Hē ekklēsia Athēnōn [microform]

^ΜΜΜ

1

Ρ

ι

ι

ΛΧ)^

'Χ.-φ τ^-ν =? Γ ΰί-Φ 0^ ^-'Ο }α-<^υ(^-Ί.-'6-ι^'^-

Ι .χίγςοο τ οΜογ ττΜΤκΛ,οπογχογ

\' " χρχ\6Πΐοκοτιογ ΧθΗΝωΑ κμ πχοηο θαλχαοο

:^*

Η 6ΚΚΧΗΟΧ ΧΘΗΝΟΝ

/";

ί^Ι-^-Α-:.

-7 /

^-^ , ι. '>.- ,-1^ /-' ρ 'Ι- Ο-Ίΐ/'Ί V-

β " - -' ^^.■.^ *■■ ί ϊ

-<-^».«7Ϊ"

^^^

ΘΝ ΧΘΗΝΧΙΟ

1928

-ν>^ ' -*1->^^<ίί.^ίί-^ν:^^•^^Ύί^ ^3'ΐιί-^'^ ίί^-ν'-ν^^^'^

-*{;*.^^ ) ? ί ί^ •ν.τι^3ν -•.•^>-ί'*^ί^ΐ^&>'']^

^!Ϊν;/4ΐί

. *ό• '^.:ν

ί^-^^'.-νΐ^

!ίί;'νίί\ίΐί'^*ϊ1'•ϊ;ΚΪ

|;ϊβ

''ϊ§δ?Ϊ5Ϊϊί*ίΚ;ϊΙ*"':Ι^:

■;ίϊ'?δ;ί;ί

ίίΡβ||•|8||

Ιΐιϊίϊίί

βΙΙΙϋΙϊ

:;ν;?ίΑίί:ΐ.•;&3;»

ΙΡ^ΙΙΙΚ^Λ^^

Άνα6ΐ')μοπικΰετΓα μετά τίνων προσθηκών εκ της Μεγάλης Ελ-
ληνικής Εγκυκλοπαίδειας τόμ. Β'. σ. 177-189.

χργοοο'ΓοΜογ πχηχΛχνηογΛο^

λ)>ΧΙ6Π1Ο<0Π0γ λθΗΝα)Ν Κλί ΓΙλΟΗα ΘΛΛΧ,ΔΟα

/"

Η βΚΚΧΗΟΧ ΧΘΗΝΟΝ

ΠΙΌΛΟΓΟα

Λ,. Γρ. ΚΧΜΓΤΟγρΟΓΛνΟγ

βΝ ΧΘΗΝΧΙΟ

ϋ

^

^Η_1

973766

ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Σελ.

Πρόλογος 7

Βιβλιογραφία ^ '•^

Ή Εκκλησία Ά•ί)ηνών 13

. Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
ΑΠΟ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΑΥΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ
φραγκοκρατίας (52-1204)

Θοησκευτική κατάστασις των Αθηνών ;. 14

Ό Άπ. Παύλος εν Αθήναις 15

Ή ϊδρυσ(,ς της Εκκλησίας 17

Οι πρώτοι Επίσκοποι . ." . *

Αθηναίοι χριστιανοί φιλόσοΓροι 19

"Η άντίδρασις και οί διωγμοί ^0

Πλήρη; έκχριστιάνισις των Αθηνών ■ • ^3

Ή Επισκοπή Αθηνών ^δ .

Αρχιεπισκοπή και Μητρόπολις 30

Ή δράσις των πρώτων Μητροπολιτών 31

Νικόλαος ό "Αγιοθεοδωρίτης . . ' 33

Μιχαήλ Ακομινάτος ;. , ........ ^ 36

Β'. ^ "' •■■;ν•Μ. .•.•:-
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ .
ΕΠΙ φραγκοκρατίας (1204-1456) .

Έγκαθίδρυσις της λατ. Εκκλησίας 40

Άπόκρουσις τών όρθοδόξο^ν Αρχιερέων 42

Γ'. •
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1456-1833)

Η τουρκική κατάκτησις ' . . 47

Επικράτησις του δρι^οδόξου Κλήρου 48

Η αγία Φιλοθέη 52

"Ιδρυσις ιερών Μονών .^ » » . . 54

ο

»ΐ?-

«

■β

Εσωτερικά! άνωμαλίαι

Ή 'Ασωμάτων-ΠεΊοάκη και οίλλαι Μοναι . ., . ... •
Προσωρινή προαγωγή της Επισκοπής Δαυ?\.είας και Ταλαν-

τίου εις Αρχιεπισκοπή ν

Ό μητροπολίτης "Αν{)ιμος γ'

Έπι, της Ενετικής επιδρομής

Τριετής έρήμωσις των Αθηνών

ΌΜελέτιος:β' ..,

Ή ^ρώτη δημοσία Σχολή : . . .... .. ,.

"Ανι'ίιμος ε'. και Βαρθολομαίος •,

Άθη,ναιοι νεομάρτυρες

Ύπό τήν τυραννίαν του Χασεκή/. . .ι. . . .•.■.-, .

Σχολαι και ΒιβλιοΟήκαι . . . . .'. . . .;■:'.

,:^ Το τέλυς της τουρκικής τυραννίδος . . . . . . .• , .

5ο

57

59

60

62

63^•

.04'

66

67

69

70 .

76

77•

ΑΠΟ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥΈΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ' ΗΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ (1833-1923) . • "

Ή' νέα Μητρόπολις Άι)ηνών 78 '

Νεόφυτος Μεταξάς • »•

Μισαήλ Αποστολίδης . • . . .,,•.. 79-

Ό Μητροπολίτης Θεόφιλος 8ο•

Προκόπιος α'. Γεωργιάδης 88 •

Νέοι ναοί των Άί)ηνών ■ '-ΰΟ

Γερμανός Καλλιγάς ... 91'

Προκόπιος β'. ΟΙκονομίδης. 96

Οι Διαμαρτυρόμενοι εν 'ΑΌ'ήναις ... 98 ^

Οι Λατίνοι εν Άθ^ήναις . . .^ 100

Ό μητροπολίτης Θεόκλητος •. . : . •. . .' . .101

Εσωτερική άνο^μαλία ...... .... 11)8

ΕΙιρήνευσις της Εκκλησίας , 105

"Η'Αρχιεπισκοπή ΆΟ-ηνών ... 107

Πίναξ ονομάτων . . . 111-

ίΐ Ι'ΟΧΟΓΟ^

. Το μετά χείρας έργον του Μάκαριωτάτόυ Αρχιεπισκόπου Άθί)-
ναίν Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου πρόκειται ως συνοπτικόν και
καθ^οδηγητικό.ν συνάμα , υπόδειγμα μιας. έκτενοι3ς 'Ιατορίας τής
Έκκληύίας Ά'&'ηνών, ακό τον θεοπνεΰστου τολμήματος του
Αποστόλου Παύλου και εξής,; προ; έκπόνησιν της οποίας ό συγ-
γραφεύς της περιεκτικής ταύτης συνό•ψεως κατέχει εϊπερ τις και
άλλος πάντα τα επιστημονικά εφόδια.

Και δεν είναι ευχερές έργον το .να παρακολούθηση τις από τής
πρ,ώτης αυτής αφετηρίας την σταδιοδρομίαν τής Ά{)ηναϊκής σκέ-
ψεως, ένσάρκουμενης εις ΰμνόυς; τεχνουργουμένης εις εικόνας καΐ
μνημειουμένης εις ναοΰς. • , -- , ..

Πρέπει οΰτος νά είσδυση εντός τής Αθηναϊκής ψυχής' και να ένω-
τισθή των παλμών αυτής κατά την δίοδον των αΙώνων, διά ,νά κα-
τανόηση πώς ή κατείδωλος πόλις κατέστη πανευλαβής. -

Τί δφείλουσιν αΙ Αθήναι εις το νέον θρή(ίκευμα κατανοή τις
αν, παρακολουθών τα εκάστοτε διαδραματιζόμενα δεινά, φαντασθή
αύτάς έστερημένας τής καρτερίας προς τά παθήματα, τής πεποιι^ή-
σεως εις την Πρόνοιαν, τής ελπίδος εις την μεγάλην ζωήν.

Και τά θωρακίσματα ταΰτα άπαντ^ τις εις τόν βίον και του
ασημότατου — αν χωρή άσημότης εδώ — όσιομάρτυρος.

Άλλ' ή Ελληνική φυλή, αν διά τών εις το Χριστιανικόν θρή-
σκευμα οφειλομένων δυνάμεων τούτων ετονώθη και ένεκαρτέρησβν,
εξ άλλου δεν απώλεσε την έθνικήν της συνοχήν, χαρακτηρίσασα
τους κληρικούς και ώς πενθηφορούντας άναπληρωτάς τής κατα-
λυθείσης κοσμικής εξουσίας. Άλλα. και αυτήν την κατ' άνθρωπον
δρθουμένην εκάστοτε εκρηξιν τής άγανακτήσεώς της ικανοποιητικώς
περιέθαλψε, περιορίσασα αυτήν εις τάς θολίας τών ναών, κατά το
άκουσμα τών εις τους βίους τών Μαρτύρων και Όμολογητών παρεμ-
βαλλόμενων ή εξυπακουομένων άρών.

Εις την, «Έκκλησίαν Άθηνών,> τοί; Μακαριωτάτου Αρχιεπισκό-
που Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, την εκπονηθεϊσαν επΙ
τη βάσει, έπΙ τη ερεύνη και τή κριτική καρπώσει τών κυριωτάτων
πηγών, λίαν δε προσφυώς διαιρεθεϊσαν εις τεσσάρας γενικάς, μεγά-
λαι^ και ευδιάκριτους περιόδους, ευρίσκει προς τούτοις ό μελετητής

8

πάντα εν συμπτύξει τα μετά της θρησκείας αχετιζόμενοί ιστορικά
γεγονότα, από του α' μετά Χρισ;τ6ν αιώνος μέχρι των ημερών ημών,
μετά την άνάγνωσιν των οποίων διερωτάται : τίνες νά ύ^πήρξαν αί
ελλογοι δυνάμεις, (?ιϊτινες συνετέλεσαν κυρίως εις την άντιστρρφήν
τοιούτου ρεύματος φιλοσοφικού, φιλολογικού, λογοτεχνικού και καλ-.
λιτεχνικοΰ, . προ; άλλα καιεντισιν δλως διάφορα εδάφη άντιλή'ψεων ;

Χωρίς την άξίωσιν οτι έπιλΰομεν το μέγα ιστορικόν τούτο πρό-
βλημα, παρατηροΰμεν απλώς, δτι εδρίσκομεν ενθρονιζόμενάς παρά
τον "ί^ρίαμβον την επιεί'κειαν, παρά την δίωξιν τή\' συγγνώμην, παρά
τόν έρωτα την αγάπη ν και παρά την άρετήν την ηθική ν.

ΚαΙ αυτήν δε την εν τη προμετωπίδι άπεικόνισιν της περικόμ-
ψου Βυζαντινής «Γοργοεπηκόου», ήτις από του ΙΗ' αιώνος είχεν
όρισ{)•η ως ευκτήριον του Άρχιερ^ως Αθηνών, την θεωροΰμεν
εΰστοχωτάτην.

Διά τών άπομειναρίων κάταλυθέντός αρχαίου μνημείου άνφκο-
δομήθηαΰτη μετά τής εφικτής προς εκείνο στοργής, απαράλλακτα
δπως εις Χριστιανικά λογοτεχνικά έ'ργα μεταξύ τών θρησκευτικών
περικοπών παρεμβάλλονται φράσεις και εικόνες εκ τής θύραθεν
πνευματικής παραγωγής είλημμέναι, οιονεί συμβολιζομένης ούτω
τής επελθούσης εν τη καθ' ημάς Έκκλησίςι έξυφάνσεως του αρ-
χαίου μετά του Χριστιανικού Ελληνισμού.

Δ. ΓΡ. ΚΑΜΠΟΥΡΟΓΛρΥΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άντωνίνου άρχιμ., Περί τ{7)ν αρχαίων χριστιανικών έπιγραορών εν
Αθήναις (ρωσιστί) Πετρούπολις 1874.

Γεδεών Μ., Πατριαρχικοί πίνακες, έν ΚΠόλει 1890. '

— Διάφοροι ανακοινώσεις και. άρθρα περί της Εκκλησίας Αθηνών εν
ταϊς έκδόσεσι Καμπούρογλου, έν τχ\ «Θεολογίςι» και άλλαχοϋ;

Γεωργίάδον Βασιλείου {ννν Οικουμενικού Πατριάρχου) Μιχαήλ Ακο-
μινάτου τοΰ Χωνιάτου και Γεωργίου Βούρτζου μητροπολιτών "Αθηνών
λόγοι, Άθ. 1882.

Ο 6 1 ζ ε Γ Η., ϋη^εάΓυοΙίΙβ υηά υη^επϋςοηόΐ νεΓοίίεηίΙίοΙιίβ Τίχίε (ΙίΤ
Νοίϊίίββ βρίβοορ&ίηαϊΐι, εν Α1)1ΐ£ΐη(31ιιιί§εη άι γ Κ. 1ι. λίτ&ίΙοηΜθ οΙβΓ \ΑΓί8-
Ββηβοΐΐδίίβη, Ι ΟΙαβδβ. ΜίίποΙιοη 1901.

Γρηγοροβίον Φερδ., Ιστορία της πόλεως τών Άθήνών κατά τους μέ-
σους χρόνους από Ίουστιν.ιανοΐ) μέχρι της τουρκ. κατακτήσεως, μέτάφρα-
σις 2π. Λάμπρου, τόμ. Α' — Γ' Άθ. 1904.

Δελικάνη Καλλίνικου (ννν Μητροπολίτου Κυζίκου) , Πατριαρχικών
εγγράφων τόμ. Β' εν ΚΠόλει 1905.

Εΐΐββεη Α., Ζατ Ο-εδοΙιίοΙιΙε Αίΐιβπδ ιΐΗεΙι άεηι ΥεΓίαδΙβ 8είιΐ6Γ δεί-
1)δίίΙηίί^ί1ίε11:, Οοίίϊπι^εη ι847.

Ζηβίου Κ.^ Χαράγματα επιγραφικά, επΙ αρχαίων μνημείων καΐ χρί-
«στιανικών ναών της "Αττικής, Έν Δελτίω Ιστορικής και Εθνολογικής
Εταιρείας, Β, (1885), σ. 22 εξ.

— ΧριστιανικαΙ αρχαιότητες Αθηνών, Αυτόθι, Α, σ. δ17 εξ.

— Σύμμικτα, 'Αθήνησι 1892.

Καμηούρογλου Γρ. Δημ., Ιστορία τών Αθηναίων, Τουρκοκρατίας
Τόμ. Α'-Γ', Άθ. 1889—1896.

— Μνημεία της Ιστορίας τών Αθηναίων, τόμ. Α — Γ' Άθ. 1891 — 92.

— Μελέται και ερευναι Άθ. 1 923.

— Πίναξ τών γνωστών Επισκόπων Αρχιεπισκόπων και Μητροπολι-
τών Αθηνών από Ιεροθέου και Διονυσίου τοΰ Αρεοπαγίτου μέχρι του
Προκοπίου Οικονομίδου, Έν Αθήναις 1896 (εις φύλλον).

— Άρθρα και σημειώματα έν περιοδικοϊς και έφημερίσι.
Καρολίδου Π. Σύγχρονος Ιστορία τών Ελλήνων καΐ τών λοιπών λαών

της Ανατολής, Α— Δ : Άθ. 1922 εξ.

Κεραμέως Παπαδοπούλου Α., Αθηναϊκά εκ τοΰ ιβ' και ιγ' αιώνος^ ^ |\
<'Λρμονία« Γ' (1902) σ, 284 εξ. Παρατηρήσεις υπό Γ. Ζηκίδου εν «Άρ-
μονίίϊΐ» Γ' (1902) ,σ. 507 εξ. Ε. Α. Σκάααη, εν «Άθηνα» ΙΔ'. (1903)' σ,
793 εξ. Γρηγ. Βερναρδάκη, «Παρνασσός» Ζ, (1903) σ. 3 εξ.

10

— Ανακοινώσεις έν Δ. Γρ, ΚαιίΛούρογλοί) "Ιστορία καΐ Μνημεία της
Ιστορίας των 'Λθηνών.

• βχιίκη Ι^β. Μ., ΟπβπΒ ΟΙΐΓΪκΙϊίΐηιικ, Ρ&ΓΪδϋδ 1 7405 ϋ, 169—178.

Οοτριΐδ ΐιΐδοπρίΐοΓαιη 0•Γ36θΑΓν:ιη, IV, Νο 9^2! — 9"^^^•

^ο^ρι15' ίπδοπρΙίοΓαπι ΑΐΐΐοβΓαιΊι. ΙΓΙ, Νο 1383— 1388, 3435—3547.

Κωναταντινίδου Γ*., "Ιστορία των Αθηνών από Χρίστου γεννι'ισεως
μέχρι τοϋ έτους 1821 εκδ. β' Άθ, 1894.

Κωναταντινίδου Παναρέτον (μητροπολίτου Μεσσηνίας), Κατάλογος
ιστορικός των πρώτων Επισκόπων και των εφεξής Αρχιεπισκόπων καΐ
Μητροπολιτών Αθηνών, Περιοδ. «Σωτήρ» Α, (1877) σ.,123 εξ. Β (1878
—79 σ. 9 έΗ.

— Σαρκοφάγος Κληματίου Έπ. Αθηνών, Περιοδ. «Παρνασσός» Ε,
1881, σ. 822 εξ.

— Ή Μεγά/ν,η Πανάγια τών Αθηνών, «Σωτήρ» Δ, σ. 801 — (?, .

— Χριστιανικά μνηιιεϊα τών Αθηνών, Αυτόθι, Δ, σ. 372-δ. Ε' σ. 32
«ξ. 83 εξ. 137 εξ.

Κωσταντοΐΐονλου Κ.^ Συμβο?.ή εις την τοπογραΓρίαν τών χριστιανι-
κών Αθηνών, Ήμερολόγιον τών Φιλανθροοπικών Καταστημάτων ΚΠό-
λεως, τόμ. Β. Έν ΚΠόλει 1905,

— Ανέκδοτοι 'Επιγραφαϊ χριστιανικών χρόνοιν, έν «Άρμονίο/* 1900,
σ. 10—38.

— "Αλλαι μελέται έν διαφόροις δημοσϊεύμασιν.

Ααμίίάκη Γ.^ Χριστιανική αρχαιολογία της Μονής Δαφνίου, Άθ.
1889.

— "Άρθρα και ανακοινώσεις έν Δελτίφ Χριστιανικής Αρχαιολογικής
Εταιρείας και έν άλλοις περιοδικοϊς.

^- ΜέηιοΪΓβ δΐΐΓ Ιεε &ηίί(ΐνπΐέ3 οΙΐΓέίϊβηηεν'ϊ άβ Ια Οτέοε, Αΐ1ιέιι&8 1902^
Λάμπρου Ση. Μιχαήλ "Ακομινάτου τόϋ Χωνιάτου, τα σωζόμενα,
ι:ομ, Α'ν-Β' 1883.

— Αι Αθήναι περί τα τέλη τοΐί ιβ' αιώνος κατ' ανέκδοτους πηγάς,
'Αθ. 1878.

— ΜικταΙ σελίδες, Άθ. Ιδ^Β.

— Μονογραφίαι διάοροροι έν «Ν. Έλληνομνήμονι».

Ιν6α'βΓ0(ΐ Η. Αίΐιέηεδ έν Κ. 0£ΐΙ)Γο1, ΒΐοΐίοπΠΗΪΓΰ ά'&ιοΐιέοΐο^ίβ οΙΐΓέ-
Ιιεηηε €ΐ άε ΙϊΙιΐΓ^ίβ, Ι, ΡβΓΪδ 1907, σ. 30-39 εξ

Μ ίΐ.ηδΐ ϋ. ^.. δ&οΓΟΓΊΐη ΟοποΐΗοΓαιη ηο\•ίΐ ει ίΐιηρ1ίδδίηι& Οο11εο1ΐο2,
Ρ&ΓΪδϋδ Ι900 εξ.

Μΐ1{ ΙϋΗΪοΙι Ρτ. 61 Μύΐ 16 ι• ] 8. Λοΐ& Ρ&ΙπβΓοΙιβίιΐδ Οοπδίαηΐΐηο-

ροΐίίδηί, νίηάοΙ)οιΐίΐ6 ι86ο— 9°• ' .

Μϋ Ιε Γ \νί II., "Ιστορία τής Φραγκοκρατίας' έν Ελλάδι, μετάφρα-
ΛίςΣπ. Λάμπρου, Άθ. 1909— 1910 τόμ. Α'— Β'.

Μ ί«; η β Πατρολογία.

Μ ο ΠΙΠΙ δ 6η Α α §. ΑίΙιεπΗε οΐιπδίίίΐηίΐέ'. ί,ϊρδΐαε ιδ6δ;

Β3.5'εΙ Κ,, Οε Ιϋηΐίδ Α^ίΐείΐε εΐιηδίίίπιίδ ίΐηΐΐοιιχίίίδίιιιβε , ΡεΓίδϋθ, ι878.

11

Νερούτσου Τάααον, Χριστιανικαϊ Αθήναι, έν Δελτίφ ιστορικής και
-εθνολογικής Εταιρείας Γ'., 1891, σ. 5—107, Δ', 1892, (Τ, 51^204. '

Ξυγγοπούλου Λ. Παρθενώνος ΒυζαντιναΙ τοιχογραφίαι, Αρχαιολο-
γική εφημερίς, 1920, σ. 36 έ|.

— Θησείου τοιχογραφίαι, Αρχαιολογική Έφημερίς, 1920, σ. 51 εξ.—

— Μεγάλη Παναγία, Δελτίον Ιστορικής καΐ εθν. Εταιρείας 1923, σ. -
121 έ|, '

' — Χριστιανικόν Άσκληπιεϊόν, Αρχαιολογική εφημερις 1915, σ, 52 εξ,.

ΟΙκονόμον του εξ Οικονόμων Κωνσταντίνον, Τά σωζόμενα Εκκλη-
σιαστικά συγγράμματα, εκδ. Σόορ. Οικονόμου, τομ Α' — Γ'. Άθήνησι
1862—1866.

. 'Ορλάνδου Α, Αί καμαροσκέπάστοι ΒασιλικαΙ των Αθηνών, Έπε-
τ;ηρις Εταιρείας των Βυζαντινών σπουδών, Β'. 1925, σ. 258 εξ. -και άλλα
•σχετικά δημοσιεύματα.

ΠαΐΓίαδόηονλου Χρνσοστόμον, Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Αι -Έπαρ-
7.ίαι τοϋ Πατριαρχείου ΚΠ, κατά τους μέσους χρόνους, Άθ. 1923.

— "Ιστορία τής Αυτοκέφαλου Εκκλησίας τής Ελλάδος, τομ. Α', Άθ.
1920,

Παπαρρηγοηούλον Κ Ιστορία τοϋ Ελληνικού Έθνους, Έν Αθήναις,
εκδ, Ε', (Ελευθερουδάκη) 1925.

ΡβΓίΙιε}• Ο, ΗΪ6Γθο1Ϊ3 δνπεοΛεηιΐδ εί Νοίίίΐ&ε §Γ3βθ£ΐβ βρίβοορ&ίηιιπι ,
ΒεΓΟίιηΐ ΐ866.
, Περιοδικά

Άρχαιολογικόν Δελτίον Υπουργείου Εκκλησιαστικών

"Αρχαιολογική Έφημερις

Δελτίον Χριστιανικής Άρχαιολ. Εταιρείας

Έπετηρις «Παρνασοΰ»

«Παρνασσός»

ΈπετηρΙς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών

Σωτήρ

Ν, Έλληνομνήμων

Δελτίον "Ιστορικής κ. Εθνολογικής Εταιρείας .

"Αρμονία

'Ανάπλασις

"Ιερός Σύνδεσμος

Εκκλησία

Θεολογία

Πίττάκη Κ.^ Ι,' Απαεηηε Αΐΐαέοβδ, οιι (Ιεεοπρίίοη οίεε αηίίςιιίΐέβ (Ι'
. Αί ιέηββ βΐ 868 6ηνΪΓθΐΐ8., Αίΐιεηεδ 1835 καϊ άλλα έν «Έφημερίδι Αρ-
χαιολογική» και διαφόροις περιοδικοϊς δημοσιεύματα.

Ράλλη Α. Γ. και Ποτλή Μ. Σύνταγμα θείων και ίερών κανόνων τομ.
Α— ΣΤ'. 'Αθήνησι 1852-1859,

Σάϋ•α £■., Νεοελληνική Φιλολογία, Έν Αθήναις 1867,

8 ο ο ο 1 ο ν ]. ]., Επαρχιακά Εκκλησίας ΚΠόλεως, Πετρούπολις 1915,

12

Σόϋίομέλή Δ. Κατάόιΐασις άϋνοπτική της πόλεως των Αθηνών, εκδ^
ν'. Άθ. 1846.

Σωτηρίου Γ. Εύρετήςιον των Μεσαιωνικών μνημείων της Ελλάδος,.
Μέρος Α '. τεΰχοςΑ'. Έ ν Αθήναις 1928.

—Παλαιά Χριστιανική Βαοιλική Ίλιοσοϋ, εν Αρχαιολογική Έφημερίδι
ετ. 1919 σ, 1 εξ και άλλαι επιστημονικαΐ μελέται εν τη αύτη έφημερίδι
και εν διαφόροις δημοσιεύμασι.

Ύψηλάντου Κομνηνού Ά'&αναϋίον, Τά μετά την άλωσιν ΚΠόλεως,.
Έν ΚΠόλίΐ 1870.

_ Φιλάδελφέως Ν. Θ., Ιστορία των Αθηνών επι τουρκοκρατίας από•
τοΰ 1400 μέχρι τοϋ 1800, τομ. Α'. Β'. Αθ. 1902.

ΗβΓζΪ5έΓ§ Ο.^ Ιστορία της Ελλάδος από της λήξεως τοΰ αρχαίου
,'βίου μέχρι σήμίερον, μετάφρ. Π. Καρολίδου, τομ. Α'. Β'. Έν Αθήναις 190β

Η ο ρί ., Κ. Οεδοΐιίοΐιΐε ΟηεοΙιεηΙαπί^Β νι.πι Ββ^ϊηη άββ ΜίίίεΙ&ΙίβΓδ Ηδ
&ηί ιιηδβΓβ ΖβίΙ, έν Εγ8ο1ι αηά 6ηιΐ36Γ ΑΙΙ^εηιεϊηε Εηε3'^ίορ&άίε. τομ. 85-
86. Ι.βί{)ζίέ 1867 — 8. ,

Η βΚΚΧΗΟΙΧ ΧΘΗΝα3Ν

'Λττίίσας τα9 7x0X669 τ»)ς Ελλάδος, εν- τοις αρχαίοι^ χρόνοις,
ύτΐβρέβαλον αί Αθήναι, κατά την Βόζαν καΐ την άκμήν, άλλ' ού^βμία
α\λη Ίτόλί^, μβτά την νττο των Ρωμαίων κατάλνσίν του βλευθέρου
βίου τη^ Ελλάδος {146 ττ. Χ.), τοιαύτας ντΐέατη ττβρίτιετβίας,, οϊας
η ττόλίς των * Αθηνών. 'Τττήρζαν αληθώς ανεκδιήγητοι αι μέχρι της
ΊΒρύσεως του νέου "Ελληνικού Κράτους συμφοραΐ των ^Αθηνών, δτ/ώ-
σεις και καταστροφαί. ^Ενομίσθη Βε οτι μετά τάς κατά της ΈλλάΒος
εττιΒρομάς των Χλαύων κατέστη τελείως έρημος, μεταβληθειαα εις
Βάαος ή ενΒοζος ττόλις. Και κατέττεσε μεν, μετά τάς ηενομενας εττι-
στημονικάς έρευνας, η όλως αβάσιμος ύττόθεαις αύτη, άλλ' αί εκ των
εττιΒρομών καταστροφαί ύττήρζαν με^ιαται εν τοΊς άρχαίοις -χρόνοις.

!Ειτι Βύο Βε καϊ ήμισυ αιώνας τών μΐοων χρόνων η ττόλις κατει-
χετο υτϊο τών Φράηκων και ετιΐ της ΒπΒεΒεχθείσης την.φρα•γκοκρατίαν
τουρκοκρατίας, μετά νέαν άτιόττειραν εηκαθιΒρύσεως της φραηκοκρα-
τίας, εις ην οφείλεται καϊ η πολυθρήνητος καταστροφή του ΊΊαρθε-
νώνος, "προς καιρόν εζεττατρίοθησαν οί Αθηναίοι και η ττόλις εμεινεν

έρημος εττΐ τρία ετη.

ΤΙαρά τάς άνεκΒιη'^ητους ταύτας ττεριττετείας, ας η ττολιτικη ιστο-
ρία άφη'^εΧται, καίτοι ουχί άνευ χασμάτων, η ττόλις τών \4.θηνών
ττάντοτε Βιεαώ'ζετο. Τούτο δε, «ατά το ττλεϊστου, οφείλεται εις την
^Εκκληαίαν τών ^Αθηνών^ μη Βυνηθεΐσαν μεν, ένεκα τών ειρημενων
περιτιετειών της τιόλεως, να καταλάβη εν τη καθόλου ^Εκκλησία
των αρχαίων και μέσων χρόνων θέσιν όμοίαν προς την της Ρώμης,
^ΑλεζανΒρείας, * Αντιοχείας, ΚΤΙόλεως, αλλ* εκτιληρώσασαν με<γάλην
αττοατολην εν τη Ιστορία της "ΕλλάΒος και ΙΒία της τιόλεως τών
* Αθηνών, μέχρι της ΙΒρύαεως του Βασιλείου της "ΕκλάΒος καϊ της
αναΒείξεως τών Αθηνών ως ΊΊρωτευούσης αύτοΰ, καταλαβοΰσαν Βε
μετ* αύτην την ττρωτεύουααν θεαιν εν τη Αύτοκεφάλω ^Εκκλησία
της "ΕλλάΒος,

Την ιστορίαν της ^Εκκλησίας τών Αθηνών εν ηενικαΐς ηραμμαΐς
εκτιθέμενοι, Βιαιρούμεν αιιτην,είς τρεΊς 'ηερι^ιΒ^υς,^ άι/αλόγούς.' ττιρός

14

τάί τή^ Ίίολιτικής ιστορίας α) 6ΐί την άττο της ίδρύσ€ως της *Εκκλη-
αίας των Αθηνών (ΐ^χρι- της φμαηκοκ,ρατίας [52-1204) β) εΙς την
6971 φρα^^κοκρατίας {1204-1456) 7) 6*9 την εττΐ τουρκοκρατίας{ΐ456-
1883) καΐ δ) €ΐς την άττο της 'ώρύαεως της Αύτοκβφάλον Εκκλησίας
της ΈλλάΒος μέχρι- των κα£* ημάς χρόνων {1833 — 1923).

Α'.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

ΑΠΟ της: ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΑΥΤΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ■

(52-ί204)

Θρήόκευτίκή κατάατασις των 'Α'θ"ηνων. — Τάς πρώτας σελί-
δας της εκκλησιαστικής ιστορίας των Άθηνοάν συνέγραψεν ό Ευαγ-
γελιστής Λουκάς, αφηγηθείς εν ταΧς Πράξεσι των Αποστόλων
(17, 16-34) τα κατά το εν Άθ-ήναις κήρυγμα τοΐ> Αποστόλου Παύ-
λου, του ιδρΰσαντος τήν Έκκλησίαν Αθηνών.

Πρωτεύουσα πόλις τής Ελλάδος («Μχαϊ*ας») ήτο τότε ή Κόριν-
θος, άλλα τήν διασωζομένην ετί εκτακτον σημασίαν τής πόλεως
των Αθηνών ήτις, αλλίοςτε,ήτο » πόλις ελευθέρα (ιιγΙ)8 ΗΙ)6Γ&)
δι'ιδίων νόμων κυβερνώμενη, ανωμολόγουν και οι σύγχρονοι, ων
Φίλων δ Ιουδαίος ελεγεν «οττερ ίν οφθαλμφ κόρη ή €ν ψυχή λο-
ηιομός^ τοΰτ' ίν Έλλάδί ^Αθήναι."» Άπό θρησκευτικής δ' επόψεως
ήτο μοναδικόν κέντρον ή πόλις των Αθηνών," ην ήδη και εν τή άρ-
χαιό,τητι ό Σοφοκλής εν τφ Οιδίποδι επι Κολωνφ εχαρακτήρισεν
ώς <ί•β€οο€β£ατάτην» , διότι εξηκολοΰθει μεν εν αύτη ή λατρεία του
«"Τψίοτονί» Διός και αΙ προς τιμήν αΰτοϋ έορται και πανηγύρεις
ήσαν σεβασταΐ παρά τφ λαφ, ταυτοχρόνως δμως μετά βαθείας ευσέ-
βειας έγίνετο αποδεκτός πάς νέος τύπος θεολατρείας ελληνικής τε
καΐ ξένης. 'Όθεν ή πόλις παρίστα τήν ποικιλοτέραν εικόνα τής πο-
λυθείας και κατά τήν εκφρασιν του Ξενοφώντος ήτο «δλη βωμός,
δλη θΰμα θεοίς και ανάθημα», οι δε κάτοικοι αυτής εχαρακτηρί-
σθησαν ώς θεοσεβέστατοι («δβίΟίδάί/Αοι/έυτατοί») υπό του Άπ.
Παύλου, εύρόνΐος τήν πόλιν «κατείΒωλαν», πλήρη σεβασμάτων,
εν οίς ήτο και βωμός καθιερωμένος «άγι/ώστω θεω». Τήν ΰπαρξιν
τοιούτων βωμών εν -Αθήναις βέβαιοι και ό Φιλόστρατος εν βίφ
Άπ ολλωνίου («Άθήνησιν^^ ου ϋαΐ άγνώστα^ν δαιμόνων §ωμοι ϊδ^υν-

1δ

ται»). Τοΰτο δε προσεπιβεβαιών και δ Παυσανίας πληροφορεί δτι
και εν Μουνί χίςι ύπήρχον «βωμοί θεών τε ονομαζόμενων αγνώστων
καΐ ηρώων». Ή «κατείδωλος» πόλις των Αθηνών, «ου γαρ ην
άλλαχου τοσαΰτα Ιδεϊν είδωλα», ως έσημείΓοσεν δ όίγιος Ιωάννης
Χρυσόστομος, έξηκολουθ-ει, ούσα ωσαύτως το κέντρον της φιλοσο-τ
τρίας ν.αΐ της ελληνικής παιδεΰσεως δια του Πανεπιστημίου" δθί-ν
προΰκάλει την συρροήν πολλών ξένων, οϊτινες ως και οι ΆθηναΤο••
«εΙς ούΒεν βτερον' ηύκαίρουν ή λεγβίν το ή άκουαν καίνότβρον»
{Πράξ. Π, 21).

, Είναι δε γνωστόν, οτι περί την έποχήν, καθ' ην έπεσκέφθη τάς
Αθήνας δ, Παύλος, ή μικρόν ύστερον, εδίδασκον καΐ έφιλοσόφουν
εν αυτή, έκτος άλλων, δ Πλατοονικός φιλόσοφος εξ Αλεξανδρείας
Αμμώνιος, δ Κυνικός Δημήτριος, εκδιωχτείς εκ Ρώμης υπό του
Καλλιγοΰλα, δ μαθητής αυτοΰ Αημώναξ, δ Απολλώνιος Τυανεί'ς
και άλλοι. Ό Απολλώνιος εσχε την αυτήν εντΰπωτιν, ην και δ Άπ.
Παύλος περί τών Αθηναίων, ως λέγεται εν τφ βίφ αΰτοΰ, «τήν μεν
δή πρώτην διάλεξιν, επειδή φιλοθύτας τους Αθηναίους ειδεν, υπέρ
ιερών διελέξατο». Ο'ίκοθεν λοιπόν εννοείται, δτι ώς τοιούτο κέντρον
ή πόλις τών Αθηνών δεν παρουσίαζε πρόσφορον έδαφος προς διά-
δοσιν του Χριστιανισμού.

