yet. ap. Dalec. Dimidio
^is, Spatia ejus in eo cursu, £d.
Tempe, A religione loci no-
tioc primum inditum est.
; ^olibus idem est quod tc«
et lucum fanumque stgnifi-
nde Mela , lih. II , cap. 3 :
cro nemore nobilia Tempe.»
r deindeaetas amcsna quselibet
'empe appellavit. Habd. —
ecuratam incly te hujus vallis
itionem quam dat Pouqub-
Vqxage de la. Grece , lib. IX,
, t. III y p. 369 ^^ ^^' ^^*
yocantur, Vct. ap. Dalec-
Convejsis jugis. Intus,,, wiliahif
opouebat Dalec. convexis /«•
ttis vero luce 'viridaiUe, Alla»
itii. £d.
Sua luce ifiridante, Ita MSS.
midente malunt. PiBtianns,
Peneus «mv luco viridunie, Salmaa.
pag. 1 5 3 , sub ittco viridanie, Hakd.
37. Accipit «unnem Orcon, £ar-
barus Euroton reposuit , quum abi>
que prius constanter legeretur Or-
con: tum in MSS, Reg. ly a , Golb.
i, 29 Paris. Chiffl. tum in edit.
Parm. aliisque : quo nomine Plu»
tonium in&rumque amnem, quia
honc Dii jurare consueverint (6px«M
enim jusjurandum Grseci appellant)
indicari modo nuUus dubito : alio-
qui, undenam poBnales ejus aquas
fiint y quod mox subjicitur , diris*
que genitsB, non apparebit. De hoc
ipso fluvio Homerus, Iliad. II, ia
Catalogo, Y. 161, ubi proprioeum
nomine Tirofvaiov vocat : O; ^' iq
Hiivtiov irpctsi xoXXi^^oov fi^ttp, OO ^*'
5yt nmvst& mi^[Liay%Teu ipYupc^iv^.
AxXa Tc U.IV xa6uicep6t jiri^fnffct, ifir*
£>.atov. Opxou yap ^tivoS > Sruybc
u^aro^ , i?tv avo^ptt^. Nam aqusB
Stygi», inquit, horrendique Orci,
cujus est grave juramentum , rivna
est. Lncauus ex eodem Homert
loco, lib. VI, V. 3^5 : « Solus in
alteriusnomen quum TCnerit undae,
Defendit Titaresoaaquas, lapsusquo
supeme Gqrgite Peuei pro siccit
utitur «rvis. Hiinc fama est Stygiis
manare paludibua amnem , £t ca«
'7*
iiG4 C. PLINII NAT. HIST-
pernalantem ( ut dictum est Homero^^ ) brevi spatio por^
tatum abdicat : pcenales aquas dirisqoe genitas, argentei»
suis misceri recusans.
XVI. (ix.) Thessaliae annexa Magnesia est, cujus fon*
Libethra^Oppida: lolcus^^Hormenium, Pyrrha, Methone^
Olizon. Promontorium, Sepias . Oppida : Caslhanxa^^
Spalathra : promontorium ^antium . Oppida : Meliboea^,
pitis inemorein , fluvii contagia vilis
NoUe pati, superumque sibi ser-
Yare tiniorem. » EupcoTav alioqui
hunc amnem , et TiTapT.<nov appei-
lavit Straboy lib. IX, pag. 440»
et post ilium Eustatbius, in Iliad.
H, pag. 336. Euroton nemo. Hard.
38. Hcmero. Uiad. II, in Cata-
logo, v..a6a. Hard.
XVI. I. Libethra, Fons Libe-
tbrius , Magnesis est, inquit Soli-
nus, cap. VIII, p. a4. Ta At6r.6pa
Cononi , apud Pbot. in Bibl. cod.
i86, pag. 4Sa. Martiano, lib. VI,
pag. 2 11, Libetris ; Melae , lib. II ,
cap. 3 , p. 3a , «Hic Libetbra, car-
minnm fontes.» ActSriOpi^e; NufA^ai
liiuc dictae Straboni , lib. IX , pag.
4x0. Hard.
3. lolcus, etc. ioXxb; Straboni,
pag. 436. 6pp.evicv eidem, et 6p(At-
vicv , pag. 438. Hesycliio Opfi.Evo$*
nOppa, Pbthiotidis promontorium
est , pag. 435. An pro Pyrrha,
IlE'.3£9iat locum bic babere possit,
quam 770>.iv MaYvviatot; vocat Scbo-
liastes Apoll. ad Argon. lib. II , v.
584 f amplius considerandum. Myi-
6«dvY) , Homero , liiad. II , in Catal.
v«.aa3. 6Xt!^(i>v Straboui, p. 436,
unus e pagis Demetriadi contribu-
tis. Ha.rd. -— MBgnesJB , canton Je
Zaffora hodiedicitur; oppidum au-
tem lolcus juxta Goritza situm fuit,
Honnenium , juxta Milias, Pyrrha
loco Korakai Pjrrgos dicto, Methone
prope Neochori^ OlizoA, loco dicta
Kortos juxta vicum Argalasti. £d.
3. Sepias. Irtitiiii dSxpa , Ptolem.
lib. lU, cap. i3. Eustatbio, io-
Iliad. II, pag. 3a7 : ZTjirtot;) axpfliH
TKipiov ^v Tu i(i)>au. Ha.rd. — Hagiof
Georgios hodie vocatur. £d.
4. Casthancea. Ita scripsi , pro
Castana, Vet. ap. Dalec* Casiana,
KaoOoivata Herodoto, lib. VII, Po-
lymn. p. 444» n- ly^» KaaOotvaiai
Straboni , lib. IX , pag. 443. Ly-
cophroni tamen Ka^otvata, et Ste-
phano, et Melae, lib. II, cap. 3,
Ccuiancea. Sub Pelio monte. Hard.
— -Prope Tzankarada. £d.
5. Spalathra. UrbsmaritimaMa-
gnesise STtotXxOpa, Scyla«i, p. s4.
^Stephanus: Zirfle>.c6piQ , iroXcc Oeoao^
Xta;. l^avtxo^ ^l Z7cot>.fliOpav aMv-
f ri9iv. Hard. — Juxta pagum Ha^
gia Eutimia sita fuisse videtur. £d.
6. jEantium, AifltvTtcVf Ptolem.
lib. III, cap. i3. Hard. — Nunc
Trikeri dicitur. Ed.
7. Meliboea^ etc. MsXtSota, ico^Xtc
8tTTflc>.ia$ , Stephano : Pt^ou; , n6>JLi
OtTToc>.tac , eidem : £pup.vai , Stra-
boni , lib. IX , p. 443 , quse Scy-
laci, pag. 34 > c^ Stephano, Eupu-
fAtvat. In radicibus' Ossae monds
sitam , ac super Demetriadem im-
roinere Meliboeam auctor est Li-
vius, lib. XLlV, cap. i3. Idem
LIBER IV.
8
263
Rhizus , £rymnae : ostium Penei . Oppida , Homolion ^,
Orthe", Thespiae", Phalanna", Thaumaoie*\ Gyrton''*,
Cranon, Acharne'^, Dotion' , Mehtaea, Phylace. Porro
Epiri'^, Achaiae, Atticae, ThessaHae in porrectum longi-
lib. XXXIX , cap. 1 3 , Eurymenas
alteram yocat. HiiaD. — Melibcea
juxta Mintzeles sita fuit , Rhizus
juxta Pesi^DeRdra^ EryinnsB jaxta
Conomio, Ed.
8. Ostium Penei. In Thermaicum
sinum excurrentis. Mela , lib. II ,
cap. 3. Ha.rd.
9. HomoUum. 6p.o)aov Straboni
loc. cit. ad Ossam , sive ad Ossse
montis |>artem quam OjaoXcv Yocat :
Scholiastes Theocriti , Idyll. 6 , t.
io3. Diciearchus, p. 164 9 ^fto^^.viv.
Ultra Peneum a Scylace quoque
locatur: 6(AC>.bCU MaYVTiTtxvi; iroXc6>c,
^ i«;i irapa 'nrorafi.ov. Hard.
10. Ortke. OpOiiv Homerus vocat
Iliad. Uf in Catalogo, y. 946 y et
Strabo, pag. 44o. Hard.
1 1 . Thespia. Thespiarum Thes-
salie (nam et fioeotiae fuerunt) me-
minit Stephanus. At MSS. non
Tligspice^ sed Iresice habent. Hard.
la. Plmlanna. Thome yet. addit.
DAI.EG. — r- Chiffl. Palinna. Ed. —
Orthen ipsam, inquit Strabo loc.
cit. quidam pro Plialannaeorum
arce accipiunt. Est autem 4>flc>.avva
urbs ad Peneum prope Tempe ,
PerrhxbicaB quondam dltionis: sed
inde ad Dolopas Athamanasque ,
Perrfaaebi a Lapithis relegati. Hsbc
Phalanna est , quam prope Gyrto-
nem Liyius collocat , lib. XLII ,
cap. 54« Hard. — Hodie Tour-
movo. ^D.
i3. Thaumacic. Dalec. Thaumu'
cite. Ed. — 6au(x%xou$ Straboni ,
pag. 434« Oaufxaxta Stephano. Ho-
merOy in Catalogo, y. ia3,Oau-
(Aaxiy). Situm urbis, causamque no-
minis Liyius eleganter describit,
lib. XXXII, cap. 4* HikRD. — Ho-
die Democo. Ed.
14. Gyrton, Cranon. De Crano-
uiis Gyrtoniisque Thucy dides , lib.
II, pag. II 5, rupTcdvioiy Kpav(oviot.
Oppida , FupT^v , Kpavfitv , Strab.
pag. 443* Ha.rd. — Gyrton nunc
Tcheritchani yocatur; Cranon au-
tem, Crania. Ed.
1 5. Acharne , etc. kx%pt[ Grae-
cis* AcATtov Stephano , Thessalias
urbs dicitur : MtXiTata quoque ,
quam et MtXtTetav a Theopompo
appellari ait. Denique et <t>uXaxy) 9
irolt; SsTTaX^a; , quam Thebis
Phthioticis proximam Strabo , pag.
435, in ipso Ofhrye monte po»i-
tam, auctor est Theocriti Schoiia-
stes) Idyll. III, ad y. 4^> Hard.
— Hodie ignorantur. Ed.
1 6. Dotion. Chiffl. Dorion. Ed.
ij.Porro Epiriy /ichaiiB, Atticccy
Thessalice in porrectum longitudo,
etc. In editione Parmensi, Ponio
Epiri, etc. Potnioi reposuit Barba-
rus , etsi in Boeotia a Stephano
collocantur. Nos porro legimus,
ut sit illud periodi sequentis ini-
tium. Porro Epiri , etc. Quod ye-
ro ad latitudinem spectat, quae
CGLxxxyii mill. passuum obtinere
dicitur, Martianus, lib. IX, cap.
de Thessalia , pag. a 1 1 , habet
ccLxxxyii ac soli Thessalise hanc
266 C. PLINII NAT. HIST.
tudo quadringentoruin octoginta mill. pass.traditur : lati*
tudo ducentorum octoginta septem millium.
XVII. (x. ) Macedonia^ postea centum quinquaginia
populorum, duobus' inclyta regibus, quond^mque terra-
rum imperio, Emathia antea- dicta. Haec ad Epiroticas
gentes in solis occasum recedens post terga Magnesiae
atque Thessaliae , infestatur a Dardanis. Partem ejus ^eptem-
trionalem Pdeonia ac Pelagonia^ protegunt a Triballis .
Oppida : iEge', in quo mos' sepeliri reges : Beroea' ; et
iB«a9Uram adjudicat : fle<l Plin. Don
intcUexit : neqae nune aut prlmuin,
autsemel. «Longitudo, inquit, Thes-
salise habet mitlia cccclxxx. Lati-
tudo ccxxxxvii. » In depravatos Pli-
nii codicesincidereMissi Theodosii^
ut praefixa ei libro praefatio qualis*
cumque testatur , quum aliam lon-
gitudinis latitudinisque mensuram
ex eo referunt : « Epirus, inquiunt,
Achaia, Atticat, Thessalia... patent
in longitudinem m. p. ccgcx, in
latitudinem, gcclxxv, juxta Pli'*
nium Secundum in quinto (quartum
dicicerteoportuit),in longitudinem
ccccxxx (pro CGCCLxxx)^ in latitudi-
nem^ eccLXXxviii (pro cclxxxyii.)»
Sic ipse Plinius, lib. III, descri-
ptioni BcBtics subjungit , porro /o/i-
giiudinem universam ejus, etc. H^rd.
— •- MSS. Reg. 1, a, et editio prio-
ceps y tatitudo cefUim, nonaginta
septem, In MS. Heg. 5 , dueentorum
aonaginla septem. B^ot. — Chiffi.
hngitudo ccix. £d.
XVII. I . Macedonia. Hic pro suo
inore Plinium Solinus et Capella
tpanscribunt : ille , cap. 9 , p. a 5 >
iste Ub. VI, cap. de Macedonia,
pog, atc. ^c Mela, lib. II» cap.
3, pag. 3i. Macedoniam in qua-
tttovprovincias fuisse divitam num-
mi testantur inscripti, nPQTHS
MAKEAONaN : AErTEPAZ MA-
KEAONnN : et TETAPTHS MA-
KEAONaN. Macedonum primas , se-
cundcB , et quartm provinci«. Hard.
a. Duobus^ Philippo Grfleciiedo-
mitore , et Alexandro etiai» Asi» ,
Mela, loc. cit. Hard.
3. Emathia. Stephanus : iL\kaJ^9...,
•h vuv Maxs^ovta. Hard.
4. Pelagonia. Vet. apud. Dalec.
Paflagonia. £d.
5. TribaUis. Mc9si8& populis, de
quihus libro sup. cap. ag. Hard.
6. jEge. SoliuBS quoqiie, cap.
ix,pag. a6 : « Urbem quoque con*
didit , quam dixit iEgan , in qua
sepeliri rege» mos erat. » De hoc
more AthensBus, lib. IV, p. i55;
Diodorns in Excerptisy. pag. 367;
Justinus, lib. VII, cap. i et a,
aliique. Oppidum Aiyat, Athensso
et Stephano appellatur. In MSS.
jEgia. Abfiv. quoque TheophrfMto,
lib. de Ventis. Avfoxa, PtoiemsBO,
lib. III, c. i3. H.—^Moglena hodie
vocatur, auctore d^Aitviixb. Ed.
' y . Mos sepeliri. Sic Dalec. ChifB.
sepeliri mos. £d.
8. Beroea. Beppota Ptolemseo, in
£mathia, lib. III, cap* i3. $te-
phano, BepDCflu In Notitia Eccles.
LIBER IV. 267
in regione ' quae Pieria appellatur a nemore '**, -£gi-
nium ". In ora Heraclea ", flumen Apilas. Oppida : Pydna *^,
Aloros. Amnis Aliacmon "^. Intus Aloritae* , Vallaei ' , Phy-
lacaei , Cyrrhestae '^ , Tyrissaei. Pella colonia '^ Oppidum
pag. a I , Bspua , pro Bspota , yel
Bl^p^Qt potiiis. in radicibus Bemiii
■rootift a Strabcoe coilocator, lib.
Vlly p. 33o. HjlBd. — Hodie Karth
f^eria, £d.
g. JBt M regiont, Deletur in vet.
ap. Daleo. Toeula et, £d.
10. A nemore, De Pieria silva,
Uk qnam Perseus a Paulo Tictus
aufogit , Livius , lib. XLIV , pag.
571. Hamd.
11. jEginium. MeTninere hujus
l»ppidi Livius, lib. XXXII, cap.
46 , et Strabo , lib. VII, pag. 3^7,
Aiyiviov. Hamd.
la. Heraclea. 6poueXHa MflUcec^O"
v(a;, Stepbano : Scylaci , pag. aS ,
J^knXkov. Fuit hsBC olim juris iEto-
lici. Describitur a Livio , lib.
XXXV J , a a : « Sita est Heraclea ,
inquit , in radicibus 0£t« montis :
ipsa iu campo , etc. » Flumine
Aaoapo allui deinde subjungit, quem
Plinii esse Apilam credimus. Hard.
•«■^ Heraclea. videtur esse hodie
Platamona , et flumen Apilas , flu-
violus nunc Sphetiii diotus. £d.
z 3. Pjrdna, Aloros. In MSS. Beg.
i^ 9, etc. Pygna, Doros, In editis,
Phina , Oloros. Sed de Oloro , po-
Mea. loterim P/dna priore loco legi
(ifrartere. perspicuum ex eo est ,
qnod ipse a Ptolemaeo prope AXta-
xfACdvoc amnis ostia , perinde atque
a Plinio collocatur, lib. III, cap.
1 3 » In PicrisB quoque regionis ora
maritima , etiam et a Strabone , in
cxcerptis lib. VU , pag. 33o : i^ (liv
6UV Ilu^va Uti^iivn iori iroXt;. £adem
quoque Ku<^va appellatur a Tbea-
gene in Macedonicis, ut Stepbanus
anctor est : unde et Mela, lib. II,
cap. 3 , hunc tractum describens ,
inter Peneum, inquit , et Axiwm ,
Cydne, Aloros. De Aloro quoque,
quam pro Oloro restituimus , ad-
stipulatur emendationi nostrs Scy-
lax, pag. a5 : A>.iaxfi.ci>v iroTa|i.bc,
inquit, AXuplc i?o).i{» etc. Hard.
— Vet. ap. Dalec. Cinna, Eloros.
Pydna videtur esse Kytros^ sive Ki-
dros ; Aloros haud longe a LXhanova
stetisse videtur. £d.
14. Aliacmon. AXtotx{x,ttv Herod.
lib. VII, Polym. n. 127, et Pto-
lemaeo , I. UI, c. i3 , in Pieria. H.
-^lndge^^Carasou hodie vocatur £d.
1 5 . Intus Aloritce, etc. Ab oppido,
ut quidem videtur, Aloro , de quo
raodo dictum est : horum regione,
a mari introrsus recedente , atque
in pagos aliquot distributa. Hard.
16. f^alltei, Phfiaeau. Dalecamp.
'f^allei', Philaeei. £d. -^ A gemino
Pieriae regionis oppido hi nomen
habent : alterum <l>uXa)eat , Ptolem.
lib. III , cap. 1 3. O^otXXat alterum
appellatur. Hard.
17. Qrrrkestee, TjrisseL Dalec.
Tirissei. £d. •— £t his nomen de-
dere oppida duo £mathisB regionis
apud Ptolem. loc. cit. Kuptbc (pro
Ku^pbc), et Tupi99at Ku^pcc , est
Thlicyd. lib. II, pag. 169. A
Cyrrho Syri» oppido , ejusdem
Bominis cum hoc Macedonico ,
CyrrhestsB qnoque derivantur. H.
1 8 . P^Uf colonia. In nummo Hi^-
268.
C. PLINII NAT. HIST.
Stobi*^ civium Rom. Mox Antigonea *" , Europus" ad
Axium amnem, eodemque^' nomine, per quod*^ Rhoe-
dias'^ fluit.Eorde8e'\ Scydra'', Mieza'', Gordynia;'^ Mox
in ora Ichnae '^ : fluvius Axius *". Ad hunc finem Dardani \
driani, apud Patio.pag. 19S, gol.
lYL. AVG- PBLL. Colonia luUaAu-
gusta Pella. Vetns fuit Macedonum
regia , ubi Pbilippus et Alexander,
uati et educati. Hujus situm de-
scribit accurate Livius, lib. XLIV,
cap. 46. Hodi6 Palatitza, Hard.
et £d.
19. Stoii. StoCci PtoIemaBO, lib.
III n cap. 1 3 , in Pelagouia. Stobos
PeJagonise Livius quoque nuncu-
pat » lib. XXXIII, cap. 19. In
Vespasiani nummo, apud Patin.
pag. 143» MVNICIPI. STOBENSIVM.
Ulpianus, lib. L, Dig. til. iS, de
Censibus, Stobenses juris Italicisunt.
Hard. — .- Stoii vocantur rudera
ejus. £d.
ao. Antigonea. Dalec. Antigonia,
neglecta Chifflet. lectione. £d. —
Stephanus quoque AvTiyovetav Ma-
cedonise adjudicat , aitque ab An-
tigono Gonatae fil. conditam. In
Mygdonia a Ptolemseo collocatur,
]ib. III, cap. i3. Hard.
a I . Europus. £i>ptd770( Ptolemaeo ,
loc. cit. in Matia , sive Macetia :
et Stephano. Hard.
asi. Eodemque nomine. Hoc est,
eodem aliud nomine, scilicet Eu-
ropus y in Almopiorum regione ,
apud Ptolem. lib. lU, c. i3. H.
a3. Per quod. Vet. ap. Dalec.
aliudper quod. £d.
a4. BJtaedias, MSS. Rhodias. An
Acuj^tac, Ludiasj hodie Karasma,
quem Strabo, lib. VII, p. 33o,
ex palude fluere ait, quam Axius
aranis implet , -jnxta Pellam ? £t
Au^iav prope Axium Ptolemsits
agnoscit. Hard. et Ed.
a5. Eordece, Daiec, Heorda- Vet.
ap. Dalec. Pliorbce. £d. — iop^alai
geminae sunt Stephano , ambs
Mygdonise regionis, quae Macedo-
niae pars fuit. Eordeam urbem ap-
pellat Livius, lib. XLII, cap. 53.
In Notitia £ccles. pag. a i , iop^ca.
Hard.
a6. Scydra. lydXec. Sc^pra. £i>.
— Sxu^pa , Maxe^ovix^ irdXtc , Ste-
phano, et Ptolem. lib. UI, c. i3,
in £mathia. Hard.
ay. Mieza. Misl^a Stephano, ubi
Aristotelis ludns pliilosophicns ,
teste Plutarcho , in Alex. p. 668.
Apud Ptolem. in Emathiay MusC>>
pro MUI^a. Hard;
a8. Gordjrnice. Dalec Gordinim.
Ed. — Fopc^^uvia, Stephano urbs
Macedoniae. Ptolemaeo , rcp<^via.
Thucyd. lib. II, p. 169, FopTUvia.
Utrique corrupte. Hard.
a^. lchnce.XyiHaAj iro^Xt^ Max«(^o-
vta;, Stephano. Ixval, Herodoto,
lib. VII, Polymn. pag. 4>i9 Q'
ia3. Hard.
30. Axius. kS;M 'R&Ta|Adc, Stra-
boni, lib. Vl^I, p. 33o. In Thcr-
roaicum sinum exit. Hard. — Nunc
dicitur Vardar, £d.
3 1 . Dardani. Etiam Dardanorum
urbis in Macedonia positse meminit
Livius, lib. XXVI,cap. a5; qui
tamen non Macedoniam ipsam, sed
Mcesiam' incoluere. £d.
LIBER IV. ' 269
» ', Pieres, Macedoniam accolunt. Ab Iioc anine a
ffigentes^ : Paroraei^^ Eordenses "^jAlmopii ,PeIa-
^^, Mygdones. Montes Rhodope, Scopius^^, Or-
". Dein praejacenle^* gremio terrarum, Arelhusii^%
^hienses'^^ Idomenenses^"^, Doberi^^, ^straeenses,
Trtres. Tp^p«c Thucydidi,
pag. 166, et niep8(,pag.
erodoto quoque nUpe^ me-
ar , Polynnn. lib. VII , n.
comium Treres incolunt ,
moute dicemus infbrins. H.
^aoniat gentes. Quarum no-
ox recensentur. Regio haec
e patuit, contigitque Mce-
Triballos, ubi nunc Bul-
t : quamobrem et pro Bul-
(unumquam accepti : Ilato-
1 BcuX^Yapot, inquit Tzetzes,
. 10 y V. 186. Hard.
'^arorcei. Chiffl. Parocei. Ed.
upatci Straboni, lib. VII,
16. Ilapcopeta et napeopaia
10 , Maccdoniae urbs. H.
'ordenses. Dalec. Heordenses.
feop^ot Herodoto, Polyron.
, n. i85, pag. 44^* ^op<^oi
£op^ia; , xai e^ iL>.(ji.fi>77ta;
;, Thucydidi appeliantur,
pag. 168. Hard.
4lmopii, Ita MSS. omnes,
mopii. Stephanus quoque ,
e, y/dpa TYi< Maxe<^oviac,
is incolae AXpkUTCc; et AXfxcS-
in Notitia Eccles. Proy.
nisBprimaB, AX{i.cticta, pro
i, pag. ai. Habd.
Pelagones , elc. neXaYOvtc,
regio neXayovia, et Myg-
Mluy^ovia. De priore Liyius,
V, c. 29 et 3o : « Quartam '
niae regionem., Eordei , et
ae, et Pelagones incoJunt:
juccta his Atintania , et Stympha-
lis, etc. » Eadem Tripolis est ap-
pellata , a tribus oppidis , Azoro ,
Pythoo, Dolicbe. Idem Llvius, lib.
XLn, cap. 53. De posteriore,
Stephanus : MuY^cvia, fAcipa Maxs-
^ovta;. Mygdonuni ditionis fuit
Autigonea, de qua supra. Hard.
38. Montes. Po^om} t^ £poc, Pto-
lem. lib. UI, cap. 11. Hard.
39. Scopius. Scomium Thucydi-
des ▼ocat, lib. II, pag. 166, et
est monti Rhodopae adnexua : 2xo«
(Atov opoc , Ipvi^acv xai {tsya, ix6\iXio^
TY); Po<^oicrt;. Hic Treres habitant,
de quibus supra. Hard.
40. Orbelus. 6p&/)Xoc Macedouiae
mons, Tzetzas, Chil. xi, v. 90$,
et Straboni in Epitome» lib, VII,
pag. 339. Hard. — i Nunc Argen^
taro yocatur. £d.
41. Dein prajacente. In medi-
tuilio Macedonise, ab ortu versus
occasum fusi. Hard.
4>* Arethusii. Ab Arethusa dicti,
de qua inferius hoc cap. Hard.
43. Antiockicnses. Ab urbe Myg-
donise Antiochia, ad cujus simiU-
tudinem in Adiabene Nisibin Ma-
cedones, Mj^doniae quoqne An-
tiochiam cognominftrunt, ut dice-
tur lib. VI , cap. 1 6. Hard.
44* Idomenenses. Stephanus: Et-
^ofA^vY), iro>.i; Moxt^oviac. In Notitia
Eccles. ProY, Macedon. pag. ai,
i^ofttvT). Hard.
4^* Doberif ^stratenses. In libiis
!»7o C. PLINII NAT. HIST.
Allantenses^*, Audaristenses^', Morylli**, Garesci^, Lyn-
cestee^**, Othryonei ', et liberi Amantini'^ atque Orestae
53
editis , Doberiensei , Trienses. In
MSS. Reg. I, a, Colb. i, a, et
Paris. Doberies y Trienses. Nos fere
cnm Hennolao, Doheri, j^straen-
ses; Ao^Yipec Herodoto non semel
appellantur, Terpsich. lib. V, p.
394, n. 16, et Polymn. lib. VII,
p. 418, n. ai3. Horum oppidum
in Pseonia Thucydides coliocat,
Hb. II, p. 167, AdCtjpov w Haio-
vi»nv. Stephanus quoque, p. a4i-
Apud Ptolem. lib. III , cap. 1 3 , in
Pxonia pariter Aia^opoc. In Notitia
Eccles. Prov. Macedoni» prims,
p. a I , Aio^opo;. Utrobique nomen
in mendo jacet , pro ArfSuoo^.
^striensiumvero, quos Ptolemaens
loc. cit. AioTpaiGu; vocat, oppidum
ipse Atarpaiov ait nnncupari, de
gentis nomine; Hadrianus apud
Stephanum , Terbo AJorpaia : oit*
ify» AffTpaiav te , Ao'6tipa Tt. In No-
tit. Eccles. ProY. Maced. a , p. a3 ,
EioTpaTov pro AiaTpaiov. Hard.
46. AUantenses. AxXavTH Stepha-
no urbs Macedoniae, cujus ciyes
AxXavTtct. Hard.
47. Audaristenses, MSS. Reg. i,
a , Golb. I , a , ctc. Adaristenses.
Piolem. lib. III, cap. i3, in Pe-
lagonia , prope Stobos Av^dlpt^ov
oppidum collocat. Hard.
48. Moiylli. Ab oppido Paraxi»
regionis in Macedonia , apud Pto-
lemsBum , iib. III , cap. 1 3 , quod
Mo'puXXo; dicitur. H4RD.
49. Garesei. Chiffl. Garesti. Ed.
— Quorum oppidum in Orbelia
Macedonix regione, apnd Ptolem.
loc. cit. raptaxo;. Hard.
5o. LjTuestat, Quorum regto
Au^^xviciC Ptolemaeo, loc. cit. ipsi
Auyxt^at Straboni , lib. YII , pag.
3a3, et Stephano appellati : Pela-
gonibus proximi. AuTxccwt Diod.
Sic. Bibl. lib. XVII, pag. 533.
AuyxiQ^at Thucjd. lib. II, p. 166,
et eorum oppidum AOyKOi; , lib. lY,
pag. 307. Hard. — Lyncestar««
meminit etiam LiYius lib. XLV,
cap. 3o , in quarta Macedonia re-
gione, et Lyncura oppidam eomm
appellat 1. XXYI, c. a5 , et XXXI«
33; sed ignoratur sitos ejust £d*
5i. Othrjronei, Dalec. Otknomi.
£d. -— Forte ii qul montis &6pvQCt
de quo cap. 1 5 ayersa', seu parten
borealem inoolerent , ita nniico-
pati. Hard.
5a. Amantiai% Stye Amantefl,
sive Amantiani, utCssarappdlat,
Bell. civ. lib. lU. De fais egimm
Hb. III, c a6. AmantiaiA «rbtiB
Orestiadi regioni Ptblenuens attri-
buit. Hard.
53. OresttB. Proxime hi Epirntt
contingunt , Molossis etiam geati
EpiroticaB a Stephano oontribiiti :
6p£?a(, MoXoffvtxbv fOvoc. Macedo»
ni», a Livio , lib. XXXIII ,'c. 34f
ubi de libertate iis a T. Qoiactio
Flaminio concesMB : « Orestit , in*
qnit ( Macedoaum ea gens est ) qnad
primi ab rege PhUippo defectasenlf
susB leges redditas. » AJi Oreste
matricida nomen Orestiadi regtoni
factom ait Strabo , lib. Y II , pag.
336. Horum pracipuum oppidnm
Aao^txttav yocat Thucyd. Ub. IV ,
pag. 34a* Hard.
LIBER IV. 371
iia, Bullidensis^\etDiensis" : Xylopolitae^^, Scotus-
' liberi, Heraclea Sintica, Tymphaei % Toronaei^^'
1 ora sinus Macedonici' oppida Chalastra*, et intus 3
;ros , Lete^ ; medioque flexu littoris Thessalonica^,
ae conditionis. Ad hanc a Dyrrachio cxiv millia pas-
. Bullidensis, BovX>.ic Ptolein.
limiotarum regiooe , prope
ichium : maritimum oppidum
MacedouiaB finibus, quam-
1 Illyrico plerumque accen-
: Slephanus : BuXXtc 'ttoXic ix-
C irapaOoXaaata. Vide quss
os lib. III, cap. 16. Hard.
• Diensis, Atov xoXttvta, Pto*
>, lib. III, cap. i3, in Pieria
ioniae regione. Item Stepha*
Jlpianus, lib. L Digest. tit.
le censibus : Dienses jaris Ita»
nt, Hard.
. Xylt^olito!, Dalec. Xipolittie,
•^ £uXoiroXtc in Mygdonia y
m, loc. cit. Hard.
. Scotusscei, 2xoTOU9«a Polem^
H, cap. i3 , prope ApaxXeiav
Jiv , a regione in qua posita
ic cognominatam. Haud pro-
me Strymone collocatur He-
Sintice a LiyiS ^ lib. XLV 9
39. Quamobrem in Notitia
i. pag. 21 : J^paxXeta STpufAvou
ar. IncolsB Stvrtec av^pi? Ho-
, ut refert Strabo in £pit.
11, pag. 33 1. Hard.
. Tymphcei. Dalec. Tymphei.
— Diversi hi plane a Tym-
^tolorum populis , de qui-
ctum est cap. 3. In Bisaltarum
le, aut certe inter Stry monem
Inm sedes hi habuerunt. H.
Toroneei, Ita rescripsimus
aitu codicum Reg. 1,3»
I, a, Paris. in quibus Tormcci
scribitur , non ut in editis Coronai^
quos in hoc terrarum tractu nemo
vetustiorum scriptorum agnoscit.
A Torone autem oppido, de quo
inferius hf»c cap. hi Toronaei ap-
pellantur. Sic populos gentesque
uno yelttti orationis ductu perstrin*
git ^ qttorum deinde oppida singil*
latim , suo qussque sitn , appellat.
Hard.
r. Sinus Macedomici: Dalec. m
ora sinus Macedonici oppitfum. £d.
-— AntonomasticttS hic sinui Ma>^
cedonicus appdlatur, quoniani «
Macedonico raari effluit ^, ut ait
Strabo, lib. VII, pag. 3a3. fitim
alii et ipse Plinius alias , ac plane
raodo , Thermaicum uomiaat , a
Therme oppido : nunc yocant ie
golfe de Salonicfu, Hard.
1. Chalastra, Stephanus : Xa*
Xacpa ffoXi^ Opoxv]; irepi tov Ospj&alov
xo^Xirov, in Thermalco sinu. UarX».
3. Et intus Phileros. Hoc est,
longius a mari. MSS. Reg. t « r ,
etc. Pyloros , quod multo sinceriaa
yidetur, nuXupo^. Hard.
4. Lete, Stephano, AtiTVi , iraXi^
Maxf^ovtac. flarpocrationi , Ait:q.
Plinio , lib. XXXI , c. 46 , Liteei H.
5. Tf*essaloBica, Hodie SalomkL
Vulgo nobis Salonique, Brov.
6. CXIK Sic Harduin. et libri
omnes scripti et edili. Broterius
ex Polybio CCLXFII, « Pessiroe ,
inquit , tn libris seriptis et editis
cxiv ^ id absurdum est, ut patetex
274 C. PLINII NAT. HIST.
Physcella*^ Ampelos*^ Torone, Singos : fretum, quo
montem Athon Xerxes^^^rexPersarum continenti abscidit,
in longitudine passuum M. d. Mons ipse a planitie excurrit
in mare lxxy mill. passuum. Ambitus radicis centum
quinquaginta'* mill. colUigit. Oppidum '* in cacumine fiiit
Derriin , et portum qui Ktt^oc dici-
tur: urbeSjToronen et Physcellam :
atque unde ipsi nomen est , Mecy-
bernam incingit. » £t paulo expres-
sius Scymnus Chius, pag. a6 : Eit'
ioxl xoXiro; XeYO(ji,Evoc To^covtxbc , o3
irporepov ^v tic MYixuCepvv) xetfx^vYi *
tiiii Topcavv) ToT( roizoi^ o{A(dvu[i.(it>c.
Quae sic Latinus interpres edidit :
« Deinde sinus est , Toronicum
quem nominant, Ubi antea qu»
Mecyberna constitit, £x quo To-
rona, quse loci est cognominis. »
HsBc quum sint adeo luce clariora ,
miror a recentioribus geographis
confidenter esse pronunciatum ,
diversum plane a Toronico esse
MecybernsBum sinum. Habd. —
Hodie dicitur golfe de Cassandre,
sive d'Hagios Mama^, £0*
aa. Phjrsceila, Dalec. Phjrsceh'
Chiffl. Mjrcella. Eu. — Haec Meli»
pariter memorata, lib. II, cap. 3 ,
pag. 3i. Hard.
33. Ampelos, Pro Singos legitur
ap. Chiffl* Siggosiolos; in yet. ap.
Dalec. Soggostedes, £d. — Eodem
prorsus ordine Herodotus, Polymn.
lib. VII, nUm. aa , pag. 4^^ , A(ik-
ireXoc , TopeSvT) , 2iyyoQ, Sic etiam
Ptolemaeus , lib. III , c. 1 3 • Hujus
Singi incolsB SiYyatoi apud Thucyd.
lib. y, pag. 356. Situs omnino
ignoratur. Hard. et £d.
a4. Xerxes, Haec Solinus a Pli-
cap. 9, pag. a5. Plinius ab
nio
Herodoto, Polym. Ub. VII, num.
a4, pag. 394 9 a quo et Mela, lib.
II, cap. a ; « Qua continenti Athos
adh»ret, Xerxe in Graios tendente,
perfossus transjugatusqae est, fsh
ctus freto navigabili perviusb » Fos- ,
sam qua montem a contineati se-
junxit , fretum yocant , quoniam
ibi mare immissum ferveat. Athos
hodie Monte Santo^ ^ve HagimiF
Oros dicitur, quod nomen traxita
triginta monasteriis et sex millibos
qui eum incolont , ccsnobitis. Ed.
a5. Centum guinqmaginta nuUiO'
Georgerinus , archiepiscopus Sa-
mius , ait ambitum esse ctxx miU.
pass. Tantae autem altitudinis est
mons Athos, ut Lemnon insulam,
nunc Stalimene^ quadraginta mii-
libus passuum distantem, urabra
sua , quum sol occidit , ^aiiquando
tegat, testeeodem Georgerino.£D.
a6. Oppidum fuit, Interiisse si-
gniflcat , atque in ejus locum Apol-
loniam esse suffectam , cujns in-
colsB , ut prius Acrothoi , Maorobii
cognominarentur. Mela loco cit.
« In summo fuit oppidum Acroa-
thon : in quo , ut ferunt , dimidio
longior , quam in aliis terris «tas
habitantium erat. » Acrothon coo-
tracte pro Acroathon dicitur : ciyes
Axpoduot, aut ipsum etiam oppidum
a Thucydide appellatur, lib. IV,
pag. 3a5. Acrothon Solino, c. xi,
pag. 3 1 . Herodoto , Polym. lib.
VII, num aa , p. 3^4 , AxpoOoov,
0uao(, KXeuvot. Hard.
LIBER IV. »75
Acrothon : nunc sunt Uranopolis *' y Palseotrium '*,
Thyssus*^,, Cleon(B, ApoUonia *", cujus incolse Macrobii
cognominantur. Oppidum Cassera, faucesque alterae 5
Isthmi^', Acanthus % Stagira, Sithone ^, Heraclea^*, et
regio Mygdoniae subjacens : in qua recedentes a mari,
ApoUonia , Arethusa. In ora rursus Posidium^^, et
sinus^^cum oppido Cermoro'^, AmphipoUs liberum^^, gens
217. UranopolU, Ab Alexarcho
condita, Cassandri MacedonisB re-
gis firatre , ut refert Heraclides
LemBus , apud Aihen. lib. III , p.
98. Hakd.
a8. PalcBOtriun^, In MSS. Palteo*
rittm^ naXai<optov , rectius. Hard.
S9. Thyssus y C/i?o/7df. Habet haec
oppida y preter Herod. loc. cit.
Thuoyd. lib. IV, p. 3 a 5 : ©uac ov ,
xal KXecova^ » xai AxpodeSou; , etc.
Cleoniis in Atho monte conditas a
Chalcidensibus refert Heraclides
in Polit. Chalcid. In nummo ar-
genteo Alexandri Magni , eoque
maximi moduli, apud D. de Bozb,
scriptnm est kab. KXeovatcov. H;
3o. Apollonia, Quae, ut diximus,.
e ruinis Acrothoi crevit. Hard.
3i. Isthmi, Quem duo sinus ef-
ficiunty Singiticus, et Strynionicus,
in radicibus montis Atho. Haro.
3 3. AcanthuSf Stagira, Quidam
ap. Dalec. legunt : Acanthus , Sin-
gus, Suagxf^^ Sitone, Ed. — Axav
60C xat 2Taystpoc ^ Herod. Polymn.
lib. VII, num. ii5> pag. 4x99 et
Thucyd. lib..yy pag. 356. Axav6o;
xot STaYstpa, Stephano , et Eusebio
in Cbjpon. ad Olymp. 3i. Acan-
thoft a fossa montis Atho stadiis
septem dissita, teste Scymno, p.
37. STOcy&tpa Philosophi patria. H.
^^ , Sithone.Vmt, Sithonia. Dalec.
Sitone, £d. — Circumjecta regio
StOtAviv) appellata 9 Mecybemam
quoque , Olynthum , Toronenque
complexa, ut auctor est Herod.
Polym. lib. VII , nnm. ia3. Ha&d.
34» Heraclea, Diversa, credo,
ab ea quse superius Sintica appel-
lata est. Hard. .
35. ApoHonia, ChifQ* Erechisa
pro Arethusa, £d. ^^ Recedens a
mari , sinu Thermaico , versus oc-
casum A77oXX<»vta, et ApgSouaa, iro'-
Xei; foXy)vi<^e5, apud Scylac. p. a5.
Stephano , A77oX>.(i)via Maxe^oviac
et Ape'douaa 0paxy);. Hinc Arethusii
superius memorati. In Amphazi-
tide , hoc est , in regione cisca
Axium amnem ApsOouaa colioca-
tur. Hahd.
36. Posidium, UoaeK^iitov , Ne-
ptuni fanum. Hasd.
37. Et sinus, Qui ab infiueiite
amne olim Strymonicus apud Stra-
bonem, lib. VII , pag. 33 1 , nunc
golfo d'Orfano , sive dl dmtessa
dicitur. Hard. et £d.
38. Cermaro, Ita libri omnes..H.
39. Ampfiipolis liberum, Suinnteh
lige oppidum. Circumjacentis agri
incoIsB BisaltSQ appellati. Hinc apud
Athen. lib. lll,p. 77, ineodicibus
emendatis legitnr,ffept ti^v BtaaXTiav
ApLfticoXtv. Diodoro , Bibl. lih.. XII,
pag. 1189 Biaao^Tixol. In Mciseo
18'
.176 C. PLINII NAT. HIST.
Bisaltse. Dein Macedoniae terminus^'' amnis Strymon,
ortus in Haemo. Memorandum, in septem lacus eum
fundi, priusquam dirigat cursum.
Haec est Macedonia , terrarumimperio potita quondam:
haec Asiam , Armeniam , Iberiam, Albaniam, Cappado-
ciam, Syriam, ^gyptum , Taurum , Caucasum transgressa :
haec in Bactris, Medis , Persis dominata, toto Oriente pos-
sesso : haec etiam Indiae yictrix , per vestigia Liberi Pa-
tris atque Herculis yagata : haec eadem est Macedonia ,
cujus uho die^' Paulus jEmilius Imperator noster septua-
ginta duas urbes direptas yendidit. Tantam differentiam
sortis praestitere duo homines"^'.
XVIII. (xi.) Thracia sequitur, inter validissimas Eu-
ropae gentes, in strategias' quinquaginta divisa. Populo-
rumejus, quosnominare non pigeat, amnem Strymonem
accolunt dextro latere^* Denseletae et Medi^, ad Bisaltas^
usque supra dictos : laevo, Digeri , Bessorumque^ multa
nostro Parisiensi nummus ex sere :
eEOC. KAICAP. CEBACTOC. In
aversa parte Europa tauro insidet,
ut Tulgo creditur, cum epigraphe ,
AM<I>inOAIT. Hard. — Dalecamp.
Amphipolis lihera gens^ Bisaltce. Ed.
40. Macedonice terminus, Ita
Scylax, pag. a6 , et Martianus, lib.
<VI 9 cap. de Macedonia, pag. a 1 1.
2TpU(ikfi>v 9 2Tpu(ikovo; grsBce. Hodie
Strouma,s\ye Kara^sou. H. et £d.
41. Pauiii^. Devicto Perseo Ma-
cedonisB rege. Yide Liyium, lib.
XLIV sub finem, et initio libri
XLV. A Paulo iEmilio has urbes
una hora direptas ait Plutarchus
in ejns vita, pag. 172 , ev Spa p.ia...
i6^op.ii}&ovTa iroXst; ^opdT)6fivai. H.
/l^^ Duo komines. AlexanderM.
et Pauhis iEmilius. Hard.
XVIII. I. 7« sirategias. ^TpaTH-
yioLif prsfecturas. Hard.
3 . Dextro latere, Meridionali. H.
— Siye potius occidentali. Ed.
3 . Denseletce , et Medi, De his egi-
mus cap. I . Plinium hic de more
transcribunt Solinus', cap. x , pag.
27, et MartianuSy lib. VI , cap. de
Thracia , pag. a 11 . Hard.
4* Ad Bisaltas, Sic apud Ghiffl.
Deest apud Dalec. vox ad, Ed.
5. Digeri, Stephano, AiYYipoi, Idvoc
epaxiov, ex Polybii, lib. Xin. R
6. Bessorumque, BsaoixT) aTpttT«Yia
Bessica Thracise prsefectura , supra
Msedicam , apud Ptolemseum , lib.
III, cap. II. Horum urbsprimaria
Philippopolis : alias Coeletis, qu«
gens Bessorum fuit, attributa. Ea-
dem Bessa fortassis yetusta nomen-
LIBER IV. 1477
nomina ad Nestum^ amnem Pangaei montis ima ambien-
tem,interElethos^, Diobessos'°,CarbiIesos : inde Brysas",
Sapaeos", Odomantes'^. Odrysarum'"* gens fundit'^ He-
brum^ , accolentibus Cabyletis'', Pyrogeris , Drugeris,'
clatione «p^Matan Bessee enim in
Thracia mentio, non in Itinerario
modo Antonini , sed et in lege xxx
de Decurion. Cod. Theod. Ha&d.
7. j4d Nestum, Nearb;, Neaffb;,
Mearbc. In magno nominum ambitu
amnem hnnc esse oportuit, quem
Nearbv a Scymno Chio, pag. a8,
Paosan. in Eliac. Post. lib. VI, p.
352, et Sylace, pag. 26. Nestum
a Martiano : ab Aristotele, Histor.
Animal. lib. VI, cap. 3i , p. 776,
et lib. VIU, cap. 33, pag. 986,
Neaabv : Nessum quoque a Livio ,
lib. XLV, c. 29. In MSS. omnibus
PHnianis,Reg. i , a, Colb. et Paris.
Mestwn appellari video. In nummo
Caracall», OTAn. NIKOnOAE02
nP02 MESTfl. Gracis hodie Mesto
appellatur,et^ara-Jocf. H. et £d.
8. Pangcei montis ima. Chifflet.
Ima Pangasi montis. Pangeus nunc
Despoto Dagh. £d.
9. ElethoSf etc. Aeatouc videtur
ho8 appellasse Thucydides , lib. I,
pag. 166. Diobessos yero Aiouc, p.
1 65 , qui Diobessi nunc cognomi-
nantur, quoniam Bessorum , ut di-
ctum est, plura sunt nominj^ Car-
bilesi qui fuerint , non liquet. Nisi
Ka^viadc , quam Thraciae urbem
fnisse Hesychius prodidit, locum
hic habere possit. Hard.
10. Diobessos, Dalec. DioBesos.lS,!}.
z I . Inde Brysas. Stephand Bpuxat,
^Ovoc Opaxvic Hard. — Ita MSS.
etiam ipsi. Sed Brygas forte rectius
tum ex Strabone, lib. VII, p. 29 5,
tum ex ipso Plinio» lib. VI , cap.
41, qui Phrygas Thracium genus
esse prodiderunt, Brygas appellatos.
Brysas tamen etiam Heraclides lau-
dat , in Polit. Coorum : et ab iis
mellificii rationem inyentam tradi-
dit. £d.
1 2 . Sapceos. Qui Sairat et Sairatot
Stephano. Horum urbes Mnos ,
Cypsela , Bisanthe , etc. Sa^Tralot
Appiano » Ciy. lib. IV, pag. 65o. H.
i3. Odomantes. 0^0{AavTioi, l^og
0poucr,c , Stephano.6^pua^ai quoque,
quorum et Dio meminit, lib. LI,
p. 462. Martianus, p. 212, Hsbrum
OdtysicB nives compient. OdomanticsB
regioni Amphipolim Ptolemeus
assignat, lib. UI, cap. i3, quam
Bisalticse ditionis esse diximus : Bi-
saltiae eidem Odrysas Tzetzes ad*
scribit, Chiliad. I,yers. 3o3 , l^'
(i<^puaaeiv iva.T^i^Oi BiaoXTiac. H.
1 4 > Odrysarum.Yel. apud Dalec.
Othrysarum. £d.
1 5 . Fundit. Sic apud Chiffletian.
Infundit apud Dalec. £0.
1 6. Hebrum. £€poc amnis, Ptolem.
llb. III , cap. 1 1. Nuno Marizza. H.
17. Cabjrletis^ Pyrogeris.^Xsi yul-
gatam scripturam intactam exhi-
beraus, quam MSS. codices tueri
yidentur , haud leyis tamen suspicio
est Pyrgoceris legi oportere; seu
permutatis syllabis , quod eodem
recidit, Cereopyrgis. £st enim inter
episcopatus proyinciae Rhodopes in
Notitia £ccles. p. ^ijKepeowupYOc.
Sed adhuc certior forte conjectura
■ 18'
^78 C. PLINII NAT. HIST.
CaBnicis '', Hypsaltis '\ Benis *% CorpiUis ", Bottiaeis ", Edo-
a nis*^. Eodem sunt in tractu '"^ Selletae *% Priantae**, Do-
loncae^^ Thyni'% Coeletae*^ majores Haemo, minores
Bhodopae subditi. Inter quos Hebrus amnis : oppidum '
sub Bhodope Poneropolis ' antea , mox a conditore Phi-
yidetur de Cabyletis ( hactenus
Carhiletis legebatur) , nam Cabylen
oppidum inter BessosDanubiumque
cepisse Lucullus dicitur ab Eutrop.
lib. VI, pag. 788. KaSuXa est Pha-
yorlno. H^rd.
18. Ctenicis. Quorum KaiviXT)
9TpaTTiYia, Caenica ThracisB prsB-
fectura , apud Ptolemaeum, lib. III,
cap. II. Oppidum Bizya, de quo
inferius. Stephanus ex Apollodoro,
Kaivol, l6vo{ 0pa)ctov , Cceni Liylo,
Hb. XXXyni,cap. 40. H&RD.
1 9. Hjrpsaltis. Qui Stephano ,
T<|)ViXTTai, xaTotxta OpaKY)^, Thraciae
prsfectura, yerbo Ttl/nXt?. Ha.rd.
30. Benis. Horum Bsvvixti aTpa-
nayia , Bennica Thraciae praefectura,
Ptolem. loco citato.Oppidum Bsvva,
siye Beva Stephano. Hrro.
ai. CorpilUs. KopTiriX^.txi^ prsefe-
ctura Thraciae , apud Ptolemseum ,
loco citato. Horum urbs Perinthus
fuit , et Ganos , et Apros. Apud
Appianum , llb. IV de Belll^ Ciyll.
pag. 65o , TouTPtXot pro Ko'p7riXXoi
corrupte legitur : apud Stephanum
quoque mendose KOAnHAOI. H.
22. Botticeis. BoTTtatot dlcuntur
Herodoto, Polymn. llb. VII, n.
i85 , pag. 445 9 et Thucyd. llb. I,
pag. 38. Laudatur Arlstoteils opus
de Politia BoTTtaiwv , a Plutarcho in
Theseo, pag. 6. Hard.
a3. Edonis. H<^(i>vot Stephano ,
l0vo(6paxT)c. Regio A^cdvixYv, oppi-
dum Apa€vi9X0c Thucydid. lib. I,
p. 66. Horum urbes apud Ptolem.
lib. ni, cnp. i3, QEsyma,et Nea-
polis, dequibus inferius. Hard.
3 4* Eodem suntintractu, Hocest,
Hebrum perinde accolunt. Hard.
2 5 . Selletce. Praefectura SeXXDTixn
Ptolem. lib. III , cap. 1 1 . Honim
oppldum fult colonia Deultum , de
qua inferius. Neque Dionis StoX^TSt,
lib. LIV, pag. 545, nequc Stephani
SuoXiTat , huc pertinent, scd supra
Byzantium rejiciendi. HAitD.
a 6. jPm/i/of.Solino quoque Prian-
tae dlcli. Haec Bptavttxin regio appel-
lata ab Herod. Poly^mn. lib. VII,
pag. 4i 8 , ubi Xerxis iter a campo
Dorlsco , de quo mox , describitor.
Hard.
27. Doloncat, Ao^Xoyxoi Stephano,
Solino Dolonci^ cap. x, pag. 97. A
Dolonco rege nomen factum ait
Eustathius, in Dionys. yers. SaS.
pag. 46.Hard.
38. Thyni. De his dicemus , lib.
VI, cap. 4i' Hard.
39. Coeletce. Coeletae quoque Li-
yio appellatl, Hb. XXXVIII, cap.
40. Ildem CcelaletcB Tacito, Annal.
lib. III, cap- 38 , sed coirupte.
KotXYiTixri ffTpaTyjyia, seu prseTectnra,
PtoIemaeO) lib. III, cap. 11. H.
3o. Oppidum. Coeletaram scilicet.
Hard.
3i. Poneropolis , etc. Sic ante
Pllnium Theopompus , ~ l4iilippic.
lib. XIII , teste Suida, yerbo Ao6X»v
leoki^f Sic appellata, qaod pesslmi
LIBER IV. 279
lippopolis, nunc a situ Trimontium ^' dicta. Haemi^^ ex-
celsitassexmill. passuum subitur. Aversa^^^ejus et in Istrum
devexa Moesi, Getae, Aorsi^^, Gaudae^ , GlariaBque : et sub
iis Arraei SarmataB^^, quos Areatas^^ vocant, Scythaeque,
et circa Ponti littoraMoriseni^^, Sithoniique "^** , Orphei"*^
vatis genitores obtinent.
Ita finit ^' Ister a septemtrione : ab ortu Pontus^^ ac Pro- 3
pontis : a meridie iEgaeum mare : cujus in ora a Stry-
quique (irovTipobc Grsci dicunt) in
eam transducti. A Philippo Mace-
done nomen habet, ut auctor efit
Stephanus : non a Philippo Imp. ut
quibusdam Tisum est. Gommodi
nammus in Museo Parisiensi , 4>I-
AmnonoAErraN. Nunc Phiiip"
popoU, A triplici monte cuiinsidet,
eti^m Ptolemeeo , lib. III, cap. i x,
TpiJAOVTlOV. Ha&d.
3a. Trimontium,\et, apudOalec.
Termontium. Ed.
33. Homi. Aifxo; Ptolem. lib.V,
c. II ; aliis ^1^.0;. Parem ei monti
excelsitatem tribuit Solinus, cap.
X9 cap. 27, et Martianus, Hb. VI,
cap. de Thracia , pag. ai2. Yide
quaB diximus, lib. YI, cap. 65-.
Etiamnunc Hasmus , sive Emineh
Dagh et Balkan, Hard. et £d.
34* Aversa ejus. Terga dixit Mar-
tianus, hoc est, partem montisbo«
realem 9 et quie in Istrum irergit.
De Mgbsis diximus lib. III, c. ag.
De Getis et Aorsis dicemus libri
hujus cap. a5. Hard.
35, AorsL Dalec. Aoti. £d.
36. Gaudai^ ClaritBque.MSS, om-
nes, Dariceque, Hard.
3'j.Arraii Sarmatce.Vhi nunc Bul-
garia est^ nt creditnr. Ha&d.
38. Areatas, Forte pro Areotas ,
Apetora;, Martios, bellicosos : yel
potius Aroteres, ut sit illud Scy-
tharum genus, quod Tomos olim
Calatinque tenuisse paulo post di-
cetur. Hard.
39. Morisem, In Notitia £ccles.
Hieroclis , ut appellant , inter ciyi-
tates episcopales Thraci» Mopil^oc
scribitur. Hard.
40. Sithoniique. Regio SiBuvta
Stephano. Sed longe hsec disjuncta
a Sithonia Herodoti , de qua supe-
riusdiximus. Haec in quayersamur,
montuosa , et Ponto proxima , os-
tiisque Danubii,in Bulgarisefinibus.
De hac cecinit Virgilius , £clog.X,
yers. 66 : «Nec, si frigoribus mediis
Hebrumque bibamus , Sithoniasqne
niyes hiemis subeamus aquos». »H.
4i. Orphei^vatis. Quem Ciconum
regem, Rhodopesquei montis inco-
lam fuisse ferunt, circa Hebrum
amnem. Plinium Solinus hoc etiam
loco et Gapella describunt. Ha&d.
4a . Ita finit. Hi Thraci» limites,
inquit. Nunc enim, perstriotisantea
cursim raptimque populis ac genti-
bus 9 singula deinceps oppida desi-
gnare aggreditur. Hard.
43. Pontus ac Propontis. Pontus,
la Mer Noire ; Propontis , /a mer de
Marmara. Bhot.
i8''
28o C. PLINII NAT. HIST.
mone, Apollonia'^^, OEsyma^^, Neapolis, Datos"^^. Intus
Philippi^^ colonia : absunt a Dyrrachio cccxxv mill. pass.
Scotusa^^, Topiris^^, Nesti amnis ostium. Mons Pan-
gaeus^°, Heraclea^', Olynthos '. Abdera Ubera civitas,
4 4 • Apollonia. Inter amnes Neston
et Strymona positam fiiisse in ora ,
Mela prodit,lib. II, cap. 3. Haec
Apollonia lonum in Thracia iride-
tur esse , quam Stephanus appeliaty
. kjKOXmioM rm im 0paxY)^ Imm,
Nunc PoUna, auctore d^Anyille.
Haad. et £d.
45. (Msyma, OtaujAy) Iv BpaxTi-TTO-
Xi; , Scylaci, p. 3 6, et Harpocrationi,
ex Antiphonte. Neav iroXiv haud
proculPhilippissitam agnoscitDio,
lib. XLYII, pag. 348. Utramque
locat in Edonide, quam MacedonisB
adscribit, Ptolemaeus, lib. IIX, c.
1 3. Notitia Ecclesiastica antiqua, in
provincia primae Macedoniae, pag.
31, Nea 'Koki^, Memoratur in Actis,
cap. XVI, II. Ha.rd. — . Neapolis
quo loco est la Cavale stetisse opi-
natur d^Anyille. Ed.
46. Datos, In MSS. omnibus et
edit. VATmens,Batos, Dalec. Pastos.
Nos Datos cum Hermolao : sed cer-
tioribus , quam ille habuerit, argu-
mentis ducti. Nam, praeter Herodo-
tum , qui , lib. IX , Aarov ait esse
oppidum Edonidis regionis, prseter
Suidam et Harpocrationem , qui
AocT^v Thraciae adjudicant : Scylax
in Periplo, pag. a6, hunc ipsum
terrarum tractum , atque hsec ipsa
oppida persecutus , eodem habet
ordine : NtawoXi? , Aarov iro^Xi; iXkm*
vlc, jcai iroTa[i.b? NeaTo; , A^^pa
Tro^Xic , etc. Placuerat nihilominus
quibusdam Pastos hoc loco substi*
tnere : et quoniam apud Ptolemaeum,
lib. m , c. II , inter ThracisB pre-
fecturas, Aartxi^ , h. e. urbana nume-
ratur, ut conjecturae suse suf&aga-
torem haberent,addita litterulacor-
ruperunt , et TraaTixvi commenti sunt,
otiose an malitiose ? De Astice re-
gione , hoc ipso capite Plinius. H.
47. Philippi colonia, « Philippos,
quae est primse partis Macedonis
ciyitas , colonia , » dixit Lucas in
Actis, cap. XVI, la. Hi sunt Phi-
lippenses , Pauli epistola nobilitati.
Hic campi Philippici, ubi Cassias
et Brutus deyicti. Dio, lib. XLYH.
Virg. Georg. 1,49 ^*!?* H.^-Haud
longe a la Cavale rudera ejus. Ed.
48. Scotusa,Yet, apud Dalecamp.
civitas Scotusa, Ed. — Ab ea diver-
sam esse necesse est, de qua egimus
sup. cap. Hard.
49» Topiris, ToTtiplc Ptolemaeo,!.
III , c. II. AJiis ToTnopb^ : in num-
mis quos citat Holstenius, p. 114»
TOniPOT, et TOHEIPOT. In NoU-
tia Eccles. Prov* Rhodopes, p. ai,
Tb Tpupb? ( divulsa perperam vocc ,
pro ToTTupbc ) , vuv i^oOoiov. Habd.
5o. PangCBUs, nayY^^ov opoc. H.
5i. HeracUa.' Sintica appellata
sup. cap. sub monte Pangseo. H.
5 a . O^nthos. Dalecamp. Olintkas.
Ed. — 3Xuv6oc Grsecis ad Sithoniam
reglonem pertinens, de qua egimus
sup. cap. Herod. Polymn. lib. Vn.
n. ia3. Hard.
53. Ahdera. Ta Ig^^npa , ad Ne-
stum amnem , Herod. Polymn. lib.
Vn , pag. 43 3* Democriti patria.
LIBER IV. a8j
stagnum Bistonum^'* et gens. Oppidum fuit Tirida^^,
Diomedis equorum stabulis dirum. Nunc sunt Dicaeae^^,
Ismaron^' : locus Parthenion^% Phalesina, Maronea^^
prius Ortagurea ** dicta. Mons, Serrium ', et Zone ' : tum 4
Incols stupori mentis obnoxii , lo-
cnm dedere paroemiae , Abderitica
mens» Unde Martialis : « Abderitanse
pectora plebis habes. » Libertatem
Abderitis restitutam narrat Liyins,
lib. XLIIIy cap. 6. Hard.
54* Bistonum, BkttovU XtpLVY) Pto-
lemsBOy lib. III, cap. 11. Accolae
Bi9Tovec Stephano, et Herod. Po-
lymn. Jib. VII, pag. 418, n. iio.
Ha&d.
55. Fuit T/r/Ja. Ita rescripsimus
admonitu codicum Reg. i, 2, Colb.
1, 3,Paris. et ChiiH.Tetustiorumque
editionum ante Hermolaum, qui
Tinda rescripsit ex Stephano : is
enim, Ttv^Yi, inquit, @paxY); XoX-
xi^iXT) wo'>.t;* Verum est hsec Chal-
cidice Macedonise regio , quse quid-
quid est terrarum , circa montem
^thon, Singon, Achantonque com-
plectitur , teste Ptolemseo, lib. III ,
cap. i3, quo in tractu Tinda a
Stephano collocatur , hoc est , a
Diomede , et equorum stabulis lon-
gissime , ut nihil cum iis potuerit
habere commune. £t Hermolaum
tamen Salmasius sequitur : nec ve-
retur Solinum Capellamque erroris
arguere , qui et ipsi a Plinio Tirida
accepere. Mela , lib. II, c. a,turrim
ibi solum superesse prodidit. aRe-
gio ulterior, inquit, Diomedem tn-
lit, immanibus equis mandendos
solitum objectare advenas, et iis-
dem ab Hercule objectum. Turris
quam Diomedis vocant , signum
fabul» remanet, et urbs quam so-
ror ejus suo nomine nominavit,
A})dera. » Interiisse id oppidum hac
loquendi forma innuit. Hard.
56. DiccBce, Dalec. Dicece. Ed. —
Aixaia, iroXt; dpaxY)?, Stephano. Ai-
xato^TvoXtc dicitur ab Harpocratione
prope Abdera. H^ad.
57. Ismaron, i(i|Aapo€ Thraciae op-
pidum in Ciconum regione, Scym-
no teste et Stephano. Ihi et mons
oppido cognomine , de quo Virgi-
lius , Georg. lib. II : « Juvat Ismara
Baccho Conserere. » Hard.
58. Parthenion, Stephanus :nap-
Oevtov , '7ro'Xt; 0paxY);. Hakd.
59. Maronea, Map(ov&ta, Thraciae
oppidum Harpocrationi. Mela , lib.
II, cap. 3o: « Tum Nestos fluyius,
et ripis ejns adjacens Maronea. »
Hinc vinum Maroneum , de quo
lib. XIV, c. 6. Hahd. — Etiamnunc
Marogna, Ed.
60. Ortagurea, Forte Orthagorea^
ab Opdayopa; Bacchi comite , quem
Aristophanes appellat in £xxXy)9. p.
75 1. Hard.
6 1 . Serrium. Zeppgtov opo( Appia-
no, Bell. Civil. Hb. IV, pag. 648.
Seppetov axpY) Herod. Polymn. lib.
VII, pag. 406, et Stephano. Hic
Ciconasidem Herodotus, Serrheiim
castellum Livius statuit , 1. XXXI ,
pag. 373. Hard.
6a. Zone, ZcovYi, Ciconum oppi-
dum , Stephano. Mela , lib. II , c.
2 : « Serrium , et quo canentem
Orphea secuta narrantur neroora ,'
Zone. » Hard.
aSa C. PLINII NAT. HIST.
locus Doriscus decem mill. hominum capax. Ita Xerxes
ibi dinumeravitexercitum. Os Hebri . Portus Stentoris .
Oppidum i£nos liberum cum Polydori tumulo, Cico-
num^^ quondam regio. A Dorisco incurvatur ora ad Ma-
cron Tichos centum viginti duorum mill. pass. Circa
quem locum fluvius Melas ^, a quo sinus appellatur. Op-
pida ; Cypsella ^*", Bisanthe '", Macron Tichos dictum , qua
63. Donseus, Aopiaxo; , Uerodoto,
loco citato, et Harpocrationi. Mela ,
loco citato : « Trans Uebrum Dori-
8COS9 ubi Xerzes copias suas, quia
numero non poterat, spatio mensum
ferunt. » Animadyertit Pellicerius
in notisMSS. codices manu exaratos
ita prae se ferre : Doriscus X M. ho^
minum , quod ipse supposita denarii
nots lineola , decies centena raillia
significare ait, quot Xerxes in suo
exercitu habuisse traditur. At ne-
que hanc lineolam superpositam
MSS. exhibent : et si exhiberent
temere ab amanueusibus adjectam
putarem. Nam decem millia tan-
tummodo hominum ea campi pla-
nitie continebantur : sed singulas eo
cogens advocansque myriadas, hoc
est, hominum decem millia,totum
ita recensuit exercitum. Ita Herod.
Polymn. lib. VII, pag. 4o6, num.
59. Ha.rd. — Vet. apud Dalecamp.
centum viginti mill. hominum, Eo.
64. Os Hebri. Juxta i£num ur»
bem , de qua mox. Sic Herod. Mel-
pom. lib. IV, pag. 3 34 > num. 90:
£€^oc i% 6aXa99Kv ti^v irap* A?va> iroXi.
Hard.
65. Stentoris. ^T^vTopo;. Quare
apud OTidinm , Trist. lib. I , eleg.
9 , perperam reponunt : « Saltus ab
hac tcrra brevis est Stentora pe*
tenti : » pro Tempyra. £t 2T8VTopi<^a
X(f4VDv prope .^um habet Herod.
Polymn. lib. VII, n. 58. Hard.
66. ^nos, Aivo; Straboni , lib.
VII , pag. 3 19 , et Sylaci , pag. a6.
Mela , lib. II , cap. a : « Eximia est
iEnos, ab iEnea profugo condita.
Circa Hebrum Cicones , etc. » Prius
idcirco A?vetav dictam Conon ait
apnd Photium,in Bibl. cod. 186,
pag. 453. Negant alii ab iEnea id
oppidum potuisse condi. iEnum et
Maroneam liberas civitates appellat
LiWus, lib. XXXIX, cap. a4- De
Polydori tumulo , Solinus, cap. x,
pag. 38. Etiamnunc Enos. Uard.
et £d.
67. Ciconum. Ktxovo^ Graeci yo-
cant. Herod. lib. VII , aliique. H.
68. Macron Tichos. Id est, lon-
gum murum. Brot.
69. Fluvius Melas^ etc.HsBC tot-
idem yerbis Pomponius, lib. H,
cap. 2. MeXa; xo^X^TroCf sic appellatus,
teste Oppiano , Halieut. lib. IV, v.
517, quia profundissimus. McXa^
nigrum sonat. Huic sinuinomen est
hodie ab iBno oppido , golfe d^Enos,
MeXkvoc i70Ta{Jt.ou xat xo^Xirou meminit
Herod. Polymn. 1. VII, p. 4o5.H.
70. Cypsela. Ku^pcXXa , Ptolem.
lib. III, cap. II. Ta Ku<|;6Xa : Thu-
cyd. lib. V, pag. 367. Stephanoet
Appiano in Mithridat. pag. 107.
Cypsela Livio , lib. XXXI, p. 872.
LIBER IV. a83
a Propontide ad Melanem '" sinum inter duo maria por-
rectus . murus '' procurrentem excludit Chersonesum ' .
Jamque Thracia' altero latere a Pontico littore incipiens, 5
ubi Ister amnis immergitur , vel pulcherrimas ' in ea parte
urbes habet , Istropolin Milesiorum \ Tomos "*, Calatinque ,
quae antea Acervetis^ vocabatur. Heracleam habuit, et
Mela 9 lib. II , cap. a , pag. ng :
« Tqiii- Bisanthe Samiorum , et in-
gens aliquando Cypsela. Post locus
quem Graii Maxpbv reixo^ appellant,
et in radice magnss peninsuln se-
dens Lysimachia. » Hard.
71. Bisanthe, Bi9av6Y) Ptolemseo,
lib. UI, cap. II, et Plutarcho in
Alcibiade , pag. a 1 1. Hard.
7 1 . Melanem sinum, Nunc le golfe
deSaros, Brot. -^ Chififlet. Meleam
Mnum, £d.
78. Porrectus murus. Dalec. />or-
recHs muris , spreta Cbifflet. cod.
auctoritate. Ed. — Porrectus per
totam Isthmi longitudinem murus
a reh*qua Thracia separat ingentem
peninsulam , quam Thraciae Cher-
ronesum appellant, longissime pro-
currentem in mare. Hard.
74. Chersonesum, Dalec. CherrO'
nesum, £d.
I. Jamque, Rectius id, quam
quod antea legebatur, namque. Nam
qu» reddatur illo namque ratio , nul-
la prorsus appareL Nunc vero de-
clarat se perlustrato latere Thraciae
meridionalis 9 usque ad Cherrone-
snm, ea prsetermissa , ad alterum
latus transilire, quod solis exortum
spectat , et a littore Ponti Euxini ,
Danubiique ostiis incipit. Hard.
a. yel puleherrimas in ea parte. In
Thracia universa. Vossius in Me-
lam f pag. 1^5,^ tres pulcherrimas
invitis MSS. reponit. Hard.
3. Istropoiin Milesiorum, A Mile-
siis conditam. f^pcv iro).tv MiXiiaiot
XTtCoufftv. AuctorPeripli Ponti Euxi-
ni , pag. 1 1 . Hard. — -Hodie Karar
Kerman appeliatur, auctoi-e d'Aji-
VILLE. Ed.
4. Tomos. Tomi, Ovidii exsilio
celebrati. Unde Trist. lib. IIL, eleg.
9 : « Inde Tomosdictus locushic,
quia fertur in illo Membra soror
fl*atris consecuisse sui. » Et Trist.
lib. IV, eleg. 10, v. 97 : « Quum '
maris Euxini positos ad laeva To-
mitas Quaerere me l«si principis
ira jubet. » In Notitia Eccles. Pro-
yincise Scythia adscribitur. Num-
mus CaracallsB in Museonostro Pa-
risiensi , MHTPOn. nOj?JTOX. TO-
MEftC. Hard. — Tomi , nunc To-
meswar; dicti quoque Baba. Brot.
5. Calatinque, K.otXaTt$ in ipso
Ponti liltore, ev tyj irapoXta tou
novTou,Stephanus. Scylaci,pag. a6,
et aliis , KocXXaTic 9 geminato X. £t
in nummo Gordiani Pii, apud Pa-
•tin. pag. 879, KAAAATIANHN.
Heracleotarura colonia dicitur Me-
mnoni, in Bibl. Photii, cod. 2^4*
pag. 731. Hard.
6. Acervetis, MSS. qute antea
Cerkatis, Vossius in Melam , pag.
I a 5 . Cerastis , a loco sacro qui Mi-
leti fuit , KepacU appellatus , ut
auctor Etymologici prodidit , quod
ibi fixa arietnm comua ab Apolline
fuissent. Hard.
284 C. PLINII NAT. HIST.
Bizonen' errae Iiiatu raptam : nunc habet Dionysopolin ,
Crunos antea dictam. Alluit Ziras amnis. Totum eum
6 tractum Scythae Aroteres^ cognominati" tenuere. Eorum
oppida : Aphrodisias ", Libistos, Zigere, Borcobe",Eume'
nia, ParthenopoHs'^, Gerania *^,ubi Pygmaeonim gens fuisse
proditur : Cattuzos ' Barbari vocant , creduntque a gruibus
fugatos. In ora a DionysopoU est Odessus ^ Milesiorum. Flu-
7. Bizonen, Bi^^cdvv) , cujus pars
uiaximo terrsB motu hausta , teste
Strabone , lib VII , pag. 819. Pagus
superfuit, Bi^cSvy) iroXixvtcv apud
aUctorem Peripli Ponti Euxini,
pag. la. Mela, lih. II, cap. 2,
P^g* 9 * « Fnit hic Bizone : motu
terrsB intercidit : est portusCrunos;
urbes , Dionysopolis » etc. » Hard.
8. Cvunos antea, Chiffi. Crunon.
Ed. — Ob fontes in agro circum-
jacentescaturientes. Auctor Periph,
loc. cit. AiovuffOffoXi; wpcaTOv ft)vo|Aa-
I^ETO Kpoovol, ^ia Tflcc Twv lyyuc
6<^ocT<i)v gxp6(iei$. Eadem et Stepha-
nus habet. In Notitia Eccles. Pro-
vinciae Scythiae tribuitur. Hard. —
Hodiie vocatur Baltchik , ut vidt
D'AlfVILLE. Ed.
9. Aroteres. ApOTTJpe;, hoc est,
aratores. Hard.
10. Cognominati. Vet. ap. Dalec.
dicti. Ed.
11. Aphrodisias, Scythise quoque
accensetur a Stephano in Ponti Ut-
tore : A^po^^tatac Sxodta;, '^rapatXta,
etc. Notitia Eccl. antiqua , in pro-
vincia Thraciae Europse, pag. 21,
A9po<^tata. Csetera oppida , vel no-
mina potius Scythica caeteris ne-
glecta scriptoribus , ipsaque etiam
£up.£V6ia , quamquam Graeca appel-
latione gaudet. Hard.
la. Borcobe* Vet. ap. Dalec./2o*
cobe. Ed.
i3. Parthenopolis. Inter devicta
a Lucullo oppida in hac parte ter-
rarum ah Eutropio memoratnr, lib.
VI,pag. 788 : « Inde multas, inr
quit, • super Pontum positas civi-
tates aggressus est. Illic Apolloniam
evertit, Calatim, Parthenopolim ,
Tomos, Istrum , Bizyam omnem
cepit. » Hard.
i4« Gerania. repaveta. Solinus,
cap. X, pag. 38 : «( Quondamurbem
Geraniam, Cattuzam barbari vo-
cant , unde a gruibus Pygmaos
ferunt pulsos. Manifestam sane in
septemtrionalem plagam hieme
grues frequentissime convolare. »
Factum nomen inde oppido : snnt
enim at yepavot grues. Hard
i5. Cattuzos. Ita MSS. omnes,
et quod est haud paulo certius,
Stephanus ipsc : KaTTou^a , inquit,
^o'Xi; @paxY)$ 9 ^^ i xaTfpxouv ot IIu-
y^Aoioi ot otXTiTopec KaTTOuCot * oOev ^c
Tag yepavoug ^ptiav, etc. Sic enim
MSS. Grseci legunt. PHqs in libris
Plinii editis Catizos legebator. fi.
— Dalec. Proditur,quos Catizos.B,D,
16. Odessus Milesiorum. A Mile-
siis conditum , d^ioaabv xTt2[ou9i Mt-
Xiiatot, inquit auctor Peripli Ponti
Euxini, pag. 13. Strabo quoque,
lib. VII, pag. 319. Inter Gaktim
et Apolloniam. Antonini Severi
nummus , apud Patin. pa^. 3o4 »
OAHCCEITaN. H. — Hodie Farm
LIKER IV.
a85
nien Panysus^^.Oppidum Tetranaulochus ' . MonsHaemus
vastojugoprocumbensinPontum, oppidum habuit inver-
tice Aristaeum '^. Nunc in ora Mesembria '**, Anchialum , ubi 7
Messa fuerat. Astice regio " habuit oppidum Anthium :
nunc est Apollonia. Flumina : Panissa", Rira, Tearus^^
Orosines. Oppida : Thynias'^, Halmydessos^% Develton
esse Yidetur, ut quidem conjicit
D*AiryiixB. £d.
ly.Panjsus, navuao^. Antea Pa'
misusf perperam. Nos /'a/2jjii5 cum
Ptolemno , lib. III , cap. i o , prope
Odessum etiam hunc ipsum locante.
MSS. Pannisis, H. — Nunc Daphne"
Som f auctore d^Ahtille. Ed.
1 8. Tetranaulochus. NauXoxo^idem
a Strabone appellatur , loc. cit.
Mesembrianorum oppidum , juxta
montem Hsemumyibi incumbentem
mari. TsTpavauXoxo; ei , a quaterge-
mina statione nayium , nomen est.
Locum hic Terta non habet, etsi
habere oportere censuit Hermo-
laus: quum sitid oppidumThraciaB
mediterraneum Ptolemseo , lib. III ,
cap. II. Hard.
19. Aristasum, Ab Aristseo Apol-
linis fil. conditum , quum in mon-
tem Hsmum ad Bacchum ihi degen-
tem se contulit. Diodorus Siculus,
Bibl. lib. IV, pag. 282. Hard.
ao. Mesembria, M6ayipi.6pia Scy-
laci , pag. 2 7 , csBterisque Geogra-
phis. Olim Menembria, quasi Mense
oppidum, ut ait Strabo , lib. YII ,
pag. 3 19. Ayxi*^oc deinde Ptole-
mseo , lib. III , cap. 1 1 , et Melse ,
lib. n , cap.^ a. Hard. — Mesem-
bria , nunc Misevria dicitur , An-
chialum, Akkialiy ut quidem ait.
D'Airyii<LB. £d.
ai. Astice regio. Sic ap. Chiffl.
Dalec. Astice regio. Fuit oppidum ,
nunc est Apollonia» £d. — Quse
Ptolem^o loc. cit. A?txiQ ^paTYiyta ,
Astica seu Urbana Prsefectura , quse
ah Apollonia ad Perinthum usque
pertinuit. AwoXXcdvta quoque post
Mesemhriam a Scylace nominatUr,
pag. 27. Mela, loc. cit. « Mesem-
bria , Anchialos , et intimo in sinu
( Ponti Euxini ) atque uhi Pontus
alterum sui flexum angulo finit
magno , Apollonia. « Anthium vero
^vdeta Stephano dicitur : Apollonia
Milesiorum, Rhodiorumque colo-
nia. Hard. — Insequentibus tem-
poribus Apollonia Sozopolis vocata
fuisse videtur, unde nunc ei nomen
Sizeboli , auctore d^Ajtvillk. Ed.
a 2 . Panissa, Rira. MSS. Reg. 1,2,
Golh. I , a, etc. Panyssas , Rrzas. Pa-
nysum, credo , adhuc intelligit , de
quo proxime antea dictum est H.
2 3. Tearus. Tsapo; Herodoto ,
Melpom. lih. IV, n. 90 , ubi de eo
amne multa. Hard.
24» Thynias. Dalec. Thynnias»
Ed. — 0uviai; Grsecis , in Astice
prsefectura 9 prope Apolloniam et
Halmydesson. Scymnus Ghius, p.
3o , Guvta;. Ttj? A^tJCTJs ©pajcyjs uwap-
XOUff' eaxaTYj, MeS' -^v ttoXi; e^tv
ffuvopo; TQ ATToXXovia. Et auctor Pe-
ripli PontiEuxini , pag. 14 : 0uviac
6uXi[i.svo5 axpa t^c A^tjcw; ©pajcio;
Owapxouaa , aTrb ^e ©uvta<^o? ei? AX-
[i.u^yiaaov , etc. Descrihit hujus orsc
oppida Ovid. Trist. lib. I, Eleg.
9 , V. 35. H. — Nuuc Tiniada. Ed.
2 5. Halmrdessos. Dal. AlmedeS'
8
a86 C. PLINII NAT. HIST.
cum stagno, quod nuncDeultum vocatur,yeteranorum' :
Phinopolis'^, juxta quam Bosphorus' . Ab Istri ostio ad
os Ponti pass. dlv mill. alii fecere. Agrippa adjecit lx'^.
Inde ad murum ** supra dictum centum quinquaginta : ab
eo Cherronesus cxxvi ' mill.
Sed a Bosphoro, sinus Casthenes\ Portus Senum\*
sos, Ed. — AXfAU^Yiaab; plerisqae
Grxcornm : Herodoto , lib. IV
Melpom. 90, et Stepliano, 2(X>.{i.u-
^•naaoq, Hard. — Nonnulla servat
veteris nominis vestigia, utpote
quse hodie Midjeh vocatur, auctore
i)'AirviLLE. Ed.
26. f^eteranorum. Subintellige ,
colonia. Ptolemaeo, lib. III, cap.
1 3 , in mediterraneis Thraciae civi-
tatibus, A80u&Xto$ xoXcovtft. Antonini
Severi nummus, apud Patin. pag.
3oi , et MamaesB, pag. 343, COL.
FL. PAC. DEVLT. Colonla Flavia
Pacenssi Deulton , non Pacifera , ut
Patinus interpretatur. Ad Panysum
amnem. In Novella Leonis , AsSeX-
To$. Hard. — = Hodie Zagora, Ed.
27. Phinoyolis. ^isQTStikiiy Tzoki^
wpb; Tw n&'vTW Slephano, et Ptole-
msBo , lib. III , cap. 1 1 , in ipso ore
Ponti. HiWRD.
a8. Bosphorus. Leg. Bosporus ,
nunc le canal de Constantinople.
BaoT.
29. Adjecit. LX. Ita MSS. at
editi , XL. Hard.
30. j4d murum. Maxpbv teTxo?.
Hard.
3i. CXXVL Hoc est, a muro
longo procurrit in mare Cherro-
nesus , per cxxvi millia passuum ,
quse Cherronesi longitudo est. In
MSS. Reg. I , a > Colb. 1,2, Paris.
CXXF. Hard.
i. Casthenes. Ita constanter li-
bri omnes, Casthenes. Nos olim
cum eruditis viris Lasthenes suspi*
cabamur satius fore , nt esset pro
AecdffOEVT}; , vel AEcoaOcvto;. Sosthena
rescribere contra fidem codlcam
MSS. non audemus : tametsi me-
minit portus Sosthenii prope By-
zantium Nicephorus GP. inhistoris
Hreviario , ad annum 717 : 6 ^t
XOITTOC ^TTOCC ^O^Xo; T^ Q^aiKJLX.tA 'JTpOa-
irXeuaag Boanopfi) , t& XitA^vi tu xa«
Xou^evcp 2(i>(Tdsv6tfi> 'Trpoaopp.tCeTai , xat
aOTou ^iexeifAa^ev. « Cseterse uaves
ad Thracium Bosphorum advects
ad Sosthenium portum applicant,
et ibidem hiemant. » Exstat et in
Anthologia Grseca, lib. IV^ cap.
2 5 , Leontini Scholastici epigram-
ma in imaginem saltatricis in So-
sthenio : AeovTtou 2x°^^?^^ '^
etxova ^px^^pi^o; i?a[i.ev7}( Iv t&Sca-
adevict). £tfit.t \l\h £xXa^iiQ BuCavTta^ 9
Iv0a<^6 ^' ^c^nv Hxt xopocaatYjv eiapi
^^^o{ ^Y&t» 67rwo'0t '}ropO|A^ yata
[i.8pt2^6Tat • api.90Tepai yotp AvTuyec
6pXV)0p.cu^ ipveaav iQ^AeT^pou;. « Hella-
die dicor Byzantia : visor ibidem ,
Suevit ubi populus ducere vere
choros : Terrarum facit seqnor ubi
divortia : quippe Laudabat numeros
orbisuterque meos.»HABD. — Sinut
Castenes lego : sinus ille est inter le
Fanar et Galata : Byzantium , nnnc
Constantinople. Brot.
2. Portus Senum. Tolet. Ceron.
Pint. Serium. Ed.
LIBER IV. a87
Iter, qui Mulierum cognominatur. Promontorium
^soceras , in quo oppidum Byzantium Rberae condi-
is, antea Lygos^ dictum. Abest a Dyrrachio septin-
:is undecim millibus passuum. Tantum patet longitudo
irum inter Adriaticum mare et Propontidem. Amnes '
lynias , Pydaras, sive Atyras. Oppida Selymbria^, 9
nthus^ latitudine cc passuum^ continenti annexa.
Chrysoceras, Xpuaou xgpaTo;
ontorium, hoc est, aureicornuj
lo lib. IX y cap. ao. Plinium
ns, cap. X, pag. i8; et Ca-
y lib. VI , c. de Thracia , pag.
, de more transcribunt : et
Theodosii , quorum verba
bimus in nota proxime se-
:i. Hard.
Antea Ljrgos, Sunt qui Longos
egant, ex MSS. quibusdam.
!ram. Vulgatam scripturam
dit Ausonius, Epigram. i de
urbibus , pag. 69 , ubi de
^antinopoli, et Carthagine :
pares tandem memores , quod
ae diTum Augustas mutastis
et nomina : tu quum Byzan-
lygos , tu Punica Byrsa fuisti. »
codicem Missorum Theodosii
dabis : « Promontorium Chry-
Bras ( lege Chrysoceras ) in quo
lum Byzantium, libers con*
lis , antea Logos dictum :
be Lygos. ) Abest a Dyrra-
DGGxi mill. passuum. Tantum
longitudo terrarum inter
iticum mare et Propontidem. »
Terbis totidem jam proxime
is. Hasd.
Abest , etc. Ita Solinus , et
anus , loc. cit. Hard.
Bathynias, Vet. ap. Dalec.
hyniaSyPidaras, etAtyras sive
Thydas. » Ed. — BaOuv^a^ pariter et
AOupa^ , inter Byzantium et Selym-
briam , apud Ptolem. lib. III, cap.
1 1 . AOupo^ quoque Stephano me-
moratur. Certus autem situs omni-
no ignoratur. Hasd. et £d.
7. Selpnbria. SnXu^A^pta Stepha-
no : a Selye sic appellata : Bpia
enim , inquit , Thracibus oppidum
sonat : ut Selymbria , vel 2i!x»6pta
(sic enim PtolemsBus scribit, loc
cit. ) ,sit quasi Selyos oppidiun. De
vi vocis Bpta, eadem tradider* Stra-
bo, lib. VII, pag. 819, et Nicolaiis
Damascenus in Exoerpt. pag. 494.
Hard. — Nunc Seiivriaf nt tit
D^AiryiixE. Ed.
8. Perinthus, Eadem Heraclea
lliracisB Perinthus cognominata.
Sozomenus, lib. IV,cap. 7 , Hypa-
tianum Heracleai Perintfai Episco-
pum Tocat. Procop. lib. IV , de
«edif. Justin. yicinam Byzantio He-
racleam Perinthum , ApoxXeiav He-
piv6cv , olim Provinciai Enrop»
metropolin ait fuisse : tunc yero
locum postConstantinopolimproxi-
mum obtinere. Hodie CrekU, Habd.
et £d.
9. CC p€usuum, MSS. omnes,
CCpedum, Habd. — Bene MSS.
et cditio princeps , CCpedum. Male
recentiores editioiies , CCpassuum,
Brot.
288 C. PLINII NAT. HIST.
Intus*'' Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cri-
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica", colonia Flavio-
polis'^, ubi antea Zela oppidum vocabatur"^. Et a Bizya
quinquaginta miliia passuum Apros' colonia, quae a Phi-
Uppis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora
amnis Erginus ' : oppidum fuit Ganos '^ : deseritur et
Lysimachia' jam in Cherroneso.
i Alius' namque ibi Isthmos angustia simili' est, eo-
I o. Intus Bizya, In Astice regione
siye prsBfectura, arx regum Asta-
rum. Stephanus : BiCuv)» iroXig 0pa-
xvi^ , To tS>v A^cby ^aaiXeicv. Haec a
Plinio Solinus exscripsit, cap. x,
pag. a8. H. — Hodie P^yzia, Ed.
11. -<^ Terei, A MSS. Reg. i , a ,
Golb. I , i, Yox crimine aihest : unde
scribendum fortassis : a Terei in"
cesto. £d. — Nota fabula , de qua
consulendus Ovidius , lib. VI Me-
tam. y. 647 ym^xiin*^ 'vero Hyginus ,
fab. 45 > Philomela, Neque nullo
habenda in pretio , quae de hac re
tota habet Aldroyandus , Ornithol.
lib. XVII, cap. 6, pag. 684» ubi
hunc locum ayersari hirundines
putat , ob eam potius causam , quod
Borese magis yiolentiae pateat,cujus
yenti flatum perhorrescere id ayium
genus constat. Hard.
12. Re^io Casnica, Ubi Cseni
incolsi appellati , yel Csenici , de
quibus dictum est initio hujus
capitis. Hard.
i3. Ftaviopolis, Golonia quoque
dicitur, loc. cit. Et in Thes. Gol-
tzii, pag. 379. Nummus Titi Imp.
GoL. FtAyiopoLis. Hard.
14. Vocatar. In yet. ap. Dalec.
yox ea deletur. £d.
i5. Apros colonia, Ptolemaeo ,
inter urbes Thracise mediterraneas,
A^TTpog xoXcdviflc. Et StephanOy Airpo; ,
et in Notitia Eccles. pag. ai. Hard.
1 6. Erginus, MalebafDalec. Egi-
nus. Eo. — Meminit hujus amnis
Mela, lib. II, cap. a. Ha&d.
1 7 . Fuit Ganos , etc. Vet. ap. Dal.
« Oppidum Ganos. Fuisse fertur et
Lysimachia in Gherroneso. » £d.
— Hoc est , defecit jam Ganos :
deficit yero et Lysimachia, quae in
Gherroneso est : hujus enim, ut
nondum dirutse ac deletsa meminit
Plinio recentior Ptolemaeus, lib.
III , cap. 1 1 , AuatpLaxift. Favo; yero
(sicenimhabentMSS. non Gonos:)
Scylaci memoratnr inter Thraciae
oppida,pag. ^7. ravo; juxtaBisan-
then apud Xenoph. lib. VII, de
Exped. Gyri, pag. 41 1* Hard.
1 8 . Lysimachia* Nunc Hexamila ;
quod Isthmus ibi patetsex miilibus
passuum. Brot.
I. Alius namque. Hinc Cherro-
nesi descriptionem auspicatur : al-
terum ait esse in Cherronesi angn-
stiis Isthmon Corinthiaco similem
et nomine, Isthmos enim appella-
tur : et latitudine pari , interyallo .
nempe quinque millium passuum ,
ut dictum est cap. 5. Transcribit
haec Solinus iisdem fere yerbis,
cap. x,pag. aS. Hard.
a. Simili. ChifQ. f0n//if. £d.
LIBER IV- 289
dem nomine, et pari latitudine : iliustrant duae urbes
utrimque littora , quas haud dissimili modo tenuere :
Tactye^ a Propontide, Cardia a Melane sinu : haec^ ex
facie loci nomine accepto : utraeque^ comprehensae
postea Lysimachia quinque mill. pass. a Longis muris.
Ch^ronesosaPropontide habuit Tiristasin, Crithoten^:
Cissam" flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co-
lonia Apro xxn^ mill. passuum, Resiston ex adverso co-
3. Haud dissimiU modo, Ut Co*
rinthiacarum aDgustiarum termini
8unt Lechea hinc , illinc CenchresD :
sic Propontidi Pactye , Melani sinui
Cardia insidet , Isthinique latera
duo obsident. Haad.
4. Pactye, Dalec. Pactiee. Ed.
— IlaxT^Y) PausanisD , Attic. lib. I,
pag. 19 y csBterisque Geographis.
Ka^a quoqne eidem , pag. 17. De
utraqne Strabo , lib. YII , pag. 3 3 x .
Hard.
5. Hac, Vetus apud Dalecam'
piom /ue. £d.
6. Exfacie loci, Quod in cordis
fademsitasit, inquit Solinus, loc^
cit. dicta Cardia est. Alias hujus
appellationis causas Stephanus af-
fert y Terbo Kap^ta. Ha.bd. — Hujus
urbis nummum yide apud Cl. Pel*
iXKts^Medailles des peupUs etvilles ,
tom. I, pag. X97. Brot.
7. Utrasque, Quum eversa dele»
taque Cardia,proeaLysimachiam,
de qua jam dictum est, condidit
Lysimachus , ut Pausanias refert ,
Attic. lib. I , pag. 17. Pactyen si-
militer exhaustam yicinitate Lysi-
machisB , Plinius quoque nunc au-
ctor est.= Au(Tt{x.ax^a fuit in Cherro-
neso, a Longo Muro , quinqne
millibus passuum , quanta ipsius
Isthmi longitndo est , dissita. H.
8. Tiristasin, Dalec. Tjrristasin,
Ed. — - Tsipt^aaic Scylaci , pag. 37.
9. Crithoten, Kpi6«iTiJi Scymno
Chio, pag. 39; urbs Cherronesi
Hellanico, apud Harpocrat. pag.
178 ; Scylaci loc. cit. KpDOorii.
Hard.
10. Cissam» Vet. ap. Dalec. Cis"
siam, £d. — Crissam, yei Cressam
potius, juxta aliud oppidum , cui
.£goa flumiiiis nomen fuit, posi-
tam : quo de oppido egimus pluri-
bus,lib. II, cap. 59. Scylax., in
Periplo, pag. 217 , haec oppida sic
enumerat : ii-oh^ ^l Ai^j^oc iroTafAo; ,
Kpiiaaa , KptOcSryi , HaxTiyti, Qnm
omnia Plinius interiisse significat.
Nummus est perrarus ex xre me-
diocri , in Cimelio P. Chamillart ;
cujus nummi pars antica Cereris
caput exhibet , canistro frugibus
pleno onustum : in altera superficie
scriptum est, litteris setatem Alexan-
dri M. referentibus, AironO. hoc
est, AiYO'770Ta(ji.iT(idv : cum effigie
capras, qu» grsBce est at|,.atyoc ,
unde urbi nomen. Hard.
11. jEgos, Vetus apud Dalec.
jEgo, Ed.
I a . Nunc habet, Proponebat Da-
lec. nunc abest, Ed.
i3. XXn mUl, Ita MSS forte
pro XXV, Nam ab Apro Resiston
19
ago C. PL|NI1 NAT. HIST.
" loni« Parianae'l Et Hellespontus^^, septem (utdiximus '^)
stadiis £uropani ab Asia dividens, quatuor '^ inter se con-
trarias urb^s habet : in Europa Callipolin' et Seston, et^
iu Asiii Lampsacum et Abydon. Dein promontorium Cher-
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : cujus in fronte obliqut
Cynossema''', ita appellatur Hecubae tumulus^ staiao
12 Achasorum.Turris et delubrum" Protesilai. £t in extrema
Cherronesi fronte, quae vocatur ^Bolium", oppidum Elaeus' .
distare xxvi inill. pass. Ituctor est
Antoninns, quem unnm ex omni-
bu8 scnptoribus inyenio hujus op-
pidi fecisse mentioneTO , in itinere
ab ApolloniaperMacedoniam usque
Constantinopolim. NamquodRhaB*
deston Ptolemsei existimat Pintia-
nus locum hic habere oportere,
errat sane graTiter, quum Rh»«
destos extra Cherronesum sit , ac
pro ipsa Bisanthe habeatnr : Re-
sistos in meditullio regionis sit po-
gila. Hahd. — Daiee. cod. XXXII
mUL £d.
l4* Pariana!* De quaiib. V, ca<»
pite 4o* Hard.
i^, JfSt Hellespontas, Solin. cap.
X, pag. 38. fiodie, le detroit de
GaUipolL Hard.
16. Ut disinms. Libro II, cap.
93. Stadia septem snnt passus
nccCLSXy, Consentit Strabo, lib.
n. Hahd.
ly, Quatuor intet ^e. Dalec. ^ifo-
taor ilUc inter se, Sed in vet. et
Chiffl. deletur tox UUc Ed.
18. Callipotin. Hodieque Galifi'
poiif freto nomen dedtt. Im^h^ Stra-
boni , prsecipua urbium dicitur, qn»
snnt ia^Cherroneso : Abydo oppo-
sita, quae in AsisB littore est : Hb.
XITL , pag. 59 1 . Hjird. — Sestos ,
Zefiwme; Abydbs, Hmgara ; Lam-
psacus , Lemeahi ; promcmtoriiuD
Mastuziay eapo Greco; SigeBm,le
cap Jeni^Hisari. Baor.
19. Mastusia. MacMNna sbtfa*
Ptolem. lib. in,'cap. ii. Hic'nr-
sum Solinus, cap. x, "pB^, 18', d
Capella , lib. VI , cap. de Thrada ,
pag. 3 19, Plininm de more trfins-
scribunt. H^hd.
30. Cjmossema. KuvbctrnfML. Mda,
lib. II y cap. 3 : « Eat Cynossetta ,
tumulus Hecubae , sive ex fignn
canis , in qnam conrersa traditnr ,
sive ex fortuna in quam decideimt,
hnmili nomioe acc^pto. » PoUox ,
lib. V, cap. 5, Don Hecnb», aed
insignis cujuspiam canis sepulcrino
eo nomine indigitari ait. Vide Ov^
Metam. lib. XIU, ▼. -5 69. Habb.
— Locum hunc d'Antti.i:jk ia im
Minoris Asi» tabola josto iiostralio-
rem fecit ; ponendnm est .ubi iUe
Idacum posuit, nt egregifi demon-
atrat Poffo , in suis in TlnuiydideiB
commentariis , pag. 334. iE^.
^ I . Protesilai. Mela 9 Joe. oit
« Sunt Protesilai ossa cdBsecrtta
delubro. » Hahd..
3 3. jEoliwn. Stephanlis, ex Theo-
pompo , AtoXiov ^ r^; %i^At:iii ^>^P"'
vinoQu 'Koki^ , « Thracice CbcrrD-
nesi oppidum. » ^Sjlmx^
a3. Eimus. Ataduciipnd^PtoIem.
LIBER IV.
!>9I
PeinjpetQBti Melanemsinum, portusCcBlos'^, et Panhor-
mus'' , et supradicta Cardia. Tertius Europae sinus ad
hunc mocjum clauditur. Montes extra praedictos^^ Thra:
ciap £donu3^^, Gigemoros, Meritus, Melamphyllos'^. Flu-
inina in Hebrum cadentia, Bargus, Suemus^^.Macedoniae,
Thraciae, H^lesponti longitudo est ^" supra dicta^'. Quidam
s^ptingeptorum \iginti mill. faciunt. Latitudo gglxxxiy^'
milUum est.
iEgaeo mari nomen dedit scopulus inter' Tenum et i3
lib. in , cap. 1 3 , et Harpocr. pag.
98$ Straboniy lib. VII , pag. 33 1,
JP^oS^ f et Scylaci , pfig. 97. Elaepata
in Qherroneso agnoscit etiam Li-
yios , lib. XXXI , cap. 16. H. —
Oppidum Elseus , nunc le. chdteau
Heuf d*EuFop€ aujp Dardanelles. £0.
a4r C^eios, KoTXo; Xt^vin Mela 9
lib. niy cap. 3 : a Est et portus
CfiiliM, Atheniensibus et LacedsB*
moniis nayali acie decernentibus ,
LscoiiioiB classis siguatus excidio. »
Hard.
»5. Pankormus. Portum fasec yox
fonat omnibus nayibus excipieadis
•ptum : aravopfjbo^. Haro.
»6. Extra pradictos. Hoc est,
prster Htemum , Rhodopen , Pan-
gaiun. H^&o.
37. Edonus. Pars Hsemi , Edonis
Thraci» populis yicjba. Hard.
ft8. Meiamphjrllos. Sic ap. Chiffi.
Dalec. MelamphjrUon, Ed.
09. Suemus. Colb. i , Syrmus.
Colb. a , Sermus. Hard.
3o. Est. Vox ea in Dalec. dele-
tur. £d.
3i. Supra dicta. Hoc ipso capi-
tCy ubi Byzantium dixit abesse a
Oyrrachio septingentis undecim
•aiiljjbus passuum. Missi Theodoaii :
« Macedonia , Thracia , HiellesppA-
tus, et pars sinistrior Ponti. Hsec
finiuntur ab oriente , mari Pontico:
ab occidente, desertis DiirdauisD
{Candavice^ credo, yoluere dicere,
de quibus actum est lib. III , cap.
96) : a septemtrione , flumine Istro.
Patijent iu longitudinem , m. pass.
Dccxxy in latitudinem ccclx^xi,
juxta Plinium Secundum in eo-
dem. m Hard.
3a* CCLXXXIV. Ita MSS.
omnes : editi , cgclxxxiii. Missi
Theod. ccGLxxxi. Hard.
I . Inter Tenim et Chium. Ita resti-
tuimus admonitu codicum , quo/'
proxime laudavimus » atqne etiam
ex re ipsa : ^t eoim Tenos insula
Delo et Andro proxima : atque
idcirco , ut statim sqbjungit Plinius»
ceruupt eum scppulum 4£ga , a
dextra partie Andrum navigantes ab
Achaia : unde longissime Teuedos
abest i quam npbis ]ibri yulgati hoc
loco prp Tepo obtrudunt. Nec
Solinum, Martianumque moror,
quiquum hunclocuip exsciiberent,
ille cap. XI, pag. 29, iste lib. YI,
pag. 31 a> Tenedum legis«e vi-
dentur : nam in yitiosos codices
utrumque incidi^f e , yjei |];pruip
icertie alterum , qui aUeri prsiiyilt ,
res ipsa claroat, CQnseujusqiif MS3.
pESCuSi Lamiaki ; proinontorinin
Mastuiia , eapo Gneo; S\geuui,Ic
cap Jeai-HiiaFi. Bbot.
|[|. Maslniia, Macwois dbcfa .
Ptofem, lib. in,cap. i
290 C. PLmU NAT. HIST,
I loniie Parlanae'*. EtHellespontus' ,s«ptem(utdiximus' )
stadiis £uropc)m ab Asia dividens, quatuor '' ititer se con-
trarias urhes habet : in Europa Callipolin' et Seston, et
in Asia LnmpsQciim et Abydon. Dein proinontorium Cher-
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : eujus in fronte obUqua
Cynossema", ita appellatur Hecubae tumulus, statio
1 Achsornm.Turris et delubrum" ProtBsilai. Et in extrema
ChePronesifronte,qusevocatur^ohum",oppidumElaeu8''.
diitare xxvt mill. paas. auclor cbi
AntoninnB, quem ukuik ei omiu-
hua icriptoribua inTeoio hujui op-
pidi feciiuie mentioneni , in itinere
ah ApolIoniDpf rMacedoniam usque
CoDitaminopulln). Nam quod Rh<e-
deiton Ptolem^i eKistimat Pintin-
nnft locnm bic bjiLere oporlere,
errat slne gra-riler, qtmm Rhs-
deatos eiitra Cberronesum slt , sc
pro ipM Biwnlbe babealtir : Be-
lilto* in merliluliio regionia sit po-
«ita. HiM. — Dalec. cod. XXXII
mUl. Eu.
14. Pariana. De qna lib. V, ca-
|Hte40.HABD.
15. E< HellfSponuu. Solio. cap.
X, plg. aS. Hodie, U detroit de
CJl^a. Hard.
16. Ui diximui. Libro U, cap.
9«. Sladi* »pii
MKtCLIXV. ConBcntil Strabo , lib.
R. HiBn.
ty. Qvetuor intrt se. Dalec. qua-
r iVAc
Chiffl. deteinr vox illie. Ed.
18. Caltipolia. Hodieqne GaUi-
poU, freto nomen dedit. X»?i< Stra-
boni,prsci[iua urbium dtcitur,
Hint tn'Cfaerroneso : Ab7d<
«ita, qnx in Asin Hitore ««.
XIH, pag. Sgi.HnM». "
Xemm^; Abydtw,
, „^. .;, pag. *8 , «t
Capella , lib. VI , cap. de Thracia ,
pag. 3 11, Plininm de more tian^
ao. Cfnossnma. Kuybcffflfia. Mela,
lib. U.cap. 1 : . Esi Cynossema ,
tiimulus Hecubie, sive ex figur»
cauis, in quam conversB tradilnr,
sive ei rorluna in quam decidcrat,
humili nomitie acrepto. ■ PoUax .
lib. V, cap. 5, non Hecaba, aed
insiguis cujuspiam canis sepulcmni
eonomine indigitori ait.VideOrid
Metam. lib. Xm, y. 56g. ft»
— Lociim honc D^AKvnxXifl
AsiBtabnUi
^tl ; ponendQi
Popfo , in
29a C. PLINII NAT. HIST.
Chium veiius quam insula, SaH nomine' a specie caprae,
quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari exsi-
liens. Cernunt eum a dextra parte Andrum navigantes ab
Achaia, dirum ac pestiferum. -^gaei pars Myrtoo datur^;
appellatur ab insula parva, quae cernitur Macedoniam a
i4 Geraesto petentibus, haud procul Euboeae Carysto . Ro-
mani omnia haec maria duobus nominibus appellant : Ma-
cedonicum, quacumque^ Macedoniam aut Thraciam attin-
git : Graeciense, qua Graeciam alluit. Nam Graeci et
lonium dividunt in Siculum , ac Creticum , ab insulis.
Item Icarium , quod est inter Samum , et Myconum .
Caetera nomina sinus dedere, quos diximus^. Et maria
quidem gentesque in tertio Europae sinu ad hunc modum
se habent.
I XIX. (xii.) Insulae autem ex adverso ThesprotiaB% a
Buthroto duodecim millia passuum : eadem ab Acroce-
rauniis quinquaginta mill. cum urbe ejusdem nominis
exemplarium, m quibus et Tenum
et Andrum legitur : non ut isti exhi-
bent Tenedum et Antandrum : a qui-
bus errorem in Plinii contextum
transfundere Salmasius conatar, in
Soiin. pag. i68. Ha.rd.
3. yEx nomine, Ai^, quae tox
capram sonat. Plinio adstipulatur
ApoUonii Scholiastes, ab lib. I :
Argon. V. 83i. Tb AiyaTov ireXayoc
sxXVidYi a-jrbvniffou Atyc^v )cacXou{A8VY);.
Aliter Festus : « JBgsum mare ap-
pellatur, quod crebrse in eo sint
insulae, ut procul aspicientibus spe-
cies caprarum yideantur : sive ,
quod in eo iEgsea Amazonum regina
perierit : sive quod in eo ^Egeus
pater Thesei se praecipitayerit. » Sui-
das ab i£geo Thesei patre appella-
«tionis causam petit. Vide Eustath.
in Iliad. B, v. 41* Habd.
3. E medio, Sic ap. Chiffl. Dalec.
in medio. £d.
• 4» Mjrtoo datur, Vet. Myrtoum
appellatur, Item supra » cap. 5.
Dalbc. — Hoc est , ^gaei pars
qusBdam est Myrtoum mare. Habd.
5. Geroisto, Dalec. Geresto, £d.
— EubcBs sunt hsDC oppida, de
quibus cap. a i . Habd.
6. Carysto, DaHec. Ckaristo. JSo,
7. Quacumque. Sic ap. Ghiffl.
Dalec. Quodcumque. £d,.
8. Myconum, Vet. ap. Daiec.
Myconem, Ed.
9. Quos diximus. Ut Corinthia-
cus , Saronicus , Laconicua y cste-
rique. Habd.
XIX. I . Thesprotias , a Buthroto,
EditioprincepsT^/yrof/Wy Corcfra
aButhroto. Bbot. — Dalec. Tkespr^»
ticB Corcyra , a Buthroto» EiD.
LIBER IV. 293
ryra*, liberae civitatis , et oppido Cassiope , teuiplo-
Cassii Jovis , passuum nonaginta septem miliia in
itudinem patens : Homero dicta Scheria et Phaeacia,
imacho etiam Drepane. Circa eam aliquot , sed ad Ita-
vergens Thoronos : ad Leucadiam Paxoe duae ', quin-
M. discretae a Corcyra. Nec procul ab iis ante Cor- a
mEricusa^ Marathe, Elaphusa, Malthace, Trachie,
Corcyra, Corfou , ab arce qus
)M apud Nicetam, lib. III,
'iic xopu^^g, e»t enim in loco
lam edito. Hard.
UbtrcR cmtatis. Ita libri omnes:
8t y cujus ciyesliber» conditio-
mt. Refert Strabo, lib. VII,
)a9, venisse inparoemiam sane
diculam^ Corcyrsorum liberta-
: Owb PcdpLaicdv i).eu06p(i>0etaa 9
t, oux iTT^veOir) * dcXX* iTiX Xct^opta
f&iav eXa^ev * ]b.eu6^paKo'p]cupa,
Sirou Oe^Xei^. Hard.
Cassiope. Gellio , lib* IX, cap.
lag* io5i , Cassopeia. Hodie
0'CastrOf juxta Casopo. A
Cassio nomen ille portus ac-
,Kaa(Tiou 67»), seu Cassii Jovis
len. Meminit ejus fani Sueton.
erone, cap. xxii. In nummis
refert Andrcas Marmora, lib.
»t. Corcyr. ex una parte KOP-
OON, ex aversa, ZKTC KA-
!. Nummi sunt ii ficti , yel
erini. Hard. et £d.
Homero. Odyss. E, v. 34 : Sx*-
pi^coXov t)CoiTO (t>atiii)Cb>v i^ yatav.
Didymus Scholiastes : 'Lyi^ia.
iTO 'h v^ao? Twv Oataxcdv , t6 ^i
TaUTa exXiiiOYi Kepxuoa. to ^e
oVttTov IxaXeiTO Apewavifj. Sche-
, et Drepanen , Stephanusquo-
ippellat. Cur Drepane sit vo-
yarias causas affert Scholiastes
ApoUon. ad lib. IV Argon. v. 988 ,
ex Aristotele et Timeo petitas.
Hard.
6. Thoronos, In MSS. 1 9 a » etc.
Athoronos, AXihiy Othoronos. OOpttvoc
Stephano insula est, Sicili» Meli-
tseve ad Austrum objacens. An fue-
rithsec illi cognominis, consideran-
dum. Hard. — Nunc Fano , sive
Merlere. Ed.
7. Paxoe diue, Dalec. Paxa. £0.
— na^ci Pioni, lib. L, pag. 54^.
Ha^ot Polybio, lib. H, pag. i36.
Hodie Paxo , et Antipaxo, Leucadia
autem est Leucada , ut jam diximus
cap. a. Hard.
8. Ericusa , etc. Dalec. Ericusa,
Marate^ £d. — ^pijcouaa vrao; nota
etiam Ptolemaeo, lib. III , cap. 14»
Maf^otOr. , ^Xafouaa, MoXOaxn, Tpa-
Xsia, HtTucdvta, yel nuOtcdvta, Tapa-
Xitt, caeteris scriptoribus incognit».
DTUxitt Stephano memoratur,prope
Corcyram , irapa rri KepxOpa. Pro
MapaOv) rectius forte MapotOouaa a
feniculis, ut ab erice Ericusa, £t
pro Tarachie forsan Taptxtat vel
Tapix&t9tt , a cetariis , et ab iis qui
iilic condirentur , piscibus. Hard.
— £x insulis istis mult» fortasse
tantum scopoli fuerunt nunc no-
raine nullo cogniti ; quatuor tamen
citari possunt , nempe Sametraki ,
omnium maxima , Diapio , Boaia et
3
19
294 C. PLINII NAT. HIST.
Pylhionia^, Ptychia, Tarachie". Et a Phalacro" CorcyraB
promontorio scopulus , in quem mutatam Ulyssis navem a
simili specie fabula est. Ante Leucimnam ", Sybota. Inter
Leucadiam autem et Achaiam permultae, quarum Tele-
boides' , eaedemque Taphiae, ab incoHs ante Leucadiam
appellantur,Taphias''*, Oxi», Prinoessa ' et ante iEtoliato
d*Ulfss€, Non autem ,utait Noster,
non procul ab i» (nempe Paxis), sed
tota Gorc^rrse longitudine ab iis
discretae. £d.
9. Pythionia, Dalec. Pitionia, Cd.
xo. Tarachie, ChifH. Tarachia,
Ed.
II. Phalacro, Dalec. Phalario,
£d. — Ptolemseus, lib. III, cap.
X 4 9 et ex Artemidoro Stephanus ,
<t>oeXaxpcv , axpeonnptov Ksxp6pa;. H.
— Uodie capo Drasti, Ed.
la. Ante LeAcimnam, Abest id
membrum a codicibus MSS. In
libris Tulgaris, iuite Leucadiam le-
gitur, insigni errore. Nam ex Stra-
bone, lib. VII, pag. 837, juxta
Buthrotum sunt Sybota^insulseper-
exiguee, paululum ab Epiro di-
stantes, pone orientale Corcyree pro-
xuontorium , quod Leucimna Toca-
tur : tiai ^i vYioi(^tc ra ZuSora , vnq
fiiv Hirttpou pLixpbv airt;^ouoat * xara
^t th ^cbov dfxpov Tvi; KtpxOpac rbv
AtuxifAVTiv xttfAtvtti. Meminit hujus
promontorii Thucydides , lib. III ,
pag. 31 5. Ha.rd. — Promontorio
nunc Levkimo nomen, insulis5. Nic-
coh. Ed.
i3. Teieboides , ea:demque, Qnare
totus ille numerus insularum , qui
sequitur, Echinadibus etiam com-
prehensis, Teleboum ditio appel-
lata , contribntaqne AcarnanisB
est, qniB in continente ex adverso
objacet. Stephanus : TnXt^otc , ftotpa
T^c Axapvavtac, ^ irpoTtpov Taftuv
ixoiXtiTO. Sdholiast. Apoll. ad lib. I
Argon. V. ^5o:TviXe6o'ai, 0! TBtftoi.
Tzetzes in Lycophr. v. 184. tViXt-
€oat xal Tetfict ot Iv TOtc Extvfl^
viiaoic. TelebosB appellati , illqait
Eustath. in lib. I Odyss. quodboTes
furto sublatos procnl abigefent :
^ioTi Xyii^ojAtvci T^e Ta^ ^oac iTtirjfOv.
Hard. — « Esedem qusB Taphia ab
incolis appellantur. Ante Leaca-
diam Taphias ( Taphiosis M. ) Si-
fama, Oxiae. » Piirr. -^ Didec.
« Eaedein quae Taphise : ab incolis,
etc. » Ed.
14. Taphias , etc. Dalec. Zaphio-
tis , Amoxia, £d. — E Teleboidi-
bus, Taphiisve insulis, hsB tres ante
Leucadiam jacent : caeteraB ante
^toliam, etsi Teleboid9>as paritcr
accensendae , commnniore vocabnlo
Echinades appellsjntar. Ta^i^tc a
Cephalenia distat onmino stadiis
XXX , auctore Stephinio. TflE^o^ est
Scholiastae Apoll. loc. cit. aliisque.
Ta^iouc Straboni, lib. X9 pag. 4$6'
Sequuntur 6^tTat > tt npivottfffa.'
6^tt&v , hoc est, acatamm, memi-
nit Stephanus, verbo, ApW{&tTa.
Eaedem 0oai appellataBab Homero,
Strabone teste, lib. X, pag. 4^8*
Bard. — Esedem videntor esse insa-
Ise istae quae nnnc Maghbi\Kaiamota
et Kastus in recentioiibas et pro-
batissimis mappis appelhtta repe-
riantur. £d.
a<j5
LIBER IV.
Echinades' , £gialia' , Cotonls, Thyatira, Geoaris, Dio-
nysia, Cymus, Chalcis, Pynara, Mystus''.
Ante' easin alto Cephalenia'^^ Zacynthtis, utraque'° 3
libera : Ithaca", Duhchium*', Same, Crocylea^^A Paxo
i5. Eehinadof. DesertSB insulsB ,
fpiarumqae pler«que annex8B jam
continenti , aggerente limum Ache-
loo amne , ut ait Strabo^ lib. XVELI ,
pag. 4^Sf etThucyd. lib. II, 170.
ix^^^^*C £jpv){AOt vTi9oi,Scylaciy pag.
i3. Habd.
16. ^gialiay Cotonis, Tkyatiray
Geoaris , Dior^sia , Qrmus , ChalciSf
Pimara , Mystus, In R. i , a , Colb.
I y « , etc. Mystrm : in aliis Nystm,
Videntur mihi sane Echinades e»
ab aliis ^gsei maris insulis nomina
esae mutuatsB, sed ea a librariis
deformata sic restitui oportere :
« .£gialia , Cothon , los , Thia ,
Thera , Gyaros , Dionysia , Cy thnos,
Chalcis 9 Pinaria) Nisyrus » : qu8B a
Pomponio Mela recensentur lib. II ,
cap. 7, pag. 44 9 ^ ^^^ ^^ ii^
suo loco dicturi sumus. Pinaria
eadem qusB IltTuoGcTa. Hard. — *-
Quum ita deibrmata sint istarum
omnium insularum nomina, suum
cniqae assignare , xnter ea qusB nune
fortita sunt , non tentabimus. Ple-
rasque, ut super. nota monet Hard.
Bunc continenti adhserent ; ii^ter
reiiquas animadyertuntur illsB qu»
nnnc Dragonera , Curzolari et Oxia
dicuBtur. Ed.
17. Mystus, Vet. ap. Dalec. iVr-
strus» £d. .
1 8. Ante eas . . • diruta a Roma^
nis, « Ante eas in alto Cephalenia,
^SB et ab oppido Same dicta : Za-
cynthns , utr«qi{e libera , Ithaca ,
Dulichium ; Crocylea , Paxos , Cor-
cyra quondam MelsBua dicta. In
Cephalenia Same diruta a Roma-
n.is. » Sic iegendnm. Dalec.
19. CephaUma, Cefaiogna : Jol"
cynthus , Zante. Habd.
30. Utraque Uifera, Dalec. utra*
que liierof. £d.
si. Ithaca, Ulysse alumno in-
clyta. Nnnc Thiachi: nautis, Cefit'
logna piccoia. H^kSD, ^^ Ibi incolsB
yestigia qusBdam domus Ulyssis
adhuc monstrant. Bbot.
aa. Dulichiumy Same. Sic Maro,
lib. III >£neidos : « Dalicbium-
que, Sameque, et Neritos ardna
saxis. • Sic Pomponio Melas , lib.
II, cap. 7, pag. 44* Dulichiam,
Cephalenia , Neritos , Same , diver-
sas sunt insulsB. PrsBivit illis Homer.
qni Sotf^ov insulam , Iliad. B, v. 141,
et in Odyssea interdnm , yocat :
quam ipsam esse Cephaleniam a
quibusdam existimatum Eastathius
ibidem refert, pag. 407* Errare
Hesychius yidetnr, qui AouXtxtov,
'jrdXiv Ktf aXXvivia; yocet. Habd. —
De Dulichio insula , quam submer-
sam juxta Cephaleniam testantur
nautsB, vide Dodweli., Traveh , t.
n, pag. io5 et 107, et Pouqvb-
yiiXB, Voyagede ia Grhx^VAi, XII,
cap. s , t. IV, pag. 809. £d.
a3. Crocjrlea, In R. i, », Colb.
i , a , Paris. etc. « Crocylea Paxo
Cephania, etc. » Libri vulgati,
« Crocylea, Paxoa, C^halenia,
etc » At si ea lectio steterit, et
Paxos alia a doaboa sttpemu jam
19^
'iq6 C. PLINII NAT. HIST.
Gephalenia quondam ^^ Melaena dicla , undecim millibus
pass. abest, circuitu patet'^ xliv. Same'^ diruta a Roma-
nis, adhuc tamen oppida tria^' habet. Inter hanc et
Achaiam, cum oppido magnifica^^et fertilitate praecipua,
appellatis diversa, cteteris ignota
Geographis , importune nobis ob- *
truditur : et quod gravius est , de-
sideratur haud dubie locus , a quo
illa undecim millibus Gephalenia
absit. Proinde scripsi confidentery
Croqrlea , vel Crocjrle, Deinde no vam
periodum auspicatus , A Pcuso Cc'
phalenia , etc. Paxi enim satis super-
que meminit in Paxorum duarum
mentione Plinius.Ta KpoxuXsta plu-
rium numero, apud Homer. Iliad.
B, y. i39 : Qt p* I6axYjv tixov, xat
NiipiTov Eivoai^uXXov , Kat KpoxuXet*
evepuovTO, xat Atp^Xtwa Tpaxeiav. Ut
Ithacam, sic etiam Crocylea apud
Homernm insulas nomen esse visum
est Plinio : Stephano quoque, ex
Thucydide,.quem intellexisse non
videtur : est enim Crocylion Thu-
cydidi iEtolise oppidum, non in-
sula. Contra vero Straboni , lib.
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri
oppidum esse AcamamaB continentis
existimatum est. Heracleon vero
apud Stephan. verbo KpoxuXetov,
quadrifariam divisalthaca,tertiam
ejus partem Crocorlion appellavit.
Har».
a 4. Quondam Melcena dicta, Me-
laenadicta, idest, nigra. Nigras in-
sulas plerumque antiqui dixere ,
quse multis arboribus consitse , um«
brosam speciem videntibus e mari
referrent. Brot.
a5. Patet XLIF, R. i , XLIII.
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha-
lenisB ambitus est stadiorum prope
ccc , hoc est , xxxvii m. d. pass.
Hard. — Lego CXIIL Ita MS. i . In
Laet. XCL In editione principe ,
LXXXIV. Pessime MSS. Reg. i, a,
et recentiores editiones XLI^, Er^
rat quoque Strabo , lib. X,pag. 456,
quum ait ambitum Cephaleniae esse
stadiorum prope ccc , id est , xxxvii
M. D. pass. Majorem numerum sam
sequutus , qui veritati propior est
IncolsB adseverant hanc insulam
circuitu patere clx mill. CI. Gal-
LAiTD , Voyage MS, du Lepant, At-
tendendum semperbrevius esse re-
centiorum Grsecorum milliarium,
quam fuit Romanorum. Brot.
a6. Same diruta, Same , nonc
Samo^ a Romanis diruta anno U.
C. 565. Ibi manent rudera maxims
antiquitatis. Brot.
37. Oppidatria, Quum olim ha-
beret quatema : unde TeTpairoXt^
Eustathio, pag. 307, et Straboni,
pag. 4^5, appellata est. Horum
quatuor oppidoriim cives a Livio
nominantur Nesiotse , Cranonii ,
Pallenses, Samei : lib. XXX Vin,
c. 28, atque ita fere aThucyd.lib.
II, pag. 119. Direpta Same a Ro-
maiiis, Fulvio Cos. Imperatore ,
Samseos omnes sub corona venisse,
idem est auctor, pag. 478. Contigit
haec clades anno U. C. 565.
Hard.
a8. Cum oppido magnifica, Liben*
tius agnoverim , « cum oppido
maguifico, » vel « oppido magni-
fica. » Hard.
LIBER IV.
*97
nthus , aliquando appellata Hyrie '^, Cephaleniae a me-
na parte xxv ° millibus abest. Mons Elatus ' ibi no- 4
Ipsa circuitu colligit XXXVI 'millia. Ab ealthaca xy
busdistat, inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu
:xxvmill.^ pass. Ab ea Araxum^^ Peloponnesi pro-
torium xii millibus pass. Ante hanc ^ in alto Asteris,
3 : ante Zacynthum xxxv mill. pass. in Eurum ventum
^hades^^ duae, ab aliis Plotae dictae. Ante^^ Cephaleniam
■AppeUata Hjrie. Exhoc Pli-
» Pomponium Melam emen-
(id quod Vossius prsetermi-
qui Hyriam, Cephaleniaro»
>n , Samen, Zacynthum , seor-
i lonio mari nominayit , ceu
: Hyria Zacynthusque diver-
er se insulae. Hard.
XXy mUlia, Sic ap. Dalcc.
\ £u. — Straho , lib. X , pag.
itadiis Lx tantum insulse am-
circuroscrihit, quse sunt yii
pass. sed manifesto errore. H.
, Mons Elatus. Ah ahietihus
m monti nomen : cui monti
Scopo Yocato monasterium in-
Ed.
, XXXVl millia. l.e^.XXXK
i>S. Reg. I , a y et editio prin-
Brot.
. Xy millibus. Sic in vet. ap.
ampium et ChifB. Dalec. XII
Ed.