^

Ό Άη. Παϋλος έν Άΰ'ήναις. — Οΰχ' ήττον, δ Άπ. Παύλος
άφικόμενος εις Αθήνας περί τό 52 έτος εκ Μακεδονίας και βαθύ-
τατα θλίβεις έπΙ τη θρησκευτική καταστάσει της πόλεως, κατ'
<^Ρχάς .μεν ήρξατο κηρΰττων, ώς πολλαχοΰ έ'πραξεν, έν τη έν Αθή-
ναις Συναγωγή τών Ιουδαίων καΐ προς τους προσηλΰτους, είτα δε,
κατά,τό παράδειγμα τοϋ Σωκράτους, έν τη άγορ^ προς τους παρα-
τυγχάνοντας διελεγετο, εκτιθέμενος εις αυτούς τους κατά τήν νέαν
θρησκείαν. Ή πλατεία της αγοράς τών Αθηνών, έν ή, έκτος του
αγάλματος του Διός, ύπήρχεν δ βωμός τών 12 θεών και δ βωμός
του Έλέου, ήτο πάντοτε πλήρης φιλοσόφων και καινολόγου όχλου
δθεν ή νέα διδασκαλία -τοϋ Παύλου προύκάλεσεν αμέσως διαφό
ρους συζητήσεις μεταξύ τών Επικούρειων ιδίως και τών Στωικών
φιλοσόφο3ν καί τινε: μεν περιφρονητικώς άπέβλεψαν προς αυτόν,
χαρακτηρίσαντες αυτόν ώς φλΰαρον, «αττερμολό'γον», αλλοι, δ' έθεώ-
ρησαν αυτόν δίδάσκαλον ^καινών Βαομονίων* . ^Η <ίζ€νίζοναα» δ'
αυτούς ««αίζ;^ ΒιΒαχη» τον Παύλου, συγκεντρουμένη περί τό πρό-

.16

(τωπον τοϋ Ίησοΰ Χρίστου καΐ την άλήΟειαν της αναστάσεως των
νε»ίρών, άποκρουομένην υπό των Επικούρειων και των Στωικών
φιλοσόφων, προύκάλεσεν, οΰχ' ήττον, ζωηρον διαφέρον των ακροα-
τών άΰτοΰ, οϊτινες «ίττιΚαβόμένοι. άύτοϋ €•π•ι τον "Αρβιον Τίάηον
η-γά'γόν» ζητοΰντες να μάθωσι τα κατ' αυτήν. Οΰιω παρεσχέι*)η εις
τον μέγαν Άπόστολον μοναδική ευκαιρία δπως κηοΰξη εν. Αθή-
ναις μεγαληγόρως τήν χριστιανικήν άλήθειαν περί της υπάρξεως
ενό^,Θεοΰ, προσωπικού, δημιουργοί», προνοητοΰ, εναντίον της πολύ-
θε'ίας και του άνθρωπομορφισμου, της άί^εΐας των Επικούρειων
και του πίίνθέϊσμοΰ τών Στωικών. «Σταθείς δε 6 ΙΤαΰλος έν μέαω
Ύοϋ * Αρείου ΤΙάηον» και έχων απέναντι του τήν Άκρόπολιν και τα
λοιπά αριστοτεχνικά μνημεία του ελληνικού πολιτισμοί5 και της
ιπ;ολυ{)έΐα;( εχώ'Οέΐησε, κατά δημοσθένειον τρόπον, τους <<ανΒράς
Άθηνάίονς», άπεν^ννας τον λόγο ν προφανώς ούχΙ μόνον προς
,αρεόπαγίτας αλλά καΐ προς τον προστρέξαντα εις τον • "Αρειον
Πάγον άθηνάϊκόν λαόν, εξάρας μεν τήν Όεοσέβειαν αΰτοΰ,παροϊ-
στήσας δε τον «άγι/ώστον» εις αυτόν Θεόν, τον ποιητήν και κΰριον
ουρανού και γης, τον μή κατρικοΰντα εν χειροποιήτοις ναοϊς και
μή έχοντα ανάγκην νά ■ εξύΛηρετήται υπό χειρών ανθρώπων, -τον
ζωοποιοΰντα τά πάντα. Ώς δημιουργός τοί εν τφ κόσμφ τεθέντος
ανθρώπου, εξ ου πάντα τά έ'θνη παρήχθησαν, ό Θεός καΛ*)•ώρισεν
ώρίσμενα εις εν εκαστον αυτών έπι της γης δρια κατοικίας και δρα
σεώς και άφηκεν αυτά νά εΰρωσι τον Θεόν. Δεν ή δυνήθησαν τού-
του να έπιτΰ/ωσιν. Ός εν σκότεί ευρισκόμενα έζήτησαν νά-ιρηλα-
φήσωσι και είίρωσιν αυτόν, ένφ δεν υπάρχει μακράν ενός έκαστου
ημών τών ανθρώπων, «βν αύτω <γάρ ζώμεν καΐ κινούμεθα καΐ έαμέν»,
ώς και αρχαίοι "Ελληνες ποίηταΐ ειπον «του 7«Ρ «α* ^γέν.ος έσυ,έν.'!).
Δεν πρέπει λοιπόν, προσέθήκεν δ Παύλος, ευρισκόμενος προ του
χρυσού αγάλματος της προμάχου 'Αί)ηνάς' και τών άλλων προβαλ-
λομένων πανταχόθεν της πόλεο^ς ειδώλων και ναών, «γει/ος ύ-πάρ-
χον75<; τόΰ Θεόΰ» νά νομίζωμεν δτι είναι δυνατόν οΰτος νά παρα-
σταθτ) δια τών χρυσών ή αργυρών ή λιθίνων αγαλμάτων ή. άλλου
τινό^ χαράγματος τέχνης και επινοήσεως άνθρωπου. Ό αληθής
Θεόζ «τού<Γ χρόίίον^ τήζ άγι/όίας- υτιβρι^ων» αποκαλύπτεται ήδη εις
τους άνι^ρώπους, προσκαλεί αυτούς εις μετάνοιαν, ■ διότι θά κρίνη
δικαίως εν ώρισμένη ήμερα τήν οικουμένην εν τφ Ίησοΰ Χριστφ,
τεκ^,ιήριον ΐοΰτων Λαρασχών τήν εκ νεκρών άνάστασιν αυτού.

17

Ή ΐδρυαίς της Εκκλησίας.— ^Εν τφ, σημείφ τοΰτφ διεκόπη
ή ομιλία του /Αποστόλου Πάΰλου ΰπό τών άπιστοΰντων εις την
περί αναστάσεως άλήθειαν" «άκούσάντβς δέ άνάσταοίν, οι μβν βχλβύα
ζον, έτεροί δε είττονι άκουαόμεθά αον καΐ ττάλίν ττερί τοιίτωι/» και
^οντως 6 Ήαϋλο^ εξήλθβν €κ μ,έαον αυτών». Άλλα δεν εμεινεν
-ακαρπον το εν Άΰήναις κήρυγμα αΰτοΰ, διότι δ συγγραφεύς τών
Πράξεων τών Αποστόλων προσέθηκε την πολυτιμον ταΰτην λεπτο-
μέρειαν περί τών πρώτων Αθηναίων Χριστιανών: «ηνες δέ ανΒρβς
κηλληθέντες αντω βττίστενσαν, €ν οίς καΐ Αωννσως 6 ^Αρβοπα'γί-
της καΐ ηυνη ονόματί Δάμαρι^ καΐ βτβροί συν αύτοϊς». Ούτω καθι-
δρΰθη ή χριστιανική Εκκλησία τών Αθηνών.

,Τό γεγονός δε τοΰτο και το του κηρύγματος εν γενεί του Απο-
στόλου Παΰλοϋ εν Αθήναις απετέλεσε μέγιστον κοσμοϊστορικόν
γεγονός, δπερ, παρά την άντίδρασιν τών φιλοσόφων; εσχεν άνυπο-
λόγιστον έπίδρασιν ούχι απλώς έπΙ το ενδοξον άστυ, το κέντρον
τοίίτο της ελληνικής πολυθεΐ'ας και του ελληνικού πολιτισμοί), άλλα
και επΙ τον δλον Έλληνισμόν. Επειδή δε ό Παύλος επι μικρόν
μόνον, μετά τήν εν Άρείφ Πάγφ δμιλίαν, παρέμεινεν εν Αθήναις
■μεταβάς εις Κόρινθον, γράψας δ' , εξ Αθηνών και τάς προς Θεσ-
■σαλονικεϊς. έπιστολάς, διωργάνωσε πάντως ώς πανταχού έπραττε
τήν Χριστιανικήν Έκκλησίαν Αθηνών, . τάξας επι κεφαλής αυτής
Έπίσκοπον.

Οί πρώτοι εηίακοηοί. — Κατά τήν παράδοσιν, Επίσκοπος
Αθηνών υπήρξε και δ θεσμοθέτης Ιερόθεος, διδάσκαλος του Διο-
νυσίου, άλλ' άντιρρήτως είναι γνωστόν εκ του εκκλησιαστικού ιστο-
ρικού Εΰσεβίου, στηριχθέντος προφανώς έπΙ τοί5 Ήγησίππου καΐ
επΙ τών έπιστο?ιών του Διονυσίου Επισκόπου Κορίνθου, δτι Επί-
σκοπος Αθηνών έχρημάτισεν δ Δίονύαιο^ Αρεοπαγίτης. Ό άγιος
Ιωάννης Χρυσόστομος έγνο3μάτευσεν, δτι ή, Δάμαρις ήτο σύζυγος
του Διονυσίου Αρεοπαγίτου, α\ν ή έ'κφρασις του Εΰαγγέλιστοΰ
Λουκά {«και ηυνη τί? ονόματι Αάμαρίς») αποκλείει τοιαΰτην γνώ-
μην. Έν Έλληνικαΐς έπιγραφαις άπαντςί το 6'νομα Δάμαλις. "Οτι
•ο Διονύσιος. Αρεοπαγίτης δεν υπήρξε συγγραφεύς τών κατά τον στ'
αιώνα συνταχθέντων επ' ονόματι αΰτοΰ συγγραμμάτων, είναι ήδη
άποδεδειγμένον επίσης είναι απλούς μύθος το δτι μετέβη κήρυξ
του Χριστιανισμού και μέχρι : Γαλλίας, άλλ' δποία τις ύπήρξεν η

18

δράσις του πρώτου τούτου Ά{)ηναίου χριστιανού, ως Επισκόπου
της Εκκλησίας 'ΑτΒηνών, δεν γνωρίζομεν.

Διότι, δυστυχώς, ουδέν μνημεϊον των Χριστιανικών Αθηνών εκ
τών τριών πρώτων αιώνων διεσώΰη. "Αγνωστος είναι ή αρχή και της
παραδόσεως,• και*}* ην ό νυν ναός του αγίου Φιλίππου . εν 'Α{|ήναις
δεικνύει τον τόπον, εν φ δ Άπόστο?^ος οΰτος ,υπέστη το μαρτυριον.
Έ| ασφαλούς δμως παραδόσεως πληροφορούμεθα δτι δ';ΔιόνΰΓ
σιος έτελεΰτησε τον βίον μαρτυρικώς,' πάντως δε ή κατ• αύτοΰ τοΰ
Παύλου εμφανισθεΐσαάντίδρασις, εις ην οφείλεται," πιθανώς^το γε-
γονός οτι δ Παΰλος, επανει?ν,ημμένως έπισκεφ-θεις την Κόρινθον,
παρέτρεξε τάς Αθήνας, ή άντίδρασις εκείνη έξηκολοΰθησε κάΐ: κοίτα
του Διονυσίου. "Αλλως τε μετά δεκαετίαν περίπου οπό της ιδρύ-
σεως της Εκκλησίας Αθηνών ήρξαντο οι κατά της Χριστιανικής
Εκκλησίας διωγμοί, οϊτινες έπεξετάθησαν, μικρόν κατά μικρόν,
και μέχρι της Ελλάδος, φαίνεται δε δτι τον μαρτυρικόν θάνατον
υπέστη δ άγιος Διονύσιος επ ι τοΟ αυτοκράτορος'Δομιτιανοΰ (81-96)
κάεις ζών.

' Μετά τον Διονΰσιον Επίσκοπος Αθηνών τάσσεται δ Ί^άρκια-
σο9/ αλλά βεβαίαν ιστορικήν μαρτυρίαν έ'χομεν δτι έμαρτΰρησεν υπέρ
της χριστιανικής πίστεως δ εξ Αττικής καταγόμενος Επίσκοπος
Αθηνών ΙΤοιίττλίος. Ό κατά τόν β' αιώνα έπΙ Μάρκου Αυρηλίου•
(161-180) άκμάσας Επίσκοπος Κορίνθου Διονύσιος εν επιστολή
αΰτου (παρ' Εΰσεβίφ, 4.23) προς τους Αθηναίους «Βιβ'^ερηκτ) νιτβρ
τ^ςττίστεως•, εν ή επιστολή εποιεΐτο μνείαν και του Διονυσίου
Αρεοπαγίτου ως πρώτου . Επισκόπου Αθηνών, εγραφεν δτι οΐ
Αθηναίοι χριστιανοί, δλιγωρήσαντες της κατά το Εΰάγγέλιον πο-
λιτείας, σχεδόν έκινδΰνευσαν ν'<άποστώσιν αυτής, ένεκα του διω-
γμού, καθ' δν και δ Επίσκοπος άύτών Ποΰπ?αος εμαρτΰρησε; προσ-
έθετε δε δτι διάδοχος τοΰ Πουπ?αου έχρημάτισεν δ Κοδρατος, κα-
τορθώσας να έπισυνάξτ) την χριστιανικήν κοινότητα Αθηνών και
ν' άναζωπυρήσχ) αυτήν εν τή πίστει. Ύποδηλοΰται εκ τών λεγομέ-
νων υπό του Διονυσίου Έπ. Κορίνθου δτι ΙπΙ τής εποχής του, ήτοι
επί τοΰ επΙ Μάρκου Αυρηλίου διωγμού, έμαρτΰρησεν δ Έπ. Αθηνών
Ποΰπλιος, ύπέλαβε δέ δ Αατϊνος πρεσβύτερος Ιερώνυμος (*[' 419)
δτι δ διαδεχθείς τόν Ποΰπλιον Έπ. Αθηνών Κοδράτος ΰπήρξεν δ
αυτός προς τόν Άπολογητήν Κοδράτον. Άλλ' οΰτος ήκμασεν έπΙ
τοΰ αΰτοκράτορος Άδριανοΰ (117-138) προς δν έπέδωκεν άπολο-

19

γίαν υπέρ τοΟ, Χρισαανισμου, Δύν,οίταΐΜ'ά θΈωρηθη" μόνον ω; π:ι- .
θ'όινον το δτι την άπολογίαν αυτού δ Κοδρατος έπέδωκε ατρός τον
αυτοκράτορα Ά,δριανόν, καθ' δν χρόνον (125-126) εύρίσκετο οΰτος
εν Αθήναις. Υπήρξε και έτερος Κοδρατος, μα{)ητής των. Αποστό-
λων «Εϋαγ7€λίστ7Ϊ/ς» καΐ προορήτης, διάορορος τοϋ. τε Επισκόπου
Αθηνών και του άπολογηχοΰ Κοδράχου.

Ά'θ"ηναΐοι Χριστιανοί φίλόύοφοι. — Προς τον Άδριανόν, εν
Αθήναις εΰρισκόμενον, ύπέβαλεν ωσαύτως λαμπράν άπολογίάν,
άνευρεθεΐσαν εσχάτως, και δ χριστιανός φιλόσοφος Αριστείδης.
Ή απολογία του Αριστείδου, της οποίας μνείαν ποιείται δ Ευσέ-
βειας (Έκκλησ. Ιστορία 4.33.), εθεωρείτο απολεσθείσα εντελώς
μέχρι τοί5 1878, δτε άνευρέθη υπό των εν Βένετί(? Μεχιταριστών
απόσπασμα, αρμενικής μεταφράσεως. Τφ 1891 άνευρέΰη πλήρης
συριακή μειάφρασις καΐ ταυτοχρόνως ανεκαλΰφθη έλληνικόν κείμε-
νον τής απολογίας, άΛ•αγόμενον εις τόν ζ'. αιώνα έν' τφ διηγήματι
περί Βαρλαάμ και Ίωάσαφ. (Πατρ. Μί^ηε 96,1108— 1124). "Η αρ-
μενική μετάφρασις στηρίζεται έπι του ελληνικού τούτου κειμένου,
δπερ εν πολλοίς είναι επεξεργασία τοί3 προτύπου ελληνικού κειμέ-
νου, άντιπροσωπευομένόυ μάλλον υπό τής συριακής μεταφράσεως;
Κατά τήν έπιγραφήν τής συριακής μεταφράσεως ή απολογία του
Αριστείδου επεδόι^Ι ούχΙ εις τόν Άδριανόν, ώς έσημείωσεν δ Εύ-
σέβιος, άλλ' εις τόν Άντωνϊνον τόν Ευσεβή (138 161), άλλ' ακρι-
βεστέρα φαίνεται τόΰ Εύσεβίου ή πληροφορία. Έν τή απολογία
του Αριστείδου αναπτύσσεται λαμπρώς ή θεμελιώδης αλήθεια δτι
μόνον οΐ χριστιανοί κατέχουσι τήν δρθήν περί Θεού ιδέαν καΐ μόνον
δ Χριστιανισμός είναι ή αληθής λ'ίρησκεία, ένφ οι βάρβαροι, οι
"Ελληνες καΐ οι Ίουδαϊαι έπλανήθησαν, ταυτοχρόνως δε δ απολο-
γητής αποδεικνύει δτι οι χριστιανοί μόνοι κατέχοντες τήν πλήρη
άλήθειαν έφαρμόζουσιν αυτήν έν τή ζωή. Τοιούτο τό περιεχόμενον
του πρώτου τούτου μνημείου τής Αθηναϊκής, χριστιανικής φιλολο-
γίας. ,

Είναι δε χαρακτηριστικόν.τό γεγονός δτι έν τή χριστιανική κοι
νόχητι Αθηνών κατελέγοντό και τοιούτοι επιφανείς άνδρες, οίος δ
φιλόσοφος και απολογητής του Χριστιανισμού Αριστείδης. 'χ\λλά
και έτερος μέγας απολογητής του Χριστιανισμού, δ Άθηναγόρας,
ή;ίο «*Αθηναϊος €ριλό.σοςρος χ^ιστιανός»^^ ώς έπιγράίρεχαι έν χβ άαο~

20

λογίςι: αΰτοΰ «Πρεσβεία περί Χριστιανών», περί το 177 άποσταλεί-
σι,Ί προς τον Μαρκον Αύρήλιον εξ Άλεξανδρείςας, δπου εξ Αθηνών
μετέβη δ Άθηναγόρας, "Ωσαύτως υιός Αθηναίου φιλοσόφου, ονό-
ματι Άντιόχου, μαρτυρήσαντος εν Ρώμη επι Δομιτιάνοΰ, ΰπήρξεν
δ Επίσκοπος χρηματίσας Ρώμης Ανακλητός (76-88), πιθανώς δε
και δ Ξυστός β' (257-258), δστις λέγεται, υιός Άλ^ηναίου φιλοσό-
φου. Αθηναίος φιλόσοφος Χριστιανός υπήρξε και δ Ύγϊνος, όστις
εις Ρώμην μεταβάς εξελέγη Επίσκοπος της . πόλεως* ταύτης (136-
140). ~

'Η άντίδρασις καΐ οΐ διωγμοί,— ^Απο του Αδριανού δμως,
άφοΰ ου ηρξατο νέα ακμή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ή θέσις
τών Χριστιανών εν Αθήναις καθίστατο δυσχερεστέρα, διότι τό Πα-
νεπιστήμιον κατέστη μέγα κέντρον της εθνικής πολυθείας. ΕΙς τάς
έκτοτε παραχθείσας δυσχέρειας οφείλεται ϊσως ή εν γένει βραδεία
ανάπτυξις τής Εκκλησίας Αθηνών και ή βραδεία ωσαύτως διάδοσις
του Χριστιανισμού εν Ελλάδι. Άξιοσημείωτον δτι εν τοις πέριξ
τών Αθηνών μόνον επι του Ύμηττοΰ αναφέρεται κοιτά τους ΰπ'
ό'ψει ημών χρόνους χριστιανική κοινότης, εκεί πιθανώς, δπου ιδρΰθη
και ή περιπυστος Μονή Καισαριανής, κέντρον γενομένη τών διω-
κομένων τότε λογίων Χριστιανών. Διότι ή άντίδρασις κατά του
Χριστιανισμοί) εν Αθήναις έπετάθη άφ' ου χρόνου δ Αδριανός
ενίσχυσε τό Πανεπιστήμιον Αθηνών.

Οΰχ ήττον ή Κόρινθος, μακράν του εν Ελλάδι κέντρου τής πο-
λυθείας ευρισκομένη, καν^ίστατο, μικρόν κατά μικρόν, κέντρον του
Χριστιανισμού εν Ελλάδι, ή δ' Επισκοπή αυτής κατελάμβανε τήν
πρωτεΰουσαν θέσιν μεταξύ τών λοιπών Επισκοπών τής Ελλάδος.
'Έχομεν ιδιαζόντως χαρακτηρισηκήν ιστορικήν μαρτυρίαν τό, γεγο-
νός δτι τό πρώτον εν Ελλάδι από του γ' αιώνος ήρξαντο τακτικώς
συγκροτοΰμεναι Συνοδοί τών Χριστιανών Επισκόπων. Ειδικώς δε
περί τής Εκκλησίας τών Αθηνών κατά τον γ' αιώνα εχομεν πλη-
ροφορίας εκ του δις επισκεφθέντος αΰτάς περί τά ετη 228 — 231
καΐ κατά τό 239 μεγάλου Άλεξανδρέως χριστιανού διδασκάλου
του Ώριγένους (•[- 251) ούτινος δ διδάσκαλος Κλήμης, δ Πρεσβύ-
τερος Αλεξανδρείας, ύπηρξεν Αθηναίος, Ή πρώτη έπίσκε\(ίΐς εις
τήν Ελλάδα και ειδικώς εις τάς Αθήνας του Όριγένους οφείλεται
εις Ικκλιισιαστικά τίνα ζητήματα, π ρό.ςέπίλυσιν • ιών οποίων ό τέως

21

λαϊκός Ώριγένης έχειροτονήθη εις Πρεσβΰτεοον εν Παλαιστίνη.
Κατά ϊήν έ'κφρασιν του Εύσεβίου (6, 'ΆΒ), ό Ώριγένης ^έττβΐ'^ούση^
γρ€ίας βκκλησίαατικών βν&κα ττρα/γμ,άτων βττΐ την ΈλλάΒα ατειΧάμε-
νο^ την Βίά ΤΙάΚαιατίνης, 7Γρ6σ/3υτ€ρίου "χεφοθεσίαν βν Καοααρβία
τιαρά των τή^ε Έτησκότίων αναλαμβάνει-!» . Άλλα δεν δυνάμεθα να
γνωρίζωμεν τίνα ήσαν τα ζητήματα ταΰτα. Κατά την δευτέραν έπί-
σκεψίν του δ Ώριγένης εμέινεν επι μακρόν εν Αθήναις, ένθα «πε-
ατεράτωσε το υπόμνημα αΰτοΰ εις τόν προφήτην Ιεζεκιήλ καΐ συνέ-
ταξε τά πέντε βιβλία περί τοΰ "4-σματος '^σμάτων. Περί της Εκ-
κλησίας τών Αθηνών δ Ώριγένης, παραβάλλων αυτήν προς τή ν
άρχαίαν «έκκλησίαν» τοΰ Δήμου τών Αθηναίων, έπληροιρόρησεν
δη ήτο πραεϊα και ευσταθής (Κατά Κέλσον Γ. 30) «Εκκλησία βεν
ηαμ Θεού φερ* ειττεΐν η ^Αθηνηοί ττραεΐά τις καϊ ευσταθής, ατε Θεω
άρεακειν τω εττΐ ττάαιν βουλομενη, ή Β^ \^θηναίων εκκλησία στασι-
ίόδϊ/9 καΐ ούΒαμώς παράβαλλα μένη τη ^Εκκλησία τοΰ Θεοΰ». Ό
Ώριγένης κατέλιπε ζωηράς αναμνήσεις εν Αθήναις, εν&α, κατά
πληροφορίας τοΰ Λατίνου πρεσβυτέρου Ρουφίνου ("ι* 410), είχε
πολλούς οπαδούς.

Προς τοις άλλοις εν τφ Πανεπιστημίφ τώΛ' Άθηνώ•ν εξεπαι-
δευθη κατά τήν έποχήν εκείνην Ι'ρηγόριος δ Θαυματουργός, πρΙν ή
σπουδάση παρά τφ Ώριγένει εν Καισαρείο: της Παλαιστίνης.

Μετά μικρόν δμως κατά τόν επι Δεκίου (249 — 251) διωγμόν
και ή εν Αθήναις Εκκλησία υπέστη μεγάλας επιθέσεις εκ μέρους
τών εθνικών. Μεταξύ δε τών Αθηναίων Χριστιανών μαρτύρων
τοΰ διωγμού εκείνου, έγνώσθησαν δ Ηράκλειος, δ Παυλϊνος και δ
Βενέδημος, ών τήν μνήμην γεραίρει ή Εκκλησία ετησίως τή Ιδη
Μαΐου. Πρό τούτων πιθανώς έμαρτύρησαν εν Αθήναις οι άγιοι
Πέτρος, Αιονύαιος, Χριστίνα παρθένος, ΆνΒρέας καΐ Ώαΰλος, ών τήν
μνήμην γεραίρει ή Εκκλησία τή 19 Μαΐου.

Κατά τόν επι Δεκίου διωγμόν περιφανής μάρτυς ανεδείχθη^
Λρός τοις άλλοις, δ άγιος Επίσκοπος Αθηνών ΛεωνίΒας. Συλλη-
φθείς εν Τροιζήνι κατά τάς ημέρας τοΰ Πάσχα τοΰ 2δΟ ήχθη εις
Κόριν8"θν, ένθα υπέστη φρικτάς βασάνους, τέλος. δε άπηγχονίσΰη
διασπασθείς τάς σάρκας Μετ' αυτού έμαρτύρησε και ή αγία Χάροααά^
ως και. αΐ την συνόδείαν αύτης άποτελρΰσαι άγιαι γυναίκες. Βραδύ-
τερον άνεκομίσθη εΙς Αθήνας, τό άγιον λείψανον τοΰ μάρτυρος
Επισκόπου Λεωνίδου, διά τοΰ μαρτυρίου τοΰ οποίου επισφράγιζε-

22

ται ή ιστορία της Αποστολικής Εκκλησίας των Αθηνών κατά τους
τρεις πρώτους αιώνας Διεσώθη παρά τον 'Ιλισσον υπόγειος κρυπτή
αποτελούσα μέρος του «Μαρτυρίου του αγίου Λεωνίδου» και ανα-
γόμενη πιθανώς, εις τον δ'. αιώνα. Το «Μαρτΰριον» ήτο μεγαλο-
πρεπής Βασιλική, ώς καταφαίνεται εκ τών άνακαλυφθέντων αρ-
χαιολογικών λειψάνων αύτης, κτισθεϊσα κατά τον ε'. αιώνα, επι του
τάφου του αγίου μάρτυρος Επισκόπου Αθηνών.

Δυστυχώς δε ή Ελλάς και ειδικώτερον αΙ Αθήναι μετά τάς υπό
τών Ρωμαίων μεγάλας καταστροφάς και δχιώσεις, υπέστησαν τάς
έπιδρομάς διαφόρων βαρβάρων, εις ας οφείλεται κ(ΐΙ ή καταστροφή
τών σπουδαιότερων εν Αθήναις αρχαίων μνημείων. Πάντως δε κατά
τήν υπό τών Γότθων δήωσιν της πόλεως τών Αθηνών (267)
κάτεστράφησάν και τά χριστιανικά μνημεΧα αυτής, ών τίνα άνφκο-
δομήθησαν βραδύτερο/. Μεταξύ τούτων ήτο δ παρά τόν "Αρειον
Πάγον ναός τοϋ αγίου Διονυσίου, οΰηνο; τά ερείπια τελευταίως
άνεκαλΰφθησαν. Παρ' αυτόν δ' εκείτο και τό Έπισκοπεϊον,. όπερ
εθεωρείτο δτι υπήρξε κατοικία και αΰτοΰ του αγίου Διονυσίου., Έν
αδτίρ διέμειναν οι Επίσκοποι Αθηνών επι πολλούς αιώνας. Και
έδείχθη μεν δ πρώτος ΧριατιαΑ'ός αυτοκράτωρ, δ Μ. Κωνσταντίνος
(306-337), ευ νους προς τάς Αθήνας, παρεκάθησε δε εν τή ύπ'
αυτοΰσυγκροτηθείση εν ΝικαίςΐίΑ' οικουμενική Συνόδφ (325*' και
δ Επίσκοπος Αθηνών ΓΓίστός, άλλ' έκτοτε ήρξατο και ή άπογΰ-
μνωσις τών Αθηνών, από τών αριστοτεχνικών μνημείων, άπαγομέ-
νων εΙς τήν νέαν πρωτεΰουσαντοΰ Κράτους. Τό Πανεπιστήμιον
τών Αθηνών, έχον εκτός τών εθνικών καΐ Χριστιανούς καθηγητάς
και φοιτητάς, ήκμαζεν εισέτι. Οι καθ ηγηταΐ έξελέγοντο υπό της
Βουλής τών τριακοσίων, καταλαμβάνοντες τόν καθηγητικό ν «θρό-
νον», συγκροτοΰντες περί εαυτούς θορυβώδεις δμίλους του φοιτη-
τικού κόσμου, άτε «κατέχοντες τήν τών λόγων βασιλείαν» και θεω-
ρούμενοι εν τή άκροπόλει του αρχαίου Ελληνισμού ως αντιπρόσω-
ποι του εθνικού θρησκεύματος, ως «πρόμαχοι τοΰ Ελληνισμού»
κατά τήν θρησκευτίκήν εννοιαν της λέξεως. "Οθεν υπό τοΰ Πα-
νεπιστημίου άνεκόπτετο πάσα πρόοδος της Έκκ?\.ησίας •' Αθηνών.
Μεταξύ τών φοιτητών τού Πανεπιστημίου κατελέγοντο ,,περι τήν
έποχήν ταύτην οι εκ Καππαδοκίας Βασίλειος και Γρηγόριος, οι μέλ-
λοντες μεγά?\.οι Πατέρες καΐ Διδάσκαλοι τής Εκκλησίας, και δ επί-

ι

δοξο; διάδοχος τού αυτοκρατορικού θρόνου Ιουλιανός, δ μέλλων

23

ατυχής αποστάτης καΐ παραβάτης του Χριστιανισμού. ΈπΙ.τής βρα-
χυχρόνιου δε βασιλείας αυτοΟ (361-363), ζητήσαντος ν' άναζωογο-
νήστ] την ελληνικήν πολυθεΐαν, άπεμακρΰνθησαν, προς καιρόν, δια
διατάγματος της 29 Ιουλίου 362, εκ του Πανεπιστημίου οι Χρι-
στιανοί καίί'ηγηχαί. Το διάταγμα του Ιουλιανού ήκυρώθη τφ 364,
δτε έπανέλαβον οι καΌηγηταί, εν οις και δ Προαιρέσιος, την διδα-
σκαλίαν των εν τφ Πανεπιστημίφ. 'Λπό του 379, επι του αύτοκρά-
τορος Θεοδοσίου Α' (379-395), ηρξατο ΟΓροδρά άντίδρασις κατά της
πολυθε'ίας, κατεστράφησαν δε πολλαχοΰ καΐ μνημεία αύτης, άλλ'
αί Ά•θήναι μέχρι τοΰ 'Ιουστινιανοίί' Α' (527-565) δεν εθίγησαν εκ των
εναντίον των εθνικών μέτρων. "Ό φοβερός σεισμός του 375, δ άνα-
στατώσας την Ελλάδα, άφηκεν ωσαύτως άθικτον το άθηναϊκόν
έδαφος, άλλα και αί φοβεραι και αί καταστρεπτικαΐ δια την λοιπήν
Ελλάδα νέαι έπιδρομαΐ των Γότα^ων παρέκαμα|)αν τάς 'Α•9|ήνας. Τφ
397 επισκεφθείς τάς Αθήνας δ Συνέσιος Επίσκοπος Πτολεμαίδος
εΰρε γυμνάς τάς Αθήνας της αρχαίας δόξης αυτών, «ουδέν, έ'γρα-
φεν, εχουσιν αί νυν Άθηναι σεμνόν, άλλ' ή τά κλεινά των χωρίων
δνόματα> καΐ «πάλαι μεν είν' ή πόλις εστία σοφών, το δε νυν έχον
σεμνΰνουσιν αυτήν οί μελισσουργοί».

Πλήρης έκχριατιάνισις των Άϋ'ηνών. — "^Η άνάδειξις της
βασιλίσης Άθηναΐδος, θυγατρός τοί5 φιλοσόφου Λεοντίόυ, ην συν-
εζεΰχθη (7 Ιουνίου 42Γ), δ Θεοδόσιος Β' ,408-450) προς τοις ά'λ-
λοις ύπήρξεν ευεργετική διά τάς Αθήνας, αλλά τά ύπερθαΰμαστα
καλλιτεχνήματα της πόλεως και επΙ Θεοδοσίου Β' έξηκολοΰθησαν
μετακομιζόμενα εις Κωνσταντινοΰπολιν.

Μετά το 425 άπεμακρΰνθη. και το αριστούργημα τοΰ Φειδίου,
το χρυσελεφάντινον άγαλμα της προμάχου της πόλεο3ς Αθηνάς.
'Αλλ'.ήδη προ πολλού ή εικών της άειπαρθένου Μαρίας έκυριάρχει
εν Αθήναις, έγκαΟιδρυθεΤσα εν τφ Παρθενώνι της Ακροπόλεως,
ως πολιούχος της πόλεως, ^ΐΐανίνγία η Άθήνιώπαοα», πιθανώς επι
Ιουστινιανού, δτε. μετεβλήθη δ Παρθενών εις χριστιανικόν ναό\',
δστις εγένετο κέντρον της χριστιανικής ζωής εν Αθήναις. Αΰτη δ'
έκαλεϊτο «-ή Μ^ηάΚη ^Εκκλησία ^Αθηνών», «η Καθολική * Εκκλησία
Αθηνών» -χατά τά έπ' αυτής επιγραφικά χαράγματα, ως καθεδρικός
ναός της Επισκοπής Αθηνών. Κατά τίνα δε παράδοσιν, δ Ευαγγελι-
στής• Λουκάς, αποθανών εν, θήβαις-μαρτυρικόν θάνατον, κατέλιπεν

24

εικόνα της Θεομήτορος, ην Χριστια\ός τις Άνανίας μετεκόμισεν
εις Αθήνας, οί δέ Ά^^ηναιοι Χριστιανοί ναόν περικαλλή άναγείραν-
τες ου μακράν της πόλι,ο^ς άνεστήλωσαν έν αΰτφ την αγίαν εικόνα.
Άλλ' αυτή άπεμακρύνί^η θαυμασίως εΙς την περιάκουστον Μονην
Σουμελά παρά την Τραπεζούντα, έ^εΐ οΰτοκράτοοος Θεοδοσίου Α'.