. Mons Neritus. Homerus ,
B , y. 1 39 , proxime a nohis
: quem adlocumEustathius,
o^.NTfipiTov , inquit, 5po; i<;u
>t; iv tOax^.H. — Nunc Monte
o, £d.
Patet XXV millia. Dissidet
n a Strahone , qui Ithacse
um stadia colligere lxxx ait ,
}t, X mill. pass. Hard. '— Ma-
jor est Ithaca. Videtur Plinius cir-
cuitum pro longitudine usurpasse. ■
Bhot.
36* Araxum. De quo cap. 6. H.
87. Ante hanc. Ante Ithacam.
A^epl; Homero nota , Odyss* A ,
yers. 434- Stephano , npoDTvi, insuhi
prope Sphagiam et Pylum. Hard.
— Sed hsBC triumStrophadum, de
quihus mpx Noster, prima fuisse
yidetur; illa autem, de qua nunc,
IthacsB yicinior fuit, eamque in
prsclara sua Grsecis mappa in-
dicat Lapie esse, qusB nunc lotako
siye Atacos dicitnr ; quam quidem
uonnulli nominis quadam similitu-
dine capti Ithacam esse non satis
consulto yoluerunt , quum tantum
scopulus sit incolis omnino carens.
£d.
38. Strophades. Hodie Strivali et
Stamphane : olim STpo^a^ec, quasi
es circumagi aliquando , ac circum-
yerti yise fuerint : et nXoDToil, ut
Mela ait , lih. II , cap. 7 , siye flu-
ctuantes. STpo^a^ec vviaot 'Trpbc r^
ZoxuvOci) , Steph. Antoninus in Iti-
ner. Marit. et Strophadas eas, et
Plotas yocat. Ha.ild. et£o.
39. Ante Cephaleniam Letoia.
PtolemsBO , lih. III, cap. 14» AcoTua
vTiao;. H« —- • £a est , anctore La.-
piB, qus nunc Guardiania yocatur.
296 C. PLINII NAT. HIST.
Cephalenia quondam''^ Melaena dicta, undecim millibus
pass. abest, circuitu patet^^xLiv. Same'^ dirutaaRoma-
nis, adhuc tamen oppida tria^' habet. Inter hanc et
Achaiam, cum oppido magnifica'*et fertilitate praecipua,
appellatis diversa, cteteris ignota
Geographis , importune nobis ob- •
truditur : et quod gravius est , de-
sideratur haud dubie locus , a quo
illa undecim millibus Gephalenia
absit. Proinde scripsi confidenter,
CrocyUa , vel Crocjrle, Deindenovam
periodum auspicatus , A Paxo Cc'
phalenia , etc. Paxi enim satis super-
que meminit in Paxorum duarum
mentione Plinius.Ta KpoxuXeta plu-
rium numero, apud Homer. Iliad.
B, y. 139 : Qt p* iOaxYjv sTxov, xat
NiiptTov Eivoat^uXXov , Kat KpoxuXei*
8ve'p.ovTO, xat Atp^Xiwa Tpaxeiav. Ut
Ithacam, sic etiam Crocylea apud
Homeruminsulsnomen esse visum
est Plinio : Stephano quoque, ex
Thucydide, quem intellexisse non
videtur : est enim Crocylion Thu-
cydidi iEtolise oppidum, non in-
sula. Contra vero Straboni , lib.
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri
oppidum esse AcamamaB continentis
existimatnm est. Heracleon vero
apud Stephan. verbo KpoxuXetov ,
quadrifariam divisalthaca,tertiam
ejus partem Crocorlion appellavit.
Har».
34* Quondam Melcena dicta, Me-
laenadicta, idest, nigra. Nigras in-
sulas plerumque antiqui dixere ,
quse multis arboribus consitse , um«
brosam speciem videntibus e mari
referrent. Brot.
a5. Patet XLIK R. i , XLIII.
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha-
lenisB ambitus est stadiorum prope
ccc , hoc est , xxxvii m. d.
Hard.— Lego CXIIL Ita MS. i . hi
Laet. XCL In editione principe ,
LXXXIK Pessime MSS. Reg. i , a ,
et recentiores editiones XLIf^. Er^
rat quoque Strabo , lib. X, pag. 456,
quum ait ambitum Cephaleniae esse
stadiorum prope ccc , id est , xxxvn
M. D. pass. Majorem numerum sam
sequutus , qui veritati propior est
Incolse adseverant hanc insulam
circuitu patere clx mill. CI. Gal-
LAiTD , Voyage MS, du Leinmt, At-
tendendum semperbrevius esse re«
centiorum Grsecorum milliarium ,
quam fuit Romanorum. Brot.
a6. Same diruta. Same , nonc
Samo, a Romanis diruta anno U.
C. 565. Ibi manent rudera maxim»
antiquitatis. Brot.
37. Oppidatria. Quum olim ha-
beret quatema : unde TeTpaicoXtc
Eustathio, pag. 307, et Straboni,
pag. 455, appellata est. Hornm
quatuor oppidoriim cives a Livio
nominantur Nesiot» , Cranonii ,
Pallenses, Samei : lib. XXXVin,
c. 28, atque ita fere aThucyd.lib.
II, pag. 119. Direpta Same a Ro-
mauis, Fulvio Cos. Imperatore ,
Samseos omnes sub corona venisse,
idem est auctor, pag. 47^* Contigit
haec clades anno U. C. 565.
Hard.
a8. Cum oppido magnifica, Liben-
tius agnoverim , « cum oppido
maguifico, » vel « oppido magni-
fica. » Hard.
LIBER IV.
^97
Zacynthus , aliquando appellata Hyrie *^, Cephaleniae a me-
ridiana parte xxv "* milUbus abest. Mons Elatus ' ibi no- 4
bihs. Ipsa circuitucolligit xxxvi^^millia. Ab ealthaca xv^^
millibus distat , inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu
patet XXV mill. pass. Ab ea Araxum Peloponnesi pro-
montorium xii millibus pass. Ante hanc^^ in alto Asteris,
Prote : ante Zacynthum xxxv mill. pass. in Eurum ventum
Strophades^ duae, ab ahis Plotae dictae. Ante^^ Cephaleniam
^^,Appellata HjrU, Exhoc Pli-
nil loco Pomponium Melam emen-
dabis (id quod Vossiusprsetermi-
sit ) 9 qui Hyriam , Cephaleniam ,
Neriton , Samen , Zacynthum , seor-
sim in lonio mari nominayit , ceu
forept Hyria Zacynthusque diyer-
s» inter se ihsulse. HAan.
^o. XXy miUia, Sic ap. Dalcc.
XXIL Eu. — Straho , lib. X , pag.
^SSyStadiis jlx tantum insulse am-
bitum circumscrihit, qu» sunt yii
K. D. pass. sed manifesto errore. H.
3i. Mons Elatus, Ah ahietihus
inditum monti nomen : cui monti
nunc Scopo yocato monasterium in-
sidet. £d.
3 a . XXXVl millia. \.e%.XXXV.
Ita MSS. Reg. i , a , et editio prin-
ceps. Brot.
33. XV millihus. Sic in vet. ap.
Dalecampium et Ghiffl. Dalec. Xll
millia. Ed.
34. Mons Neritus. Homerus ,
Iliad. B , y. iSg , proxime a nohis
citato : quem ad locum Eustathius ,
pag. ^o^.NifipiTov , inquit, ^po; i?lv
{irtfavcf h tOaxip.H. — NuncMo/ite
Stefano. Ed.
35. Patet XXV millia. Dissidet
rursum a Strahone , qui Ithacse
amhitum stadia coUigere lxxx ait ,
hoc est, X mill. pass. Hard. '— Ma-
jor est Ithaca. Videtnr Plinius cir-
cuitum pro longitudine usurpasse. ■
Brot.
36* Araxum, De quo cap. 6. H.
37. Ante hanc. Ante Ithacam.
A?ept; Homero nota , Odyss* A ,
yers. 484* Stephano , npcoTq, insula
prope Sphagiam et Pylum. Hard.
— Sed hsBc trium Strophadum, de
quihus mox Noster, prima fuisse
yidetur; illa autem, de qua nunc,
Ithac» yicinior fuit, eamque in
prsclara sua Grsecise mappa in-
dicat Lapie esse, quse nunc lotako
siye Atacos dicitur ; quam quidem
uonnulli nominis quadam siinih'ta-
dine capti Ithacam esse non satis
consulto yoluerunt , quum tantum
scopulus sit incolis omnino carens.
Ed.
38. Strophades. Hodie Strivali et
Stamphane : olim STpo^aJ^e;, quasi
esB circumagi aliquando , ac circum-
yerti yise fuerint : et nXcdral, ut
Mela ait, lih. II, cap. 7, siyeflu-
ctuantes. Srpo^a^^s; vviaoi irpoc r^
ZoxuvOct) , Steph. Antoninus in Iti-
ner. Marit. et Strophadas eas, et
Plotas yocat. Hard. et Ed.
39. Ante Cephaleniam Letoia.
Ptolemseo , lih. III, cap. 1 4> A(i>T&a
viiao5. H« — Ea est, auctore La-
piB, quae nunc Guardiania yocatur.
a88 C. PLINII NAT. HIST.
Intus" Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cri-
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica") colonia Flavio-
polis ^^, ubi antea Zela oppidum vocabatur''^. £t a Bizja
quinquaginta millia passuum Apros^ colonia, quae a Phi-
lippis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora
amnis Erginus ' : oppidum fuit Ganos '^ : deseritur et
Lysimachia^ jam in Cherroneso.
i Alius' namque ibi Isthmos angustia simiU' est,eo-
lo.Intus Bizjra.In Astice regione
siye praBfectara, arx regam Asta-
nuii. Stephanns : BiCuv) 9 iro^a; Opa-
xn^ 9 To Tuv Ac«dy pauTiXetcv. Hsc a
Plinio Solinus exscripsit, cap. x,
pag. a8. H. — Hodie Fyaa, Ed.
11, A Terei, A MSS. Reg. 1 9 a ,
Colb. 1 9 ^yyoxcrimine abest : nnde
scribendum fortassis : a Terei in-'
cesto, Ed. — Nota fabula , de qua
consulendns Ovidius , lib. YI Me-
tam. Y. 6 47 ; maxime yero Hyginus ,
hb, 45 y Philomeia, Neque nuUo
habenda in pretio , qux de hac re
tota habet Aldroyandus , OmithoL
lib. XVII, cap. 6, pag. 684» ubi
hunc locum ayersari hirundines
putaty obeampotiuscausam, quod
Boreae magis violentiae pateat,cujus
yenti flatum perhorrescere id ayium
genus constat. Hard.
la. Regio Camica, Ubi Gaeu]
incola^ appellati, vel Caenici , de
quibus dictum est initio hujus
capitis. Hard.
i3. Flapiopoiis. Colonia quoque
dicitur, loc. cit. £t in Thes. Gol-
tzii, pag. 179. Nnmmus Titilmp.
Coi.. F1.ATIOPOLIS. Hard.
14. FoctUur, In Tet. ap. Dalec.
Yox ea deletur. Ed.
i5. Apros colonia. Ptolemaeo ,
inter urbes Thracise mediterraneas.
Airpo; xcXttvia. Et Stephano, Airpcc,
et in Notitia £^les. pag. ai. Hakd.
16. ^r^cRttf . MalebatDalec. f^
nus, Ed. — Meminit hujns amius
Mela , lib. 11 , cap. a. Habd.
1 7. Fuit Ganos , etc. Vet. ap. DaL
« Oppidum Ganos. Fnisse fertnr et
Lysimachia in Cherroneso. » Ed.
— Hoc est, defecit jam Ganos :
deficitYcro et Lysimachia,qasin
Cherroneso est : hujus eniniy ut
nondum dimtae ac delet» meminit
Plinio recentior Ptolemaens, bl).
ni, cap. II, AuatpLaxtoi.rflcvo^Tero
(sicenim habentMSS. non Goaos:)
Scylaci memoratur inter Thncix
oppida, pag. 27. Fovo; juxtaBuas-
then apud Xenoph. lib. Vn, de
Exped . Cyri , pag. 411- Hard.
18. Lysimachia,NuncHexamilo;
quod Isthmusibipatetsexmillibiis
passuum. Brot.
I. A/ius namque. Hinc CheiTO-
nesi descriptionem auspicatur: al*
terum ait esse in Cherronesi angn-
stiis Isthmon Corinthiaco similaB
et nomine, Isthmos enim ap{
tur : et latitudine pari, int
nempe quinque millinm
ut dictum est
hsc Solini
cap.
LIBER IV. 289
nine, et pari latitudine : illustrant duae urbes
e tittora, quae baud dissimili modo ^ tenuere :
a Propontide, Cardia a Melane sinu : hsec^ ex
d nomine accepto : utraeque ' comprehensEe
jysimachia quinque mill. pass. a Lon^is muris.
esosaPropontide habuit ^ Tiristasin , Crithoten*:
' flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co-
ro xxii'^ mili. passuum, Kesbton ex.adverso co-
r duiimili modo. Ut Co-
aa angnstiarum termini
«binc, illiQcCenclirea:
tidiPact;e,HeIaDi siDui
Jdet . Isthiniqae latera
nt. HisD.
yt. Dalec. Paetia, Ed.
Pausanias, Attic. lib. I,
CEterlsque Geographii.
EHjue eidem , pag. 1 7 . De
rabo,lib.VU,pag.33i.
, Vetoi apud Dalecam-
Ed.
icie ioci. Qmi in cordii
■it, ioquit Solinui, loci
Cardia est. Alias hujus
lis causag Stephanus af-
Kafiii.HiL.Rn. — Huju»
nnmvide apud Cl. Pbl*
'aiUet dts peapUs eliiilUs ,
g. 197. Bbot.
que. Quum erena dele-
tia, proea Lysimachiam ,
n dictuiD eat , condidit
11, ut PaasaDias refert.
8. Tinttaiin. Dtltc. Tyrittatia.
En. — Ttipif owtt Scylaci , pag. 17.
9. Crithottn. E(I(!1ht^ Scymno
Chio, pag. ag; urbs Cherroneti
Hellanico , apad HarpocrM. j>ag.
178 ; ScyUci loc. cit. KfnSoirn.
HuD.
10. Ciiian. Vet. tp. Dalec. Cu>
liam. Ed. — Crissam , vel CnMsam
potins, juitR aliud oppidnm , cni
Mff33 fluiuiitii nomen fuit, pou-
tam : quo de oppido egimug pluri-
baB,lib. II, cap. S9. Scjlai, in
Periplo, pag. 37, hiec oppida uc
enumerat : itiihi; H Ai-fi( mTt^ii,
Kpiiasz , Kfiiflurn , JliUTiJ)). Qo»
omnia Fliniu* inieriisse Bignifical.
Nummus est perrarus ex tere me-
diocri,in CimelioP. Ch^millibi ;
cujus namau pan antici Cereris
caput eibibet , caiiistro frugibus
pleao oQustum : !n altera superGcie
■criptumeM.litteriBffitalemAlexan-
dri M. referentibua, Airono. hoc
est. AiyortOTafiiTui : com effigie
caprat, qo» gruce est aX% , ofyb: ,
jEgoi, Velas apud Dalec.
Ed.
Naae haitt. Proponebat Da-
ae abeit. Ed.
i. XXU nW. Ita HSS forte
XXV. Naot A Apro ReHMon
a88 C. PLINII NAT. HIST.
Intus" Bizya, arx regum Thraciae, a Terei" nefasto cji-
mine invisa hirundinibus. Regio Caenica", colonia Flav^io.
pohs'^, ubi antea Zela oppidum vocabatur'^. Et a Biz;ja
quinquaginta miUia passuum Apros' colonia, quae a Plii-
hppis abest centum octoginta octo mill. pass. At in ora
amnis Erginus'^ : oppidum fuit Ganos*^ : deseritur et
Lysimachia' jam in Cherroneso.
i Ahus' namque ibi Isthmos angustia simih' est, eo-
io,Intus Bizya. In Astice regione
sive prsefectura, arx regum Asta-
rum. Stephanus : BtCuYi^ iroXic 0pa-
XYi^ , To T&v A?&y paaiXeicv. Hsec a
Plinio Solinus exscripsit, cap. x,
pag. a8. H. — Hodie Vyaa, Ed.
11, A Terei, A MSS. Reg. i , a ,
Colb. I , ^,yoTcrimine abest : unde
scribendnm fortassis : a Terei in-
cesto, £d. — Nota fabula, de qua
consulendus Ovidius , lib. YI Me-
tam. y. 647 ;maxime yero Hyginus ,
fab. 45 y Pkilomela, Neque nuUo
habenda in pretio , quse de hac re
tota habet Aldrovandus , Ornithol.
lib. XVII, cap. 6, pag. 684 > ubi
hunc locum ayersari hirundines
putat, obeampotiuscausam, quod
Boreae magis violentise pateat,cujus
yenti flatum perhorrescereid ayium
genus constat. Hard.
11. Regio Ccenica, Ubi Caeni
incola^ appellati , vel Caenici , de
quibus dictum est initlo hujus
capitis. Hard.
i3. Flaviopolis, Colonia quoque
dicitur, loc. cit. £t in Thes. Gol-
tzii, pag. 179. Nummus Titilmp.
COL. FLiLVIOPOMS. HaRD.
14. Vocatur, In vel. ap. Dalec.
vox ea deletur. £d.
i5. Apros colonia, Ptolemseo ,
inter urbes Thraciae mediterraneas,
Ai7po; xoXcdvta. £t Stephano, Airpo; ,
et in Notitia Elccles.pag. ai. Hard.
1 6. Erginus, MalebatDalec. Egi-
nus, £d. — Meminit hujus amnis
Mela, lib. II, cap. a. Hard.
17. Fuit Ganos , etc. Vet. ap. Dal.
« OppidumGanos. Fuisse fertur et
Lysimachia in Cherroneso. » £d.
— Hoc est , defecit jam Ganos :
deficit vero et Lysimachia, quae in
Cherroneso est : hujus enim, nt
nondum dirutse ac deletss meminit
Plinio recentior Ptolemsens , lib.
in , cap. 1 1 , AuaijAaxta. Favo; vero
(sicenimhabentMSS. non Gonos:)
Scylaci memoratur inter Thracise
oppida,pag» 37. Favoc juxtaBisan^
then apud Xenoph. lib. YII) de
£xped. Cyri, pag. 41 1* Habd.
1 8 . Lysimachia, Nunc Hexamila ;
quod Isthmus ibi patet sex millibus
passuum. Brot.
1. Alius namque, Hinc Cherro-
nesi descriptionem auspicatur : al-
terum ait esse in Cherronesi angu-
stiis Isthmon Corinthiaco similem
et nomine, Isthmos enim appella-
tur : et latitudine pari , iatervallo
nempe quinque millium passuum ,
ut dictum est cap. 5. Transcribit
haec Solinus iisdem fere verbis ,
cap. x,pag. a8. Hard.
2. Simili. ChifQ., similis,En.
LIBER IV. a89
nomine, et pari latitudine : illustrant duae urbes
ique littora , quae haud dissimili modo tenuere :
fe^ a Propontide, Cardia a Melane sinu : haec^ ex
loci nomine accepto : utraeque^ comprehensae
la Lysimachia quinque mill. pass. a Longis muris.
ronesosaPropontide habuit Tiristasin, Crithoten^:
m" flumini ^gos" appositam : nunc habet" a co-
Apro xxii'^ mill. passuum, Resiston ex.adverso co-
Hatid dissimili modo* Ut Co-
icarnm angustianim termini
eches hinc , illinc CenchresB :
»pontidiPactye, Melani sinui
I insidet , Isthmique latera
Mident. Hard.
Pactye. Dalec. Pactias, £d.
XTUTi Pausanias, Attic. lib. I,
19 , csBterisque Geographis.
X quoque eidem , pag. 1 7. De
le Strabo , lib. VII , pag. 3 3 1 .
Hasc. Vetus apud Dalecam»
he, Ed.
Exfacie loci, Quod in cordis
L sita sit , inquit Solinus , loc^
icta Cardia est. Alias hujus
ationis causas Stephanus af-
erbo Kap^ift. Ha.rd. — Hujus
lummum yide apud Cl. Pel-
fMedailles des peupUs etvilles ,
[, pag. 197. BaoT.
Utneque» Quum eversa dele^
Cardia, proea Lysimachiam ,
a jam dictum est , condidit
achus , ut Pausanias refert ,
lib. I , pag. 1 7 . Pactyen si-
r exhaustam yicinitate Lysi-
8B , Plinius quoque nunc au-
tt. Au9t[x.ttxia fuit in Cherro-
a Longo Muro , cpiinque
as passuum , quanta ipsius
i longitudo est , dissita. H.
8. Tiristasin, Dalec. Tjrristasin,
£d. -^ TEipt?a<rtc Scylaci , pag. 17.
9. Crithoten, Kpifton^ Scymno
Chio, pag. 39; urbs Cherroiiesi
HeUanicoy apud Harpocriit. pag.
178 ; Scylaci loc. cit. KfDOcdrn.
Hard.
10. Cissam- Vet. ap. Dalec. Cif-
siam, £d. — Crissam , yel Cressam
potius, juxta aliud oppidum , cui
.£gos flumiilis nomen fuit, posi-
tam : quo de oppido egimus pluri-
bus,lib. II, cap. 59. Scylax, in
Periplo, pag. 37 , haec oppida sic
enumerat : ivTOc ^k Ai^yoc froTafto; ,
Kpiiaaa , KptO<dTY) , naxTuvi. Qoie
omnia Plinius interiisse significat.
Nummus est perrarus ex sere me-
diocri, in Cimelio P. Chamillaht ;
cujus nummi pars antica Cereris
caput exhibet , canistro frugibus
pleno onustum : in altera superficie
scriptum est , litteris setatem Alexan-
dri M. referentibus, AirOHO. hoc
est, AiY07roTa(AtT(dv : cum effigie
caprae, qusB grsece est aLi^^.cdyoi t
unde urbi nomen. Hard.
11. Mgos, Yetus apud Dalec.
JEgo. £d.
I a . Nunc hahet. Proponebat Da-
lec. nunc ahest, £d.
i3. XXn mUl. Ita MSS forte
pro XXy. Nam ab Apro Resiston
'9
ago C. PL^lNIl NAT. HIST.
I lonise Partanae'^ Et Hellespontus'^, stfptem (utdiximus ' )
stadiis £uropam ab Asia dividens, quatuor '^ inter se coQ-
trarias urb^s faabet : in Europa Callipolin^ et Seston, et'
iu Asiu Lampsacum et Abydon. Dein promontorium Cher-
ronesi Mastusia '^ adversum Sigeo : cujus in fronte obliqut
Cynossema'°, ita appellatur Hecubse tumulus^, statio
a Achaeorum.Turris et delubrum^' Protesilai. £t in extrema
Cherronesi fronte, quae vocatur .£oUum", oppidum Elaeus' .
distare xxyi mill. pass. ductor est
AntomnaS) quem unum ex omni-
bus scriptorilMis invenio hujus op-
pidi fecisse mentionem , in itinere
ab ApolloniaperMacedoniam usque
Constantinopolim. NamquodRhse-
deston Ptolemaei existimat Pintia*
nus loeum hfc habere oportere,
ekrat sane graTiter, quum Rhas^
destos extra Gherronesum sit , ac
pro ipsa Bisanthe habeatur : Re-
sistos in medituUio regionis sit po-
aita. Hahd. -*- Dalee. cod. XXXII
milL £d.
14. PanoMee, De qualib. V, oa«
pite 40. Ha&d.
1$. i^f HelUspontm. Solin. cap.
X , pag. a8. fik)die, le detroit de
GaUipoli. Hard.
16. Ui dioimus, Libro II, cap.
9). Stadia septem snnt passus
DG<iCLXXT. Qonsentit Strabo, lib.
n. H441D.
17. Quai^r inter m. Dalec. quo'
taor illh inter se. Sed in vet. et
Chiffl. deletor tox illic £d.
18. CallipoUn. Hodieque Gai&'
poiiy freto nomen dedit. 2t)?^ Stra-
boni , prasci pua urbium dicitur, qusB
snnt ia^Cherroneso : Abydo oppo-
sita, quae in Asi« littore est : hb.
XIH , pag. 59 T . H&rd. — Sestos ,
Xememe; Abydbs, f^agara ; Lam-
psacus , Lmneaki ; promontorium
Mastuziay eapo Greeo; Sigeam,^
cap Jeni^Hisari. Baor.
19. Mastusia, MftCMtna flbefa*
Pto}em. lib. in,cap. ii. Hio'rur-
sum Solinus, cap. x, pag. 18-, el
Capella, lib. VI , cap. de Thrada ,
pag. ai3, Pliniom de more trans-
scribunt. Hxrd.
ao. Cjmossema. Kuvbc <r^fta. Mela,
lib. II, cap. 3 : « Est Cynoasema ,
tumulus Hecubae , sive ex figora
canis , in quam conrersa traditnr ,
siye ex fortuna in quam deciderat ,
humili nomine accepto. * Poliax ,
lib. y, cap. 5, non HeciibaB, aed
insignis cujuspiam canis sepulcrnro
eonomine indigitari ait.Vide Ovid.
Metam. lib. XIII, t. -569. Habd.
— Locum hunc D^AKvnLU in s«a
Minoris AsiJetabala jostDAiistnilio-
rem fecit ; ponendum est .ubi iUe
Idacum posuit , ut egregie deoron-
fitrat Poppo , in suis in llracydidem
commeRtariis , pag. 334. £d.
^i. ProtesilaL Mela » loc. oit
« Sunt Protesilai ossa cODsecrata
delubro. » Hasd..
a m. jEolium. Stephantis, ex Tbfeo-
pompo , AtdXtov ^ t^ Qpdhevic ^^p^-
vinvQu ird^i; , « Thncics Chcrro-
nesi oppidum. » Habd.
a3. Elmus. JQMumi;aipad Ptolflm.
LIBER IV. -491
jpet^Bti Melanemsinuin, portusCoelos''^, etPanhor*
, et supradicta Cardia. Tertius Europae sinus ad
modum clauditur. Montes extra praedictos^^ Thra:
£donu3'^ Gigemoros, Meritus, Melamphyllos*^ Flu-
in Hebrum cadentia, Bargus, Suemus'^. Macedoniae,
ciae,Hellespontilongitudoest ''supradicta '. Quidam
ogentorum viginti mill. faciunt. Latitudo gglxxxiv^'
i^m est.
Igaeo mari nomen dedit scopulus inter' Tenum et i3
I , cap. I a » et Harpocr. pag.
braboni, lib. VII, pag. 33 1,
y et Scylaci , pag. 37. £Il»|iDta
lerroneso agnoscit etiam Li-
db. XXXI, cap. 16. H. —
lum Elxus , nunc U chateau
\'Europ€ aux DardaneUes, Ed.
Ccelos, KoTXo^ XipiviQ Mela j
1, cap. a : « Est et portus
>, Atheniensibus et Lacedas*
s navali acie decernentibus ,
ioiB classis siguatus excidib. »
9
Panfwrmus. Portum hsec vox
omDibuji nayibos excipieBdis
I : 4vavopfio(. Haro.
Extra pradictos. Hoc est,
r Htemum , Rhodopen , Pan-
. H/LRD.
. Edonus, Pars HsBmi , Edonis
%m populis vicina. Hard.
. Melamphyllos, Sic ap. Chiffl.
. Melamphyllon, Ed.
Suemus, Colb. i , Syrmus,
a , Sermus, Hard.
. Est, Yox ea in Dalec. dele-
Id.
. Supra dicta, Hoc ipso capi-
bi Byzantium dixit abesse a
kohio septingentis undecim
His passttum. Missi Theodosii :
, Thiacia , Hiellesppia-
tus, et pars sinistrior Ponti. Hsec
finiuntur ab oriente , mari Pontico:
ab occidente, desertis D^rdani»
{CandavicBj credo, voluere dicere,
de quibus actum est lib. III , cap.
a6) : a septemtrione , flooiiiie Istro.
Patient in longitudinem , m. pass.
dcgxx» in latitudinem ccclx:]|^xi,
juxta Plinium Secundnm in eo-
dem. » Hard.
3a* CCLXXXIV, Ita MSS.
omnes : editi , cgclxxxiii. Missi
Theod. GGGLxxxi. Hard.
I . /nfer Tenim et Chium, Ita resti-
tuimus admQnitu codicum, qao^
proximis laudavimus » atqne etiam
ex re ipsa : ^t CDim Tenos insula
Delo et Andro proxima : atque
idcirco , i|t s^atira sqbjungit Plinius»
cernupt eum scopulum JEgst , a
dextra parte Andfum navigantes ab
Achaia : unde longissime Tenedos
abest, quamnobis libri vulgati hoc
loco pro Tepo obtrudupit. Nec
Solinum, Mitftianumque moror,
quiquum hiinclocuiq exscribereot,
ille cap. XI 9 pag. 29» iste lib. YJ,
pag. aia, Tenedum legisse vi-
dentur : nam in vitipsos codices
utjxunque incidi^f e , viei jsorum
ceite alterum , qui aUeri prfiivijt ,
res ipsa clainjait , cpnseBJUsqu^MSS.
acfOL C. PLINII NAT. HIST.
Chium verius quam insula, JEx nomine' a specie caprae^
quae ita Graecis appellatur, repente e medio mari exsi-
liens. Cernunt eum a dextra parte Andrum navigantes ab
Achaia, dirum ac pestiferum. -^gaei pars Myrtoo datur^
appellatur ab insula parva, quae cernitur Macedoniam a
i4 Geraesto petentibus, haud procul Euboese Carysto . Ro-
mani omnia hsec maria duobus nominibus appellant : Ma-
cedonicum, quacumque^ Macedoniam aut Thraciam attin-
git : Graeciense, qua Graeciam alluit. Nam Graeci et
lonium dividunt in Siculum , ac Creticum , ab insulis.
Item Icarium , quod est inter Samum , et Myconum .
Caetera nomina sinus dedere, quos diximus^. Et maria
quidem gentesque in tertio Europae sinu ad hunc niodum
se habent.
I XIX. (xii.) Insulae autem ex adverso Thesprotiae% a
Buthroto duodecim millia passuum : eadem ab Acroce-
rauniis quinquaginta mill. cum urbe ejusdem nominis
exemplarium, in quibus et Tenum
et Andrum legitur : non ut isti exhi-
bent Tenedum el Antandrum : a qui-
bus errorem in Plinii contextum
transfundere Salmasius conatur, in
Solin.pag.i68.HA.RD.
s. yEx nomine. At^, quae vox
capram sonat. Plinio adstipulatur
Apollonii Scholiastes , ab lib. I :
Argon. V. 83i. Tb Aiyatov ircXayo;
£xXV)6v) a-rrbviioou Aiym xoXcupu^vYi;.
Aliter Festus : « i£g»um mare ap-
pellatur, quod crebrse in eo sint
insulae, ut procul aspicientibus spe-
cies caprarum yideantur : sive,
quod in eo ^gflea Amazonum regina
perierit : siye quod in eo JEigeus
pater Thesei seprscipitayerit. » Sui-
das ab i£geo Thesei patre appella-
^tionis causam petit. Yide Eustath.
in Iliad. B, v. 41* Hard.
3. E medio, Sic ap. CbifH. Dalec.
in medio. £d.
• 4» Mjrtoo datur. Vet. Myrtoum
appellatur. Item supra , cap. 5.
Daxec. — Hoc est , M^vti pars
queedam est Myrtoum mare. Hard.
5. Geroisto. Dalec. Geresto. £d.
•^ Euboeae sunt haec oppida, de
quibus cap. 3 1 . Hard,
6. Carjfsto. Daiec. CkaristcED.
7. Quacumque. Sic ap. Ghiffl.
Dalec. Quodcumque. Ed..
8. Myconum. Yet. ap. Dalec.
Myconem. Ed.
9. Quos diximus, Ut Corinthia-
cus , Saronicus , Laconicus , csete-
rique. Haro.
XIX. I . Thesprotiee , a Butkroto,
Editioprinceps jr^/^rof/iP, Corcfra
aButhroto. Brot. — Dalec. Thespro'
tice Corcyra , a Buthroto» Ed.
LIBER IV. 293
yra', libera civitatis , et oppido Cassiope , templo-
^assii Jovis , passuum nonaginta septem millia in
tudinem patens : Homero dicta Scheria et Phaeacia,
nacho etiam Drepane. Circa eam aliquot, sedadlta-
vergens Thoronos : ad Leucadiam PaKoe duae ', quin-
tt. discretae a Corcyra. Nec procul ab iis ante Cor- a
Q £ricusa , Marathe, Elaphusa, Malthace, Trachie,
^orcyra, Corfou , ab arce quae
* apud Nicetam, lib. UI,
ic xopufvi;, eH enim in loco
im edito. Habd.
ibera civitatU, Ita libri omnes :
l y cujus cives liberae conditio-
it. Refert Strabo, lib. VII,
ag, venisse inparjoemiam sane
iculam^ Gorcyraeorum liberta-
6irb P(dp.atci>v IX&uOepcdd&Ioa ,
, o6x lwipve6Yj * aXX' Iwi Xci^opia
.{av IXaSev * £X6udepaKo'pxupa,
itou Oe^Xei;. Hard.
Zasswpe, Gellio , lib* IX, cap.
ig. io5i , Cassopeia. Hodie
'Ctutro, juxta Ccisopo, A
[^ssio nomen ille portus ac-
Ka99iou oiTY) , seu Cassii Jovis
en. Meminit ejus fani Sueton.
rone, cap. xxii. In nummis
*efert Andrcas Marmora, lib.
;. Corcyr. ex una parte KOP-
lON, ex aversa, ZETC KA-
Nummi sunt ii ficti , vel
rini. Hard. et £d.
^omero. Odyss. E , v. 3 4 i 2xe-
i^cdXov txoiTO <t>aiiQXct)v e; yaiav.
)idymus Scboliastes : Zx^P^^
ro Ta v^ao; twv <t>aiax(i>v , t6 ^e
rauTa hCKribn Kepxupa. t6 ^e
raTOV exaXelTO ApeiravYi. Scbe-
et Drepanen , Stephanus quo-
spellat. Cur Drepane sit vo-
irarias causas affert SchoUastes
Apollon. ad lib. IV Argon. v. 988 ,
ex Aristotele et Timaeo petitas.
Hard.
6. Thoronos, In MSS. 1 9 a , etc.
Athoronos, Alibi, Othoronos. OOpovoc
Stephano insula est, Siciliae Meli-
taeve ad Austrum objacens. An fue-
rithsBC illi cognominis, considerati-
dum. Hard. — Nunc F<uio , sive
Merlere. Ed.
7. Pax(B diue. Dalec. Paxas, £0.
— Ha^oi Dioni, lib. L, pag. 5 46.
Ha^oi Polybio, lib.II, pag. i36.
Hodie Paxo , et Antipaxo, Leucadia
autem est Leucada , ut jam diximus
cap. a. Hard.
8. Ericusa , etc. Dalec. Ericusa^
Marate, Ed. — Epixouoa vfiO0( iiota
etiam Ptolemaeo, lib. III , cap. 14.
MapadYi, !l^afouoa, MaXdocxY), Tpa-
Xeia, niTucdvia , vel nu6ift>via, Tapa-
Xia, caeteris scriptoribus incognitSB.
HTU^^ia Stephano memoratur,prope
Corcyram , 'nrapa rf Kepxupa. Pro
MapadYi rectius forte Mapoidouoa a
feniculis, ut ab erice Ericusa, £t
pro Tarachie forsan Taptxiat vel
Tapixeiai , a cetariis , et ab iis qui
iilic condirentur , piscibus. Harb.
— £x insulis istis multae fortasse
tantum scopnli fuerunt . nunc no-
mine nullo cogniti ; quatuor tamen
citari possunt , nempe Sametraki ,
omnium maztma , Diaplo , Boaia et
3
'9
294 • C. PLINII NAT. HIST.
Pylhionia^, Ptychia, Tarachie". Et a Phalacro" Corcyrac
promontorio scopulus , in quem mutatam Ulyssis navem 9-
simili specie fabula est. Ante Leucimnam ", Sybota. IiiteiT'
Leucadiam autem et Achaiam permultae, quarum Tele-
boides' , eaedemque Taphiae, ab incolis ante Leucadiam
appellantur,Taphias'^, Oxise, Prihoessa : et ante^toliatn
d*Ulysst, Non autem ,utait Noster,
non procul ab iis ( nempe Paxis), sed
tota Gorcyrse longitudine ab iis
discretae. £d.
9. Pjrihionia, Dalec. Pitionia, £d.
10. Tarachie, Chiffl. Tarachia,
Ed.
11. Phatacro, Dalec. Phatario.
£d. — Ptolemseus, lib. III, cap.
1 4 9 et ex Artemidoro Stephanus ,
4>fleXAx^ov, axpedmiptov K8xp6pa(. H.
— Hodie capo Drasti. Ed.
12. Ante LeAcimnam. Abest id
membrum a codicibus MSS. In
libris Tnlgaris, ante Leacadiam le-
gitur, insigni errore. Nam ex Stra-
bon«, lib. VII, pag. 837, juxta
Buthrotum sunt Sybota,in8u1» per-
exigu», paululum ab Epiro di-
stantes, pone orientale Corcyrae pro-
xuontorium , quod Leucimna voca-
tur : %ifs% ^l vvioi^tc Tot ZuSora , t^;
fi.iv dirttpou fi.ixpov deirexouoai * xara
^k rb i&ov dfxpov t^c Kepxupa; rbv
Atuxifj.vT]v X6tfj.evai. Meminit hujus
promontorii Thucydides , lib. III ,
pag. 91 5. Hard. — Promontorio
nunc Levkimo nomen,in8uli85.iV/c-
colo. Ed.
i3. Teleboides , ecedemque, Quare
totus ille nnmerus insularum , qoi
sequitnr, Echinadibns etiam com-
prehensis, Teleboufn ditio appel-
lata , contributaque Acarnani»
est, qne in continente ex adverso
objacet. Stephanus : TnXi^ot; , f&olpa
TK Axapvaviac, ^ 7rpo'Tepov Tafiuv
^xaXelTO. Sctoliast. Apoll. ad lib. I
Argon. V. y5o:l"ViXE6rfat, el Taftou
Tzetzes in Lycophr. y. i34. l^Xt-
6o'at xat Ta^toi ot Iv toIc JLfjsiHK
viiootc. Telebo» appellati , ittqnit
Eustath. in lib. I Odyss. qaddboTes
furto sublatos procnl kbigef^ht :
^toTi Xvil^o'{Atvci TxXe Ta^ P^a^ diriJYOv.
Hard. — « Esedem qus Taphiae ab
incolis appellantnr. Ante Leuca-
diam Taphias ( Taphiosis K. ) Si-
fama, Oxise. » Piirr. — - D^lec.
« Eaedem quse Taphiae : ab inodis,
etc. » Ed.
14. Taphias , etc. Dalec. ^aphio-
tis , Amoxia, Ed. — E Teleboidi-
bus, Taphiisve insuiis, hae tres ante
Leucadiam jacent : cseters ante
^toliam, etsi Telebbidibiis parit^
accensendse , commnniore Yocabulo
Echinades appellantur. Ta^tdt; a
Cephalenia distat omnino Btadiis
XXX , auctore Stepfaano. To^^ oc est
Scholiastae ApoU. loc. cit. aliisque.
Taftouc Straboni, lib. X, pag. 456*
Sequuntur 6^tlai , et npivefetfaa. -
6^tt€dv, hoc est, acutaram, memi-
nit Stephanus, YCrbo, ApTiffttTa.
EsdemOoai appellatsab Homero,
Strabone teste, lib. X, pag. 4^^.
Bard. — Esedem Yidentur esse insn-
Ise istse quae nunc Maghisij Kaiamota
et Kastus in recentioribus et pro-
batissimis mappis a^ipelhitse repe-
rinntur. Ed.
2()5
LIBER IV.
£chinades' , JEgialia' , Cotonis, Thyatira, Geoaris, Dio-
njrsia, Cymus, Chalcis, Pynara, Mystus'^.
Ante' easin alto Cephalenia'^, Zacynthtis, utraque'** 3
libera : Ithaca", Dulichium*', Same, Crocylea''^ A Paxo
i5. Echinaddit. Deserta insula ,
({iiaramqne plertsque aunexaB jam
continenti , aggerente limum Ache-
looamne , ut ait Strabo^ lib. XVIII ,
pag. 4^8 9 etThucyd. lib. II, 170.
ix^Yec^cc l{pv)fj.ot v^aoi,Scjlaciy pag.
i3. Mabd.
16. JSgialia^ Cotonis, Thyatira^
G^oaris , Dioi^tia , Cymus , Cfialcit^
Pimara, Mystus, In R. i, a, Colb.
1 9 « , etc. Mjrstnu : in aliis Nystas,
Yidentur mihi sane Echinades eao
ab aliis .£g8Bi maris insulis nomina
eaae mutuatse , sed ea a librariis
deformata sic restitui oportere :
« .£gialia , Cothon , los , Thia ,
Thera , Gyaros , Diony sia , Cy thnos,
Chalcia , Pinaria , Nis^rrus » : quse a
Pomponio Mela recensentur lib. II ,
cap. 7, pag. 44» ^ ^^^ <lc us
suo loco dicturi sumus. Pinaria
eadem quas IIiTVcOoa. Habd. ~r.
Quum ita deformata sint istarum
onmium insularum nomina , suum
cttiqae aasignare , inter ea qua nunc
•ortita snnt , non tentabimus. Ple-
rasque, ut super. nota monet Hard.
Bimc continenti adhaerent ; iqter
rdiquas animadyertnntur illsB quae
nunc Dragonera , Curzolari et Oaia
^UcuBtur. Ed.
17. Mystus, Vet. ap. Dalec. iVr-
sirus. £d. .
1 8. Ante eas • . • dimta a RomO'
mt. « Ante eas in alto Cephalenia ,
-qasB et ab oppido Same dicta : Za-
cynthus, utraque libera, Ithaca ,
Dnlichium ; Crocylea , Paxos , Cor»
cyra quondam MelcBua dicta. Li
Cephalenia Same diruta a Roma-
nis. » Sic legendnm. Dalec.
19. Cephalenia, Cefalogna : Za-
cynthuS , Zante, Habd.
90. Utraque Uhera, Dalec. ii/r«v-
que libertB, £d.
%i, Ithaca, Ulysse alumno in-
clyta. Nunc Thiaeki: nantis, Ce/a'
logna piccoia, I^abd. "-^ Ibi incolas
yestigia quaedam domus Ulyssis
adhuc monstrant. Bbot.
aa. Duiichium, Same. Sic Maro,
lib. m >£neidos : « Dolicfaium-
que, Sameque, et Neritos ardna
saxis. * Sic Pontponio Mela , lib.
II, cap. 7, pag. 44- Dulichinm,
Cephalenia , Neritos , Same , diver-
S8 sunt insulsB. PrsBivit illis Homer.
qni 2a{i.ov insulam , Iliad. B, v. 1 4 1,
et in Odyssea interdum , vocat :
quam ipsam esse Cephaleniam a
quibusdam existimatum £tistathins
ibidem refert, pag. 407* £rrare
Hesychius yidetur , qui AcuXtxiov ,
iro^Xiv Kcf a^Y)viAc vocet. Habd. —
De Dulichio insula , quam submer-
sam juxta Cephaleniam testantur
nautsB, vide Dodwbll, Travelt , t.
II, pag. io5 et 107, et Pouqub-
villb, Voyagede la Grhoe ,VAs. XII,
cap. 1 , t. IV, pag. 309. £d.
a3. CrocyUa, In R. i, a, Colb.
I , a , Paris. etc. « Crocylea Pazo
Cephania, etc. » Libri vulgati,
« Crocylea, Paxos, Cephalenia ,
etc » At si ea lectio steterit, et
Paxos alia a duabas superias jam
296 C. PLINII NAT. HIST.
Gephalenia quondam''^ Melaena dicta, undecim millibus
pass. abest, circuitu patet^^ xliv. Same''^ diruta a Roma-
nis, adhuc tamen oppida tria^^ habet. Inter hanc et
Achaiam, cuni oppido magnifica^^et fertilitate praecipua,
appellatis diversa, cfeteris ignota
Geographis , importane nobis ob- *
truditur : et quod gravius est , de«
sideratur haud dubie locus , a quo
illa undecim millibus Cephalenia
absit. Proinde scripsi confidenter,
CroqrUa , vel Crocyle, Deindenovam
periodum auspicatus , A Paxo Ce-
phaUnia , etc. Paxi enim satis super-
que meminit in Paxorum duarum
mentione Plinius.Ta KpoxuXeia plu-
rium numero , apud Homer. Iliad.
B, V. 189 : Qt p* iOajcyjv «Txo^, xat
NiipiTOv &tvooi9uXXov , Kal KpoxuXet*
lv6'p.ovTO, xat Ai^Yo^XiTra Tpaxeiav. Ut
Ithacam , sic etiam Crocylea apud
Homeruminsulaenomen esse visum
est Plinio : Stephano quoque, ex
Thucydide,.quem intellexisse non
videtur : est enim Crocylion Thu-
cydidi iEtoIise oppidum, non in-
sula. Contra vero Straboni , lib.
VII, pag. 376 , Crocylia Homeri
oppidum esse Acamamse continentis
existimatum est. Heracleon vero
apud Stephan. verbo KpoxuXeiov ,
quadrifariam divisalthaca,tertiam
ejus partem Croqyiion appellavit.
Harb.
a4. Quondam Melcena dicta, Me-
Isnadicta, idest, nigra. Nigras in-
sulas plerumque antiqui dixere ,
quse multis arboribus consitSB , um-
brosam speciem videntibus e mari
referrent. Brot.
a5. Patet XLIV, R. i , XLIU.
Straboni , lib. X9 pag. 4^6. Cepha-
lenisB ambitus est stadiorum prope
ccc , hoc est , xxxvii m. d. pass.
Hakd. — Lego CXIIL Ita MS. i . In
Laet. XCL In editione principe ,
LXXXiy, Pessime MSS. Reg. i, j,
et recentiores editiones XLIf^, Er-
ratquoqueStrabo,lib. X,pag. 4^6,
quum ait ambitum Cephalenise esse
stadiorum prope ccc , id est , xxxyii
M. D. pass. Majorem numerum suin
sequutus , qui veritati propior est
Incolse adseverant hanc insulam
circuitu patere clx mill. CI. Gai.-
LAND , Voyage MS, du Lepant, At-
tendendum semper brevius esse re-
centiorum Grsecorum milliarium,
quam fuit Romanorum. B&or.
a6. Same diruta, Same , nnnc
Samoj a Romanis diruta anno U.
C. 565. Ibi manent rudera maxiiDaB
antiquitatis. Brot.
37. Oppidatria, Quum olim ha-
beret quatema : unde TeTpairoXt;
Eustathio , pag. 807 , et Straboni,
pag. 4^5, appellata est. Horum
quatuor oppidorum cives a Livio
nominantur Nesiotse , Cranonii ,
Pallenses, Samei : lib. XXXVIU,
c. 28, atque ita fere aThucyd.Iib.
II , pag. 119. Direpta Same a Ro-
manis , Fulvio Cos. Imperatore ,
Samseos omnes sub corona venisse,
idem est auctor, pag. 478. Contigit
haec clades anno U. C. 565.
Hard.
a8. Cum oppido magnifica, Liben«
tius agnoverim , « cum oppido
magiiifico, » vel « oppido magni-
fica. » Hard.
LIBER IV.
^97
nthus , aliquando appellata Hyrie *^, Cephaleniae a me-
na parte xxv^"* millibus abest. Mons Elatus^' ibi no-
Ipsa circuitu colligit xxxvi^^ millia. Ab ealthaqa xv^^
busdistat, inqua mons Neritus^^.Tota verocircuitu
\. XXV mill. pass. Ab ea Araxum^ Peloponnesi pro-
torium xii millibus pass. Ante hanc^^ in alto Asteris,
B : ante Zacynthum xxxv mi^I. pass. in Eurum ventum
phades duae, ab aliis Plotae dictae. Ante^^ Gephaleniam
.'AppeUata HjrU, Exhoc Pli-
K> Pomponium Melam emen-
(id quod Vossius prsetermi-
qui Hyriam, Cephaleniam»
m , Samen , Zacynthum , seor-
I lonio mari nominayit y ceu
: Hyria Zacynthusque diver-
er se ihsulae. Hard.
XXf^ millia. Sic ap. Dalcc.
', Eu. — Strabo , lih. X , pag.
itadiis Lx tantum insulse am-
circumscrihit, qu» sunt tii
pass. sed manifesto errore. H.
Mons Elatus. Ah ahietihus
m monti nomen : cui monti
Scopo Yocato monasterium in-
Ed.
XXX n millia. 'Le^.XXXK
»S. Reg. I , a , et editioprin-
BaoT.
XP^ milUbus. Sic in vet. ap.
impium et Chiffl. Dalec. XII
JEd.
Mons Neritus. Homerus ,
B, y. iSg , proxime a*nohis
: quem ad locum Eustathius ,
o^.NiQptTcv , inquit, ^po? i(;h
•i? h tdaxvi.H. — NimcMonte
0. Ed.
Patet XXV milUa. Dissidet
n a Strahone , qui Ithacse
nm stadia colligere lxxx ait ,
;t, X mill. pass. Hard. — Ma-
jor est Ithaca. Yidetar Plinius cir-
cuitum pro longitudine usurpasse. <
BaoT.
36* Araxum. De quo cap. 6. H.
37. Ante hanc. Ante Ithacam.
A?epU Homero nota , Odyss* A ,
vers. 484- Stephano , npoTYi, insula
prope Sphagiam et Pylum. Hard.
— Sed hsc trium Strophadum , de
quihus mox Noster» prima fuisse
videtur; illa autem,de qua nunc,
Ithaca yicinior fuit, eamque in
pracclara sua Graecise mappa in-
dicat Lapie esse, quae nunc lotako
siye Atacos dicitnr ; quam quidem
uonnulli nominis quadam similitu-
dine capti Ithacam esse non satis
consulto yoluerunt , quum tantum
scopulus sit incolis omnino carens.
Ed.
38. Strophades. Hodie StrivaU et
Stamphane : olim STpo^a^ec, quasi
ese circumagi aliquando , ac circum-
yerti yisse fuerint : et nXoTal, ut
Mela ait, lih. II, cap. 7, siyeflu-
ctuantes. STpofa^e; v^90i .'Trpb^ t^
Zaxuvd(i> , Steph. Antoninus in Iti-
ner. Marit. et Strophadas eas, et.
Plotas yocat. Hahd. et~3£D.
39. Ante Cephaleniam Letoia.
Ptolemseo , lih. III, cap. 14» AoTcba
vTi90(. H« -— £a est , anctore La-
piE, quae nunc Guardiania yocatur.
agS C. PLINII NAT. HIST.
Letoia. Ante Pylum tres Sphagiae^* : et totidem'*' ant^
Messenen C£nuss8&^^\
5 In Asinaeo sinu, tres Thyrides'*^ ; in Laconico, Tega-
nusa^^, Cothon , Cythera cum oppido, antea Porphyris
appellata. Haec sita est"^^ a Maleae promontorio v milUbus
pass. ancipiti propter angustias ibi navium ambitu. In Ar-
golico, Pityusa^^, Irine, Ephyre - contra Hermionium^
agrum Tiparenus ^*, Aperopia , Colonis , Aristera : contra
40. SphagitB, Quarum niaxiroa
Sfatyift, et 2q>axry)pia dicta, Pausa-
ni», Lacon. lib. 111, pag. 167 , et
Straboni , lib.VIII , pag. 3 5 9 , 'Trpoo-
xet{i.tvY| ^Xd9ioy toO nOXou. Hard. — ^
Tres SphagisB Tidentur esse nunc
Prodano quondam Prote dicta ( not.
sup. 37 ), Sphagia , quondam Spha-
cteria, ante Pylum, nunc Zonckio^
sive "vieux Navarin dictum ; tertia
fortasse fuit qusB nunc Bechli dici-
tur , in ipso Nayarini portu , recenti
Gallorum , Britannorum et Mosco-
▼itarnm victoria illustrato. £d.
4 1 . Totidem . . . QEnusso!, Yet.
ap. Dalec. « Totidem in latere se-
ptemtrionali : dextra in Messenen
OEnussa.» £d.
49. (Mnussas, Oivouoat Pausaniae,
Messen. lib. IV, pag. a8a. A vini
fertilitate vetus petita appellatio
est. Habd.-— Nunc Sapience , Santa
Maria et Cahrera yocantnr. £d.
43. Thyrides* ©upt^t? , Strab. lib.
VIII , pag. 36o, in Asinaeo pariter
sinu. De Asinaeo sinu diximus cap.
7. Hard. — Nunc P^enetico et For^
migues, £d.
44. Tegamtsa, Bifiyavouoa Pausa-
niaB, loc. cit. Nunc Servi, Kci»d(i>v
haud procul Gytkeris , Stephano :
nunc sine nomine. KuOripa denique
omninm niaxima , ante Tenamm
promontorium , Straboni , lib. Vill,
pag. 363 , nunc Cerigo. Olim etiam
Hop^upt; Solino , cap. xi, pag. 19,
et Ilop9upou99a dicta , £u8tathio in
Dionys. y . 5bo , pag. 71,8 copia
qusB ibi est, praestantiaque pnrpn-
rarum.HARD. — In Gytheramnlta
concharum genera lapidescentia
vidit, anno 1680, Gl. Gaxlajtd.
Brot.
45. Hasc sita est, etc. Solinns,
cap. XI, pag. 39. Hard.
^^, Pityusa, Hoc 6st, pinaria ,
^iTuouoa , a pinnum copia. IpivTi
''deinde sit , an E{pxvv) , quo nomine
et ipsam Galauriam , quse hand
procul hinc abest, inTenio nomi-
natam apud Plntarch. in qusst.
Graec. pag. 29$, obscuram est.
ifupT) Stephano inter insulas haud
procul Melo memoratur. Hard. —
Pityusa , nunc ile du port ToUm
diciflir, Irine, Kavouro , Platia seu
Caronisi^ £phyre, Ifypsili sive ile
du Diable, £d.
47. ^TeiTRionium. Dalec. HermiO'
ntun, £n.
48. TiparenuSf etc. Dalec. Epi'
ropia, Ghiffl. Eperopia, £d. — De
Tiparcno et Golonide cateri silent
AirepOTTia et Apt^epac PausaniaB me-
morantur, Gorinth. lib. 11, pag.
iSo. Hard. — Tiparenus nonc
LIBER IV. a99
Troezenium Calauria^, quingentos passus distans^*" : Pla-
tds^% Belbina^ Lasia, Baucidias. Contra Epidaurum Ce-
cryphalos *,Pityonesos vimillibus passuum a continente.
Ab hac iEgina ^ liberae conditionis xVii ^ millibus pass. ^
cujus XX miil. pass. praeternavigatio est. Eadem autem a
Piraeeo Atheniensium portu xx^^ mill. pass. abest, ante^^
Spetzia estf Aperopia, ut yideturf
/f^</ro/i;Co1onis autem insula liaec
esfe videtur ad occidentem supe-
rinris sita , et cujus nomen in mappa
soa non refert Lapib; Aristera , si
eidem mappss fides habenda sit ,
nunc Spetzia pouio dicitur. £d.
49. Calauria. Ka>.auptta Stepha- .
no. Mela , lib. II , cap. 7 : « Calau-
ria inter ignobiles, alias letb De-
ttiosthenis nobilis. » Hard. — Poros
hodie vocatur. Ed.
50. Quingentos passtts distans. Ab
agro Trcezenio. H. — Vet. ap. Da-
lec. n quingenta millia pass. distans
a Platseis. » Dalec. « quingentos
passus distans Plateis. » Ed* — At
PlatsB» urbs Bceotiss est , longe ab
faoc tractu semota , non d. modo
pass. sed multis millibus : et in
regionis meditnllio posita , non in
littore , unde ihBularum intervalla
pettitttnr. A continente dispesci
'Cakuriam exigno freto iv stad. hoc
^, D. pass. auctor est Strabo, lib.
Vin, pag. 369. Hard.
. 5i. Plateis, Belhina, etc. Chiffl.
Beilina, £d. — Ex his sola Belbina
Sifiylaci nota , pag. 19. Katoc ^^ ro
2xuX>.aiov dxpfOTiQ^iov T7i( Tpotl^iQ^tac
t^t vfiao; B^Ctva , xaliroT.tc, contra
$cyllaemn Troezenii agri promonto*
tium. Strabonl qnoque , lib. VIII,
ptLg. 365 , et Stephano. Hard. — ^
titt sunt', ut videtur, insulse istse
qusB nimc Moni Joreneh , Kophinidia
et San Giorgio d'Arbora vocantur,
sed suum cuique nomen assignare
dif]Elcile videtur; ultimam tamen
Belbinam esse opinanturMannerttfs
et La.pir. Ed.
6^, Cecrypkalos. Ktxpo^ aXta Ari*
fttidi , apud Photium in Bibl. cod.
34^ , pag. 1 aax , prope iEginam :
hod. Keratks. Diodoro quoque,BibI.
lib. XI, pag. 59, et Thncyd. lib.
I , pag. 70. Hard.
53. Pitjronesos, \)dX^, Sitionesos.
£d. — ■- ntTt>o'vy)90( insnla pinaria.
In MSS. Reg. i , a , Colb. i , a ,
Scinthionesos, Hard. —>- Hodie An"
kistri. Ed*
54* jEgina, Atytva , faodieque
Egina^ sive Enghia. Ab ea sinui
Saroiiico nomen.Pauli Medici ^gi-
netae patria. Hanc Agathemerus ,
Geogr. lib. I , cap. 5, porrectam
ait esse stadiis olx, hocest, xx mill.
pass. ut recte Plinius. Hard. et Ed.
55. Xril millibus'. Lego X^I
miUia , ex MSS. Reg. i , a , et edi-
tione principe. Brot.
56. XX mill. Cbiffl. XIX tniU,
Hanc lectionem .«^ecutus est Brote»
rius, quae et in MSS. Reg. i , i»
etin editioneprinciperepeiitur.ED.
57. XX miU. Sic apnd Chifflet.
Dalecamp. XII. Broterins , ex codd.
proxime landatis, XXX miU. Ed.
58. Ante QEnone. OtvuvD Steph.
Scymno Chio , pag. a 3 ; Eu^tatfaio
in Dionysiam, vers. 5 1 a , pag. 7 3;
3oo C. PLINII NAT. HIST.
OEnone vocitata. Spiraeo'^ promontorio objacent Eleusa,
Dendros *, Craugiae duae, Caeciae ' duae, Selachusa, Cen-
chreis , Aspis. Sunt et in Megarico sinu Methurides '
quatuor. ^gila autem xv mill. pass. a Cythera, eadem-
que a Cretae Phalasarna oppido xxv mill. passuum.
XX. Ipsa Creta * altero latere ad austrum , altero ad
septemtrionem versa, inter ortum occasumque porrigitur,
centum urbium^ clara fama. Dosiades eam a Crete nym-
Tzetzse in Lycophr. vers. igS , p.
36 ; Apollodoro, lib. III de Dilsy
pag. asQy et ante eos Herodoto,
Uran. lib. VIII, pag. 477i n. 46-
HA.aD. — Vet. apud Dalec. jEno-
pia, £d.
59 • Spirceo, De quo cap. 9. £x
his insulis l^eouoot Straboni memo*
ratur, lib. IX, pag. 898. AottIc Ste-
phano. De cacteris auctores deside-
ro. Hard. — £ regione promontorii
Spiraei, bodie, ut diximusy Capo
Franco , reperiuntur insulse Petro ,
sive Psili , Hevreeo , Plato , Pente-
Nisia , Fractera , Lavoura , seu Pe-
risteria ; quod autem cuique assi-
gnandum sit vetus nomen omnino
incertum est , quamvis Pente-Nisia
Craugias essedicat LA.piE,et Lapoura
£leusam. £d.
60. Dendros. . . Aspis, Rectius
fortassis Adendros , litterula ex su-
periore vocabulorepetita:quoniam
quemadmodum mox citata Aspis,
teste Stephano , careret arboribus :
AottU , v^oo; ol^ev^po; ouaa. InBeg.
I , Adendros legitur. Hard. — Sic
dicta videtur , quod esset sine ar-
boribus. Nunc Pentenesia. BaoT.
61. CtBcias* Chiffl. Acctcice, £d.
6a. Methurides, Vet. apud Dalec.
Etkurides, Stephano Methuriades,
Quarum, ut quidem videtur,maxi-
ma McOoupta Stephano appellataest,
inter iEginam et Atticam , juxta
Troezenem : v^90c fAeTO^li Aiyivt];
xal Attijctjc, wXYiaiov Tpot^^iivoc. Revp-
/ouza vocanturhodie,auctore Lapix.
HARD.etED.
63. yEgila.ltn MSS omne8,Reg.
I , a , Colb. I , a > Paris. etc. obi
perperam libri vulgati ASglia, Ne-
que ipse Stephanus forte mendo
caret, qui hanc insulam AtytoeXetav,
pro AiyiXeiav vocet : nam de hac
nostra eum agere , vel ipso situ ,
quod suspicatus est etiam Barbarus,
satis admonemur , quum inter Cre-
tam et Peloponnesum jacere dicat,
quo situ est iEgila haec a Phalasar-
ua Cretae distaus xxv mill. pass.
AiYioiXeia , inquit , v^oo; [Aera^ Kp^Q-
TV]( xai IleXoirovvnaou * 6 oixiiTeop Ai-
yiXto(. Qu» voxpostrema suadetAt-
yiXa prius, vel AiytXta scribi opor-
tuisse. Herodoto, £rato, lib. VI,
pag. 366, num. 97, AiytXtY) , vel Ai-
yiXeta, variant enim ibi codices.
Hodie Cerigotto. Hard. — ChifHet.
jEgialum, £d.
XX. I. Creta. Nunc Candie,^ROT,
3. Centum urbium, Maro ,iSIneid.
lib. III , vers. 106 : «Centum urbes
habitant magnas. » £t Horatius, lib.