Έκτος δε του Παρθενώνος και άλλοι ναοί εθνικοί μετεβλήθ•ησαν
εις χριστιανικούς, σώζεται δ' έκτοτε το Θησεϊον, δπερ κυρίως ήτα
ναός του Ήοραίστου, ώ; ναός του αγίου Τεωογίου. Τό Έρέχ•θειον
μετεποιή-θη εις ναόν της Θεοτόκου, χριστιανικοί δε ναοί έγκαθιδρΰ-
θησαν έν τοις Προπυλαίοις της Ακροπόλεως και έν τφ της Άπτέρου
ϊ^^ίκης. Πιθανώς δε ό ναός ου τος ήτο αφιερωμένος εις μνήμην των
Ταξιαρχών, διότι άνευρέθησαν τοιχογραφίαι των Αρχαγγέλων Μι-
χαήλ και Γαβριήλ. Ή αρχαία οδός Τριπόδων περί την Άκρόπολιν
έπληρώθη ναών, οίος ήτο ό της Τ1αναηία<; Καν^ήΧης ή της Ά^ίας
Κυράς, παρά τόμτημεϊον του Λυσικράτους. Τό υπέρ τό Δίονυσια-
κόν θέατρον άντρον μετεποιήθη εις ναόν της Παναγίας ^ττηλαιο)-
τίσαψ. Έπΐ του κατά τάς νοτίας κλιτΰς της Ακροπόλεως κατα-
στραφέντος Ασκληπιείου ίδρΰί)η χριστιανικός ναός, ως απέδειξαν
τ' άνευρεθέντα λεί-ψανα αύτου. Μέρος του μεγάλου ναοϋ του 'Ολυμ-
πίου Διός παρά τόν 'Ιλισσόν μετεβλήθη εις χριστιανικόν ναόν τοϋ
Ά^/ίου Ιωάννου. ^Επί τίνος δε έπιστυλίου μοναχός στηλίτης τών
Βυζί^ιντινών χρόνο)ν ήσκήτευσε, κατά τό παράδειγμα τών άλλαχοΰ στυ-
λίτών» Έν τη Στοά Αδριανού (κυρίως Βιβίαοθήκτί) Αδριανού παρά
τό Τζάμι του σταθμού Μοναστηρακίου) ιδρΰθη διά μεταποιήσεω;
του εσωτερικοί) οικοδομήματος δ ναός της Μβ^^άλη^; ΤΙανα'γίας, βρα-
δύτερον δε έν τφ χώρφ του αρχαίου Λυκείου ίδρΰϋη δ ναός τοΰ
Λυ>ύοΒήμ,ον -καΧεκΙ ναοΰ του Άπόλ?»,ωνος παρά τάς Αθήνας ετέθη
ή βάσις της περιπΰστου Μονής του Δαφνίου. Άλλα και εξ ΰπαρχής
έκτίσθησαν χριστιανικοί ναοί, ών αρχαιότερος λογίζεται δ της Πα
ναγίας Γοργοεπηκόου (νυν τοΰ Αγίου Ελευθερίου). ■

Παρά ταύτα έξηκολοΰθει τό Πανεπιστήμιον Αθηνών ώς κέντρον
της ελληνικής παιδείας νά είναι καΐ κέντρον της ελληνικής πολυ-
θέΐας. Είχε δε περί την έποχήν έκείνην διαπρεπέστατους καθηγητάς
τόν Πρϊσκον και τόν Αθήναιον Π λοΰταρχον, υ ιόν πιθανώς, τοΰ
τελευταίου ιεροφάντου τών Έλευσινίίων μυστηρίων και εκτός άλλων
πολλών τόν εκ Συρίας Πρόκλον (485), άδιάλ?ιακτον τοΰ Χριστιανι-
σμοΰ πολέμιον. Ό Πρόκλος, ανέλαβε ν' αναδιοργάνωση έκλεκτικώς

25

το έθνικον θρήσκευμα, διαΐελών, ως επίστευεν, υπό την αμεσον
της Αθηνάς χειραγωγίαν, άλλα δεν ήδυνήθη να πατορθώστ] τι, οι δε
διάδοχοι αύτοΰ έξηκολοΰθησαν την αυτήν εχθρικήν στάσιν προς τον
Χριστιανισμόν, προκαλέσαντες τήν διάλυσιν του Πανεπιστημίου.
Ό αυτοκράτωρ Ιουστινιανός εκδούς τόν περίφημον 'Ιουστινιάνειον
κώδικα (529) ωρισε, προς τοις άλλοις, δπως ή νομική επιστήμη
σπουδάζηται μόνον εν ΚΠόλει, εν Ρώμη και εν Βήρυττφ οΰχΐ δε
καΐ εν τφ Πανεπιστημίφ Αθηνών. Τοΰτο υπήρξε τό πρώτον πλήγμα
κατά του Πανεπιστημίου. Επειδή δε άνεκαλΰφθησαν πολλοί εν
ΚΠόλει πρεσβεύοντες τό έθνικόν θρήσκευμα, ΰποστηριζόμενον υπό
τών εθνικών καθηγητών, δ Ιουστινιανός άπηγόρευσε τάς θυσίας,
επίσης άπηγόρευσε τό διδάσκειν εις «τους ν,οσοΰντας τήν ελληνι-
κήν μανίαν» τουτέστιν εις τους εθνικού; Καθηγητάς, και περ,ι-
έλαβεν εις τό δημόσιον ταμεΐον τήν περιουσίαν του Πανεπιστημίου
Αθηνών. Ταύτα κατέστησαν αδύνατον τήν περαιτέρω λειτουργίαν
του Πανεπιστημίου, πολλφ μάλλον δτι δεν ευρέθησαν τότε χριστια-
νοί καθηγηταί. Οι εθνικοί καθηγηται του Πανεπιστημίου, ηγουμέ-
νου . του «Σχολάρχου» αυτών Δαμασκίου απεχώρησαν εν σώματι,
μεταβάντες προς καιρόν εις Περσίαν, άλλ' έπανακίίμ'ψαντες και πάτ
λιν εις τήν Ελλάδα.

Τό Πανεπιστήμιον τών Αθηνών έπαυσε λειτουργοΐίν, εκλιποΰ-
σης δε ρΰτω και της τελευταίας εξ αύτοΰ αντιδράσεως κατά της
χριστιανικής θρησκείας, αΐ Αθήναι του ς' αιώνος προσέλαβον οΊριν
καθαρώς χριστιανικής πόλεως, αλλά σβεσθέντος του φωτεινού φάρου
του Πανεπιστημίου, εξ ύπαιτιότητος μάλλον τών καθηγητών του,
ή πόλις περιή?νθεν εις πνευματική ν άφάνειαν, πολλφ μά?ιλον δτι
δ Ιουστινιανός ςδήμευσε τάς περιουσίας τών πόλεων τής Ελλάδος.
Επειδή δε δ αρχαίος ελληνικός βίος κέντρον είχε τήν «πόλιν» δεν
ήδυνήθη έκτοτε ή Ελλάς ν' άνορθωθή. Άλλ' ευτυχώς, ως παρετη-
ρήθη ήδη, ή Έκκ?*,ήσία ήτο πλέον επαρκώς ωργανωμένη ώστε ν'
άντικαταστήση τήν <'ί πόλιν». Εντεύθεν ή Εκκλησία απέβη δ θεματο-
φΰλαξ τών εθνικών παραδόσεων, τό ασφαλές έρεισμα του Ελληνι-
σμού καθ' απαντάς τους εφεξής αιώνας.

"Η Επισκοπή Άϋ^ηνών. Παρά πασαν τήν 'εξαιρετικήν ση-
μασίαν τής πόλεως τών Αθηνών, ή Επισκοπή αυτής δεν ήδΰνατο,
εύδύς αμέσως, νά καταλάβη πρωτεΰουσαν θέσιν μεταξύ τών Έπι-

26

σκοπών της εν ^Ελλάδι Εκκλησίας. Διοικητικώς ή Επισκοπή αυτής
συμπεριελαμβανετο εν τή Μητροπόλει Κορίνθου, άποτελοΰση μίαν
των Μητροπόλεων του Ανατολικού Ιλλυρικού. Τοί5το διηρεΐτο εις
δυο Διοικήσεις, τήν της Δακίας και τήν ιής Μακεδονίας, ής κέν-
τρον άπέτέλει ή Θεσσαλονίκη. Ό Έπί(τκοπος Θεσσαλονίκης ως
'Έξαρχός της Μακεδόνικης Διοικήσεως προήδρευε των Συνόδων,
εις ας προσήρχοντο οι Μητροπολϊται, τούτων δε πάλιν έκαστος συ-
νεκρότειι^ίας Συνόδους μετά των Επισκόπων αυτοΰ. Τφ 379 το
Άνατολικόν 'Ιλλυρικον μετά των δυο διοικήσεων, της Μακεδονίας
και της Δακίας, ΰπο του αυτοκράτορος Γρατιανοΰ παρεχωρήθη εις
τον συνάρχοντα αΰτου Θεοδόσιον, βραδΰτερον δε μεταξύ των ετών
424 — 437 συνηνώθή μετά του Ανατολικού Τμήματος του Κράτους
καΐ το Δυτικόν Ίλλυρικόν. Παρά ταΰτα και του Ανατολικού Ιλλυ-
ρικού οι Επίσκοποι, συνεπώς και ό τών Αθηνών, εθεωρούντο
«Βνρκοί», υπαγόμενοι υπό τήν άνωτάτην πνευματικήν έποπχείαν
του Πάπα Ρώμης, ένεκα της οποίας πολλάκις οΰτος άπεπειράτο να
έπεμβαίνίΐ ει; τά της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τοί5το δε θέλων
νά προλάβχι δ αυτοκράτωρ Θεοδόσιος Β' δια νόμου της 14 Ιουλίου
421 διέτασσε τους Επισκόπους του Ιλλυρικού δπω; εν περιπτώσει
αμφιβολιών άπευθΰνωνται προς τον Πατριάρχη ν Κωνσταντινου-
πόλεως.

Ό νόμος εκείνος, οφειλόμενος εις ζητήματα σχετικά προς τήν
μετάθεσιν του μητροπολίτου Πατρών Περιγένους εις τήν Μητρό-
πολιν Κορίνθου, υπήρξε το σύνθημα κινήσεως τών Μητροπόλεων
της Ελλάδος προς άνεξαρτησίαν από της εξαρχίας Θεσσαλονίκης,
άξιοσημείωτον δε δτι και αυτός ο Περιγένης, ώς μητροπολίτης Κο-
ρίνθου, άπεπειράθη μετά τών τριάκοντα Επισκόπων αύτοΰ, εν οις
ήτο και 6 Αθηνών, νά καταστή ανεξάρτητος, αλλά δεν επέτυχε,
μόλις δε εν ετει 733 επΙ χον είκονομάχου αυτοκράτορος Λέοντος Γ'
(717^—740) εληξεν ή ανώμαλος κατάστασις εκείνη της εκκλησια-
στικής ξενοκρατίας, καταργηθείσης πάσης δικαιοδοσίας του Πάπα
Ρώμης έπι του Ιλλυρικού καΐ ύπαχθέντο; τούτου υπό το Πατριαρ-
χεϊον Κωνσταντινουπόλεως. Δεν γνωρίζομεν δε εάν κατά τήν έπα-
νάστασιν τών «Ελλαδικών» εναντίον του είκονομάχου Βασιλέως
Λέοντος Γ '. συμμετέσχον και αί -Αθήναι, άποκροΰουσαι τήν εικο-
νομαχίαν. Είναι μόνον γνωστόν οτι ή σύζυγος τοί3 έγγονοί5 του
Λέοντος Βασιλέως Λέοντος Δ'. του Χαζάρου Ειρήνη ήτο Άθη-

27

ναία εκ της οικογενείας ^αρανταττηχων, συντελέσασα εις την συγ-
κρότησιν της Ζ'. Οίκουμ. Συνόδου, εναντίον, της εικονομαχίας και
ή ανεψιά της Ειρήνης Θβοφανώ ή Αθηναία υπήρξε σύζυγος του
Σταυρακίου υίρΟ του Βασιλέως Νικηφόρου, αλλ' ό Σταυράκιος δεν
έπρόφθασε να βασιλεΰση, ή δε Θεοφανώ εισήλθεν εις Μοναστή-
ριον. Το5ν Ά•θηναίων τούτων Βασιλισσών του Βυζαντίου, πιθ-ανώς
ή Ειρήνη, ίδρυσε, κατά την παράδοσιν, 12 ναούς εν Αθήναις. Ή
παράδοσις προστίθησιν δτι εν Αθήναις ύπήρχον τοσοίίτοι ναοί οσαι
και αΐ ήμέραι του έτους.

Ώς γνωστόν δε Λέων δ "Ισαυρος συμπληρώσας την μεταρρΰθ-
μισιν τυΰ από του ημερών του Μ. Κωνσταντίνου επικρατήσαντος
συστήματος επαρχιακής διοικήσεως, διήρεσε τό Κράτος εις στρα-
τιωτικός περιφερείας, καλουμένας θέματα."}! Πελοπόννησος, έχουσα
την Κόρινθον πρωτεΰουσαν, αποτελεί ϊδιον θέμα, έτερον δε ή
Στερεά Ελλάς, συμπεριλαμβανομένης και της Ευβοίας. Άλλα
πρωτεύουσα του θέματος τούτου ωρίσΟησαν αί Θήβαι ούχι δε
αι Άΰήναι, διότι αι Θήβαι προσέλαβον τότε έξαιρετικήν σημασίαν,
ένεκα της μεταξουργίας. Άλλ' εν τη εκκλησιαστική διοικήσει ύπε-
ρεΐχον πάντοτε αι Αθήναι.

Έν τφ μεταξύ χρόνφ οι Επίσκοποι Αθηνών καθίσταντο
γνωστοί μάλλον έκτης συμμετοχής αυτών έν τοις γενικοϊς έκκλη-
σιαστικοϊς ζητήμασι. Κατά τόν δ' αιώνα Επίσκοπος Αθηνών
έχρημάτισεν «δ έν δσίοις έπισκοπήσας Κλημάπος», ως ανα-
γράφεται έν τη άνευρεθείση σαρκοφάγφ αύτόΰ. Ό δε κατά τόν
ε' αιώνα πρώτος γνωστός Επίσκοπος Αθηνών ^Αθανάσιος
Α' μετέσχε περί τό 458 Επαρχιακής Συνόδου υπό τόν Κορίνθου
Πέτρον, ΰπογράψας μετά 20 επισκόπων επιστολήν προς τόν αυτο-
κράτορα Λέοντα Λ' (457 — 474) περί αποδοχής τών αποφάσεων τής
Δ' Οικουμενικής Συνόδου (451). Ό μετ' αυτόν Αθηνών Έπίσκο^
^Αν^ατόλίο^ μετέσχε μετά εν έτος (459) Συνόδου υπό τόν Πατριάρ-
χηνί Κωνσταντινουπόλεως Γεννάδιον Α' (458—471) κατά σιμωνίας.

Έν ταις ήμέραις του Λύτοκράτορος Ίουστίνου Β' (565—568),
κατά τινας πληροφορίας του εκκλησιαστικού ιστορικού Ιωάννου
του Εφέσου, ή εκ του Μονοφυσιτισμοϊ) παραχθεϊσα αϊρεσις τών
<ίΤρίθ€ΐτών» λεγομένων, εΰρεν εϊσοδον εις τε την Κόρινθον και
εις τάς 'Αθήνας, ένθα και Κοινότης «Τρίθεϊτων» ΰπήρχεν, έχουσα

28

ϊδιον Έπίσκοπον, χειροτονη•ί)έντα ΰίτό των αρχηγών της αίρέόίεως
Κόνωνος και Ευγενίου.

Έπι πολύν χρόνον άΐ κλειναί 'Αθ-ηναι κα{)ίστ'ανται γνωσταΐ εκ
των ονομάτων μάλλον των Έπισλόπων αυτών, οϊτινες μετέχουσι
Συνόδων εν Κωνσταντινουπόλει. Τούτων δε ό μετά τον ^Ιωάννψ
^' Επίσκοπος 'Α^θηνώ ν ^Ιωάννη»; Β' εν τη ΣΎ' Οικουμ,ενικχί 2υ-
νόδφ άντεπροσώπευσε και τον Πάπάν Ρώμης (Ιωάννης έλέφ Θεοϋ
Επίσκοπος Αθηνών και λι>γάτος του αποστολικού θρόνου της πρε
σβυτέρας Ρώμης»), κατ' δνομα δε μόνον είναι γνωστοί 'επίσκοποί
τίνες του ζ' και του η ' αιώνος μετά τον Ίωάννην Β' οίον *ΑνΒρέας,
Θβοχάρίτος, Μαρίνος^ ^Ιωάννη^ Γ', Γρη^όριος Α' και του πρώτου
ήμίσεος του θ' αΙώνος, ΑΒαμ,άντιος, ^Ια^άννη^ Α', ΘεοΒόσως, "Τίτά-
τίος, Αημήτρως, Γ€ρμ,ανος Α', δστις κάτ' επιγραφήν έπι τών κιόνίοον
του περιστυλίου της δυτικής εισόδου του Παρθενώνος έφερε τον
τίτλον του Αρχιεπισκόπου, απέθανε δε κατά Όκτώβριόν του 841.

"11 ελλειψις όμως ειδήσεων δεν σημαίνει δτι έσβεσθη πάσα
πνευματική ζωή εν Αθήναις και δτι ή πόλις μετά τάς έπιίίρομάς
τών Σλαΰων κατά της Ελλάδος τελείως ήρημώθη, μεταβληθεισα
δάσος, κατά τήν φαντασιοπληξίαν του Φαλμεράϊερ. Εις τά προσα-
χθέντα ήδη υπό πολλών άναιρεσάντων τήν άβάσιμον θεωρίαν αυ-
τού γεγονότα άρκοΰμεθα νά προσθέσωμεν το γεγονός δτι, δταν δ
Αυτοκράτωρ Κώνστας Β' (641-678) έπεσκέορΰη τφ 652 τάς Αθή-
νας, εΰρεν έλταΰθα από πολλού διδάσκοντα τά ελληνικά- καΐ λατι-
νικά γράμματα και τήν φιλοσοφίαν τόν εκ Ταρσοί5 "Ελληνα μονα-
χόν Θεόδωρον, δν παρέλαβε μεθ' εαυτού εις Ι^ώμήν. Ό Θεόδωρος
οΰτος ΰπήρξεν δ μετά ταΐ5τα ένδοξος 'Έλλην Αρχιεπίσκοπος Καν-
τερβουρίας (667—690).

Είναι εξ άλλου γνωστόν εκ του βίου του οσίου Αουκά του Θαυ-
ματουργού καΐ Ιδρυτού της εν Φωκίδι περιωνύμου Μονής Στειρίο'υ
(-|-7 Φεβρουαρίου 946) δτι οι γονείς αύτου, καταγόμενοι εξ Αιγί-
νης, ένεκα πειρατικών επιδρομών κατέφυγον εις Καστορίαν, δ'που
εγεννήθη ό "Αγιος, δυο δε μονάχοι προερχόμενοι εκ Ρώμης καΐ
μ;εταβάίνοντές χάριν προσκυνήσεως εις 'Ίεροσόλιιμα,, διελθόντες δε
της κώ|Αης εν ή διέμενεν ή μήτηρ του, εφιλοξενήθησαν ΰπ' αυτής.
Ό μικρός τότε Αουκάς, μαθών τόν σκοπόν του ταξειδίου των,
λάθρά'σύνώδευσεν αυτούς, επιθυμών νά επισκεφθή τους "Αγίους
Τόπους. Όλθον δ' εις Αθήνας, προσηυχήθησαν εν τφ ναφ της

Ά9

Θεοτόκου τφ εν τφ Παρ-Οενώνι, ύστερον δε συνέστησαν τον ν&α-
ρόν Λουκάν ε'ίς τίνα ήγοΰμενον Μονή; εν Αθήναις, δστις εκειρεν
αυτόν μοναχόν.. Πρόκειται, πιθανώς, περί της Μονής Καισαρια\ής.
Ώσαΰτως δ βιογράφος του αγίου Νίκωνος «Μετανοείτε» διηγείται,
οτι οΰτος επιστρέορων εκ Κρήτης, δπου άποστολικώς ειργάσθη,
επλευσεν εις Δαμαλαν (Τροιζήνα) και εκείθεν δια Σαλαμίνος εις
Αθήνας (πάντως μετά το 961), ης τους κατοίκους εθελξεν, ώς
δι' άσματος σειρήνων, δια των διδαχών του. Μεταβάς δε μετά πολ-
λάς περιοδείας εις Σπάρτην ο δσιρς Νίκων εΰρεγ.έκεϊ Έπίσκοπον
Αθήναιον, Θεόπεμπτον ονόματι.

Αϊ λεπτομέρειαι αύται μαρτυροΰσι την ΰπαρξιν θρησκευτικής
ίζωής εν τ{ί πόλει των Αθηνών, ης και ή κοινωνική ζωή ήτο άλλως
ανεπτυγμένη, άφοΰ, προς τοις άλλοις, Άθηναιαι Βασίλισσαι^ εκρ-
σμησαν τον αΰτοκρατορικόν θρρνρν Κωνσταντινουπόλεως. Είναι δε
γνωστόν, δτι μετά τους θριάμβους αΰτοΐί ό Βασίλειρς Βουλγαρρ-
κτόνος (963-1028) τφ 1019 ήλθεν εις Αθήνας ϊνα δοξολργήση τον
Θεόν εν τφ ναφ του Παρθενώνος, δν κατεκόσμησε διά πλουσίων
αναθημάτων. Μνείαν του περικαλλεστάτου ναοΰ του Παρθενώνος
εποιοϊ5ντο .και οι ξένοι έπισκέπται, ιδίως οι μεταβαίνοντες εις προ-
σκΰνησιν τών "Αγίων Τόπων εκ τής Δύσεως και διερχόμενοι διά
της Έλλάδο:, άποθαυμάζοντες ιδίως τήν εν αΰτφ καιομένην άσβε-
στον χρυσήν λυχνίαν, εις ην άπαξ μόνον του ετούς ετίθετο .έ'λαιον.
Είναι δε γνωστόν δτι κατά τον ι'. αιώνα έλιθοβολίθη εν τφ Παρ-
'θενώνι υπό τοί5 έκμανέντος Άθηναϊκοί5 λαοΰ ό ανώτατος Βυζαν-
τινός άρχων Χαζέ ονόματι. Ό λαός τών Αθηνών μεθ' ου συνη-
νο)Οη και δ τών περιχώρων έξηγέρ-δη κατ' αυτοΰ ένεκα τής τυραν-
νίας του και του σκανδαλώδους βίου. Ό τύραννος κατέφυγεν εις
,τόν ναόν τής Παναγίας του Παρθενώνος αλλά δεν έσώθη.

Άξιοσημείωτονδέ δτι από τής εποχής εκείνης ήρξαντο αιΆθήναι
περικοσμοΰμεναι διά νέων περικαλλεστάτων ναών, ων τίνες έ'τι σώ•
ζωνται. Τοιοΐ5τος είναι δ ναός τ:οΰ Χωτηρο^ (ή Σωτείρας) ΑυκοΖήιιου
δστις επεκράτησε νά καλήται ναός του "Αηίον Νικόδημου, και ού-
τινος «Πρωτοκτήτωρ» υπήρξε, κατά εΰρεθεϊσαν έπιγραφήν, Στέφανος
τις τελειωθείς τή 4 Δεκεμβρίου 1046, Τής αυτής εποχής ριγαι δ ναός
τών "Α,η'ίων ^Ατίοοτόλων δ τών "Αηίων ΒζοΖώρων, ΧΎ[ς Κατινΰκαρεα^
(Παναγίας Καμρυχαραίας) τών ^Ασω/Ματων, (παρά τρ Θησειρν) τής
[ Μβταμορφώρςως του 5*0)7^^09 (έν τή συνοικί.ςι Πλάκας), Άρχαιοτέ-

30

ρας εποχής, ως εϊπομεν, είναι ό ναός της Τίαναηία^; Τορ^ο^τιψ
κόον (του άγ. Ελευθερίου) άλλα πιθ•ανώς επεσκευασθ-η περί την
ύπ'- Οψιν ημών εποχήν. Εις την εποχήν δε ταυ τη ν• η μικρόν- τι. μετα-
γενεστέραν ανάγονται οι ναοί Δαφνιού, Καισαριανής, ή•«"Ωμορφη
Εκκλησία» παρά το Γαλάτσι και άλλοι εντός και εκτός των Αθη-
νών, από τοί3 ια'. αιώνος και εξής το πρώτον ΐδρυΟ•έντες η έπι-
σκευασθέντες. Οι ναοί . οΰτοι • εχουσι κοινούς χαρακτήρας και δια-
κρίνονται" δια του τροΰλλου. Υπάρχει δε και άλλη σειρά ναών, αι
«καμαροσκέσπαστοι» ΒασιλικαΙ τών Αθηνών, ένδεκα τόν αριθμόν,
τής ΤΙαντανάσσης (Μεγάλο Μοναστήρι, Μοναστηράκι) ^ωτβίρα^
Ρομ.'Π'η^ (εν τ^ δδφ Ευαγγελιστρίας) "Αηίων *Αναρ•^ύρων (Μετο
χίου Αγίου Τάφου) "Αψου ^Αθανασίου (συνοικίας Ψυρρή) "Α^/ίου
Δημητρίου ΑουμτιαρΙιάρη (παρά την Πνΰκα) "^7*^^ ΊΊαραακενής
(εν δδφ Αιόλου) "Αηία^ Κυριακής (έν δδφ Αθηνάς) "Αη. Ηλία
(και Χαραλάμπους έν δδφ Επωνύμων) "Α^/. ^νμβων (Αναφιώτικα)
'/Ιγ. Αθανασίου Χαλνούρή (παρά το Θησεΐον). Α'γ. Γεωρ'γίον (Ανα-
φιώτικα). Οι ναοί ούτοι εχουσιν ΐδιον τΰπόν εισαχθέντα κατά δια-
τυπωθεϊσαν τελευταίως γνώμην έξωθεν εις την Ελλάδα κατά τόν
θ'. αιώνα/ πιθανώς δμως τινές έκτίσθησαν μεταγενεστέρως.

'Λρχιεοζίάκοηή καΐ Μητρόπολις, — Διοικητικώς, μετά την
κατάργησιν τής Εξαρχίας Θεσσαλονίκης, ή Επισκοπή Αθηνών
ΰπαχθεΐσα υπό το Πατριαρχεϊον Κωνσταντινουπόλεως, προήχθη
κατ' αρχάς \.ύν ύς «αύτοχβφαλον Άρχιεττισκοτη^ν» , 'Ύ\τοι μη 'ΰπα-
γομένην εις Μητρόπολίν τίνα, άλλ' αμέσως εις τό- Πατριαρχε"ον,
είτα δε και εις αυτοτελή Μητρόπολίν. Έκ τών αναγραφών- τών
Μητροπόλεων του Πατριαρχείου εν αρχή του θ' αιώνος, μανθάνο-
μεν δτι ή Μητρόπολις Αθηνών είχε τάς εξής δέκα επισκ'οπας,
Ευρίπου, Δαυλείας, Κορωνείας, "Ανδρου, Ώρείου (Ώρε,οΰ), Σκύ-
ρου, Καρύστου, Πορθμού, Αύλώνος, Σΰοας. Εινε δε προφανής ή
από τής εποχής ταύτης διοικητική υπεροχή τής Μητροπόλεως Αθη-
νών απέναντι τής Μητροτόλεως Κορίνθου, έχοΰσης εξ έπισκοπάς,
καίτοι εν τη σειρά τών Μητροπόλεων του Πατριαρχείου ά\εγρά-
φετο μετά τήν τής Κορίνθου. Έν νέςί αναγραφή τών εκκλησιαστι-
κών Επαρχιών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, γενομένη
επι αύτοκράτορος Δέοντος του Σοφοί) (886 — 919) ή ' Μητρόπολις
Κορίνθου τάσσεται κζ' μετά επτά Επισκοπών, ή δε τών 'Α'θήνών

0^

31

ν,ΐί] μετά δέκα Επισκοπών. Κατά τον ιβ', αιώνα εν τχί άναγράψ^π
του Νείλου Δοξαπατρή επΙ Μανουήλ Κομνηνού (11.43 — 1180),
διασπευασθείσι;] μετά το 1170, εις τάς Έπισκοπάς της Μητροπό-
?^εως Αθηνών προστί-θεται και ή Επισκοπή της νήσου Κέω, αλλά
φαίνεται δτι εις ταύτας προσετέθη και ή βραδΰτερον εϊ,ς Άρχιεπι-
σκοπήν προαχθεΐσα Επισκοπή Αϊγίνης ■ ως καΐ ή Επισκοπή
Μεγάρων.

Περί της τελευταίας ταύτης 6 Θεόδωρος Βάλσαμων (-'ρ 1203)
έπληροφόρησεν, εν τη ερμηνεία εις τον ιγ' κανόνα της Ζ' Οικουμε-
νικής Συνόδου, δτι προ χρόνων αμνημονεύτων άμαυρωθεϊσα, διά
προστάξεως βασιλικής και συνοδικής πράξεως προ μικρού επανε-
σώΟη τη Μητροπόλει Αθηνών. Ό αυτός Βάλσαμων εν τη έρμηνείοί
του λγ' κανόνος τής ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου παρέσχε καΐ ταΰ-
την τήν πληροφορίαν, δτι παρά τήν άπαγόρευσιν του κανόνος τού-
του, όπως μή χειροτονώνται ιερείς μόνον οι εκ γένους ιερατικού
καταγόμενοι, υπό του μητροπολίτου Αθηνών, του Μεσημβρίας και
άλλων ανεφέρθη εΙς το Πατριαρχεΐον οτι οι απόγονοι των αρχαίων
κληρικών καταναγκαζουσιν αυτούς μη τους άξιους τφ κλήρφ κατα-
τάττειν, αλλά τούτους πολλάκις δντας και λαϊκούς, και τήν δουλείαν
τής Εκκλησίας δι' ετέρων παρ' εκείνων διδομένων γίνεσΟαι. Έν τή
Βοιωτίοί, κατά. τον ιβ' αιώνα είχε προαχθή εις Μητρόπολιν ή Επι-
σκοπή Θηβών, έχουσα ύποκειμένας πέντε Έπισκοπάς (Κανάλων,
Ζαρατόβου, Καϊστορίου, Τρυχίων, Πλατάνων), βραδΰτερον δε υπή-
χθη ή Λεβάδεια υπό !;ήν δικαιοδοσίαν τοί5 μητροπολίτου Αθηνών,
δστις κατά τους μέσοί'ς χρόνους φέρει τον τίτλον «ύττβρτίμ,οι» και
^ζάρχον τιάοης Ελλάδος».

"ίΤ δρααις των άτρωτων Μητροηολιτών. — Σπουδαιοτάτην
ένίσχυσιν εις τήν Έκκλησίαν τών Αθηνών και της Ελλάδος εν
γένει πρόσέδωκεν, έκτος του αγίου Νίκωνος «Μετανοείτε» και του
αγίου Λουκά, ο όσιος Μελέτιος, (Ί* 1105) δστις, εκ Μουταλάσκας
τής Καππαδοκίας ορμώμενος, μετά διαφόρους περιοδείας εγκαθί-
δρυση έν τοις όρίοις Αττικής καΐ Βοιωτίας, έπΙ του δρους Μυου-
πόλεως, ένθα συνεκέντρωσε πλήθος μοναστών, έκτισε δε εκτός τής
έπΙ του δρους τούτου σωζόμενης ετι μεγάλης Μονής, τή προστασία
του αύτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού (1143 — 1180), έκχωρήσαν-
τος αύτφ καί τινας φόρους τής Αττικής, και άλλας άλλαχοΰ τής

Έλλάδο; Μονάς, γενόμενος δια της καθόλου δράσεως αΰτοΰ ανα-
καινιστής του μοναχικού βίου. Ή επίδρασις του οσίου Μελετίου επί
τάς Αθήνας, ας συνεχώς έπεσκέπτετο, υπήρξε μεγίστη. Προς τοις
άλλοις δε εΐναι γνωστόν δτι δ δσιος Μελέτιος έσπευσε ποτέ εις τάς
Άθηνας εκ του ερημητηρίου του ι'να σώσι^ ομιλον ρωμαίων προσ-
κυνητών άπειληθέντα δια θανάτου υπό τών περισσοθρήσκων Αθη-
ναίων, έξερεθισθέντων εκ τών περί την εποχήν έκείγην ενεργειών
της Ρωμαϊκή; Εκκλησίας, προκαλεσάσης το άξιοθρήνητον σχίσμα.

Είναι δε κατά τό μάλλον ή ήττον γνωστά τα ονόματα τών μη-
τροπολιτών της εποχής ταύτης και εξ επιγραφικών χαραγμάτων του
Παρθενώνος και του Θησείου του ναοΰ Σωτήρος Λυκοδήμου (αγίου
Νικόδημου) και άλλων μνημείων, εκ διασωθέντων μολυβδοβοΰλλων
και εκ τής συμμετοχής αυτών εν τοις γενικοϊς εκκλησιαστικοϊς ζη-
τήμασι από τοί5 θ' μέχρι του ιβ' αιώνος. Κατά τά μεταξύ τών Πα-
τριαρχών Κωνσταντινουπόλεως Ιγνατίου ,846-57, 867-77) και Φω-
τίου \858- 67, 877-86) γεγονότα, εχομεν αλλεπάλληλους καθαιρέ-
σεις μητροπολιτών Αθηνών, οϊον του Δημητρίου Β' επι τής α' πα-
τριαρχείάς του Ιγνατίου, του Γαβριήλ ,Α' άμα τη άναρρήσει του
Φωτίου, του Τρηηορίον β ' μετά την επάνοδον του Ιγνατίου εις τόγ
θρόνον και του διαδεχθέντος τον Γρηγόριον μητροπολίτου Κοσμά,
κάθαιρεθέντος μετ' ολίγον. Είναι δε γνωστόν δτι δ Αθηνών Νικί]-
τας Α' {■[ 881) ετάχθη υπέρ του Ιγνατίου, συμμετασχών και της
κατά του Φωτίου Συνόδου του 869. Μεταξύ τών οπαδών αύτοΰ αρ-
χικώς έτάσσοντο και οι εφεξής Επίσκοποι ^Αναατάαως {-[ 889) και
%ίββα^ (ψ 914), άλλ' δ δεύτερος μετέσχε τής επι τη αποκαταστα-
θεί τοϋ Φωτίου Συνόδου του 879. ΈπΙ τών Πατριαρχών Κωνσταν-
τινοΰπόλεως Νικολάου Α' Μυστικού (901-7, 912-925) καιΙ^τδφά-
νου Β' (925-26) μητροπολΐται Αθηνών έχρημάτισαν δ Τεώρηιος Α'
('\ 922) και Νυκψα^Β: {-^ 927), μετά,δέ τόν Κωναταντϊνον {'[ 925)
δ Αθηναίος την καταγωγήν Φίλιττιος (φ 981). Ό Αθηνών Θεο-
. δ>/7.ίο? ('ί* 1007) μετέσχε τής επι Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως
Σισιννίου Β' (996-999) Συνόδου τής έκδοΰσης τόν τόμον «ττερί ,τοΰ
μη λαμβάνβιν Βύο άΒελφούζ β^αΒέλφα^; δυο». Μετά τό ^Ιωάννην Ε'
(•}* 1017), τόν έπιλεγόμενον Βλαχερνίτην, δ Αθηνών Μοχαηλ Α
(•\• 1030) επΙ Πατριάρχου Αλεξίου Στουδίτου (1025 1043) μετέσχεν
ένεργότερον τών εκκλησιαστικών ζητημάτων. Τούτων δ Ιωάννης Ε'
έφερε και τόν τιμητικόν τίτλον του ^υ7«6λ,λ.ου, -λαβών άύτόν πάν-

33

τως κατά την εν ΚΠόλει δράσιν αύτοΰ και διατηρήσας ως Άρχιε-
ρεΰς. Οι Αρχιερείς Σΰγκ8λ?\,οι προηγοΰντο των λοιπών Αρχιερέων
χατά τάς εν τοις '7\.νακτόροις ύποδοχάς, κατά τάς συνελεύσεις χαΐ
τάς κοινάς λειτουργίας τί7)ν Αρχιερέων. ΙΙερι δε του Μιχαήλ γνω-
ρίζομεν δτι έκτος επιστολής αΰτου προ; τον ΓΙατριάρχην περί του

ί γάμου των δισεξαδέλφων, εΓρ' ης εξεδόθη Συνοδική άπόορασις, συν-
υπέγραι^εν, εις Κωνσταντινοΰπολιν μεταβάς, τα υπομνήματα της εν
τέλει του 1027 και εν άρχη του 1028 συνελ{)οΰσης Συνόδου «ττβρΊ
Ίων δίά Βωρ€άς λαμβανόντων μοναστήρια καΐ ττβρί τίνων άλλων
άνα'^καίων έχκλησίαστίκών υποθέσεων ταΐς μητροττόλβσίν, άργ^ιεΊΤί-
ακοτταΐς καΐ εττισκοτταΐς ανηκουσών». ΈπΙ Πατριάρχου Μιχαήλ Α'
Κηρουλαρίου (1043-1059) μετέσχε της κατά Λατίνων Συνόδου του
1054, μετά τα προκαλέσαντα τήν δριστικήν ρήξιν των σχέσεων των
Έκκ?\,ησιών θλιβερά επεισόδια του Λατίνου Καρδ.ναλίου Ουμβέρτου,

, ό Ά{)ηνών Λύων Α! {\ 1061) Σΰγκελλος, ό δε μετ' αυτόν δμώνυ-

, μας Α,εων Β' {-[* 1069) ό Σΰγκελ?\,ος προσεπωνομάζετο καΐ Ρέκ,τωρ
(Ραίκτωρ) ως άσκήσας προφ.ανώς και πολιτική ν έξουσίαν εν Αθή-
ναις, διότι το αξίωμα του Ραίκτορος ήτο πολιτικόν, απονεμόμενον
προφανώς και εις κληρικούς οσάκις άνετί{)ετο εις αυτούς πολιτική
τις εξουσία. Κατά τάς άνασκα€ράς του ΒΛ του 'Λρείου Πάγου κει-
μένου αρχαιοτάτου ναοϋ τοί5 αγίου Διονυσίου 'Λρεοπαγίτου άνευ-
ρέθη πλάξ φέρουσα το δνομα του νΥέοντος μετά της προσωνυμίας ταύ-
της, Πιΰανώς ή πλάξ ήτο έντετει χωμένη επί τίνος των πΰργΰ3ν της
Ακροπόλεως ή του εξωτερικού ίείχους αυτής έπισκευασθέντος υπό
του Λέοντος, μετατοπισ&εΐσα δ' εκεί ένθα ευρέθη. Είναι δε χαρα-
κτηριστικόν το γεγονός οτι ου μόνον ό Αθηνών Ιωάννης Ε' αλλά
χαΐ δ Λέων Λ' και ό άμεσος διάδοχος αυτοί) Λέων Β' εφερον τόν
σπανίως άπονρμόμενον υπό του αΰτοκράτορος του Βυζαντίου εις
'Λρχιερεϊς τίτλον του Συγκέλλου.

Νικόλαος ό ΆγιοΰΈοδωρίζης. — Εφεξής μετά τους μητρο-
πολίτας 'Λθηνών Νικήταν Γ' τόν επονομαζόμενον Κοΰρδην ('[" 1103)
και τόν Νικηφόρον {'[ 1121) ο Τεώρηίο<; Β' καΐ δ Νι,κόλαος Α\ δ
"Αγιοθεοδωρίτης, μοναχό; χρηματίσας τής εν Κωνσταντινουπόλει
Μονής του Αγίου Θεοδώρου Τύρωνος, συμμετέσχον ζωηρώς εν
Κωνσταντινουπόλει τών έπι αύτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνού
(1143-1180) προκληθέντων θεολογικών ζητημάτων.. Τοιούτο ζήτημα

34

υπήρξε, προ παντός, περί του εάν δ Σωτήρ την επΙ του Σϊαυροΰ
Όυσίαν προσήνεγκε και εΙς εαυτόν ή εις μόνον τον Πατέρα και εις
το "Αγιον Πν?ΰμα, επομένως εάν ή εν ττί ■θείςι: Ευχαριστίςι θυσία
προσφέρεται καΐ εις αυτόν τον Σωτήρα η εις τά λοιπά πρόσωπα
της "Αγίας Τριάδος. Συνοδός συνελθοΰσα εν Κωνσταντινουπόλει τη
26 Ιανουαρίου 1156 έλυσε το ζήτημα εν τη έννοια της προσφοράς
της εν τη θεία Ευχαριστία θυσίας εις άπασαν την "Άγίαν Τριάδα,
ταΰτην δε την εννοιαν έχει καΐ ή εν τη Λειτουργία του αγίου Ιω-
άννου Χρυσοστόμου εκφρασις «5Ί; βΐ 6 ττροαφερων καϊ ο Ήροαφερό-
μ€νο<;». Καίτοι δ' ελΰθη το ζήτημα τοΰτο, άνερριπίσθη πάλιν επι
Πατριάρχου Λουκά Χρυσοβέργη (1156-1169) υπό του Σωτηρίχου
Πάντευγένου Διακόνου της "Αγίας Σοφίας, νεωσβ;! α1)ηφισθέντος
Πατριάρχου Αντιοχείας. Τη 12 Μαΐου 1157 συνήλθε νέα Συνοδός
εν Κωνσταντινουπόλει, της οποίας συμμετέσχε και ο Ά&ηνών, ψη-
φίσας εναντίον τοΊ5 Σωτηρίχου Π,αντευγένου, δστις κατε'δικάσθη έμ-
μείνας εις πεπλανημένην γνώμην. Χαςακτηριστική είναι του Αθη-
νών ή υπογραφή εν τοις Πρακτικοϊς της Συνόδου «ό 6ύτ€λη<; «ττί-
οκοητος της Μητροττόλβώς ^άθψωνΤ^ωρ'^ίος όρίσας ύττί^γραψα^.

Μετά τίνα ετη παρουσιάσθη ζήτημα περί της εννοίας της ρή-
σεως του Κυρίου «ό ττατήρ μον μβί'ζών μον εατί», εις τάς σχετικάς
δε συζητήσεις εν Κωνοίταντινουπόλει συμμετέσχον εκτός άλλων, ό
Ευθύμιος Νέων Πατρών και δ Ιωάννης Θη(3ών. Άλ?ν' εν τη συγ-
κροτηθεί ση τή 2• Μαρτίου 1166 Συνόδφ παρήν και δ Αθηνών, Νι-
κόλαος, αποδεχθείς τήν υπό του Μανουήλ Κομνηνού ιδίως ύποστη-
ριζομένην γνώμην, καθ' ην ή έννοια του ειρημένου χωρίου είναι
δτι δ Υιός είναι κατώτερος του Πατρός οΰχΐκατά την οΰσίαν, άλλα
κατά τήν ύποστατικήν σχέσιν προς τόν Πατέρα, ως προς τήν αρχήν
καΐ τήν πηγήν έαυτοϋ και διότι ένηνθρώπησε" κατά τήν οΰσίαν δ
Υιός είναι ϊσος και δ αυτός προς τόν Πατέρα. Άλλα και εις τόν'
εφεξής χρόνονπαρουσιάσθησάν τίνες παρερμηνεΰοντες το χωρίον,
συνήλθον δε επανειλημμέναι Συνοδοί.

Ό δε μητροπολίτης Αθηνών Νικόλαος, τυχών μεγά?^ης παιδεΰ-
σεως, θεολογικής άμα καΐ φιλολογικής, εν Κωνσταντινουπόλει,
εγνώσθη και ως συγγραφεύς σχολίων εις διατάξεις του Βασιλέως
Λέοντος τοϋ Σοφοΰ, ως μελοποιός καΐ ώς ποιιητής ακολουθίας Εΰ-
χελαίου και εΙς κεκοιμημένους •ψαλλομένης «βττάνω του τάφον». Ό
Πατριάρχης Αλέξιος Στουδίτης άπαγορευσας τόν γάμον στ' βαθμού

__35 __

εξ αίμαΐος, αιτή(ϊει των Αθηνών Μιχοχήλ, επέτρεψε κατ' οικονο-
μίαν τον ζ' βαθμόν, αλλ' ό μητροπολίτης 'Λθηνών Νικόλαος, εν
Κωνσταντινοπόλει ευρισκόμενος, εζήτηαε τφ 1196 την εκδοσιν Συ-
νοδικής αποφάσεως «ττβρι του ίχ,η ηίνβαθαι ηάμ,ον ΕβΒόμον βαθμ,ον
έξ αίματος». Έν τφ σχετικφ ύπομνήματι λέγεται δτι «ό ιερώτατος
/Μητροττολίτης Αθηνών Νίκόλαος 6 Ά'γιοθεο^ιωρίτης, του ύττ' αυτόν
τιοιμνίου κηΒόμ,βνος καΐ φροντιοτίκώ<; βχ^ων καϊ βμμβρίμνως, μη μό-
νον τους €Τ4 ττ€ρίόντας τ^ ττανευ^αίβονί χώρα της * Αττικής καϊ τρε-
φόμενους ^Αθηναζε άηνους παραστήααί τω Θεώ, άλλα καϊ τους μέλ-
λοντας 6ίς το είναι 8ιά ηενεσεως ερχεαθαι έννομους εχειν τας ατταρ-
χάς της ηεννηαεως...»^ έζήτησε κωλυθήναι τον εκ του ζ' εξ αίμα-
τος βαθμού συνιστάμενον γάμον, Τοΰτο δε κ'χι έγένετο. Άλλ' επει-
σόδια τίνα προύκλήθησαν έν Κωνσταντινοπόλει οφειλόμενα εις το
οτι ό αύκοκράτωρ Μανουήλ Κομνηνός άπένειμεν εις τον μητροπο-
λίτην Αθηνών Νικόλαον το αξίωμα του «ΰπερτίμου», οΰτος δε
ήθελε, σι^νεπείο: τοΰ τίτλου τούτου, να προηγήται και προκαθέζηται
των μη εχόντων τοιούτον τίτλον αρχιερέων, παρά την σειράν, ην
ειχεν ή Μητρόπολις Αθηνών.

Ό Αθηνών Νικόλαος, συγγράψας και ειδικήν νομικήν πράγμα-
τείαν περί του δτι «ό βασιλεύς έχει εξουαιαν άμείβειν τους θρό-
νους», έπεκαλεϊτο καΐ τον λη' κανόνα της Πενθέκτης Συνόδου, άλλ'
οι άρχιερεϊ:, έπΙ τή βάσει τοΰ ζ' αυτής και άλλων κανόνων, ισχυ-
ρίζοντο δτι δεν δύναται να παραβιάζηται ή σειρά τών Μητροπόλεων
διά ϋίτλων απονεμομένων υπό τών Βασιλέων. Τό ζήτημα ελΰθη
υπέρ τη; γνώμης ταύτης, αλλά σΰγχυσίς τις υπάρχει ως προς τον
χρόνον της εκδόσεως τής σχετικής αποφάσεως και ως προς• τό πρό-
σωπον του Βασιλέως, ύφ' ου αυτή εξεδόθη. Ό Νικόλαος "ΑγιοΟεο- Ά
δωρίτης έποίμανετήν Έκκ?ιησίαν Αθηνών κατά τά ετη 1166 1175
σώζεται δε εις αυτόν λόγος επιτάφιος τοΰ Εΰ^ίυμίου Τορνίκη, εκ-
φωνηθείς έν Κωνσταντινουπόλει. Διότι είναι γνωστόν δτι δ Νικό-
λαος απέθανε μεν έν Αθήναις, αλλά τό λειι^ανον αυτοΰ μετηνέχΟη
' εις Κωνσταντινουπολιν. Κατά την διά Θεσσαλονίκης διέλευσιν τοΰ
φέροντος αυτό πλοίου εξήχθη τό λεί-ψανον εις την πόλιν και .κατε-
τέθη εις τίνα έξοχικόν ναόν τοΰ αγίου Νικολάου. Έκει δε ό δια-
πρεπής μητροπολίτης θεσσαλονίκης Ευστάθιος έξεφώνησε λόγον
έπΐΐάφιον. Δεύτερον λόγον, ως εϊπομεν, έξεφώνησεν έν Κωνσταντι-
νουπόλει δ Ευθύμιος Τορνίκης.

36

Μιχαήλ Ακομινάτος,— Μεχ^ οίλλους δε τινας μητροπολίτας
Αθηνών του τέλους τοΰ ιβ' αιώνος, Μϋχαηλ Β', Θβοφύλακτον,
Γεώρ^ίον Δ'. Ξηρον και τον έ?\,λογιμώτατον Γβώρ<^ίον Α'. Βοΰρτζην
(φ 1180), εξ επίΓρανοΰς του Βυζαντίου ΌΪ,κογενείας καταγόμενον
και εν τοις γράμμασι διακριθέντα, ύστατος της περιόδου^ ταύτης,
άλλ' αμα και επιφανέστατος μητροπο?άτης "Αθηνών αναδεικνύεται
δ Μοχαηλ Γ'. ^Ακομίνατος (1181-1220), μεγάλη και εξέχουσα φυ-
σιογνωμία εν τ§ ΐστορίςι της καθόλου Εκκλησίας καΐ τών ελληνι-
κών γραμμάτων.

Γεννηθείς περί το 1140 εν Χώναις ή ΚολοσσαΧς της Φρυγίας
δ Μιχαήλ, εξεπαιδεΰθη εν Κωνσταντινουπόλει μετά τοί) αδελφού
αυΓοΰ" Νικήτα, και εκείνος μέν εισήλθεν εις το πολιτικόν στάδιον,
αυτός δε κατετάχθη εις τον Κλήρον και προσελήφθη ώς γραμ^
ματεύς υπό τοί5 Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Θεοδοσίου Α Γ
Βορραδιώτου (1178— 1183), έφ' ου εξελέγη περί το 1181 ,κάΐ
. εχειροτονήθη μητροπολίτης Αθηνών, ποιμάνας μέν την Έκκλησίαν
Αθηνών έπΙ μακρά ετη, μέχρι του θανάτου αύτοΰ, αλλά παρ'α-
μείνας εν Αθήναις μόνον μέχρι του 1205 και διελθών τα τελερ-'
ταΐα του εΐη εν Κέφ, μακράν της ποίμνης του, άτυχήσας δε\ νά
ϊδη την πόλιν τών Αθηνών κατεχομένην υπό τών εκ της Δυσε'ως
επιδρομέων Σταυροφόρων. , / ,

Ό μεμουσωμένος "Ιεράρχης, πλήρης τών αναμνήσεων εκ τοΰ
ενδόξου ιστορικού παρελθόντος τών «πολυθρύλητων και χρυσών
Αθηνών», γενόμενος ενθουσιωδώς δεκτός υπό τοΰ ποιμνίου αυτόυ,
άπήγγειλεν εν τφ ναφ του Παρθενώνος τον «είσβατηριον» λόγο -ν
αποτελούντα και ρητορικόν καΐ ιστορικόν μνημεϊον μεγίστης αξίας;
Κατφκησε δ' έπΙ της Ακροπόλεως, άποθίλυμάζων τό κάλλος τοΰ
καθεδρικού ναοΰ του Παρθενώνος, ούτινος ζωηροτάτας παρέσχε
περιγραφάς προς τους (ρίλους αύτοΰ γράφων και δνομάζων αυτόν
€Τ6μ6νο<; ΤΓβρικαλλές, «έφεγγες, άνάκτορόν της φωτοδό^ου ΐίαρθά-
νου καϊ φωτοΒότίΒος -χ^άρι^ν, τον λάμψαντος βζ αυτής αληθινού
φωτός 'άγιον αΐύήνωμα». Ιδιαιτέρως περιέγρα-ψε την άνωθεν της,
αγίας Τραπέζης χρυσήν περιστεράν και την θαυμαστίιν ασβεστον
χρυσήν λυχνίαν εν τφ ναφ. - Ετησίως έτελεΧτο μεγάλη πανήγυρις
κατά την έρρτήν πιθανώς της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εν τφ
Παρθενώνι, «παγκόσμιος της θεοτόκου πανήγυρις»ικατά την δποίαν
προσήρχοντο «οι άπανταχόθεν λαοί».

37

Εΰρεν δμως δ "Ιεράρχης εν μεγάλχ) παραπμχί τ«ζ Άι^ήνας καΐ
τους ολίγους αυτών κατοίκους εν οικτρά από πάσης επόψεως κατα-
οχάοέΐ. «^Ω> ιτόλις ^Αθήναι, πού ττοτε άμαθίας 'π6ριέσ7η<;, η τή^ σο-
φίας τροφ09'' ! άνεκραξε και παρέβαλεν εαυτόν προς τόν Ίερεμίαν,
δακρΰοντα επΙ τη Μα, τειχών κατεστραμμένων, λεωφόρων ερήμων
και του ρακένδυτου κριθοφαγοΰντος αθηναϊκού λαοΰ, διότι,• προς
τοις άλλοις κακοϊς, μικρόν πρότερον ή Αττική είχε πάθει υπό
σιτοδείας, ένεκα μακράς ανομβρίας. Τα εξ αυτής δεινά τών Άθη-
ναίω•\• περιγράφων ζωηρώς εν τινι επιστολή αύτοΰ προς τόν μητρο-
πολίτην Νέων Πατρών Εΰθΰμιον Μαλάκην ελεγεν: «'Εττελίττοι/
τους ΊταραΒβίαονς οι ττοταμοί, τάς λαχανίας αΐ κρηναί, την Κ.α\-
λιρρόην το ρβίθρον, οΐ μβλισοωνες τον "Τμ,ηττόν, αϊ ττόαί τα ττοί-
νια. "Οθεν ούδε η ττοτέ χρναή ζώνη €Τί χρνσή καΙ τους Άθη
ναίονς εύφροαύνη 'πβρϊζωννύονσα, ατβ μ,ηΒεμιάς «νμοίροΰσα χλω-
ροΎητος, άλλ' αΰος ηεηονυΐα και αφίη'^οναα λύτττ] τους ταλαίττώ-
ρους ώς ούΒ' οτίοϋν άτιολβίβουσα νηρον βλαιον' ο τε Μαραθών καΙ
ή Έλενσίς, 6 μεν μετά τών τιάλαί τροπαίων καϊ το αηοφόρον ττρο-
ααττεβάλετο,λιμοΰ '^ενναίον τω χώρω εττίοτρατεύσαντος ή Βε τρό-
Ίΐον άλλον άττόρρητος...» Τό μέγιστον δε τών κακών τών δυστυ-
χών κατοίκων της Αττικής ήτο ή πειρατεία. Τήν Αϊγιναν και την
Σαλαμίνα έχοντες όρμητήριον οι πειράται κατέστρεφον τα πάντα,
άπεγΰμνουν και ακρωτηρίαζαν τους κατοίκους, πάσχοντας, άλλως
τε δεινώς καΐ εκ της κακής διοικήσεως και εκ τών φόρων. Κατά
.τίνα συμπλοκήν προς τους πείρατάς έπληγώθη και ό ανεψιός τοΰ-
μητροπολίτου. Εντεύθεν δε καΐ ή πνευματική παρακμή αυτών, ην
κατ' εξοχήν, έθρήνει δ "Ιεράρχης, ύπερόριος γενόμενος, ως εγραφεν,
απάσης σοφίας και ζών εν μέσφ βαρβάρου όχλου, άπωσαμένου τό
φιλοσοφείν. ΟΙκών ^Αθήναις ουκ Αθήνας, ττον βλέπω, εγραφεν
εν τινι ποιήματι. Ούχ ήττον, παρά τάς απογοητεύσεις αΰτοΰ, ούδε-
νός ήμέλησε προς τήν μόρφωσιν καΐ πνευματικήν άνΰιρωσιν του
Κλήρου τής Εκκλησίας Αθηνών, βοηθούμενος εις τοΰτο και υπό
του άρχιμανδρίτου τών Μονών αυτής Νεοφύτου, ον εκάλει ύπο-
ποίμενα και βοηθόν τη ποιμαντική αΰτοΰ λειτουργίςί, προς τήν
καΰόλου άνακοΰφισιν αύτοΰ, συνεχώς μεν διδάσκων και καθο-
δηγών αυτόν, μεσιτεΰων δε παρά τή εν Κωνσταντινουπόλει κεν-
τρική Άρχΐί και ζητών νά προλάβη τάς εκ τών πεμπομένων παρ'
αυτής εις Αθηνάς διοικητών αυθαιρεσίας. Εις τίνα τούτων υπέ-

μνησεν ώς θερμός συνήγορος των Αθηνών ό Επίσκοπος, δτι
ΰπηρχέ ποτέ εν Αθήναις βωμός του Έλέου παΐ προέτρε-ψεν αυτόν
ν'αΑ'αστήσχ) πάλιν τόν βωμόν εκείνον, ύπονοών δτι την διοίκησιν
του λαοΟ έδει να διέπη ή εΰσπλαγχνία.

"Οτε δε εν ετει 1203 δ Λέων Σγουρός, εν μέσφ της καταλα-
βοΰσης τότε την έλληνικήν Αυτοκρατορίαν του Βυζαντίου ακατα-
στασίας, Ιδρΰσας εν Πελοποννήσφ άνεξάρτητον ήγεμονίαν; ώρμησε
να καταλάβϊΐ και τάς Αθήνας, δ Μιχαήλ Ακομινάτος ύπερήσπισε
κατ' αΰτοΰ την πόλιν, τεθείς επι κεφαλής των πολιτών και άναγ-
κάσας αυτόν ν' άποχωρήστί- Οΰτω πολυμερής και αξιοθαύμαστος
υπήρξεν ή δρασις του μεγάλου τούτου Ίεράρχου. "Οθεν λίαν ευλό-
γως δ Ευθύμιος Μαλακής, εις τήν ανωτέρω έπιστολήν του απαν-
τών, έγραφε προς τοις άλλοις Ι «α^α τοΪ9 τταραΒβίαοις και ακαρττα
τα φυτά, άλλ' οΊ της σοφίας λβιμώνες ως βύανθεΐς καΐ ττολύκαρτΐοι.
αν€υ μβλίοσώνος 6 "Τμηττός, άλλ' νττερβλύζει το του λόγγου μελί
τοΙς *Αθηναίοι,ς καΐ τον ορτως ηΧυκααμον άττοσταλάοσβί τα ορη καϊ
οί βουνοί την άληθεύονσαν άηαΧΚίααίν. ^Ηχρείωται η γ^ρνοεα ζώνη,
τω και,ρω τυραννηθειαα καϊ το του χ^ρυσοΰ κάλλος ώλεσααα, άλλα
κοαμεί την τιόλιν το "χ^ρυοίζον άνθος των αρετών, οααι λαμττρώς τον
^ Αρχιττοίμενα τιερίοτεφουα καϊ την εκ Θεοϋ ιτερίζωννύουσί Βύναμιν.
Τύ καϊ Μαραθων τροτταιοΰχος τοις Άθηναίοις και τιίων 7>) '^^^ϊ οι-
τοφόρος καΐ ζειΒωρος' και, ίνα του τελειότερου μνηαθησωμαι, αύ
βωμός ^Ελέου μάλλον ή το Ίτετιηηος *Αθήνηαιν ιΒρυμα, άβφοτέραις^
δ φασι, τοΙς γ^ρ'^ζουσιν ετταντλών και Τ6^€ΐ9 το σον μέρος την τυραν-
νούσαν ντενίαν της ^Αττικής υτιερόριον, ώστε σε τρόττον άλλον, και
εΚευθερωτην ^Αθηναίοις άναφανήναι ιτλεον ή ^ Αλκμαίωνα εκείνον τον
εντεύθεν υ μνούμενον».

Δυστυχώς δμως δεν ήδυνήθη δ προστάτης και ελευθερωτής τών
Αθηναίων αναδειχθείς "Ιεράρχης ν, ί/ποκροΰσχ] εκ της πόλεως τών
Αθηνών τους εκ της Δύσεως επιδρομείς Σταυροφόρους. Άλλ'
ήτΰχησε τελευτώντος του 1204, να ϊδη τήν μεν πόλιν καταλαμβανο-
μένην ύπ' αυτών, διαρπαζόμενον δε ϊεροσΰλως τόν περικαλλέστατον
ναόν του Παρθενώνος και τήν εν τ^ Άκροπόλει άνεκτίμητον έπι- ~
σκοπικήν Βιβλιοθήκην καταστρεφομένην.

Εγκατασταθέντες εν Αθήναις οί Φράγκοι, ως έπραξαν. πάντα- '
χοΰ τών ελληνικών χωρών, δπου ληστρικώς έπέδράμον, εγ;καθ;ίδρυ-
σαν και τήν λατινικήν Έκκλησίαν, μή σεβασθ^έντες τήν Έκκλησίαν

χοΰ Ελληνικού λαοΰ, μεθ' ης οΰΐος άορήκτως ήτο συνδεδεμένος.
"Οθ?ν δ κανονικός μητροπολίτης Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτος
ήναγκασθη ν' άπομακρυνθτ} εξ Αθηνών και μετά βραχεΐαν περί-
πλάνησιν ανά την Θεσσαλονίκην και την Ευβοιαν εγκατέστη- εν τινι
τών Επισκοπών της ΜητροπόλεωΓ, εν τη νήσφ Κέφ, οπόθεν ήδΰ-
νατο να προσβλέπη τάς άκτάς της Αττικής, ήν εθρήνει νυν ώς
οίλλην Εδέμ, ένφ άλλοτε έθεώρει σκυθικήν ερημίαν. Διέμενε δ' εν
Κέω εν τη Μονή του Προδρόμου. Εκείθεν παρηκολοΰθει ό σεβά-
σμιος Ιεράρχης τά εν Ελλάδι γεγονότα και έμάνθ'ανε την ϊδρυσιν
των νέων ελληνικών, ηγεμονιών εν Νικαίςι και Ήπείρφ, εξ ών ήλ-
πιζε την σωτηριαν της Ελλάδος. Προσεκλήθη καΙ υπό του Βασι-
λέως Θεοδώρου Λασκάρεως εις Νίκαιαν και υπό του Δεσπότου της
Ηπείρου Θεοδώρου Δοΰκα εις "Αρταν, προύτάθη εις αυτόν ή Μη-
τρόπολις Νάξου, άλλ' άπεποιήθή, παραβάλλων εαυτόν προς πτηνόν
αδύνατον υπό του γήρατος προσδεδεμένον εις μήρινθον και είργρ-
μενον της εις τά πάτρια καθόδου. Μετά πολλοί) κόπου άποκτήσας
νέους κώδικας, άνευρων δε καί τινας τών διαοπαγέντων υπό τών
βαρβάρων επιδρομέων, ών εις κατειχετο υπό του Επισκόπου Ευ-
ρίπου (Χαλκίδος) Θεοδώρου, του μετά τοί5 ομωνύμου Επισκόπου
Καρύστου παραμείναντος υπό τόν Λατϊνον άρχιεπίσκοπον Αθηνών,
επεδόθη πάλιν εις τάς προσφιλείς αυτφ μελετάς" παρακολουθών δε
και τά εν Αθήναις συμβαίνοντα, τόν «παναθηναϊκόν δλεθρον» μετά
βαθύτατου άλγους, έμερίμνα περί του ποιμνίου αύτοΰ, ώς ήδΰνατο.
"Απαξ δ' εν ετει 1217 έτόλμησε νά ελθη κρΰφα εις Αθήνας.
Ύ^λλ' ήναγκάσθη νά εγκαταλίπη την πόλιν καί, ώς έγραφε προς
τόν Δεσπότην της Ηπείρου Θεόδωρον Δοΰκαν, «βΐ μη θαττον
εκξϊθεν άττάτίΤην, τοις ίταλίκοΐ'; αν οΒοΰοιν β'^&ι^όνβίν κατάβρωμα»,
Ι Ύπό τής ανάγκης δε τών πραγμάτων κινούμενος• εις τόν ήγοΰ-
μενον τής Μονής Καισαριανής, εκ τής καθόλου πολιτείας του
οποίου δεν ήτο ευχαριστημένος, συνίστα δτι «έ'δει... τού^ • τταρόντας
οβοητόταζ θβραττβύβίν καί ττΧηροΰν τά καταθύμια αύτοϊς». Μικρόν
κατά μικρόν ικανοί τών περί αυτόν εν Κέω ευρισκομένων άπήρ-
χοντο εις Αθήνας, εν οις και δ άνει|ηός αύτου Νικήτας και δ υιός
του Επισκόπου Καρύστου Γεώργιος Βαρδάνης, συμβιβαζόμενοι
ποος τό επικρατήσάνΚεν Αθήναις καθεστώς, καίτοι, ώς έγραφε
■νΐ'εγων αυτούς δ "Ιεράρχης, και αυτός δ μελιχρός χυμός του Υμητ-
τού είχε μεταβληθή εις πικράν ά\ρινθον παρά τής ιτα?ακής τυραν-

40

νίδος. Ανέκφραστος δε ύπήρξεν ή {)•λΐιΙ)ΐς .του γηραιού Ιεράρχου
μαθόντος τον α'ίάνατον του αδελφού Νικήτα εν Νίκαια, ένθα περί-
γραψε ν οΰτος τα κατά την αλοοσιν της Κωνσταντινουπόλεως υπό
των Σταυροφόρων εν τη ιστορική συγγραφή αύτου. Τον Όάνατον
τοί3 αδελφού εθρήνησεν ό μητροπολίτης Αθηνών εν τινι μονφδία,
εν η επεκαλεΐτο τον θάνατον προς άπαλλαγήν και εαυτού από των
πολλών θλίψεων και δεινών. Άλλα τέλος, περί το 1220, άπέθανεν
εν τη Μονή του Προδρόμου εν Κέφ.

Ό θάνατος δεν ήδυνήθη να έξα?ι,εί'ψη το δνομα τοιούτου, με-
γάλου Ίεράρχου, δστις ανεδείχθη και. συγγραφεύς έξοχος, πολλά
και σπουδαία καταλιπών συγγράμματα, είδικωτέραν έχοντα σημα-
σίαν διά την ίστορίαν της Εκκλησίας των Αθηνών, ής σέμνωμα
καΐ μεγάλη δόξα ΰπήρξεν δ Μιχαήλ Ακομινάτος.

Β'.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
(1204-1456)

Έγκαύ'ίδρυαίς χης Λατινικής Εκκλησίας έν 'Λΰ'ήναις,Μ^τά

τήν άπομάκρυνσιν του κανονικού άρχιερέως Αθηνών, εν τη Άκρο-
πόλει εγκαθιδρΰθη παρείσακτος Λατίνος Αρχιεπίσκοπος, ό Γάλλος
τήν καταγωνήν Βεράρδος, καταλαβών τον ναόν του. Παρθενώνος
ως καθεδρικόν ναόν. Ό Πάπας Ρώμης 'Ιννοκέντιος Γ' (1198-1216)
' ελαβεν υπό τήν ιδιαιτέραν προστασίαν του την Έκκλησίαν και τον
Κλήρον τών Αθηνών δι' ειδικών διατάξεων από του έτους 1208.
"Εγραψε δε εις τον Άρχιεπίσκοπον Αθηνών Βεράρδον'. «Ή άνα-
νεωοίς της θβίας -χάριτος δεν ανέχεται τον άφανισμον της άρχαία(;
Βόζης της πόλεως των ^Αθηνών. Ή ^ ΑκρόπτοΧίς της εύκΧεεατάτψ
ΊΊαλλάΒος κατίΒεχθη να ^ίνγ} η εΒρα της ενΒοζοτάτης Θεομήτορο<;,
Δυνάμεθα δε να καλεαωμεν την ττοΚιν Καριαθσεφέρ, εττειδη οτε ό
Τοθονιηλ υττεταζεν αυτήν υτιο την εξονοίαν του Χάλεβ, εΒόθη
αύτω εις γυναϊκα ή θν^άτηρ αύτοϋ 'Άοχά». Απεδέχθη δέ δ Πάπας
τήν αΐτησιν του Αρχιεπισκόπου και του Πρεσβυτερίου, καθ' ην ή
Αρχιεπισκοπή Αθηνών έμελλε νά δίέπηται κατά: τους κανονισμού;
τής.^ Αρχιεπισκοπής Παρισίων ,καί, συμφώνως!ί^ρ?ός τήν εκθεσιν τοΰ
παπικού αντιπροσώπου Βενεδίκτου, ώρίσθη δ αριθμός τών κανονι-
κών εφημερίων.

4ί

"Ωσαύτως δ Πάπας ύπήγαγεν υπό τον Άρχιεπίσποπον Άθ-ηνών
τάς Έπισκοπάς Ευρίπου (Χαλκίδος), Θερμοπυλών,, Διαυλείας, Αΰλώ-
νος, Ώρεοΰ, Καρύστου Κορώνειας, "Ανδρου, Μεγάρων, Σκύρου, Κέω,
αϊτινες ύπήγοντο καΐ ,ύπο τον "Έλληνα μητροπολίτην Αθηνών, άλλα
βραδΰτερον δ Πάπας Ό.νώριοςΓ',{1216 — 1227)ηνωσε τάς τρεις εν
Εΐ)ί3οία Έπισκοπάς Αΰλώνος.(Αΰλωναρίου), Καρύστου και Ώρεοΰ
μετά της Χαλκίδος, ύπαγαγών.,ύπό τον, Άρχιεπίσκοπον Ά-θιηνών
Κορράδον τά Σάλωνα και τήν.Αϊγιναν. Μεταξύ των κτήσεων της
Αρχιεπισκοπής Αθηνών εν τοις σχετικοϊς έγγράφοις του Ίννοκεν-
τίου αναφέρονται ή Φυλή, το Μενίδιον, δ Μαραθών,. ,αι Μοναι Και-
σαριανής, "Αγίου Ιωάννου (Κυνηγού), "Αγίου Νικολάου (τών Κο-
λώνων, πιθανώς_παρά το Σοΰνιον), Παναγίας της Βλαχερνιωτίσσης,
"Αγίων Κοσμά και Δαμιανού τών Ανάργυρων, "Αγίου Νικολάου
εν Καταπέρσικα, "Αγίου Γεωργίου (εν τη νησίδι Μακρονήσι, έναντι
του Ααυρίου) και "Αγίου Αουκά. "Ωσαύτως δ Πάπας ύπήγαγεν υπό
την έξουσίαν της Αρχιεπισκοπής Αθηνών «τάς αγοράς Χαλκίδος
και Αθηνών και τους ρΰακας», εξ ων εποτίζοντο οι κήποι, και
άπαλλάξας αυτήν πάσης δασμολογίας εκ μέρους τών λαϊκών Άρχων
άπηγόρευσε πάσαν εκ μέρους αυτών εί^ήρειαν αυτής.

'Αλλά δεν εβράδυναν νά εκδηλωθώσιν αι επήρειαι τών πολιτικών
'Αρχών, διότι και εν Αθήναις, δπως και πανταχού τής "Ελλάδος, δι-
εξήγετο ακήρυκτος πόλεμος μεταξύ του λατινικού Κλήρου και τών πο-
λιτικών 'Αρχών. "Ο δούξ τών Αθηνών 'Όθων Δελαρός άπηγόρευσεν
εις τους υπηκόους αυτού νά δωρώνται κτήματα εις την Έκκλησίαν
επέβαλε δ' έπ' αυτής φόρους, ούδ' ήνάγκαζε τους υπηκόους "Ελλη-
νας και Αατίνους νά πληρώνωσι,δεκάτας εις την Έκκλησίαν. Πα-
ρέδωκε δε δ °Όθων Δελαρός την περικάλλεστάτην Μονήν Δαφνίου,
ης δ θόλος φέρει ακόμη τά ϊχνη τών λογχών τών βάναυσων ακο-
λούθων του, εις τους Κιστερκίους μοναχούς τής εν Βουργουνδία
Μονής Βθΐΐθναιιχ. Μετά ένα αιώνα οι μονάχοι Φρεμενούριοι (Μι-
νωρϊται), οϊτινες ειχον δώδεκα Μονάς ανά τήν "Ελλάδα, παρίσταν-
ται κατέχοντες Μονήν παρά τάς 'Α^ήνας, πιθανώς τό Φραγκομο-
νάστηρον λεγόμενον,.παρά τους πρόποδ,ας του Πεντελικού. 'Αξιο-
σημείωτον δε δτι μεταξύ τών εφημερίων τών 'ΑΌηνών αναφέρονται
και εκ τής δουκικής οικογενείας Δελαρός, ων εις δ <ί€ττ.ψ6λητη<;
(ρΓΟΟΐίΓαίοΓ) τής αθηναϊκής εκκλησίας» Γουλιέλμος Δελαρός, έπε-

|2

δίωξε και το άρχιεπισκοπικόν αξίωμα, άλλ' δ Πάπας Κλήμης Δ'
(1365 — 1268) άπέκρουσεν αυτόν ως άγράμματον.