III, ode 37 : «Centum tetigit po-
tentem Oppidis Creten. » Belli Tro-
LIBER IV. 3oi
pha : Hesperidis'^ filia, Anaximander : a rege Curetum ,
Philistides Mallotes : Crates primum Aeriam^ dictam :
deinde postea Curetin, et Macaron nonnulli a temperie
caeU appellat^ ^ existimavere. Latitudine nusquam ^in- a
quaginta millia passuum excedens, et circa mediam sui
partem maxime patens , longitudinem implet gglxx^
jani temporibus urbes nonaginta
domtaxat ibi fuisse prodit Ulysses,
Odyss. XIX, 174. At state sua
centum fuisserefertHomerus, Iliad.
II, 649« Nunc vero quas sint alicu-
jus nominis, Yix quatuor omnino
exstant : Castro metropolis, que
Italis Candia dicitur, Canea^ RetimOf
Setia; in septemtrionali ora omnes
positflB , namque bonis poftubus
caret australe littus. Hard.
3. Dosiades eam a Cretenympha:
HesperidisfiUa , Ancucimander : a rege
Cureiitm , Pkilistides Maliotes : Cra-
tes primum Aeriam dictam : deinde
postea Curetin, etc. Perturbata h»c
interpnnctione prsepostera ita sa«
nayimus: Nibii juvat Solinus^ cap.
XI f pag. a 9 , qui miscere omnia vi-
detur : nihil Martianus , lib. YI, c.
de Thracia, p. 3 la , qui auctorum
nomina prsetermisit : « Greta , in-
quit y cui nomen suum Hesperidis
Nympharum pulchra concessit , aut
Curetum rex Gretesy a quo Greta
primo , mox Guretis appeilata : de-
inde propter csbU temperiem Ma-
caronnesos appellata. » Gretam He-
speridos filiam pariter vocat So-
linus : Apollodorus , lib. III de Diis,
pag* i63, AoTeptou , nisi mendum
sit pro ioTci^ou. Greten Guretum
regem , Jovis et Idses Nymphse &-
lium Stephanus auctor est fuisse :
meminit ejus et Scymnus Ghius,
pag. 9 3. Unde in suspicionem ve-
nio nec posteriorem hujus sententiae
partem a vitio penitus immunem
esse : nam ea vox dictam plane su-
pervacanea est : nec illud deindepo"
stea Piinianam elegantiam sapit.
Quid si legas igitur : « Grates pri-
mum Aeriam , Idaam deinde , »
nempe ab Idaea Nympha, postea
Curetin, etc. Adeo non hsec nostra
nobis conjectura displicet , ut si
librorum ullus faveret , in textum
inserere nulla religio foret. Hard.
— Dalec. « Dosiades eam a Greta
nympha Hesperidis filia ; Anaxi-
mander a rege Guretum ;PhiIistides,
Mallotes Grates primum Aeriam
dictam , deinde postea , etc. » £d.
4. Hesperidis. Yoiebat Dalecamp.
Hesperi, Ed.
5. Aeriam. A&pia Stephano : Gel-
lio quoque, lib* XIV, cap. 6 , pag.
777. Hard.
6. Macaron» Hoc est, tcav Moxa-
peov , subintellige insulam. Solinus ,
et Martianus , Maxapotv v^oov , insu"
lam beatorum. Hard.
7. AppeUatam existimavere, Vet.
apud Dalec. appellavere. £d.
8. LongituMnem. Sic apud GhifH.
Dalec. longitudine implet CCLXX
millia passuum. £d.
9. C^X^^miV/. £x ApoIIodoro
CCLXXXVIl , et octavas quatuor.
Daleg.
♦.
3o4 C. PLINII NAT. HIST.
Lycastus , Rhamnus, Lyctus , Dium, Asum , Pylo-
ros^^, Rhjrtion, Elatos, Pharae^*, Holopyxos , Lasos^^,
Eleutliern»^**, Tlierapna, Marathusa, Cylissos : et alio-
4 rum^' circitcr Lx oppidorum memoria exstat. Montes^':
mediterraneis oppidis accensetur.
Quamobrem suspicor haud imme-
rito Rkaucus , pro Rhamnus , scribi
oportere : est enim Stepliano,i*au-
xoc, iro^Xic Ih fj.t9oyeicd ty!; Kp^arv);.
Habd.
34* Lycastus, Homero snperius
laudato , et Stephano , aliisque, Av-
xavtoc. Hard.
35. Lfctus f etc. Auxto; Stepha-
no : Scylaci , Iv ^avft\% Auxtoc 9 p.
18. Dium in mediterraneis insul»
urbihus qui statuerit , auctorem
adhuc requiro. Hard.
36. jisum. Vet. apud Dalecamp.
Asium. Ed. — Aao? Stephano, unde
Jupiter Asius appellatns. Hard.
37. Pfloros , Rhjrtium , Elatos,
Pxloros quidem libri omnes , etiam
MSS. exhibent : sed vitiato , ut ap-
paret, vocabulo : qunm de Pyloro
Cret» csBteris scriptoribus silentium
sit. Elyros ytoXms agnoverim : nam
Stephano ^upo;, 'ttoXi; KpTiTY);, qnss
mendose ut arbitror, ScylaciSoXu-
poc Tocatur. Aut certe OXepoc , quae
KpnTixi^ iro^Xtc Stephano pariter ap-
pellatur. Aut denique Alloros , qnod
apud Gruterum , pag. 5o5 , foedus
recitatur inter AxXapittToc et Ha-
piouc, Gretenses. Elatos vero (sic
enim admonitu codicum Reg. i ,
3 , Paris. et Chifflet. rescripsimus
pro ClatoSf quam Yocem nihili pror-
8U8 Tulgati libri exhibent : ) Elatos,
inquam, haud dubie ea est, qua
Stephano tXaTTia ircXic KpiiTv^c di-
citur : exstat apud Reines. p. 5oi,
marmorea inscriptio compleza foe-
dus inter Olontios , Latiosque, Cte-
tenses populos» quos eosdem esse
cum Elatiis arbitramur. Rhytium
PuTtiov Suidse est. Rhytium cum
Rhithymna confundit Ferrarius in
Lexico. Hard. — '- Pro Pyloros legi-
tur in vet. apud Dalecamp. PhiU"
ros, Ed.
38. PhartB , etc, 4>oipal colonia
Messeniorum est, Stephano teste.
Holopyxos ^tiam Mel» cognita, 1.
II,cap. 7. Hard.
3g, Lasos.Yet, apud Dalecamp.
Aios, Omnibus ignota. Ed.
40. EleutherjUB , etc. feieuOtpva
Stephano : Scylaci £Xeu6£pvai , in
Kp^inTV). Est in Thesauro Regio ar-
genteus nummus sere mixtus, cum
epigraphe,EA£¥0EP. . .Therapnes
etiam meminit Solinus, Marathus»»
Mela, lib. II, cap. 7, pag. 44 9 Gy-
lissi Solinus. Editio Daiecampii Mjr-
tinoSf Parmensis Gxtisos, Hermo-
laus , et eum consecuti Frobenins ,
Gelenius, aliique , Cytinos : sed Do-
riensis urbs ea est, apud Strabo-
nem , lib. X, p. 476 , non Cretica.
MSS. Reg. I, a, et Chiffl. Gyfysos,
Golb. 1,3, Gxtisos, At Solinus ex
Plinio Cylisson habet, cap. xi, p.
29, quem secuti sumus. Hard.'
4 1 ■. Et aliorum. Quorum nomina
Meursius recitat in libro de Creta
insula. Hard.
4a. Montes, Dalec. montes Cadi-
scus. Ed. — Solinus , cap. xi , pag.
39 : « Albet Creta jugis mondum
LIBER IV- 3o5
Cadistus, Idaeus, Dictynnaeus^^, Corycus. Ipsa abestpro-
montorio suo, quod vocatur Criumetopon, ut prodit
Agrippa, a Cyrenarum promontorio Phycunte"^^, cxxv
miilibus passuum. Item Cadisto'^^ A Maiea Peloponnesi
Lxxv^..A Carpatho insula, promontorio Sammonio lx
mill. in Favonium"*^ ventum. Haec inter eam et Rhodum
interjacet.
ReUquae circa eam : ante Peloponnesum duae Coricae ^', 5
totidem Mylae : et latere septemtrionali, dextra Cretam
habenticontraCydoniam^^Leuce, et duaeBudroae. Contra
Dictynnsei et Cadisti : qui ita ex-
candescunty ut eminns navigantes
magis pntent nubila. » Albos mon-
tes Plinius Yocat , lib. XYI , c. 60,
et lib. XXXI, cap. a6. Item Pto-
lemaens, lib. 111, cap. 17, quod eo-
nim jnga niyibus semper albent. H.
^ 43. DictyrnrueuSf etc. Dalecamp.
Dictatus, £d. — Idem qui DictsBUS
Callimacbo : sed id Strabo negat»
lib. XYIII, pag. 479* Dlctjrnnceum
hoc loco habentMSS. Plinianiom-
nes , Solinus quoque et Martianus :
nomen ex ea re babet, quod Di-
ctynna inde se , ut aiunt , prsecipi-
tem egit. Ptolemaeo tamen loco cit.
•h Aixnq ^po^ et Kupuxo; axpa , quss
naatis hodie Punta di Coraca, H.
44. CXXFmillia, Iia MSS.om-
nes y Reg. i » 3 » Colb. i , a , Paris.
Chiffl. tum hoc loco, tum lib. V,.
cap. 5 , ubi eadem repetuutur : sic
etiam yetnstsB editiones ante Fro-
beninm , qui prior centum millia
passuum addidit. Atque ei sane
adstipnlari Strabonem intellexi-
mus, qui, libro X, pag. 47^ >
a Cyrenaica regione , ubi . Phycus
promontorium est, ad Criumeto-
pon, dipb T^; KupYivata;, ^irl rbK^iou
|A^Tttirov, interyallum ait esse ex
Eratostbenis sententia , stadiorum
bis mille, quas passuum efficiunt
CCL millia. Sed quamnam Plinius
Agrippas sententiam esse dixerit,
non qualem esse oportuerit^inqui-
rimus. Hard. — Quum Agrippa in
suis mensuris sit accuratus , recte
emendayit Frobenius CCXXFmil-
lia, Tanta est enim locorum dista»-
tia. Male MSS. ed. princeps et re-
centiores CXXV mill. Promonto-
rium Phycus, nunc Ras^aUSem; a
nauti« vulgo dictum, U cap Rasat,
Brot. — Dalec. quoque CCXXV
millia scripsit , qui numerus resti-
tuendus yidetur. £d.
45. Item Cadisto, A Malea, Dalec.
item Cadisco a Malea, Ed.
^e. LXXV, Dalecamp. J^XX.
Chiffl. LXX. Ed.
^•j. In Favonium. Occasum ver-
sus , inquit , a Carpatho Creta re-
cedit, I.X miliibus passaum. H.
48. Corycce- , . Myloi. Debisc»-
teri scriptores silent. Scopuli ve-
rius, quam insulse. Hard.
49. Contra Cjrdoniam, Sive Cy-
donem, de qua paulo ante. Nam et
Cydonia Latinis interdum , ut So-
lino : Graecis semper est appellata.
Ipsa yero Leuce hodie est Scoglio
20
3o6 C. PLINII NAT. HIST.
Matium, Dia^*. Contra Itanum * promontorium Onisia%
Leuce : contra Hierapytnam, Chrysa , Gaudos. Eodem
tractu Ophiussa, Butoa, Aradus^^: circumvectisque Criu-
metopon , tres Musagores appellatae. Ante Sammoniqm
promontorium , Phoce^^, Plati», Sirnides , Naulochos,
Armendon, Zephyre.
e At in Hellade , etiamnum in ^gaeo , Lichades ^^ , Scar-
tUS, Theodoro, cum arce manitiftsi-
ma. BudrosB (sic enim MSS. ha-
bent , non Budor») , nunc Turluru,
Habd. — Dalec. Budoras, Aliis, Bu»
fo. Sic Stephanus. £d.
5o. Dia, ItaReg. i, etc. hon Cia,
Dalecamp. Cia.Vet. Dia, Ed. — Et
Ptolemseo , lib. III, cap. 17, ac
Straboni , lib. X , p. 4^4* Aiav^aoc,
nunc Standia , conflata appellatione
pravo barum yocum sono, tU tv}v
Aiav. Ha&d.
5 z . Contra Itanum, Orientale Cre-
tae promontorium illud est, ubi se
insula in austrum flectere incipit :
bodie Capo Xacro nautis. Ibi et op-
pidum fravo^ fuit, cujus Ptoleroeeus
meminit , lib. III, cap. 17, et No-
titia Eccles. HierocUs : at uon est
Paleocastro, prope Candiam posi-
tum , ut Yisum est erudito yiro :
quum bse civitates in media fere
orse illius parte sint , quae Boreae ob-
yertitur. Hard.
5 a . Onisia^ Leuce, Sic apud Cbiffl.
Dalec. 0/i«fl-ED.— 'Prior Cofonisi:
altera sine nomine est : ejus tamen
roeminit Anton. in Itin. Marit. H.
53. Chrjfsa, Gaudos, Utriusque
Mela meminit , lib. II, cap. 7, cap.
44. Posterior Ptolemaeo dicta , ut
arbitror, EXau^oc v^aoc, III, 17,
adjacena Cretae , «oi^flbMiTai t% Kpi^"
TYi : et ia Not. EccL Hierocl. p. sS.
Harum major hodie Gaidurognitsa,
54. Aradus, A^oj^q^ circa Cretam
insula Stepbano. In MSS. et edit.
Farm, Aranus, Libri Yulgati perpe-
ram , auctore Frobenio , Hhanmus,
55. Musagores, Mela, II, 7 :
« £t quas Musagoras, numero tres,
uno tamen Tocabulo appellant. »
56. Phoce^ etc. Dalec. Phocas^ etc
Volebat Dalec. PlachuB pro Platite;
vct. apud Dalec. Sjrrindes pro Sir-
nides; Naumuchos pro Naulochos,EtD,
— De Pboce Antondnus in Itiner.
Marit. IIXaTeia insula LibysB a Ste«
pbano adscribitur. Simidet , Tel nt
MSS. Sjrrnides nusquam comperte
nobis : at ZupivOo; Stepbano urba
Cretae dicitur, forte pro insula Cre-
ticsB ditionis. Naulochos ea est quaB
Naumachos a Mela , una cum Zc"
phyre, appeliatur, loco citato. Ar"
medon ( sic enim MSS.) , yel Armen»
donj quae sit , penitus obscamm. £t
«copulis omnes, quam insnlis, pro-
piores. Hard. — Armedon est mia
ex insulis,quao yidentur ante Sam-
monium promontorium. Bkot. — ^
Revera exstat in sinu Bomhea insa-
la Libyae boc nomine clara; ast,
non eadem est de qua Plin. in eo
momento agit. Nonne N. £. insulaB
Cretae sita ? (Vid. atlas d*Anaehar'
sis , earte geniraU^% idition), Ed.
57. Liehades, De hia Stiabo, Hb.
LIBER IV. 3o7
phia, Garesa, Phocaria, compluresque aliae ex adverso
Atticae sine oppidis, et ideo ignobiles. Sed contra Eleu-
sina , clara Salamis : ante eam Psytalia : a Sunio ^^ vero
Helene quinque mill. pass. distans. Dein Ceos *" ab ea toti-
dem, quam nostri quidam dixere Ceam, Grseci et Hy-
drussam \ Avulsa Euboeae, quingentis ^ longa stadiis fuit
quondam : mox quatuor fere partibus , quae ad Boeotiam
vergebant, eodem mari devoratis, oppida habet reliqua,
Juhda ^^ , Carthaeam : intercidere Coressus^"*, Poeeessa. Ex
hac profectam^^ delicatiorem^ feminis vestem , auctor
est Varro.
^9 P^g* 4^6 : l&vTauOaxal al Aix«-
^£C xa3Loufj.tvat Tpelc v^ooi, etc. Ha-
rum compliires idem Strabo refert,
lib. ly pag. 60 , terr» motu esse de-
mersas. Sxapfsia ex adverso in con-
tinente urbem habet cognominem »
in Locrorum ora, de qua cap. 11
diximns. Garesa in MSS. Corasa.
Phocaria a pbocis seu Yitulis mariuis
accepisse nomen videtur. In MSS.
Piocasia, Hard. — Dalec. Maresa
pro Caresa. £d.
58. Contra Eleusina» De qua egi-
mus, c. IX. Ipsam vero SaXaftiva,
hodie Colouri, in Saronico sinu :
Ps^rtalia, L^psocoutalia incol» to-
eant. De hac Pausanias, Attic. lib.
ly p8g. 67 : N^ac; ^l irpo 2aXa{uv^C
loTi 3CoOLou{i.^vY) YuTTOtXsia , etc. H.
59. ^ Sumo, De .Sunio, cap. 1 1.
De Helene Mela, lib. II, cap. 4»
pag, 43 : «In Attbide Helene est,
nota stupro Helense : et Salamis ex-
cidio dassis Persicas notior. > He-
leney ut olim Maxplc, Stepbano te-
, ste dicebatur , quod est in longum
porrecta, sic bodie Macronisi, hoc
etstf p.0ucfQ( v^oc, yocatur. Hard.
60. Ceos ab ea, Ab Helene toti-
dem , hoc est , quinqne pass. mill.
distans Keoc Strabotii , lib. X , pag.
486 , aliisque. Kia vtiooc PtoIemaBo,
lib. y, c. i5. Hydrusss cognomen
a copia aqqarum petitum , Heracli-
deSyCap. de politia.Coorum, insiilse
Coo attribuit, non Ceae: sed Ceon
et Coon ab ipso confundi , sequen-
tia ejus verba declarant. Nunc Cia,
yel Zea. Hard.
61 . Hjrdrussam. . . quingentis. Vet.
apud Dalec. Hydrussam avulsam Eu-
bcetB. Quingentis , etc. Ed.
^s. Quingentis. jpxu d. m. pass.
63. Julidaj etc. louXtCy KapOaia 9
Iloi^gooa, KopvxToia» Straboni, lib.
X, pag. 486. Kop£99bc Ptolemaeo,
lib. III, cap. i5. De Carthaea Oyi-
dius, Metamorph. lib. VII, yers.
369 : «Transit et antiqu» Carthaeia
moenia Cea. » H4&D.
64' Coressus , Paeeessa. Strab.
Corissia^ Proeessa. Dalsg.
65. Ex hac profectam. Hsbc iis-
dem yerbis Solinus, cap. yii, pag.
33. Yide qu» dictori sumus lib.
XI. Ed.
66, DelicaHorem, Vet. ap. Dalee.
delectatiams, E)d*
20
3o8
C. PLINII NAT. HIST.
I XXI. Euboea' et ipsa avalsa Boeotiae, tam modico in-
terfluente Euripo , ut ponte* jungatur : a meridie pro-
montoriis duobus, Geraesto^ ad Atticam vergente, ad
Hellespontum Caphareo insignis: a septemtrione, Cenaeo^:
nusquam latitudinem ultra xl mitlia passuum extendit,
nusquam intra duo millia contrahit : sed in longitudinem
universae^ Bceotiae^ ab Attica Thessaliam usque, prae-
tenta in gl mill. pass. circuitu vero trecenta sexaginta
a quinque. Abestab Hellesponto parte Capharei, ccxxv mill.
passuum, urbibus clara quondam, Pyrrha^, Porthmo,
jCxI. I. Eubaa. Nostris Negre-
pont : Egrippos olim , voce ab Eu'
ripos f ut arbitror, deflexa. Honc
porro Plinii locum de more trans-
scribunt Solinus , cap. xi , pag.
3o y et Martianus , cap. de Thracia,
lib. VI, pag. ai3. Vide Pompo-
nium , lib. II, cap. 7, p. 43. U.
a. Ut ponte jungatur, Qui pons
hodieque exstat, longitudine ccl
pass. Hard.
3. A meridie. Dalec. ad meri^
diem. £d.
4. Geroisto , etc. ripaiTov , Ka-
f apei>; , K^vaiov , promontoria £u-
boess terna , Straboni , lib. X , pag.
444» et Ptoiemseo, lib. III, cap.
i5. Hard.
5. Cenceo, Dalec. Caneo. £d.
6. Intra duo miUia. Sic Martian.
lib. Vl, pag. ai3. Sic MSS. Reg.
1, a, Colb. £, a, et Paris. sic deni-
' que Mela qui Martiano praeivit.
Vulgati libri perperam hactenus,
intra XX millia. Hard. — Nusqftam
latitudinem ultra XX mill, pass, ex"
tendit , nusquam intra II mill. con"
trahit. Vet. adstipulantibus Stra-
bone et Pomponio. Man. legit nus*
quam infra^ etc. non intra, Dausc.
7. Sed in longitudinem unitvrsof
Baeotice. Malebat Dalec. sed in lon'
gitudinem universa Bceotia, Ed.
8. Prcetenta in CL, In longitudi-
nem cl mill. pass. toti Bceotia ap*
posita. Hard. — Ex recentioribus
cx. Dalec.
9. Pyrrha , etc. Pyrrhae meminit
Mela , loc. cit. nopOp.ou Suidas. De
Neso ( sic enim ex MSS- Reg. i ,
a , Colb. I , a , Paris. pro Meso
rescripsimus ) , idem Mela : hodie-
que Neso vocatur, in parte insul»
borealL KiQpivOoc , Homero cognitii
Iliad. II , in Catal. vers. 45 , et
Ptolemso, lib. III, c. i5 : i^coc,
jroXi; EO^oiac » Stephano. Hinc Ori-
t8B populi , quod Dalec. in Athen.
lib. I , pag. 1 4 , ad Indos Oritas
perperam refert. ATov Homero rur-
sum loc. cit. et Straboni, lib. X,
pag. 446' Ai^v)(|/oc eidem Straboni,
pag. 44^ 1 cum thermis Herculeis,
aqujsve calidis. (yp[ Eustathio in
Uiad. pag. 279, et mdntisnbmen,
et vetusta £uboee totius appellatio
fnit, ab oppido , ut apparet , co-
gnomine. OixaXia denique et apud
Stephanum EuboeaB oppidum est.
Hard. — Vet. ap. Dalec. Neside,
LIBER IV. 3o9
Neso, Cerintho , Oreo, Dio, iEdepso, Ocha, (XlchaHa:
nunc Chalcide", cujusex adverso in continenti Aulis est;
Geraesto", Eretria, Carysto, Oritano", Artemisio, fonte
Arethusa'' , flumine Lelanto'^, aquisque calidis, quaeElIo-
piae' vocantur, nobilis : notior tamenmarmore Caryslio.
Antea vocitata est Chalcodotis*^, aut Macris, ut Dionysius 3
et Ephorus tradunt : ut Aristides , Macra : ut Callidemus ,
Chalcis , aere ibi primum reperto : ut Menaechmus , Aban-
tias : ut poetae vulgo , Asopis.
Ceritko, pro Neso, Cerintho, Ed.
10. Nunc Chalcide. XoXxic £u-
stathio. loc. cit. aliisque. Hodie ab
Euripo affluente Negrepqntj^ quasi
if E&piirtt , quam yocem sequior
usns in Egripo transformavit. De
Aulide diximus cap. la. Habd.
11. Geratsto, etc. Dalec. Geresto,
ut supra. Ed. — repat^bc x<a[iy),
contra Sunium, Atticae promonto-
rium , ut auctor est Strabo , lib. X,
P^> 446. Hodie lastura. EpeTpta
Straboni quoque loco citato , nunc
Trocco. Kapu^oc Stephano , de quo
oppido ille multa : nunc Castel
Rosso, Opulentissimce Carystos et
ClialciSf inquit Mela , lib. II, cap.
7» pag. 43. De Oritano nihil com-
pertum. De Artemisio Ptolemaeus,
lib. III, oap. i5y ApT2{4.i^o$ Upov.
Stephano , ApTEp.i9iov. Hard.
la. Oritano. Vet. ap. Dalec.
Orostane. Ed.
i3. Fonte Arethusa. De quo
Strabo consuleudus, lib. I, pag.
58. Hard.
i4' Lelanto, Fluyium igniti luti
terrse hiatu erupisse in Lelanto
campo idem Strabo narrat loc. cit.
£t prope Oreum KocXXavTa 7roTa{i.bv
idem coUocat, lib. X, pag. 44^ 9
quem pro Plinii Lelanto accipi si
quis velit, non admodum relucta-
bor. Hard.
i5. Quat Ellopio!. ."Dalec. cod.
Hellopio!, £d. — Ab Ellopia £u-
boese regione, de qua Strabo, pag.
446. Hard.
16. Chalcodotis. Quod aes prima
dederit, aere ibi, ut mox subjicitur,
primum reperto. Ita scribi porro
id Yocabulum, tumMSS. monent,
Reg. 1,2, Colb* I , a , etc. tum
Graeci serraonis proprietas exigit :
non ut haotenns editum, Chalco'
dontis Sic Maxpic a longitudine,
Stephano dicta est , ye\ Maxpa. Ab
Abantibus qui eam diu tenuere,
A^avTiac* ASavTi; PausanisB , Eliac.
prior. lib. V, pag. 33a. Unde
Upbv cu^a^ A^avTcdv a Nonno ap*
pellatur, Dionys. lib. XIII, pag.
36 1. Nomen utrumque hymno in
Delum, Callimachus v. ao, com-
plexus. MaxpU A^avTia; EXXo^iTiUV ;
et Dionys. Perieg. v. 5ao. Ab Aso-
pide deinde', hoc est, a Danaey
vel .^^ina Asopi filia postremum
ei nomen est inditum : Scymnus
Chius, pag. a3, de yariis Eubcese
appellationibus : At^ tVIv ^uoiv , rh
irpoTepov 9 lni ^Tiatv, Maxpi; , ETretTSv
dtirb T^; X8yo{x^viri( AocdTTi^oc, Xpovei>
Xa^ouda To5vo{Aa, E56ota iroXtv. H.
3
20
3ia C. PLINII NAT. HISTi
3 ut proditur, sola motum'" terrae iion sensit. Ad M. Var-
ronis" aetatem, Mucianus prodidit bis concussam; Hanc
Aristoteles ita appellatamprodidit^ quoniam repente appa-
ruerit" enata. ^glosthenes Gynthiam^^, ahi Ortygiam'^
Asteriam'^, Lagiam'^, Chlamydiam, Cynaethum'% Pyrpi-
appellatur , non Fermina , ut qui-
busdam vlsam est, qusB longe hinc
abest. Hard.
ao. Sola motum, Seneca , Natur.
qusst. lib. VI , cap. a6, p. 912 :
« Sed moTetur et iEgyptus , et De»
los , quam Yirgilius stare jussit :
Immotamque coli dedit, et con-
temnere yentos. Hanc Philosophi
quoqne, credula natio, dixerunt
non moveri , auctore Pindaro.
Thucydides ait antea quidem im-
motam fuisse : sed circa Pelopou-
nesiacum Bellum tremuisse. Galli-
sthenes et alio tempore ait hoc ac-
cldisse, etc. » £n quod Mucianus
prodidit, bis anle Varronls «tatem
terra motu Delon concussam. Vide
Callimachum hym. In Delum.
Thucyd. lib. II, pag. 104, belli
Peloponnesiaci anno primo tre-
muisse ait, Olympiad. lxxxviii.
Ante Marathoniam pugnam, He<^
rodotus, Erato, lib. VI, num.
98,pag. 366. Hard.
a I . j4d M, yarronis cBtatem ,
Mucianus. Tolet. at M, Farronis
aitate Mutianus, Dalecamp. non sen»
sit ad M^ f^arronis cetatem Mutia*
nus, Eo.
%^,'Apparuerit, Hapa rb ^ijXoy*.
Servius ad uEneid. lib. III, v. 76 :
« Delos dicitur , quia dlu latuit ,
et postea apparuit. Nam ^iiXov
Graeci manifestum dicunt. Velquod
verius est, quiaquum ubique Apol*
linis responsa obscura sint , mani*
festa illic dabanturoracula.»HABD.
3 3. Qrnthiam, A Gyntho monte,
de quo mox Stephanus : verbo Aii-
Xoc* ixaXeiTO ^s Kuv6oc... xal A^spta,
xal neXa<ry{a, xal XXa{i.u^ia. Haad.
i4* Ortxgiam, Straboni quoque»
lib. X, pag. 4^6 , ovof&al^sTO ^l mx
dpTuyia 'jrpoTEpov. A copia cotumi-
cum, Totv 6pTuye[>v, qusB illic sunt>
ut auctor est Phanodemus, lib. H
rerum Atticar. apud Athen. lib.
IX, pag. 392. Aliam causam affert
Schol. Apollonii, ad Argon. lib. I,
V. 3o8. Hard.
aS. Asteriam^ etc. Solinus, de
Delo , cap. xi , pag. 3o : « Eadem
est Ortygia , inquit... , nunc Aste-
ria , a cultura ApoUinis : nunc a
venatibus Lagia , vel GynsBthus :
Pyrpile etlam , quoniam et iguita-
bula ibi , et ignis inventa sunt. In
hac primum vlsse coturnices aves ,
quas opTuya; Grsecl vocant. » Lagia,
seu leporaria , a leporum frequen-
tla , Xaycuc Grseci nuncupant : Gy-
nsethus ab ardore canum venatico-
rum dicta est , uLTth tou xuvb^ et
aid(i>' quod tamen cum his ejusdem
Strabonis , loco citato , verbis mi-
nime congruere videtur : odx
I|e9tiv ^s ou^8 xuva iv AiiXtt» Tpef stv.
Hard. et £d.
a6. Lagiam Vet. ap. Dalec. Pe-
lasgiam, £d.
37. CjmcBthumoTidXec, Cjmethum.
Steph. et vet. apud Dalec. Qrn"
thum. Ed.
LIBER IV. 3i3
len*^ igne ibi priinum reperto. Cingitur'^ quinque mill.
passuum : assurgit Cyntho monte^°. Proxima eiRhene ', 4
quam Anticlides Celadussam ^^* vocat : item Artemin
Hellanicus. Syros^^ quara circuitu patere viginti millia pass.
prodidere veteres , M ucianus centum sexaginta. Oliaros ,
Paros^ cum oppido, ab Delo xxxviii mill. marmore no-
bilis, quam primo Platean^^,posteaMinoida vocarunt.Ab 5
18. Pyrpilen, Vet. apud Dalec.
Pyrpolon. Ed.
19. Ctngitur quinque mill, pass.
Ita libri omnes scripti et editi. Cl.
TouRKEFORT, ibid. pag. 343 , per-
peram Plinium arguit , quasi quin'
decimmiliiapassuum scripserit. Brot.
3o. Cjrntho monte. Leg. Cjrnthio
monte. Ita MSS. Reg. et editio prin-
ceps. Brot. — Ita et Chiffl. £d.
— Kuv6oc 5po; Tou AniXou, Schol.
Callim. pag. 9. Nnnc^monte Cintio.
Non ille quidem excelsus, ut Strabo
mentitur , sed -vix altior Capitolino
RomsB , teste cLdroizti^ Georgio
Whelero , in Itinerario , pag. 176.
Hard.
3i. Bhene. i^fivYi , v^ao^ \L9.pk^
^Xviaiov AiiXou, exiguo a majore
Delo freto dispescitur. Plutarch.
in Nicia, pag. 5a5. i^vatYi vviaoc
Herod. Erato, lih. YI , pag. 366 9
num. 97. Hard.
33. Celadussam. A strepitu un-
darum, id enim est proprie xeXa-
^eiv. A DiansB nomine ApTefxtv. H.
33. Artemin Hellanicus, Dalec.
Artemiten Helladius. £d.
34. Syros, Vet. ap. Dalec. Scy^
ros, £d. — Supo; Straboni , lib. X ,
pag. 486 y aliisque. Juxta Delum :
^ Supa v^aoc fxta Tcbv KuxXd^cAV
irXYioiov AiqXou. Suidas , verbo ^epe-
xu^yjc. Fuit enim Pherecydes Sy-
rius. Nunc Sira. Meminit Homerus
insulsB hujus in Odyssea , lib. XV ,
vers. 4oa • Niiao'; ti? 2uph xixXii-
axeTai, eiTPft) axouei?, 6pTuyi»JC xa-
6uirep6e , 56i Tpoirai ineXioio. Suarius
Ulyssisy qui erat in Ithaca, nihil
aliud his verbis signiflcat,. quam
Syron insulam ultra Ortygiam,
sive Delum esse : et quando in ea
insula sol exoritur, tunc reverti
eum simul ad Ithacam illustran-
dam : siye mox eum Ithacensibus
apparere. Syros ad Eurum Pelo-
ponnesi est, ad occasum Ithaca.
Non plus sapere certe suarius po-
tuit. Hard.
35. Oliaros. £t hac inter Cycla-
das Stephano, 6Xiapoc vvjaoc tcav
KuxXd^cdv u.ia , quam et a Paro di-
stare ait ex Heraclide , stadiis lyiii,
seu -vii M. cCL pass. Nunc Rocchi.
Straboni, lib. X, pag. 4^^» ^^^'
apoc. Hard.
36. Paros. Hdpo; , quse et Mtvwa
Stephano : Solino, cap. xi, pag.
3 1 , et Isidoro , Orig. lib. XIV ,
cap, 6 , Minoia : quod a Minoe sub-
acta. Hodieque Paros. Hard.
37. Quam primo Platean. Hoc
est , nXaTelav , a planitie. Ita resti-
tuimus admonitu codicum Reg. i,
a , Colb. 1,2, Paris. et vel. Dalec.
Parmensis quoque, vetustiorumque
editionum : quarum neglecta fide
3i6
C. PLINII NAT, HIS.T.
mill. quingenti pass. Nec deinde servari potest ordo. Acer-
vatim ergo ponentur reliquae. ScyrosV : los* a Naxo vi-
ginti'^ quatuor niill. pass. Homeri sepulcro veneranda,
longitudinis viginti quinque mill. ante Phcenice ' appellata.
Odia'^, Letandros, Gyaros" cum oppido, circuitu duo-
3 decim" mill. passuum. Abest ab Andro" sexaginta duobus
1 5. Scyros, Sxupo; olim , Neopto-
lemi Acfaillisfil. natalibus clara.Scy-
ron hinc sustulit Hermolaus , haud
sane satis considerate : quum eam
Yocem hoc loco MSS. omnes exhi-
beant : Reg. 1,2, Golbert. i , a ,
Paris. Ghiffl. et Tolet. et vetustio-
res editiones,ac Plinius ipse paulo
post factam jam a se hujus mentio-
nem haud obscure significet , scri-
bens, et Scyrumsupra dictam, Quod
quidem ab ipso prsestitum hocloco
exemplaria nnnc laudata admonent:
quibus nisi mos gerendus esset, post
aliquot yersus dilatum putarem ,
ubi Plinius a Gyaro Symon distare
ait octoginta passuum millibus :
« Ab ea Syrnos , inquit, lxxx mill.
pass. » Symum enim quum veterum
scriptorum nemo unus agnoverit,
Scyram ibi percommodelocari pos-
searbitrarer. Uard. — Scyros, nunc
Skjrro, Grsecis vero dicitur Agios
Ischjrros , ob aedem D. Georgii ; in
qua , ut ferunt , multa patrantur mi-
racula. Brot.
1 6. los. Hanc Gycladibus Stepha-
nus adjudicat : hodie NiOf ex gemi-
na Yoce ev fa>. Homeri manibus il-
lustrata. Scylax, pag. 31 : foc • Iv
TflWTTp 6fi.v)poc TsOaTPTai. Strabo simi-
liter, lib. X, pag. 4^4) et oracu-
lam yetus apudStephanum.HARD.
—— Diuma anni 1772 nuntiavere,
flagrantibus Russici et Turcici im-
perii bellis , inveutum ibi esse a
comite GRUirir Homeri tumulum ,
in quo maximi poetarum cineres
adhuc sederent, qui , quum apertus
est tumulus, decidere : scriptoriam
quoque supellectilem marmoream
in eo inventam. Altum vero serva-
tnm postea de re tam insigni silen-
tium fabulam*esse aut mendacium
prodidit. Brot.
17. P7ginti qiuztuor, Ghiffl. xvin.
Fortasse xiv , quod verum esset in-
ter utramque insulam intervallum.
Non autem amplior xii m. pass. est
Nio insulae longitudo. £d.
18. u4nte Phoenice. Quod ea pal-
mifera sit, ^oivixYi Stephano. H.
19. Odia, Letandros, MSS. Odia,
Olcntrandos : Vet. apud Dalecamp.
Odiay Tetandros, Quae nomina alibi
nusquam audita. Hard. et Ed.
ao. Gyaros, r6otpo; Straboni, lib.
^>p3g* 4^^* Huc Romani noxios
ablegabant. Juvenalis , satyra I , v.
73:« Aude aliquid brevibus Gya-
ris , et carcere dignum. » £t satyra
X , vers. 170 : « Ut Gyari clausns
scopulis, parvaque Seripho. » Hodie
Ghioura , inter Tenum et Geam in-
sulam. Apud Philostratum , de vita
Apoll. Ifb. VII , cap. 8, pag. 34 1 f
Tuapa , pro Fuapa. Hard.
3 1. Duodecim mUl. pass, Yet, apud
Dalec. JCF" milL pass. prope ; quod
quidem pauluma veroabest. Ghiffl.
XXV mill, pass. Ed.
sa. Andro, Dalec. Anero, Falsus
LIBER IV. 3i7
milL pass. Ab ea Syrnos ""^ octoginta mill. passuutn. Cy-
naethus'^ : Telos'^ unguento nobilis, a Callimacho Aga-
thussa '^ appellata. Donusa'^, Patmos"*^ circuitu triginta'^
mill. pass. Corasiae °, Lebinthus^% Leros, Cinara, Sici-
nus^', quae antea (Snoe^^ : liieracia ^^ quae Onus : Casus^*,
aatem Tidetur numefus sexaginta
duobus; nam Gyaros yix xii mill.
pass. distat a-proximo Andri littore,
et Tix XX mill. pass. ab ipso oppido
Andro. £d.
a3. Ab ea Sjrrnos, Hodie omnino
ignoratur. £d.
a4> Cyncethus, Quo uomine De-
lon ipsam olim nuncupatam dixi-
mus, cap, 3 3. Hard. — Dalecarap.
Qrnethussa, £d. *
35. Telos. T^dc, Stephano, airb
T^C TiiXett);, a feni graeci copia,quod
in TYiXtvou p.6pou compositione partes
prsecipuas obtinet , ut dicemus lib.
XIU, cap. 3. Hodie ignoratur. H.
3 6. Agathmsa. Stephano quoque,
T^oc, quam inter Gycladas reponit,
IxaXelTO ^i xai Ayadouvva. £t Hesy-
chio, apud quem A^Xo; pro T-nXo;
legitur. Habd.
37. /^o/iuja. Ita libri omnes. Me-
lae, 1. II, c. 7, Donjrssa. Stephano ,
Aiovouffia, et a Dionysio Aiovuaia.
Viridi marmore nobilis : unde 'v/-
ridem Donussam appellat yirgillus.
Ut Gyaros, reorum olim exsilio in-
famis. Vide Tacitum , Annal. lib.
rVy c. 3o. Hard. — Rhodo insulsB
illam ^icinam esse et hodie Denusa
vocari ait Mannertus. £d.
38. Patmos. Straboni , lib. X, p.
'488, naTfjto;. Hard. — Vet. apud
Dalec. Pathmos, Ed. — Nunc Patmo.
Insnla D. Joannis exsilio et Apoca-
lypsinobilitata. Habet circuitu xviii
mill. pass. Sed si anfractus omnes
numerentur , erunt, ut ait Plinius ,
XXX mill. teste CI. Tourkefort,
ibid. tom. II, pag. i43. Brot.
99. Triginta mill. Quibusdam i.
mill. Daleg.
3o. Corasias. Straboni, loco cita-
to, Kopavaiai, ab Icaria yersus oc-
casum paulum disjunctse. Scopuli
sunt , quos hodie Dragonisi vocant,
teste Marco BoscHiiri. Hard* —
Illas hodie vocari Chero et Anti^
Chero ait d^An VI1.1.E : TouRirEFORT,
tom. I, lib. 10, pag. i56, easesse
insulas Fourni^ Samum inter etlca*
riam. £d.
3i. Lebinthos f etc. AeSivOoc, Stra-
boni, lib. X,pag. 487. Ovidius,
Metamorph. lib. VIII, vers. 233 :
« Dextra Lebinthos erat , fecunda-
que melle Calymne. » Hodie Lepi'
ta : mox Leros eidem Siraboni , p.
488» Aepoc. £tiamnunc Lero. Kiva-
pa , hodie ignota , Athenaeo memo-
ratur, lib. U, p. 71. Hard. et £d.
33. Sicinus^ etc. Dalec. Sycinus.
£d. — Juxta Pholegandrum , au-
ctore Strabone, lib. X, pag. 484 «
apud quem StxYivo^ , pro Sixivoc
perperam appellatur. Nunc Sikino.
De ea Solon apud Laert. Erviv ^
TOT* lyft) ^oXeyav^pioc , ^ StxtvtTY);,
etc. Hard.
33. QEnoe, Oivo'ti Stephano,et
£tymologici auctori, quia consita
vitibus est, ^ta to etvai afx^jrsXofu-
Tov. Item ScholiastSB Apollonii, ad
lib. I Argon. vers. 6a3. Hard.
/
3i8 C. PLINII NAT. HIST.
qus Astrabe : Ciraolus quse ' Echinussa , Melos ^ cum
oppido, quam Aristides Byblida appellat, Aristoteles Ze-
phyriam, Callimachus Mimallida, Heraclides^^ Siphnuin,
4 et Acyton. Ha^c insularum^^ rotundissima est. Post Ma-
chia^° : Hypere^', quondam Patage; ut alii, Platage,
nunc Amorgos : Polyaegos^', Phyle^ , Thera ^^ , quum pri-
34. Hieracia, Dalecamp. Heraita,
Ignoratur. £0.
35. Ouus, Vet. apud Dalecamp.
Casos, Ed. — Stephanus , inter Cy-
clada$ : Kaaoc , \iXa. tuv KuxXa^uv *
ixaXtiTO ^' ^fv) , xal Aarpagv). Nuuc
Caso , auctore M. BoscHiJri. Diversa
ab altera , qus Achne cognomina-
tur, lib. V, cap. 36. Habd.
36. Cimolus, Vet. apud Dalec.
Cimolus quis Chinussa, £d. — Kt[ACi>*
Xoc Straboni, lib. X, pag. 484- In-
colis hodieque Kimoli : Venetis
quondam j4rgentiera : non Sicandro,
ut nonnulli Geographi putant. H.
37- Melos, M^o; Straboni , loc^
citato. A Melo duce Phcenicum no-
men accepisse Festus existimat : alii
a rotunditate mali. A Biblis Phc3«
nicibns Ba^ov appellatam esse au-
ctor est etiam Stephanus : et Ze^ u-
( piav. Eadem MijtoXi; et M8p.6Xi5 He-
sychio nominatur , pag. 53o et 643.
Pro Brblidd^ MSS. Memhlida. Ijn
Gaza regia nummus est ex sere me-
diocri , habens MHAUIN in corona
laurea. Hodie Milo, H/kRD. etEo.
38. Heraelides Siphnum, MSS. *SV-
phin : quos libenter sequimur : nc
Siphnum inter Cycladas supra cita-
tam , cum Melo confundat eadem
nomenclatura. Ab altero nomine
ejusdem insulas , Gracis scriptori-
bus, Theophani et Cedreno, de fu-
nere Anastasii Augusti^estmarmor
AxuTavov. H^RD.
39. Hac insuiarum rotwtdissima,
Errat certe hic Noster, et quieum
exscripsit de more Solinus, cap. xi,
pag. 3 1 : nam , ut innumeras alias
prsBtereamus insulas, yicina Melo
Cimolus illa multo rotnndior eit ,
ut ex eruditi viri Lapib mappa ap-
paret. £d.
40. Post Machia, In MSS. Bupor-'
thmachia , Reg. 1 , %, Colb. J, s, et
Paris. HAaD.
4 1 . Hypere , etc.Vet. apud Dalec.
« Hypane , quondam Pancale, et ut,
etc. » Ed. — HsBc vafria yidentor
esse insulsB Amorgi nomina. Afjiof yo;
Straboni, lib. X, pag. 4^7, inter
Sporadas. Nnnc Amorgo, Quondam
et nayxaXi} yocitata, Stephano te-
ste. Haro.
43. Poljrasgos, A> Mela qaoqae
agnoscitur, lib. II9 cap. 7. In The-
sauro Goltzii nummus exstat cum
epigraphe nOATAIFinN. Nunc est
Polino ; juxta Melum , quam Milo
esse diximus. Haad. et £p.
43. PhyU, In MSS. SmphjrU, yd
AphiU, Ignoratur. Hard. et E^.
44* 7Vi«m.Hesychius,pag. 49^«
Ka>Xi(TTiQ ii SiofaTbirpoTepov.Contra
' Scholiastes ApoUonii, ad librum IV
Argon. yers. 1763, yetastius Cal-
listaenomenesseexistimat : viXXa^tTb
^vofxa "h KaXXiffTiQ viiaocxat «AvcofA^la^
Giipa. Cui et Herodotus concinit,
Melpom, lib. IV, pag. 971, et Pau-
sanias, Lacon. lib. lU, pag. i Sg.
LIBER IV. 3i9
luum emersit, Calliste dicta. Ex ea avulsa postea Thera*
sia ^ : atque inter duas enata mox Automate, eadem Hiera :
et in nostro aevo Thia juxta eamdem Hieram nata. Distat
los a Thera viginti quinque mili. pass^
.Sequuntur Lea'*^, Ascania, Anaphe, Hippuris^^* Asty- 5
palaea Uberae civitatis'^^ circuitu ^^ lxxxviii mill. passuum :
abest a Cadisto Cretae^^^cxxvmill. AbeaPlatea^' sexaginta
mill. Unde Camina ' trigintaocto inill.Azibintha,Lanise,
Tragia, Pharmacusa, Techedia, Chalcia : Calydna^\ in
Forte quiB aliis sciptoribus Gnipa ,
eadem Plinio PhlUthera dicitur. Ho*
die Sanionn. Hard.
45. Tberasia. 0v)paoia PtolemseOy
lib. m» c. iS.NuDc quoque TA«*
rasia, De Hiera lib. U, cap. 89.
Hodie AsprO'Nisif si docti La.pie
mappsB credamus ; Thia autem nunc
Nta Caimeni, Ha&d. et £d.
46 . Sequuntur Lea y Ascania, Ana-
phg. GhifE. Canaphe,ksc9Xi\3im. hodie
esse Christiana indicat in mappa sua
L4PIB. Anaphe etiam nunc Anaphi,
si?e potius Namphio , vocari ait Man-
nertus , qui Leam et Hipparim cum
Ascania inter insulas Christiana di-
ctas recenset. £d.
47. Hippuris, iTPiroupic v^oo; TcXyj-
oiov Oiipaf , inquit Scholiastes Apol-
lonii. ad lib. IV Argon. y. 1713.
Hard. — Addunt libri vulgati Hip»
purissusa ; sed geminato perperam ,
ut per se liquet, unius ejusdemque
nomine : quamobrem posterius ex-
punzimus. £d.
48. Astjrpal^a liberoi civitatis. Sio
idemy cap. 19« Gorcyram esse
libersB civitatis dixit, hoc est, ci«
vibus constare qui suislibere» non
alienis legibus vivunt. AoTuirocXaia
Strabonl , lib. X ^ pag. 4^^«^ Hodie
Stampalia. Habd.
49. Circuitu LXXXyUL Leg.
ez MSS. Reg. i , et -editione prin-
cipe , circuitu LXXXIX, Baor.
50. Cadisto, Dalec. Cadiseo, Chiffl.
Cisto, £d.
^i, Ab ea Platea, etc. H» fere
deinceps ab aliis scriptoribus prs-
termissas. XoiXxiac tamen, hodie
Karki^ auctore D*A2rvu.LBy raeminit
Strabo, loco citato. Tpay*^^ inter
Gycladas,quo nomine etiamSpora-
das comprehendit, Stephanus: apud
quem et ^apfAoucouova supra Mile*
tum insula legitur , hodie Fermaco^
ubi a prcdonibus captum GaBsarem
dictatorem narrat Suetonius 9 id Ja*
lio , cap. IV. IUam vero priorem ,
Tpaytav vocat Plutarchus in Peri-
cle, pag. 166. Habd. et£D.
5 a. CamineJVet, apud Dalecamp.
Camittia^ £d.
53. Calydna* . ,a qua Carpathum,
MSS. Reg. I , a , Colb. i, 2« Paris.
etc. totidem ferme litteris ao sylla-
bis. Libri vuJgati a Frobenio, «Ca-
lydna , in qua oppida tria : GaljrmnsB
duap : OlymnoSf a qua , etc. » Satis
conBdenter id sane. Nam quis
Olymnum insulam novit ? Gur
vocula Coos expuncta ? Cnr ter«
na pro unico inculcata oppida ?
Nos vetiutc scriptnra vestigia snm-
320 C. PLINII NAT- HIST.
qua oppidum Coos : Calymna^'^) a qua Carpathum,quae
6 nomen Carpathio mari dedit, xxv mill. passuum. Inde
Rhodum Africo vento quinquaginta m. pass. A Carpatho
Cason VII m. A Caso Samonium Cretae promontorium
xxx"milL In Euripo autem Euboico, primo fere introitu,
Petaliae^^ quatuor insulae, etin exitu Atalante^^. Cyclades,
et Sporades, ab oriente littoribus Icariis Asiae, ab occi-
dente Myrtois Atticae, a septemtrione ^Egaeo mari, a me-
ridie Cretico et Carpathio inclusae, per dcc m. inlongi-
tudinem , et per cc in latitudinem jacent.
roa fide secuti: , integram eam le-
ctionem defendimus. Agnoscimus
enim cum Eustathioin Dionysium,
vers. 63o, p. 77, ex Lycophrone,
Calydnas plures fuisse : quarum
una peculiari nomine Calydna sit
appellata: universsB simul Calymnse,
velCalydnse. Exharum illae numero
sunt, quas Plinius in Asise insulis
commemorat, lib. V , cap. 36, a
quihus hsd differunt , in quihus
descrihendis nunc sumus : illarum
singulissua sunt peculiaria oppida :
huic CalydnsB primarium Coos , ah
insula cognomine, qase Hippocra-
tem^tulit , diversum : sic enim illud
Hesychii accipiendum puto, Kcac,
p.ia T&v KoXu^vStv, p. 548. Plinius,
lih. XI , cap. 1 3 , quse Calydna iri'
sula dicitur, ex ea Straho, lih. X,
pag. 489 , rnel Calymnium commen-
dat in primis. HiLRD. — Dalecamp.
« Calydna , in qua oppida Coos et
Olymna , a qua , etc. » £d.
54* Caljrmna^ etc. E Calydnis,
seu Calymnis insulis, una , commu-
ne csBteris nomen peculiari sihi jure
vindicans. Hsec fecunda est melle
Calymne , ut Ovidius cecinit , Me-
tamorphos. lih. VHI, vers. aaa. H.
— Hodie Calamine, Centum autem
mill. pass. a Carpatho difttat, non
XXV , ut Noster ait. zxvii m. pass.
est quoque inter Carpathum et Rho-
dum intervallum, non quinquagin*
ta. Ed.
65. XXX miU. Hic error est in
numeris , ut animadvertit Broterius,
et legendum L/, sive LII mill, Su-
pra enim Plinius, cap. 30, a Car-
patho insula ad promontorium Sa-
monium , hodie capo Salamone^ na-
meravit lx miil. Circiter autem vni,
sive IX mill. pass. inter Carpathum
et promontorium Casi Samonio'
maxime vicinum est intervallum.
56. Petalias, Traxere nomen ii
scopuli , insulseve , ex oppido in con-
tinenti Euhcese opposito, contra
Sunium promontorium : IlETaXta
Strahoni dicitur, ]ih. X,pag. 444*
Hard. — Spili hodie vocpntnr. Ed..
57. Atalante, Hodie Talanti, De
ea egimus lih. II, cap. 90. Haro.
58. jPcr DCC M, , , jacent, Mu-
tila hsec sententia est, omissa latitu-
dinis mentione , in \\hii& plerisqae
vulgatis : integram repraesentamus,
tum ope codicum Reg. i, a, Colh.
1,3, Paris. Chifflet. Toletan. tum
Parmensis editionis, tum denique
Martiani scrihentis , lib. VI , cap.
LIBER IV. 3ai
igasicus sinus^^ ante se habet Eutychiam, Cicyne- 7
I *", et Scyrum supradictam \ sed Cycladum et Spo-
m extimam : Gerontiam, Scandilam ' : Thermseus^^
ssiam, SoHmniam^^, Eudemiam, Neam , quae Mi-
ae sacra est. Athos ante se quatuor : Peparethum cum
lo, quondam Evoenum dictam, novem mill. pas-
iracia , pag. 3 1 3 : per sepiua'
^ lege septingenta ) , ex fide co-
L MSS. omniiim, atque ex re
) longitudinem : et per ducenta
Unem ducunt. HiiRD.
. Pagasicus sinus. De quo cap.
[ela, lib. II, cap. 7, pag. 43:
issBus sinus Scyrou prospicit :
ethum amplectitur. » EtScy-
lag. a4 • ^^* ^^T^ na^aaviTtx^
S9TI v^90( KixuvviOoc, xal 'jro'Xtc.
utychia, nihil dum comperi.
Euthiam hahent, EOdetav. H.
gasicus sinus hodie golfe de
dicitur ; Cicynetlius insula
aunc Cicynthos , sive Trikdri ;
hia ignoratur , uisi slt parva
, Agios Nicolaos dicta , juxta
1 littus Pagasicum sinum in-
intibus. £d.
Cicjrnethum.\et. apud Dalec.
m. £d.
Scyrum supradictam, Hoc ipso
his verbis, Scyros, los , etc.
ique Gycladum ac Sporadum
tma versus septemtrionem ,
imaque est : caeterae deinceps
mm ordinem ac nomen illud
itur. De Gerontia caeteri scri-
. silent. Hard. — Hodie Jou^
iest, inter illasqusB Selidromi
ur, septemtrionem versusre-
lima. £d.
Scandilam. Dalec. Scandiram.
liam Mela, lib. II, cap. 7, p.
4 3 . Hodie Scangero^ sive Skantzoura.
Habo. et£D.
63. Thermeeus. Sinus 8cilicet,ut
supra Paga8icu8.8Bpfi.aToc xoXttoc Ste-
phano. De Thermseo egimus cap.
17. Prius legebatnr Thermeusim ,
ceu nomen id insulae foret , quod
Orlelius quidem arbitratus est , qui
eo vocabulo Thesaurum suum lo-
cupletavit. Atpraeter codicumMSS.
fidem in quibus Thermasus legitur ,
ipsa res ita scribi plane postulat. H.
64- SoiimniamfEudemiam.^MialLet
Hermolaus fiXu/xviov et £6^sttrv7iv •
qu8B insularum nomina apud Ste-
phanum exstant : sed sunt ill» alte-
rius longe situs ac loci , non hujus
in quo versamur. Hard.
65. Neam. N^ai numero multitu-
dinis, insula Stephano dicitur haud
procul Lemno, v^croc ^XYiaiov Aiip.vou.
Meminit et Antoninus Liberalis in-
sularum Lemnic» ditionis, quae Ne»
vocantur. Hard. — Hsc et superio-
res omnes hodie omnino ignoran-
tur. £d.
66. Evaenum, Vet. apud Dalec.
EvoRnum dicto. £d. — EOotvov, vino
fertilem. Heraclides, de Polit. De-
TrapYiOoc* • • AuTV) iq vfiaoc s5oivo'c laTt,
xdi eS^svi^poc 9 etc. Ovidius et ab oli-
vae fertiiitate commendat, Metam.
lib. VII : « Nitidaeque ferax P^a-
rethos olivse. » Hodie Piperi voca-
tur. H4RD.
21
322 C. PLINII NAT. HIST.
suum. Sciathum^, xv mill. Imbrum^^ cum oppido
8 Lxxxviii millibus passuum. Eadem abest a Mastusia Cher-
ronesi^ xxv^'' mill. pass. Ipsa circuitu lxxii mill. pass.
perfunditur amne Ilisso. Ab ea Lemnos^' viginti duo
miil. quae ab Atho Lxxxviimiii. pass. Circuitu patet cxii^^
M. D. pass. Oppida'"* habet, Hephaestiam, et Myrinam,
in cujus forum^ solstitio Atlios ejaculatur umbram. Abea
Thassos libera quinque miil. passuum, olim'^ Aeria, vel
g ^thria dicta. Inde^' Abdera continentis, xxii'^ mill. pas-
, 67. Sciathum. Scymnus Chius ,
eodem ordine, pag. a4 • KelvTai ^i
xal vY)9i^ec » Sxupo^ , neTrapTiOo^ , Sxu-
60C , scribe 2xtaOoc , cum Strabone ,
lib. IX,pag. i36. Schol. Apollon.
ad lib. I Argon. vers. 583 : Sxiadc;
vnjo; T^c 0eaaa}.iac , lyyo; EuSoia;.
Hard. — Nomen hodie servat Scia'
thos, Dalec. Schathum. £d.
68. XF mill. Vet. apud Dalec.
XIImilL Ed.
69. Imbrum. fp.6poc Straboni, 1.
X, pag. 454» Hard. et Eb.
^o. XXV mill. Sic apud Chiffl.
Dalec. LXXV mill. xii mill. pass.
esse videtur inter Imbrum et Cher-
sonesum interyallum.ED.
71. Lemnos. A^p>voc, hoAie Stali»
mene , voce conflata ex iis tribus ,
ei; TT)v ATJpuvov. Sive etiam Lemno.
Hard. et Ed.
y2. L XXXVII, Solinus, cap.
XI , pag. 3 1 : « Athos a Lemno sex
et Lxxx millibus passuum separatur.
Hard. — ^ Major certe est hic nu-
merus. Georgerinus , archiepisco-
pus , ut supra dixi , quum de monte
Atho ageretur, ait insnlam Lemnon
distare tantum xi. mill. pass. ab
Atho : nec majorem distantiam mon-
strant accuratissimse nostrse tabulse
geographics. Brot.
73. CXIl mill. pass. Ita rescri-
psimus ex MSS. omnium fide , pro
XXII. Est enim ampla et populosa.
Hard.
74. Oppida hcJfet y etc. ft^ oioTia,
ac Mupiva Stephano , et PtolemaBO,
lib. Ill, cap. i3. Hard. — Hsec
Palio CastrOy' illa Sanderlic hodie
vocatur, auctore d'Anvillb. Ed.
j^. In cujus forum. Solinus, loco
citato. Quo pertinet et illud Sopho-
clis , quod refert Scholiastes llieo-
criti, Idyll. VI, v. 76 : A8«« oxia-
^ei vc^Ta Av)p.via; aXo'c' Hard.
76. Olim Aeria. Dalecamp. jEna.
Vet. apud eumdem jEraria. Ed.— <
Stephanus : 6ti ^e xal Aepia ii Oaa-
90; j^cv , idque ex vetere oraculo
confirmat : NiQaw ev ftepiv) XTilJetv
eO^eieXov aaTU. AepCa. . • Baffov tc
TTivvTiaov oi)T(i)c ^xflcXouv.Hodie Tasso,
In nummisantiquis, OASIHN. H.
77. Inde Abdera. Abest, inquit ,
Thassos ab Abderis, quod est in
continente , seu littore opposito op-
pidum , XXII mill. pass. Ab Atko
monte 1.XI1. De Abderis diximus ,
cap. 18. Ha.rd.
7 8 . XXII mill. Sic apad Chifflet.
Dal. vero 'viginti milUa, — xin au-
tem pass. m. vera yidetiir fnisse
distantia. £d.
LIBER IV.
323
suum. Athos sexaginta^^ duo mill. Tantumdem iusula
Samothrace, quae libera, ante Hebrum^', ab Imbro tri-
ginta ' duo mili. a Lemno viginti duo m. d. a Thraciae^^
ora triginta^octomill. circuitu triginta duo mill. attoUitur
monte Saoce^"* decem miil. passuum altitudinis, vel im-
portuosissima omnium. Callimachus eam antiquo nomine
Dardaniam vocat . Inter Cherronesum et Samothracen ,
79. Sexaginta duo millia, Leg.
sexaginta duo milL d. Ita MSS« Beg.
1 9 et editio princeps. Brot. — For-
tasse pro lxii scribendum essct xlii,
quo revera intervallo distant inter se
Athos etXhassos, etThassoset Sa-
mothrace. £d.
80. Tantumdem.\et. apud Dalec.
iantumdem ad insulam Samothracen,
Scilicet illam 1.11, aut potius, ut
diximns , x1.11 mill. pass. a Tbasso
abesse ait. Nunc Samothraki Toca-
tar.2ap.c6paxv) porro insulamsacram
graece sonare scribit Diodorus Sic.
Bibl. lib. III, pag. 189 , et lib. V,
pag. Ssa. Hard. et £d.
81. Ante Hebtum. Thraciae am-
nem, de quo cap. 18. Hard.
8 a . Triginta duo. Quibusdam XX.
Chiffl. XXXF. DALEC.-^Leg. Xll
milL Pessime in libris scriptis et
editis, triginta duo miUia. Quasi Sa-
mothrace magis distaret ab Imbro ,
quam a Lemno. Contra Imbrus
est inter Samothracen, et Lemnon.
Irrepsit error ex triplicata denarii
niimerinota. Nec Samothrace distat
amplius xii mili. ab Imbro. Brot,
83. ^ Thracice ora triginta octo
mill, circuitu triginta duo mill, Haec
saspectayidentur, et forte a sciolo
addita. Desnnt enim in MS. Reg.
I , et editione principe. Sunt autem
dbsnrda. Samothrace vix distat
XVIII mill ab ora Thraciae. Brot.
84. Saoce. ZacoxYi. Monte Nettuno.
Ita libri omnes. Hermolaus tamen
libentius Sao agnocit, ex Nicandro,
qui pag. 35 , in Theriac. 2aou me-
minit, quem Samothraces insul»
montem esse Scholiastes Graecus iu
eum locum prodidit, pag. a^. At
receptam lectionem defeudit Hesy-
chius , qui et ipsam insulam eo no«
mine quondam appellatam tradit ,
ex monte baud diibie cognomine.
Sacoxlc t inquit , it Saf^oO^axY) cStcoc
iyLaXv.ro TcpoTepov. Didymus vero et
montem ipsum nominat, in Uiad.