Κατά την κατάληψιν του Δουκάτου των Αθηνών υπό των Κα-
ταλωνίων, κατά τόν ιδ' αΙώνα (1302 — 1311), ή λατινική Αρχιεπι-
σκοπή Αθηνών απέκτησε και αλλάς Έπισκοπάς, εν συνόλω δέκα
τρεις, καίτοι μόνον τέσσαρες εΰρίσκοντο εντός του Δουκάτου,
Διάυλείας, Σαλώνων, Βοδονίτζης, Μεγάρων. Ό ναός τοί5 Παρθε-
νώνος έιχε δώδεκα ιερείς ύπό προϊστάμενον Καταλώνιον και εν
γένει παρέμεινεν ή αυτή διάταξις τών πραγμάτων. Βραδΰτερον διά
της διαθήκης του Δουκός Αθηνών Νερίου Άτσαϊώλη (ψ 1394) δ
αριθμός των ιερέων του Ναοΰ Γοΰ Παρθενώνος άνεβιβάσθη εις
είκοσι τρεις, χάριν δε της συντηρήσεως αΰτου και τών ιερέων
εκληροδοτήθη εις αυτόν τό άστυ τών Αθηνών μετά πάντων τών
εξαρτημάτων αΰτοΰ και πασών τών φορβάδων τοΰ πλουσίου ίππο-
στασίου τών Άτσαϊώλων.

Άηόκροναις τών δρΰΌδόξων' Αρχιερέων ύηο τών ηαρει-
αάκτων Λατίνων.— Μέχρι τών !Ατσαϊωλων δεν επετράπη εν Αθή-
ναις ή παρουσία "Ελληνος Όρθοδό^ου Ίεράρχου, έπΙ δυο περίπου
αιώνας. Οι ιερείς εχειροτρνοΰντο παρά διαβαινόντων δι' Αθηνών
ορθοδόξων "Ιεραρχών, άλλ' ύπρχρεοΰντο ν' άναγνωρίξωσΐ τόν Λα-
τϊνον Άρχιεπίσκοπον, δηλούντες υπακοήν διά χειραψίας. Και δεν
έπαυσε μεν τό Πατριαρχεϊον Κωνσταντινουπόλεως έκλέγον και χει-
ροτονούν μητροπολίτας ^Αθηνών, άλλ' ούτοι εμενον μακράν της
εδράς αυτών- διευθύνοντες συνήθως άλλας Μητροπόλεις ως «ίΐρόε-
δροί» αυτών. Οΰτω δε δ έπι Πατριάρχου'Ιώάννου Βέκκου (1275—
1283) εχλεγεις μητροπολίτης 'ΑθήνώνΜβλετίος Α' εχρημά^ισε^
«Ιϊρόέδροζ Μαδυτοι/», κατ έπιθυμίαν δε αΰτοί5 Γρηγόριος υ Κύπριος
δ ύστερον γενόμενος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1283 —
1289), συνέταξεν «ΈγΛω/ζ-ιοι/ βι^τόί^ Μεγαί' ΐΕύ^ύ/λύοι/, Έττίσκυττον
\ ΜαΒύτων, βξ αΐΎήα€ω<; ηραφίν του Άθηνων ΐ€ροϋ Μβλετίου ττροβ-
δρεύοι/το^ τ^9 τών Μα^υτων ^Εκκλησίας*. Ό Μελέτιος υπήρξε κατ'
αρχάς άνθενωτικός άλλ' ύστερον έγένετο συνεργάτης του Ιωάννου
Βέκκου εν. τοις ζητήμασιτής ενώσεως τών εκκλησιών, συγκαθαι-
■ρεθεις μετ' αΰτοΰ, μετά τόν θάνατον του αΰτοκράτορος Μιχαήλ
Παλαιολόγου. (1261—1272). .

Ό μετ' αυτόν επΙ Πατριάρχου Αθανασίου Α' (1289—1293,

4.3

1304— -1310) μητροπολίτης Αθηνών "Ανθψο^ Α' 6 Όμολογητής,
ως «ΙΙρόεδρο^ Κρτ^τ'ίϊί», απεστάλη υπό του Πατριαρχείου εις την
ενετοκρατουμένην Κρήτην, άλλ' αξιώσει του λατινικού Κλήρου συλ-
ληφθείς υπό των Ενετών έρρίφθη εις τάς φύλακας και άπέΰ'ανεν.
Ό "Ανθιμος ήτο ελλογιμώτατος Ιεράρχης, σώζονται, δε δΰο λόγοι
ανέκδοτοι δ μεν εις την κατά σάρκα γέννησιν του Κυρίου, δ δε
«7Γ6ρ6 7ων του άψον ΊΊνβύματος ττροόΒων», ωσαύτως σώζεται και
εις αύτόν' ανέκδοτος λόγος του Πατριάρχου. Κωνσταντινουπόλεως
Νείλου Κεραμέως (1379 — 1388). Είναι γνωστόν δτι δ κατά τά
[ ετη 1306 — 8 χειροτονηθείς υπό του Πατριάρχου Αλεξανδρείας
: Αθανασίου β'. (1276 — 1316) Επίσκοπος• ^ινα Λάζαρος, εχειρο-
τονήθη ύστερον μητροπολίτης Αθηνών, άλλ' οΰδαμόθεν εΐναι
γνωστόν έάνκατώρθωσε νά ελθη εις 'ΑΌήνας. Έπι ΚΠόλεως Πα-
τριάρχου Φιλόθεου (1354 — 55, 1364 — 76) αγνώστου ονόματος
(ίμητροττολίτης Αθηνών ύττερτιμος καΐ βζαρχος ττάσης Ελλάδος»
ύπέγραψεν ως μέλος της εν Κωνσταντινουπόλει "Ιεράς Συνόδου
συνοδικήν άπόφασιν υπέρ του πρφην Κωνσταντινουπόλεως Πα-
τριάρχου Καλλίστου, έτέραν υπέρ του Άλανίας καΐ Σωτηρρυπόλεως
και τφ 1365 έτέραν έπΙ τη μεταθέσει του Επισκόπου Πολυστήλου
Πέτρου εις την Μητρόπολιν Χριστουπόλεως. Ό αυτός δε Πατριάρ-
χης Φιλόθεος άνέθηκε τω πνευματικφ πατρί Νικοδήμφ «Βιε^ά'^ειν
καΐ Βίθΐκ€2ν τά Βίκαια της ά^ιωτάτης Μητροττόλβως ^ Αθηνών. ..μέχρις
αν αύν Θεώ -χαροτονηθΎ) έτερος άρχοερεύς Αθηνών». Άλλ' εχειρο-
τονήθη δ ϊδιος Νικόδημος, εις δν.τφ 1371 προσετέθησαν και αί
έπαρχίάι Θηβών, Νέων Πατρών (Ύπατης) καΐ Αιγίνης. ,

"Εχομεν σειράν δλην μητροπολιτών Αθηνών, ών δεν είναι
γνωστά τά ονόματα, παρακαθ.η μένων κατά τόν ιδ' αιώνα εν τη Πα-
τριαρχική Συνόδφ Κωνσταντινουπόλεως. Κατά την άπουσίαν αυτών
διώκουν την Μητρόπολιν Αθηνών τοποτηρηται ^ε^αρχοί τ?]ς ά^^ϊ-
ωτάτης Μητροττόλεως Αθηνών», ών εις υπήρξε και δ ιερεύς Κοσμάς
Κάμηλος, εν έ'τει 1389, άντιγραφεύς κωδικός τίνος σωζόμενου εν
τη Βιβλιοθήκη Παρισίων. Ελληνική δ' επιγραφή μαρτυρεί δτι δ
μοναχός Νεόφυτος εν έ'τει 1388 κατεσκεΰασεν δδί^ν άγουσαν εις
Ύμηττόν, πιθανώς διά των ερήμων αγρών της Μεσογαίας προς τάς
κλιτΰς του δρους εκείνου μέχρι της Μονής Καισαριανής.

Έαωτερική κατάατααίς της ΌρΰΌδόζου Έκκληαίας Ά'δ'ψ

44

νών έ3ΐί ψ'ρα'ΡΗόαρΜΐάς.—^ΑΚλά στεΟϋΰμ&θα ποίϋης βίδή'σέως
ή'εοί "έ^ς Ιίί.ά)ί:έ^1%'^ξ 'κϋιτοΐίίΐαάεως ϊή; ορθοδόξου Έκκληίτίίας Αθη-
νών κα*άϊό'ί)ς'5(0όνόύςέ%&ίνό\}ς. "£ΐν μόνον έΙναι βέβαιον, βΐι, πίχόά
πύύάζ Ιά'^ ίτ^όσήλ'ϋϊΙσΫικάς ένέργέίαξ 'τόΰ λατινικοί) Κλήρου, δ ελ-
λ-ηνικος λ<]ΐός ε'μέινέ οίΐ'στό^ έϊς ΐήν δρθοδόξίαν, ως δε Λαρετηρήθη
ίί6η, δ λίπ;ΙνΙκΌς Κλη^ΰς άΛέτέλέί εν τφ Δουκάτφ Αθηνών αΛλήν
ίοαροιΠίάν Ι^θριφξ δΐ&κειμένήν 'Λ^^ ιό μέγα πλήθος ΐοΐ' ελληνικού
λΒι'όι) ίί&Ι ^έχίο'^ίΟιλένην άπ' άΰτοΰ. "Ινα δε πόόσοιτ^ριώθή τδν ΐελλη-
νΐκόν λαόν δ ΝέριΟξ Άτζαϊώλης, καΐια λαβών 'τοο 1388 τάς Αθήνας
κίχΐ Ίοίνακτίίόϋχθείς ΐφ 1395 Δ(3ύξ τΐδν Αθηνών, επέτρέ\1)έ ΐήν εν
'Αθήνίχις κ'αθιΰρ'ύσΐ ν ορθοδόξου 'ϊέρίίρχόυ, μετά 190 έτη, άφ' όΰ
χΐ^όνόυ ήναγκά^θη ν' άπομαϊίίρυνθη εξ Αθηνών δ Μιχαήλ Άκόμι-
νάΐος. Άλλ6ι ΛαΙ μετά τήν έπάνοδον του δρθοδοξΰυ "Ίέράρ)οόυ. δ
Λατ;ινος Άρχιδ'Λί&κοπός έξηκόλόΰθηοε κατέχων τόν ναόν του Παρ-
θενώνος καΐ ίο εν τη Άκροίΐόλει «Έπιύκοπεΐον», δ δε ορθόδοξος
καϊφκησε πόίρά τόν '•Αρέιον Πίίγον εν τφ οικήματι, δίιερ έλέγετο
τοΰ αγίου ΔιΟνυίίτίϊόυ, ώ^ έΐδομεν, Μΐ παΐοά τόν ναόν τοί) (χγιου
Διονυσίου^ έίί^ε δε ώς Ίκϊχθ^δρίϊΐόν ναόν ιό Κα^ϋλί/κόϊ) λεγόμίενον.

Πόΰ ε^ειτό τό Καθόλικόν τόΰτό δεν εΐνε επακριβώς; γνωστόν.
ΎίΓό'άϊηρίζέΊται ή ύπόθεσι^ βΐι 'τόΰτό μεΐεπόιήθη έπΙ ΐϋυοκοκρατίύς
εΙς τό <<'Φ6Ύί)(ΐί Τζήμί•^ {ν'νν στράτιωΐικόν άρτοποιεϊόν), άλλ' επειδή
τό τζάμι ΐόΰτΟ δεν φέρεΙ ϊχνη χριστιανικού ναοΰ, θεωρείται υπό
τινίούν αβάσιμος ή ύποθεσις αΰτη. Δεν αποκλείεται δε ή πιθανότης
δτι ώςΚάθολνκόν έχ'όησίμευσενδ Λαλαιός παρά τόν "ΑρεΙον ΙΓάγον
ναός του άΥίόν Διονυσίου, άνοικοδομ^ιθεί^. Ό άρχιερεύζ Άθήνών
. ε'φείρε τόν τίτλον «Μητρο'ηόλίΥ'ή'ς ^Αθηνών,, 'Έ^αρ)^Ό< άττάαης Ελ-
λάδος, Πρόεδρος Θηβώρ 'καΐ Νέων ίίώτρώζ)», είχε δε ύφ' εαυτόν
καϊά τόν ιε' αιώνα τάς Έπι^σκοπάς Διαυλείας, Ταλαντίου, "Ανδρου,
Σκΰρου, Σάλωνος (Σάλώνων), Μενδενίτζης (Βοδονίτζης) Ούχ
ήττον δεν κατέοττη δυνατή ή παραμονή των ορθοδόξων μητροπολι-
τ;ών έν Αθήναις. ΙΙρώ'το^ τοιοΰϊο'ς μητροπολίτης, μετά τήν άπο-
κατάστασιν ΐής ορθοδόξου ΈκκλήοΓίας Αθηνών, υπήρξεν δ Αώρό-
θ&ος, Θε'σσαλονιτίίεύς ΐή)| πατρίδα, δυνηθείς ν' άπολατα'οΤτήση τήν
δρθόδόξον Έίίκλήατίαν Αθηνών, ήΐις καϊά π^άττριαΌχικόν εγγράφον,
σχετικόν προς ιόν Δώρόθεον, 'εΐχε -μεν Λροασπίσει τήν ορθοδόξίαν
και άνευ του Ίεράρχου αυτής, άλλ' οΰτος έρρΰθμΐσε τά κατ' αυτήν

45

οΰτως, «ως ^οκβίν βίς το ά ρ•)(α'ιον άττοκαταοτήοαί αχήμα καΐ την
τιροτέραν βϋκΧηρίαν, ττρΧν άλωθήναι. χ^ιρί βαρβαρίκτ)» .

Άλλ' επειδή δ Δωρόθεος ήτο άντίθ-ετος προς ΐούς Λατίνους
από έπόψεως εκκλησιαστικής καΐ θεολογικής, ενίσχυσε, δε μεγάλως
5ιά της παρουσίας του τους καταδυναστευο μένους υπό των Λατίνων
ορθοδόξους "Ελληνας, δ Νέριος ύπώπτευσεν δτι ήτο δυνατόν να
συνεννόηση δ 'Έλλην Ιεράρχης μετά των Τούρκων. Κατά το 1391,
δτε οι Τοί5ρκοι υπό τον στρατηγόν Έβρενός β^^ν εισήλασαν εις
Πελοπόννησον και ή πόλις των Άθηνων ήρξατο απειλούμενη
ύπ' αΰτοΰ, οι Λατίνοι έμαίνοντο κατά του Δωροθέου. Ήναγκάσθη
δε οΰτος νά ορΰγη ε| ' Αθηνών (1393) διαμαρτυρόμενο; διά τάς
κατ' αΰτοΰ υποψίας, και έξηκολουθησε διατελώγ εν έπικοινωνίςι ?Γρδς
το ποίμνιον αΰτοΰ δι' αλληλογραφίας. Ό Νέριος εγραι^εν- εις το
Πατρισρχειον κατά τοΰ Δωροθέου ως συνεννοουμένου μετά των
Τούρκων, εις ων τό στρατόπεδον δήθεν είχε μεταβή. Άλλ' ή περί
τον Πατριάρχην Συνοδός ήν*)ώωσεν αυτόν. Ό Νέριος οΰχ' ήττον δεν
ρπέτρεψεν εις αυτόν την έπάνοδον, επεδίωξε δε την άπόσπασιν των
Επαρχιών Θηβών και Νέων Πατρών από τής Μητροπόλεως Αθη-
νών καΐ την διαίρεσιν αυτών εις δυο Μητροπόλεις.

"Ως δ Δωρόθεος, οΰτω και δ μετ' αυτόν μ•»)τροπολίτης Αθηνών
Μακάρίος δεν ήδυνηθη επίσης νά παραμείνη εν Αθήναις, διότι
κατηγορήθη καΐ οΰτος, δτι συνεννοεΤτο μετά τών Τούρκων κατά
των Φρίίγκων, συνελήφθ•η δε και εορυλακίσθη έπι δεκαετίαν. "Ο μετ'
αυτόν μητροπολίτης 'Λθηνών Γερβάσιος (1453) ή Θεόδωρος, επειδή
κατεπολέμει την μετά τών Λατίνων ενωσιν έπαΰθη, αντικατασταθείς
υπό λατινό^ρρονός τίνος δν δ Μάρκος Ευγενικός άπεκάλει «Λοττβ-
λίΒρίον του Μονεμβασίας». Έν τή πραγματικότητι λοιπόν έμεινε
πάλιν άποίμαντος ή Όρθόδοξος Εκκλησία Αθηνών, διευθυνομένη
υπό απλών πολλάκις ιερέων. Χαρακτηριστική δε είναι ή επιστολή
τοΰ κατά τά ετη 1421 — 1443 ιερέως Μιχαήλ Καλοφρενά προς τον
λατινόφρονα Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως ΜητροΓράνην Β'
(1440—1443), εν ή, προς τοις άλλοις, εγραορεν ^ύτίβρβνχόμεθα καΐ
αναφζρομβν το όνομα τής οής Άηίότητος βν τ^ Ίερα τβλβτ^ τής
υίίας μυαταηωηίας καΐ βν τοις Βίτττύ'χ^οις και ττανταχοϋ κατά τό
είΌ^, μνημονεύοντας και τον μακαριώτατον ΊΊάτταν, ώς ή αηία ^ύ-
ϊ^οδός Βιωρίσατο και μάλλον οτι και ετηοτολην εΒβ^άμβθα τής σης
Λ^ιότητος ΐνα μνημονεύωμεν αϋτον ώς και υμβίς, "Ενιοι δέ τών

. 46

■•..■/ , •'■■■,■.,■■',',■ ,•-;^
[€ναντιο]φρονούντων αμφιβάλλουσι λε^οι^τες οτιτοΰ Αίακονου [Μονον
€ατϊ το μνημον€ύ€ίν τον μακα[ρίώτατον] ΤΙάτταν ει/ τοί? Βίτηύ-χόίς
καΐ ει ουκ €στί Βιάκονος, ού'χί. ΉμεΙς Ββ Χάηομβν οη ττάντβς οι
'κερείς καΐ ΙΒίως μνημονεύειν χρη εν τ^ ίερα τελετν} μετά το ίι^Έ^ αι-
ρετών», λέγοντες όντως: ^Ενττρώτόίς μνησθητί, Κύρίε, του μ,ακα-
ριωτάτον Ίτατρος ήμόίν Ενηενίου ΊΊάττα Ρώμης καϊ τόΰ ά^ίωτ[άτον]
ημών Ώατρίιάρχον Μητροφάνους καϊ του άρχίετησκόττου ημών Φαν-
τίνον, ους ■χαρυοαϋ ταΐς αηιαις οόν ΈκκΧησίαίς εν εΙρηνη^ αωονς,
έντιμους, υ'^ίείς, μακροημερεύοντας και ορθοτομονντας τον λό^^ον
της οής αληθείας. Οντως εΒίΒαζεν ημάς οάρχιεττίσκοποςτήςΊτολεως
ημών μνήμονεύειν ίίετά 70 Έύα'γ'γέλιον καϊ εν τοΙς Βηττύχοις τον
μακαριώτατον Τίάτταν. '^ίλλ' ονν ιΐίετεύύμεν την αην μ^ει^ίατην άγίω-
σύνην^ ττέμψον εις ημάς ε'^'^ράφως ττώς ΒεΊ καϊ κατά [τίνα] τά^ιν
λε'^ειν και μνημονεύειν, ίνα καϊ εν'ιίων στόματα αιωττήσωσί και εν
ειρήνη και ομόνοια ψάλω μεν τω Θεώ^. Έκ της επιστολής ταύτης
φαίνεται δτι αι αποφάσεις, της εν Φλωρεντία^ Συνόδου (1439) έφηρ-
μόσθησαν εν Αθήναις, οη εμνημόνεΰετο και δ Ρώμης Πάπας και
δ λατϊνος αρχιεπίσκοπος Αθηνών, αξιώσας τοΐίτο παρά τών ορθο-
δόξων εφημερίων, δτι ιό μνημόσυνον τούτο προΰκάλει αντιρρήσεις και
δτι, εν πάση περιπτώσει, ουδεμία μνεία εγίνετο ορθοδόξου μητροπο-
λίτου Αθηνών, διότι πιθανώς τοιούτος δεν υπήρχε. Τοιούτου μη-
τροπολίτου γίνεται μνεία μόλις κατά τα τελευταία ετη τής περιόδου
τής φραγκοκρατίας και κατά τά πρώΐα τής τουρκοκρατίας. Ήτοδέ
οΰτος δ Ισίδωρος, φίλος του γνωστού χρονογράφου Φραντζή. Εις
τον μητροπολίτην δε τούτον ανήκε και δ εν τή Βιβλιοθήκη του
Μονάχου σωζόμενος κώδιξ τής συγγραφής του Θουκυδίδου.

Ή επελθούσα μετά μικρόν τουρκική κατάκτησις τής πόλεως
των Αθηνών εθηκε τέρμα εϊς την φραγκοκρατίαν καΐ από πολιτικής
και από εκκλησιαστικής επόψεως. Ό τελευταίος Λατίνος αρχιεπί-
σκοπος Αθηνών Νικόλας Πρόθυμος άπεμακρΰνθη εις Εΰβοιαν,
μετατεθείς τφ 1461 εις την άρχιεπισκοπήν Ναυπάκτου και απο-
θανών τφ 1483. Μετά τούτον μέχρι του 1875, οτε παρανόμως πά-
λιν εγκαθιθρΰθη Λατίνος αρχιεπίσκοπος εν 'Λθήναις, όϊ Πάπαι
Ρώμης έξηκολοΰθουν απονέμοντες τόν ψιλόν τίτ?\,ον το^5 'Λρχιεπι-
σκόπου Αθηνών εις κληρικούς εν Ρώμη διατρίβοντας.

_47_
Γ.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
(1456-1833)

"Η τουρκική κατάκτηαις. — Τρία έ'τη μετά την άλωσιν της
Κωνσταντινουπόλεως (1453), ήτοι τη 4 Ιουνίου 1456, ημέρα Πα-
ρασκευή, οι Τούρκοι έγένοντο κύριοι και της πόλεως των Άι'ϊηνών,
ύψωσαν τες έπι της Ακροπόλεως την ήμισέληνον. Μετά διετίαν
(1458) εισήλθε -θριαμβευτικώς εις την πόλιν δ κατακτητής Σουλ-
τάνος Μεχμέτ Β' (1453-1481), ό δε τότε ηγούμενος τής Μονής
Καισαριανής, υποδεχθείς αυτόν μετά των λοιπών Αθηναίων, ,παρέ-
δωκεν εις αυτόν τάς κλείδας τής πόλεως. ΕΙς αντάλλαγμα ή Μονή
απηλλάγη φόρων. Ό κατακτητής, δστις δεν ήτο, ξένος προς τον
έλληνικόν πολιτισμόν, έφάνη ανεξίθρησκος προς τους "Ελληνας
και εν γένει ευ νους. προς τήν πόλιν των Αθηνών. Ό πληθυσμός
αυτής παρέμεινεν άμειγής, διότι δεν ήλθον εις αυτήν έποικοι Τούρ-
κοι. Έν ττ) Άκροπόλει παρέμεινε τουρκική φρουρά υπό τόν φροΰ-
ραρχον «ΒβίαΒάρψ», άπεστέλλετο δ' εκ Κωνσταντινουπόλεως Τούρ-
κος διοικητής «βοεβόΒα^» καΐ δικαστής «καΒής», συνήθως δ' ελά-
χιστοι Τούρκοι κατφκουν εν Αθήναις. Οΰχ' ήττον δ ναός του
Παρθενώνος και πάντες οι δπωσουν εξέχοντες χριστιανικοί ναοί,
έν ϋΐς καΐ δ καθεδρικός τής Μητροπόλεως Αθηνών, τό ΚαθοΧικον
λεγόμενον, μετεποιήθησαν εις μουσουλμανικά τεμένη, εξαιρέσει
μόνον του ναοΰ του "Αγίου Γεωργίου του Θησείου.

Πιθανώς δε του ναοΐ5 τούτου εφείσθησαν οι Τούρκοι, διότι
υπήρχε παρ' αυτόν και Μονή του "Αγίου Γεωργίου. Άλλ' άπαξ
μόνον του έτους κατά τήν εορτήν του "Αγίου Γεωργίου, και τούτο
άντΙ χρηματικού δώρου προς τόν φροΰραρχον τής πόλεως, έπετρέ-
πετο εις τους Χριστιανούς Αθηναίους νά έκκλησιάζωνται και λει-
τουργώσιν έν αΰτ,φ. Βραδΰτέρον εν ετει 1660 οι Τούρκοι άπεπειρά-
Οησαν νά μεταποιήσωσι τόν ναόν εις τζαμίον, αλλά προέλαβον τό
κακόν τούτο οι Αθηναίοι δι' ενεργειών εν Κωνσταντινουπόλει.
Επειδή δε αμα τή κατακτήσει οι Τούρκοι κατέλαβ.ον, ώς εϊπομεν,
καΐ τόν άρχαιον και μέγαν δρθόδοξον έπι φραγκοκρατίας καθεδρι- '
κόν ναόν, ωρίσθη υπό των Χριστιανών ώς καθεδρικός ναός ό του
αγίου Παντελεήμονος, δπου νϊ)ν ή πλατεία Δημοπρατηρίου. Κ ατά

48

τον ιζ' αιώνα (1672) δ Ιησουίτης Βαβΐνος εγραορέν δτι ό ναός τοί)
άγιου Παντελεήμονος ήτο δ μεγαλύτερος των εν, Αθήναις ναών.
Το είκονοστάσιον αΰτοΰ, κατασκευασθέν εν Ένετία, έκοσμειτο και
υπό δυο γλυπτών πελαργών, τοΰτο δ' ένεποίησεν ιδιαιτέραν
εντ\5πωσιν εις τον ξένον έπισκέπτην της πόλεως. Κατά τάς πληρο-
φορίας ΐοΰτου και άλλων περιηγητών, εν Άί)ήναις περί τα μέσα
του ιζ' αΙώνος ΰπήρχον 52 ενοριακοί ναοί, έχοντες εφημέριους,
άλλ' εντός και εκτός τών Άι^ηνών ΰπήρχον και έτεροι 200 περίπου
ναοί και παρεκκλήσια. Έν δλη τ^\ εκκλησιαστική Έπαρχίίςι Αθηνών
ύπέλογίζοντο οι ενοριακοί ναοί εις 150, συνεισφέροντες υπέρ του
Άρχιερέως. Έκ τών εν λόγφ περιηγητών πληροφορούμεθα ωσαύ-
τως δτι μέχρι τέλους του ιζ' αιώνος ή κατοικία του 'Αρχιερέως
Αθηνών εξηκολοΰθει να είναι ή αυτή, οϊα και επι φραγκοκρατίας,
παρά τον "Αρειον Πάγον.

Έηικράζ'ηαις ζοϋ όρ'θ•οδό^ον κλήρου. — Ή τουρκική κατά-
κτησις τών Αθηνών κατήργησε' μεν την παρείσακτον λατινικήν
'Αρχιεπισκοπήν Αθηνών, συνετέλεσε δε εις την δριστικτ^ν επικρά-
τησιν της ορθοδόξου "Ιεραρχίας. Μετά δυο αιώνας, έν ετει 1658,
• οι Φραγκίσκανοι μοναχοί, άγοράσαντες παρά τών Τούρκων τό μνη- .
μεΧον του Λυσικράτους καί τίνα παρακειμένην οΐκίαν, μετέβαλον
αυτήν εις Μονήν, ήτις ενίοτε καθίστατο κέντρον προσηλυτισμού,
άνευ δμίος αποτελεσμάτων, διότι οΰτε επι φραγκοκρατίας ήδυνή-
θησαν οι λατϊνοι νά παρασΰρωσι τους .ορθοδόξους Αθηναίους,
ήκιστα δε μετ' αυτήν. Ό ορθόδοξος Άρχιερεύς Αθηνών περιεβάλ-
λειο διά τών γνωστών προνομίων, ατινα και οι λοιποί Αρχιερείς
ειχον, ενεκ^ δε της κοινοτικής ελευθερίας τών Αθηναίων καΐ ένεκα
τών ιδιαιτέρων περιστάσεων, ύφ' ας επι τουρκοκρατίας ευρέθη
ή πόλις, δ Άρχιερεΰς, ως πρόεδρος του Κοινοτικοί5 Συμβουλίου,
άπέκτησεν ιδιαιτέραν πολίΕΐκήν ισχύν και απέβη έν σμικρφ Εθνάρ-
χης. ' Άλλ' επειδή, παρά την εΰνοιαν του Τούρκου κατακτητοΰ και
παρά τό γεγονός δτι κατ' ιδιαιτέραν προνομίαν ή πόλις τών Αθη-
νών έγένετό ϊδιον κτήμα του ««ίσλάραγα», αρχηγού. τών ευνούχων
του Σεραγίου Κωνσταντινουπόλεως, δστις έδέχετο ευμενώς τά πα-
ράπονα τών Αθηναίων και έπροστάτευεν αυτούς, ή έγκαθ ιδρυθείσα
έν'Αθήναις βάρβαρος τουρκική εξουσία δεν έβράδυνε νά έκδηλωθή
οϊα ήτο, άνευ ηθικής δηλονότι έννοιας του δικαίου, απεριόριστος

49

αύι^αιρεσία και τυραννία. Ό βίος της πόλεως, συνεπώς και της
Εκκλησίας των Αθηνών, επΙ τουρκοκρατίας υπήρξε μαρτυρικός,
πλήρης τραγικα)τάτων περιπετειών καΐ κακώσεων ανήκουστων,
πολλφ [Χαλλον διότι οι "Ιεραρχαι Αθηνών ήσαν οι πρόμαχοι του
καταδυναστευομένου λαόυ, επομένως πρώτοι ύορίσταντο τα πλήγματα
των εν Αθήναις αποστελλομένων τυράννων Τούρκων διοικητών.

Έν ττ) σειρά τών έβδομήκοντα δυο Μητροπόλεων και επτά
Αρχιεπισκοπών, ας είχε το Οικουμενικόν Πατριαρχεϊον κατά την
ΰπ' δα^ιν ημών περίοδον, ή Μητρόπολις Αθηνών κατείχε την 21ην
θέσιν, αναγραφομένη μετά τάς εν Ελλάδι Μητροπόλεις Κορίνθου και
Μονεμβασίας και προ της τών Παλαιών Πατρών. ^Ητο δε συ,νηνω-
μένη μετά της της Λιβαδειάς, δθεν εφερεν δ Άρχιερεύς Αθηνών
κατά την περίοδον ταΰτην τον τίτλον «Μητροτιολίτης ^Αθηνών
και ΛιβαΒβίας, ύττέρημος καΐ εζαρχος ιτάσης Ελλάδος». Ό συνή-
θης οΰτος τίτλος παρουσιάζεται κατά τον ιη' αιώνα παρηλλαγμένος
ως έξης Ι «Μητροττολίτης * Αθηνών καϊ βζαρ-χος ττάσης "ΕλλάΒος καϊ
Ίων ΚνκλάΒων νηαων καϊ τον τόττον έ'ηβχων του Καισαρείας», αλλά
(ραίνεται δτι προσωρινώς εγένετο ή μεταβολή αΰτη. Είχε δε ύφ'
εαυτόν δ μητροπολίτης Αθηνών τάς γνωστάς εκ της προηγουμένης
περιόδου Έπισκοπάς Διαυλείας και Ταλαντίου, "Ανδρου,- Σκύρου,
Σάλωνος, Μενδενίτσης, ών ή μεν "Άνδρος εν άρχη του ιζ' αιώνος
προεβιβάσθη εις Άρχιεπισκοπήν, αί δε ΈπισκοπαΙ Διαυλείας
και Ταλαντίου, δτέ μεν συνηνοϋντο εις μίαν, δτέ δ' έχωρίζοντο.
Είχε δε χωρίσει αύτάς είτε δ κατά τον ιδ' αιώνα μητροπολίτης
Αθηνών Δωρόθεος, εϊτε ετερός τις ομώνυμος εξαρχος, αλλ' ήνώΟη-
σαν πάλιν επι Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Μαξίμου Γ'
(1477 — 1481). Έν έ'τει 1464 άνάΓρέρεται μητροπολίτης Ά{)ηνών
«εκ νήσου Ευρίπου», έ'τι δε Επίτροπος αυτοΰ, ονόματι Γεώργιος
πρεσβύτερος «κάτοικος της αγίας Τριάδος •. Ώσαΰυως έν ετει 1465
δ Αθηνών, αγνώστου ονόματος, έν Κωνσταντινουπόλει ευρισκόμε-
νος έπιτοΰ Πατριάρχου Μάρκου Ξυλοκαράβη (1465^—1466) συμμε-
τέσχε της εκλογής μητροπολίτου Άδριανουπόλεως. Πιθανώς δ μη-
τροπολίτης εκείνος ήτο δ αυτός προς τον Αωρόθβον, δστις έν ετει
1472, κατά την β' πατριαρχίαν τοϊ5 Συμεών Τρ'απεζουντίου, έν
Θεσσαλονίκη συγκροτήσαντος Σΰνοδον, μετετέθη. εις την Μητρό-
πολιν Τραπεζούντας. Μετ' αυτόν εγένετο γνωστός δ "Ανθψος, ύπο-
γράψας πράξιν του Πατριάρχου ΚΠ. Νήφωνος β' (1486 — 89 τό α'),

50

δ δε μετά γνωστός μητροπολίτης ;'Αθην%Ν60φντο9^^^^ 4^^
ηθέλησε να χωρίση πάλιν τάς ενω&είσας Έπισκοπάς Διαυλείας και
Ταλαντίου. Άλλ' δ Διαυλείας Νείλος δια του Πατριάρχου Νήφωνος
(1486 — 89, 1497—99) κατήργησε την πραξίν του μητροπολίτου
ΆΌηνών και αΐ Έπισκοπαι έμειναν πάλιν ήνωμέναι εις μίαν 'Επι-
σκοπήν Διαυλείας και Ταλαντίου. Ό μητροπολίτης Αθηνών εξελέ-
γετο και έχειροτονεϊτο εν Κωνσταντινουπόλει υπό τοΰ ΟΊκουμενικοΰ
Πατριάρχου μετά της περί αυτόν Συνόδου, έίέλεγε δε δ ίδιος και
εχειροτόνει τους υποκειμένους αυτφ Επισκόπους εν Αθήναις μετά
της ής προΐστατο Συνόδου τό5ν Επισκόπων. Εκτάκτως δε μόνον,
εγκρίσει τον μητροπολίτου Αθηνών, τη .19 Ιουνίου 1671, ή εν
Κωνσταντινουπόλει Συνοδός έξελέξατο Έπίσκοπον Διαυλείας, καΐ
Ταλαντίου.

Σημειωτέον δε δτι ή Επισκοπή Διαυλείας και Ταλαντίου εχο-
ρήγει εις το ταμεϊον του Πατριαρχείου ετησίως το ποσόν 375 ' γρο-
σίων, ϊσον προς τό χορηγοΰμενον υπό της Μητροπόλεως Αθηνών,
ή Επισκοπή Μενδενίτσης γρόσια 75, ή Σάλωνος 200, ή Σκύρου 25
μόνον, ενίοτε δε ουδέν. 01 εκλεγόμενοι μητροπολΐται Αθηνών άνε-
λάμβανον τά χρηματικά βάρη του καταδυναστευομένου υπό τών
Τούρκων Πατριαρχείου, έξοφλοΰντες ωρισμένας ομολογίας. Ει ναι
γνωστόν οτι μεσοΰντος του ιη' αιώνος (1763-4). νεωστί εκλεγείς
μητροπολίτης ΰπεχρεών^η νά πλήρωση εις τό ταμεϊον του Πατριαρ-
χείου τό ύπέρογκον διά τήν έποχήν έκείνην ποσόν 11480 γροσιών.
Μητροπολΐταί τίνες ήναγκάζοντο νά παραιτώνται ένεκα της αδυνα-
μίας της πληρωμής τών χρεών, ατινα προσωπικώς, άνελάμβανον,
μή έχοντες ικανάς προσόδους, πολλφ μάλλον δτι αι Μοναι τών
Αθηνών επι πολύ ήσαν Σταυροπηγιακαί. Ώς δε θά ΐδωμεν έπι
τουρκοκρατίας, πολλαΐ μεν άρχαϊαι Μονα'ί παρακμάσασαι διελΰΟη-
σαν, τινές δε διεσώθησαν ως αΐ Μοναι Δαφνιού, δσίου Μελετίου,
ιδιαζόντως ακμάζουσα κατά τόν ιστ' αιώνα, Καισαριανής και ή πρό
πολλού ώσαΰτώς υφισταμένη Μονή Κλειστών, παρά τό φρούριον
τής Φυλής, προσετ;έθησαν δε καΐ νέαι τινές Μοναί. Άλλα, δυστυχώς,
λεπτομέρειαι τής εσωτερικής εκκλησιαστικής δράσεως τών μητρο-
πολιτών Αθηνών καΐ τής ζωής τής Αποστολικής ταύτης Εκκλη-
σίας δεν έγνώσθ-ησαν. Σημειωτέον δε δτι περί. τήν εποχήν ,ταΰτην
ά"\•εδείχθη μέγας Αλεξανδρείας Πατριάρχης δ εξ Αθηνών Ιωακείμ

51

δ «ΊΊάνυ» (1487-1567), περιάκουστος γενόμενος επί τε• ττχί αγιότητι
ΐοΰ βίου και, επι ττ) εκκλησιαστικτ) δράσει.

Έν ετει 1528 ή?α^εν εις Αθήνας δ τότε εκλεγείς νέος μητροπο-
λίτης Αθηνών Λαυρέντιος, χαρακτηριζόμενος ΰπο των συγχρόνων
ως «καλός άρχιερεΰς», άλλα παθών μετά τίνα ετη εκ ποδαλγίας
μετέβη εις "Αγιον "Ορος και εκείθεν εις Κωνσταντινοΰπολιν, ένθα
μετέσχε τφ 1546 της Συνόδου έπι Πατριάρχου Διονυσίου Β' (1546-
1555). ΈπΙ του Πατριάρχου δε τούτου τω 1550 εξελέγη δ μητρο-
πολίτης Αθηνών Καλλίστου. Προς τε τον Λαυρέντιον καΐ προς τον
Κάλλιστον, μητροπολίτας Αθηνών σώζονται έπιστολαι το\5 δια-
πρεποΐ5ς Ζακυνθίου , μονάχου Παχωμίου Ρουσάνου (-}-1553). Τον
Κάλλιστον τφ 1564 διεδέχθη δ Αθηναίος Σωφρόνιος Α' (1565 —
1570), δστις παραμείνας εν Κωνσταντινουπόλει και συνυπογρά'ψας
την καθαίρεσιν,τοΰ Πατριάρχον Κωνσταντινουπόλεως ',Ιωάσαορ Β'
(1555-1565), έν ετει 1565 άφίκετο εις Αθήνας κατά μήνα Άπρί-
λιον τοΐ5 έτους εκείνου. Ύπήρξεν έλλογιμώτατος ιεράρχης και εϊρ-
γάσθη υπέρ της άναζωογονήσεως τοί3 θρησκευτικοί) βίου παρά,τφ
λαφ των Αθηνών. Άλλα μετά παρέλευσιν εξ ετών, άποφάσει του
Πατριαρχείου άπεμακρΰνθη της Μητροπόλεως του, είτε διότι κα-
θυστερεί τάς δφειλομένας εις αυτό είσοροράς, εϊτε διότι ενήργησε
κατ' αΰτοί5 δ Αθηναίος πολυπράγμων κληρικός ΘεοΓράνης Καρΰκης.
Διάδοχος του Σωφρονίου έχρημάτισεν δ Νοκάνωρ (1570 — 1592),
δστις τόν έν Αθήναις τότε παρεπιδημοΰντα εκ Ζακύνθου άγιον
Διονΰσιον τόν Σιγοΰρον προέτεινεν εις την χηρεΰουσαν θέσιν Αρ-
χιεπισκόπου Αιγίνης, έγκρίσει δε του Πατριαρχείου έχειροτόνησεν έν
Αθήναις. Φαίνεται δε δτι το ζήτημα του χωρισμού τών Επισκοπών
Διαυλείας και και Ταλαντίου, ύποκινηθέν κατά τά, προηγούμενα
ετη, έπι τών Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως Διονυσίου Β'
(1546—1555) και Μητροφάνους Γ' (1555 — 72 τό α'), προΰκλήθη
και^ πάλιν υπό του Αθηνών Νικάνορος. Διότι τφ 1572 δ Πατριάρ-
χες Ιερεμίας Β' (ψ 1595) άνενέωσε τάς πράξεις τών προκατόχων
του περί ενώσεως τών δυο Επισκοπών εις . μίαν. Ό Νικάνωρ έξε-
πλήρωσεν επιτυχώς καί τίνα άποστολήν του Πατριαρχείου, μεταβάς
εις Πελοπόννησον και έκλέξας μητροπολίτη ν Χριστιανουπόλεως,
άλλ' υπέστη μεγάλας ενοχλήσεις και στενοχωρίας έξ άπληστων τινών
ανθρώπων έν Αθήναις και εκ τών ημετέρων και έκ τών Τούρκων.
Τό Πατριαρχεΐον έκάλεσεν αυτόν εις άπολογίαν ενώπιον , άρχιερα-

τικής Επιτροπής εκ του Θηβών), του Ευρίπου καΐ των δρισΜντίΰν
πατριαρχικών έξαρχων, και ή&ωώθη μεν, άλλ' αί κατ' αύτοΰ διά-
βολαΐ έξηκολοΰΟησαν. ,

Μετά τον θάνατον αυτοΰ εξελέγη μητροπολίτης Αθηνών από
Φιλιππουπόλεως δ είρημένος Αθηναίος λόγιος και μουσικός κλη-
ρικός Θεοφάνης Καρυκη<; (1592— 1596), μέγα σημαίνων τότε εν τη
δρθοδόξφ Ίεραρχίοί. "Ώς μητροπολίτης Αθηνών μετέσχε της; εν
Κωνσταντινουπόλει Ενδημούσης Συνόδου το^^ 1593, έξεαι;λήρα)σε
διαφόρους σπουδαίας εκκλησιαστικός άποστολάς, καθ' ας παροδικώς
μάλλον διήλθε τών Αθηνών, καΐ εν τη ποXνπ^α'γμοονν\\ αντον
καταλαβών τον Πατριαρχικόν Θρόνον Εωνστάντινουπόλεως (1596—
1597) οίκτρώς έτελεΰτησε τόν βίον. Διάδοχος αύτοΰ εν τη Μητρο-
πόλει Ά-θηνών ύπήρξεν έτερος Αθηναίος κληρικός δ Νεόφυτος Β'
(1596 — 1602), δστις ωσαύτως, μετά βραχύχρονων διαποίμανσιν τής
Εκκλησίας Αθηνών; εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης (160^-~
1603, 1608 — 1612) δις μεν πατριαρχεΰσας, έξορισθεις δε υπό τών
Τούρκων εις• Ρόδον.

"ίΤ "Άγια Φιλοΰ'έη. — "Ως μητροπολίτης Αθηνών συνυπέγραΛ()εν
δ Νεόφυτος μετά τών αρχιερέων Κορίνθου καΐ Θηβών καΐ του επαρ-
χιακού Κλήρου άναφοράν προς το Πάτριαρχε Τον περί τον «κανόνι
ομοΰ» (κατατάξεως εν τφ χορφ τών αγίων) της δσίας Φιλοθέης
(1522 1589). /Χΰτη υπήρξε θυγάτηρ του εκ τών προυχόντων τών ' Αθη-
νών Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σύρίγης ή Σηριγιανής, πιθανώς
Παλαιολόγου, ονομαζόμενη πρότερον Ρηγίλλη, έτυχε δέ, τη έπιμε-
λείο; του πατρός της, λαμπράς παιδεΰσεως. Μικρά την ήλικίαν, μόλις
δωδεκαέτις, έξηναγκάσθη να συζευχθή Γεώργιον τίνα, κακότρρπον
άνθρωπο ν και σκληρόν, όστις δμως μετά τριετίαν έτελεΰτησε. Ζη-
τηθείσα καΐ αΰΟις εις γάμον ή Ρηγίλλη δεν εστερξε, μετά δε τον
θάνατον τών γονέων της, παρ' ών ίκανήν έκληρονόμησε περιουσίαν,
απεφάσισε νά μονάση.

Περί το 1550 φκοδόμήσε την γυναικείαν Μονήν του αγίου -Αν-
δρέου, εις ην ήκολοΰΟ'ησαν άυτην πολλαΐ 'Αθηναϊαι κόραι. Ή
Μονή εΰρίσκετο δπου νυν δ ναός του αγίου Ανδρέου; τΟ Έπισκο-
πεϊον 'Αθηνώ/ καΐ τά Γραφεία τής "Ιεράς• Συνόδου, εν όδφ Φιλο-
θέης. Ή Φιλοθέη, ως μετωνομάσθη εν τφ μονάχικφ βχήματι, κατέ-
στησε την Μονήν τοΰ αγίου Ανδρέου μοναδικόν θρησκεΐ)τΐ)ίόν αμα

και φιλαν-θρωπικόν κέντρον. Διότι ιτλουτίσασα αυτήν δια πολλών
κτημάτων και Μετοχιών, εν Πατησίοις, εν τχί μεταξύ Αθηνών και
Ηρακλείου τοποθεσία Καλογρέζοι, εν Κέφ καΐ εν Αιγίντ], έκτισε,
παρά την κεντρικήν Μονήν, Νοσοκομεϊον και Ξενοδοχεϊον, ή ιδία
επισκεπτόμενη τους νοσοί5ντας και παραμυθονσα τους πάσχοντας.
Φαίνεται δτι προστριβαί τίνες έγεννήθησαν μεταξύ αυτής και τών
Αθηναίων κτηματιών ή άλλων κακών ανθρώπων, προς άρσιν δε
αυτών• απεστάλη εκ Κωνσταντινουπόλεως ό μέγας Λογοθέτης του
Πατριαρχείου Ίέραξ, προς δν σώζεται επιστολή της έλλογιμωτάτης
όσίας Φιλοθέης, δυσαρέστως εκφραζόμενης περί τών συμπολιτών
αυτής.

Ό λαός δμο)ς περιέβαλλε δι' απείρου σεβασμού τήν ^κυρα Φιλο-
θΐψ-», ως εκάλει αυτήν, δια του έ^'αρέτου καΐ αγίου βίου της καΐ
δια τών αυστηρότατων ασκήσεων έλκΰουσαν πολλάς Αθηναίας κόρας,
εις ας έδίδασκεν αυτή γράμματα και διάφορα εργόχειρα, και τάς
μεν επιθυμούσας να παραμείνωσιν οριστικώς εν τφ μοναχικφ βίφ
έκράτει, τάς δε άλλας έβοήθει δπως αποκαθίστανται οικογενειακώς.
Έν μέσφ της εκ τής τουρκικής τυραννίδος κακοδαιμονίας τής πό-
λεως τών Αθηνών παρουσιάσθη ή Μονή του αγίου Ανδρέου ως
πνευματική εστία καταλαμπομένη υπό τής αγίας φυσιογνωμίας τής
Φιλοθέης. Βοηθούσα δμως αύτη τάίς κινδυνευούσας καΐ πίΰΐσχούσας
γυναίκας, προύκάλεσέ ποτέ τήν μανιώδη καταδίωξιν τών Τούρκων,
διότι τέσσαρες Ελληνίδες κρατούμεναι ύπ' αυτών και βιαζόμεναι ν'
άρνηθώσι τήν χριστιανικήν πίστιν και άσπασθώσι τόν ίσλαμισμόν,
εκρύβησαν ύπ' αυτής εν κρύπταις τής Μονής και εφυγαδεύθησαν
ύστερον εις τήν νήσον Κέω.

Οι Τούρκοι συλλαβόντες τήν άγίαν Φιλοθέην, εκ?\,εισαν εις σκο-
τεινήν φυλακήν. Και τότε μεν ή αγία έσώθη, τή έπεμβάσει τών
προυχόντων Αθηναίων. Άλλα τήν νύκτα τής 2 προς τήν 3 Όκτω-
βρίου του .1588, πιθανώς, καθ' ην έν τφ ναφ του έν Πατησίοις
Μετοχίου έτέλει άγρυπνίαν, έπΙ τή εορτή του αγίου Διονυσίου Αρεο-
παγίτου, Επισκόπου Αθηνών, οι Τούρκοι ώρμησαν και πάλ|ΐν κατ'
αυτής, ύπέβαλον αυτήν εις φρικτήν μαστίγωσιν και βασάνους κατα-
πληγώσαντες αυτήν, εκ τών φρικτών δε βασάνων εκείνων μετάτινας
μήνας, τή 19 Φεβρουαρίου 1δ89,' ή δσία Φιλοθέη έτελεύτησε τόν
βίον. Τό ιερόν αυτής λείψανον άπετέθη έν τφ ναφ του αγίου Αν-
δρέου, υπήρχε δ' έπι τού τάφου τό εξής επίγραμμα Ι

54^

Φιλοθέης υττο αήΐΜατοΒ'ά'^νης κεύθειοώμα

ΨνχηνΒ' €ν μακάρων θήκζΎΟ νψίμ,β^ων. ;

Κατά την εκθεσιν των μητροπολιτών 'Αθήνόον, Κορίνθου και
Θηβών, του Κλήρου και των προκρίτων Αθηναίων, το λείψανον
αυτής, ως λέγεται εν σχετικφ πατριαρχικφ εγγράφφ, «εύωδίαίς ττε-
τιληρωμ,ένον €στΙ και μνρον^ίην6κώς€κ•χ€2ταί, άλλα καΙ τοις τΓροσ*-
οΰαιν άσθενεσι Τ6 κα\ Ββομένοις θεραττεία^; την ϊααιν ΒίΒοσιν, ήτις
και ζώσα νηστείαις κα\ άηρυιτνίαυς κατ^τη^ατο ίαντήν, τέλους τετύ-
χηκβν άμ,ύνονος•» . Δια του; λόγους τούτους δ Οικουμενικός Πατρι-
άρχης Ματθαίος Β' (1595-1 600-τό ί3') μετά της περί αυτόν "Ιεράς
Συνόδου κατέταξεν αυτήν «:τω \ορώ των οαίων και άγιων ^^νναύκών»
και ώρισεν δπως ετησίως τη 1-9 Φεβρουαρίου τιμάται ή μνήμη αυτή:.
Σημειωτέον δ' οτι προ της όσίάς Φιλοθέης ετιμώντο εν Αθήναις
δι' ετησίας 'μνήμης αΐ οσιαι γυναίκες Άγαθόκλεια καΐ Θεοδούλη,
προφανώς Άθηναϊαι, αναφέρεται δε και δ, όσιος Μελέτιος άσκήσας
μετά την αλωσιν εν Αθήναις. Ή δε Μονή του αγίου Ανδρέου
παρέμεινεν ως ενοριακή Μονή, υφισταμένη τάς κοινάς περιπέτειας
της πόλεως και της Εκκλησίας Αθηνών μέχρι της Επαναστάσεως
του 1821, δτε τό λεί-ψανον της δσίας Φιλοθέης μετηνέχθη εις τον
μικρόν ναόν της Παναγίας Γοργοεπηκόου,, εσχάτως δε άνφκοδο-
μήθη, ως θά ϊδωμεν, δ ναός του αγίου Ανδρέου.

"Ιδρυύΐς "Ιερών Μονών. -^ΕΙς τάς υπάρχουσας παλαιάς Μο-
νάς της Εκκλησίας τών Αθηνών, συγχρόνως σχεδόν μετά της
ίδρυθρΛσης υπό της όσιας Φιλοθέης Μονής του άγιου Ανδρέου,
προσετέθησαν νέαι Μοναί. Τοιαύτη ΰπήρξεν ή περί τό 1570 ιδρυ-
θείσα υπό του Δημητρίου Άναδρομάρη και Ιωάννου Ντοΰτζη τοϋ
Άλεξηνά, επΙ του μητροπολίτου Σωφρονίου Α' καΐ τβ βοηθείί^
του Θεοφάνους Καρΰκη, ή- Μονή Παντοκράτορος εν θέσει Ταώ
(Νταού Πεντέλη) έπι του Πεντελικοΰ, ήτις προήχθη μεν εις με γαλή ν
άκμήν, αλλά δεν διετηρήθη επΙ μακρόν. Διότι πειράται επιδρα-
"μόντες κατ' αυτής κατά τίνα νΰκτα του Πάσχα κατέσφαξαν πάντας
τους μονάχους, ανερχόμενους εις 150 και πλέον, ενός μόνον δια-
σωθέντος, διήρπασαν δε κ.αΙ κατέστρε-ψαν αυτήν. Ή Μονή Παντο
κράτορος Ταώ προσηρτήθη ως Μετόχιον εις τήν Μονήν 'Πέντέ?.ης
μετά της μικράς Μονής "Αγίου Νικολάου εν Καλησίοις. /

"Ιδρΰθη δε ή Μονή Πεντέλης της Κοιμήσεως της .Θεοτόκου
εν ετει 1578 υπό του εξ Αττικής καταγόμενου αγίου Τιμοί^έου
Επισκόπου Ευβοίας, τρυγόντος εκ της έδρας του ένεκα διωγμού
των Τούρκων. ^Η Μονή άνεκηρΰχΟη Σταυροπηγιακή και παρέμεινε
πάντοτε τοιαύτη, ήρίΛνε•- δε κατά τον ιζ' αιώνα περί τους 100 μο-
ναχούς, ζώντας κοινοβιακώς και είχε πλουσίαν Βιβλιοθήκην.

Αι Μοναι αΰται ώς και αϊ προστεθεϊσαι, ως θα ϊδωμεν βραδΰ-
τερον, χρησιμεΰουσαι κατά τήν περίοδον ταΰτην της τυραννίας ώς
άσυλα τών καταδυναστευομένων καΐ καταδιωκομένων Χριστιανών
εξεπλήρωσαν μεγάλην άποστολήν.

ΈϋωτερυκαΙ άνω^ι^αΛιαι. — Διάδοχος του Νεόφυτου, εξελέγη τη

2 Άπριλ. 1602 δ εξ "Αθηνών ιερομόναχος Σαμουήλ Πριμπέτος)
άνήρ έλλο,γιμώτατος, αλλά τελευτήσας τον βίον προώρως, πιθανώς
κατά Νοέμβριον του έτους εκείνου, μετ' ολίγων μηνών άρχιερατείαν.
Άλλα και δ μετ' αυτόν επίσης Αθηναίος τήν καταγωγήν μητρο-
πολίτης Αθηνών Ναθαναήλ, "Εμπορος επονομαζόμενος, εκλέγεις τη

3 Δεκεμβρίου 1602, δεν ήδυνήθη έπΙ μακρόν νά ποιμάνη τήν Έκ-
κλησίαν Αθηνών, άτε μετά τετραετίαν αποθανών. Βραχυχρόνιος
ΰπήρξεν ή αρχιερατεία και τών εφεξής μητροπολιτών ^Ανθίμου Β'
καΐ Κυρίλλου Ά\ του μεν τφ 1606 εκλεγέντος, του δε εν Συνοδική
πράξει του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, εν ετει 16] 1 υπο-
γραφόμενου.

Έπ' αυτών, εν ευειΙβΟΤ, συνεταράχθη ή πόλις τών Αθηνών
εκ τών τραγικών επεισοδίων του Χριστόφορου Αγγέλου ('{" 1538),
δστις ελθών εις Αθήνας ίνα σπουδάση . καΐ φέρων τό ένδυμα, οπέρ
συνήθως εφερον οι ιερείς καΐ οι ηγούμενοι, συνελήφθη υπό του
διοικητοΐ3 τών 'ΑΌηνών, έπι τη προφάσει δτι ήτο κατάσκοπος
Ισπανός, καί, παρά τήν δμολογίαν αΰτοΰ δτι ήτο "Ελλην σπουδα-
στής, υπεβλήθη εις φρικτάς βασάνους, εξαναγκαζόμενος ν' άρνηθή
τον Χριστιανισμόν. 'Αλλ' έγκαρτερήσας εφυλακίσί)η, μέλλων δε νά
ύποβληθή εις νέας βασάνους και νά φονευθή κατώρΟωσε νά δρα-
πέτευση εξ 'Αθηνών εις 'Αγγλίαν, δπου έσποΰδασε και άφηγήθη
τά παθήματα του.

Έδίδαξε δ' εν Αθήναις μικρόν μετά τά επεισόδια ταΰτα (περί
τό 1615) δ διαπρεπής Αθηναίος διδάσκαλος Θεόφιλος Κορυδαλεύς
('}" 1646), πρώτος μεν εισαγαγών τήν διδασκαλίαν τών φιλοσοφι-

_56_

κών μα-θημάτων παρ'ήμιν εν ΐχί Ανατολή κατά τους νέους χρόνους,
περιάκουστος δε γενόμενος δια της εν Κωνσταντινουπόλει και άλ-
λαχοΰ δράσεως του καΐ της περιπετειώδους ζωής. '; Ι

Σύγχρονος του Κορυδαλέως, ήτο ο περί ,τό 1619 , μητροπολίτης
Αθηνών Μι^τροφάρί^ί Α' ούτινος ή αρχίδραΐΡία ^^'-ί^ΐοΰται έ| επι-
γραφής εν τφ εν 'Ωρωπφ ναφ της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Μ^^
αυτόν εχρημάτισε μητροπολίτη; Αθηνών ο Θΐεοφαι^^ίΒ', ίαρχίερα-
τεΰσας μέχρι του 1633. Έν Κωνσταντινουπόλει οΰτός ευρισκόμενος
κατά τά ετη * 1 620—24 ώς μέλος τής Ιεράς Συ νόδου τέπι Κυρίλλου
του Λουκάρεως (κατά την β ' 1620— .1623 και την γ' πατριαρχείαν
1623 — 1630) υπέγραψε τέσσίχρας πράξεις επΙ διαφόρων εκκλησια-
στικών ζητημάτων.

Εφεξής παρουσιάσθησαν σοβαραι άνωμαλίαι έν τη εσωτερική
ζωή τής Εκκλησίας Αθηνών, δφειλόμελ'αι, το πλείστον, εις την
καθόλου δυσάρεστον αυτής κατάστασιν έπι τής τουρκικής τυραννίας.
Ό μετά τον θάνατον του Θεοφάνους Β' εκλεγείς έν ετει 1633 μη-
τροπολίτης Αθηνών/ μέγας πρωτοσΰγκελλος του Οικουμενικού Πα-
τριαρχείου>^ίι)φ|θόΐ'6θ9 Β' εύρε την Μητρόπολιν , καταβεβαρημένην
υπό δυσβάστακτων χρεών, εις α συνήθως υπεβάλλοντο τότε, αι
Μητροπόλεις καΐ αί'Επισκοπαί, ένεκα τών απαιτήσεων τών άπλη-
στων Τούρκων καΐ ένεκα τών υποχρεώσεων προς το Οικουμενικόν
Πατριαρχεΐον, δπερ πιεζόμενον υπό τών- Τοΰρκών έπεβάρυνε τάς
επαρχίας. "Εκαστος δε άρχιερεύς ήτο υποχρεωμένος πάντοτε ν'άνα-
λάβτ) ωρισμένον χρέος. Ό Σωφρόνιος, μη δυνάμενος ν' άνταποκριθή
εις τά είρημένα χρέη, εγκατέλιπε μετά τριετίάν την θέσιναύτου. Επει-
δή δε δεν ΰπήκουσεν εις την, πρόσκλησιν του Πατριαρχείου, καθή-
ρέθη (1626) τής Μητροπόλεως Αθηνών και αντικατεστάθη υπό
του έπΙ εικοσαετίαν περίπου διατελέσαντος Επισκόπου Δίαυλε ίας
και Ταλαντίου Αανιήλ, μονάχου χρηματίσαντος τής Μονής- Πεντέ-
λης. Ό Σωφρόνιος δμως διεμαρτυρήθη, διότι αναπολόγητος εξώσΟ-η
τής Μητροπόλεως, χωρίς καν ν' απαλλαγή τής υποχρεώσεως πλη-
ρο)μής χρεών, προσωπικώς αυτόν βαρυνόντων. Το Πατριαρχεΐον
άπήλλαξεν αυτόν τοιαύτης υποχρεώσεως και έζήτησε - παρ* " αΰτοΰ
κανονικήν παραίτησιν (1638).

Άλλα κατά την έκκαθάρισιν τών λογαριασμών δ Δανιήλ δεν
ηθέλησε ν' άναλάβη πάντα τά χρέη, Ιδίως τά εκ τών επαρχιών Αετ
βαδείας και Σάλωνος, έν δε τή Κωνσταντινουπόλει, δπουίμετέβη δ

57

Δανιήλ, δίεδραματίζονΐοτά μεγάλα γεγονότα ατερίτόν ΟΙκουμενικόν
Παΐριάρχην Κΰριλλον Λοΰκαριν, δστις ειχεν αναλάβει την διευ^έ-
τησιν του ζητήματος τούτου. Θανατωι)έντα τον Λοΰκαριν (20 Ιου-
νίου 1638) διεδέχ-θη δ από Βερροίας Κύριλλος το γ' (1638-1639)
συγκροτήσας αμέσως την κατά του Λουκάρεως Σΰνοδον, ης τάς
αποφάσεις ύπέγραι[;ε , και δ Αθηνών Δανιήλ, άλλ' άπεμακρΰνθη
δ Κύριλλος μετά τινας μήνας, οικτρόν και αυτός εΰρων τέλος. Ό
μετ' αυτόν δε Πατριάρχης Παρθένιος Α' (1639-1644), ούτινος της
εκλογής συμμετέσχε και δ Αθηνών Δανιήλ, εν Κωνσταντινουπόλει
ετι διατριβών, επιληφθείς του ζητήματος της Μητροπόλεως Άθη •
νών απέσπασε την κανονική ν παραίτησιν του Σωφρονίου, δ δε
Δανιήλ ήδυνήθη επΙ" δέκα και εννέα ετη να ποιμάνη τήν Έκκλη-
σίαν 'Αθηνών μετά πολλής της ικανότητος, απέβη δε δημοφιλέστα-
τος εν Αθήναις. Ό Δανιήλ εΙς Κωνσταντινοΰπολιν μεταβαίνων,
κατά το ίκανώς μακρόν διάστημα της αρχιερατείας του, δι' υποθέ-
σεις τής Εκκλησίας και της πόλεως των 'Αθηνών, συμμετείχε καΙ
των Πατριαρχικών Συνόδων. Κατά μήνα Μάϊον του 1641 έπΙ Παρ-
θενίου Α' συνυπέγραψε Πατριαρχικόν Τόμον καταργοί5ντα τάς λε-
γομένας «ζητείας» του Κλήρου, ως άναλαβόντος τό όλον χρέος του
Πατριαρχείου τοί3 ήγεμόνος Μολδοβλαχίας Βασιλείου.

"ίΤ Ασωμάτων - Πεζράκη καΐ Άλλαι Μοναί. — Έπι του

Ίωαννικίου Β' τό β' πατριαρχεΰσαντος (1650-1651) δ Δανιήλ συν-
υπέγραψε κατά μήνα 'Ιοΰλιον του 1651 πατριαρχικόν και συνοδικόν
Σιγίλλιον, έπικυρουν τήν διαθήκην του Αθηναίου ιερέως Δημη-
τρίου ΚολοκΰνΟη, δστις αφιέρωσε τήν περιουσίαν αΰτοΰ υπέρ τής
περί τόν ίδιόκτητον ναόν τών αγίων Ανάργυρων (προς βορράν τής
Ακροπόλεως, δπου νυν τό Μετόχιον του Παναγίου Τάφου) γυναι-
κείας Μονής τής ΰπ' αΰτοΰ ιδρυθείσης. Υπέρ τής Μονής ταύτης
τών αγίων Ανάργυρων έξέδωκε Σιγίλλιον καΐ δ Πατριάρχης Διο-
νύσιος Δ' (1677). Ό Δημήτριος Κ.ολοκΰνθης, ούτινος τό οικογε-
νειακόν όνομα άπαντα τό πρώτον κατά τόν ιγ' αιώνα, είχε μεγάλη ν
κτηματικήν περιουσίαν προς δυσμάς του Κολωνού, δπου. νυν δ ναός
τής Παναγίας εν τη περιοχή «Κολοκυνθούς». Ή Μονή τών αγίων
Ανάργυρων βραδΰτερον μετεβλήθη εις Μονήν ανδρών, άποβάσα
κέντρον παιδείας εν Αθήναις και πνευματικής κινήσεως, αλλά κατά
τόν ιη' αιώνα παρακμάσασα κατέστη Μετόχιον του Παναγίου Τάφου.

Δια ϊοΰ Μετοχίου τούτου άνεπτΰχθησαν ιδιαίτεροι δεσμοί τών Ά-
•θ-ηνών μετά των εν Παλαιστίνη Ιερών Προσκύνημά^^

Έτη τινά μετά την ϊδρυσίΛ' της Μονής τών ' Αγίων ' Αναργύρων,
παρουσιάσθη εν Άθ-ήναις νέα Μόνη, Λεριάκουστοςκάταστάσα; %
Μονή Ασωμάτων — Πετράκη. Άπό των αρχαιοτάτων χρόνων ΰφί-
στατο επι του Ύμηττοΰ εν θέσει Καρέα ή Μονή του Τιμίου Προ-
δρόμου, εν η περί τήν ΰπ' δ•ψιν ημών εποχήν έμόνασεν δ εκ Πε-
λοποννήσου ιατροφιλόσοφος Παρθένιός Πετράκης (ψ 1686). Έν
Αθήναις καΐ έν θέσει Εουκοποΰλι, οπού νυν ή ειρη μένη Μονή,
υπήρχε Μετόχιον μετά ναοΰ τών Ασωμάτων, δ δέ Παρθένιος Πε-
τράκης, έπισκευάσας το Μετόχιον τών Άσωμ(ΐότων, κατέστησεν αυτό
κυρίαν Μονήν, τήν δ' έν Καρέςι Μονήν, Μετόχιον. της νέας Μονής
Ασωμάτων Πετράκη έκτοτε καλούμενης; Μετά τον Παρθένιον
προς άνάδειξιν της Μονής εϊργάσθη ως ηγούμενος δ άνε-ψιός αύτοΰ
Ιωακείμ Πετράκης (φ 1706), καΐ έπι μακρά ετη εκ της οικογενείας
Πετράκη ελαμβάνοντο οι ηγούμενοι τής Μονής. Τήν μεταποίησιν
του τέως Μετοχίου Ασωμάτων εις Μονήν Ασωμάτων έκΰρωσαν
οι Πατριάρχαι Σωφρόνιος Β' (1774-^1780) ένετει 1777 και Γερά-
σιμος Γ' (1794 — 1797) έν ετει 1796, διά Σιγιλλίων άναγνωρίσαντες
αυτήν ως Σταυροπηγιακή ν. Εις τήν νέαν Μονήν προ σηρτήθησαν
βραδΰτερον ή Μονή τής "Αγίας Τριάδος έπι τής Πάρνηθος καΐ ή
Μονή του Γενεσίου τής Θεοτόκου, κειμένη πιθανώς έπι του Πεν-
τελικοΰ. Παρήκμασαν δ' έπι τουρκοκρατίας άρχαιόταται Μοναί,
κείμεναι έπΙ του Ύμηττοΰ, ώς ή\Μονή Ταξιαρχών (Αστέρι), του
"Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, του Προδρόμου (Ευνηγοΰ) και άλλαι.
Άλλα παρέμεινεν ακμάζουσα έ'τι ή Μονή Καισαριανής.

Συγχρόνως σχεδόν μετά της αναδείξεως τής Μονής 'Ασωμάτων
άνεκαινίσθη ή έν Σαλαμϊνι παλαιά Μονή τής Μεταμορφώσεως υπό
του έκ Μεγάρων Ααυρεντίου Κανέλλου (ψ 9 Μαρτβου 1707), άνέυ-
ρόντος τήν εικόνα τής Θεοτόκου εν τινι παρεκκλησίφ, έξ ης ώνο-
μάσ9η Μονή τής Φανερωμένης. Ό έξ "Αργούς ζωγράφος Γεώργιο;
Μάρκου, δστις έζωγράφησετάς εικόνας τής Μονής Ασωμάτων, έζω-
γράφησε και τόν περικαλλέστατον ναόν της Μονής Φανερωμένης.
Εντός τών Αθηνών υπήρχε Μετόχιον τής. Μονής Καισαριανής,
γνωστόν υπό τό δ'νομα Μονή τής Παντανάσσης,- ήτις προς ταϊς
Μοναΐς αγίου Ανδρέου τής δσίας Φιλοθέης και αγίων Ανάργυρων,
ήτο κατά τόν ιζ' αιώνα ωσαύτως γυναικεία Μονή. "Ή Μονή αΰτη

59

εκείτο οπού νυν το λεγόμένον «Μοζ/αστί/ρά/ίί», μεταβλη^εΐσά εν
τέλει του ιζ' άίώνος εις ένοριακόν ναόν. Κατά την εποχήν δ ' εκείνη ν
και ό αρχαίος ναός Λυκοδήμου {"Αγίόν Νικόδημου) εκείτο
εντός Μονής, ευρισκομένης εις το οίκρον της πόλεως. Έκ σημειώ-
ματος μονάχου τίνος, άναγράψαντος δτι εκ σεισμού κόίτεκρημνίσθη-
σαν τα κελλία της Μονής ταύτης, μανθανομεν δτι τότε εκαλεϊτο
«Μονή του Σωτήρος Νικόδημου».

ΙΙροαωρινή προαγωγή της Έταοκοαΐτίς Δίαυ λείας καΙ Τα-
λαντίου εΙς 'Αρχιε!π;ιακο3τ'ήν.—-'^'Λ τοδν Επισκοπών της Μητρο-
πόλεως 'Α'&ηνών, ως εϊδομεν, αϊ Έπισκοπαι Διαυλείας και Ταλαν-
τίου άλλοτε συνέχω νεΰοντο εις μίαν και άλλοτε ΙχωρΓζόντο. ΈπΙ
τοΟ μητροπολίτου Αθηνών Δοίνιήλ, θανόντος του Επισκόπου Δι-
αυλείας καΙΤαλαντίου Ισαάκ, διάδοχος αΰτοΰ εξελέγη δ έκ Δημη-
τσάνης ιερομόναχος "Ανθιμος. 'Έζηδμως εισέτι δ πρφην Επίσκο-
πος Διάύλείας και Ταλαντίου Μητροφάνης, δστις, παραιτηθείς ενέπα
γήρατος υπέρ του Ισαάκ, απηλλάγη των χρεών της Επισκοπής.
Ό νέος Επίσκοπος "Ανθιμος δεν ηθέλησε ν'άναγνωρίστιτάς υπο-
χρεώσεις του προκατόχου του υπέρ του γέροντος ΜήτροφάνΟυς,
δστις εν τχί άπογνώσει του επικαλεσθείς την επέμβασιν μεγάλως
ισχύοντος Τούρκου μεγιστάνος, του Μεχμέτ Δερβίς, κατώρθωσεν
δπως το Πάτοιαρχεΐον προβή ου μόνον εις τον εξωσιν του Ανθί-
μου από τής Επισκοπής καΐ εις την εκ νέου εκλογή ν του Μητρο-
φάνους, άλλα καΐ εις τον προβιβασμόν τής Επισκοπής Διαυλείας
καΐ Ταλαντίου εις Άρχιεπισκοπήν, άποσπασθεΐσαν από τής Μη-
τροπόλεως 'Αθηνών, εν ετει 1653, έπΙ Πατριάρχου Κωνσταντινου-
πόλεως Ίωαννικίου Β' (1652-1654 το γ'.). Άλλα μετά διετίαν
(1655) έκπεσόντος του Μεχμέτ ΔερβΙς δ αυτός πάλιν Πατριάρχης
κατήργησε τήν βία; και δυναστείο: γενομένη ν προηγουμένην πραξιν
και ΰπεβίβασε τήν Άρχιεπισκοπήν Διαυλείας και Ταλαντίου εις
Έπισκοπήν, ύποκειμένηντή Μητροπόλει Αθηνών.