N, V. 1 2 , pag. 387 : T-n; 2afi.o6paxv}c-
t6 |AevT0ilv aOTfi opoc, Sacuxy] xaXel-
Tai. Item Geopon. auctor. lib. II,
cap. 5 , pag. 38. Quum porro in
MSS. omnibus , Beg. i , a , Colb.
1,2. Paris. Chiffl. Tolet. diserte
legatur, « AttoIIitur moute Saoce
decem mill. pass. altitudinis, vel im-
portuosissima omnium : » quo fato ,
quove consilio fuctum sit, ut in
libris vulgatis « decem mill. pass.
portuosissima omnium , » cxteris
vocibus expunctis , legatur , n6n
satis intelligo. Hard.
85. Dardaniam. Aap<^avta quoque
Stephano dicilur, et Straboni, in
£pit. lib. VII , pag. 3 3 1 , a Dardano
lasonis fratre : Pausanis denique ,
Achaic.lib. VII, pag. 4o3. Ha&d.
86. Vocat. Sic ap. ChifB. Dalec.
vero nominat. Ed .
'Xi
3a4 C. PLINII NAT. HIST.
utrimquefere quindecim mill. Halonesos ^^ : ultra Gethone ,
Lamponia , Alopeconnesus^, haud procul a Ccelo, Cher-
lo ronesi portu, et quaedam ignobiles. Desertis^ quoque
reddantur in hoc sinu^', quarum modo inveniri potuere^'
nomina : Desticos^^, Lamos, Cyssiros, Carbrusai, Cala-
thusa^, Scylla , Draconon , Arconesus , Diethusa , Scapos,
Capheris, Mesate^^, ^Eantion, Pateronnesos^, Pateria,
Calathe^', Neriphus , Polendos.
I XXIV. Quartus* e magnis Europae sinus' ab Helles-
ponto incipiens, Maeotidis ostio finitur. Sed totius Ponti
87. Halonesos, AXovmao; Harpo»
crationi exigua dicitur JSgsei maris
insula, Alia est Strabonis AxXovviaoc ,
lib. IX, pag. 436. H. — Hsec et
sequentes ignorantur. £d.
88. Lamponia. Aa{i.'7r(ov£ia , quo
nomine urbeminTroade Stepbanus
agnoscit. HiiRD.
8 9 . Alopeconnesus. Vet. ap . Dalec.
Alope , Connesus. Ed. — AXcATrexov-
vYiao; Stepbano. Meminit et Livius
lib. XXXI, cap. 16. In Melane.
sinu , boc est , eodem quo a Plinio
statuitur situ , a Pomponio quoque
colIocatur,lib. II , cap. 3. De portu
CobIo diximus cap. 18. HA.aD.
go. Desertis. Emendabat Pintia-
nus desertce. £d.
gi.In hoc sinu. Hoc est , in tertio
£uropaB sinu , qui lonium mare
./EgSBumque complectitur H.
9^. Potuere. Sic ap.CbifH. Dalec.
potuerunt. Ed.
93. DesticoSf etc. FoTte Distichos,
Larnos''^ in MSS. Samos : forte
Kapvo; , qusB Stepbano est Acama-
nisB insula. Pro Cissiros^ an Cisse-
ros ? ut ea vox insulam pumicosam
significet. KoXoOouaa cognominem
habet urbem in Ponto, cujus est
apud Stepbanum mentio : Apaxocvov,
oppidum in insula Icaria, apnd
Strabonem , lib. XIV, pag. 689.
ArconesuSy sive Arctonesus, qas
voxursoruminsulamsonat, cogno*
minem alteram in Asia contra Ha-
licarnassum, de qua lib. V , cap.
36. iEantion, AtavTeiov ab Ajace
nomen babet. Msaary) , a situ, quo-
niam inter alias media : etc. Pater
ronnesus^ baud dubie HaTepcdv v^aoc»
Hard.
94* Calathusa.' . Arconesus.Yet.
ap. Dalec. « Calatbusa , Dialcon ,
dicta Melantia, Draconon ( aliis
Druenon ) , Arconesus. » £d.
9 5 . Mesate. . . Pateria. Reponebat.
Pint. « Mesatoea , Centiron , Phate-
ronnesos , vel Paterion. » Ed.
96. Pateronnesos Dalec. Phaterw
nesos. Ed.
97. Calathe, Sic ap. CbifH. Dalec.
Calete, £Id.
XXrV". I. Quartus, Solinus, cap.
XII , pag. 3 1 , et Martianus , lib. YI,
cap. de quarto sinu EuropiBy pag.
3 1 3 , iisdem uterque verbis. H.
2. Sinus, CbifH. sinihus. £d.
3. Masotidis, In Dalecamp. legi-
tur Masotis. £d.
LIBER IV. 325
forma breviter^^amplectenda est, ut facilius partes noscan-
tur. Vastum mare praejacens Asiae , et ab Europa porrecto
Cherronesi littore expulsum, angusto meatu irrumpit in
terras, septem stadiorum, ut dictum est , intervallo Euro-
pam auferens Asiae. Primas angustias Hellespontum^ vo- ^
cant. Hac^ Xerxes Persarum rex constrato in navibus
ponte, ducit exercitum. Porrigitur^ inde tenuis Euri-
pus Lxxxvi mill. pass. spatio ad Priapum urbem Asiae ,
qua Magnus '*" Alexander transcendit. Inde exspatia-
tur aequor, rursusque in arctum coit : laxitas Propontis"
appellatur : angustiae, Thracius Bosphorus'% latitudine
D. passuum' , qua Darius pater Xerxis copias ponte
transvexit. Tota ab Hellesponto longitudo ccxxxix '^ m. 3
pass. Dein' vastum mare, Pontus Euxinus, qui quon-
i3. D. passuum. Agathemerus,
Geogr. lib. I , cap. 3 , Bosphori
4. BrenterampUctenda est, Vet.
ap. Dalec. « Quam breviter com*
plectenda est. > Eu.
5. Ut dictumest, Gap. i8. Hard.
6. Hellespontum, Detroit de Galli»
poli, sive des Dardanelies. £d.
7. Hac Xerxes. Herod. Polym.
lib. VII, pag. 397, num. 36, et
seq. Solinus et Gapella , locis cita-
tis. Hard.
8. Constrato in navibus ponte. Sic
etiam MSS. nou ut Pintianus ex-
cogitayit, constrato navibus Ponto.
Habd. — In vet. apud Dal. legitur
contracto , non constrato. £d.
9. Porrigitur. Solinus,]oc. cit.
et Martianus. Ha.rd.
10. Qua Magnus. Leg. quam Mo'
gnus Alexander. Ita MS. Reg. et
editio princeps. Priapus ubi, nunc
Caraboa. Brot. — Arrianus, de
Ezped. Alex. lib. I, pag. 3a. H.
11. Propontis. Mer de Marma"
ra. £0.
II. Bosphorus. Detroit de Con»
stantinople. £d.
Thracii fretum , qua Darius subi-
tario ponte confecto , transmisit
exercitum, dggl pass. seu stadio-
rumsex esse ait : O ^s 8paxio; Bo<r-
'TTOpoc , Ttt ^eva , ^TTY} Aapeio; ^su^sv
iiti 2xu6a; ttjv ayiB^ia.'*, c^a^iwv 7'.
De hac Darii expeditione adversus
Scythas , Herodotum vide , Mel-
pom. lib. IV, pag. 353, n. 88;
Polyb. lib. IV, pag. 43a. Hard.
14. CCXXXIX M. pass. Ita
libri omnes , Reg. i , a , Golb. i ,
3 , Paris. Chiffl. atque ipse etiam
Martianus, loco citato. Hard. —
CCXXf"' M. pass. ex Herodoto in
Melpomene. Pint.
i^.Dein vastum* Sic etiam Mela,
lib. I, cap. 19, pag. 33 : « Hic jam
sese ingens Pontns aperit... olim
ex colentium ssvo admodum inge-
nio Axenus (hoo est, inhospitalis) ,
post commercio aliarum gentium
moHitis aliquantum moribus dictus
£uxinu5. Hard.
3a6 C. PLINIl NAT. HIST.
daui Axenus, longe refugietites occupat terras , tnagnoque
littorum flexu, retro curvatus in cornua, abhis utrimque
porrigitur, ut sit plane arcus Scythici^ forma. Medio flexu
jungitur ostio Maeotii'^ lacus. Cimmerius' Bbsphorus id
os Yocatur, mm. D.pass. latitudine.
At inter duos'^ Bosphoros Thracium et Cimmerium
directo cursu , ut auctor est Polybius , d. m. pass. inter-
sunt. Circuitu vero totiusPonti vicies semer**centena quin-
quaginta m. ut auctor est Varro, et fere veteres. Nepos
Cornelius trecenta^' millia quinquaginta adjicit. Artemi-
dorus vicies novies centena xix m. facit : Agrippa*'* xxrv
i6. Arcus Scythici. Sic Strabo ,
lib. II, pag. ia5; Agathemerus,
Geogr. lib. II, cap. 14* aliique.
Sic arcus Scythici effigiein Pontus
exhibet , ut latus australe , a Gal-
chedone ad Phasia usque , nervum
reprsBsentet : boreale , geminum
cornu, geminumque flexum, quem
duo itlius maris sinus efficiunt :
prorsus ut Scythici arcus forma
fuerit, cujusmodi littersB majdscu-
lee Graecorum 2typ.« esse notissi-
mum est. Nam etsi vetustam ejus
littersB formam olim fuisse constat,
qualis est C Latinorum : -vetustio-
rem tamen alteram esse, tum ex
AthensBO liquet , Sigma Veterum
affirmante simile esse arcui Scy-
thico : tum ex antiquo Schin Cha-
nanaeorum, W9 unde Graecorum
Sigma prodiisse dicitur. Hanc no-
stram interpretationem , si tibi,
iector, satis est otii, haustam in-
telliges , tum ex Agathemero , loc.
cit. tum exMela, lib. I, cap. 19,
tum vero maxime ex Dionysio Pe-
rieg. T. i58 et seq. Ha.rd.
17. Masotii lacus, Dalec. Masotiei
lacus, Tolet. Mceotis lacus, Salm.
Mceotum iacus, et tandem Pintiaii.
Mceoti iacui. £d.
18. Cimmerius. Detroit d* Enikale^
sive de Caffa. Hac quoque Martia*
nus , lib. VI , pag. ai3. Strabo
pariter, lib. VII, pag. 3 10, vice-
num circiter stadiorum freti hujus
angustias esse ait, quse sunt mm. d.
pass. Polybius tamen circiter tri-
cenum, lib. IV, pag. 427» boc est,
III M. DccL pass. Hard.
19. At inter duos, Martianus,
loc. cit. Hard. - — Tantum revera
est iuter fiosphoros duos ez proba-
tissimis mappis intervallum. £d.
ao. Ficies semel^ etc. ToIet<! w-
cies semel M. ut auctor est yarro. Ui
fere veteres^ semel quinqaaginta M, £d .
— Martianus, loc. cit. Haro.
ai. Trecenta millia quinquaginta.
Leg. trecenta quinquaginta millia. Ita
legitur in MS. Reg. i ^ et edft.
princ. Brot.
aa. Agrippa XXIV. Hocest,
vicies et quater centena > et sexa-
ginta mill. pass. Hard. — ^ Sic ap.
ChifB. Dalec. XXIII ^ cui adstipu-
lator Broterius , ex MS. Reg. r ,
et editione principe. Eo .
LIBER IV. 3^7
sexaginta mill. Mucianus, xxiv xxv^^ mill. Simili modo^'*
de Europae latere, raensuram'^ alii quatuordecies centena
Lxxviii M. D. determinavere : alii und^ies centena'^ se-
ptuaginta duo millia : M . Varro ad hunc modum metitur.
Ab ostio Ponti Apolloniam cLxxxvii '^ m. d. pass. Calatin
tantumdem.Ad ostium Istricxxv. Ad Borysthenem ggxl. ^
Cherronesum ** Heracleotarum oppidum ccclxxv m. pass.
Ad Panticapaeum , quod aliqui Bosphorum^^ vocant, exlre-
mum in Europae ^" ora, ccxii m. d. quse summa efficit
XIII XXXVII M. D. Agrippa a Byzantio ad flumen Istrum ,
DLx. lude^^Panticapseum DCxxxv^^.Lacus^"^ ipse Maeotis, ^
Tanainamnem ex Riphaeis^^ montibus defluentem acci-
piens, novissinium inter Europam Asiamque finem, xiv
a3. Mueianus, X\1V XXV, Ita
MSS. non XXVlll LXV, ut libri
yulgati mendose habent. Haro.
a4- Simili modo , etc. Dalec. ^i-
miU modo Europce latere mensuram
alii, etc. omissa Yocula de. £d.
a5. Mensuram, Ponti Euxini, eo
latere quo Europam alluit. Hard.
i6. Centena septuaginta duo, In
yet. ap. Dalec. desunt hsec duo vq-
cabula, centena, et duo, £d.
37. CCXXXriJM.Uhri vulgati,
CLX2CXFUI. Et mox ad Pantica-
pmun , CCXXII, ubi nos, cum Pin-
tiano, CCXIIy ex MSS. Reg. i,
a 9 Paris. et Tolet. summa fide re-
stituimus, ita exigente in primis
aumma universa , qu» ex singula-
ril^ intervallor um roensuris col-
ligitnr : ncmpe XIIL XXXVII D.
pass,.hoc est, ter et decies centena^
et triginta septem millia pass. cum
quingentis : cui summae aut Mar-
tianus ipse, cap. de quarto sinu
EuropsB, lib. VI, pag. 314* aut
amanuenses, quinquagenarii notam
incaute praefixere , et Europae to<-
tius mensuram hanc esse ipse exi-
sUmavit : non Ponti tantum , ab eo
latere quo Europam alluit : «Varro
dicit , inquit , Europse totius lon-
gitudinem habere LXIfl. XXXVII
M. D. pass. » Hard.
38. C/ierronesum, De eo oppido
dicemus cap. a6. Hard.
aq. Bosphorum, Principem Bos-
porianorum civitatem, (AyiTpoTroXiv
rm BoaTcopiav&y appellat Strabo,
lib. YII, pag. 309. Hard.
3o. Europce ora, Tolet. Euripi
ora. (Pint. ore!) Dal bc.
3i. Efficit Xni, XXXVII M,
Dalec. Xm, XXXVI M, Ed.
3a. Ituie PanticapcBum, Dalec. in
Panticapceum, Ed.
33. DCXXXV, Dalec. DCXXX,
spreta Chiffl. fide. £0.
34« Lacus, Dalec. inde lacus, Ed.
35. Ex Riphais, Idela, iib. I,
cap. 19, pag. a4* l^otum est non
ex altis montibus, sed parum editis
e coliibus defluere Tanaim. Ed.
3^8
C. PLINII NAT. HIST.
VI H. circuitu patere traditur. Ab aliis xi xxv^^ m. Ab
ostio ejus^*, ad Tanais ostium^directo cursu ccclxxxv*"
M. pass. esse constat. Accolae sinus^', in mentione Hira-
cias dicti sunt^' Istropolim usque^^. Inde ostia Istri.
Ortus hic in Germaniae^ jugis montis Abnobae^^, ex
adverso Raurici ^ Galliae oppidi , multis ultra Alpes milli-
bus, ac per innumeras lapsus gentes Danubii nomine,
iminenso aquarum auctu, et unde primum Illyncum alluit,
Ister appellatus^^, sexaginta amnibus receptis, medio fer-
36. Xir FIM. cireuUu. Hoc est,
quater et decies centena , ac sex
passuum millia cnrsu, quem in
circnitum fere agit, complectitur.
Ha.rd.
37. ^b aliis XI. XXF. Hoc est,
undecies centena , xxv millia. Stra-
bo, llb. yn, pag. 3 10, Mootidis
ambitum ait complecti millia sta-
diorum octo : hoc est , decies cen-
tena millia pass. Hard.
38. Ab ostio ejus. M»otidis pa-
ludis. Hard.
39. Ostium. Vet. ap. Dalec. por"
tum. £d.
40. CCCLXXXV. Dalecampius,
CCCLXXV, Ed.
41. AccoUe sinus, Dalec. Accolce
sinus ejus. £d.
42. In mentione Thracice dicti
sunt, Cap. 18. Hard.
43. IstropoUn. Istropolis, nunc
Kara-Kerman; id est, nigrum ca-
strum. Brot.
44' If* Germanice. MS. Reg. i ,
in Germania. De monte Abnoba,
nunc SchwartZ'fVald y vel la Forit
noire, totaque Germania fuse dixi*
mus ad Tacitum de Moribus Ger-
man. £d.
45. Montis Abnobas. TaciL lib,
de morib. German. quem yide :
« Danubius molli et dementer edito
montis Abnobae jogo efPusus, etc.*
et Festus Rufiis Avienus confirmat,
in Descript. orlns, ▼. 4^7 ^ « Ab-
noba mons Istro pater est : cadit
Abnobas biatu Flumen : in Eoos
autem couTertitur aiCes, Eaxinoque
salo proYolyitur : ora per aequor
Quinque vomunt amnem. » Ptolem.
lib. n, cap. II, ra AfivoSa 5pD.
Marelano Heracleotae , pag. 8a ,
corrupte admodum A^ouXoc no-
minatur. Hard. et £d.
' 46* Raurici. Yel Rauraci : quo
etiam modo Massiliam, et Massa-
liam dicimus. Agemns de eo 6p-
pido , cap. 3i. Inde Rauraci mon-
tes , apud Ammian. lib. XXII , p.
217 : « Amnis vero Danubins, in-
quit , oriens prope Rauracos montes
confines limitibus Rhsticis, per la-
tiorem orbem protentus , ac sexa-
ginta navigabiles panie recipiens
fluvios, septemostiis per Scythichm
Ponti iatuis erumpit in mare. » So-
linus, cap. xiii, pag. 33 : «Ister
Germanicis jugis oritur, efhistts
monte qui Rauracos Gallise adspe-
ctat. HikRD. — In vet. apud Da-
lecamp. Saurici perperam pro Rau-
rici legitur. £d.
47. Ister appellatus. Agatheme-
LIBER IV. 329
me numero eorum navigabili , in Pontum vastis sex flumi-
nibus^* evolvitur. Primum^^ ostium Peuces : mox ipsa^**
Peuce insula, a qua proximus alveus appellatus^', xix^'
millia pass. magna palude sorbetur. £x eodem alveo et 8
super Istropolim lacus gignitur lxiii m. pass. ambitu :
Halmyrin^ vocant. Secundum ostium Naracustoma ^^ ap-
pellatur.TertiumCalonstoma^^^juxta insulam Sarmaticam.
ras, Geogr. lib. II , cap. 4 9 Vin-
dobonam usque, hoc est, AustriaB
Viennam , Danubium appellari ait :
(MXptC 06iv^o6ouvT)c iro^Xtttc Aavou6icv
xoXoSatv , etc. HAaD. — Donaw
▼ocatur incolis. £d.
48. Sex fluminibtu, Quinque,
81 Dionysio Perieget» credimus,
▼. 3oi , et Festo Ayieno, ▼. 44 <•
Mela, Hb. II, cap. 7, pag. 4^ ,
« sex sunt insnlsB inter Istri ostia. »
Septem igitur ostia necesse est esse,
quot nimirum Ammianus agnovit.
£t idem Mela , lib. II , cap. x , tot-
idem Istro , quot Nilo , assignat
ora. Hard.
49. Primum ostium Peuces, Ita
dUctum a Peuce insula, nonc Pi-
czina, Super Istropolin lacus, nunc
Kara^Sou, Secundum ostium Nara-
customa , nunc Hazrali Bogasi,
Tertium Calonstoma, nunc Susie
Bogasi. Quartum Pseudostomon ,
nunc Selina Bogasi, Baor.
50. Ipsa Peuce, Omnium notis-
sima et maxima , inquit Mela , loc.
cit. Inde nomen ei, quod multas
irtuxgic arbores ferat. Magnitudo
parRhodo; Ita auctor Peripli Ponti
Euxini , pag. 1 1. Stephano quoque
nota , Ileuin) v^oro; iv t^ f?p(i>. H.
hi^ Appellatus, Vet. ap. Dalec.
appellatur, Ed.
5a. JCIX miUia pass. etc. Vet.
ap. Dalec- et JCI M, pass, magna
palus oritur ex eodem alpeo, Ed.
53. Haimyrin, AXj&uptv Graeci
salsuginem Yocant. Auctor est Phi-
lostorgius , lib. X , cap. 6 , Euno-
mium AriansB factionis antesigna-
num, Halmyrida in exsilium pul-
sum esse, eumque MysisB locum
ad Istmm fuisse, quod ait etiam
Nicephorus , Eccles. hist. lib. XII ,
cap. 39. Autab oppido lacum, aut
a lacu potius oppidum id noraen
esse sortitum apparet. In Notitia
Hieroclis , Prov. Scythi» , AXfi.upi(,
pag. ai. Hahd.
54* Naracustoma, Sic Ammianus,
lib. XXn, pag. aiS. Apolionius
Rhod. Argon. lib. IV, ▼ers. Sis,
duo Istri ostia referens, alterum
KoXbv ^of&a , alterum , inquit , }ca-
XEoudi NapDxoc > ubi Scholiastes le-
gisse ▼idetur, xoXsoudtv Apvixoc. At
Nopaxou ?ofi.a dicitur , ab auctore
Peripli Ponti Euxini. Forte rectius
Narcustoma , hoc est , os pigrum ac
stupidum , ob quamdam palndis
immobilitatem. Haad. -— Nnnc,
ut diximus , Hazrali Bogazi. Ed.
55. Calonstoma. KoXbv ?o'(Aa Pto-
lemseo, lib. III, cap. 10, et Am«
miano , loc. cit. qui Pseudostoma
ambo agnoscunt cum Solino , cap.
' XIII, pag. 33. Nos ex MSS. Pseu-
dostomon scripsimus. H. -— Nuno«
33o C. PLINII NAT. HIST.
Quartum Pseudostomon , et in insula Conopon diabasis ^ :
postea Boreostoma^* et Spireostoma^^. Singula autem ora
tanta sunt, ut prodatur in quadraginta millia passuum
longitudinis "vinci mare, dulcemque ° intelligi haustum.
XXV. Ab eo in plenum' quidem omnes Scytharum sunt
gentes : variae tamen littori apposita tenuere : alias Getae ,
Daci' Romanis dicti : alias Sarmatae, Graecis Sauromatse,
Stuie Bogasi^ ut modo supra dixi-
nius. £d4
56. Et ininsula, Ita MSS. omnes,
Reg. I, a, Colb. etc. Yulgati per-
peram > et insula, Hab.d.
57. Conopon Diabasis, KcdVttirov
^ta^aai; , hoc est , culicum trans-
itus ab ea insula certo anni tempore
fieri consuetus, ad paludis MffioticsB
locum, ut quidem auguror, Kcavtt-
i^iov inde appellatum, cujus Ste-
phanus meminit : ubi lupi a pisca-
toribus alimenta sumentes , captos
custodire pisces traduntur. Hujus
yero insulae , in qua yersamnr ,
mutilum nomen poetica licentia
Lucanus expressit, tib. III, vers.
aoo : *< et Barbara Cone, Sarmati-
cas ubi perdit aquas, sparsamque
profundo Multifidi Peucen unum
caput aliuit Istri.» Hab.d. — Insula
heec , nunc Ilan Adasi , yel l'ile des
serpens, Brot.
58. Boreostoma, Yet. ap. Dalec.
Boriostoma et Stenostoma, £d. —
Boreonstoma et Stenostoma habet
Ammianus locw cit. Bopetov ^ojaa,
hoG est, boreale> et ^tXov ^\»,9.f
hoc est, tenue, .Ptolemnus , lib.
III, c. 10, et auctbr PeripU Ponti
EttxinL MSS' tamen Spireonstomaj
forte pro SpiraeoHstoma ^ cujusmodi
et Zireipaiov dbcpev in Saronioo sinu
a Plinio superins vidimus cap. 9
Ptolemseoque appellari. Habo. —
£st boreale et tenue ostium, cai
adjacet oppidum KiUa, Baor.
59. Singuiaautem, Solinusiisdem
verbis, cap. xiii, pag. 33. Haad.
60. Dulcemque. Idque ex dolci
haustu aqux intelligi. Hahd.
XXV. I. Ab eo in plenum, Vet.
ap. Dalec. ab eo in pleno, £d. — Ab
ostiis Danubii planitiem omnem
versusoccasum late diffusam, utro-
que amnis latere Scyth» tenuerunt.
Loca tamen ripae proxima varisB
subinde Scytharum gentes , pri-
mnm Get», quos Romkni Dacos
appellant : hos pepulere deinde
SeurmatsB, etc. Vide Dionys. Perieg.
V. 3oa; Ha.rd.
2 , Dad, Sunt qui Plin. hoc loco
erroris insimulent , perinde , ac si
temere Getas cum Dacis confuderit.
At eamdem Scytharum gentem
utraque appellatione promiscue
Romanis appellatam , auctor est
luculentu9 Dio, lib. Ll» p* 46o :
01 ^i iirsKstva Aoxoi xsxXvivTat, etTt
^ii Tixai Ttvt;, tiTt xal 8^obuc, tou
Aaxtxou Y^vouc toD tiqv PG^oinQv nnti
dvotxi^aavTOc , ^vTtc» <* Qui Daci po-
stea vocati snnt , sive Getae ii fue-
rint, sive Thraces orti.ab iis Dacis»
qui Rhodopen quondam incolue-
runt , etc. » Nec vero quum Dacos
Plinius nunc appellat, et Sarmatas,
LIBER IV. 33i
I
eonimque Hamaxobii , aut Aorsi^ : alias Scythae dege-
neres et a servis orti , aut Troglodytse : mox Alani , et
Rhoxalani. Superiora autem inter Danubium et Hercy-
nium ^. saltum , usque ad Pannonica hiberna Camunti ,
Gormanonimque ibi confinium , campos , et piana Jazyges '
SarmatiB : montes vero" et saltus pulsi ab his Daci ad
et Aorsos , id agit , ut caeteras sin*
galomm sedesassignet, qnas, quam
ille hsBO scriberet , nondum ii forte
habebant : sed quam fuerint earum
gentium migrationes yaria , qua
dirersis temporibus^ pulsis priori-
bns incolis , eamdem Danubii ri-
p«n tennerint, id cursim raptim-
que perstringit. Hard.
3. Uamaxohii, Aoxol, A[i.a^o6iot,
Aopvoi , AXauvoi 9 2x60ai , i^co^oXavol,
snpra Danubium a Ptolemso recte
collocantur , lib. III, cap. 5 , nbi
nnnc Bessarabia est , Moldavia ,
Valachia , et pars regionis ejus 9
quam Transylvaniam vocant. Tpfi>-
yXetl^Tai vero cap. 10, sub ostio
Pence, ubi Istropolis civitas est,
latere amnis australi, quae nunc
Bulgarise pars est maxime orienta-
li9« Kpo€6^ouc TpcoyXo^uTac appellat
Strabo, lib. YII , pag. 3 18. Habd.
4. Aorsi, ChifH. Corsi, £d.
5* ScythoB, Yeti ap. Dalec. Sitidi;
item ap. Strab. £d.
6. Supefiora autem. Ubi nunc
Transylvania est , et Hungari»
pars , supra latus Danubii boreale.
fiaHD.
7» Hercfnium, « Hercynia sihra *
inquit Mela , lib. III, c. 3 , dierum
sexflginta iter occupans. » Nunc
niuhis locis exoisa , ubi G^rmanin^
urbes multse ^t pagi sunt. Habd.
8). CarkwMi. Subintellige hibeima
ibi constituta de more arKotnanis,
munimento adversus Quados op-
posita. Oppidum nunc Carnnntum
est, contra Danubii et Mari con-
fluentem , vulgo Haimbourg^ paucis
ulti'a Viennam , quse in Austria
est , millibus passuum. De Camnn-
to PannonisB, Livius, lib. XLIII,
et vetus inscriptio apud Grutenlm,
pag. io33. Ortelius cum Camuto
Galliarum oppido confundit. H. —
Pannonica hiberna Camiinti , nuuc
Altenbourg ^ inter Petronelet Haim-
hourg. Bhot.
9. Jazyges Sarmatce, Sunt ea sic
conjunctim legenda : ta^u-ys; Sap-
fxaTai Straboni, lib. VII, p. 3o6,
et Tacito, Annal. lib. XII, cap.
39, a quo et Jazyges, P^agi per
campos appellantnr. Hos ad Tibi-
scum amnem pertinere similiter
Ptolemseus docet, lib. III, c. 7,
ubi iaJJuyac MeTavflicra? vocat ,
et Agathemems, Geogr. Hb. II,
cap. 4 9 q°^ Dacis confines ait
fuisse. Hard.
10. Montes vero. £a montium
juga intelligit , qus Hnngari Cra-
pak vocant : qno Daci e campis
pulsi ab Jazygibus profugere. Kftp-
waTDc ^po? dicitur PtolemsBO, 1. III,
cap. 7 et 8. Daci, ut mox Plidius
addit, a Sarmatis ad Pathissum
amnenipalsi, reglonem eam Daciam
cognominavere ; quam postea Tra-
j^nus Imp. Romano adjecit impe-
rio, nt nummi ejus testantur in-
332 C. PLINII NAT. HIST.
Pathissum " amnem. A Maro ", sive Duriaest * , a Suevis '^
regnoque ' Vanniano dirimens eos, adversa ' Basternae te-
nent, aliique inde'^ Germani. Agrippa totum eum tractuin
ab Istro ad Oceanum bis ad decies ^ centena mill. pass.
in longitudinem , quatuor'^ millibus et quadringentis in
latitudinem, ad flumen Yistulam a desertis Sarmatiae,
prodidit. Scytharum nomen usquequaque transit in Sar-
numeri ; prflBsertim qui sunt inscri-
pti, DAGIA CAPTA, YIGTORIA DACICA,
DAGIA AVGVSTI PHOYIirClA. Ha&D.
II. Ad Pathissum, Pathiscum
vocat Ammianus , lib. XYII , pag.
io8; Ti^KTxcv Ptolemsous, lib. III,
cap. 7; nunc Teissa^ et Tibisc, H.
i^, A Maro, Dalec. a Moro, Vet.
ap. eumdem Amoros, £d. — Marum
quoque Tacitus vocat , Annal. lib.
II, cap. 63. Mapiaov Strabo, lib.
VII, pag. 404» quem per Getas
ait in Danubium labi. Hodie Mark^
Maros, et Morava^ unde Moravi»
nomen. Hard.
1 3. Sive Duria est, Dalec. sive is
Duria est. Ed.
i4' A Suevis. Non a gente tota
Suevorum , sed ab iis qui Drusi
jussu atque imperio , « Danubium
ultra , inter flumina Marum et Cu«
sum locati sunt, dato rege Vannio ,
gentisQuadorum, » inquit Tacitus
loc. cit. Gonvellit egregie interpre-
tatio nostra, Taciti auctoritate con-
stabilita , eruditi Gluverii con-
jecturam, inlibro de antiq. Germ.
a Quadis, non a Suevis legendum
esse pronunciantis. Nec minor ejus-
dem hallucinatio est , dum ultra
Crapathios montes Bastarnas able*
gat , quos inter Tibiscum et Marum
Plinius diserte locat : nec dignus
venia contemptus codicum omnium,
quorum est in hoc loco mira con-
sensio , quum a Quadis^ non a Sub'
viSf aversa, non adversa legitur. H.
1 5 . Regnoque Farmiano. Ubi nunc
Moravia est. Hard.
16. Adversa. Partem montium
supradictorum Austro obversam,
regionemque inde ad Danubinm
Austrumque recedentem, a Maro
amne ad Tibiscum : nunc Hungaria
superior appellatur, la haute Hon-
grie : incolse quondam Bastem»,
sive Bastamse , Ba^apvai , Ptolem.
lib. III , cap. 5 , et Stephano : Li-
vio quoque memorati, lib. XL,
cap. 5. Hard.
1 7 . Aliique inde. Citra Moraviam,
versus occasum. Hard.
18. Bis a^^cie^. Quidamlegunt,
« ad bis decies centum x. pass. in
longitudinem , iv M. minns : cccc
in latitudinem ad flnmen Vistulam,
etc. » (Istulam Pomp.) Ghiffl. habet,
« Oceanum bis decies centnm m.
pass. in longitndinem , quatuor m.
quadringentis in latitudinem ad
flumen Vistiam , etc. » Dai.bg.
19. Quatuor millibus et quadrin-
gentis, Ita restituimus ex fide codi-
cum Reg. 1,2« Golb. 1,2, Paris.
etc. editionumque vetustiomm ,
Parmensis, etc. quas Frobeniiis
corrupit , ut quantum minus qmadri/tm
gentis scriberet. Martianns , 1. VI ,
pag. ai4, milUa quadringenta
agnoscit. Hard.
LIBER IV.
333
matas atque Germanos. Nec aliis prisca illa duravit appel-
latio, quam qui extremi gentium harum ignoti prope cae-
teris mortalibus degunt.
XXVI. Verum ab Istro oppida', Cremniscos, ^po- r
lium : montes Macrocremnii, clarus amnis Tyra% oppido
nomen imponens , ubi antea Ophiusa dicebatur. In eodem
insulam spatiosam incolunt Tyragetae . Abest a Pseudo-
stomo Istri ostio centum triginta^ millibus passuum. Mox
Axiacae^ cognomines flumini , ultra quos Crobyzi^ : flu-
men Rhode^, sitius Sagaricus , portus Ordesus^. Et a Tyra a
centum viginti''' millibus passuum flumen Borysthenes ",
XXVI. I . Ablstro.yet, ap. Dalec.
ab Istro oppida , Crememe , Obolium.
£d. — Versus MsBotium lacum lit*
tus Euxini Ponti legentibus. De
^polio , nibil compertum. KpY)fi.vi«
oxou meminit Auctor Peripli Ponti
Euxini , pag. 9. Kpiifi.voi iroXi; est
PtolemsBO, lib. m, cap. 5. Ab eo
oppido montibus Macrocremniis
nomen inditum. Ha&d.
s. Amnis Tyra, Mela, lib. II,
cap. 5 : « Axiacas , inquit , ab Istri-
cisTyras separat : surgit in Neuris :
qua exit, sui nominis oppidum at-
tingit. » Stepbanus : Tupa;, 'ttoXic
xal ^roTaf&^c Iv r^ Eu^eivu IIovtci». . .
exoXetTC ^* 6f loucroa. Scylaci quo-
que , pag. a 8 , in Scy thia ^ 6910^9«
^oXtc. Ovidius , de Ponto , lib. IV,
Eleg. 10, y. 5o: « £t nullo tardior
amne Tyras. » Hodie Dniester. H.
3. Tjragetce. Ex Tyra fluyio et
Getis insulae hujus incolis efficto
nomine. Tu^^Yif^Tai Straboni, lib.
Vn, pag. 3 06. InsulsB hodie no-
jnen est Tandra. Hard.
4. Centum triginta. Strabo, lib.
Vn, pag. 3o5 , octingentorum tan-
tum stadiorum intervalium id esse
ait, hoc est , cxii x.d. pass. Hard.
5. Axiaca, Legendum censebat
Dalecampius ex vet. cod. Axiacas
cpgnomine fluminis. £d. — Mela«
loc. cit. « Axiaces amnis proximns
interCallipidas Axiacasque descen*
dit. » A^iaxvic iroTau.bc, Ptolem. lib
III, cap. 10. Hodie Bog. Hard.
6. Crobfzi. Kpo^u^oi Stepbano,
supra Istrum ad boream. Hard.
7. Flumen Rkode. Niinc Sasik Be-
regen, Sinus Sagaricus, le golfe de
Berezen, Brot.
8. Sagaricus, Ghififl . Sagarius, £d.
— A Sagari fluTio influente , cujus
cum Hypani infra citato Oyidius
meminit ,dePonto lib.IV ; A^apoc
iroTafi.b( PtolemsBo, lib.IIIy cap. 5 ,
idem, opinor, qui Plinio fluyius
Rhode nuncupatur. Hard.
9. Ordesus. 6p^Y)(r(rb( Ptolemaeo,
lib. III, cap. 5 , supra Axiacen flu-
yium. H. <• — Portus Ordesus, nunc
Okzakow. Brot.
10. Centum 'vigintimilUbus. Chiffl.
CCXX mitt. £d.
11. Borysthenes, Martianns, lib.
VI,cap. de quarto sinu £uropse>
pag. 214. Hodie Z)/ife^r. Hard.
336
G. PLINIl NAT. HIST.
passuum intervallo absit a Maeotide , vasta ambiens spatia
multasque gentes. Sinus Carcinites^^ appellatur, flumen
Pacyris **. Oppida : Naubarum ' , Carcine : a tergo lacus
Buges ' fossa emissus in mare. Ipse Buges a Coreto ,
5 Maeotis lacus sinu, petroso discluditur dorso. Recipit
amnesBugem, Gerrhum, Hypanin, ex diverso venientes
tractu. Nam Gerrhus BasiUdas^^, et Nomadas^ separat.
Hypanis per Nomadas et Hylaeos fluit manu facto alveo
inBugen, naturaU in Coretum. Regio, Scythia Sendica
nominatur.
6 Sed a Carcinite ^ Taurica^^ incipit, quondam mari cir-
cumfusa et ipsa, quaqua ^ nunc jacent campi. Deinde
vastis attolHtur jugis. Triginta sunt eorum popuU. £x iis
ag. Carcinites, Vet. ap. Dalec.
Garcinites. £d.
3o. Pacyris. Herod. loc. cit. pag.
a4o,num. 4? 9 ic^raxupcc. Ptole-
msBO , lib. m , cap. 5 9 ab oppido
quod prsBterlabitur, KapxtvCTvi;. H.
3i. Naubarum^ etc.MSS. Nava-
rum^ PtolomsBO , loc. cit. Nau^apov ,
et Kocpxiva , TrdXic. Garcina hodie
nomen retinet, situm mutavit. H.
3a. Lacus Bu^es.Tolet. « Atergo
lacus Buges a Coreto, MaBOtaelacus
sinu, petroso,etc. » £d. — Buxti Xijxvyi
PtolemsBo, lib. III, cap. 5, nec
semel Pomponio MelaB , Buces,
Flacco , Argon. lib. VI , Byce. Hard.
33. Recipit. Nempe Buges lacus.
Mela, lib. II, cap. i : « Duo flu-
mina, Gerrhos et Hypacaris, uno
ostio effluentia : verum diversis
fontibus, et aliunde delapsa. Nam
Gerrhos inter Basilidas et Noma-
das : Hypacaris per Nomadas evol-
vitur. » Unde liquet amnem eum
qui Plinio nunc Hypanis dicitur,
et a superiore Hypani diversum
esse , qui non alio , quam quo Bo-
rysthenes ostio in Pontum influit ,
et Hypacarim Melse esse. Alter
ri^po; Stephano. Ha&d.
34. Basilidas. Qui Ba<riXsioi Zau-
pofi.aTai , Appiano in Mithrid. pag.
217, et Straboni , lib. YII , pag.
3o6. HaBc Plinius tum a Mela , tum
ab Herod. loc. cit. Ha&d.
35. HylnBOs. Dalec. Hyleos. £d.
36. Scythia Sendica, Dalec. « Re-
gio ScythiaB Sendica nominatur. »
£d. — Quod Sindi, Sindonesve ,
gens Scythica , illam tenuere. Nam
Pomponio , lib. I , cap. ult. Sindo'
nes , iidem 2iv^o( , regio Stv^txvi
Straboni, lib.XI,pag. 492* Hard.
37. Sed a Carcinite. Dalec. sed
in Carcinite. £d.
38. Taurica, Aliis Taarica, Pon*
tica aliis,aliis Scythica Chersonesus
dicta. IncolaB Taupot Straboni, lib.
VII, pag. 3o8 , et mox ipsi Plinio.
£t ipsa hodie Moscovitarum imperii
pars est , Crimee yocata. £d.
39. Quaqua. Chiffl. quaque, £d..
LIBER IV. :i37
mediterranei XXI V ^°. Sex oppida^' : Orgocyni, Characeni,
Lagyrani, Tractari, Archilachitae, Cahordi. Jugum ^^' ipsum
Scythotauri tenent. Claudunturaboccidente Cherroheso^\
ab ortu Scythis Satarchis^^- In ora^^ a Carcinite oppida :
Taphrae^^, in ipsis angustiis peninsulae : mox Heraclea
Cherronesos^^, Ubertale a Romanis^^ donatum. Megarice 7
vocabatur antea, prsecipui nitoris in toto eo tractu^ custo-
ditis Grseciae moribus, quinque millia pass. ambiente
muro. Inde Parthenium ^^ promontorium , Taurorum civi-
4o. XXIV. MSS. Reg. r , a ,
Colb. 1,4, XXVII. Hard.
4i. Sex oppida , etc. Iu edit.
Parrti. et MSS. Caraceni^ Assyrani,
Nos ex Ptolemaeo, lib. III ^ cap. 6,
Characeni et Lagyrani rescripsimus :
quoniam in Taurica oppida sunt
ipud eum ista, Xapa^et Aayupa.
Pro Orgocyni , forte Argodeni re-
ctius, ab Ap^b)^» ejusdem Taurics
mediterraneo oppido. Pro Tractari ,
MSS. Stactari babent. Inlibrisbac-
tenns vulgatis legitur, Caraseni^
Assyrani, Hard.
4a. Jugum ipsum, Montes, qui in
Taurica Cbersoneso eminent. H.
43. Cherroneso. Oppido Hera*
cleotarum , de quo mox. Hard.
44* Satarchis. Quorum oppidum
in Taurica Chersoneso mediterra-
lieum2aTapxv),apud Ptolem.lib.III,
cap. 6 , incolx Pomponio Satarcbse
dicti. De bis Solinus , cap. xv , pag.
35 : « Satarcbae usu auri argenti-
qoe damnato , in aeternum se a pu-
blica avaritia vindicarunt. » Hi sunt
qaos Plinius, lib. VI , cap. 7 , Sa*
tdrcbeos vocat. HaRd.
45. In ora, etc. Vet. ap. Dalec.
^« Inora Caresne oppidum , 'fagre ,
etc. » £d.
7/.
46. Taphras, Mela, lib. III, cap.
I : Quod inter paludem Mseotin , et
sinum Cac^initen est , Taphrtt nomi»
nantur, Ptolemxo, loc. cit. Ta^poci
Hard. — Tapbrae , nunc Perecop ;
vulgo quoque Orkapi. Brot.
47. Heraclea Cherronesos, Sunt
enim ista conjunctim legenda : unde
superius cap. 34, dicitur Cberro*
nesus Heracleotarum oppidum.
Strabp, lib. VII, pag. 3o8 : HoXic
Hpa)cX6{dT(dv xaXoup.6VY) XeppovYjooc.
Mela, loc. cit. « Oppidum adjacet
Cbersonesus , a Diana , si creditur >,
conditum,et Nympbaeo specu,quod
in arce ei sacratum cst , maxime il-
lustre. >• H. — Nunc Cherson, non-
nunquam etiamAdj/^f^^dictum.ED.
48. A Romanis. Quum debellato
Mitbridatetotaregio in Romanorum
potestatem venit. Hard.
49. Parthenium. InTaurica Clier-
son^so, sinus portuosus , inquit Me-
la, lib. II , cap. I , « et ideo KaXb;
Xt[AY)v appellatus, promontoriisduo-
bus includitur : alterum Kpiou fi.t-
Tcoirov vocant , Carambico quod in
Asia diximus , par et adversum :
Partbenion vocant. » Unde Inani-
festum est KaXbv Xifi.£va eumdem
esse, qui mox Symbolon portus
22
338 C. PLINII NAT. HIST.
tas,Placia °. Symbolon' portus. Promontorium Criume-
topon \ adversum Carambi Asise promontorio, per me-
dium Euxinum procurrens glxx m. pass. intervallo^ quae
8 maxime ratio Scythici arcus formam eflBcit. Ab eo Tau-
rorum portus^^ multi, et lacus. Oppidum Theodosia" a
Criumetopo cxxxv^^ m. p. A Cherroneso^' cxlv ^^ m. pass.
Ultra fuere oppida : Cytae^^, Zephyrium, Acrae^**, Nym-
phaeum % Dia \ Restat longe vahdissimum in ipsoBos-
phori introitu, Panticapaeum Milesiorum , a Theodosia
appellatur. Et Ilapd&vtou axpou me-
minit Ptolemseus, lib. III , cap. 6.
Hodie Rosaphar, Hard.
5o. Placia, Ita libri omnes. Sed
ipsum est Strabonis naXaxiov in
Cherroneso , lib. YII , pag. 3 1 a. H.
5i. Symbolon, 2u(i.6o'X(t>v Xtfxi^v ,
Ptolemseoy loc. cit. 2ufi.6ouXcuXtfi.yiv ,
auctori Peripli Ponti Euxini , pag.
6. Hard. — Nunc le port de Kos»
leve, Brot.
53. Criumetopon, Kpiou (i.^T6>'7rov ,
hoc est , Frons arietis. Hard. —
Promontorium Criumetopon , nunc
Karadjeboroun ; id est, nasusniger.
Carambis , de quo dicemus lib. YI,
cap. a , nunc Kerempi* Brot. —
Dalec. Charambi , non Carambi, Vet.
ap. eumdem Carambico, £d
53. Scythici arcus, De eo egimus ,
cap. 2. Hard.
5 4 • Taurorum portus . Tauricae ora
maritima a Symbolorum portu ,
mille fere stadiis, hoc est, cxxv
mill. pass. ad Theodosiam usque
porrecta , ut auctor est Strabo , lib.
y II , pag. 309. Hard.
55. Theodosia. MSS. quoque
Theudosia, 0eu^o(rta , TaupiXT) iro*).!? ,
Stephano , et Scylaci , pag. a 8 :
hodie Caffa, Hard.
56. CXXVM. Sic ap. Chiffl.
t)alec. CXXII M. Ed.
^"j, A Cherroneso, Oppido Hera-
cleotarum, de quo supra. Hard.
58. CXLV, M, Dalcc. CLXV
M, Ed.
59. CytcB ^ etc. Dalec. « Cyte,
Zeph^rrium , Acre. » Ed. — Kuraiov
Ptolemso, lib. HI, cap. 6 , in op-
pidis Chersonesi Tanricae mediter-
raneis : Ku^ata Scylaci,pag. a8«
pro KuTata. Kutoc^ iro^Xtv Yocat au-
ctor PeripliPontiEuxini,pag.4*H.
60. Acrce, Axpa xcofAtov , exiguns
Panticapaeorum yicus, apud Stra-
bon. Hb. XI, pag. 494« In Notitia
Eccles. Hieroclis , pag. a t ProY.
Scythiae, Axpai. Stephano Axpa
ZxuO^a;. Hard.
61. Nymphceum. NufA^aiov, irdXt<
TauptxY) , inter PanticapsBum et
Theodosiam , i^tephano ex Stra-
bone. Meminitet Scylax, pag. 98,
et Harpocr. et ipse Ptolenn. loc.
cit. Hard.
63. Dia. Longius Acav Stephanus
ablegat, quum urbem Scythia ait
esse circa Phasin : 2xu6ia; ^ ^rcpt tu
<I>aat(^t. Hard.
63. Milesiorum. Hoc est , a Milesiis
lonise conditnm , navTiKa^ratov. . >
LIBER IV. 339
Lxxxvii^^ M. pass. a Cimmerio vero oppido trans fretum
sito MM. D. (ut diximus) pass. Haec ibi latitudo Asiam ab
Europa separat, eaque ipsa pedibus plerumque pervia
glaciato freto. Bosphori Cimmerii^ latitudo xii m. d. pass. 9
Oppida habet, Hermisium , Myrmecium : intus insulam
Alopecen^^. Per Maeotin autem ab extremo Isthmo, qui
locus Taphrae vocatur, ad os Bosphori gclx m. passuum
longitudo coUigitur.
A Taphris per continentem introrsus tenent Auchetae '**, i
apud quos»Hypanis oritur, Neuri^' apud quos Borysthe-
nes, Geloni'^^ Thussagetae, Budini, BasiHdae, et cseruleo
xTt0f&a ^' i^\ MiXTKTifdv , inquit Stra*
bo, lib. VII , pag. 3io. Ha.rd.
64. hXXXVn M. pass. Ita Reg.
I y a y Colb. I , a , Paris. Chiffl. et
Tolet. ubi , fceda deprayatione vul-
gati libri babent tantummodo
XXXF M. At Strabo , lib. VII ,
pag. 3o9> stadia numerat circiter
DXXXf h. e. fereLxvii miil.pass.
65. MM, D, ut diximus, Cap. ni-
mirum a 4 » ubi Cimmerium Bos«
phorum mm. d. pass. latitudine esse
dixit. H. — In vet. ap. Dalec. ex-
pungitur prius m. £d.
€>&. Eaqtte ipsa. Hsec yerba in
ChilH. desunt. £d.
67. Bosphori Cimmerii, Non id
tnodo freti nomen est , ut yisum est
Pintiano, sed Cherronesi minoris,
inipsa Taurica Cherronesoposits,
ad ripam Cimmerii freti, £urop8B
latere , quo in tractu Panticapseum
et Myrmecium oppida coUocantur
a PtolemsBo , lib. III , cap. 6. Quam-
obrem non hunc modo tractum
imiversum , sed et Panticapaeum
ipsum ab aliquibus Bosphorum vo-
cari superius animadversum a Pli-
nio est. Hard.
68. Hermisium , etc. Mela , lib. II,
cap. I : « In Bosphorum » vergentia
« Cimmerica oppida , Myrmecion ,
Panticapseum , Theodosia, Hermi-
sium, » Stephano , Mupp.tixiov ttoXi-
Xvtov T^; Taupix^c. Denique AXu-
irexiav insulam contra Tanais ostia
collocat PtolomsBus , lib. III , cap.
5. Ha.rd.
69. Alopecen. Vet. ap. Dalec.
Aloperiam. £d.
70. Aucltetas. A^xaTai Herodoto,
Melpom* lib. lY , pag. ia6 , n. 6 ,
citra Borysthenen. H, — Auchets
dicti sunt postea les E sclavons J^omen
eorum Stavane significat unfanfaron,
Inde GraBcis,quibus mos fuit inter-
pretari nomina , eos dixere Auche-
tas , id est , gloriosos , a voce graeca
aux,T) , gloriatio. Yide Cl. Lomo-
if ossow , Nouvelle histoire de Russie ,
pag. a4- Hypanis autem VYngU'
letz. Brot.
71. Neuri. Vet. ap. Dalec. Neu-
roee. £d.
7 a . Geloni. FeXovol , quos Pictos
Virgiiiusappellavit, nuncLithuani
sunt. 0U(raraYeTat , Bou^ivoi, Baai-
Xeiot , eam quae nunc Moscovia di-
1X1
II
346 C. PLINII NAT. HIST.
capillo Agathyrsi. Super eos Nomades^^ ' dein AnthropCH
phagi^^. A Buge'^ super Meeotin Sauromatae, et £ss^lo-
lies'^ At per oram Tanaim'^ usque Maeotae, a quibus lacus
nomen accepit : ultimique a tergo eorum Ariitiaspi. Mox
Riphaed^^ niontes, et assiduo nivis casu pinnarum simili-
tudine , Pterophoros'^ appellata regio : pars mundi da-
mnata a rerum "* natura , et densa mersa caligine : ne-
que ' in alio quam rigoris opere, gelidisque Aquilonis
conceptaculis.
PoHe eos montes % ultraque Aquilonem ^ «gens felix
citur, regionem tenuerunt , qua
Borysthenis orientale latus contin-
git : AYoeOupdoi MaBotidis pliidis
flexum ambiunt inquit Mela , lib.
II, cap. I. Hos tamen longins
snbmoyere Plinius videtur. Und^
noroen Basilidae traxerint, disces
ab Herod. lib. IV, Melpom. n.
ao. Haru.
73. Nomades f etc. Nop.a^6C et
AvOpcd^TrofaYOi 9 quos Av^po^a^ycu;
vocat auctor Peripli Ponti Euxini ,
pag. 3 , et Herod. Melpom. lib. IV ,
ti. 18 , pag. a3i. Hard..
^4. ^/t/Aro/^o/^^a^/. Eam maxime
partem Tartarise Russicde, la Tattaria
russe , tenuere , quaB est versus Pa-
ropamisum fluvium , rObi, Brot.
jS» y4 Bugesuper, Vet. ap. Dalec.
« a Buge vero super. » £d.
76. Et Essedones, iocre^ove; Ste-
pbano dicti. Aptp.affwoi , l6vo; ifwgp-
^opicov, Hyperboreorum gens, in
Moscoviam boredliem ableganda.
Hard.
'77. Tanaim usque Mceotee, Dalec.
« ad Tanaim usque Maeote.» £d.
78. Riphcei, « Ultra quos jacet
ora , quae spectat Oceanum » Se-
pterotrionalem , inquit Mela in fine
}ibril, et initio libri II. Totid^m
verbis a Plinio ea Iranscrij^sere
Solinus, cap. xv, pag. 35 , et Ca-
pella , lib. VI , cap. de quarto Eii-
ropsB sinu , pag^. a 1 4. H.
^9. P/ero/;Ao;w.nT8pof opoc> quasi
pennarum ferax, seu nivis penna-
rum instar decidentis. Hinc fabuis
data occasio , quam refert Ovidiosi
Metam. lib. XV, v. 356 : « Esse
viros fama est in Hyperborea Pal-
lene, Qui soleant levibua velari
corpora plumis, Quum Tritoniacam
novies subiere paludem. » Hard.
8o.y^ rerum natura, Sicap. Gbiffl.
Dalec. « a natura rerum. » Ed.
8 1 . Neque in alid^ etc. Legitur ap;
Dalec. iu notis niiargiiii ap^ositis :
« neque in aliud quam fii rigorift
opera , gelidique Aquilonis con-
ceptacola. » Alii : « in rigore oper-
ta. » £d.
8a. Pone eos mdntes, Vet. ap»
Dalefc. post eos tnontes, £d. — Hcc
a Plinio Solinus exscripsit, cap.xvi,
pag. 36. Plinius ex Hecataeo, ut
ipse innuit , lib. VI, cap. ao. Heca-
taeus ex Aristea Proconnesio , ut
Herodotus docet, Melpom. lib. IV,
pag. 2^9, n. i3, qui abiMo con-
ficta omnia arbitratuk* , licentia
poetica. Hard.
LIBER IV. 341
( si credimus ) quos Hyperboreos * appellavere , annoso
degit aevo, fabulosis celebrata miraculis. Ibi creduntur
esse cardines mundi , extremiaue siderum ambitus , semestri
luce, et una /die solis aversi ^ : non, ut imperiti dixere,
83. Hyperboreos appellapere. Hy-
perboreorum nomen gloriamque
exsuscitarenoper YoluitCl. Bailly,
laudayitqnie gentem cultissimam ,
artiam doctrinarumquc magistram,
qam a gradu 49 latitudinis ad gra-
dam 70 exporrecta fuit. Credide-
rim aliqcf antiquitatis latitare in iis
Hjrperiboreis , vel fabulose a Plinio
memoratis, indiciaque esse yeteris
famsB et antiquissimarum naviga-
tionnmy qualem snscepere Batavi
anno i $96. Sed ea fusius hic perse-
- qoi non licet. Bbot.
84- Solis aversL Rhodig. XYI ,
cap. aa : « Et una die ab aequi-
noctio yerno in autumnum : non
pt imperiti dixere, solis aversi. »
Yide Bud, i , de Ass. aliis : « Se*
mestre luce et una nocte , non ut ,
etc. » Daleg. — Semestri illa luce ,
inquit, illa tantummodo^ontinua
90iistituitQr,efGciturque dies : sole,
dam occidit, per exiguum tempo-
ris spatium averso, sive abdito :
nihil ut tenebrarum inter occasum
exortumque solis senis illis mensi-
has intercedat. Aversum pariter
una \\ktie solem Solinus dixit, loc.
citato : nec visustamen quid diceret
intellexisse. Hahd.
85. Non ut imperiti, Tamen cer-
tissima sphasr» probatione constat,
non solstitio illic soles oriri , bru-
maquesemeloccidere: sed ab sequi-
noctio verno ad autumnale , seme-
strem illam lucem , utique si seme-
i\T\& est , adesse. Peritissime certede
iis gentibus Mela , iib. III, cap. 5 ,
pag. 53 : « In Asiatico littore , in-
quit , Hyperborei super Aquilonem
RiphsBOsque montes , sub' ipso si*
derum cardine jacent, ubi sol non
quotidie ut nobis, sed primum
verno aequinoctio exortus, autu-
mnali demum occidit : et ideo sex
mensibus dies , et totidem aliis nox
usque continua est. Terra angusta ,
aprica , per se fertilis , etc. » Ut ea
esse vera existimem , qusB in honc
locum sunt a me prolata , in prio-
ribus notis , alie^um tgmep s^ Plinii
ingeuio ac modestia videtur , ut
imperitum appellasset Pomponium
Melam , virum omnis elegantisB at-
que eruditionis, vel hac maxime in
parte , plenissimum : qoi ab eo vix
toto de geographicis rebus opere
latum unguem discedit ; quem
denique hoc ipso in loco vulgo cre-
ditur transcripsisse. Yenit igitur
aliquando in mentem , levi traje-
ctione yocuIaB molliri , seu refingi
eam commode sententiam posse :
« ut non imperiti dixere. » Mox*
que verborum sequentium , « semel
in anno solstitio oriuntur iis soles ,
brumaque semel occidunt, » hic
erit intellectus , semel in anno oriri
iis soles, atque id illis esse solsti-
tium, sole ^h eorum oculis nun-
quam abscedente : semel occidere,
eamque brumam esse iis , sole ab-
dito. Nec conjectursB tameu ipse
mese plus quam par est , fayeo ;
nisi yiri eruditi faveant. H.vrd.
22
342 C. PLINII NAT. HIST.
ab aequinoctio verno in autumnum. Semel in anno solsti-
. tio oriuntur iis soles, brumaque semel occidunt. Begio
la aprica, felici temperie, omni afflatu noxio carens. Do-
mus iis^^ nemora, lucique, et deorum cultus viritim gre-
gatimque , discordia ignota et aegritudo omnis. Mors non-
nisi satietate Yitae, epulatis delibutoque senio luxu^ ex
quadam rupe in mare salientibus. Hoc genus sepulturae
beatissimum. Quidam^^ eos in prima parte Asiae littorum
posuere, non in Europa, quia sunt ibi^"" simili consuetu-
i3 dine, et situ, Attacorum nomine. Alii medios^' fecere eoa
inter utrumque solem, Antipodum^^occasum exorientem-
que nostrum : quod fieri nullo modo potest, tam vasto
mari interveniente. Qui non alibi^^ quam in semestri luce
constituere eos, serere matutinis, meridie metere, occi-
dente sole fetus arborum decerpere, noctibus in specus
condi tradiderunt. Nec libet^'* dubitare de gente ea, quum
85. Omni affhtu, ChifH. o/n/ii
ftatu, £d.
87. Domus iis , etc. Mela , lib.
III, cap. 5. A Plinio Solinus, cap.
xYi, pag. 36 et 87. Habd.
88. Detibutoque senio. MSS. om-
nes : editi , delibutisque senibus,
Meld id tantam , loc. cit. hilares ,
redimiti sertis. Solinus, epulati deli'
butique, Hard.
89. Quidam, Sic Mela Pompo-
nius , loc. cit. Hard.
90. Quia sunt ibi. Ita recte vet.
Dalec. cod. et Paris. cum Pintiano.
Dalec. qui sunt ibi similitudine et si^
tus, Atacorum nomine, In vet. ap.
Dalec. Atacori, non Atacorum legi-
ttir. £d. -— Ratio , inquit Plinius y
cur qnidam Hyperboreos in prima
parte Asiae littorum posuerint, ea
est, quoniam Attacori ibidegentes,
simiJem viTendL moriendique con-
suetudinem , cum hand absimili
quoque situ , teneant. De Attacons
dicemus, lib. VI, cap. ao. Hard.
91. Aliis medios. Solinus, eap.
XVI, pag. 36.Hard.
91. j4ntipodum, Unde a nobis
sol occidens pergit ad Antipodas.
Hard.
93. Qui non alibi, In ret ap.
Dalec. Chiffl. et vett. omnibus de*
letur vocula non, £d. — Jocose
quidem , sed ingeniose et vere di-
ctum. Nam in Borealibus bis regio-
nibus , ut et in Canadensi , Petropo-
b'tana , aliisque , seritur mense maio,
juHo augustove metitur, septembri
et octobri fetus arborum decerpnn-
tur. Brot.
9 4 . Nec libet. Sic ap. Chiffl. Dalec.
nec licet. £d. — Mela bsc quoque ,
lib. lU, cap. 5. £x Plinio Solinns
accepit, cap. xvii, pag. 37. Omnes
LIBER IV.
343
tot auctores prodant frugum primitias solitos Delon mit-
tere Apollini, quem prsecipue colunt. Yirgines ferebant 14
eas , hospitiis gentium per annos aliquot venerabiles : do-
nec vidlata fide ^ , in proximis accolarum finibus deponere
sacra ea instituere, hique^^ ad copterminos deferre, atque
ita Delon usque. Mox et hoc ipsum exolevit. Sarmatia^^^,
Scythiae, Tauricae,omnisque a Borysthene amne tractuslon-
gitudo DCCccLxxx^^ M. latitudo dccxvii^^ m. a M. Agrippa
tradita est. Ego incertam in hac terrarum parte mensuram
arbitror.
'XXVIl. Verum instituto ordine , reliqua ' hujus sinus i
dicantur, et maria quidem ejus nuncupavimus'. (xiii.J
Hellespontus insulas non habet in £uropa dicendas. In
Ponto duad, m. d. pass. ab Europa, xiv m. ab ostio ,
Cyaneae , ab aliis Symplegades appeilatae , traditaeque fa-
bulis inter se concurrisse : quoniam parvo discretae inter-
vallo , ex adverso intrantibus geminae cernebantur , paulum-
ex Herodoto , in Melpomene , seu
libro IV,' pag. i35. De cultu
ApoUinisapud Hyperboreos , Diod.
Bibl. lib. U, pag. i3o. Hard.
9$. yiolata fide, Solini parapbra-
sis : « Qaoniam bse virgines per-
fidia bospitum non illibatse reyenis-
sent. » Habd.
96. Hlque.Yet. ap. Dalec. inde-
que, £d.
97. Sarmatice , Scjrthice , etc. Mar-
tianus iisdem fere yerbis, lib. YI,
cap. de quarto Europae sinu, pag.
ai4. Ha.bd.
98. PCCCCLXXX M. Chiffl.
J)CCCLXXX M. Efy.
99. DCCXFIL Martianus, jc-
ptingerUa decem : lege ex Plinio y
septingenta et septemdecim. Habd.
XX Vn. I . Reliqua, Vet ap. Da-
ec. reliquice. £d.
1. Nuucupavimus. Maria ante,
iuquit, ea indicayimus^ qusB boc
sinu comprebenduntur : nunc in-
sulas per singula sparsas perseque-
mur. Habd. — Vet. ap. Dalec. nun*
cupabimus. £d.
3. Cjranece. Kuaveai , Diodoro ,
Bibl. lib. y , pag. 3 1 a , et Straboni ;
lib. YII, pag. 319. A colore sic
appellatas auctor est Scbol. ApoU.
ad lib. II Argon. £sedem (jufAirXvi-
ya(^6; et ffuv^pofAOt^e? TreTpat , a con-
cursu appellatflB : unde a Juvenali
concurrentia saxa, De ea fabula vide
Apollodorum, de Diis , lib. I , pag.
6 1 , et auctorem Peripli Ponti £uxi-
ni , pag. 1 5 , et Melam, lib. II , pag.
7. H. — Cyane» saxa sunt potius ,
quam insuIsB, baud procul ranari ,
a rentree du canal de Constantinopte ,
Bbot.
22^
344 C. PLINII NAT. HIST.
que deflexa acie, coeuntium speciem prsebebant. Citra
Istrum, Apolloniatarum una^, lxxx m. a Bosphoro Thra-
cio, ex qua M. Lucullus Capitohnum Apolhnem adveTut.
Inter ostia Istri quae essent, diximus . Ante Borysthe-
nem Achillea est supra dicta^, eadem Leuce , et Macaron*
a appellata. Hanc temporum horum demonstratio a Bory-
sthene cxlm. ponit, a Tyra cxx m. a Peuce insula quinqua-
ginta m. Cingitur^ circiter decem m. passuum. Behquaeiq
Carcinite sinu, Cephalonnesos'**, Bhosphodusa", Macra.
Non est omittenda" multorum opinio, priusquam digre^
diamur a Ponto, qui maria omnia interiora^ illo capite
4 . Apolloniatarum una, In Ponto ,
inquit, infra Danubii ostia, insula
est ApoUoniatarum dicta , quo-
niam in ea urbs ipsa Apollonia est ,
iit docet Strabo , loc. cit. Haec illa
est ApoUonia , de qua egimus, cap.
18.U4RD. — Nunc Keshik Adasiy
ante ApoUoniam 9 nunc SiseboU ,
posita. Brot.
5. Ex qua M. LucuUus. SoUnus,
cap. XIX, pag. 38, ac PUniusipse,
lib. IV^ cap. 1 8. ApoUo Capitolinus
dictus est , quoniam in CapitoUo
dedicatus a LucuUo. P. Yictor , in
descript. Romse , regione octava t
« ApoUp translatus ex ApoUonia a
LucuUo , triginta cubitum. » Hard.
6. Diximus. Cap. a4. Hard.
. 7. Supra dicta. Cap. a6. Hard.
8. Et Macaron. Maxapcov, hoc
est , Beatorum : quod fama esset
AcbiUis ibi heroumque animas vaga-
x\ per montium cava : quamobrem
etHpcd6)v quoque vnao; appeUata. Ita
Eustathius ad Dionysii Pericg. t,
54$'. Hard.
9. Cifigitur circiter decem M, Am-
bitus ejus insulae coroplectitur x m.
pass. Ha^d.
10. Cephalonnesos, Ibi nunc U
cap et VCle de Tendra, 3rot.
1 1. Bhosphodusa. Ita Ubri omnes,
etiam MSS. Libentius tamen Rho-
dussa ^^novevim cum Pintiano.Ma-
cr» autem haud dubie nomen ipsa
longitudo fecit. Hard.
I a. Non est omittenda. Transcri-
bithaec demore Solinus, cap. xviii,
pag. 38. Hard.
1 3. Maria omnia interiora. SoUnusi
recte interpretatur mediterranea
maria : nam Internum mare Latini ,
PUniusque ipse, Ub. III, cap. i^
TTiv 8VT0; OocXaoaav Graeci , mediter-
raneum Tocavere : ut frustra sint,
qui inferiora hic nobis inculcant , re-
clamantibus omnibus Ubris. Macro-
bi^s in hoc ipso argumento accu-
rate yersatus, quamquam a PUnio
diversus abit quadam ex parte ,
;;oj/r<i maria reddidit , Satum. Ub.
YII, cap. II y pag. 6aa : «Quod si
in Pontum, inquit, vel paleas, vel
Ugna, seu quaecumque aUa natan-
tia projeceris , foras extra Pontum
feruntur in Propontidem , atque
ita in mare quod alluit Asias oram :
quum constet in Pontum effluere
LIBER IV. 345
hasci, non Gaditano freto, existimavtire , haud iniproba-
bili argumento : quoniam ^estus semper e Ponto pro-
fluens, numquam reciprocetur '^
Exeundum' deinde est, ut extera' Europae dicantur, 3
transgressisque Riphaeos montes, littus Oceani septem-
trionalis in l^eva , donec perveniatur Gades , legendum.
Insulae complures sine nominibus eo situ traduntur. Ex
quibus ante Scythiam, quae appellatur Raunonia'^, unam
abesse' dieicursu,in quam veris tempore'^ fluctibus
electrum ejiciatur, Timaeus prodidit. Reliqua littora incerta 4
signata fama. Septemtrionalis Oceanus^" : Amalchium^'
maris aqaam , non efHuere de Pon«
to. Meatus enim qui solus de
Oceano receptas aquas in maria
nostra transmittit , in freto est Ga-
ditanOyquod Hispaniam Africam-
que interjacet : et sine dubio inun-
datio ipsa per Hispaniense et GalU-
canum iittora in Tyrrhenum pro-
dit : inde Adriaticum mare facit :
ex quo in uEgaeum pergit , atque
ita ingreditur in Pontum. » Hard. —
It^eriora apud Senecam , qui hunc
locum explicat. Dalbc.
i4* Numquam reciprocetur. Ita
Solinus : hoc est , numquam ex in-
Cemo mari vicissim aqua in Pon-
Cumrefluat.Vide quse diximus lib.
II , cap. 100. Hahd.
i5. Mxeundum, Exire interiore
hoc e mari oportet, inquit ; ut quae
ambitur Oceano , Europae ora lu-
^tretur, et insulae. Hard. — Vet.
ap. Dalec. Adeundum, Ed.
16. Extera. Vet. ap. Dalec. cflr-
tera, £d.
17. Quo! appellatur Raunonia, Ita
MSS. omnes, Reg. 1,3, Colb. i ,
9 , et fere Parm. edit. In vet. ap.
Dalec. et Chiffl. Baunoma^ In libris
csBteris hactenus editis» « quse ap-
pellatur Bannomanna abesse a Scy-
thia, diei cursu. » Miror viris
doctis , Pelicerioque in primis » in
notis MSS. facile persuasum ibi in-
sulae nomen latere , non continentis
Scythiae , quae ex adverso est : ne-
que animadversum illud a Scythia^
glossema esse , quo carent MSS. H.
^— Scythia illa Raunonia , nunc Us
Samoykdes , la province . d*Obodora ,
la Siberie. A celebritate (celebria
suntlonginquajdictafuisse videtnr
Raunonia. Sicurhs Nowogorodnnti''
quitus dicebatur Runigardy id est,
urbs illustris. Vide Cl. LoMOiros-
sow, loo. cit. pag. la. Brot.
18. Unam, Videtur esse quam
nunc dicimus Vaygatz, Brot.
19. Tempore. Dalec. temperie.
£d.
ao. Septemtrionalis Oceanus. Fru-
stra has voces suis sedibus movent
Pintianus et Pelicerius in notis
MSSi. Hard. — Septemtrionalis
Oceanus > nunC la mer Glaciale.
Brot.
II. Amalchium. Haec deinceps
Solinus iisdem verbis , cap. xix ,
346
C. PLINII NAT. HIST.
eum Hecatseus appellat y a Paropaniiso" amne , qua
Scythiam alluit, quod nomen ejus gentis lingua significat
congelatum. Philemon Morimarusam a Cimbris^ vocari,
hocest, mortuum mare, usque'* ad promontorium Ru-
5 beas; ultra deinde Cronium^ .Xenophon^ Lampsacenus,
a littpre Scytharum tridui ^^ navigatione , insulam esse
immensae magnitudinis , Baltiam^^ tradit. Eamdem Pytheas
Basiliam nominat. Feruntiir^^ et Oonae, in quibus ovis
avium ** et avenis incolae vivant. Aliae, inquibus ' equinis
pag. 38 , et auctor libri de mensura
orbis terrae. Hard.
aa. Paropamiso. Obium, credo,
amnem Hecatsus intellexit, Oby ,
in SiberisB finibus. Hard.
^3. A Qmbris. Hoc est, a Cim-
brorum peninsula, et ^ faucibus
Godani sinus, usque ad promonto-
' rium Rubeas , quod nunc yulgo di-
citur , Noort Kyn , vel Nort Cap ,
in extrema Norvegia versus septem-
trionem positnm ,, Morimarusam
Philemon ait id mare vocari : quod
ultra Rubeas est , Cronium nomi-
nari. Ita fere Solinus, loc. cit.Pro*
montorio huic ab amne Rhubone
forte nomen est , in Oceanum in-
fluente, cujus meminit Ptolemseus
in Sarmatias, lib. III, cap. 5. H.
i4* Usque ad promontorium Ru'
hetu. Vet. ap. Dalec. inde usque ,
etc. Ed.
a5. Croniitm, Certe non dciro tou
Kpovou , ut nugantur Veteres, hoc
est, a Satumi frigido sidere : sed
pOtiuS OLlsh TOU KpOVOU irOTApLCU , cu-
jusin Sarmatia meminit Ptolemseus,
lib. III, cap. 5, deducta haec ap-
pellatio est : nam is in eum Ocea-
num irrumpit. Hakd.
a6. Xenop/ion , etc, Solinus, cap.
xfx, pag. 39. Hard.
317. Tridui navigatione, Quam
diei tantum unius cursu distare a
continenti Timseus superius paulo
prodidit. Hard.
38. Baltiam. Nunc la NouveUe^
Zemble. Brot.
39. Feruntur. Incerta haec fama
signari innuit : incerta beec insula*
rum nomina, incertumque situm.
OonsB , sive magis Oonasce , vel
Oasnoaoe , Plinio insulaesunt, Soli-
noque Plinium secuto. At Pompo-
nio Melae, lib. III, cap. 6 : « ob
alternos accessus , recursusque pe-
lagi,et quod spatia queis distant,
modo operiuntur undis ,modo nuda
sunt, alias insulse videntur, Sar-
matis adversse , alias una et conti*
nens terra.» H> — Insulse Tidentur
esse quse sunt in ostio Paropamisi
fluvii, hodie Oby^ quarum pras-
cipua dicitur Aloo ^ BHloi vel
Ostrow. Brot.
3o. Ovis avium et avenis incolte
vivant. Vet. apud Dalecamp. oois
aviiim advenas et incolat 'vivant.
Alii apiid eumdem o*>is avium et
advenis , etc. Ed.
3i. AlicB in quibus. Mela , et So-
linus , loc. citato. Pe Hippopodibus
vide August. lib* XVI, de Civit.
cap. 8. Hari>.
LIBER IV. 347
pedibus homines nascantur , Hippopodes ' appellati : Fa-
nesiorum aliae, in quibus nuda alioquin corpora prae^
grandes ipsorum aures tota contegant.
Incipit deinde^^ clarior aperiri fama ab gente Ingaevo-
num, quae est prima inde Germaniae . Sevo mons ibi
immensus, nec Riphaeis jugis minor, immanem ad Cim-
brorura^^ usque promontorium efficit sinum, qui Coda-
3i. Hippopodes, Fabula illa ho-
minamHippopodum, Fauesiorum,
nata yidetur ex perversa interpre-
tatione nominum, quibus appella-
bantur insulae , aut ex eorum mo-
ribus. Brot.
33. Fanesiorum. Ita MSS. quo-
qne ipsi, et sic in Solino etiam le*
g[itur : sed rectius utrobique cum
Pintiano, Panotiorum legas. Sicuti
enim superiores Oon», ab ovis
qnibas aluntur , sunt appellati :
Hippopodes mox , ab equinis pedi-
hvis; ita hos, quoniam auribus toti
fere constare yiderentur, Greca
Toce IlavcoTiouc dictos, a wav et^
«ara credere libet ; Isidoro prseser-
tim adstipulante , qui non aliunde
hausisse quam ex Plinio yidetur,
Etymol. lib. XI , cap. 3: « Panotii ,
inquit , apud Scythiam esse ferun-
tur, tam diffusa aurium magnitu-
dine, ut eis omne corpus contegant.
nav enim grseco sermone omne :
toTia aures dicuntur. » £v(i>toxoitouc
appellavit Strabo, lib. XV, pag.
711. l^TOxXtvouc non semel appellat
Tzetzes , Chiliad. 7 , vers. 5 3 3 et
seq. MeyoXa ^' 01 otoXixvoi tol &ra.
xsxTY)[xevoi. O[xoi(i>c ax^irsotv aOTou;
Tp^«) Twv (Txia^siedv. In priore versu
oiTOxXivot legimus. Quominus tamen
in Pliniano contextu quidquam
immutem , facitPtolemseus, lib. II,
cap. 1 1 , qui Scandias in Germanico
H
Oceano gentem quamdam ^ipaioou;
appellat , forte pro 4>avifioou;. Hard.
34. Incipit deinde, Dalec. incipit
inde , non deinde. Ed. — Jam cer-
tiore, inquit , fama produntur gen-
tes deinceps appellandse. Soliuus ,
cap.xx, pag. 40 : « Sevonem mon-
tem , inquit , Ingaevones tenent , a
quibus primis post Scythas nomen
Germai^icum consurgit. » Auctor
libri de mensura orbis terras hunc
locum paulo aliter ex suis codici-
bus legit : « Plinius Secundus de
insulis GermanisB : incipit deinde
clariore aperiri fama ab gente In-
gsvonum , quse est prima in Ger-
mania, mons Sevo ibi immensus :
nec Riph^eis jugis minor , immanem
ad Gimbrorum usque promonto-
rium efficit sinum, qui Codanus
Tocatur , refertus insulis , etc. »
Hard.
35. Inde Germanice. Bene MS.
Reg. I, eteditioprinceps, indeGer^
mania. Brot.
36. Sevo mons. Is a mari Alboet
extremis Lappiae finibus , lunato
cursu ad fauces usque sihusCodani,
versns Cimbrorum promontorium ,
ccc circiterpassuum mi|l. procur-
rit , variis nominibus. Hard. —
Dophrines vulgo dicitur hodie. £d.
37. Cimbrorum usque prom(mto*
rium. Chiffl. Cimbros usque promon^
torium. £d.
348
C. PLINII NAT. HIST.
niis vocatur, refertus ihsulis : quaruai clarissima Scan-
dinavia est^^, incompertae magnitudinis , portionem tan-
tum ejus, quod sit notum , Hillevionum^** gente quingentis
incolente pagis , quae alterum orbem terrarum eam appel-
7 lat. Nec est minor opinione Eningia^'- Quidam haec ha-
bitari^^ ad Vistulam"* usque fluvium, aSarmatis^*, Vene-
dis , Sciris , Hirris tradunt. Sinum Cyhpenum ^^ vocari : et
38.Qttt Codanus. Ac deinde Bal-
ticus, ab insula Baltia, est cogno-
minatus. Habd.
39. Scandinavia. Quaehodie Sue-
cia Norvegiaque dicitur. Insulam
Yeterescredidere : sinum Godanum
rati cum Oceano septenitrionali^
sive Hyperboreo connecti , ad fi-
nem Suevonis montis, qua Russis
nunc accolis Album mare , et alio
nomine Granwicus sinus appella-
tur : qua ratione insulse duse effi-
eiebantur , prsecipua magnitudine ,
Scandinavia atque Finningia. H.
40. Hillevionum. Proximam hanc
fuisse Scandinavix partem vel ex
eo liquet , quod primam eam Ro-
mani nosse potuerunt. li Asucdvol
vocd , ut apparet , capite diminuta ,
pro iXX$urdvoi a Ptolemseo nominan-
tur, in ScandisB media regione,
lib. II, cap. II. H4RD.
4i. Eningia. In MSS. Epigia :
atque ita similiter auctor libri de
Meusura orbis terr» : « Nec minor
est opinione Epigia. » Sed utul est,
Finningiam inteUigit , inter Scandi-
jiaviam et Venedos sitam : ingens
hodie peninsula , la Finlande : unde
sinui ppoximo nomen, qui Finnin-
giam a Livonia disterrainat , U gol/e
de Finlande. Hard.
42. Htec, Malebat Dalecampius
hanc. £d.
43. Vistulam. Chiffl. yisidam.
Ppmp. Istulam. Etiamnunc f^istulfi,
Ed.
44- '^ Sarmatis. A Sarmatarum
gentibus , quarum hxc sunt nomi-
na : VenedsB , Sciri , Hirri. Ousvsi^ai
Ptolemseo , lib. III , c. 5, a quibus
Yenedicus sinus , le gol/e de Dan'
tzic , nomen olim habuit , Livoniam
tcnuere : ac Lithuanise partem oc-
cidentalem : Sciri , quos Sidonius
Apollin. Garm. 7 , Seros vel Sceros
appellat , Hirrique , Curiam , . le
duche de Curland , Samogitiamque.
« Yenedorum nationes , inquit Ta-
citus lib. de Morib. German. cap.
46 , Germanis an Sarmatis adscri-
bam , dubito , etc. » Auctor libri
de Mensura orbis terrse hunc Plinii
locum exscribens, Hirros non agno-
scit. « Quidam, inquit, haec habi-
tari ad insulse usque ad fluvium
(lege , ad Yistulam usque fluvium ,
sive yisulam)a Sarmatis, Veuedis,
Scirisque tradunt. » Ac valde me-
tuo ne Hirri a repetitis temere
Sciris accreverint. Hard. — Dalec.
a Sarmatis, f^enedis, Scyris. Ed.
4^. Cylipenum.ltsi MSS. at editi,
Clylipenum. Nunc sinus Livonicus
dicitur , a celebri ejus regionis em-
porio , le gol/e de Riga : quo in sinu
antiquo vocabulo Latris insnla ,
nunc Oesel vocatur. Hard.
LlBER IV- 349
in ostio ejus insulam Latrin. Mox alterum sihilm La-
gnum^^,conterminum Cimbris. Promontorium^^ Gimbro-
rum excurrens in maria longe peninsulam efficit, quae
Cartris^^ appellatur. Tres 6t viginti inde insulae Romano-
rum^^ armis cognitae. Earum nobilissimai , Burchana^'',
Fabaria nostris dicta, a frugis similitudine "" sponte pro-
venientis. Item Glessaria , a succino militiae ' appellata :
a barbaris Austrania , praeterque Actania.
XXVIII. Toto autem hoc mari ' ad Scaldim usque flu-
vium, (rermanicas accolunt gentes haud explicabili men-
snra, tam immodica prodentium ' discordia est. Graeci et
quidam nostri xxv m. passuum oram Germaniae tradi-
, derunt. Agrippa cum Rhaetia et Norico longitudinem
«lCLxxxxvi^ millia passuum , latitudinem cxlviii ^ millium :
46. Lagnum. Is est qui Jutlan-
diam , Holsatiam , Ducatumque
Mecheloburgensem alluit. Hard.
47* Promontorium. Hodie Skagen
Cap 9 in Juttia septemtrionali ,
Danici regni provincia, ad fauces
eas unde sinus Godanus erumpit
ex Oceano. HAao.
48. Cartris. Vet. ap. t)alec. CaN
tris appellatur XXII M, pass. inde ,
etc. Ed. — Aliis Cimbrica Cher-
sonesas , hodie Jutland ; Dani» regi
paret. Hard.
49. Romanorum. Druso Germa-
nico in Germania bellum admini-
strante. Strabo, lib. VII, p. agi.
Hard.
50. Burchana. Bup^Avl; Straboni,
loc. cit. Stepbano Boup^avi; in Cel-
tica. Existimant eruditi esse insulam
Borcum , in ostiis Amasii Ems am-
nispositam: aiuntqueturrim etiam-
num ibi exstare, quam Het boon
huys incolsB vocent : quas vox Ger«
uianica lingna Fabarum domum so-
net. Vide quse dicenda sunt lib.
XVIII, cap. 3o. Hard.
5i. Similitudine. Vet. ap. Dalec.
muUitudine. £d.
53. Militio!. Non Romae, domi-
que, sed foris ab exercitu, militi-
busque romanis. N^am a domesticis
vernaculisque , castrensia distingui
vocabula, in prsefatione ad Vesp.
jam dictum est. In MSS. Austera»
via. De Glessariis dicemus c. 3o. H,
XXVIII. I. Toto autemhoc inari.
Septemtrionali , quod Europam al-
luit. Hard.
1. Prodentium. Rhenan. traden»
tium. £d.
3. XX f^. M. pass. Lineola super-
posita yicies quinquies centena
millia passuum significari admo-
net. Hard.
4. DCLXXXXP^l miUia. Dalec.
DCLXXXVL Ed.
5. CXLVHL Ita MSS. omnes,
Reg. I, a , Colb. x, a, etc. Hard.
— .Daiec. CCLXVHL Ed.
35o G. PLINII NAT. HIST.
(xiv.) Rhaetiae prope unius majore latitudine, sane circa
excessum ejus^ subactse. Nam Germania multis postea
annis, nec tota, percognita est. Si conjectare per-
mittitUr, haud multum orae deerit Graecorum opinione^,
et longitudini'" ab Agrippa proditae. Germanorum ge-
nera quinque : Yindili" : quorum pars Burgundiones",
6. Rhcetia prope, Agrippam re-
prehendit , qui Germanise RhaetisB-
que, et Norici latitudinem tam an-
gustis definierit spatiis: quum Rhae-
tise unius prope mttjor sit, quam
quantam tergeminse illi regioni as-
signaverit: saltem qualisquantaque
Rhsetia cognita est , quum circa
Agripp» obitum Romanorum ar-
mis est domita. Nam Germania ,
ne multis quidem post annis , nec
tota etiam , lustrari noscique po-
tuit. Avulsa male hsec fuisse hacte-
nus a praecedentibus , ante nos in-
■ tellexit Rhenanus: evidens inscitiae
eorum argumentum , qui Plinii li-
bros in capita distinxere : quum sine
illis constare antecedentia minime
possint. Ridenda quoque hic , ut
multis aliis in locis , Gallici inter-
pretis hallucinatio , qui verba hsec
paulo post sequentia , circa excessum
ejusy non ad Agrippae ohitum, sed
ad exitum Germaniae nescio quem
retulit. Hard.
7. Circa excessum ejiis, Rhenan.
citra excessum, £d. — Excessit e
vivis Agrippa , Yalerio Messala
Barbato, P. Sulpicio Quirinio coss.
anno U. C. dgcxlii, ut auctor est
Dio, lib. LIY, pag. 54 1. Subacta
per Drusum Tiberiumque , quos
exercitui Augustus praefecerat ,
Rhaetia , M. Druso Lihone, L. Cal-
purnio Pisone coss. anno dggxxxix,
ut idem refert, pag. 335. Hard.
8. Si conjectare. Si conjecturse
locus datur , inquit , minor paulo
erit, quam opinati sunt Graeci,
Germaniae ora , vicies quinquies
centena m. pass. ut paulo ante di-
ximus , coUigere ab his credita :
nec multo etiam brevior , quam
Agrippa prodidit , qui dclzxxvi
millibus passuum omnino deGniit,
Germaniae cum Rhaetia et Norico
longitudo. Insignis autem ideo est
utriusque mensurae discrimen , quo-
niam per anfractus sinusque Ger-
manici Oceani prior illa Graecorum
excurrit : sequens vero Agrippae,
cuncta Germania nondum ezplo-
rata , mediterraneam tantum ejas
cognitae partem , tractu diverso
metitur. Ha.rd.
9. Opinione. Sic ap. ChifH. Dal.
opinioni. £d.
10. Long, ah Agr. proditas. Vet.
ap. Dal. long: ah Agr. traditce. Ed.
11. Vindili. Ita Reg. i. At Reg.
9 , Colb. 1 , 1 f ChifH. et Paris.
Fandili. Tacitus Yandalios vocat,
lib. de moribus Germ. pag. ii3.
In Notitia Dignit. Imp.Rom. cap.
1 8, Ala f^andilorum. Ex Yandalicis
montibus Albion amnem effluere,
et iu Oceanum effundi , auctor est
Dio, lib. LV, pag. 548. Vandali,
inquit Mariana , Hist. Hisp. lib. V,
cap. I, p. i85 , quibus ferme locis
nunc Mekelburgebses sunt et Po-
merani. Hard.
12. Burgundiones, Burgundiones
pars Vandalorum, a burgis, hoc
LIBER IV. 35i
Varini'^, Carini **, Guttones*^. Alterum genuft, Ingaevones'^:
({uorum pars Cimbri'^, Teutoni, ac Chaucorum gentes.
Proximi autem Rheno , Istaevones * : quorum pars Cim-
est , pagis in quos dissipati erant ,
appellutionein sortiti sunt : et quam
in Heduis coiisedissent , ut credi*
tur , ei GallisB proyincisB , Burgun-
di« nomen fecerunt. Partem Po*
loili» tenuere, ubi nunc Gnesna.H,
i3. F^arini. Varini Tacito , lib.
de Morib. Germ. c. 4o. Ptolemaeo
imnt Avaridi , lib. III , cap. 5 , in
Sarmatia Europsea , ad YistulaB
fontes, ubi nunc Cracovia. <l>pou*
YOUv^iMvt; , inquit ( pro <t>oupyouv-
^ttV8( ,) tlra Auapvivol , fbrte pro
06apiDVGl , irapa rnv Ki^aXiliv tou
OOi^oOXa troTafioS. Non hoc viderunt
Cluyerius, aliique, qui aliter sta-
tnnnt : a quibus dissidere me saepis-
sime, sed certis adductum argu-
mmtis, profiteor. Ha.rd.
x4* Carini, Kaptrvoi hi PtolemaBi
esse visi sunt Hermolao : frustra ,
quum ii Helvetiorum genti confines
esse a Ptolemseo dicantur , lib. III,
cap. II, in Germania. Nisi ex in-
canta superioris vocis P^drini repe-
titione nata conflataque ista sit,
Yistulse accolas necesse est fuisse
Carinos, perinde ac cxteras Van-
dalorum gentes , Burgundiones ,
Varinos, Guttones. Hard.
1 5. Guttones. Gotones vocat Ta-
citus, Annal. lib. II, cap. 6a. Go-
thones , lib. de Moribus Germ. cap.
43. Ptolemseo, lib. UI, cap. 5,
r^TCdve;, ad Vistulam positi snb
Venedis : quo ex situ coUigimus
ibi fuisse , ubi yarsovia est, et
utraque Pmssia, quam Regalem,
<et quam Ducalem yocant. Fuit
horum oppidum primarium Gyto-
nium primo, mox a Getis Danisque
Gedanum, a sinu Codanium , Dan'
tzic. Inde Gothones, sive Gothi
profecti , qui totam £uropam.exa-
gitaruut armis , ac ditione diu te-
nuerunt. Vide iCgid. Lacgart, de
Coloniis Gallor. lib. I , cap. 9 ,
pag. 69. Hard.
16. Ingasvones, Ab extremo se-
ptemtrionalis Oceani littore, ad
amnis Amisii ostia, quidquid ter-
rarum interjacet, Ingoivones dicti
tenuere Norvegiam, Sueciam, Da-
niam , Finlandiam , Saxoniam , Fri-
siaroque orientalem. Hard.
17. dim^/*/.' Holsatiam illi, Jut-
tiamque tenuere. Mox Teutoni in-
feriorem Saxoniam : Brema civitate
primaria : Anique geutes Chauco-
rum dusB , majores, atque minores,
Kauxci 01 (Atil[ouc , xai cl p.i)cpot ,
Osnabrugensem ditionem isti ad
Visurgim fluvium : illi Lunebur- ^
gensem Ducatum , ad Albim : ex
Ptolemaeo, lib. II, c. 11. Tacitus,
lib. de Moribus Germ. cap. 35 ,
de Cbaucorum situ : «Ac prirao,
inquit , statim Ghaucorura gens ,
quamquara incipiat a Frisiis, ac
partem littoris occupet, omnium
quas exposui gentium lateribus
obtenditur , donec in Cattos usque
sinuetur, etc. » Hard. — Daiec.
Cauchorum. Chiffl. Baagorum. £d.
18. Istavones^ etc. £st ita le-
gendum : non, Istetpones^ quorum
pars Cimbri mediterranei, Hermlones,
quorum, etc. Erunt enim eti«mi
Hermiones Rbeao proximi? Erunt
mediterranei Cimbri , quorum nuU
35i
.C. PLINII NAT. HIST.
bri '^ mediterranei : Hermiones ^** : quorum Suevi ", Her-
3 mundurij Chatti", Cherusci. Quinta pars Peucini*', Ba-
lum usquam Testigium est? Quanto
commodius cadunt omnia emen-
datione nostra , quum apposite
Hermiones mediterranei , hoc est,
in media Germania positi , et In-
gaevonibus qui oceano , et IstaeTo-
nibus qui Rheno sunt proximi ,
opponentur ? Sic enim Tacitus ,
lib. de Moribus German. pag. i a 3 :
« Proximi oceano Ingaevones : me-
dii Uermiones : caeteri Istsevones
vocantnr. » Sic igitur manifeste
hic locus interpungendus est. At
non propterea inserendi huc sunt
Sicambri , invitis ac repugnantibus
libris omnibns , tum editis , tum
manu exaratis; quum sententiahu-
jus loci sit, tam inter Istaevones,
quam inter Ingsevones , habitasse
Cimbros , qui tractol utriusque
partem occuparint. Nihil planius.
HA.RlDi — Herm. Isttsvones , quorum
pars Cimbri , et Mediterranei , etc.
Ed. — A Rheni ostiis ad Coloniam
Ubiorum amnis ejus accolae , cum
Frisiis occidentalibus , Istaevones
appellati. H\rd.
19. Cimbri. Horum regio ibi
fuit, ubi nunc Comitatus Marchiae,
Bergensis Ducatus, et Cliviensis
pars transrhenana. Quae quidem
regiones in Prussicaprovincia,nunc
grand duchd du Bas^Rhin dicta con-
tinentur. Hard. et £d.
ao. Hermiones, In media Germa-
nia positi , ultra Rheni Oceanique
ripas. In GerinaniaB populis medii
a Tacito appeltati) lib. de Morib.
Germ. cap. a. Hard.
31. Quorum Suevi, Hermionum
gentes ex ordine perquam aocurate
describit , ab lis exorsus 9 qui sunt
ortui solis propiores, mox cursu
inde versus occasum instituto. Ho-
rum igitur Suevi ii sunt , quos
hodie Moravos appellamus« la Mo"
ravie, ut jam superius monuimos
cap. 3 5. Neque enim Suevos ab
istis alios Plinius agnovit , aut Pto-
lemaeus , qui lib. II , cap. 1 1, ultra
Albim Suevos summovet , versus
ortum. Postea ad Danubii caput
commigrarunt. Hermonduri fuere,
qui nunc Bohemi , populique ab
his fusi usque ad Danubii ripam.
«In Hermunduris, inquit Tacitus*
loc. cit. cap. 41 9 Albis oritur flu-
men inclytum: juxta Hermunduros
Marcomanni et Quadi agunt... £a-
que Germanise veluti frons est,
quatenus Danubio prsetexitur. »
Sentio convelli a me recentiorum
Geographorum placita : sed hos
nihil in prsesenti moror. Hard.
aa. Chatti, etc. Chattis Franco-
niam , Brunswicensem Ducatum ,
circumjacentemque late regionem
a Franconia ad Chaucorum fines
Cheruscis adscribimus : hi enim
inter Chattos Chaucosque medii,
Tacito teste , lib. de Morib. Germ.
cap. 36. Hard.
a3« Peucini y Baslernas, Peucini,
quos quidam Bastarnas vocant, in-
quit Tacitus, loc. cit. cap. 46«
Strabo tamen Bastamarum partem
esse Peucinos putat , lib. VII, pag.
3o6. De horum situ diximus cap.
a5. Gallos Livit^ semper appellat,
lib. XLiy. Attamen Germani esse
ducuntur. Gruteri inscript. pag.
453 , Bastarkae. Hard«
LIBER IV. 353
sternae, supra dictis contermini Dacis. Amnes clari in
Oceanum defluunt, Guttalus^"*, Vistillus sive Vistula^\
Albis^ Visurgis, Amisius, Rhenus, Mosa. Introrsus vero ,
nuUo'*^ inferius nobilitate, Hercynium*' jugum praeten-
<litur.
XXIX. (xv.) In Rheno ipso, prope centum M. pas-
suum in longitudinem , nobilissima Batavorum insula et
Cannenufatum ' : et aliae* Frisiorum, Chaucorum, Frisia-
a 4. Guttalus. Hunc eumdem esse, '
qui PtolemsBo , lib. II , cap. 11,
Out^po? , aliis Odera, VOder, eru-
dire probat Cluverius , adversus
Junium, Germ. antiq. lib. 111,
cap. 49 9 Solino , cap. xx, p. 4o *
Gotkaius est. Hard.
a5. P^istula, etc Rhenan. FistiU
ius, Suevusy AlbU. Ed. — Oui?-cuXa,
AXSt;, OuiaaoupYt; , Ap.fltato;, Pto-
lem. loc. cit. Nostris , ie f^eiciisei,
ou ia Fistaie^ i'Elbe^ ie Feser,
i*Ems, Ha.rd.
a6. Nuiio. Sic ap. Rhen. Dalec.
nuiii, £d.
37. Hercynium jugum. Quem
Hercynium saltum appellavit cap.
3 5 9 6p)cuviov ^pu[xbv Ptolem. lib II,
cap. 11; Livius, lib. IX, c. 36,
Germanlcos saltus. Dionys. Perieg.
T. 286, l&pxuvtov ^puftov. Hard.
XXIX. I. Et Cannenufatum, Vo-
culam et y quam Dalecampius ex-
punxerat , tum ex MSS. librorum^
tnm ex priorum editionum fide re-
stituimus : ne Batavorum insulam ,
et Cannenufatum , geminam esse
ac diversam, quisquam existimaret.
Vide Cluver. German. antiq. lib.
II, cap. 33. Hard. — Vet. apud
Dalec. Caninefaium. £d. — £a in«
sula a Batavis et Canneuufatibus
colebatur : illi quoniam majorem
insulae partem tenuere, nomen ei
suum dederunt , dictaque insula
Batavorum, sive Batavia est. In
Tab. Peuting. Pcttavia. Isti apud
Gruter. pag. 385, CAirif A.irEF4TEs ,
apud Tacitum , Hist. lib. IV, cap.
i5, et apud Velleium lib. II, 11.
io5 , Caninefates appellati. Hodie
ie Betuve. Hard.
a. Etaiioe, Quas quum sterni Pli-
nius asseverat inter Helium ac Fle-
vum , mari quod Zuyderzee nun-
cupant , ab ortu , ab occasu Zelan-
dia claudi omnes neciesse est. £0
ordine a Plinio eae recensentur, ut
ab ortu et septemtrione auspicatus^
progrediatur in occasum. A popu-
lis in eas a continente progressis ,
nomen habent ex iis aliquas : a Fri*
siis certe , Chaucisque duse priores,
quos ultra Rhenum sedes habuisse
constat. Frisios in hoc tractu Ta-
citus quoque agnoscit, quos cum
Caninefatibus copulat, Hist. lib.
IV, cap. 79. Chaucos e patriis
sedibus commigrantes , ac ducem
natione Caninefaten secutos, infe-
riorem Germaniam incursavisse
Claudii Imp. temporibus , idem
auctor est, Annal. lib. XI, c. 19.
De Frisiorum et Chaucornm insu-
lis , quae recedente maris sestu con-
tinenti necterentur , Dio , lib. LIV,
a3
354 C. PLINII NAT. HIST.
bonum^,Sturiorum^, Marsaciorum , quse sternuntur inter
Helium^ ac Flevum. Ita appellantur ostia , in quae
efiusus^ Rhenus, ab septemtrione in lacus ,aboccidente
in amnem Mosam se spargit : medio^ inter haec Ore, mo-
dicum nomini suo custodiens alveum.
XXX. (xvi.) Ex adverso hujus situs Britannia ' insula,
clara Graecis* nostrisque monumentis, inter septemtrio-
pag. 544* Nunc esse videtur Nort-
hollandia. Atque hunc quidem si-
tum Chaucis praesertim adjudicant
ea que Plinius de iisdem affert,
lih. XYI, cap. i. Habd.
3. Fnsiabonum. In MSS. Frisia'
vonum, H. — Leg. Frisiavonum, Ita
MSS. Reg. et ed. pr. Nunc Amstel'
hnd^ Rhinlandf et clarissima ur-
hium Amsterdam. Brot.
4. Sturiorum^ etc. His vero me-
ridionalem Hollandiam , la Sud"
Hollande^ Marsacis insulam assi-
gnamus, quam Mosa cum Rheno
e£Gcit , ubi Dordracum est in Ze-
landise confinio : unde Marsacios
pro Mosatiis credas appellatoa.
Maraacos Tacitus yocat, jungitque
Cauinefatihus , Hist. lib. lY, cap.
79. Maupcu9icu(, tit puto , t)io lih.
LX,p. 670,pro Map9aTicu;.InMSS.
Reg. I, a, Colh. i, a,etc. Tiuiorum^
Marsaciorumque. Hard.— — Leg. Tu^
tiorum, Sine auctoritate in recentio-
rihus editionibus, Sturiorum, Con-
termini fuere Frisiavonibus , et
porrigehanturversusflumen Salam,
rissei, Brot. — Pro Marsaciorum
legitur in notis ap. Dalec. margini
appositis Mattiacorum. £d.
5. inter Helium^ etc* Helium
ZelandisB vicinum, uhi nunc ca-
stellum BrieL Flevum vero Frisis ,
nhi nonc insnla est , qu« priscum
nomen retinet , het yUe , sive Flie,
Hard.
6. Ostia. £t castella quoque ostiis
imposita. Tacitus , Annal. lib. IV,
cap. 79. £d.
7. In quoB effusus. Per fossam a
Druso in SaUm l'Issei: alteramque
ex parte laeva a Civili, in Leccam,
le Leckj Mosamque, deductum olim
esse Rhenum sciunt eruditi. Yaha-
lem hunc Rheni alveum accola
nominant » qui mox id quoque vo-
cabulum mutat Mosa flumine ^ cn-
jus immenso ore in Oceanum ef-
funditur. Hard.
8. In lacus. Hi frequenti eluvione
aquarum , in unum maris Ainum
ahierunt , ea magnitudine , quac
Maris Australts , Zujderttt , nomen
hodie sustineat. Lacui nomen olim
Flevo fuit, ut auctot* est Mela , lib.
III, cap. a. Hard»
9. Medio. Quod a Sdhenckii, ut
vocant , munimento , Arenacum
delapsus, Ultrajectum ac Lugdu*
num alluit. Hard.
XXX. I. Situs Brttatmia, Pint.
siia est Britannia. £d.
9. Clara Gracis. Haiie csBteris
orhis totius insuIisGraeci pratulere:
Dionys. Perieg. vers. 568 , de Bri-
tannicis insulis : Tim rot (A^ytOec
Wtptttatcv * cui^s Ttc (bXtk NiQtfctc Iv
frao^ffi BpsTavtaiv tVo^of tCtt. Haro.
LIBER IV. 355
et occidentem jacet : Germaniae^, Galliae, Hispanis^,
to maximis Europae partibus magno intervallo^ ad-
a. Albion ipsi nomen fuit,quumBritanniae vocarentur
6s : de quibus mox paulo dicemus. Haec abest a Ges-
ico Morinorum gentis littore , proximo trajectu ^ quin-
{inta M. circuitu vero patere tricies octies centena
iti quinque M. Pytheas et Isidorus tradunt : triginta
»e jam annis notitiam ejus romanis armis non ultra
litatem silvae Caledoniae' propagantibus. Agrippa'" a
Germaniie , etc. Yerius Strab.
V, pag. 1 99 , 8oH Galiie pr»-
dixit. Plinio tamen Tacitus
ribit, in vita AgricolaB » cap.
[ard.
Mafffio interpalfo. Vct. apud
. kauti magno inUrvaUo, Ed.
latium intelligit, quo ab orien-
^asum porrigitur: maxiraam
• ac cslo Tacitus dixit» loc.
411D.
Alhion, A>.outttv Ptolemso ,
!,cap. 3. Angliam , Scotiam-
omplectitur; Scotorum etiam
qoum firitannia diceretur ,
atque Anglorum ignoto no-
Britanni» dicebantur, Hi-
9 adjuncta , cum ceteris adja-
lus insulis. Hard.
Gessoriaco, Ptolem. lib* II,
rv)9o^^ia)CGv jmveiov Mopivuv ,
lorum navale. Plinio ipsi, c.
iijus libri, Portus Morinontm
inicos , quod ex eo Gallis Ro-
que nsitatus erat in Britannos
tus. Tab. Peuting. Gesoriaco,,
unc Bononla. HoBtThBoltiofne'
jr, Hard.
Trajectu quinquaginta millium.
rm. edit. quinquaginta miliia
n, Hermolaas miliin minimum
psit. Nos htnc postremam
Yocem, cen spuriam, expungimus:
abest enim a MSS. omnibus, Reg.
1,3, Colb. 1,2, Paris. Cbirfiet.
etc. atque ex priecedenti vocula
mitiium ea prodiit. Straboni porro,
lib. IV, pag. 199, ab Icio Monno-
rum , unde solvit ia Britanniam
CsBsar, trajectus est tccxx stad.
hoc est, Lx M. pass. non l. Hard.
— Pro minimam proponebat Dalec.
passttuni, Eo.
8. Circuitu vero. Sic Martianus ,
a Plinia mutuatus, lib. YI, cap.
eUia iiimensio Europast pa^. a 1 5. H.
9. Caiedonist. Floro Saltus Cale-
donius appellatus : Grampio monte,
Grampian , dividitur : in Scotia ,
ubi et Culedonia regio ^ quam Ju«
lius Agricola Domitiani tempori-
bus primum subegit. Ka>.i()^9vtoc
^pu[i.^; est Ptolemeeo lib. II, c. 3.
Atsignificare PliniusvidetuT} haud
longe progressa fuiftse arma roma-
na , si spectetur spatium annorum
triginta « ex quo bella ibi geri eoe-
pta sunt. Qnamobrem annon Cale-
donia silva verius faerit in Comi*
tatu qnem vocantEssexisB^ quinque
aut sex leucis supra Tamesim , ab
amne Lea usque ad mare 9 amplius
considerandum. Haro.
10. jig^ippa^ etc Sic qnoqne
a3'
356 C. PLINII NAT. HIST.
longitudinem dccc m. pass. esse : latitudinem ccc m. cre-
dit. Eamdem Hiberniae latitudinenf, sed longitudinem cc
mill. passuum minorem. Super eam haec sita abest brevis-
simo transitu a Silurum" gente xxx m. pass. lleliquarum
riulla cxxv mill. circuitu amplior proditur. Sunt autem
xl" Orcades, modicis inter se discretae spatiis. Septem
Acmodae* , et xxx Haebudes '^: et inter Hiberniam ac Bri-
tanniam, Mona' , Monapia, Ricina, Vectis , Limnus,
Martianus loc. cit. et Solinus, cap.
XXII, pag. 4i et 4a« Hard. —
Chifflet. « Agrippa longitudinem
Dccti M. pass. credit : la^titudinem
ccc. Eamdem credidit Hvbemiae,
sed longitudinem , etc. » Ed.
11. j4 Silurum gente. SiXupt^ a
Ptolemseo appellantur , lib» II, c.
3. Silurum Tacitus meminit, Annal.
lib. XII, cap. 3a seqq. Oram hi
occiduam tenuere ValliaB principa-
tus, cum Demetis , qui Silurum
pars fuere. Solinus ,' cap. xxii , pag.
4 a , Silurum gentem sitam in Bri-
tanniae ora contra Hiberniam, duih
hunc Plinii locum transcripsit, in-
snlam male credidit. Nec freti ,quod
interjacet, spatium summa fidere-
tulit, quum latitudinem ejusscripsit
in cxx miU. spatium diffundi , pro
XXX ; sic enim MSS. omneshabent
Reg. i,a,Colb. i, a, Paris. Chiffl.
libri editi, perperam xx. Hard.
1 2 . Sunt a. XL. Vet. ap. Dalec.
« sunt autem xl m. pass. » Ed. —
Totidem Martiano, 1. c. Pomp. Me-
lae, lib. III, c. 5 , 6, « triginta sunt
Orcades angustis inter se diduct»
spatiis » ; Jomandi xxxv ; Ptolemseo,
]ib. II, cap. 3 , irepi rpiflexovTa. Sunt
esB supra Scotiam positse, modico
ab ea freto disjunctsB. Earum maxi-
Hia Pomona, Mainland. Habd.
t3. Acmodis. MSS. Heecmodct,
Alii ffcemodes.Ynlg. ffetiandetSchet*
landf in commune appellantu^ : Or«
cadibus proximas « sed in boream
longius submotaB. Habd.
i4* ffcehudes. Leg. Hebudes. Ita
MSS. Reg. et editio princeps. Btfoi.
— Vet, apud Dalec. Hebndes. Ed.
— Solinp , cap. xxii , pag. 4^ > <^^
Ptolemaeo , lib. II , cap« a , quinque
tantum £6cu^oci numerantur : Mar-
tiano quoque in Periplo , apud Ste-
phanum, AiSou^ai v^erot ^ceVTc rii(
Bperavvtx^;. Omnium yerissime Pli-
nius : sunt enim eae paBneinnamer»
haud procul Orcadibus supra Hi-
bemiam , Scotiamque , ut docet
Cluverius , German. antiq. lib. III,
cap. 4o. Hard.
i5. Mona, etc. Moha Valliaelit-
tori adjacet. Mcva viia6; Ptolemaeo,
loco citato^ nunc Anglesey'. Monapia,
Ptolemaeo Movaet^a , loco citato.
BedaB Menana , nunc Man et Mo'
neitha^ conti'a Cumberlandiam.Ri-
cina V Ptolemaeo JPtxiva , loco citato.
Vectim hanc , quae ih freto est quod
inter Hibemiam Britanniaiiique in-
terfluit, cave cum altera confiindas
quae contra id Angliae latuse8t,qaod
Galiiae obvertitur. Limnus ^ Ptiole-
maeo Ai(i.vo;, Andro8£<^po( dicitur.
Haad. — Apud Dalecamp* legitur
LIBER IV. 357
'os. Infra vero Siambis ' , et Axantos. Et ab adverso '^
ermanicum mare sparsae Glessariae, quas Electridas
3i recentiores appellavere, quod ibi electrum nasce-
'. Ultima'' omnium, quaimemorantur,Thule : in qua 3
itio nullas esse noctes indicavimus '*, Cancri ^** signum
transeunte, nullosque contra per brumamdies. Hoc"
im senis mensibus continuis fieri arbitrantur. Timaeus
, pro Ricma^ SilimnuSy pro
5, ac denique in vet. apud
;m Edros pro Andros. Parum
ir, ut puto , Mannertus Li-
\ nunc esse SainuPatrick , et
•n, Lamby conjicit, Ricinam-
iter Haebudas relegat. £d.
Siambis* MSS. Reg. i , a ,
I , a , et Paris. Amnis , non
j. Ha.rd. — 111» insulae non
ijorem Rritanniam, VAngle"
sed ad minorem Armoricam-
Bretagne^ pertinent. Siambis,
' Sian. Axanthos, ViU d^OueS'
$R0T.
Et ab adverso. Superius me-
e insulae contra occidentale
niae latus sunt positae : hae ex
o , nempe yersus ortum , nec
i eo mari , in quo Rritannia
;d in Germanico, seu parte
us Raltici, quae Germaniam
supra Dantiscum, ubi insulae
hlandyet Gotiand, Glessariae
a succino, quod Germanis
diceretur : id enim tum in iis
, tum in opposito Gutonum
, ubi Dantiscum est , legeba-
t Plinius docet , 1. XXXVII,
Hae duae Glessariae superius,
7, Austriana, Actaniaque ap-
s. Hard.
Uitima. Haec iisdem verbis
nus, loco citato, et SoUnus ,
cap. xzii, pag. 43. Thule Islandin
nunc appellatur^ utrtcte Gluverius
animadvertit, Germ. antiq. lib. 111,
c. 39. Scbetlandiam vult esse Cam-
bdenus, p. 85o ; at haec non quin-
que dierum navigatione a Rritannia,
ut vult Solinus, immo vix unius,
abest : nec senis mensibns dies ibi ,
ut in Islandia, et nox vices habent.
Neqye eos audimus qui ante annum
Christift^^tulli cognitam Islandiam
uegant. Fuerit sane hactenus incul-
ta : incognitam fuisse , negamus.
Partibus 63, seu gradibus ab JEqua-
tore distare Thulen ait Agatheme-
rus , Geograph. lib. I, cap. 5. Hard.
— Varias refei^t de Thule insnla
veterum scriptorum opiniones vir
antiquae Geographiae peritissimus ,
GossBi.iir , Geograpkie dts Grecs ana^ ■
lysde^ p. 48 seqq. et Recherc/tes sur.
la Geographie des Anciens , tom. II,
pag. 35 , ubi egregie demonstrat
diversam esse Pytheae Massiliensis
et Ptolemaei, sive Marini Thulen ;
hancque unam esse ex insulis Schet-
landf illam vero Islandiam. Vide in-
fer. notam 36. Ei».
19. Indicavimus. Lib. H, cap. 77.
3 o . Cancri signumJVolehsLt Dalec.
ad Cancri signunt, £d.
3 1 . Hoc qfiidam, Quos inter Pom-
ponius Melia , ut diximus cap. a&.
Hard. — Sic apud Chifflet. Dalec.
358 C. PLINII NAT. HIST.
historicus" a Britannia introrsus sex. dierum navigationc
abesse dicit insulam Mictim '^, in qua candidum plumbum
proveniat. Ad eam Britannos vitilibus*^ navigiis corio
circumsutis navigare, Sunt qui' et alias prodant, Scan-
diam, Dumnam, Bergos: maximamque omniuni Nerigon,
ex qua in Thulen'^ navigetur. A Thule*' unius diei navi-
gatione mare concretum, a nonnuUis Cronium appellatur.
XXXI. (xvii.) Gallia omnis' Comata uno nomine
appellata, in tria populorum genera dividitur, amnibus
maxime distincta. A Scaldi* ad Sequanam Belgica. Ab eo
ktec quuiam. Rhod. cap. xxii , 1 6 ,
fttec siquidem. £o.
aa. Timaus historicus. Hoc loco
tion Timteus, sed Pjrtiieas, legit au*
ctor libri de Mensura orbis terras :
« Pliniua Secundus, inquit, in quar«
to libro edocet , quod Py theas Mas-
ftiliensia sex dierum navigatione in
«eptemtrionem a Britannia Thulen
distantem narrat. » Sic Plinius ipse,
lib. II, oap. 77?pag. aag. Hako.
a3. Mictim, Quae sit illa Mictis
incorapertum. At quum haec pro-
deret Timaeus, forte insulam dixit
partem illam Britanniae, quam ap-
pellamus Corawalg inqua candidum
plumbum, rdtain, provenit. BaoT.
a4- yitilibus. Vet. apud Dalec.
vilibus.Kn. — Yidequae de iis dicturi
sumus, lib. VII, cap. Sy. Hard.
25. Suntqui. Aliorum sententiam
prodit , non suam. Scandia certe a
Scandinavia , de qua aupra , nihil
differt. AoufAvav insulam juxta Or-
cadas habet Ptolemasus, lib. 11, c.
3. HABD.^^Hic ne quaesieris insu-
las. Antiqui , quum haec looa satis
explorata non haberent, terr as mul-
tis quidem aquit interruptas pro
insulis accepere. Certum est partes
esse Norwegiae ; Scandiam , nime
Scane, vcl la Scanie; Bergos, Btr-
gen ; Nerigon , lapartie septetUrioiutte
de la Norwkge. Brot.
a6. /n Thulem napigeHw, Oedif
derim Thulen illam esse l*Isiamie,
ultra quam est mare concretam
Croniumve, ia mer Glaciale, Anti-
quissim» fuere enim navigatiooes
descriptionesque , quarum promi-
scua tantum est memoria in veteri*
bus scriptoribus. Brot.
37. A Thule. Solinusy cap. xxii,
pag. 43, et Martianus,Ioco cit.H.
XXXI. I. Galli^ omnis. Extra
provinciam Narboaensero. Galb«
nummus, trks gai.i.I4E. Hard.— ^
De his omnibus vide d'Awille,
Notice de la Gauie. £n.
3. A ScaUi. lu MSS. R^. et
edit. princeps, et EIz. Harduious
autem ex Chifflet. a Soalde; coi
quidem hic annuendum non putf'
vimus , quod ipse fateatur, a Scaldi
paulo inferius legendum fore. £0.
-«...Plinius Galliam a ScMi, rEseaut^
non a Rheno determinat , quod pro-
vinciae romanae Germania superior
et inferior a Rheno ad Scildim
protenderentur. Brot.
LIBER IV. 35()
ad G^runnam Celtica, eademque Lugdunensis. Inde ad
Pyrenaei montis excursum Aquitanica^, Aremorica^ antea
dicta . Universam oram ^ xviii m. pass. Agrippa : Gallia-
3. Ad Gmrunnam, Eamdem Gallise
diyifionem Mela , sed Garumnam.
Tocat, lib. III, cap. 3 : « Regio ,
inquity quam incoluat omnis Coma-
ta Gallia, populorum tria aumma
Domina sunt;terminanturquefluvti8
ingentibu9. Nam a Pyren«o ad
Garumnam, Aquitania : ab eo ad
Sequanam , CeUs : inde ad Rhenum
pertinent Belge. » Ammianus Mar-
cellinus expressius adhuc , atque eo
andaciu8,l.XV,p. 59 : «Temporibus
priscis quum laterent has partes ut
barbarsB, tripartit» f uisse creduntur;
in Celtas eosdemque Gallos divisae,
«t Aquitanos , et Belgas. . . et Gallos
quidem, qui Celt» sunt, ab Aqui-
tanis Garumna disterminat flumen,
a Pyreneis oriens cpliibus, postque
oppida multa transcursa in Oceano
4elitescens ; a Belgis vero eamdem
gentem Matrona discernit et Sequa-
na , amnes magnitudinis gemin». »
Tamen ex noroinibus et situ Aqui-
taniae populorum , quos Plinius
paulo postea enunierat , cap, 33 ,
Garunnam ( sic enim habent MSS.
quos vidimus, etaliuseBibliotheca
Divio>Beniguiana« et vetereseditio*
nes orones a Romana anni 1470
usque ad Frobenianam ; quse prima
Garumnam edidit : ) Garunnam , in«
quam , appellasse Plinius videtur
ipsuro amnem Ligerim,ab Ande-
gavensi regiono ; ubi jam multis
auctus magnis fluminibus, deinceps
solus in mare devolvitur , nullo
alicujus nominis amne recepto. No-
verat is haud dubie, Garumnam
tfimilitery qui Garumna est in decur-
su, eumdem per leucas quindecira,
antequam se in mare ezoneret ,
Garumnam desinere appellari , et
Girundam vocari, ex quo Dordo-
niam non imparem sibi amnem
rccepit, et uno decurrere alveo
ambo coeperunt. Non hunc igitur
intellexit, quuin Garumnam dixit;
siquidem G^runda esset accolis, ut
etiamnum est, non Garumna. Sic
Danubius longe ante ostia , non
Danubius, sed Isterfuit. Sic igitur
recte Plinius innuit , Ligerim circa
ostia sua Garunnam fuisse olim ab
accolis vocitatum. Nam ab unius
fluminis ostio ad aliud ducit men-
suras , et fines populorum distermi-
nat. H^BD.
^. Aquitanica, Ita MSS. omnes :
ut Belgica , Celtica. Hard.
5. Aremoriea, Vet. Arecomica, sed
perperam.Veteribus namque Gallis
hodieque etiam Britonibus,GalliiB
populis , ar-mor significat ad mare ,
teste Camdeno Britan. p. ao. Vide
et Pancirol. super Notic. lib. II, c.
86. "Dsxxjc. et Hahd.
6. ^A^M.Dalec. iiii/e,repugnante
Chiffl. Ed.
7. Universam oram XVlll M. pass.
Agrippa, etc. Libri hactenus editi
hoc tantum, Agrippa unimrsarum
GaUiarum inter, etc. Verum ex MSS.
Beg. I , a , Colbert. i^ , a * Paris. et
Tolet. lectione , qnam seouti sumus,
tresomnino appositereddi mensursc
videntur, ex commentariis Agrippai
decerptse : adnavigationis primum
gallicsB orsB totius, per Oceanum a
Scaldi fluvio usque ad PyrensBum,
23*
\
36o
C. PLINII NA,T. HIST.
rum inter Rlienum et Pyrenaeum, atque Oceanum , ac
montes Gebennam et Juram, quibus Narbonensem Gal-
liam excludit, longitudinem dccxx m. passuum, latitu-
dinem cccxviii ^ computavit. A Scaldi " incolunt exlera
Toxandri pluribus nominibus". Deinde Menapii", Mo-
qusB colligat XVIII , hoc est, decies
octies centena m. pass. Mediterra-
ueae deinde longitadinis , et latitu-
dinis denique earumdem Gallia-
rura. Sic paulo post,ubi Gebennam
et Juram libriimpressi habeut, Juras
muhitudinis numero MSS. iidem
repraesentant : quemadmodum lib.
III, c. 5, montibus Gebenna etJuribus
dixit. Hard. — Non muhura autem
a vero abest XVIII mill. pass. men-
sura,dummodo non Oceani tantum,
sed interni etiam maris littora in ea
recenseantur. £d.
8. DCCXX M passuum. MSS. om-
ues, CCCXX. Chiffletian. CCCCXXX.
Hard. CCCXX. Missi Theodosii :
«tGailia Comata. . . juxta Plinium
Secundum in quartoHbro, in lon-
gitudinem dcgccxx, in latitudinem
cccviii.» Omnesistae mensursemul-
tum a vero abcrrant ; nos autem
MSS. onmes C^C(7XJirhakereanimad-
yertentes, imrautata prima litte-
ra C \n D, DCCXX reponendum
ccnsuimus , nihil in hoc dubii ad-
mittentes, quum Bhenum inter et
PyrensBOs, juxta Garumnse fontes
et nonnullas partes alias, vera sit
Dccxx M. pass. distantia. Ep.
9. CCCXVIll. Dalecampius ,
CCCXIII. Chifflet. CCCXXIF.
Missi Theodosii, ut mododiximus,
CCCVIIJ. Paulum inter se diffe-
runtomnesistaBmensurae; quamob-
rem nihil immutandum censuimus ;
animadvertendum tamen est illas
inter.Gebennam et Oceanum sequo
longiores esse , quum inter montes
istosetOceanum maximum sitcci.xii
M. pass. intervallum : inter Juram
autem et Oceanum breviores, quum
minimum sit cccxlvi miil. pass.
intervallum, maximumque ccccxc
M. passuum. dcxv tandem m. pass.
reperies, si maximam Gallislatitu-
dinetn habere volueris , Gobaeum
promontorium iuter , quod Gailix
maxime occidentale est, et Rhenum,
atque etiam dcg m. pass. si usque
ad Helvetise terminos pergere li-
buerit. Ed.
10. A Scaldi incolunt extera To»
xandri. Yet. apud Dalec. « A Scaldi
incolunt externi Toxandri. » Hoc
est , ut ait Harduinus , regionem
ultra Scaldim , extraque Gallias po-
sitam, ad Mosam usque et quse
nunc province d'Ani^rs et Brabant
septentrional vocatur ; aut , ut vult
Cluverius, paludosas regiones qui-
bus nomen est Zee-lande. Certedein-
ceps Menapiorum regionis partehi
occuparunt, quam D*^AjfviLi.E no-
minari dicit la Campine , et iu qua
fuit Toxandria locus. Ammiano Mar-
cellino , libro XVII , meraoratur ,
loco hodie dicto Tessender-loo. Ed.
1 1 . Pluribus nom. Hoc est , gens
una illa Toxandrica plures populos
coraplexa est. Hard.
T a . Deinde Menapii. Jam hi dein-
ceps citra Scaldim. Et Menapii qui-
dem Morinis confines, juxta mare ,
LIBER IV.
36 1
rini "^, Oromansaci ^^ juncti pago, qui Gessoriacus
vocatur ; Britanni '^, Ambiani*^, Bellovaci ''. Intror-
non Plinio modo , sed etiam Stra-
boni, lib. rV, pag. 194 : toT; Me-
vaw(oi;<^* eiai <yuv«xtTc ^wi T-pOaXaTTVi
Moplvot. Tacitus quoque , Uist. lib.
IV, pag. 94 ; « A Rheno veuientes
transire Mosam jubet, ut Menapios
et Morinos, et extrema Galliarum
quaterent^» HA.aD. -— Illos Caesar,
lib. IV, diyersis locis, tum Morinis
jiingere videtur, tum ad Rhenum
ponere , quum , cap. 4 •* * Usipates,
ait, et Tenchtheri ad Rhenum per-
▼enerunt , quas regiones Menapii
incolebant, et, ad utramque ripam
fluminis , agros , aedificia , vicosque
babebant. » £t in hoc etiam Strabo-
nem ipsum Caesari assentirianimad-
yertit eruditissimus yir, Barbis du
BocAGB, in Csesaris nostri ludice
geographico, quem vide. £x his
omnibus hoc mihi constare videtur,
nempe Menapios quondam in om-
pibus regionibus, quae Oceanum
inter et Rhenum jacent, dominatos
fuisse, et a Germanis populis,To-
xandris scilicet aliisque , a Rheno
ad inare adactos , in ea tandem re-
gione circumscriptos fuisse, quae
bodie Flandi'e occidentale a ppellatur.