Δυστυχώς δμως, άγνωστον διατί, μόλις έληξε τό ζήτημα τούτο ή
Ύν Πΰλη έστράορη κατά του καλλίστου Ά ρχιερέως Αθηνών Δανιήλ,
απαιτούσα παρά του Πατριάρχου τήν, παυσίν του. Ό Δανιήλ ήναγ-
κάσ&η νά πάραιτηθή, υπό τόν. δρον δπως τόν διαδεχθή ο ειρημένος
Διαυλείας και Ταλαντίου "Ανθιμος. Και- εξελέγη μεν όΰτος, αλλά
δεν ηθέλησε ν' άναλάβη τάς χρηματικάς υποχρεώσεις του Δανιήλ

60

ως μητρ,οπολίτου Αθηνών. Τότε ό Δανιήλ προσεπαθηαε ν' ανα-
καταλάβτ) την Μητρόπο.λιν, άλλ' ή διένεξις προύχάλεαε, δυστυχόδς,
παΐ τών τουρκιπόαν δικαστηρίων την έπέμβασιν, κατεδικασθη δε ο
Δανιήλ εις τήν πληρωμήν των χρεών. Κινδυνεΰσας να κράτη ί) η
καΐ προσωπικώς, μετέβη εις Κωνσταντινρΰπολιν προς τον Πατρι-
άρχην Ίωαννίκιον, κομίζων και αναφοράν τοΰ Κλήρου και των
προυχόντων Αθηνών, οϊτινες θερμότατα έξεφράζοντο υπέρ του ποι-
μενάρχου αυτών, ενφ αντιθέτως παρεπονοΰντο κατά του Αν-
θίμου, έζήτουν δε όπως αποκατασταθη εις τήν θέσιν του δ γέρων
μητροπολίτης Δο^Υ^-ήλ. Άλλ' οΰτος, μή δυνηθείς να κατορθώση τι,
υπέβαλε τχ[ 6 Απριλίου 1655 κανονικήν παραίτησιν, εν επιστολή δε
αΰτοΰ προς τίνα ιερέα τών Αθηνών Ααυρέντιον, εξέφραζε τήν επι-
θυμίαν να ελθη εις Αθήνας και έφησυχάση, τοΰτο δε και επραξεν.
Ό επισκεφθείς τας Αθήνας περί τήν εποχήν εκείνην Ομίΐΐεΐ; χα-
ρακτηρίζει τον εν Αθήναις σχολάζοντα πρφην μητρρπολίτην Δα-
νιτιλ ώς ανθρωπον βίου παραδειγμιχτικου καΐ προσεθετεν οτι διηύ-
θυνε τήν μίαν εκ των τριών εν Αθήναις γυναικείων Μονών, πιθα-
νώς τήν της όσίας Φιλοθέης, καΙ δτι ήτο εις τών τεσσάρων εξομο-
λογητών, δτι συνεδέετο φιλικώ; μετά του Φραγκισκανοΐ) μονάχου
Σίμωνος, του εκ Κομπιένης,πρός δν ενίοτε καΐ εξομολογεΤτο, ώς και
άλλαχοΰ συνέβαινε κατά έπρχήν εκείνην, έλληνες ορθόδοξοι Αρχιε-
ρείς να εξομολογώνται εις λατίνους μονάχους. Προχωρών δ Ο-ιιίΙΙεΙ;
λέγει, δτι δ μητροπολίτης Δανιήλ επεθυμει πολύ τήν ένωσιν τών
Εκκλησιών, καΐ δτι, δήθεν, αν αΰτη συνετελεΐτο έπΙ τών ημερών
του, ήτο πρόθυμος να παραιτηθή υπέρ νΥατίνου Αρχιεπισκόπου
Αθηνών.

"Ο μητροηολίτ'ης "Αν&^ιμος Ρ'.— Μετά την παραίτησιν το\5
Δανιήλ, εξελέγη ' κατά Ίοΰνιον του 1655 κανονικός μητροπολίτης
Αθηνών δ από Διαυλείας και Ταλαντίου "Ανθιμος Τ' όστις παρά
τά προηγούμενα παράπονα τών Αθηναίων, ανεδείχθη άξιος "Ιεράρ-
χης, διαποιμάνας τήν Έκκλησίαν επι μακρά ετη, παρ' απάντων τι-
μώμενος διά τε τήν ικανότητα καΐ τήν αγαθότητα αΰτοΰ. Έπήνεσαν
δε αυτόν και οι επισκεφθέ^αες τάς Αθήνας ξένοι, Βέλλερος, Ράν-
δολφ καΐ Σπόν, ως αξιοπρεπή και ενάρετον "Ιεράρχην,. ελλογιμώ-
τατον, έχοντα πλουσίαν Βιβλιοθήκήν καΐ συλλογήν αρχαίων χειρο-
γράφων. Οί ξένοι οΰτοι περιέγραψαν, προς τοις άλλοις, και τήν τε-

61

λετήν τοί5 Νιπΐήρος, ην δ "Ανθιμος ετέλεσε κατά την Μ. Πέμπτη ν
(1675), νίφας τους πόδας δώδεκα, Πρεσβυτέρων. Μόνον δ Οηίΐΐέΐ:
εμέμφΟη αύτόνϊ διότι άντέδρα κατά τών προσηλυτιατικών ενέργειό5ν
του Φραγκισκανου μΰναχοΰ Σίμωνος. Άλλα :τοΰτο είναι μάλλον
προς έπαινον τοΰ Ίεράρχου^Ό γραμματεύς αύτοΰ,; ιερομόναχος Δα-
μασκηνός, ειδήμων της λατινικηζ, της ιταλικής, εν μέρει δε και της
γαλλικής και έντριβέστατος περί τά θεολογικά, ήτο ταυτοχρόνως και
δημόσιος διδάσκαλος, διότι ήδη από του 1647 ειχεν ίδρυθή εν
Αθήναις Σχολήί επή'ΐ'εσε δε δ βΐΐίΐΐεΐ την διδάκτικήν άυτοΰ μέ-
θσδον. Έντή Σχολή έδίδασκεκαΐ δ μητροπολίτης "Ανθιμος, δστις
κατφκει παρά τον " Αρειον Πάγον, εγγύς του αρχαίου και εις έρίείπια
μεταβεβλημένου ναοΰ του άγιου Διονυσίου, και δστις εν γένει διά
τής καθόλου δράσεως αύτοΰ και της μακράς αρχιερατείας ανεδεί-
χθη εξέχουσα φυσιογνωμία εν τή σειρ§ των "Ιεραρχών 'Αθηνών.

' Αλλά και των γενικών εκκλησιαστικών ζητημάτων μέτέσχεν^ εις
Κωνσταντινουπολιγ πολλάκις προσκληθείς. Είναι δε γνωστόν δτι
διατριβών εκεί τφ 1670, κατά μήνα Νοέμβριον, ως μέλος τής -Ίε^
ράς Συνόδου επΙ Πατριάρχου Μεθοδίου Γ' (1668— 1671) ύπέγραι|;ε
Σιγίλλιρν Πατριαρχικόν και Συνοδικόν άνακηρΰττόν ΣταυρΌπήγιά-
κήν την παρά τοΰ ήγεμόνος Μολδοβλαχίας Ιωάννου Δοΰκα ΐδρυ-
θεϊσαν Μονήν τών /Αγίων Αποστόλων Τζατατζουΐας. Κατά Ία-
νουάριον τοΰ 1671 δ αυτός Πατριάρχης Μεθόδιος, αιτήσει του κτί--
τορος, έξέδωκε Σιγίλλιον, δι' ου ή εν λόγνρ Μονή μετά τών κτημά-
των αυιής έδωρήθη εις τόν Άγιον Τάφον. Ύπέγραα|;ε καΐ τοΰτο
το Σιγίλλιον δ 'Αθήνών "Αγθιμος, κατά δε τον 'Ιανόυάριον .του
1672 συ νυπέγρα'ΐ|;εν ωσαύτως, μετ' άλλων Αρχιερέων, την εις τους
Καλβινισιάς άπό^ρισιν του Πατριάρχου Διονυσίου Δ' (1671-1673
τό α'). 'Αλλά και πάλιν μετά τρΐέτίαν εύρίσκομεν αυτόν εν Εων-
σταντινουπόλει, διότι τφ 1675, ως μέλος τής "Ιεράς Συνόδου, ύπέ-
γραα|;ε την υπό του- Πατριάρχου Παρθενίου Δ' (1675 — :1676 τό β')
εκδοθεΐσαν δμολογίαν πίστεως.

Φαίνεται δε δτι κατά τό έτος εκείνο έπανήλθεν εις Αθήνας δ
γέρων μητροπολίτης, διότι εστερξε την εις Κωνσταντινούπολιν άπο-
στολήν Πρεσβείας υπό την ήγεσίαν τοΰ Αθηναίου προύχοντος Μι-
χαήλ ΑίμποΑ'α εναντίον τοΰ άπληστου βοεβόδα τών Αθηνών 'Αμπδή
'Αγά, καταπιέζοντος τον λαόν διά νέων φόρων; Ό Αίμποναςεπέ-
τυχεν εν τή αποστολή του, παρά τάς άντιδράάϊΕίς τών εν Αθήναις

62

Τούρκων και τίνων Ελλήνων, δυστυχώς, εν οίς δ 'Ιωάννης Μπρνι-
ζέλος, πενθερός του, και δ Χειλάς. Και επανήλ'9'8 μεν θριαμβευων
εις Αθήνας, αλλ' εκρεουργήθη ττ) 23 Δεκεμβρίου 1678. Έντφ
μεταξύ χρόνφ, μεσοΰντος του 1676, δ (τυνεργήσας εις την άποστο-
λήν εκείνην καΐ την εαιιτυχιαν τοΐ5 Λίμπονα μητροπολίτης "Αν-
θιμος εΐχεν αποθάνει, μετά μακράν καΐ λαμπράν αρχι-ερατικήν δρά-
σιν. Άντι του προαποθανόντος γραμματέως αΰτοΰ 'Ιεροδιδασκάλου
Δαμάσκηνου είχε προσλάβει τον λίαν πεπαιδευμένον Ιεζεκιήλ 2τε-
φάκην, δστις κατόπιν διωρίσθη και Ηγούμενος της Καισαριανής,
ης ήτο μοναχός. Μετ' αυτόν εδίδαξεν εν Αθήναις κατά τάετη
1683 — 1689 δ Διονύσιος Πρεσπών, μετά τον θάνατον του μητρο-
πολίτου Άνθιμου. '

ΈιηΙ της ένεηκης έηιδρομ,ης, — ΈπΙ του διαδόχου του Ιά-
κωβου ^' (1676— 1686), 'Ιεράρχου ελλογ.ίμου και δραστηρίου, συν-
εργάτου και φίλου του Λίμπονα, ον είδε κατακρεουργηθέντα, ή πό-
λιςτών Αθηνών υπέστη μεγάλην δοκιμασίαν εκ φθοροποιού λοι
μικής επιδημίας κατ' αρχάς (1682), αλλά και τελείανερήμωσιν εκ
της επιδρομής τών Ενετών υπό τόν Φραγκϊσκον Μοροζίνην, τον
καταστροφέα του Παρθενώνος (16 Σεπτεμβρίου 1687). Οι Αθη-
ναίοι, ηγουμένου τοί5 μητροπολίτου Ιακώβου, ελπίσαντες δτι εμελ-
λον ν' άπαλλαγώσι της τουρκικής τυραννίας, εχαιρέτισαν ως σωτή -
ρας τους επιδραμόντας Ένετοΰς. Ό Ιάκωβος επί κεφαλής αθηναϊ-
κής Πρεσβείας μεταβάς εις Ναΰπλιον και παρουσιασθείς ενώπιον
του Μοροζίνη υπέβαλε την υποταγή ν της πόλεως, υποσχεθείς εκ
μέρους αυτής νά συνεισφέρη ετησίως εννέα χιλιάδας γρόσια ως φό-
ρον ΰποτελείας, παρεκάλεσε δε αΐιτόν νά προστατεΰση τήν πολιν
κατά τής τουρκικής άγριότητος. Το γεγονός τοί5το γνώσθέν εν Κων-
σταντινουπόλει προιικάλεσε κατ' άπαίτησιν τής Ύ. Πΰλης την κα-
θαίρεσιν του Ιακώβου υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δπερ
έξαναγκασθέν καΐ άφορισμόν έξέδωκε κατά τών αποστατών Αθη-
ναίων. Εξέλεξε δε νέον μητροπολίτην Αθηνών τόν ^Αθανάσιου Β'
(1687 — 1689) και μετά τούτον, παραιτηθέντα, τον Μακάρίον Β'
Πελεκάνον (1689 — 1693), παυθέντα και τούτον αξιώσει τής'Ύ.
Πΰλης, ύποπτευσάσης αυτόν ως συνενν.οοΰμενον μετά τών Ένέ τών.
Αμφότεροι οΰτοι δεν ήδυνήθησαν νά ελθωσιν εις Αθήνας. Ό Α-
θανάσιος κατ' 'Οκτώβριον του 1 686, ως μέλος τής Ίερας Συνόδου

63

του Πατριαρχείου, επ;1 Διονυσίου Δ' (1686— 7 το δ'), συνυπέγραψε
Σιγίλλιον προσαρτών ττ) Μονίί Σινά τον εν Κωνσταντίνουπόλει ναόν
του Τιμίου Προδρόμου.• 'Εκτόςτίον δυο ανωτέρω και τρίτος μητρο-
πολίτης 'Αθηνών; δ ''/4ν^ί/Λ09^', φαίνει

σταντινουίτόλει, χωρίς να 0θχι εις 'Αθήνας. Διότι τφ 1699 συνυ-
πέγραψεν ως μέλος τής^ Ιεράς: Συνόδου έπι Πατριάρχου Κωνσταν-
τινουπόλεως Καλλινίκου Β' (1694-^1702 το β') γράμμα σχετικόν
προς την Μητρόπολιν Δέρκων/ Και κατελήορθημέν, ως γνωστόν,
μετά την παράδοσιν της τουρκικής φρουράς, ή πόλις των Αθηνών
ύπο των Ενετών, έμφανίσασα πάλιν δψινφραγκοκρατουμένης πό-
λεως, άνέπνευσαν δε προς στιγμήν ον -Αθηναίοι υπό τόύς νέους δέ-
σποτας, διότι οπωσδήποτε οΰτοι ήσαν Χριστιανοί^ άλλ' ό Μοροζίνης
απεφάσισε να έγκαταλίπη τήν ' πόλιν και μετακομίση άλλαχοΰ τους
Αθηναίους.

Τριετής έρήμωαις των 'Αϋ'ηνών:.— Ή άπόφασις αΰτη, παρά
τάς εντόνους διαμαρτυρίας και ικεσίας τών Αθηναίων, εξετελέσθη.
Και άλλοι μεν κατέφυγαν εις Σαλαμίνα, άλλοι δε επΙ ενετικών
πλοίων μετεκομίσθησαν εις Ναΰπλιον, Αϊγιναν, Ζάκυνθον καΐ άλ-
λαχοΰ. "Ή πόλις τών 'Αθηνών εμε',νενερημος^καταληφθεΐσα πά-
λιν μετά μικρόν υπό τών Τούρκων, οϊτινες συνεχώς επιτιθέμενοι
και κατά της Σαλαμίνος εφόνευον και εβλαπτον τους έκεϊ κατα-
φυγόντας. Ούχ ήττον οι Τοί5ρκοι προσεπάθουν νά ελκύσωσι και
πάλιν εις την ερημον πόλιν τους Αθηναίους. Άνέθηκαν δε και εις
τον Μπέην της Μάνης Αιβέριον Γερακάρην (τόν γνωστόν υπό τό
όνομα Αυμπεράκην) να πράξη δ,τιήδΰνατο προς τοΰτο. Δι' εγκυ-
κλίου του ούτος προσεκάλεσε τους Αθηναίους νά επιστρέψωσιν
υποσχόμενος άμνηστείαν, άλλως ήπείλει νά εξολόθρευση αΰτοΰς.
ΟΙ Αθηναίοι δεν έδωκαν πίστιγ εις τάς υποσχέσεις του Αυμπε-
'ράκη, οι δε Τονρκοι εκδικούμενοι, διά νέας επιθέσεως κατά τών
εν Σαλαμινι Αθηναίων προσφυγών, κατέσφαξάν ικανούς και άνήρ-
πασαν τριακόσια πεντήκοντα .γυναικόπαιδα. Άλλα τέλος απεφάσι-
σαν νά επιστρέψωσιν οΙ; Αθηναίοι εις τήν καταστραφεΐσαν και
ερημωθεΐσαν πόλιν. Έξ ονόματος δε αυτών ό εις Ναΰπλιον κατα-
φυγών διδάσκαλος Άργυρος Μπεναλδήςσυνέταξεν ικετήριον άνα-
φοράν προς τόν Οίκου μεν ικόν Πατριάρχην, ϊνα μεσιτεΰση υπέρ
τών ατυχών Αθηναίων παρά τη 'Υ.Πΰλη καΐάρη τον κατ' αυτών

64

άφορισμόν. Σχεΐΐκή αναφορά διεβιβάσθη και προς τον Σουλτανον,
δ δε κυβερνών τότε το τουρκικόν Κράτος Μ. Βεζυρης Μουσταφά
Κιοπρουλης άνέθηκεν εις τον 'Αβδουλλάχ πασάν να κανονίση τα
της επανόδου των Αθηναίων. Περί τα; αρχάς του 1691 άφίκετο
οΰτος εις Αθήνας, στη ιας τάς σκηνάς του παρά τάς δχθας του
'Ιλισσοΰ, πλησίον του 'Ολυμπιείου. Πρρσκαλέσας τους ευρισκομέ-
νους εν το κατηρειπωμέντ) πόλει προκρίτους Αθηναίους ήρώτησέν
αυτούς εάν θέλωσιν οι συμπολϊται αυτών νά έπανέλθωσιν. ΕΙς κα-
ταφατικήν δε άπάντησιν αυτών έδήλωσεν εκ μέρους του Σουλτά-
νου δτι αποδίδει εις αυτούς τα κτήματα των και τριετή άτέλειαν.

Οΰτως δσοι ήδυνή^ησαν νά διασωθώσι, κατά τον τριετή εκπα-
τρισμόν, επανήλθον και πάλιν εις Αθήνας, ων ό πληθυσμός άριθ-
μοΰμενος κατά τον ιστ' αιώνα μόλις εις 12,000, ήλαττώθη νυν
κατά το §ν τέταρτον τουλάχιστον, το δε Πατριαρχεΐον απέστειλε
μητροπρλίτην Αθηνών τον Κύρίλλον Α' δστις μετά τίνα ετη άπε-
μακρΰνθη των Αθηνών (1703) περίελθών εις έριδας προς τινας
τών προυχόντων, προεξάρχοντος του Σωτηρίχου Λατίνου, μετετέθη
δε εις την Μητρόπολιν Παρονα|ίας.

Ό Μελέτίος Β'.— Τον Κΰριλλον διεδέχθη δ διαπρεπής Μβλί-.
τί09 β' (1703-1713) μετατεθείς εκ της Μητροπόλεως Ιωαννίνων.
Ό Μελέτιος, Μιχαήλ πρότερον καλούμενος, Μητρός, εγεννήθη και
έξεπαιδεΰθη εν Ίωαννίνοις, συμπληρώσας δε τάς σπουδάς του εν
Ένετίο:, έδίδα|ε κατόπιν εν 'Ιώαννίνοις. Τφ 1691 εχειροτονήθη
μητροπολίτης Ναυπάκτου και "Αρτης. Άλλα μετά πενταετίαν δ
γνωστός Λυμπεράκης, συνεργαζόμενος τήν φοράν ταΰτην μετά τών
Ενετών, επιδραμών κατά της "Αρτης καΐ καταστρέψας αυτήν, έ'δω-
κεν άφορμήν εις συκοφαντίας κατά του Μελετίου προς τους Τούρ-
κους, δτι αυτός προύκάλεσε τον επιδρομέα. "Οθεν δ Μελέτιος ήναγ-
κάσθη νά καταφυγή εις Ιωάννινα και εκείθεν εις Ναΰπακτον, κα-
τεχομένην υπό τών Ενετών και πνευματικώς ύπαγομένην εις αυ-
τόν. Τφ 1701, γενομένης μεταξύ Τούρκων και Ενετών ειρήνης,
μετέβη εις Κωνσταντινοΰπολιν, ακριβώς καθ' ας ημέρας οι εκ τών
προυχόντων τών Αθηνών δυσηρεστημένοι κατά του μητροπολίτου
Κυρίλλου Ιζήτουν την άντικατάστασιναύτου. Ό Πατριάρχης Γα-
βριήλ Γ' (1702-1707) αποδεχθείς τήν αϊτησιν προέβη κατ'Όκτώ-
βριον του 1703 εις τήν μετάθεσιν του Μελετίου, δστις έλθων εις

^5

Αθήνας κατώρθωσε διά της μεγάλης αύτοΰμορΓρώσείος και της
ικανότητος να συμβιβάση τα διεστώτα. Μετά τον Μιχαήλ Άκομι-
νατον το πρώτο ν ηδη εβλεπεν ή /Μητρόπολις'ΑΟηνών τοιούτον
"Ίεράρχην πεπροικισμένον δια μεγάλης μορορώσεως, συγγραορέα δο-
κιμώτατον, αποτελούντα φυσιογνωμίαν έξέχουσαν εν τη καθόλου
δρθοδόξφ Ίεράρχίςί. Προς τοις άλλοις δε δ πεφωτισμένος Ίεράρ-
χης, μετά την προηγηθεϊσαν καταστροφήν, συνετέλεσεν ει; την άνα-
γέννησιν τοαν γραμμάτων εν Αθήναις. ΔιωρίσΟη δε υπ' αΰτοΰ δ
ΆΌηναϊος ιερομόναχος Καβαλλάρης διδάσκαλος της Σχολής. Άθη-
ναΐοί τίνες λόγιοι κληρικοί, ως οι αδελφοί Ιωάννης και Γεώργιος
Πατούσας και Λιβέριος Κολλέτης, ήσχολοΰντο περί τά γράμματα
εν Ένετίςι καΐ άλλαχοΰ. Άλλ' οι προκα?^σαντες τήν άπομάκρυνσιν
τοί5 Κυρίλλου, και δή δ Σωτήριχος Λατίνος, ενόμισαν δτι δ νέος
μητροπολίτης έμελλε νά καταστή όργανον αυτών. Άπατηθέντες
δ' εν τη προσδοκία ταΰτη ήρξαντο πολεμοϋντες τον σοφόν "Γεράρ-
χην διά συκοφαντιών και ραδιουργιών και σκανδάλων.

Ό τότε Πατριάρχης "Ιεροσολύμων Δοσίθεος (1669—1707), δστις
εγκαθίδρυσε το Μετόχιον του Παναγίου Τάφου εν τη Πάλαια Μονή
τών "Αγίων Ανάργυρων, γράψας τφ 1706 προς τους προύχοντας
των Αθηναίων έμακάριζεν αυτούς, διότι απέκτησαν τοιούτον "Ιε-
ράρχην ^τιμίώτατον, σοφώτατον καΐ^νη^νη κατά 7€ την ψνχην και
70 οώμα, 'όττου την αήμβρον βέβαια εις ττασαν την "Αιγίαν του Χρί-
οτοΰ ^Εκκληαίαν υτ[€ρβαίνβί ττάντας τους ά^βλφοχχ; καΐ βίς την σο
φίαν καΐ βίς την κατά Χρ.ίοτον ζωήν», προέτρεπε δε αυτούς νά δμο-
νοήσωσιν, Ό Μελέτιος δμως ήναγκάσθη ν' άπομακρυνθή εξ Αθη-
νών και διά τάς μη καταστα?^είσας έριδας και διά τάς ανωμαλίας,
αϊτινες προΰκλήθησαν εκ τών τυραννικών καταπιέσεων του Τούρκου
διοικητού τών Άι*)•ηνών. Προς καταστολήν των καταπιέσεων του
τυράννου μετέβη εις ΚωνσταντινοΰπολινεΙδική Πρεσβεία, ής ήγειτο
δ Δημήτριος Παλαιολόγος Μπενιζ^λος. Ούτος δε τόσον εύγλώττως
παρέστησε τά παράπονα τών Αθηναίων προς τον άρχιευνούχον του
σουλτανικού χαρεμίου, εις δν ύπήγοντοαι Αθήναι, ώστε διωρίσΟη
αυτός, προς κοινήν κατάπληξιν, διοικητής {βαββαΒας) τών Αθηνών.
"Υπήρξεν δμως δ πρώτος και τελευταίος υπό τους Τούρκους "Ελλην
τών Αθηνών διοικητής, διότι οΐέν Αθήναις Τούρκοι έξεμάνησανκατά
τού «άττίστου» Δημ,ητρίου Παλαιολόγου Μπενίζέλου,ήμέραν δε τίνα
εφόνευσαν αυτόν εντός τής οικίας τού Παλαιολόγου Μπενιζέλθυ.

66

Έκ τοιοΰτωΑ' ανωμαλιών απογοητευθείς δ "Μελέτιος εζήτειευκαι-
ρί,αν ν' απομακρυνθτί εξ Αθηνών, εδέχν^η δε ασμένως παράκλησιν
των συμπολιτών του δπω; διαδεχθη τον αποθανόντα μητροπολίτην
Ιωαννίνων Κλήμεντα. ΚαΙ απήλθε μεν εξ Αθηνών καχ Άπρίλιον
του 1713 Ι'να μεταβτ] προς τον σκοπόν τούτον εις Κωνσταντινοΰπο-
λιν, άλλα καθ' δδόν ήσθένησεν εν Λαρίση, αναγκασθείς να παρα-
μείνη εκεί έπΙ πολΰ. Άφικόμενος δε εις Κωνσταντινοΰπολ,ιν παρέ-
μεινεν εφησυχάζων καΙ μετέχων τών γενικών εκκλησιαστικών ζητη-
μάτων, υπέγραψε δε 21υνοδικόν γράμμα άπαγορευον τάς άρπαγας
τών εις τον "Αγιον Τάφον γενομένων αφιερωμάτων, άλλα υπό [3α-
ρυτέρας νόσου προσβληθείς καΐ μόλις το 53ον έτος της ηλικίας αυ-
τού άγων απέθανε τη 12 Δεκεμβρίου 1714. Ό Μελέτιος κατέλιπε
μέγα δ'νομα, συγγράι|)ας, εκτός άλλων θεολογικών, ιατρικών
και οριλοσοφικών πραγματειών, σπουδαιοτάτην δια την εποχήν
εκείνην τρίτομον Εκκλησιαστική ν "Ιστορίαν, συμπληρωθεΐσαν
δια τετάρτου τόμου υπό του εκδόντος αυτήν Γεωργίου Βενδότου.
Τήν Έκκλησιαστικήν "Ιστορίαν συνέγραψεν εν Αθήναις, συμπλη-
ρώσας το έργον εν ετει 17] Ο, εν μέσφ τών απερίγραπτων στενοχώ-
ριων, ας υπέστη.

"Η ατρώτη δημοαία Σχολή. — Ύπερμεσοΰ,ντος του 1713 εξε-
λέγη νέος μητροπολίτης Αθηνών 6 ^Ιάκωβος Β' (1713- 1734), ι^εο-
σεβής μεν, πρ§ος και άνεξίκακος και ελεήμων, άλλα παιδείας άμοι-
ρος, ποιμάνας τήν Έκκ?\,ησίαν. Αθηνών επί είκοσι και δυο ετη εν
ειρήνη. Έπ' αΰτοΰ πρώτος φκοδόμησε Σχολήν εν Αθήναις δ Αθη-
ναίος ιερομόναχος Γρηγόριος Σωτηριανός, δστις γενόμενος ύστερον
μητροπολίτης Μονεμβασίας εξησφάλισε τήν Σχολήν δια Πατριαρ-
χικού Σιγιλλίου γράμματος (1728), άοριερώσας εις αυτήν και τήν
ιδίαν βιβλιοθήκην εξ εξακοσίων τόμων. Ή Σχολή προήχθη εις άκ-^
μήν, άποκτήσασα, προς τοις άλλοις, διδασκάλους τόν ΐερομόναχον
Παΐσιον και υόν Άγάπ:ιον Βουλυσμάν εξ Ιθάκης, φίλον του ίδρυ-
τοί5 της Ακαδημίας Πάτμου Μακαρίου. ^

Ό Παΐσιος εχρημάτισε και ηγούμενος της Μονής Καισαριανής.
Έγένοντο δε δ Ιάκωβος Β' Ιδρυτής της εν Πόρφ Μονής της Ζω-
οδόχου Πηγής, οίκοδομήσας αυτήν μετά τήν θεραπείαν εκ λιθιά-
σεως, και κατώρθωσεν όπως αι Μοναι τών Αθηνών, έκτος τής
Πεντέλης, περιέλθωσι και πάλιν ως ενοριακά! υπό τήν δικαιοδοσίαν

67

τον μητροπολίτου Αθηνών (1716) δια Πατριαρχιχοΰ Σιγιλλίου
του Ίερρμίου Γ' (1716-1726). ΈπΙ του Πατριάρχου Γαβριήλ Γ'
είχον ύπαχΟη αι ΜοναΙ αΰται υπό την διχαιοδοαίαν του μητροπο-
λίτου Αθηνών, πλην της Μονής Πεντέλης, άλλα τη ενεργεία τών
μοναχών επί του Πατριάρχου Κυρίλ^ιου Λ' (1711-17ί'3), εν μέσο;
τών προκληΟεισών επΙ του μητροπολίτου Μελετίου ανωμαλιών, ε'ι-
χον κηρυχΟη πάλιν Σταυροπηγιακαί, έπΙ πλέον δε και δ εν Αθή-
ναις ναός της αγίας Ειρήνης εκηρΰχθη Μειόχιον της Μονής Πεν-
τέλης. Δια της πράξεως του Ιερεμίου Γ' πάσαι αί Μοναί, πλην τής
Πεντέλης, υπήχθησαν υπό την δικαιοδοσίαν τοί5 μητροπολίτου Αθη-
νών, ό δε ναός τής αγίας Ειρήνης εκηρΰχθη ενοριακός. Ό αγαθός
και ενάρετος μητροπολίτης Ιάκωβος εις βαθύ καταντήσας γήρας
παρήτησε τον μητροπολιτικόν θρόνον ίνα εφησυχάση, εζήτησε δε
παρά του Πατριάρχου και είδικόν συγχωρητικόν γράμμα ει τι ως
άνθρωπος έπλημμέλησε.

Διάδοχος δ'αυτο\3 εξελέγη δ Ζαχαρίας (1734-1740) μόλις επΙ
εξαετίαν άρχιερατεΰσας, διότι άπέθανεν εκ λοιμικής νόσου, ην ίχυ-
τόςε'κ τίνος περιοδείας μετέδωκεν εις 'Αθήνας. Έκτος τών άλλων
καλών έργων του, δ προώρως εκλιπών. "Ιεράρχης προΰκάλεσε Πα-
τριαρχικόν και Συνοδικό ν γράμμα του Πατριάρχου Νεοορΰτου ΣΤ'
(1734-1740 τό α') εν ετει 1737, δι' ου έκανονίζοντρ έπΙ τό μετρι-
ώτερον τα της προικοδοσίας τών Αθηναίων. Ό διαπρεπήςΆθη-
ναιος κληρικός Έορραίμ, δ κοσμήσας ύστερον τόν Πατριαρχικόν,
Θρόνον Ιεροσολύμων (1765-1771), μετ' ά?ι,λον Αθήναιον Πατρι-
άρχην Ιεροσολύμων, τόν Παρθένιον Γερένην (1737-1766), όστις
εν Άί)'ήναις άπέθανεν, εγραορεν εκ Πάτμου περί του Ζαχαρίου, «6ί/
τοΰτο οίδα οτί κατά τον τρεχ^ρντα αΙωνα ουκ, βατιν εύρβίν του άνα-
ττανσαμβνου καΐ τον μακάριον ΰττνορ ύ'ηνώσαντος βελτίονα και φιλό-
θβον».