Vid. D'Aif viiLE , Nolice de la Gaule^
yerbo Menapti. Ed.
i3. Morini, Extremique hominum
Morini Virgilio appellati. Ut Armo-
rici , ita et Morini a voce celtica
il/or, quae mare signiOcat, quasi
Maritimi, nomen habuere. Mena-
piis, ut vidimus, ab ortu confines:
Ambianis , ab occasu , apud Ptolem.
lib. II , cap. 9 , qui Morinorum
civitatem mediterraneam ait fuisse
Tof ouavvav , olim Te'rouane : nayale,
Gesoriacum , ut vidimus sup/ cap.
Boulogne Cdepart. du Pas^de^CalaisJ,
Haru. et £d.
1 4* Oromansaci. Oromarsaci jquod
a MSS. datur , legere mallet D'Air-
▼ILLB , qui eos inter urbes Calais et
Gravelines habitasse putat , loco
etiamnunc terre de Marck , seu de
Merk , vocato , haud longe a Gesso-
riaco, de quo mox supra. £0. —
Audax coiijectura illius qui legen-
dum suspicabatur , Promonl, Iccii^
junctum pago f etc. Hard. et £d.
T 5. Britanni. Quos in Gallia solus
memorat Noster. An Britannorum
fuerint colonia incertum , non ta-
men absurdum existimare videtur
eruditissimus vir d^Anvillb, qui
eos ponit in meridionali ripa amnis
hodie vocati la Cancke C depart. du
Pas-de-CalaisJ , Cluverius , German.
antiq. lib. IV, c. 27, hic Briannos
legi mavult. £0.
1 6. Ambiani. Aquis Somonae clari
amnis abluuntur : habent oppida
Amiens, Abbeville Cdepartement de la
SommeJ. Hard. et £d.
17. Bellosfaci, In £dit Parmens.
Beltovacif Bassi. Frobenius , Belio-
vacif Hassi, MSS. Reg. i , BoUovasi
tantum. Reg. a , Colb. i, a, Paris.
ChifQet. Beilobasi, Hard. — Addit
Harduinus: Bellovaci solum exscri-
psimus, expuncta voce Bassi^ vel
Hassij quos in hoc terrarum tractu
nullus agnoscit. Harduinum autem
reprehendit d^Awvillb , Notice de
la Gau/Cf pag. 363, locum esse in
Bellovacensi dioecesi ostendens, qui
Hassorum nominis vestigia servat ,
quum in mappis Haiz , sive Hez ,
362 C. PLINII NAT. HIST.
sus'% Catustugi'^ Atrebates^**,Nervii liberi",Veroinandui",
seribatur ; itaque vocem Hassi ser-
yaDdam putat,quam non repouen-
dam curavimus. Bellov^ci autem
fortissimi Belgarum memorantur a
Caesare^ lib. II , c. 4 f et a Strabone,
]ib. I , cap. 4 , qui eos vocat BeXXoa-
xou;. Ptolemasus ; Meri ^i tcutcu;
(ATpg^aTicuc) BeXXcuaxct, wv woXi;
Kataapofi.aYC( yCsesaroniagus, postea
Bellovaci , bodie Beauvais. Bellova-
cos ultra fines provincias nunc dicta
depaftement de l' Oise processisse non
censent d^Aitville et Barbie du
BoGAGE , quamvis aliter videatur
Harduino, qui eos usque ad Ocea^
num producit. Quod quidem Plinii
fuisse opinionem indicare videtur
sequens verbum introrsus, interprete
eodera Harduino. Ed.
i8. Introrsus, Hactenus igitur
recensiti populi oram tenuere : me-
diterranea , qui deinceps appellandi
sunt. Habd.
19. Catustugi. Sic MSS. omnes.
Nescio autem cur iu libris editis
omnibus legatur Castofogi, quum
nihil uspiam reperiatur quod lectio-
nem istam confirmare possit.In An-
tonini autem Itinerario, Bagacum
inter et Durocortorum reperitur
Catusiacum , cnjus nominis similitu-
donosimpulit ut crederemus hanc
esse Catustugorum , sive forsan Ca-
tusiacorum urbem. £am autem si-
tam fuisse putat d^Anvillb loco
dicto Chaours , ad transitum amnis
Serre , haud loiige a Ferwns , depar"
tement de VAisne. Ed.
ao. Atrehales. Straboni, lib. IV,
pag. 194» A.Tp8€aTot et ATpeSaTioi ;
Ptolemseo, lib. II, c. 9, ATpi^aT^ot,
quos errore ad Sequanara habitasse
«it. Eorum urbs 6ptyiaxov fuisse ait.
hodie Orckies Cddpartement du NordJ;
Caesar autem, lib YIII, cap. 4^ ct
5a> aliique Atrebatum urbe^ iVe-
metocennam^ sive Nemetacum, fuisse
nos docent : hodie haud dubie Ar-
rast provincisB ante an. 1^789 dict»
Artois , nunc departement du Ptfj-d!»-
Calais , caput. Ed.
3 1. Nersfii liberi. De illis pluribus
locis Casar memiiiit. Strabo, looo
cit. TpicuaYpoiC ^« auvij^ei; Nipcufot;
Ptolemseus, loco citato: « Sub prs-
dictis gentibus ( soilicet Morinis,
Tungris , et Menapiis ) habitant
maxime septeuitrionales Nervii ,
quorum civitas Baganum. » Elaau-
tem civitas , hodie Bavai vocata
fdepartement du NordJ , quarto ss-
culo, si eruditissimo viro D'Ajf ville
credimus,dominatum in ea regione
cessit duobus aliis , Cameraco scili-
cet , hod. Cambrai fdepart, da NordJ,
et Turnaco , hod. Tournay^ in pro-
vincia dicta Hainault, in regno quod
Galli Pays^Bas vocant. Liberi porro
dicuntur, inquit Hard. h. e. uon , ut
cseteri vectigales : et suis, non ro-
manis uteutes legibus. £d.
aa. yeromandui, A Strabone, cui
minus bene notam fuisse hanc Gal-
lise partem jam modo vidimus, si-
leutio prselermissi , a Ptolemaeo au-
tera corrupte Kuav^uec yocati , et
eorum civitas AuycucaOOepoaav^uwv,
quam hodie esse V ermand \\cum,
duobus circiter leucis ab urbe 5/.-
Quentin fdepart. dfn l*AisneJ, nomi-
nis similitudo indicare videtur; cui
quidem opinioni repuguant Belley,
Memoircs de VAcademie des Inscri-
ptions , tom. XIX , D'AirviLLE,mul-
tiquc alii eruditi viri, qui ipsam
urbem St.-Quentin^ cujus vicus an-
LIBER IV. 363
Sueconi'\Suessiones'^liberi, Ulmanetes ** liberi,Tungri'^,
Sunuci*^, Frisiabones^Betasi, Leuci'^liberi,Treveri liberi
tiquissimus etiamnunc Aouste ap-
pellatur, Augustam fuisse conten-
dunt. Gircumjectusager, anteann.
1789, ^ermandois vocabatur. Eo.
a3. Sueconi. In MSS. Reg. Sucu'
eoni, Corruptum nomen videtur, et
forte repetitum e sequenti Suessio-
nes, quum de illis omnes contice-
scant. Ed.
94* Suessiones, Regionem tenue-
runt qu8B,ante 1789, Soissonais to-
cata» hodie provinciae dnpattement
de VAisne dictae, pars est australis.
De illis vide Cxsaris uostri Indicem
geograpliicum, pag. 358 , et u'Air-
VILLB, Notice de la Gateie^ p. 6 30. £d.
a5. Ulmanetes, Ita MSS. omnes et
libri editi ante Herraolaum , qui
Ulbanectcs ex Antonino rescripsit.
D'AirviLLE haud dubium esse dicit
quin iidem sint qui in quibusdam
Ptolemaei MSS. ^UfAavexrot , vei 2u-
6aviXT0i , latine 5if^a/2ec//, dicuntur.
Correctum autem nomen Silvanectes
esse addit, quod sic in libello pro-
vinc. Gall. et Imper. legitur; ubi
quoque memoratur civitas Silvanc'
ctum , qu2B , ut plerisque videtur,
bodie est Senlis Cdepart, de tOiseJ ,
vastasilva fere undiquecircumdata;
unde Silvanectibus nomen venisse
videtur. £0. — In libris quibusdam
editis , ante Ulmanetes adduntur
Veruni liheriy quos nec MSS. codi-
cum , nec scriptorum veterum ullus
agnoscit. Y irodunos novi , quorum
ager le Verdunois ^Q^\\A\ixa Verdun
Cddpartement de la MeuseJ ; Yerunos
non novi. Hard.
36. Tungri. Sic vooabantur, au-
ctore Tacito , de Mor. German. 3 *
« Qui prirai Rhenum transgressi,
Gallos expulernnt » ; Germaniam
inferiorem cum Agrippiuensibus ,
de quibus mox deinceps partiti sunt,
secundum iibellum Prov. Gallia-
rum ; sicque raaximam tenuerunt
partem regionum , quss hodie vo-
cantur proviqciae de Namur, de Liige
et de Limbourg , ubi etiamnunc no-
men Tungrorum servat Tongres ,
vetus eorum civitas. £d.
37. Sunuci, etc. Ita MSS. omnes,
uon Hunici' Broterius Sunici^ Fri^
siavones logit. Qui porro Sunuco-
rum, Frisiabonum, Betasorumque
sedes ultra Rhenum quaerunt , ii
qui Belgicae Gallise fines fuerint,
quibus hi omnes continebantur ,
ignorant. Nervios Betasiosque Ta-
citus simul jungit , Histor. lib. IV,
cap. 56 et Go : « Occupatis, inquit,
Sunicis , Claudius Labeo Betasio-
rum, Tungrorumque, etNerviorum
tumultuaria manu resiitit, fretus
loco , quia pontem Mosas fluminis
anteceperat. » Apud Gruter. pag.
5ao, reperta Moguntise inscriptio,
BBTASii civBs. Hard. — Sunuci in-
ter Mosam et Agrippinenses habi-
tasse videntur orientalem provincise
de Limbourg partem ; Betasii autem^^
si DivsBo, quem Ortelius appellat,
credimus, occidentalem , in coofi-
nio hujus provinciae et illius quse
Brabant meridionai vocatur , loco
dicto &!elz , ad amnem Gette , inter
Leau et Haclen , septem circiter leu-
cis aLouvainf orientem versus. Fri-
siabonum locus ignoratur, nisi inter
Sunucos et Betasios , ad septemtrio-
nem Tungrorum requiratur. £d.
a8. Leuci iiberi. Oppida hahuer«,
auctore Ptolemeo, lib. II , cap. 9,
364 C. PLINII NAT. HIST.
antea^^, et Lingones ° foederati, Remi ' foederati, Medio-
niatrici^% Sequani ^ , Raurici^'^, Helvetii ^ Coloniae :
Equestris , et Rauriaca. Rhenum autem accolentes,
Tou)Aov , hodie Toul Cdepartement de
la MeurtlieJ , et Naaiov, hodie Nais^
vel Nars Cdepart, de la MeuseJ. Ed.
39. Trevcri liheri antea. Qui liberi
antea, inquit, iidem nunc sunt, ut
et^ingones , foederati. A Diocletiani
principatu crebra sunt Augustorum
nominibus percussa Treveris nu-
mismata. H, — Eorum civitas , una
inter celeberrimas Galliae, etiam-
nnnc Trkves vocatur , incob's Trier^
in provincia dicta Grand duche du
BaS'Rhin, Borussorufn regi subdi-
ta. Ed.
30. Lingones. Tacitus, Hist. lib.
I, c. 78: « Otho Csesar Lingonibus
unlversis civitatem romanam de-
dit. » Hard. — Oppidum eorum
hodie Langres dicitur Cdepartement
de la Haute-MarneJ, Ed.
3 1 . Remi, Foederatorum populo-
rum potior , quam liberorum con-
ditio fuit : neque enim qui liberi
erant , iidem continuo fuederati. H.
— Remorum autem oppidum ho-
die Reims dicitur Cdepartement de la
MarneJ, Ed.
3a. Mediomatrici, Ptolemaeo , lib.
II , cap. 9 , ME<^ic^aTpix£;. Tacito ,
Hist. lib. I, cap. 63, et lib. IV, c.
70, Mcdiomatrici. Hard. — Eorum
oppidum hodie Metz dicitur Cde-
partement de la MoselteJ. Ed.
33. Sequani. Quorum oppidum
apud Ptolemseum , lib. II , cap. 9 ,
OuiaovTtov. Hard. — Hodie Besan»
con Cdepartement du DoubsJ , usque
ad Basileam, Bdloy Rheno apposi-
tam, eorum ditio pertiuuit. Ed.
34./{af<r(W.Quorum mox dicen-
da Colonia Rauriaca : iidem Rau-
raci alias appellati. Inscriptio Gru-
teri, pag. 33^ : i.. afVNATivs. i.. p.
PLAlfCVS. COS. . • IK GALLIA. COLO-
TEriAS. dedvxit. lvgdvmvm. et. rav-
RiGAM. Nuncvicusignobilis, ^ugst^
a Basilea vi m. pass. non ipsa Basi-
lea, utquibusdam visum. Civitatem
Basileensium a Castro Rauracensi
distinguit Libellus Provinciarnm
Galliarum. Hard.
35. Helvetii. QuiCsesari, Plinio,
caeterisque vetustioris sevi scripto*
ribus Helvetii vocitantur , hos po-
sterior setas Sequanos appellavit.
Tenuere ii quidquid fere a Dola
Lugdunum usque, inter Ararim
Rhodanumque,terrarum interjacet.
Quos Galli Suisses appellitant , ultra
Juram montem, Belgicseque Gallias
limites positos , ii sibi quidem Hel-
vetiorum nomen adsciscunt : vete-
rum sedes non habent. Eutropius,
de Csesare,Iib. VI, pag. 393 : «Is
primo vicit Helvetios , qui nunc Se-
quani appeIlantur.»Vide Nicolaum
Choribr , Hist. Delphin. lib. I , p.
10. Hard.
36. Equestris. Ptolemaeo quoque
£xcus(Trpt; in Sequanis collocatur, I.
11, cap. 9. Id nomen habet fortassis
ab Equitibus Limitaneis eo dedu-
ctis. Apud Gruterum , pag. 4^^ »
reperta inscriptio in pago Versoye
agri Genevatis, col. eq. In Libello
Provinciarum Galiiarum , Civitas
Equestrium , id est , Noviduno. Unde
Nyon colligunt Guillimannus , CIu-
verius, Monetus, ad Lemanura Ia«
cum. Hard.
LIBER IV. 365
Gerinaniae gentium in eadem^' provincia, Nemetes^*,
Tribochi^^» Vangiones^** : hinc Ubii^'^ Colonia Agrip-
pinensis, Guberni'*^ Batavi, et quos in insuHs diximus ^*^
Rli^ni.
XXXII. (xviii.)Lugdunensis Gallia habet' Lexovios*, '
37. //i eadem, Galliae Belgics con-
tribati. Haro.
38. Nemetes, N8p.TiT6« PtoIenaiBO,
)ib. II, cap. 9. In Libello Provinc.
Civitas Nemetum Spira. Hard. —
GaMisSpirey incolis Speier, praeci-
pua urbs provinciae dlctae Cercle du
Rhin , Boiariae regi subdita;. £d.
39. Tribochi, Tpijaojcxci Straboni,
lib. IV, pag. 194. Ptolemseo, loco
citato, TptSoxxct. Tacito, Hist. lib.
IV, cap. 70, Triboci. Hard. —
In Libello Provinciarum non appa-
ret Tribochorum nomen , sed in
eorum locum memoratur eivit€ts
Argentoratensium , hodie Strasbourg^
praecipua urbs provinciae dictae dc"
fmrlement du Bas^Rhin^ cujus maxi-
mam partem tenuisse Tribochi vi-
dentur. £d.
40. yaugiones. Quorum urbs
prsecipua apud Ptolem. loc. cit.
Bop€nTo'(xayo? , hodie Worms y ad
laevam Rheni fluminis ripam , prin*
cipisque grand-duc de Hesse^Deain'
siadt dicti ditioni subjecta. Male
'addit ApyevTopaTov , quae ut modo
diximus , Tribochorum fuit. De
Vangionibus Lucanus , lib. I , v.
•43o : « £t qui te laxis imitantur,
Sarmata , braccis Vangiones. £d.
41. Hinc Ubii. Rheni fontibus,
inquit , superius memorati : hi
deinceps ostiis propidres , quorum
primi Ubii , et in iis colonia Agrip-
})iaensis : de qua Tacitus, Annal.
lib. Xn, cap. 2j t « Agrippina
conjux Claudii, Neronis mater,
quo vim suam sociis quoque na-
tionibus ostentaret , in oppidum
Ubiorum , in quo genita erat , ve-
teranos, coloniamque deduci im-
perat, cui nomen inditum ex vo-
cabulo ipsius. » Verius arbitramur
ab Agrippina priore, Germanici
Caesaris conjuge , datum id ei co-
loniae nomen esse : quoniam veluti
Mater Castrorum , procurabat ex
eo tractu annonam militibus, qui
merebant in cxercitu mariti sui :
quamobrem et laureato capite pin-
gitur in achate Tiberiano. Vetus
inscriptio in Ortbogr. Aldi : Col.
Clavd. Avg. Agrippihensivm.
Falsa. Hard. — Colouia hodie in-
colis vocatur C'»/'», Gallis Colegne^
in prcvincia de Juliers-Berg-CUves ^
quae pars est regionis grand-duche
du Bas-Rhin dictae, Borussorumque
regi subjectae. £d.
4a. Guberni. Inter Ubios Bata-
vosque : regionem igitur tenuerunt
quae hodie vocatnr cercie de Cl^ves ,
in {irovincia de JuUers^Berg-CUves ,
^orussorum regi subjecta. Tacitiis
Cugernos , sive Gugernos , vocat ,
Hist. lib. V, quos pariter cum Ba-
tavis jungit. £]>.
43. Et guos.,. diximus, Cap. 39.
Hard.
XXXII. I. Gallia htfbet. In ora
primum positas gentes enumerat :
mox niediterraneas. Hard.
2. Lexovios. Ai5o€ioi Ptolemaeo,
366 C. PLINII NAT. HIST.
I
Vellocasses , Galletos^, Venetos , Abrincatuos^ , Osis-
inios' : flumen clarum Ligerim. Sed peninsulam specta-
tiorem excurrentem in Oceanum a fine^ Osismiorum
circuitu dcxxv m. pass. cervice^ in latitudine cxxv m.
a Ultra eam Nannetes'**. Inlus autem " Hedui foede-
lib. II f cap. 8. Lisieux Cdepartement
du CalvadosJ. Hard.
3. f^ellocasses, Proponebat Dal.
Bellocassios , £d. — Ptolemaeo, loc.
cit. OuevcXtoxaatoi \t.iyj^\. tou SviKCoevot,
usque ad Sequanam , quorum op*
pidum i*rdTo'(AaYO( , vel ut in MS.
nostri Pariensis Collegii, ^aTo'fjt.a-
yoc , Rouen Cdepartement de la Seine-
InferieureJ, Frustra sunt Pithceus ,
Scaliger, aliique , qui Baiocasses
hic signari putant. Caletos jungit
cum Velocassibus Caesar, Bell.
Gall. lib. II, c. 4- Hard. et £d.
4. Galletos, Ita libri omnes. Ka-
XsTttl a PtoIemsBO appellnntur , loc.
cit. cum oppido 'iGuXtoCcva , citra
Sequanam , ad oram oceani positi.
Oppidum tamen ipsum in ulteriore
Sequans ripa situm est, unde et
Caletensium nomen ultra eum am-
nem posterior cetas transtulit. Nam
Sigebertus ad annum it63: «Ju-
liabona, inquit, in Caletensi pago,
juxta Sequanam est. » Lillebonne
fddpartement de la Seine-InferieureJ ^
Proponebat Dalec. Cannetes. Hard.
et £d.
5. f^enetos. Quibus oppidum
Vannes fdeparlement du MorhiSarO.
Ab his profectos qui Venetias ia
Italia condiderunt , Strabo existi-
mat, lib. IV, p. i()5. Hard. et£D.
6. Abrincatuos, Qui austrftlem
partem tennere proTinci« nunc
dipartement de la Manche Tocatae , et
.i|uibus oppidum Avranckes* £d.
7. Osismios, MSS. Ossismos. At
Ptolemseo, loc. cit. 6ata|uitci. Oram
omnero Aremoricae septemtriona-
lem ii tenuere. Post arctioribus
clansi limitibus : ubi nunc oppidum
St.-Pol de Leon Cdepartement du Fi-
nistirej , in Parlamento Ahini du-
cis, an. 1088, Osismii, tkve Leonia.
HktiB. et £d.
S.yi fine Osismiorum, etc. Osi-
smiorum Gnes juxta urbem S.^Brieue
recte, ut mihi videtur, ponit D*Aif-
ville; si autem inde peninsul»
excursum numeres, minime dcxxt
M. pass. euffi esse reperies, sed
vix coccL , ut ad ostium Vicinania ,
la Filnine^ pervenias. Rectiusautem
totum peninsulae cxcursum sumi-
mus ab urbe yivranches ad Ligeris
ostium , qui quidem sic circiter DC
M . pass. reperietur. £d.
9. Cervice , etc. Sic isthmum
vocat , qui capitis instar reliquft
continenti Gallise , ceu corpori ^
adliaeret, atque annectitur. Ita cap.
5 : « Angusta cerTice Peloponnesum
continet HeIIas.»HARD. — xx autem
Bt. pass. minor est , ab urbe Avrai^
ches ad Ligeris ostiam , qnam hic
ait Noster. £d.
10. Nannetes, Quibus oppidum
Nantes Cdepartement de ia Loire^In'
ferieurej. Ed.
11. Inttu autem. Jam hi Gallise
Lugdunensis mediterranea ob tineat,
qoorum alii aliis longius a mari
flecedvnt. Hard.
LIBER IV. 367
rati J*, Carnuti '' foederati , Boii '^, Senones *^, Aulerci '*, qui
cognominantur Eburovices, et qui Cenomani'', Meldi'*
liberi, Parisii'^, Trecasses***, Andegavi", Viducasses",
la. Hedui fotderati, In Tetere
eodice Dalecampius se legisse dicit,
Esui^ haud dubie pro Edui. Pto-
lemaro, lib. II, cap. 8 , Ai^cuot. £t
inscriptio apud Gruter. pag. 871 ^
▲soYi. MSS. Reg. I et editiones
Teteres yEdui, Straboni taraen , lib.
IV, pag. 193, £^ouot. ^dui Ce*
sari , lib. I et VII , passim.Tacitus,
Annal. lib. XI, cap. a5 : «Pricni
.£dui Senatorum in urbe jus adepti
ftunt. Datum id feederi antiquo :
et quia soli Gallorum fratemitatis
nomen cum populo rom. usur-
pant. ■ Regiones tenuere quse yo-
cantur nunc deparlemens de ta Nie-
pre, de Sadne^t^Loire , de 1'AUier^
part. orieni ; de ta Loire et dtt Riione ,
part, septentr, Prscipuum eis oppi**
dum fuit Angustodunum , nunc
Autttn , Druidarum disciplina in^
«lytum. Memoraiitur et Cabillo^
num, nunc Cfi4ionssur-Sa6ne ^ Ma*
tisco, Macon^ Nevirnum , Nepers^
«tc. £d.
i3. Carnuti, Carnuteni, MSS. R.
I , a , Colb. I t a , etc. Vet. ap.
Dalec. Camutes, Hi regionem te*
nuere qun nunc d^partemen^ de
Seine^t^Oise , part, S* O, deparH^
ment d^Eure-et^Loir; et departement
de Loir^et-Cher, part. S, O. Oppi-
dum eis Chartres. £n.
14. Boii, Boii Borbdnienses , a
Borbonio £rcbenbaldi castelio ,
insequentibus sjeculis dicti. Oppi*
tlum bodie eis Moidins fdepiwtement
Je rJUierJ. £d.
1 5« Senones, Quibus hodie oppi-
dum Sens fdepartement de i'YonneJ,
16. Auitrcif qui cognominantur
Eburotfices. Vet. ap. Dalec. et qui
Hominantur. Oppidi eorum nomen
hodie est Pasfy-sur-Eure^ quod in*
colsBVocant ie vieil Evreux Cdipar-
tement tie-i'EureJ. £d.
17. Cenomani.Dalec, Cenomanni,
Ptolem. lib. II, cap. 8, AuXtpjciot
ot Kevcfiavot , et Caesar. Beli. Gall.
lib III ; ^orum oppidum vocatur
hodie ie Maki rdSpartement de ia
SartheJ, £d,
18. Meldi. Quorum oppidum
hodie vocatur Meaux fdepartement
de Seine-et-Marne. £d.
19. Parisii. Dalecamp. Parrhisii^
qnorum ea etate oppidum Latetia ,
ut Ciesar loquitur, Bell. Gali. lib.
VII , cap. 4 » « positum in insula
fluminis Sequanae. » Nnnfc Paris,
Gailici imperii caput. '£d.
ao. Trccasses. Seu Tricasses et
Tricassini , qnorum urbs hodie
Trores yocatur f dipat^ement de
VAtibeJ. £ti.
a I . Andegavi , aut Andecavi , ut
in MS. Reg. I li^gitur. £ontni urbs
hodie Angers vocatnr fdepartement
de Maine-et-IjoireJ. £d.
aa. Viducasses. Dalep. Fidagasses.
Bf^ouxstfict Ptolemso dicti , sed
tnale iiiter Unellos et Osismios col-
locati. £orum auteni urbetti loco
hodie dicto Vieuxy duobus leocis
ab urbe Caen fdSparterlteni du Cai^
padosj > sitam fdisse demonstrat
D'Airvii.i.E , Notice de la Gat^e^ p,
701 et suiv. Ed.
368
C. PLINII NAT. HIST.
, Unelli *^ , Cariosvelites^', Diablindi *' ,
Bodiocasses' ,
Rhedones*', Turones* , Atesui^^, Secusiani liberijin
quorum agro colonia Lugdunum.
a3. Bodiocasses .Ita quldem MSS.
onines; sed vox ea Harduino Vidu-
cassiuin inepta videtur repetitio ,
a6. DtablincU, Libellus Provinc.
Civitas Ossismiorum. Civitas DiabUti''
tum j in Prov. Lugd. tertia* AtauXt-
rat Ptoleinaeo dicuntur, lib. II,
cap. 8 > in mediterraneo Galliae
Lugd. roulto Yenetis orientaliores,
ut habet codex Palat at vetustiss.
codex CoUegii nostri Paris. ^uajxi-
xc^repot, occidentalioresy habet , ut et
vulgati libri. Hard. — Haud dubie
eam provinciae departement de ia
Mayenne dictse parteih tenuerunt
ubi invenitur vicus Jublains , dna*
bus leucis ab urbe Mayenne^ qni
quidem eorum nominis haud ob-
scura servat vestigia et Diablindo-
rum,autpotius Diablintum oppiduin
fuit, Noto^ouvov ab eo dictum. Ed.
a 7 . Rhedones, Ptolem. II, 8 : nap^
Tov Atystpa •TroTap.bv Pjii^ovsc , «v
izoki^ Kcv^aTs. CsBsar eos dinume-
rat « inter civitates qiise Oceanum
attingunt, quseque Gallorum con*
suetudine Armoricae appellantur» :
ut demonstrat d^Anville, Notice' unde manifestum esset eorum re-
de ia Gaule^ p. yi4t ei provinciae gionem a Ligeri ad Oceanum pa-
forsan non immerito; in libris post
Hermolaumeditis, pro Bodiocasses^
yadicasses legitur, qui quidem
populus Ptolemaei lib. II , cap. 8 ,
Ouot^txaaatot irpp^^TTi BsXytJCTJ essent,
in ea provinciae Isarae, departement
de l'Oise , parte , quae prius f^atois
vocabatur, praecipuamque urbem
habebat f^ez , haud longe a f^iiiers^
Cotterets. Fatendum est tamen mi-
rum videri posse , quod illos inter
populos tanto intervallo separatos
nomiuaverit. £d.
a4. Uneiii. Ptolemaeo, loc. cit.
OusvsXgi , haud procul Osismiis col-
locantur. Caesar, Bell. Gall. II,
34 : « Crassum , inquit, miserat ad
Venetos, Unellos, Osisinos, Cu-
ricsolitas. » Ha.rd. — Non tamen
inde Britanniae minori , ut vult
Harduinus, sunt accensendi, sed.
quae prius Cotantin dicta , hadie
depart. de ia Manche vocatur. Ed.
a5. Cariosveiites, MS. Beg. i
Coriosveiites. Caesar loc. cit. Ciirio»
soiites : quorum oppidum nou
Quimperj ut Harduinus ex ea oriun-
dus ait, sed ut probat d^Anville ,
Notice de la Gauie , /?. a 5 8, Corseuil,
duobus leucis a Dinan Cdipartement
des C6tes-du»NordJ. Sagacissimi
veteris Galliae restitutoris conje-
cturam comprobaverunt innumera
urbis antiquae sub terra sepultae
vestigia, ab anno 1788 atque re-
centius etiam an.iSoa detecta. £d.
tuisse ; sed hic, ut in plurimis, er-
ravisse videtur Ptolemseus ; d*Ah-
viLLE illis maximam provincias
d^partemenl d^Iiie-et-yiiaine dictas
partem tribuit : eorumque urbem
Coudatehodieesse/2«nAey. Vid.jYo-
tice de ia Gauie, p. 54 a et a35. Ed.
liBJTurones. Qui a Caesare tum
JTurones , tum Turoni vocantnr ,
male autem a Ptolemaeo Toupouiriot.
Hi provinciam departement d'Jndre-
et-Loire dictam tenuere ; eisque
urbs fuit Caesarodunum , hodie
Tours. Ed.
39. Atesui^ Secusiani» Sic MSS.
LIBER IV. 369
XXXIII. (xix.) Aquitanicae sunt Ambilatri", Anagnu-
tes, Pictones ' , Santones liberi : Bituriges ^ liberi cogno-
habent omnes , non Itestu, Sed
neutram Tocem, nusqu^m repe-
riens , probo. Quid si scribatur ,
Item Sccusitmi liberi, quasi reyocans
orationemadSecusianos nunc com-
memorandos, quos suo loco et or-
dine prsBtermiserat ? Hard. — Se-
Gusiani , qui Segusiani a Cssare
Yocantur , extra profinciam y trans
Bhodanum primi sunt, eo auctore;
sed tunc iSduorum clientes erant
qui Plinii tempore-&'^eri perbiben-
tur. Eorum urbs praecipua non
Lugdunum fuit primo, sed forum
Segusianorura, quod etiamnunc vo-
catur Feurs in provincia d^ipart, de la
Loire dictli, cujus maximam par*
tem, necnon vicin», bodie ^-
pariement du Rhone tenuerunt Se-
gusiani. £d. — "Lugdunum.Lyon, Nic.
Cho&ibr, Hist. Delpb. 1. II, p. 96,
a Lut quod popidum Celtarum
lingua sonat, et Dun montem, vo-
cis Lugduni originem repetit : quasi
montis incolas ea tox significet.
Aliam ejus nominis originationem
ridet , quam apud Plutarcbum Cli-
topbon affert. Neutra nobis placet*
Verius arbitramur Lugdunum emol-
litam Tocem esse pro Lucudunum :
quod lucura montis significat. Pro-
pterea enim in nummo vetere Ro-
dulpbi regis LycvDTirvs scribitur.
Ha.rd. — De hac urbe videas D'Ajr-
viLLB, Notice de la GauUj p. 4^3 ,
et Caesaris nostri indicem , pag.
353. Ed.
XXXm. I. Ambilatri, "LegeAm'
hUates. Putoque vocera hanc tractam
e superiori capite huic insertam
imprudentia. Dalbc. — • Pro Ana»
11.
gnuies volebat Dalec. Aginnates,
Ambiliates jungit cum Nannetibus
CflBsar, Bell. Gall. Iib. III, p. 34.
Anagnutes ii esse videntur , qui
Artemidoro apud Stephanum di-
cuntur AyvuTs; £6voc KsXTtxii; irapa
nxEttvov. Ambo inter Nannetes, et
Pictones, sedes babuere. Notabile
interim est , quod quum in Belgica
c. 3 1 , tres sint populi foederati ,
Lingones , Remi , Treveri : in
Lugdunensi duo, cap. 3a , Car-
nuti, etiEdui: in Aquitanica nulli
sint. Hard. et £d.
a. Pictones. Qui regionem tene-
bant ex eorum nomine Poitou prius
dictam, bodie departements de ia
Loire^Inferieure et de Maine-et-Loire ^
partie S, departements de ia Fendde^
des Deux - Shvres et de la Plemte :
oppidum eis Limonum, Poitiers,
Hlos liberos fuisse Lucanus innuity
lib. IV, V. 436: « Pictones im-
munes subigunt sua rura. » £d.
S. Santones, Hi sedem babuere
regionem prius Saintonge , nunc
departements de la Charente et de la
Charente - Inferieure , oppidumque
Mediolanum , hodie Saintes. £d.
4. Bituriges Uberi cognomine Ubi»
sci, PtoIemsBo , libro II, cap. 7,
BiToupiyg; ol OOtSiaxoi , Ausonius
lib. yivisca ducens ,ab origine gen»
tem •: unde Flmci potius quam
Ubisci in mappa nobis appellandi
visi sunt. Hos Strabo male looxouc
vocat , addit autem recte , ut vi-
detur , Movov ^"h jh tuv BiToupt-
ywv TOUTWv Idvo^ iv T0T5 AxouiravoTc
aXXo'f uXov t^puTai xal 06 auvTeXsT au-
ToT^. Septemtrionalem vero partera
370 C. PLINII NAT. HIST.
mine Ubisci : Aquitani , unde nomen provinciae, Sedi-
boniates^. Mox in oppidum contributi Convenae^, Be-
gerri^, Tarbelli^ Quatuorsignani, Cocosates'" Sexsignani,
Venami ' ', Onobrisates ", Belendi *^, saltus Pyrenaeus. Infra-
tenuerant regionis , quae nonc di»
partement de la Gironde^ partle N»
vocatur; oppidum eis Burdigalay
Bordeaux, £d.
5. Aquitam. Tertia pars GalliaB ;
Plinius, lY, cap. 3i supr. « Gallia
comata in tria populorum genera
dividitur... Aquitania, Aremorica
antea dicta > ; vtdgo Gujrennej quasi
Aquienne. — Soius Plinius Aqui-
tanos peculiarera provincisB Aqui-
tanicsB populum facit, quem sedes
habuisse credunt ubi postea repe-
riuntur Tarusates, quorum urhs
Atures hodie vocatur j4ire ad Atu-
rem fluvium Cdepartement des Lan'
desj. Ah aquis saluhrihus , quihus
ea regio scatet,et popnlus, et regio
nomen accepisse videntur. Ed.
6. Sedib, Omnino ignorantur.
7. Conpenee. Sic Tocati a verho
eonvenire , quod Pompeius rediens
ex Hispania, confecto Sertoriano
hello , illos linquere Pyrenaeos sal-
tus jussit , unde in finitimas regio-
nes incursus faciehant, et in urhem
convenire ; nnde NosQro in oppidum
eontributi dicuntur; qnod quidem
oppidum Lugdunum Convenarum
dictum hodie vocatur S.-Bertrand
de Comminges Cddpartement de la
Haute^Garonne , partie S. O.J Ed.
8. Begerri, Qui Bigerriones a
Gssare, lih. III, c. ay, dicuntur;
eorum nomen servahat regio dicta
prius Bigorre^ hodie d^partement des
Hautes-Pyrindes ; oppidttm eis Tur-
ha , hodie Tarbes. £d.
9. TarbelU. Dalec. TarheU. Vi-
dentur hi a Romanis Quatnorsi-
gnani cognominati ,*ut et Cocoasates
Seiuignani , quod hi sex signa mi-
litum apud se haherent in pnesidio,
illiquatnor. Horum oppidum Aquc
Tarhellicas, Acqs^ sive Daa^ (di-
partement des Landes , partie S, O.J
vide inferius lih. XXXI, cap. 3.
Hard. et Ed.
10. Cocosates. Hard. Cocossaies;
nos ex MSS. Reg. 3 Coeosates^ qood
in CsBsare, lih. III, c. «7 , legitor.
Male Dalec. Cocossates, Sexsignani.
Supra Tarhellos ad septemtrionem
ponendi sunt , ex Itinerario Anto-
nini, et eorum oppidum Cocosa
loco dicto Marensin^ octo leacis sb
urhe Dax. £d.
11. yenami. Omnino ignoran-
tur. £d.
13. Onobrisates. Qnod Onobusates
legere vellet d^Aitvxllb , qui regio-
nem exiguam NSousan vocatam,
juxta Bigerriones fddpartement des
Hautes-PyrendesJ ^ eorum sedem
fuisse opinatur, oppidnmque situm
fuisse loco dicto Cioutat, inter am-
nes hodie Adour et Neste vocatos.
Vet. apud Dalec. pro Onobrisates «
Oiobrisates legit. Ed.
i3. Belendi. Superest ejns no-
minis vestigium in pago BeUn^ ad
amnem Leriam in agro Boiorum ,
cui agro nomen est hodie le Bueh
(departement de la Gironde, partie S.)
Ita Vales. in Notit. Gali. p. 524*
Hard. et £d.
LIBER IV. 371
que Monesi ^* , Osquidates ** montani , Sibyllates '^ ,
Camponi '^ , Bercorcates '^ , Bipedimui '^ , Sassumini ,
Vellates '° , Tornates " , Consoranni " , Ausci *^ , Elu-
~ 1 4« MonesL Moneins^ iDqait idem
Yales. locus est hodieque haud
ignobilis in Benearnensi agro (</e-
partement des Btuses^Pyrinies) : cajuB
fcnte inoohe Monesi dicti. Hard.
1 5. Osquidates, Hi montaniy mox
etiam alii dicti campestres, a situ
dispari. In MSS. R, et Colb. Osci'
dates. Minime probat D'AirTiLi.x
Yalesii conjecturam qui eorum no-
mea Osdatii facit, ut in eis Ptole*
masi A.artoi, lib. II, cap. 7, inter
Gabaloa et Auscitanos reperiantur.
Reotias, ut opinor, putat ipse
D'AirTiz.i.x Osquidates Montanos
jegionem montuosam tenuisse qusB
ntaU^ d'Ossun Tocatur, Pyrenseos
inter et urbem OUron {ddpartement
des Busses-PyrMes), £d.
16. SibyUates, Male, ut opiiior,
iUos Hard. cum G»saris Sibusatibus»
Lin,c. «7, confnndit, anteponen*
daque Tidetar^pinio,qaam ezponit
D^AiTTiLUE , Notice de la Gaule , p.
6o5 , ubi illos in regione 'vallde de
SiHtle dict^m (depart. des Basses»
Pyrinies) sedem habuisse. £d.
17. Camponi, Locns Cafhpon {d^
partenunt des Hautes ' Pyrdndes) isx
Btgerrionibus, quod a Papirio Mas^
flono describitur, in Geogr. Franc.
pag. 5i3, ut ^imilitudinem Tocis,
aic Teterum incolarum sedem forte
refert. Hard. et £d.
i8. Bereorcates, Dal. Bercorates,
AnimadTcrtit Valesius Not. Gall.
pag* 5a4» eorum nomen referre
quodam modo Ticum Biscarosse ,
haud longe a tdte de Buchy meridiem
Tersas {ddpartement des Landes), £d.
19. Bipedimuii Sassumini. MSS.
Reg. Colb. et Chifff. Pimpedumni ^
Lassunni, Nihil de illis reperi, nisi
tamen Sassumini oppidum habue-
rint Sarrum , quod in tabula Theo-
dosiana inter Condate , Cognac , et
Vesunnam, Pdrigueux, ponitur, for*
tasse loco hodie dicto Charmans
(departement de la Dordogne), £d.
so. yellates, lidem Tidentur
fuisse qui a Ptolemseo , lib. II, cap.
7 , O6^auvoi Tocantur 6irb t«1)c A6-
oKiouc , sub Ausciis , quorumque
ciTitas i^j^ciov hodie est fortasse
Rieumes (departement de la Haute"
Garonne) , ut mihi Tidetur. Minime
hic solitum ducem d^Aittiixe se-
quor, qui Velaunos Ptoleinsei eum-
dem populum habens ac Gsesaris
VellaTos, lib. VII, cap. 7$, «qui
sub imperio Arvernorum esse con-
suerunt», miratur quod PtolemsBus
eos sub Ausciis ponat: quum autem
ille in hoc cum Nostro concordare
Tideatur, ego diversos esse popu-
los non existimarenon possum. £d.
ai. Tornates, Tornates ejus loci
incolas ait faisse Valesius , cui loco
nomen hodieque Toumajr, in Bi-
gerrionibus {ddpartement des Hautes»
Pyrindes), £d.
a 3 • Consorahni, Quos eosd^m esse
diximus ac Consuarani, lib. Ill,
cap. 5, nota xo, quam Tide. £d.
a3. Ausci. CflBsari , lib. IH, cap.-
37, -<^i««. Pcolemseo, 6irb ^i toutouc
(Aartouc) A&axtoi, iro^Xtc A6yo6ca.
Straboni , libro IV, KoXyi ^l iidX
ii ( x®P* ) tSv AOaxiuv. Oppi-
dum Augusta prins Climberris di-
24*
sates
u
C. PLINII NAT. HIST.
Sottiates ^^ , Osquidates *^ campestres , Suc-
casses *' ,
9
a8
3o
Tarusates ' , Basabocates *^, Vassei " , Sen-
ctum, hodie est Auch provinciaB
departement du Gers Tocatse metro-
polis. £d.
34. Elusates. Quorum oppidam
Elusa , Euse , vel Eause {departement
du Gers), Inscriptio apud Gruter.
pag. 708 : CiYi. EiiYSEifsi. Apud
Caesarem, Bell. Gall. lib. III, pag.
38, Fiusiates, pro Elusates^ ut alii
ante nos viderunt. In concilio Are-
lat. I : « Mamertinus Episcopus, de
ciyitate Elosatium. > In Agathensi :
« Clarus Episcopus de civitate £lu-
sa. » HA.aD. et Ed.
a5. Sottiates, Ita libri omnes.
Caesari, lib. III, pag. 87, Sontiates,
Nunc est Soz in Novempopulania
( departement de Lot -et" Garonne ) .
Oihenart. in Notit. Yascon. pag.
446. Hard. et £d.
36. Osquidatescampestres, «Quant
aux Osquidate^ campestres , inquit
D^AiTTiLLB, Noticedela Gaule, pag.
5 10, dont il est fait mention k
Tecart des autres; si on juge de
leur position par celle des peuples
au milieu desquels leur nom se
rencontre. . . leur demeure doit
avoir et^ sur la fronti^re commune
des dioc^s d'Auch , de Basas et
d*Aire. La distinction de campestres
dans ce canton en pays tr^s-uni est
aussi convenable a ceux-ci que
celle de montani se rapporte k 1 em-
placement des autres. » Mihi autem
sic campestres Osquidates a mon-
tanis remotiores videntur, eorum-
que sedem agnoscere mallem in
Tico cui nomen est Ossun^ duabus
leucis ab urbe Tarba , Tarbes (Je-
partement des Hautes»Pjrrenees) , in-
ter hanc urbem et supra dictos
Onobusates. — Oscidates Colbert
et MSS. lEleg. ut paulo supra. £d.
37. Succasses , etc. Succassium
appeilationem servat pagus Cestasj
inter Garumnam Leriamque amnes,
leucis ab urbe Burdigalensi tribus.
Auctor Yalesius, pag. 5a4. Haed.
38. Tarusates, Basahocates, Prins
Latusates corrupte legebator. Ta-
rusatium meminit Csesar , Bell.
Gall. lib. in , cap. a 3 : « Armis
obsidibusque acceptis , Crassus in
fines Yarusatium et Vocatium pro-
fectus est » , et paulo post , cap.
37 : « Magna pars Aquitaniae sese
dedidit, obsidesque ultro misit:
quo in numero fuerunt Bigerrio-
nes, Preciani, Vocates, TarusateS)
etc. » Pagum hi tenuere , cui no-
men hodieque priscnmy le Tursan
\departement des Landes) , ut quideu
existimat Mariana, Hist. Hisp. lib.
III, cap. 18, p. xiSy coiassenti-
tur d^Awville, Ed.
39. Basabocates. Ita libri onmes.
Quiautempro Basabocates^ Basaim,
Boates legi putant oportere, Boa«
tiumque civitatem olim Boinm
fuisse ex libello Provinciarum Rom.
afferunt, teste utuntur dubxae ad-
modum fidei , sua somnia saepe pro
vero obtrudente, cujusmendacinm
hac in . parte detegit Valesins in
Notit. Gall. pag. 839. Basabocates
a Caesare f^ocates dicuntur loc. dt.
M^x Vasatae , Basataeque iidem'ap-
pellati; illis oppidum fuit Cossio,
postea Vasates, hodie Bazas {d^far-
tement de la Gironde). H. et Eo.
3o. rassei, Forte Vasarii, O&flura-
LIBER IV. 373
j ', Cambolectri ^ Agesinates Pictonibus juncti. Hinc
riges liberi, qui Cubi appellantur. Dein Lemo-
i^\ Arvemi liberi^^, Gabales^. Rursus Narbonensi
incia; contermini Ruteni^^, Cadurci^*, Antobro-
olemaBi , lib. III , cap. 7. Ga«
proximi. Hard. — Istos ta-
Ptolemsei Vasarios eosdem
im Vasatibus , de quibus mox
os, putat D^AiTTiiJ^By Notice
GauUf pag. 677. Eb.
, Sennates, Nihil de illis re«
Ed.
CamholectrL Hi cognomine
latum , ab aliis Gambolectris
ruuntur, qui Atlantici cogno-
tur , in Narbonensi, ut dixi-
lib. ni, cap. 5. Habd. —
rduinus, qui,omissavirgula,
^lectri Agesinates legit; alii
7amiolectri , Agesinates. Cam-
rorum nullum exstalt vesti-
Agesinatum autem nomen
;ere non immerito yult D*Air-.
y Notice de la Gaule^ P* ^9
|. in Aisenay aut potius Aze^
piod nomen est vici lencis
>r distantis a Bourhon^yendde
tement de ia yendde). Forsitan
nensis Gambolectri cogno-
sunt Atlantici quod ab iis ,
ibus nunc agitur, Atlantici
accolis , originem duce-
Ed.
Hinc Bituriges. Nam et gentes
8B Ligeri «mne et Garumna,
»que clauduntur 9 debent
mica accenseri. Horum no-
ni Bituriges , BtTo6piysc ot
Ptolemseo, lib. III, cap. 7.
lem prius BerrT dictam, nunc
ments de rindre^ du Clier et
tiUer, partie O. tenuerunt :
eisque oppidum Avaricum, bodie
Bourges, £d.
34* Dein Lemovices, In regione
prius Limosin, hodie departements de
la Creuse, de la Haute-Plenne et de
la Corrize , dicta ; oppidum Auga-
storitum postea Lemoyices , Li-
moges. £d.
35. Arverni liberi. Lucanus, lib.
I , y. ^^'j : « Aryernique ausi La-
tio se dicere fratres. » In regione
prius Auvergne, nunc departements
de rAlUer, partie S. du Puy-de^Ddme
et du Cantal : oppidum Augustone-
metum postea Aryemi , bodie Cler-
mont. £d.
36. Gabales. Sic libri omn6s. In
regione prius Gdvaudan^ nunc de^
partement de la Lozire, dicta. In
nummo Justini Aug. apud Paulum
Petayium , GAB4ix>RyM. Giyitas
Gabalorum in eo stetit loco, ubi
nunc oppidulum Javoulx , a Mima-
te; Mende^ leucis quatuor dissitum.
Ita G. DB Catbl , Hist. lib. II , p.
3o6. Ha.bd. — Gabali. Vide lib.
XXXI, cap. 43. £d.
37. Ruteni. Dalec. Rutkeni. Strab.
lib. IV, pag. 191 , i^ouTDvot ^s xae
Fa^ocXeic Tvi Nap€(oviTi^i7rXY]9ta!^ou9t.
Jam de Rutenis proyincialibus di-
ximus b*b. III, cap. 5, nota 8a :
bi autem proyinciam prius Rouer-
gue^ bodie dtipartement de rAveyron
dictam , tenuernnt : oppidumque
illisSegodunumypostea Ruteni, Rho'
dez. £d.
38. Cadurci. Dalec. Cathurci. In
24
374 C. PLINII NAT. HIST.
ges^^, Tarneque^** amne discreti a Tolosanis Petrocori^*.
Maria circa^^ oram : ad Rhenum septemtrionalis Oceanus,
inter Rhenum et Sequanam Britannicus, inter eum et
Pyrenaeum Galhcus. Insulae complures^^ Yenetorum, quae
etVeneticae appellantur, et in Aquitanico sinu Uliarus .
XXXIV. (xx.) A Pyrenaei promontorio Hispania inci-
pit, angustior non Gallia modo, verum etiam semetipsa',
regione prius Querci, hodie depar»
tements du Lot et de Lot-et-Garorme^
partie N. Oppidam eis Divona, po-
stea Cadurci» Cahors, £d.
39. Antobroges, Sic libri omnes,
a quibus discedere mihi religio est,
inquit Hardoinus; legebat tamen
Xbs. Scaliger : « Nitiobriges Tarne
amne discreti a Tolosanis. Petro-
cori» : quam lectionem reprehendit
merito D^AiryiLLEy Notice de la
Gaule, pag. 5i7 et 4^^« ^i Har-
duini conjecturam confirmat, qui
Antobroges Nitiobriges esse putat,
quorum oppidum apud Ptolem.
lib. III , cap. 7, Ayivvov est , hodie
Affen , et regio circumjacens VAgd"
nois f hodie departement de Lot^et»
Garonne. Ed.
4o. Tarneque, Tolosanos, inquit,
a Petrocoris , Tamis amnis dister-
minat , Petrocoris Cadurcos, Agen>
nenses , et Albienses usque ad Tar-
nem amnem , armis et vi sibi sub-
jicientibus. Hard. — Sic Hardui-
nus; cui quidem opinioni minime
assentitur d^Ajtville , Notice de la
Gaute , pag. 5 1 6 » qui merito nihil
in historia reperiri ait , quod istam
conjecturam confirmet : agnoscen-
dum est igitur hic errasse Plinium.
Eam autem regionem tenuerunt
Petrocori, quse prius Pdrigord dicta ,
nunc ddpcartement de la Dordogne
vocatur : oppidnm iis Yesanaa,
postea Petrocoriy hodie vocatur
Perigueux. Ed.
4 1 . Petrocori. Dal. Petrogoru Ed.
4a. Maria circa, Maria quibQS
ora Galliarum alluitnr. Haad.
43. Insulce complures, etc* Sunt
ferme ducenta^ quamm pnscipoc
sunt Vindilis, BeUe-llef nomine soo
digna, Groaix^ Houat^ Hoedie;
plerseque autem desert» suat et
incultse. Ed.
44* Uiiarus. A Sidonio, ad Nam-
mac. lib. yin , ep. 6 , Olarionauis
insula. Hard. — Yet. ap. Dalec et
Funxense exemp. UlaruSm Hodie
OUron. Ed.
XXXrV. I. Semetipseu Nempe
ubi cuneatur angustiis inter doo
maria , unde deinde paulatim se
pandit yersus nlteriorem Hispft-
niam , ut dictnm est lib. III, cap.
3. Adeo ut dimidio minor sit,
qua Galliam tangit» quam nbi ad
occidentem littus exporrigit, nt
recte Mela, lib. III,«cap. i, pag.
49* Hard. — Pjrrenad (Uttem pnh
montorium. Quod PoiKsniBT Ceio
Aiso, Pint. Cabo Brenttf esae di-
cunt , idem nobis videtur esse cum
eo quod a Ptolemseo Oiqmc» dbcpov
nupiivt^ Yocatur , et qao termioari
Hispaniam dicit ipse et qui eam
sequitur Mariana 9 GQst lib. I , c.
LIBER IV. 375
ut diximus, innDensuin quantum hinc Oceano, illinclbe-
rico mari comprimentibus. Ipsa Pyrenaei juga ab exortu *
sequinoctiali fusa in occasum brumalem , breviores latere
septemtrionali ^ quam meridiano Hispanias £aiciunt Proxi-
>» pc^S* ^f haad dubium autem
est qttiny nt doctissimo Mannerto
yidetnr , illnd sit promontorinm
hodie Cabo de ia Higuera yoca-
tnm. £0.
9. Ab exartu, A, Rnscinone, ns-
que Gades. Ipsa, inquit, Pyrenssi
juga ffispaniara sic irrumpunt , nt
ab exortu acpiinoctiaU quasi ccspto
corsu t per totam pro?inciam longa
serie immissa, perveniant demum
in occasum brumalem , et ad ea
BsBtics proTinci» littora , qu« 00-
cidenti sunt adversa : atque ita Hi«
spanisB partem qu» a Ruscinone
Gades euntibus dextera est ac se-
pteratrionalis 9 faciunt breviorem,
et angustiorem , quam meridiana
est. EUinc esse scriptoris sententiam
prodit apertissime tum ipsa oratio,
tnm Mela Pomponiusy lib. II, c.
6 y pag. 40 ' * Pyrenseus primo
hinc (ab Eliberi et Ruscinone) in
Britannicum procurrit oceanum :
turo in terras fronte oonversus,
Hispaniam irrumpit, et minore
ejus parte (nempe quas septemtrio*
nem respicit) ad dexteram exclusa,
trahit perpetua latera continunsy
donec per omnem provinciam lon-
go limite immissus, in ea littora
qusB occidenti sunt adversa , per-
veniat. » Hactenus Mela : cujus ex
oratione intelligitur , non de tota
illa montis Pyrenssi latitndine ac
serie nunc agi, quas ab oceano Can*
tabrisque , ad Ibericum mare per«
tinet , qua in Galiias ab Hispania
iterest: sed de eommdem montinm
per mediam Hispaniam ductn ac
veluti cnrsn in oceannm usqne
Gaditanum. Hoo vero qunm mini-
me perriderint viri alias eruditi ,
Pintianus et Sepnlveda, mirum
quantas inter se lites de vero hnjns
loci intellectu moverint : qnem ali-
ter asseqni se non posse ambo con«
fessi sunt , quam Plioii verbis im-
mutatis , atque in contrariara plane
sententiam detortis : dum ille in
Plinianis Observationibus
ab
exortu brumali, in occasum ssqni*
noctiaiem » : iste Ub. lU, £p. 469
p. 184 » «■ ab exortu asqninoctiali
in occasnm sestivum » , censet legi
oportere , reclamantibns libris om-
nibus , tum editis , tum manu exa*
ratis : atque adeo ipso 'reclamante
Plinio , cujus mentem Mela planam
facit. Hard.
3. Latere septemtrion. Perpetno
montium tractu a Ruscinone ducto
usque Gades bifariam divisa Hi-
spania latere septemtrionaK , quod
oceano alluitnr , angustior ea est ,
quam meridiano, quac Iberico mari.
Abest ea vox septemtrhnali a Reg.
codd. Sed incuria amannensium, nt
arbitror , praetermissa : nam et ora-
tionis series id postulat signari ,
quod meridiano adversum sit r et
ipse Mela, a qno creditnr haec Pli-
nins mutuatus, loco proxime citato,
geminum illud latus agnoscit: «Tar'
raconeusis, inquit, altero capite
Gallias , altero Basticam , Lnsita*
376 C. PLINII NAT. HIST.
ma ora citeriorisest^, ejusdemque ^ Tarraconensis sitiis : a
Pyrenaeo per Oceanum , Yasconum saltus : Olarso' :
Vardulorum* oppida : Morosgi, Menosca, Vesperies,
a Amanum^ portus, ubi nunc Flaviobriga colonia. Civi-
niamque contiDgens , mari latera
objicit nostro , qua meridiem , qua
•eptemtrionem Oceano. • Hard.
4. Citerioru, Nimc incipit Uispa-
nia citerior , eademqne Tarraconen-
sis, ubi Aqnitanica Gallia desinit ,
ad proximam Aqoitanise oram ocea-
ni. Hard.
5. Ejusdemque» Vet. apud Dalec.
ejus quoque, £d.
6. Per oceanum , etc. Per oceani
oram ducto itiuere, occurrui^tVa-
sconum saltus, qu» hodie regio
Guipuzcoa nominatur. H. — Vet.
apud Dalecamp. prope oceanum, £d.
7. Olarso, Martiauo larso dicitur;
nunc pagus Oyarzun ^\euc\A a Fuen-
terabia duabus. Oiaatd iro).i( est Pto-
lemseo , lib. II, c. 6» in Vasconum
oppidis maritimis , ubi etiam supra-
dicti promontorii meutio fit , Otaaci>
axpov HupiavriC, quod, ut diximus,
Cabode laHiguera uuncYocatur.£D.
8. f^ardulorum oppida ^etc, Ouap-
^ouXoi Ptolemaeo , loco citato. Hi ,
inquit ernditus Mannertus, angu-
stam tenuere regionem a maris lit-
tore ad £brum , occupantes orien-
talem partem provinciarum , quae
nunc Vizcaya et Alava dicuntnr,
et occidentalem illius qus Reyno de
Navarra vocatur ; quibus , ut mibi
videtur, addenda est , magna ex
part^, Guipuzcoa proyincia. Oppi-
dum autem Morosgi, quantum ex
situ conjicimus, iuquit Harduinus,
hodie est San Sebasiian, Menosca,
qu8B Ptolemso , in Vardulis Miivo-
axa est, hodie, si Mannerto credi-
mm f Bermeo est; ab eo autem hic
non dissentiri non possum : Ptole-
maens enim Menoscam nominat an-
te flumen AiQoua , quod certe idem
est quod in oceanum influit , jnxta
urbem Deba^ quae in provincia Gui'
puzcoa est ; Bermeo autem sex lencis
a Deba , occidentem versus sita est,
in yizcaya provincia. Menoscae igi-
tur locus aut, ut vult Harduinus,
ad ostium fluminis Orio, quodbaud
dubie Meulascus fluvius est a non-
nullis memoratus , aut inter hnjus
fluminis et Devae ostia. Vesperies
oppidum , quod a Mannerto prs-
termittitur , ego eruditi D'Airvii.LE ,
opiniouem sequens , in urhe Bermeo
agnoscere non dubito. £d.
9 . Amanum portus , ubi nunc Fla^
viobriga colonia, A Flavio Vespasia-
no imperatore cognominatam pu-
tant. Vide Gariba.t, lib. VU, cap.
10. <l>Xaoulo6ptYA PtoIemsBO, lib. II»
cap. 6 , in confinio Caristorum et
Autrigonum. Hunc portum Maria-
na, Hist. Hisp. lib. IV, cap. 4 9 P*
143 , et Oihenart. in Notit.Vascon.
pag. i53, et cum eis Harduinus
Bermeo esse contendunt; nonnulli
Bilbao esse dicunt , quos inter Poiir-
siirsT, qui FiatfioinBilbao agnoscere
vult ; hanc opinionem sequi videtnr
D'Airvii.LE, qui illum Portugalete
vocat , qui portus ad ostium fluvii
Ubayckalvalf qui urbem Biibao in-
fluit , reperitur ; Mannertas autem
hanc Santanderesse dicit, quod mihi
LIBER IV. 377
tatum ix'"* regio Cantabroruin , flumen Sanda", portus
Yictoriae'^ Juliobrigensium. Ab eo loco fontes Iberi qua-
dragintamilUapassuum.Portus Blendium'^. Orgenomesci'^
yidetor opdmuin ; hic enim portas
maxime omnium insignis fuit in hoc
littore, dignissimusque videturqui
coloniam romanam acceperit. £d.
' 10. Civitatum IX, Prspostera in-
terpunctio prius omnia miscebat.
« Flaviobriga, colonia IX civitatum,
regio Gantabrorum. » Quis colo-
niam noyem civitatum umquam in-
audivit ? Ipsam regionem Cantabro-
rum civitatibus novem constareait:
sic lib. III y c. 3 : « In Autrigonum
decem civitatibus : Carietes et Ven-
nenses quinque civitatibus , etc. In
Vaccaeorum XVIII civitatibus,etc. »
£t libri hujus c. 7 similiter: « Re-
gio Messenia duodeviginti mon-
tium. » Hard. — Cantabrorum au-
tem regionem hic magis extendit
quam Ptolemaeus , qui usque ad flu-
meu Nervam , de quo mox diccmus,
not. 1 2, Autrigones ponit, quorum
non meminit Noster , et qui tamen
occidentalem provinciarum Flzcaia
et Alava dictarum partem, orienta-
talem provinci» de la Montana 9
septemtrionalemque provinciae. de
Burgos , tenuisse videntur, auctore
Ptolemaeo , qui Gantabris ocdden-
talem provinciae de la Montanay se-
ptemtrionalemque provinciarum tle
Paienciaetde Toro partem assignare
videtur. Ed.
1 1. Sanda, In MSS. Reg. Sauga^
Colb. I , a , et Parm. edit. Sanga,
Haud dubium mihi esse potest quiii
hodife sit fluvius Rio de Suarichs di-
ctus, quem Mannertus SayayocaXf
et in quem alius influit,quietiam-
nunc Besanga vocatur. In mappis
non reperi nomen Nervio , quod
huic flumini nunc esse ait Hardui-
nus. £d.
la. Portus VieioricB* Si flumen
Sanda cum eo ^ quod hodie Suanch
vocatur, idem est, non potest Por-
tus Victoriae hodie esse Puerto de
Santander^ ut ait Oihenartus in No-
titia utriusque Vasconiae , pag. 9 ,
et ab eo Harduinus : in nostra opi-
nione requirendus est inter fluminis
Suanch ostia et portum dictum En*
senada de Ballota^ quo in spatio re-
periuntur nonnulli portus et ostia
triplicis fluvii nomine Tina, Erudi-
tissimus Mannertus qui fluvium Ti"
na del medioy quem etiam Nansa
vocat , Ptolemaei Nepouav flumen
esse censet, in ejus ostio JPortum
Victoriae ponit ; forsitan tamcn re-
quirendum est leucis circiter dua-
bus , orientem versus, in portu San
Vicente de la Barquera dicto, qui
etiamnunc nonnihil veteris nominis
servare videtur. Ed.
1 3. Blendium. Sic MSS. non Bien*
dium. Ha.rd. — Hodie, ut opinor,
Ensenada de Ballota , vel Puerta de
Pd. Ed.
i4r Orgenomesci e Cantabris, In
MSS. Reg. I , Orgenonensci e CantU'
bris. Golb. z , OrgenomiscL Golb. 3,
Origenomisci. Plinii editores inde
nobis Origenos commenti sunt ,
Origeni mistis Cantabris , quos nec
libri , nec auctores ulli agnoscunt.
Fuil aliquando quum scribendum
putarem , Curgionii mistis Cantabris :
quoniam Gurgionios a Cantabris fa-
tigatos crcsbris incursionibuascribit
378 C. PLINII NAT. HIST.
e Cantabris. Portus eorum' Yereasueca. Regio Astu-
rum'^, Noega oppidum'^ : in peninsula' , Paesici. £t
deinde'^ conventus Lucensis, a flumine^^ Navia , Albiones,
Florus, lib. IV, cap. la , pag. 198.
Sed indubitata deinde ^isa emen-
datio est , Orgenomesci e CantahriSf
qaam totidem paene apicibus libri
omnes conditiyi exbibent, firmat*
que egregie Ptolemaus , lib. II , c.
6, ubi in oppidis Cantabroriim me-
diterraneis prope Astures , Apycvo-
fUffxov appeliat, haud dubie pro
6pYevo'{Ata)cov. Hard. — Orgenome-
sci , quorum etiam raeminit Mela ,
qui y lib m , cap. i , eos Origeno-
mescos vocat, hanc regionem te-
nuisse videntur, quam, nota 10,
a Ptolemseo Cantabris assignatam
diximus. £d.
i5. Portus eorum P^ereasueca, Ita
MSS. non Pesci, Veca, Hic Orgeno-
mescoxiim portum , quem Hardui-
nus yUlaviciosa esse putat, requi-
rendum potius mihi videtur inter
ostia fluvii Ria de CeUa yocati , cu-
juft meminit,ut opinor,Mela, apud
quem , lib. III , cap. i , legitur :
« Per Autrigones et Origenomescos
Nanasa descendit. » £0.
16. Begio Asturum, l^aximam
partem provinciarum Principado de
Asturias et Provineia de Leon dicta-
rum parteni tenuisse videtur. £d.
1 7 ^Noega, Noiya 06xeaia Ptolem.
lib. II , cap. 6 , in Cantabris ; Melse,
lib. ni , c. I ; « In Asturum littore
Noega est eppidum. » Hanc urbem
.Harduinus et Mannertus hodie esse
dicunt Navia , aut, ut in mappis le-
go, Nava, sex ab Oviedo leucis,
orientem versus : qni locus medi-
terraneus et valde obscurus , ut ani-
madvertit Mannertus, minime con-
fundendus est, nt a ]:duribu8 fnit,
cum oppido Navia multo remotiore
occidentem versus , ad fluvii cogno-
minis ostium. £go tanien Noegam
Ucesiam in f^iliaviciosa agnoscere
mallem. £i>.
18. In peniasuia Pauici, In pe-
ninsula scilicet , ut eruditissimis vi-
ris D^AjrviLLS et Mannerto videtur,
quae a promontorio Cabo de Peuas
dicto terminatur , in provincia de
Asturias. Paesici nfttoi^col Ptolemsso,
lib. II , cap. 6 , dicuntur ; unde er-
rat manifeste Dalecamp. qui Pesici
scribit. £0.
19. Et deinde conventus Lucensis,
Vet. apud Dalec. et inde. Conventus
autem Lucensis oppidum prsBci-
puum fuit Lugo^ oppidum haud
ignobile,ad flumen Mino in Gailicia
provincia. Adhunc conventum per-
tinent insequentes populi, sedpro-
prius cujuscumque situs ignora-
tur. £d.
ao. Aflumine Navia^ AUbiones^
etc. Harduin. a flundne Navilubio¥ie.
Ita quidem reposuerat Barbarus, ex
Ptolemso , lib.. II , cap. 6 , apud
quem NaoutXXoiuvo^ amnis mentio ,
in Callaicis, sive Gallaecis Lucen-
sibus. At , ut animadvertit ipse Har-
duinus, idem Ptolemseus.et Na^ov
ivorapiou meminit, juxta Navilubio-
nem, qui etiamnuncab incolis Naifia
vocatur ; unde certe defendenda ve-
tps lectio codicum Reg. i , a, Colb.
I , a , et Parmens. edit. a flumine
Navia, Albiones, quam reponeudum
haud cunctanter censuimus.Id etiam
opinionem nostram confirmavit.
LIBER IV. 379
Cibarci", Egovarri cognomine Namarini, Jadoni, Ar*
rotrebae *% promontorium*^ Celticum. Amnes^^ : Florius,
Nelo. Celtici cognomine Neriae *^, superque Tamarici'^, 3
quod Yicinum promontorium occi-
dentem versus, etiam nunc Cabo
Blanco dicitur , quod nomen ab Al-
bionibus accepisse non improbabile
est. Nayilubio autem , de quo Pto«
lemseus , nobis hodie esse Rio Ca*
neiro , in quem influit lUo Lakio vi-
detur. £d.
9 1 . CUfarci , Egovarn cognomute
Namarimit Jadoni» In MSS. proxime
appellatis legitur : «Gibarci,.£guiar-
ri cognomine Narini , Jadoni , Ar*
roni. » Snpenracuum yidetur loco-
rum ab istis populis occupatorum
praesentia requirerenominaj quum
ne de veteribus quidem constet ;
spatium illud certe tenuerunt quod
inter fluyium Naviam et promon-
torium Celticum , hodie , ut modo
dicemusy Caho de Fimsterra Toca-
tum» jacet. Corruptiorautem, quam
vulgo putatur, mihi videtur locus
iste ; parum etiam verisimiJe est Pli-
nium nullo modo meminisse nec
Trileuci promontorii, hodie Caho
Ortegal y nec Callaicorum magni
portus , ad quem hodie reperiuntnr
oppida Ferrol^BetanzoseX. la CorunOf
qusB omnia cum mnltis aliis in Pto-
lemaeo memorantur. Ed.
aa. ArrotrebiB. Quoset ApoT(>i6ac
et Apra^pou; appellatos eetate sua
prodidit Strabo , hb. III , pag. 1 5 4»
nonnullaque oppida habuisse dicit
Apra^p&v Xt(Aevac vocata , in eo sinii
qui a Ptolemseo Apra^p&v XifxTiv ap-
pellatur, et a Nerio, seu Celtico
promontorio , Caho de Finisterra ,
ab oceano dividitur. Artabrorum
etiam meminit Mela, qui eos primos
in septemtrionali Hispanise ora no*
minat , « in ea primum Artabri sunt^
etiamnuno Celticse gentis. » Ed.
a 3. Promontorium Celticum, Qnod
etiam Nerium vocatur, Ptolemaeo ,
lib. n , cap. 6 , N^tov dLxpttn^tcv ,
a quo Neriae mox appellandi ; ali-
quando etiam Artabrorom prom. a
supradictis Artabris. Hodie est , nt
jam non semel diximns, Capo de
Fi^terra, Ed.
a4* Amnes : Florius, Neh, Ex or>
dine quem hic sequitur Noster, non
judicari potest qui sint hi amnes ;
quum interCelticumpromontorinm
et Tamaricos, de quibus mox dice-
mus , unus tantum reperiatur flu-
vius, ab aliis Jallas , ab aliis Lezaro
vocatus ; qui quidem si Plinii Ne-
lo , ut opinor , fuit , ante promon-
tprium Celticum certe requirendus
est Florius amnis , qui , mea senten-
tia , idem est cum eo qui a Ptole-
mao 05Vp vocatur; necuon cum iUo
cui hodie nomen est Rio Alhnes,
Mannertus, qui Florium amnem
praetermitut , Nelonemque hodie
AUones esse dicit , in hoc saltem
mecum consentit, quod Ptolemaei
fluvium 05tp quem eumdem esse
cum Nelone ait , hodie AUones vo-
cari a£firmat. £d.
95* Nerias, li apud Melam , in eo
tractu pariter ultimi : accolse nem-
pe promontorii , quod diximus ,
Cabo de Finisterra, HA.aD.
a6. Superque Tamarici , quorum
in peninsula, etc. Tamarici a fluvio
Tamari) qui a Ptolemseo Tap.fl^a,
hodieque Tambre vocatnr, nomen
38o C. PLINII NAT. HIST.
quorum in peninsula tres arae Sestianae*^ Augusto di-
catae : Capori'*, oppidum Noela'^ Celtici cognomine
certe habuerunt, et ripas ejus
haud dubie incoluerunt. Mela,
quem hic sequi videtur Noster, iis-
dem fere yerbis et fluminis, et po-
puli meminit, Itb. III, cap. i :
« Cstera super Tamarici Neriique
incolunt in eo tractu ultimi.» Ver-
bnm super^ quodin utroquelegitur,
Tamaricos in mediterraneo positos
fnisse indicare yidetur ; nempe su-
pra populum , qui urbem Noelam ,
hodie Noya^ tenuit, ad Tamaris
ostium. QusB igitur fuerit ista Ta<-
maricorum peninsula , in qua Ars
Sestians, minime liquet. Ararum
illarum , prseter Plinium , memine-
re idera Mela, apud quemlegitur:
« In Asturum littore Noega est op-
pidqm : et tres arse, quas Sestianas
Tocant, in paene insula sedent, et
sunt Augusti nomine sacra , illu-
strantque terras ante ignobiles : »
et Ptolemsens, a quo,Iib. II , cap.
6,. pariter in septemtrionali Hispa-
nisB latere ponuntur, non tamen in
Astaribus, sed in Gallaicis Lucen-
sibus, inter Nerium promontorium
et flumenVir. Si, illisadjuvantibus,
Plinii yerba, qu» fortasse transpo-
sita fuerunt , interpretamur, requi-
renda nobis erit Ararum peninsula
in littore septemtrionali, id est, su-
pra promontorium Gelticum , for-
tasse , ut Mannerto videtur , juxta
ea, quse nunc Cabo Taurman^ et
Cabo FUlano dicuntur; ultimum
ego mallem , quod in peninsula
includitnr. Ed.
217. ArtB Seatianee. Mariana,
Hist. Hisp. lib. III, cap> a5, pag.
i33, ubi de Augusti Gaesaris in
Hispaniam adversus Gantabros ex-
peditione verba facit : Aras Seztia-
nsB, inquit, Melss, Plinii , ac Ptole-
msei litteris celebratas , atque in
honorem Augusti constitutae in
peninsula , pyramidum forma , co-
chlea ab imo ad summum pertinen-
te, creditae sunt a nonnullis , hujus
belli monumenta fuisse ( vestigia
earnm ad oppidum Gijon, in littore
septemtrionali , leucis septem ab
Opiedo exstare afflrmant ) : conje-
cturaneque contemnenda prorsus,
neque prorsus constanti : quum
alii Aras Sextianas a Sexto Apuleio
excitatas malint, eo quem per hosce
annos , de Hispania triumphasse
Tabulae Gapitolinae docent. jlta vir
ille saue pereruditus : cui quidem
de Ararum causa assentior, de situ
non item : qupm ex Pliniana serie
haud procul Geltico Neriove pro-
montorio statutsB videantur. Habd.
— Haecquidem Harduinus, cui et
ego assentior ; notandum tamen est
qnod haec Marianas opinio» de situ
Ararum, cum snpra relatis Melae
▼erbis, mirum in modum concor*
det. Ed.
a8. Capori, Dalec. Cctpori, Pto-
lemaeoylib. II, cap. 6, Kairopot,
quorum oppida mediterranea Iria
Flavia et Lacus Augusti, hodie San-
tiago de Compostella et Lugo esse a
plerisque putantur. £d.
'39. Noela, In MSS. Reg. et Colb.
Noeta; hodie, utjamdiximuSyiVbj^a,
ad amnem Tamarim , cujus utram-
que ripam tenuere Geltici Praesa-
marci : sic enim habent libri vulgo
editi : at MSS. et Parm. edit. Prof-
LIBER IV. 38i
Praesamarci , Cilexii '. £x insulis nominandae , Cor-
ticata "" , et Aunios. A Cilenis ' ^ conventus Bracanun ,
Heleni, Gravii , castellum Tyde, Graecorum sobolis
omnia. Insulae Cicae ^^. Insigne oppidum Abobrica^^.
Minius amnis, ivm. pass. ore spatiosus. Leuni^^, Seurbi.
Bracarum oppidum Augusta, quos supra Gallaecia. 4
stamartii. Mela , lib. III , cap. i ,
Preesamarchi, Ed.
3o. Cileni. Ptolemaeo, lib. II. c.
6» KtXtvot, quorum oppidum T^ara
0«p{4ia, Aquas calidat^ qu» Antouino
Aquct CelincB appellantur. In Conc
Tolet. I, apud Loaisam, pag. 38:
« Exuperantius Ep. de Gallicia,
Lucensis conyentus , municipii Ce-
lenit. » H. — Tenuisse Cileni Ti«
dentur a Tamari jod amnem Teno'
rio, quo in spatio etiamnunc repe-
riuntur aqus calidas quas Caldas
de Contis et Caldas de Rey vocant;
quod non satis animadyertit Man-
nertusy qui Aquascalidas hodie esse
Orense putat: qu» quidem civitas
etiam calidis aquis indyta est, sed
ut ipse dicit in meridionali Minii
ripa sita est» dum Aquas calidas
occidentem yersus fuisse nobis
constat. £d.
3i. Corticata et Aunios* Hodie»
quantum ex situ conjectamus , in*
sul» Carreira dict», ad ostium am-
nis UUa et Islas de Ons^ ad ostium
fluvii Tenario* E».
3^. A Cilenis. Post Cilenos, in-
quit, pertinent jam ad conyentum
Bracarensem, de quo diximus lib.
Illycap. 4* Heleniy siye Helleniy
quorum oppidum in Gallsecia apud
Strabonem, lib. lU, pag. i57,£X-
Xvivec appellatum esse, quoniam a
GrsDcis conditum erat , auctor est
AAcIepiades Myrleanus. Hod. Pon-
tevedrUf teste Mariana, in Histor.
Hispan. hoc est, Pons yetus. H.
33. Gravii, Quasi Graii dicti.
Silius Ital. lib. lU : « £t quos nnnc
Grayios yiolato nnmine Graium
OEnesD misere domus, ^tolaqne
Tyde. » Ptolemaeo sunt rpoOtoi ,
lib. UI , cap. 6 , quorum oppidum
Tou^at. MelsB, csBterisque Tyde,
hodie, Tuf. In MSS. Reg. et Colb.
Grovii. Hajld..
34. InsulcB Ciae. Abest id nomen
CictB a codd. Reg. In quibusdam
SicccB legas. Deorum insulse alias a
nonnullis appeliats : hodie etiam
Isleu de Scyas siye de Bayona. H.
et Ed.
35. Abobrieo. Nunc Bawna , sez
circiter leucisa Minii ostio, septem-
trionem yersus. £d.
36. Minius, Accolis Minho : no-
men, si Jnstino credimus, a minio,
quod in ripa profert. At minium
amnis Sil, qui in Minium labitur,
aquarum copia eo major,solus edit.
Hard.
37. 'Leuni^ Seurbi. Vet. apud
Dalec. Lebuni, Seurbi. Tractum eum
tenuere ii cum Bracaribus, qui in-
ter Durium , Miniumque patet :
quem ab utroque amne quo ea re-
gio clauditur, Entre Douro y Mino
appellant. H. et £d.
38. Bracarum» Et Bracares , in-
quit, ad oram usque pertinent :
oppidttm a mari semotum Augn-
382 C. PLINII NAT. HIST.
Flumen, Limia^^ : Durius^'' amnis ex maximis Hispaniae,
ortusin Pelendonibus ^' , et juxta Numantiam lapsus, dein
per Arevacos"*' Vaccaeosque, disterminatis ab Asturia Vet-
tonibus^^, a Lusitania GallaBcis, ibi quoque Turdulos a
Bracaris arcens. Omnisque dicta regio a Pyrenaeo metallis
referta, auri, argenti, ferri,plumbi nigri albique.
XXXV (xxi.) A Durio Lusitania incipit' : Turduli ve-
teres * , Paesuri : flumen Vacca^. Oppidum Talabrica.
Oppidum , et flumen ^minium . Oppida : Conim-
stam habent: hodie Braga^ ad Ca-
podo flam. Apud Grnter. Inscript.
pag. 3a4, BRA.CARAYGvsTAiri. U.
39. Limia. Ai|Atac Ptolemso, lib.
II, cap. 6, juxta Minii amnis ostia.
Mela, lih.UI, cap. x : «Et oui uhli-
vionis cognomen est Minia. » Sed
falli Melam, quod ad ohlivionis
cognomen attinet, infra discemus
ex Plinio. Hodie Lima, Hard.
40. Durius, Accolis Duero. De
his, qui mox appellantur,populis,
quos Durius alluit ac disterminat,
^mus superiore lihro. Prseter Nu-
mantiam labi auctor est etiam Stra*
ho, lih. ni, pag. iS3. Uard.
41. Pelendombus. Vet. apud Dal.
et Chiffl. Peiondonibus. De illis in-
sequentibusque populis superiore
lilvo egimus , cap. 3. £d.
41. AreiHuos Faccaosque. Dehis
populis dixi in fragmento lib.XCI
TitiLivii,quodillustravi in altera
mea Taciti editione, tom. IV, pag.
$70. Brot.
43. f^ettonibus. Vet. apud Dal.
^ectonibus, "Ed.
XXXV . I . A Durio Lusitania in"
cipit. Ubi se in raare, Dnrius,Z>ii«ro
exonerat > ad oppidum Porto : ex
quo cum adverso ei ad Austrum
Cttle, factum est PortucallisB no-
roen : quod recentiores euphoni»
causa in Portugalliam mutavere :
non a Gallis , ex Terrse sanct» pe-
regrinatione appellentibus , ut fa-
hula refert : nam neque illac ad
nos ex Oriente reditur ; neque tunc
Galli appellahantur, sed Franci.H.
2. TurduU veteres. Ah his pro-
disse significat eos qui eodem no-
mine in ulteriore Hispania superius
snnt appellati, lib. lU, cap. 3. H.
3. Pofsuri. Dalec. /'051/ri. Gruteri
inscriptio, pag. 169, Pabsvrbs. Hi
cnm Turdulis a Dnrio ad Yaccam
tenuere , ubi nunc oppida Lamego
et Arouca. Hard.
4. yacca, Dalec. Faecia. MSS.
Reg. et Colbert. Fagia. Marcianus
Heracl. pag. 74 : O0axo6a irorapioc.
Nunc Lusitanis Vouga^ infra oppi-
dum Apeiro^ e Talahric» mderibns
excilatum , in mare devolvitnr. Ta
ToXaSptYa Appiano, in Iher. pag.
195, et PtolemsBo , lib. U, cap, 5.
H. et £d.
5. jEminium. Prins Minium lege-
hatur. At est AtfAtviov oppidum Lu-
sitanisB Ptolemaeo , lib. U , cap. 5,
item Antonino. Et in Conc Tolef.
III , apud Loaisam, pag. ai8, Pos-
sidonius Eminiensis ecclesias episoo-
pus subftcripsit. In MSS. Reg. et
LIBER IV. 383
brica^CoUippo^, EbuFobritium .Excurrit deinde inaltum
vasto comu promontorium^ quod alii Artabrum appel-
Colb. et in edit. Pann. Eumenium.
H. •» Oppido anmique, ut Har-
dnino placet, commune , hodie no-
men est Agueda^ siTe potins F^ouga,
Yiz credendam autem errorem
admittit yir caeteroqain sane per-
emditns , Broterius , qui flumen
^minium , nnnc Guadaleta Yocari
dicit. £d.
6. Conimirica. MSS. Reg. et
Colb. CinumBriga, Oppidum fiiit,
nuno dirutnm : Condeja la veja^
Condexa Tetus. Tribus ab ea leu-
cis, ex illius ruderihus excitata
noya Conimbrica , Coimbra, Habd.
7. Coilippo. Vet. apud Dalec.
OUsippo. Ex ejus ruinis crevit civio
tas Leirinen8isyZ^tr«a,quaColIippo
nova dici potest, inter Olisiponem
et Conimbricam , in ea Lusitanise
parte, quam Estremaduram Yocant.
Liscriptio Gruteri , pag. 3 1 3 , coL-
i.ippoKBKsmi. Et pag. ii55» bx
I.ySITAiriA. MTVICIPI. GOLLIPPO-
RSRsi. H. et Ed.
8. Eburobritiwn. Sic apnd Ortel.
Eburobritium uno yocabulo ; Dalec.
EburOf Britium; Tet. autem apud
Dalec. BriioUumy alii Brltticum pro
Britium. Hodie, ut Harduino pla-
cety Ebora de Alcobaza, decem cir-
citer leucis a Leiria^ occidentem
inter et meridiem. Ed.
9. Promontorium , etc. Hodie Ca^
bode la Roca, leucis septem a Lisboa,
occidentem versus. Pelicerius in
notis MSS. cum Pintiano, Casau-
bono, Resendio, Salmasioque in
Solin. p. 376, insigni nunc errore
Plinium , et illum secutos Solinum
Martianumque, magnum promon-
toiiumy siye Olisiponense, idem
cum Artabro existimasse aiunt :
quanquam si error est, non in Pli-
nium ipsum | sed in eos conjici po-
tius opprtuit , quos ejus sententiaB
appellat auctores. Est autem simile
yeri, etsi id nullusVeterum prodat,
esse Artabrum promontorium ,
sumpto ab incolis Artabris, ant
dato his nomine , illud quod Celti-
cum cap. sup. Plinius Pomponius-
que, Nerium Strabo , ac PtolemsBns
vocamnt. Verum isto disterminari
cflBlum, terras» maria, non Olisipo- *
nensi , atque adeo defendi a culpa
Plinium rainime posse , ut Pelice-
rins aliique contendant, tam fat-
sum est quam quod falsissimum.
Quid HispanisB latns esset, quid
frons, nesciisse ii Tidentur: nos
suo loco aperuimns, interpretatio-
nemque nostram hsec Plinii Pom-
poniiqueloca egregie constabiliunt.
IUe enim de hoc ipso promontorio
Olisiponensi , lib. II , cap. 1 1 1 :
«Promontorium Artabmm, inquit,
quo longissime frons procurrit
Hispanis. » £t hoc ipso libri hujus
cap. « Promontorium Sacrum e
media prope Hispanise fironte pro-
silit. » Quibus yerbis prodit aper-
tissime tribus omniuo frontem eam
efflci promontoriis : a Janonio,
quod est circa Gaditanum fretum ,
incipere: in Sacro, quod S. Vin-
centii vocant, esse mediam, ubi
caput Europae statuitur a Dionysio
Perieg. v. 56a: ad Artabrum deni-
que longissime procurrere, in quo
desinat. Inde yersus Gallseciam
facto circuitu, latus incipere se-
384 C. PLINII NAT. HIST.
lavere, alii Magnum, multi OIisiponense'% ab oppido^
a terras", maria, caelum disterminans. lUo finitur Hispaniae
latus ", et a circuitu ejus incipit '^ frons (xxii) : septem-
trio hinc, Oceanusque ""^ Gallicus, occasus illinc, et
Oceanus Atlanticus. Promontorii excursum lx' m. pro-
didere, alii xc m. pass. Ad Pyrenaeum inde non pauci
XII ' quinquaginta millia, et ibi gentem Artabrum, qus
numquam fuit, manifesto '^ errore. Arrotrebas enim , quos
ante Celticum diximus promontorium, hoc in loco po-
suere litteris permutatis.
3 Erratum et in amnibus inclytis. Ab Minio, quem siipra'
diximus , cc m. pass. ( ut auctor est Varro ) abest £mi-
ptemtrioiiale HispaniaB Lusitaniss-
que. Namque ut» Pomponius tradit,
lib. II, cap. 6 : « Lusitania oceano
tantummodo objecta est: sed latere
ad septemtrionem , fronte ad occa-
sum.» Hard.
10. Olisiponense. Dalec. Oljrssir
ponense. £d.
11. TerraSf etc. Ad terras certe
quod pertinety citra id promonto-
rium est pars Lusitaniae hactenus
descri.pta, quod estHispaniselatus,
et Lusitaniae , septemtrioniale : ul-
tra , occidentalis ora. Ad caelum ,
hinc ipse septemtrio , inde occasus.
Ad maria, Gallicus, vel si mavis,
Gallaicus ab eo latere oceanus : ab
illo Atlanticus. Hard.
la. Hispanice latus, A promon-
torio Geltico ad Artabrum, siye
Olisiponense. Habd.
1 3. /rt«/>iVyro/w. Ab Olisiponensi
promontorio ad Gaditanum fre-
tum. Hard.
I ^.OceanusqueGallicus. In Ghiffl.
cod. Calaicus , seu potius Callaicus ,
a gente Gallaica , hoic est, Gallaecis.
At yulgatam scripturam defendnnt
codices Reg. et Golbert. Martianus
quoque, lib. VI, cap. de Hispania ,
p. loa. Quin ipse Plinius lib. IX,
cap. 3, oceanum hunc Gallicum
Tocat , ut suo loco monebimos.
1 5. LX M, Vet. ap. Dalec. XL.
M. Ed.
1 6. XII quinquag. Hoc est , duo-
decies centenaetquinquagintamii-
lia passuum. Mensura enim haec
est adnavigationis per sinus, reces-
susque sinuum , a promontorio isto
ad Pyrenaeum. Hard.
17. Mani/esto errore. Qui tamen
aevo Strabonis inTaluerat , ut dixi-
mus, sup. cap. H. — Mamfesto er»
rore. Errant ergo et illi qui Olisi-
ponensi promontorio nomen Arta-
brum indidere , ab Artabris , qui ,
ut nunc ipse dicit Plinius , nun-
quam hic habitarunt, sed ad pro-
montorium Gelticum, quod ut sup.
cap. diximus , Artabrum aliquando
nomen habet. Ed.
18. Quem supra diximus, etc.
Gap. sup. Hard.
LiBER IV. 385
nius'^, quem alibi quidam*^ inteHigunt, et Limaeam*' vo-
cant, Oblivionis antiquis dictus, multumque fabulosus**.
Ab Durio Tagus cc m. passuum, interveniente'^ Mtmda.
Tagus auriferis*^ arenis delebratur. Ab eo glx h. passuum
promontorium Sacrum*^ e media prope Hispaniae fronte
prosilit : xiv m. pass.'^ Inde ad Pyrenaeum'^ medium col- 4
ligi Yarro tradit. Ad Anam *^ vero, quo Lusitaniam a Baetica
19. ^minius. De quo hoc cap.
diximus : ad ea verba, « Oppidutn
et flamen ^minium. * Habd.
90. Quem alibi qitidam, In his est
Mela, nt indicaTimus snp. cap. ad
ea Terba, Flitmen, Limia. Is enim
Limiam cum ^minio, qui ObliWo-
iiis amnis est appellatns , confundit :
recte distinguit Appianus in Iber.
pag. 295. Hard.
2 1 . Limaam. Volebat Dalecatnp.
Leihofum voccmt ab oblivione antiquis
dictum, multumque fabulosum. £d.
— Limia Mels loco cit. Straboni ^
lib. III, pag. i53 : h -rhq AindYic ,
5v Tivec AtpiaiAv xoXouvtv. « Oblivio*
tiis fluvius , quem quidam Limoam
Vocant. » Hard.
9 3. Fabulosus. Origo ea fabuli)6
fait. Lusitani Celtici, qui Anam
seu Guadiana flnvium accolebant ^
inita cum autiquis Turdulis amici-
tia , copias junxere paribus in eam»
dem expeditionem armis. Trans-
▼ecti amnem, sive Limiam, sive
^miuium , orta ibi seditione, cora^
inunem amisere ducem. Tum vero
et simultatum obliti , et soli amce-
nitate illecti , suas ibidem sedes po-
suere. Imperitum deinde vulgus
icredidit , insita aquisillis ea virtute,
et expeditionis suscepttt, et patrift
oblivionem simul potasse. Ea vero
fama in posteros sic invaluit, ut
annis postea volventibus, quum
Decimus Juuius Brutus , romani
exercittLS Imperator, ad eum am-
nem venisset, nullo posset imperio
milites romanos adigere, ut flu-
▼ium transmitterent ; quum id es*
set animis omnium persuasum , sd
patriie su» aetema statim oblivia
subituros. Vide Florum , lib. 11 ^
cap. I ^ , pag, 7 1 ; Strabon. lib. III ^
p. i53 ; Plntarch. in Quaest. Rom.
pag. 37 a , Appian.in Iber. p. 294^
Anno U. Gi 618» Brutus ibi pro-
consul fuit. Hard.
3 3. Interpeniente Munda. Inter
Durium et Tagum fluens amnis,
Mondego, Gonimbricam alluit : au-
rifer ipsc^ perinde afc Tagus. Ptolemi
lib. II, cap. 5 , Mov^a. Hard.
a4* Tagus auri/eris. Yide quas
dicemus lib. XXXUI, cap. 91. H.
a5. Sactum. Nunc S. Vincentii^
Cabo de S. Vincente, De fronte Hispa»
nisB sup eriu s egimus , hoc cap« H.
a6. Xir M, P. Hoc est ^ qua^
tuorde^ies centena millia pass. pei'
mediam Hispaniam facto itinere, sl
promontorio Sacro ad inedium Py-
renaeum. HAtto.
27. Inde ad Pjrrenceum , eXiQ. Vet.
apud Dalec. inde et ad Pjrreneeuni
medium coUigit^ ut Varro tradit, Ed*
a8. Ad Anam. Dalec. ab Ana
vero. In codd. Tolet. et Ghiffl. nec
ccxxvi , nec cxxvi , sed oxxi. Ed^
— Ab Ana fluvio , inquit , distat
a5
386
C. PLINII NAT. HIST.
discrevimus'^, cxxvi m. passuum : a Gadibus cii ** m.
pass. additis. Gentes ' : Celtici, Turduli, et circa ' Tagum
Yettones. Ab Ana ad Sacrum , Lusitani . Oppida memo-
rabilia a Tago in ora, Olisipo equarum e Favonio vento
conceptu nobile : Salacia cognominata urbs Imperatoria:
Sacram Promontorium cxxyi m.
pass. Sic MSS. Beg. et Colb. etc.
non, GcxxYi. Hard.
aQ. Discrevimus, hih. III, c. 2. H.
30. CIl M.pass, Sic erunt omnino
a promontorio Sacro ad Gades,
cczxYin M. pass. Hard.
3 1 . Gc/i/«.Ultra Tagum posits ,
versus austrum^in provincia quam
AUntcjo Yocant : Celtici, Turduli-
que : de quibus egimus lib. III ,
cap. 3 , cognomines, finitimi , affi-
nes. Turdulorum civitas Emerita
fiiit, de qua inferius , teste Strabo-
ne , lib. III , pag. 1 5 1 . Unde colli-
gas Vettonum Turdulos clientes
fuisse. Celticorum, Pax Julia fuit,
aliseque, ut mox dicemus. Dalec.
yarduli^ non TitrduU, H. et £d.
3 a . Circa Tagum. Nam utramque
Tagi ripam , omnemque circum •
regionem late Vettones , sive Ve-
ctones tenuere : oppida habnere in-
signia, citraTagum, Salmanticam,
apud Ptolem. lib. II , cap. 5 ; ultra ,
. Augqstam Emeritam , quam claram
f^eitonia coloniam Prudentius Yocat,
hymno 9, in Eulaliam, y. 186 :
« Nunc locus Emetita est tumulo
Clara colonia Vettoniae , Quam
memorabilis amnis Ana PraBterit,
etc. » Supra Anam Vettones habi-
tasse etiam auctor est Strabo , lib.
III» P^S* '^9* I»^scriptio Gruteri,
pag. 591 , Proyihc. Vettowiab. H.
33. iMsitani, Vhi fere provincia
est Af^arve Yocata. Ed.
34. Olisipo, Ulyssem Yenisse in
Hispaniam , atque in Lusitanis
littore urbem Ulyssiponem condi-
disse , Strabo , Solinus , Maitianns-
que censent , ipsoqoe ex nomine
conjectura ducta confirmant. Refel-
lunt quidam tnm nominis arga-
mento : nam Olisipo ex antiquis
monumentis , et lapidum inscriptio-
nibus nominari , scribique ({ebet :
et quoniam Ulyssis arae supra mare
Armoricum in Belgis non uno loco
exstabant. Nempe exgraeca Yanita-
te , quem in Deorum numero ha-
bebant, ei templa atque oppida
consecrabant : quod Hispanis con-
tigisse etiam non inepte prorsus
arbitrantur. Ita fere Mariana Ub.
I , cap. I a , sub finem , p. a i . Apud
Gruter. inscriptio, pag. i5a, 361
et 373 : PE1.1CITAS. IYI.IA. oLisiPo.
Ptolemaeo , lib. II , cap. 5 , 6Xio(rei-
fTttv. Nunc incolis iMboa^ Gallis
Lisbonne, Hard.
35. Equarum, Diccmus ea dere,
lib. VIII, cap. 67. Cf. Virg. Georg.
III, YS. 371, sqq. ubi vide qus
sunt adnotata. Hard. et £d,
36. Salacia, Inscriptio Gruteri,
p. 1 3 , MYiriciPi. SAi.ACiEir. Hod. si
Hard. quem sequuntur d'Akyixi.e
et UcKERT , credimus , Alcazar do
Sai, inter Epora etOceanum, medio
ferme interYallo ; et si Mannerto ,
Setumlf ad Oceanum. Hanc aotem
Yeterem Cetobrigam esse ait d'Ar-
YILLB. £d.
LIBER IV. 387
Merobrica^ : promontorium Sacrum : et alterum Cuneus .
Oppida^^ : Ossonoba, Balsa , Myrtilis.
IJniversa provineia dividitur in conventus tres, Eme- 5
ritensem , Pacensem , Scalabitanum. Tota populorum
xLVi ^°, in quibus coloniae sunt quinque, municipium civium '
rom. unum : Latii antiqui tria • stipendiaria, xxxvi. Co-
lonise : Augusta Emerita*', Anae fluvio apposita : Metalli-
nensis^^ Pacensis"*^, Norbensis"^^, Caesariana^^ cognomine.^
37. Merobrica, Grut. inscriptio ,
pag. 44^ 9 ORDO. MEROBRIG. sed
suspecta mihi. Oppidum intertit :
e ruderibusproximeexcitatum alte-
rum y cui nomen est Santiago de
Cacem : medio ferme itinere inter
Lisboa et Cabo de San yincente, H.
SS*. Cuneus. Chiffl. Cameus. Ho-
die y ut omnes volunt , Cabo de Santa
Maria : ut tamen cgo roallem Punta
de Sagres^ juxta Sacrum promonto-
rium , Cabo de San f^incente ; yicina
enim fuisse inter se ista promonto-
ria ex Plinii verbis mihi yiden-
tur. Cuneus a Mela yocatnr, lib.
III f cap. I , ager omnis inter Anam
et Sacrum promontorium ; hodie, ut
diximus, Alganfe.Fj).
39. Oppida. Pomponius Mela ,
loco citato : « in Cuneo agro , in-
quit , sunt Myrtilis , Balsa , Osso-
noba. » Eodem ordine Marcianus
Heracl. pag. 73 : dciri tmv Ix^oX&v
Tou Ava lirl BaXaa... dfnri «^i BaXawv
6i; 6(T3'vo6a... aicb ^e d<To'vo€a iwt
rb Upbv axpcdnipiov. Sic enim hic
locus legendus. H O^sonobam ,
quam Harduinus Estombar esse di-
cit , haud longe a Faro requirendam
esse ait d'Anville ; illam leucis
circiter decem a Faro , occidentem
yersus, ponit Mannertus, ad Ocea-
num. — Balsa , quam Harduinns
et D*AiryiLi.E Tayira esse putant , .
haud longe a Faro fuisse Mannerto
yidetur. — Myrtilis tandem , qua
Ptolemxo, lib. II, cap. 5, louXta
MupTtXt; est , hodie , ut omnes con-
fitentur Mertoia est, ad Anam in
Mediterraneo. £d.
4o. XLri. Dalec. XLP". Ed.
4i. Augusta Emerita. Vestigia
tantum supersunt : loco nomen est
Merida , ad Anam. Yeteranos milites
eo deductos Augusti jussu , auctor
est Dio, lib. LIII, p. 5 1 4* Nummos
duos profert Patinus in familia
Carisia , pag. 65, hujus deductas
coloni» indices ac testes; Gruter.
inscriptionem , pag. i3, coloitiae
EMERITEKSIS. HaRD.'
42. Metallinensis. Metalliunm ^
hodie Medelin, in provincia Extra-
madura dicta , ad Anam fluvium ,ubi
falsocreditus,postlencarum aliquot
occultationem , amnis emergere:
Antonin. in itinere a Corduba Eme-
ritam , Metellinum ab Emerita bi. p.
xxiy distare prodidit. Hard. et Ed.
43. Pacensis. Civitas olim Pax
Julia , Ha^iouXtot Ptol. 1. II, c. 5, in
Turdulis, siye Turdetanis : eadem
Augusta cognomiuata : Ha^auYou^a
Straboni , 1. III , p. 1 5 1 , in Gelticis
Lusitanis. Nunc Beja in provincia
Alentejo dicta : in cu jus oppidi foro
cippum esse Grnterus ait, p. 361 ,
cum inscriptione col. pax: ivlia.
a5"
388 C. PLINII NAT. HIST.
Contributa^^ sunt in eam Castra Julia, Castra Caecilia.
Quinta est Scalabis^^, quae Praesidium Julium vocatur.
Municipium civium rom. Olisipo, Felicitas^^ Julia cogno-
minatum. Oppida veteris Latii : Ebora^^, quod item Libe-
6 ralitas Julia: et Myrtilis, ac Salacia, quae diximus "*. Sti-
pendiariorum , quos npminare non pigeat, praeter jam
dictos ' in Baeticae cognominibus , Au^stobrigenses ' ,
Ammienses ,Aranditani^^,Arabricenses , Balsenses, Cae-
Pacis AugustsB deinde nomen ad
Badiocensestransiity quorum oppi-
dum in Turdulis fuit. Vide R^sen-
dium , in epistola de Golonia Pa-
censi. Ulpianus , Dig. de Censibus,
lib. III, tit. i5 : « In Lusitania
Pacenses, sed et Emeritenses juris
Italici sunt. » H. et £1d.
44- Norbensis, Ncup^A Kouaapsift
PtolemsDOf lib. II, oap. 5. Hodie
AUantara , in Extramadwa proyin-
pia , ad Tagum , ponte ibi Trajaui
nobile : aut certe ez Norbensis ru-
deribus haud procul id conditum.
45. Ca!sariana.GaLii!L, Ccesarina,
46. Contributa, Norbensi juris-
dicdoni obnoxia , seu jura Norbam
petere co^cta. Castra Julia , nunc
Truxillot quasi Turris Julia : iu Ex"
tramadura proyincia : haud procul
a Castris Caeciliis, quibus nomen
est Caceres : non, ut quibusdam
visum est , S. Maria de Guadalupe,
Pro Castra Julia , MSS. Reg. et
Colb. Castra Serpilia. Csecilia Pto-
lemaeo memorantur , lib. II , cap. 5.
Antonino Cseciliana dicta , in Lusi-
tania , itinere ab Olisipone £me-
ritam , quod per Tiarum anfractus
plurimos a^batur. Hakd.
47. Scalabis, ChifH. Sallabis. £d.
— A Diva Irene virgine , nomen
habet hodie Santarem : apud Ptol.
lib. II, cap. 5 , SxotXa6c9xoc , Toxcu-
€>U 9 etc. forte pro , 2xaXa€i( xoX.
hoc est, xoXuvia. Hajid.
48. Felicitas. De eo cognomine
paulo ante egimus. Hard.
49. EborUf quod item Uberalitas
Julia , etc. Evora , inter Anam
et Tagum. Apud Resend. de Ant.
£boraB , inscriptio quam Gruterus
refert,pag< 489 , Lib. iyi.. £bo&a.
Hoc est , UberaiitasJulia Ebora : non
Libertas, ut Scaligero visum in In-
dice Gruteri. Habd.
50. Qmb diximus. Plane modo ,
hoc cap. Habd.
5i. Pneter jam dictos, Praeter
eorum oppidorum cives, quos in
Baetica Lusitanis esse cognomines
diximus , lib. III , cap. 3, iis verbis :
« Celticos a Celtiberis ex Lusitania
advenisse manifestum est , sacris,
lipgua, oppidorum vocabulis: qux
cognominibus in Baetica distinguun-
tur. » Habd.
5a. Augustobrigenses. Augusto-
bciga Ahtonini , ab aliis hodie Fii^
lar del Pedroso , ad Tagum : ab aliis
vero PoHte delAr^obispo esse existi-
matur. Habd.
53. Ammienses. YeL apudDalec.
Emienses. £d. — Ptolemeo , lib.
II , c. 5 , in Lusitania , AjAaia. MSS.
AfA{Aaia. Nunc Portalegre , in Lusi-
LIBER IV. 389
sarobricenses ^^, Caperenses, Caurenses ', Colarni, Cibi-
litani^*. Concordienses ^^ , Elbocorii ", Interannienses \
Lancienses ',Mirobrigenses, quiCeltici cognoniinantur:
tanise finibus inter Hdiuas et Tagum
amnem : qno in oppido reperta in-
scriptio , MTFiciP. Avmai. hoc cfty
Ammaitanum, quod refert Gruterus
pag. aSy, ex Schotti schedis. H.
54. AranditanL yet.apud Dalec.
Aranitani, Alii Pranitani. £d. -^
Apav^t; PtolemsBO, lib. II, cap. 5 ,
in Celticis Lusitanis; Arannin An-
toninus , in itinere de Esuri Pacem
Juliam , pro Arandi habet. Situs
horum incertns, ut et proxime se-
quentium. Hard.
55. Arabricenses, Dalec. Axahri»
censes. Alii Taxabricenses. £d. —
Ab Arabriga Ptolemaei , lib. 11, c*
5 , juxta Scalabim sita. Apud Grut.
inscriptio exstat p. i6a , Ababbi-
cEHsis. Hard.
56. Balsenses^ Cass. etc. Vet. ap.
Dal. Blacenses ; mox in cod. Chiffl.
CcBsarobrienses , non Ccesarobricenses.
£d. -^ Hi ab oppido Balsa supra
dicto : Ccesarobricenses ab oppido ,
ut patet cognominCt sed incerti
admodum situs: Caperenses, a Cap-
para , cujus meminit in Lusitania
Antoninus, itinere ab £merita Cse-
saraugustam. Ptolemseo, lib. II ,
cap. 5, Kocirapa : nunc dtcitur Las
ventasde Capara, iater Alcaatara et
Coria. Hajrd.
57. Caurenses, etc. Horum oppi-
dum HLa^^ptov Ptolemaeo , lib. 11,
cap. 5 , in mediterraneis Lusitaui»
civitatibus : nunc recentioribus di-
citur Coria in Exttximadura : Colar-
norum, KoXapvov. Apud Gruterum
inscriptioy pog. i6a, Colarjii.
58. CilUitani, Apnd Gruter. p.
369, MviriGiPi CiYiLiTAH. adhunc
locnm non pertinet. Hard.
59. Conoordieiuet. Horum opfii-
dum Kovxop^ia, apud Ptolem. 1.
cit.Nunc Tomar aiuntappellari. H.
60. Elhocorii. In MSS. Reg.
Colb. etc. et in edit. Parm. Coneor^
dienseSf et Coccori. Ipso elemen-
torum ordine admonitus Hermo-
laus reposuit, Concordienses qui et
Boecori : ratus hoc loco Boccoros
per se non posse nominari. £go
vero sinceram hujus loci arbitror
lectionem , quam attuli. Nam apud
Ptolemaum 'in oppidis Lusitani«
mediterraneis , lib. II , capite 5 ,
£xxc6oplc recensetur , litteris per-
mutatis pro ix€ox,o^U. Hard.
61. Interannisnses. In MSS. Reg.
Golb. ChiM. Paris. etc. Interan^
senses, £diti iibri Interausenses. No-
stram emendationem defendit Gru-
teri yetns inscriptio , pag. 1 6a , In-
TERRANiEvsss : ct multo magis
Pblegon Trallianus, de LongSBvis,
cap. i , pag. 1 13 , scribens , ivTe-
pavvYXJia TCo^Xt; AouaiTavta;. Hard.
6%. Landenses.hkifCiESSBS apud
Gruter. pag. 160 et 199; apud
Ptolem.lib. II, cap. 5 » AayxiokO-KX'
^ava. H. — Lanciam urbem Man-
nertus in septemtrionali LusitanisB
parte sitam fuisse putat, ad Durium,
prope Zamora. £d.
63. Qui CelticL Ut eo cognomine
a Mirobricensibus Turdulis , de
quibus dictum est lib. III, cap. 3,
Celtici secernerentur. Alii Ciudad
Rodrigo esse volunt, urbem provin-
cis de Salammca. Ambr. Morales
390 C. PLINII NAT. HIST.
Medubricenses^^,qui Plumbarii: Ocelenses^^,qui et^ Lan-
7 cienses : Turduli qui Barduli^, et Tapori *. Lusitaniam
cam Asturia et Gallaecia^ patere longitudine dxl m. pas-
suum : latitudine dxxxvi^'' m. Agrippa prodidit. Omnes
autem Hispaniae , a duobus Pyrenaei promontoriis per
maria, totius orae circuitu passuum xxix xxii m.^' coUi-
gere existimantur, ab aliis xxvi^* mill.
I XXXYI. £x adverso Celtiberiae complures sunt insulae,
Cassiterides^ dictae Graecis, a fertilitate plumbi * et e re-
locam esse ait, cui hodieqne no-
men est Malabriga, prope eam Ro-
derlcopollm, Illam insequenti Tici-
uam fuisse putat Mannertus. Ed.
64* Medubricenses , qui Plumbarii,
Medobregam in Lusitaniaoppidum,
prope montem Herminium, quo
Medobregenses confugerant , habet
Hirtius in Com. de Bel. Alex. pag.
ai6« Olim oppido nomen Aramen"
ha: nunc rudera, teste Resendio,
lib. Antiq* ap. Maruanum castrum
▼isuntur, prope Amsam,quje Por-
tus Alacer, ut diximiis, appellatur.
Plumbarii, a plumbo quod ibi effo-
ditur, cognominati. Hard.
65. OceUnses.Oyt.%KKoH Ptolemaeo,
lib.II, cap. 3, juxta Capara. H.
6Q. Qui et. H«c duo Tocabulay
qui et in MSS. non habentur. DaL.
O7. Qui Barduli. Turduli Tarra-
conensem attingunt, ut dictum est
lib. ni, cap. 3y qua in provincia et
Vardulos, siye Bardulos, Ptolem.
agnoscit, lib. II, cap. 6. Hard.
^^, Tapori. Gens est a Turdulis
diyersa. In lib. omnibus , Tapori. At
in inscriptione Grut. p. 1 6a, nisi vi-
tium marmorarii sit , cum Medu-
bricensibusTALORi junguntur. H.
69. GalleBcia. ChifA. Galiicia.^ED.
70. Latitudine DXXXVl. Lati-
tudinis hsec mensura justo sane
amplior videtur » ac longitudini
ipsi ferepar. Hard.
71. XXIX XXII M. Ita MSS.
Reg. Colb. Chiffl. etc. Hoc est, yi-
gesies novies centena , et viginti
duo m illia passuum. H. — Lege:
J^XXTX XXU M. Ita MS. Reg. i,
in editione principe, XXIX XII.
Sic et MSS. Reg. 5,6. Frustra in
recentioribus editionibus emenda-
▼it XXIX XII. Certe totus orae
circuitus a promontorio P^rrensBO,
U cap de Creus, ad alterum pro-
montorium inter urbes Saint-Sebu'
itien et FontarabU , si sinnum an-
fractus numerentur, plus colligitur,
quam XXIX X XII M . pass. Brot.
71. Ab aliis XXn.Wgesies sex-
ties centena millia. Hard. — Dalec.
XXril mill. Brot. XXV. Ed.
XXXVI. i . Cassiterides. E regione
Celtiberbrum , sive Celticorum Lu-
sitaniae, positas esse Cassiteridas in-
sulas decem , unde stannum » quod
xa99tTepcv GrsBci vocant, ad nos
adveheretur , communis Veterum
error fuit : quem et Ptolemaeus se-
quitur, lib. II, cap. 6 ; Strabo , lib.
II et m, aliique. Caute admodum
Herodotus , cujus verba recitat Eu-
stathiusin Dionysio , vers. 563, p.
i
LIBER IV. 391
gione Arrolrebarum' promontorii , Deorum sex^, quas
aliqui Fortunatas appellavere. In ipso vero capite Baeticae,
ab ostio freti'* passuum xxv* mill. Gadis, longa (ut Po-
lybius scribit) xii milL lata iii mill. passuum. Abest^ a ,
continente proxima parte minus pedes dcg, reliqua^ plus
septem m. passuum.. Ipsius spatium xv m. passuum est.
Habet oppidum civium romanorum^, quod*"* appellatur a
Augusta" urbs Julia Gaditana. Ab eo latere, quo Hispa-
niam spectat, passibus fere centum, altera insiila" est
longa III M. ' pass. lata , in qua prius oppidum Gadium
81, negat 'sibi Gassiteridas esse no-
tas : et merito siine, quod ese nus-
quam fuere. Fabulis Plinius ipse
eas accenset, lib. XXXV, cap. 47-
^, Arrotrebarum prom. Quod Gel-
ticum promontorium appellavit ,
cap. 34« Hard.
3. Deorwmi' sex, Du» Ptolemaeo,
lib. Ily cap. 6, si tamen esedem. H.
4. Ab ostiofreti, Gaditani. H.— .
Yet. apud Dalecamp. mox ab ostio,
5. XXV miU. Dal. LXXV milL
6. Abest a continente, , . minus
pedes DCC, Siucera bsec omnium
codicum lectio est, Reg. i, a,Go]b.
1,2, Paris. Gbifflet. et Parm. edit.
Frobenius prior, quem secuti de-
inde sunt caeteri , passus DCC repo-
suit. Yerum a continente angusto
spatio, et veluti flumine abscissam
Gadium insulam auctor est Mela :
Polybius, et Solinus cap. xxiii , p,
.44» <^uii3 Plinio, pedibus septingen-
tis: Strabo, lib.III, p. 167, stadio
definit, boc est, cxxv passibus,pe-
dibus vero occxx. Ha.rd.
■
7. Reliqua plus septem, Nempe
septem niillibus et d pass. ut di-
ctnm est lib. II, cap. 1 1 a.
8. Ipsius spatium XV M,pass. Ita
quidem libri omnes : at longitudine
insulsB Gadium, et latitudine jam
signata, reliquus tantum videtur
esse ambitus : qui, si longitudo
est XII H. pass. fleri non potest,
quin fere xxx passuum millia col-
ligat. H.— Volebat Pint. XXV M,
9. Civium rom, Gaditanum op-
pidum civitatis jure donatum a Jul.
Gsesare, quum Hispaniam subegit,
auctor est Dio, lib. XLI, p. a64«
Inscriptio Grut. p. aSS , mvk. avg.
gad. Gadibus reperta. Ha.rd.
10. Quod appellatur, MSS.Reg. et
Golb. sincerius, « qui appellantur
Augustani urbe Julia Gaditana. »
1 1 . Augusta, Dalec. Augustana,
la. Altera insula, £^udstoc Stra-
boni, lib. III, pag. 167, a Gadinm
insula unius st&dii, seu passuum
cxxY, freto divulsa : nunc hausta
mari , ut ne vestigium exstet, ut Ma-
riaua prodit Hist. Hispan. lib. I ,
cap. 21, pag> 39. Salazar tamen ,
de Antiq. Gadit. lib. I, cap. 4»vo-
cari etiamnum, Isla de Leon asseve-
rat , ipse patria Gaditanus. Hard.
1 3. Longa lllM, Sincerius codd.
Reg. « in longum mille passibus
lata i » ut latitudo pseue par longi-
tudini intelli^ur : aut latitudiuis
certe mensura deest. Hard.
392 C. PLINII NAT. HIST.
fuit. Vocatur ab Ephoro et Philistide'^, Erythia'*; a Ti^
maeo etSileno, Aphrodisias' ; ab indigenis, Junonis. Ma-
jorem"' Timaeus Cotinussam"* apud eos vocatam ait:
nostri Tartesson'^appellant, PcBni Gadir**, itaPunica lin-
gua sepem significante^ Erythia" dicta est, quoniam
Tyrii Aborigines eorum " orti ab Ery thraeo mari fereban-
14. Phiiutide» Dalec. PhyUstide,
i5. Erjthia, Vetus apud DaleC.
Biythria, Brot. Erythea, Ed.
I B.Aphrodisias.Oexk Veneri sacra.
Stephanus , Af po^Krta^ , vnaoc , irpo'-
T8pov £p608ia, pt.8Ta^u iSviptac xal
Fa^8tp(i>v , inter Hispamarn et Gades,
17. Majorem Timceus ^ etc. Hoc
est, Gadlum insulam , cui Erythia
proxima fuit. Hard.
18. Cotinussam, Ab oleastris^
quos Graeci xotivouc vocant. H. —
Vereor ut illud apud eos Plinianum
sit. Certe in libris manu exaratis,
Hcg. I, a , Colb. I, a, Paris. Chiffl.
^t Parm. edit. legitur Potinussam a
puteis. £t de puteis quidem in Ga*
dium insula frequentibus , proli-
xam concertationem Strabo insti-
tuit, ex Polybio, lib. III, p. 178.
Quamobrem a vetere scriptura dis-
cedere Hermolaum fortasse non
oportuit : quamquam ei scriptores
nec pauci favent 9 nec ignobiles :
nam Festus Avienus,in Descriptione
orbis ( vide Poet. Lat. Min. nostrae
ed. t.V, p. ai8), vs. 61 1 : « Gadir
prima fretum solida supereminet
arce : Hsec Cotii^ussa prius fuerat
sub nomine prisco , Tartessumque
debinc Tyrii dixere coloni : Bar-
bara quin etiam Gades hanc lingua
frequentat: PcBnus quippe locum
Gadir vocat undique septum Ag-
gere praeducto. >» Dionysium Festus
expressit, qui vs. 4^6 : K}.v)1^o(a8vy>v
KoTtvoudav , {fUfiiSavTO Ta^tt^a,
Adde Tzetzen , Chiliad. 8 , Hi&tor.
ai6, vs. 687 : fi vuv v^<toc ii Ta-
^tt^a TTjv xXviatv xaXoufie^vvi, Th irpcAVv
ci>vo(Aai^8To Tviv x^.^nitv KoTivouffa.
19. Tartesson, Sic Arrianus, de
Exped. Alex. lib. II , pag. 126. H.
— Vet. apud Dalecamp. Post Tyrii
Tartesson appeiiapete, £d.
ao. Pani Gadir, Quod ut Hispa-
niae sepes 4 septumve (id enim He-
braeis etiam «^n % Gheder est) , ob-
jecta marinis fluctibus esset. Hsc
Solinus iisdem verbis, cap. xxiii,
p. 44« Hesychius,p. ao^, Fa^etpa,
TOt ir8ptf pflEyf&aTa. <^otvtx8c. Hard. —
Baptista Egnatius cap. a 5 , Racem.
« Pcbni Gadiram. Nam Gadir Puni-
ca lingua sepem significat. » Dal.
ai. Erythia. De majore hacte-
nus : nunc de altera insula, qua
minor est. Haro.
aa. Ahorigines eorum, Hoc est,
Poenorum conditores , ac velut pa-
rentes: sic enim Dionysius Halic.
Aborigines interpretatur ye^vapxac
vi wptoTOY^vouc. Aborigines, ut Festus
indicat, sunt proprie qui ab origine,
seu patriis sedibus profecti , exteras
regiones occupaverunt. Origines
eos appellare Sallustius videtur in
bello Jug. pj 67 (hujused. p. 179) ,
ubi de Phoenicibus : « Urbes , in-
quit , in ora maritima condidere :
hsBque brevi multam auct«, pars
LIBER IV.
393
tur. Inhac Geryones'^ habitasse a quibusdam existimantur, 3
quorum armenta Hercules abduxerit. Suntqui aliam*^ esse
eam, et contra Lusitaniam arbitrentur, eodemque nomine
quondam ibi appellatam.
XXXVII. ( XXIII.) Peracto ambitu Europae, reddenda i
consummatio est , ne quid non in expedito sit , noscere
volentibus. Longitudi nem ej us Artemidorus atque Isidorus
a Tanai usque Gades ixxxii '^ xiv m. prodiderunt. Polybius
latitudinem Europae ab Italia ad Oceanum scripsit xi l
milL' esse, etiam tum incomperta magnitudine ejus. Est
originibus suis praesidio, alise decori
fuere. » Aborigines hoc Plinii loco ,
pro ab origine^ quod in vet. apud
Dalecamp. legitur, primus restituit
Pintianus. A Tyria classe Gradium
oppidum conditum fuisse auctor
est Velleius, lib.l» cap. 3 , § 5. H.
a3. //1 hac Geryones, Multitudi-
nis numero protulit Geryones , ob
tres fratres: unde tricorporis Ge«
ryonis fabula apud poetas. Sic li-
bri omnes incredibili consensu,
tum manu exarati , tum edfti etiam
ante Frobenium , qui numero sln- \
gulari \e^il existimatur^cujus armentay
etc. Satis audacter id quidem, libris
refragantibus. Nec tamen sum ne-
scius a GrsBcis dici promiscue rvi-
pu©v, rnpuovo? , et ryipuo'vvic» Fnpuovou.
Et Tzetzes, Cbiliad. 4> vers. 35i:
6 rVipuovYi; PaciXebc 67rnpx«v ipu-
Osiac, etc. De ipsa re Pausanias
consulendus, Attic. lib. 1, pag. 67,
et Mythologi omnes. Ha.rd.
a4* Sunt qui aliam. Solinus iis-
dem verbis, loco cit. Pomponium
Plinius modo signat, qui insulam
in qua Geryones habitarint , cohtra
Lusitaniam posuit , Erythiamque
item vocavit, lib.III, cap. 6. H.
XXX Vp. I. LXXXTl XIV M,
Hoc est , bis et octuagies centena , ct
quatuordecim millia pass. H. — Ita
libri omues. At si octuagies quin-
quies centena et sexaginta octo mil-
lia pass. auctore Artemidoro patet
longitudo ipsatotius terr», ab ortu
ad occasum, hoc est, ab India ad
Herculis columnas Gadibus sacra-
tas,ut lib. n, cap. 112, Plinius
prodidit : quo pacto Europ» unius
longitudini octuagies et bis centena
et quatuordecim millia idem assi-
gnare potuerit Artemidorus, non
sane video : nisi si hac adnaviga-
tionis per sinus omnes , intimosque
sinuum recessus a Tanai Gades us-
quei nstituta mensura est. Hard. —
Leg. XXXII XIV M, perperam in
libris scriptis et e ditis L XXXli
XIV M, aut in Dal. LXXXiv XIV
M. Emendandum fuit XXXII, ut
recte monuit eruditus Ricciojli ,
Geographia reform. pag. 84. Id
patet ex ipso Plinio, lib. H, cap.
iia. Brot.
?. Scripsit XI L. milL Ita libri
omnes : hoc est, undecies centena
et quinquaginta millia. Hard.
3. Etiam tum incomperta. Nuiic
u5*
394 C. PLINII NAT, HIST. LIB. IV.
autem ipsius Italis^ (ut dixiniua) xi xx^ h. ad Alpes.
Unde per Lugdunum nd portum MortnorttmBritannicuiB,
qua videtur mensurai» agare Polybim, xiu^ m« xviii.
Sed certior mensura ac longior ad cic^e^um soli$ «eslivi
o^tiumque Rheni per cnstra kgioaum^ Germimi» ab iis-
dem dirigitur AlpU>u&, xv^ xjtiit M. payssuum. Hine deinde
Africa atque Asia dicentiur.
autem quum est comperta dilifen-
tiu», inqail , magnitado terrarum ,
eat ipstns Ita^sr la^fflQdGt, Xl XX,
mox GallisB, TCl L. Habd.
4. Ut diximus^ XI XX M. H. e.
uadeoies oentena et vigintt miUia
passb Hw — Itt iibri omnes mana
exarati» R«f._x,a yCoH^. i , 3 ^ Paris.
et<^ 'vmlfiiti jri;^ XX, PeUeerhis in
9oUs MSSu et PintiainM X XX,
quoiiianaii PHnins ipse ^ loco quem
minc speeuty lib. in, cap. 6" : « pa-
le^ Italia, inji|ait, longitudine ab
Alpino fine PrieloriM AngnstaB per
Urbem Capuamque cursu meante
Ehe^iH» oppidnm , hi humero
ejus siJtuiti , a qito Tekiti cervici in-
cipit 9^xm , deoies centena et vi-
jj^nti millia pasaunm. » Veram
qnain^ idem bis verbis statim ista
subjungat : « Multoque am|^or
mensnra fieret , Lacinium usque,
i»t tali» obiicfMtas in lotafi digredi
viderelur : » .hanc ipsam mensu-
ram ampliorem superiori adiici
modo perspicnum est, qnam een-
tom millium passamK esse , tum ex
. cap. 10, tum ex i5 ejusdem libri
colligimus. Hard.
5. Xfli M, XniL Ita Kbri om-
nesMSS. editiqueanteFrobenium,
qni XI M. LXyHly nulK> auctow
saffragante, reposuit. Hard.
6. Per castra leffiomtm Gtrmaniee.
Per castra vetera , nunc Santen ,
dans le duchd de CHpes, Vide Taci-
tum Mtst. IV, iB. Brot.
7. Xf^ XLUI. Quindecies cen-
tena. Pritis XI f, hoc eat 9 duodecies ,
legebatur. Hird.
FIWIS PRIORIS PARTIS SECUNDl VOLUMIDTIS.
/ f.'
} -;^;
I/BROX LlPRAF
Jiancruft ColU*rtion
X'urHtitacAint893.