"Ανΰ'ίμοςΕ' καΐ ΒαρΌ^ολομαΐος,-^'Ό διαδεχθείς τόν Ζάχα-
ρίαν μητροπολίτης Αθηνών "τΙι/ΐ^ί,^οςΕ' (1741—1764), εκ Δημη-
τσάνας καταγόμενος, ήτο , μόλις 25 ετών, δτ' εξελέγη τή 4 Ία νουα-
ρίου 1741* δθεν υπό φιλομαθείας κινούμενος κατά την εις Αθήνας
αφιξίν του εοροίτα εις τό δημόσιον σχολεϊον, εν φ Ιδίδαξαν περί
την εποχήν έκείνην δ διαπρεπής θεολόγος Βησσαρίων Ρουφος, δ
έ| Αθηνών, και δ εκ Λήμνου ιερομόναχος Κοσμάς, αμφότεροι μα-

58

θηται τον Μακαρίου Πατμίου, (Ί* 1737), δ εκ Δη μητοτάνής Αθανά-
σιος Μπουσόπουλο; και άλλοι, μορορώσανιες ατολλούς μαθ-ητάς, εν
οις διεκρίθ-ησαν ό Γρηγόριος Γαλανός (φ 1797), μητροπολίτης
Σβορνικίου της Βοσνίας και είτα Καισαρείας της Καππαδοκίας, καΐ
ό διάσημος Δημήτριος Γαλανό; αν ε'χ^ιός αύτοΰ, δστις διέπρεψεν
εν 'Ινδίαις ως φιλόσοφος και ερευνητής της διδασκαλίας τίον Βραχ-
μάνων. Ό Δημήτριος Γαλανός .δεν έλησμόνησε την πατρίδα μακράν
αυτής ζών, αφιέρωσε δε τήν περιουσίαν αύτοΰ εις το Πανεπιστήμιον
Αθηνών. '^

Έν ετει 1754 εξερράγη αιματηρά στάσις των Αθηναίων κατά
του διοικητοίί (/3ο6/9όδα) της πόλεως, διότι φαίνεται, δτι οΰτος,
σύνεννοοΰμενος μετά του πάσα της Χαλκίδος, επέβαλε βαρυτάτας
φορολογίας έπΙ των Αθηναίων. Ό μητροπολίτης "Ανθιμος κατά
διαταγήν του πασά συλληφθείς έψυλακίσθη, κατορθώσας δε ν' άπο-'
φυλακισθή δια π?νηρωμής λύτρων και παραλαβών τινας των πρου-
χόντων μετέβη εις Κωνσταντινοΰπολιν και επέτυχε ν" άπαγορευθή
πάσα επέμβασις του πασά της Χαλκίδος εις τά των Αθηνών. Εις
τά ϊδια επανέκαμι^εν δ "Ανθιμος μετά νέου διοικητού έν ετει 1760.
Μόλις δε πεντηκοντοΰτης τήν ήλικίαν μετά είκοσι και δυο ετών εύ-
δόκιμον άρχιερατείαν ετελεΰτησεν δ μητροπολίτης "Ανθιμος έν Λε-
βαδείςι τη 12 Ιανουαρίου 1764. -

Αντίθετος υπήρξε προς αυτόν δ μητροπολίτης Βαρθο\ομ,αΙο<;
(1764 — 1780), άνήρ δραστήριος καίπολυπράγμω ν, έλθών κατ' αρ-
χάς εις προστριβάς και προς το ποίμνιον αυτοΰ, όπερ κατέθλιψε
διά φορολογιών, καΐ προς τάς τουρκικάς Αρχάς, ών δεν ήνείχετο
τάς καταπιέσεις, υπεραμυνόμενος του λαοΰ. Ένεκα δε τοιούτων
προστριβών έσυκοφαντήΌη υπό των έχθρων του διά τίνος >-; ροσποι-
ουμένου τον δερβίσην τυχοδιώκτου, δτι συνεννοεϊτο μετά τών Ενε-
τών" δΟεν συνελήφθη καΐ έφυλακίσθη υπό τών έκμανέντων εναντίον
αυτοΰ Τούρκων. Μόλις δε διά πολλών χρημάτων προς τόν πασάν
Χαλκίδος κατώρθωσε ν' απαλλαγή. Μεταβάς εις Κωνσταντινοΰπολιν
δπως απόκρουση νέας καθ' έαυτοΰ ραδιουργίας παρά ταϊς τουρκι-
καϊς Άρχαις, διενοήθη ν' άνατρέψη τον επιφανή Πατριάρχην Σα-
μουήλ Χανεζερήν (1.763-68, 1773-74) διά τοΟ φίλου αυτοΰ Μ. Βε-
ζΰρου Μεχμέτ, άλλα διετάχθη υπό τούτου νά έπανέλθη εις Αθήνας.
Τοΰτο δε επραξεν, άφοΰ εν τφ μεταξύ κατώρθωσε νά συνδιαλλαγή
μετά του εξ Αθηνών εις Κωνσταντινοΰπολιν μεταβάντος εναντίον

69

αύτου Νικολοίου Λατίνου, οπωςένεργήστί εναντίον του βοεβόδα
Άθηνόάν'Αβδίμπεη. Συνοδευόμενος υπό Τούρκου υπαλλήλου εντε-
ταλμένου ύπο-τοΰ Μ. Βεζυρου : να έγκαταστήστ) αυτόν εν ττ) Έπι-
σκοπχί του, αφίκετο εις Αθήνας, ό δε Άβδίμπεης την ανάγκην φι-
λοτιμίαν ποιούμενος ύπεδέχθη αυτόν μετά πολλής της επισημότητος
Βιαταξας τους μουσικούς να συνοδεΰσωσιν αυτόν μέχρι της κατοικίας
του.;^ .

Έκειτο δε ή κατοικία του μητροπολίτου κατά την υπ' δ'ψιν ημών
περίοδογ εκεί δπου σήμερον εΰρηται ό μητροπολιτικός ναός του
Ευαγγελισμού. Έν τφ χώρφ έκείνφ ευρίσκετο τότε Μετόχιον της
Μονής Καισαριανής εντός του περιβόλου αυτοΰ περικλεΤον και δυο
ναοΰς, τόν του άγ. Νικολάου καΐ τόν της ΙΙαναγίας Γοργοπήκου
(Γοργοεπηκόου), τόν ν δ ν ναόν του αγίου Ελευθερίου. Διότι ή πα-
λαιά κατοικία του μητροπολίτου παρά τόν "Αρειον Πάγον και τόν
ναόν του αγίου Διονυσίου είχενέγκαταλειφθή, παθοΰσα εκ σεισμού
μετά την έπανοδον των Αθηναίων εν ετει 1691 . Ό μητροπολίτης
Βαρθολομαίος ιδίαις δαπάναις έπεσκεΰασε την νέαν μητροπολιτικήν
κατοικίαν εν ετει .1767. Ό δε Πατριάρχης Σαμουήλ κατά τό έτος
έκεϊνο άνεγνώρισεν ως Σταυροπηγιακήν την εν Πειραιεϊ περί την
έποχήν εκείνην ίδρυθεϊσαν Μρνήν τοΰ αγίου Σπυρίδωνος, μικρόν
δε πρότερρν (1773). έλυσε διαφοράν τίνα μεταξύ των Μητροπόλεων
Αθηνών και; Κορίνθου περί δυο χωρίων έν τοις όρίοις αυτών.
Ταυτόχρονους παρεχωρήθη εις τους μοναχούς της Μονής Σινά, ινα
χρησιμεύση ως Μετόχιον, ό παρά τόμνη μείον του Λυσικράτους
ναός τών αγίων Θεοδοορων. Ύπό των Σιναϊτών φκοδομήθη και,
δ ναός της αγίας ΑΙκατερίνης, πολιούχου της Μονής Σινά, όστις
βραδΰτερον κατά τόν ιθ' αΐώναέγένετο ναός ενοριακός.

Ά'θ^τίναΐοι νεομάρτυρες, — Ό μητροπολίτης Βαρθολομαίος
κατά την έν Πελοποννήσφ έπανάστασιν γενομένην τη υποκινήσει των
Ρώσίον, καθ' ην πολλά επαΟε και ή πόλις των Αθηνών, ήναγκάσθη
. ν' άπομακρυνθή κατ' αρχάς εις Λεβάδειαν, είτα δε εις Κωνσταντινοΰ-
πολιν,'διότι κατηγορεΐτο δτι συνεννοεΐτο μετά του άρματωλού Αν-
δρούτσου.

Προς τοις άλλοις δε συνελήφθη δ.4γαθός και ευσεβής Αθη-
ναίος κηπουρός Μιχαήλ Πακνανας, δστις κατεδικάσθη αδίκως εις
θάνατον, διότι κατηγορήθη δτι συνεννοεϊτο μετά τών έν Πελοπον-

70

νή(Τφ έπανασταΐών. Ό Τονρκος καδής προέτεινέν εις αυτόν ν' άρ-
νηθή την χριστιανικήν πίστιν και να προσέλθτ] εις τον ισλαμισμόν
όπως άποφνγχ\ τον θάνατον. Ό Μιχαήλ μετ' αποτροπιασμού απέ-
κρουσε την πρότασιν καΐ ηκουσε ν άταράχως δτι έμελλε ν' άποκε-
φαλισθη. ΌδηγηθεΙς εις τον τόπον της καταδίκης εγονυπέ τη σε και
κλίνας τον αυχένα ανέμενε χαίρων τον -θάνατον ως νέανζωήν. Ό
Τούρκος δήμιος εκτΰπησεν αυτόν εΙς τον λαιμόν, χωρίς ν' άποκό-ψη
την κεφαλήν, έπΙ τη έλπίδι δτι εκ δει?άας ήδΰνατο να δεχθη τον
Ισλαμισμόν. Άλλ' εκείνος είπε προς αυτόν «/ετύττα Βιά τηψ'πίοτίν».
Πάλιν δ δήμιος ελαφρώς επλήγωσεν αυτόν, περιμένων να μεταβάλη
γνώμην, άλλ'' εκείνος μεγαλοφώνως έκραξε «κτύττα Ζιά την ττίατίν»
και δ δήμιος θορυβηθείς άπέκο-ψε την κεφαλήν του νεομάρτυρος.
Έν τφ πρώτφ κίονι του εν Αθήναις Όλυμπιείου υπάρχει το εξής
έπιγραφικόν χάραγμα*. «1771, -Ιουλίου 9, άττεκεφαλίσθη 6 Ίίακνα-
νας Μΰχάληζ».

Μετά τετραετίαν, τη 5 Φεβρουαρίου 1775, υπέστη μαρτυρικόν
θάνατον καΐ έτερος Αθηναίος, δ Αντώνιος, δστις κατά τήν έμφά-
νισιν του τουρκικοί) στόλου εις τά παράλια της Ελλάδος σι-λληφθεις
αιχμάλωτος υπό τίνος Τουρκαλβανοΰ, έπωλήθη επανειλημμένως εις
δυο Τούρκους προσπαθήσαντας νά έξισλαμήσωσιν αυτόν. Ό Αντώ-
νιος κατώρθωσε νά διαφυγή εις Κωνσταντινοΰπολιν, άλλ' αναγνω-
ρισθείς υπό τίνος των είρημένων Τούρκων κατηγγέλθη δτι υπήρξε
ποτέ μουσουλμάνος. Τό ζήτημα έφθασε μέχρι του Σουλτάνου Χα-
μιτ Α' (1774-89), επειδή δ Μ. Βεζΰρης προσεπάθει ν' άθωώση
τον νεαρόν Αθήναιον χριστιανόν. Ό Σουλτάνος δμως εξέδωκεν
άπόφασιν, καθ' ην δ. Αντώνιος ώφειλε νά δεχθη τον ισλαμισμόν ή
τόν θάνατον. Ό νεομάρτυς προΰτίμησε τό δεύτερον.

"Υπό τήν χνραννίαν τοΰ Χασεκ^.— Ή Εκκλησία των Αθη-
νών διά της άπομακρΰνσεως . τοΰ μητροπολίτου έμεινε άποίμαντος.
Απεστάλησαν δε υπό τοΰ Πατριαρχείου κατά τά ετη 1772 καΐ 1773
εξαρχοι εις Αθήνας προς ενίσχυσιν και παραμυθίαν των Αθη-
ναίων, προς εϊσπραξιν των έκκλησιασηκών εισοδημάτων και προς
έξέτασιν των κατά τοΰ Βαρθολομαίου αιτιάσεων. Υπάρχει δέ τις
πληροφορία, μη δυναμένη δμως ν' άποδειχθη, δτι εν τφ μεταξύ
χρόνφ, παυθέντος τοΰ μητροπολίτου Βαρθολομαίου, εξελέγησαν
δυο άλλοι μητροπολϊται Άί)ηνών, δ Νεόφυτος παραιτηθείς τφ

71

1776, χαΐ δ Γαβριήλ" ά?ίλ'8ΐ ναι βέβαιον δτιόΒαρΌολομαΐος κατά
Ίοΰνιον του 1776 έπανέκαμιΙ)εν εις την εδραν αΰ του, έχων μάλιστα
μεθ' έαυτοΰαις γραμματέα και διδάσκ(36λον τον 'Αθανάσιον Κΰ-
πριον, ως εν ένεργείςι μητροπολίτης Άθηνίΰν, τοιούτος δε υπήρξε
μέχρι του .θανάτου αύτου, Ό διδάσκαλος Αθανάσιος έγένετο ύστε-
ρον μητροπολίτης Νικομήδειας και εν ετει 1821 υπέστη εν Κων-
σταντινουπόλει μετά του Γρηγορίου Ε' καΐ άλλων Ιεραρχών μαρ-
τυρικόν θάνατον. Ό έγκωμιάσας αυτούς Κωνσταντίνος Οικονόμος
δ εξ Οικονόμων ("Ι" 1857), επληροφόρησεν δτΐ δ Αθανάσιος «ετι
νέος εδίδασκε την έλληνικήν παιδείαν και έκήρυττε το κήρυγμα του
Ευαγγελίου εν Αθήναις, έξηγών προς τους απογόνους τοΐ5 Δημο-
σθένους και τόΰτου τους λόγους καΐ το υψος της άπλότητος τοΓ)
Αποστόλου Παύλου, του μεγάλου των Αρεοπαγιτών διδασκάλου
και της αληθούς φιλοσοφίας κ(χθηγητοΰ» και «τταρ' ολίγον έξεοχί- .
αθη €ν Αθήναι^ αιτβύ^ων να βίρηνεύαΎ} δυο Βιαφερομένα'ς φατρίας>:>.
Είναι δε γνωστόν δτι και δ Γρηγόριος Ε' είχε σπουδάσει επιδιε-
τίαν εν Αθήναις, έ'χων ως διδάσκαλον τον ιεροκήρυκα Αθηνών
Δημήτριον Βόδαν.

Ό μητροπολίτης Βαρθολομαίος διήλθε τα τελευταία ετη της
αρχιερατείας του εν Αθήναις, εν μέσφ απερίγραπτων και τραγικω-
τάτων ανωμαλιών, το μεν εκ τών επιθέσεων τών Αλβανών, το δε
εκ της τυραννίας του από του 1775 καταλαβόντός την διοίκησιν
τών Αθηνών Χατζή Άλή Χασεκή, τον οποίον ,κατ' αρχάς μεν
περιεποιήθη, άλλ' ύστερον έπολέμησε μετά τών καταδυναστευομένών
Αθηναίων. Έβδομηκοντοΰτης την ήλικίανήγήθη πρεσβείας Αθη-
ναίων εις Κώνσταντινοΰπολιν εναντίον του Χασεκή, δνκατώρθωσε
τέλος ν' άπομακρΰνη εξ Αθηνών, Επιστρέφων δ γερών μητροπο-
λίτης εις την εδραν του, ήσθένησε κατά τον πλουν και παρέμεινεν εν
Χίφ, ολίγους δε μήνας μετά την επάνοδόν του εις Αθήνας, δπου
έγένετο δεκτός μετά πολλής τής στοργής, διότι άπήλλαξε την πόλΐν
τοΰ'άνθρωπομόρφου τέρατος Χασεκή, ετελεΰτησέ τον βίον εν τέλει
του 1781. ;

Τον Βαρθολομαΐον διεδέχθη δ ΒενέΒίκτος (1781-1785), δστις
παρέμεινεν εν Εωνσταντινόυπόλει μήνας τινας μετά την εκλογήν
του, συνυπογράψας κατά Φεβρουάριον του 1781 ΠατριαρχικόνκαΙ
Συνοδικόν Σιγίλλιον του Πατριάρχου Γαβριήλ Δ' (1780— 1785)
προσηλοΰν τή Μονή Σινά την εν τή Επισκοπή Ταλαντίου, ΰπαγο-

72

μενην υπό την Μητρ,όπολιν 'Α'θ'ηνών, Σταυροπηγιακήν Μονήν ΐής
Θεοτόκου «"Ιερονοαλημ'» άφίκετο δέεις Αθήνας τη 14 Φεβρουαρίου
1782. Ό Βενέδικτο; έστερεΐτο παιδεΰσεοις, έπ' αύτοΰ δε άνεθάρ-
ρησεν ή εν Αθήναις μερις τοί5 απαίσιου τυράννου Χασεκή, ^^^τ^ΐ'ς
και πάλιν κατώρθωσε να επανέλ-θτ) εις Αθήνας, υποστηριζόμενος,
δυστυχώς, καΐ υπό τίνων Χριστιανών προεστώτων, έπΙ τριετίαν δε
δλην κατετυράννησε τους δυστυχείς Αθηναίους. Ό μητροπολίτης
Βενέδικτος επΙ κεφαλής εξηκονταμελοΰς και πλέον πρεσβείας Ά'θη-
ναίων, ου μόνον Χριστιανών άλλα και Τούρκων, μεταβάς εις Κων-
σταντινοΰπολιν (1785) κατόρθωσε ν' άπαλλάξΎ) την πόλιν του Τούρ-
κου τυράννου, ούτινος τους φίλου; και οπαδούς προεστώτας δ λαός
άπεδοκίμασε, ρί•ψας κατ' αυτών λίθον αναθέματος παρά τον άγιον
Δημήτριον εν τη χρησιμοποιούμενη υπό των Τοΰρκοον δι' ιππικούς
αγώνας (τ^ίρίτί) πλατείςι, πρό της πΰλης των αγίων Αποστολών,
εν η έσχηματίσθη σωρός λίθων του άνα&έματος. Ή άντίδρασις αΰτη
και ή εξέγερσις τών Αθηναίων κατά της τυραννίας, έστοίχισεν εις
τον καλόν Ίεράρχην τών Αθηνών τον θρόνον. Διότι το Πατριαρ-
χειον, δια τών ενεργειών του εν Κωνσταντινουπόλει ευρισκομένου
τυράννου Χασεκή, προέτρεα^ε τον Βενέδικτον νά ύποβάλη παραί-
τησιν, επειδή δε οΰτος ήρνήθη, κα^ηρέθη άδικώτατα του αξιώματος
και έξωρίσθη εις "Αγιον "Ορος εν ετει 1785.

Δυσι;υχώς εις την άδικωτάτην ταύχην πράξιν, ήτις ετι μάλλον
ανέδειξε τόν παθόντα Τεράρχην, συνήργησεν δ εκ Ραιδεστού Πρω-
τοσΰγκελλος τοΰΠατοιαρχείου '.4^αϊ'(άσ£09 δστις εξελέγη μητροπολίτης
Αθηνών ("ι" 7 Σεπτεμβρίου 1799). '^Ητο δε οΰτος λόγιος κληρικός,
εΙδήμων της τε ελληνικής καΐ της τουρκικής γλώσσης, εύγλωττος
δε καΐ ευφράδης ρήτωρ. Οι Αθηναίοι δμως απέκρουσαν αυτόν ως
όργανον του Χασεκή, ήρξατο δε σφοδρός άγων καΐ εμφύλιος, αι-
ματηρός πολλάκις, πόλεμος, μεταξύ τη; φίλα φρονοΰσης τφ- Χασεκή
μερίδος καΐ τών αντιθέτων. Ό Αθανάσιος έπιβραδΰνας την άφιξίν
του εις Αθήνας, ήναγκάσθη, μόλις άφικόμενος, να μεταβή ει; Λε~
βάδειαν. Και έτόλμησε μέννάελθη πάλιν εις Αθήνας, άλλ' οι ύπο-
στηρικται του Βενεδίκτου κατώρθωσαν ^ά εξωσθή μεν εις "Αγιον
"Ορος ό Αθανάσιος ν' άποκατασταθή δε εις τό αξίωμα αυτού δ
κανονικός μητροπολίτης Βενέδικτος, δστις εφθασεν εις Αθήνας τη
22 Νοεμβρίου 1787. Τό κατόρθωμα τούτο ώφείλετο εις την έξα-
σθένησιν τής επιρροής τού Χασεκή, όστις προς στιγμήν έφάνη δτι

■ 73 ..

οριστικώς πατεστράφη; διότι άπέΰανεν ή ειινοοΰσα αυτόν σουλτάνα
Άσμα (1788).

' Οι Αθηναίοι ή λάλαξαν εκ της χαράς, διότι ενόμισαν δτι απηλ-
λάγησαν του τυράννου, άλλ' οΰτος κατόρθώσας δια πολλών χρημά-
των ν' απόκτηση την ευ νοιαν του άρχινάυάρχόυ Χασάν πασά, δι'
ου οι 'Α'θη ναϊοι καταπολεμούν τον Χασεκήν, προς κατάπληξιν αυ-
τών έπεφάνη και πάλιν εις 'Αθήνας κατά Φεβρουάριον του 1789
παντοδύναμος δυνάστης,Γ φέρων τον τίτλον του φρουράρχου. 01 φί-
λοι αΰτοΰ; μόλις μαθόντες την επικειμένην άφιξίν του, ηρξαντο
άντεκδικοΰμενόι τους αντιθέτους, συλλαβόντες δε και τον μ,ητρο-
πολίτην Βενέδικτον ένέκλεισαν εν τη κατοικία του καΐ εφΰλαττον
αυστηρώς. Άλλ' δ Βενέδικτος κατώρθωσε να διαφυγή εις Λεβά-
δειαν.

Την άφιξίν του άνθρωπομόρφου τέρατος Χασεκή συνώδευσε
και επιδημία πανώλους, άποδεκατίσασα τους Αθηναίους, άλλ' δ
τύραννος έστησενάγχόνην δια τους αντιπάλους αύτου "Έλληνας
και Τούρκους, καί, άφόΰ πολλούς μεν, εϊτε δι' αγχόνης είτε δι' άλ-
λων τρόπων, εθανάτωσε, πολλούς δ' εμαστίγωσε και κατεβασάνισε,
συνεκάλεσε τους άνδρας της πόλεως και τών χωρίων, χληρικούς
και λαϊκούς, φίλους και εχθρούς, καΐ έπΙ ποινή θανάτου εζήτησε
να ύπογρά-ψωσι χρεωστικήν άλληλέγγυον δμολογίαν 400.000 γρο-
σίων, καταβλητέων προς αυτόν. Άφοΰ δε υπεγράφη ή ομολογία
και επεκυρώθη υπό του καδή, έκλείσθησαν αι πύλαι της πόλεως
και εισεπράχθη το ποσόν εις χρήματα και εις ελαιον. Οι μη δυνά-
μενοι να καταβάλωσί τι έρρίφθησαν εις τάς φύλακας, μαστιγούμε-
νοι ανηλεώς καθ' έκάστην. Έρρίφθησαν εΙς τάς φύλακας και αι
γυναίκες, ών οι άνδρες κατώρθωσαν να διαφύγωσΐ, μαστΐγοΰμεναι
καΐ αύται ανηλεώς καθ' έκάστην. Άλλα και παίδες εφυ?.ακίσθη-
σαν,διδόμενοι ως ενέχυρα υπό δυστυχών γονέων, μέχρις ου έξοι-
κονομήσωσί ποσόν τι. Κτήματα ακίνητα, κοσμήματα, σκπΰη, εδόθη-
σαν άντι ευτελέστατης τιμής, πρΟς εξοικονόμησιν του ποσού. Κυ-
ριακήν τίνα, άφοΰ οΐ Τούρκοι συνέλαβαν και άπήγαγον τους εκ
κλησίαξομένόυς την ήμέραν εκείνην εν τφ ναφ της Παναγίας Γορ-
γοεπηκόου, εις Τούρκος στρατιώτης άπήγαγεν εις την φυλακήν
μαστιγών ανηλεώς και τόνιερ τού ναού, ενδέδυμένον την Ιερα-
τικήν στολή ν καΐ κρατούντα το θυμιατόν. ! Ή άπαισία αύτη' πράξις
συνεκίνησε και τους Τούρκους, οϊτινες- εγένοντο θεαται αυτής.

Η

"Άπας δ πληθυσμός των Αθηνών περιήλ-θ εν εις άνεκδιήγηΐον
αθλιότητα και άπόγνωσιν.

"Ως η το δε έπόμενον, δ τύραννος Χασεκης, διάτων εν Εων-
σταντινουπόλει φίλων του, εξηναγ κασέ το Πατριαρχεΐον ϊνα εξώση
πάλιν τον μητρόπολίτην Βενεδικτον και έπαναγάγη τον επείσακτον
Ά•θανάσιον. Μόλις έφθασαν εις Αθήνας εν τέλει του 1789 τα .
σχετικά Πατριαρχικά γράμματα, διωρίσθη μεν τοποτηρητής του
Αθανασίου δ εν Αθήναις διαμένων Επίσκοπος Κορώνειας, οπλο-
φόροι δε Τούρκοι συλλαβόντες τον περιηγούμενο ν ανά τά χωρία κα-
νονικόν μητρόπολίτην Βενέδικτον, ενέκλεισαν σιδηροδέσμιον εις την
είρκτήν. Άλλ' αίφνης κατά θείαν δίκην, το Πατριαρχεΐον, διορθοίίν
την ένεκα της τουρκικής πιέσεως γενομένην άδικίαν> κατώρθωσεν
ώστε τη έπεμβάσει της Αγγλικής Πρεσβείας εν Κωνσταντινουπό-
λει νά καθαιρεθή μεν και άφορισθή δ Αθανάσιος, ν' άποκατασταθή
δε ως μόνος νόμιμος και κανονικός μητροπολίτης Αθηνών δ
Βενέδικτος. Επειδή δε δ τύραννος Χασεκήςκαταστρέ'4'ας προ ετών
ήδη (1780) τήν Μονήν του Σωτήρος Νικόδημου, νυν, εθηκε χείρα
έπι τών εν Αθήναις Μετοχίων, τοΐ' Σιναϊτικού και του "Αγιοταφι-
τικοΰ, σκοπών νά καταλάβη και τάς Μονάς, παρεχωρήθη ή Σταυ-
ροπηγιακή Μονή Καισαριανής εις τήν Μητρόπολιν Αθηνών άντΙ
3.2δΟ γροσίων χρέους αυτής, δπερ επλήρωσεν εις τον άπληστον
Χασεκήν, και διά Σιγιλλίου γράμματος του Οικουμενικού Πατριάρ-
χου Νεοφύτου Ζ' (1787-94 τοα') προσηρτήθηείς αιώνα τον άπαντα
τη Άγιωτάτη Μητροπόλει Αθηνών, ως κτήμα αυτής άναφαίρετον.
Δυστυχώς οι διάδοχοι του Βενεδίκτου άφήκαν αυτήν νά κατάρρευση.
Τά δε πολύτιμα μεμβράνινα χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης αυτής
εδωρήθησαν ή επωλήθησαν εις "Αγγλους, ή άλλως κατεστράφησαν.
Ή δε Μονή Ασωμάτων Πετράκη έγένετο Βακοΰφιον, τεθέν υπό
τήν προστασίαν τής σουλτάνας Μιχρισάχ, μητρός του Σουλτάνου
Σελήμ Γ' (1770 — 1807) και προσηρτήθη εις τι έν Κωνσταντινου-
πόλει πτωχοκομεϊον, υπό τόν δρον ετησίας εισφοράς χιλίων οκάδων
μέλιτος καΐ ελαίου.

Ό τύραννος Χασεκής εξακολουθών το δλοθρευτικόν του έργον
ήρπασεν ή ήγόρασεν άντι ευτελούς τιμήματος τάς οικίας και τά
κτήματα τών πολιτών, εκτισεν δ ϊδιος δι' αγγαρειών ανάκτορα,
Οίον τό σεράγιον, δπου σήμερον αί φυλακαι του παλαιού στρατώ-
νος, και δ εξοχικός πύργος εν τφ παρά τήν -Αγίαν Τριάδα του Κε-

75

ραμεικοΰ κήπφ, δστις μέχρι σήμερον φέρει το ονομά του, δπου νυν
το δημόσιον δενδροκομεϊον και ό βοτανικός κήπος, και εν γένει
κατεί3ασάνισέ τον λαόν δια σκληρότητος υπερβαινοΰσης πασαν περι-
γραφήν. Ή τυραννία του, πλήρης τραγικών περιπετειών καΐ επει-
σοδίων, υπήρξε χαρακτηριστική της καθόλου καταστάσεως των Χρι-
στιανών υπό τους Τούρκους. Περί τό 1795, του τυράννου ευρισκο-
μένου εν . Κωνσταντινουπόλει, απεστάλη πρεσβεία Ά-θηναίων υπό
τόν ήγοΰμενον τής Μονής Ασωμάτων Πετράκη, Διονΰσιόν Πετρά-
χην, προφασισθεϊσα άλλους λόγους τής μεταβάσεως αυτής εις Κων-
σταντινοΰπολιν. Άλλ* δ Χασεκής μαθών τόν πραγμάτικόν σκοπόν
αυτής προσεκάλεσε τόν ήγοΰμενον Πετράκην καΐ, άφοΐ5 φιλοφρό-
νως εζήτησε πληροφορίας περί τών Αθηνών και. τών Αθηναίων,
προσέφερεν εις αυτόν καφέν περιέχοντα δηλητήριον. Ό Πετράκης
εννοήσας τοΰτο, άφοΰ επιεν ολίγας σταγόνας, μόλις εσώθη λαβών
αμέσως δραστήριον άντίδοτον. Τέλος μετά μεγάλους αγώνας κατέστη
δυνατόν να εξορισθή ό τύραννος εις Κώ, εκεί δε εφονεΰθη υπό τί-
νος Τούρκου, κατ' έπιθυμίαν του Μ. Βεζΰρου, έποφθαλμιώντος την
περιουσίαν του. Ή κεφαλή του μετηνέχθη εις Κωνσταντινοΰπολιν
και εξετέθη εις.Παρμάκ Καπί. Οΰτω δε αΙ Αθήναι απηλλάγησαν
τοΐ5 έπι εικοσαετίαν δλην κατατυραννήσαντος αυτάς ανήμερου θη-
ρίου.

ΕΙς τάς τραγικάς περιπετείας τής τυραννίας του συμπεριελήφθη
και ή Εκκλησία Αθηνών, ύποστάσα και αυτή ανεκδιήγητους κα-
κώσεις. Άλλα παραδόξως πως μετά την λήξιν του δράματος Χασεκή
ό τά μάλιστα συντελέσας εις την άπαλλαγήν άπ' αΰτοΰ τής πόλεως
Αθηνών σεβάσμιος μητροπολίτης Βενέδικτος, προλαβών νέας συμ-
φοράς τής πόλεοος, εΙς ας ηθέλησαν νά παρασΰρωσιν οι Τούρκοι
τους Χριστιανούς κατοίκους, κατηγορήθη αΰθις και έξώσθη τής
ποίμνης αυτού, εν τέλει του 1796, μετατεθείς χατά Ίοΰνιον ΐον
1801 εις την Μητρόπολιν Βιδΰνης και αποθανών μακράν τών Αθη-
νών, ήλθε δε εις άντικατάστασιν αΰτοΰ δ έπείσακτος και πολυτάρα-
χος Αθανάσιος, κινήσας την άγανάκτησιν τών Αθηναίων διά τε
τήν φιλοχρηματίαν αύτοΰ και διά την αύθαιρεσίαν. Άλλα τέλος
απέθανε τη 17η Σεπτεμβρίου 1799.

Διάδοχος αύτοί5 εξελέγη δ Τρη<γόριος Γ' (1799 — 1820), απαί-
δευτος και δεσποτικός, άφικόμενος εις Αθήνας τη 29 Ιανουαρίου
1800 και παρατείνας τήν άρχιερατείαν του μέχρι τών παραμονών

^6

ίης παλιγγενεσίας τοΐ5Έλ?^ηνικοΰ'^Εθνους.Καΐά μην»: Ν
του 1808 ό Γρηγόριος ευρισκόμενος εν Κωνσταντινουπόλει συμμε-
τέσχε της εκλογής τοίί Πατριάρχου -Ιεροσολύμων Πολυκάρπου
(1808 — 1827) συνυπογρά-ψας την σχετική ν πράξιν. "Ομοίως δέ; κατά
Ίοΰνιον του αΰτοΰ έτους συνυπέγρα'ψεπράξιν περί της Εξαρχίας
Μετσόβου.

ΣχολαΙ καΐ Βίβλιο•θ"ηκαι,—^Έικτ6ς της Εκκλησίας σπουδαιό-
τατος παράγων της παλιγγενεσίας ΰπήρξεν /η έκπαίδεϋσις^ ην και
εν Αθήναις, ως εϊδομεν, εκθΰμως ή Εκκλησία υπεστηριξεν. 'Ε>ιτός
δε της δημοσίας Σχολής,ελειτοΰργει ενταύθα ή Σχολή του Ιωάννου
Ντέκα, Αθηναίου, ζήσαντος εν Ένετίςι, 1δρυθεϊ(τα περί το 1Τ50.
Ό Ηγούμενος της Μονή; 'Ασωμάτων Διονύσιος Πετράκης απε-
φάσισε να συντήρηση τήν Σχολήν ταΰτην ιδίοις άναλωμασιν, ώς
επίτροπος καΐ έφορος αυτής. Χή 1 η Μαΐου 1806 σύνετάχθη το
σχετικόν εγγραφον, ύπογραφέν υπό του , ηγουμένου, δέκα επτά. μο-
ναχών της Μονής και εξ προυχόντων Αθηναίων, έπικυρώθέν δε
υπό του μητροπολίτου Αθηνών Γρηγορίου, δι' ου δ Πετράκης
έμελλε να δίδη ετησίως εις την Σχολήν δια μισθό ν διδασκάλου γρό-
σια πεντακόσια, δεκαπέντε κοιλά σιτάρι, δ'ν καντάρι τυρί και εξ ξυστά,
ελαίου. Ύπέσχετο ωσαύτως να δίδη εις δώδεκα πτωχά παιδιά εξ
Αθηνών από εξ κοιλά σιτάρι και το χαράιζι τους, εάν εξακολόυθώσι
τακτικώς τά μαθήματα. Έν τη Σχολή ; Ντέκα εδίδαξεν δ ΙερΌμόνά-
χος Σωφρόνιος Μπάρμπανος και δ Ιωάννης Μπενιζέλος,δστις κατά
τό ανωτέρω εγγραφον ΰπέσχετο νά εξακολούθηση διδάσκων «τά
άναηκαΐα ελληνικά μαθήματα καΐ τα χρηατά ηθη*, Β%(ύν α^&ίαν να
διακόπτη τά μαθήματα έπι τεσσαράκοντα ημέρας κατ' έτος; Τό
υποσχετικόν εγγραφον έπεκυρώθη κατά τό έπιόν έτος και υπό του
Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Ε', τον εν Αθήναις, ώςει-
πομεν, εκπαιδευθέντος." Μετά παρέλευσιν ετών τίνων (181 3) δ εν τη
Σχολή τών Αθηνών διδάσκων αρχιμανδρίτης Δανιήλ Πυρρός συνέ-
στησε ^κηττον βοτανίκον μβ 300 βΙΒών βότανακαΐ μουαβίονμβ 300
βΐδώζ' μβταΧΚα εις την οΐκίαν του Αημητρίον ΚαΧΧιφόϋρρα».

Μετά τόν Γρηγόριον Γ' μετατεθέντα εις την Μητρόπολιν Χαλ-
κηδόνος, μητροπολίτης Αθηνών ανεδείχθη δ ανεψιός τόΰ Πατρι-
άρχου Γρηγορίου Ε' ^ίοζ/υσίόίΒ' (1820-1823), δστις κατά την
έ'ναρξιν τη; Επαναστάσεως του 1821 εκόμισεν^ίϊς την τότε κατοι-

77

κίαν χον μητροπολίτου (δπου νί5ν ό ναός του Ευαγγελισμού) την
ΒιβλιοΟήκην της Μονής Καισαριανής. Μετά την παράδοσιν των
εν τη Άκροπό?ι.ει Τούρκων (10 Ιουνίου 1822) μετεκομίσΟησαν
εις αχ)τήν αι ΒιβλιοΟήκαι Καισαριανής, ΙΙεντέλης και τής Σχολής
Ντέκα. Μετά την επάνοδον δμως των Τούρκων αΐ Βιβλιοθήκαι
κατεστράορησαν. Άσφαλέστερον άσυλον ύπήρξεν ή εν Σάλαμΐνι
Μονή τής Φανερωμένης, εν η διεσώθησαν και κειμήλια και πνευ-
ματικοί θησαυροί κατά την Έπανάστασιν. '

Το τέλος χής τουρκικής τυραννίδας. — Μετά τον θάνατον
του Διονυσίου (23 Μαίου 1823) διωρίσΙ>η έπι μικρόν τοποτηρητής
τής Μητροπόλεως 'Α'&ηνών δ δευτερεύων ιεροδιάκονος και συγ-
γενής του αποθανόντος Δανιήλ, μετά τούτον δε τφ 1824 δ Επί-
σκοπος Ταλαντίου Νεόφυτοο*. Κατά την εκ νέου δ'μως πολιορκίαν
τής Ακροπόλεως Αθηνών δ Ταλαντίου Επίσκοπος μετέβη εις
Αϊγιναν, παρέμεινε δ' εν Αθήναις δ Έλασσώνος και εΐτα ΑΙγίνης
Σαμουήλ. Μετά την υπό τών Τούρκων κατάληψιν τής Ακροπόλεως
και ΐκανοΰ μέρους τής Αττικής (24 Μαΐου 1827) το Πατριαρχεΐον
Κωνσταντινουπόλεως άνέθηκεν έξαρχικώς την έπιστασίαν τής Μη-
τροπόλεως Αθηνών εις τόν πρώην Ευρίπου Γρηγόριον (1828),
αλλά τούτου μετά μικρόν αποβιώσαντος εν Χαλκίδι, τό Πατριαρ-
χεΐον διώρισε Πρόεδρον τής Μητροπόλεως Αθηνών τόν από °Άρ-
της "Ανθιμον. Οΰτος εξόριστος ών υπό τών Τούρκων εις τά Με-
τέωςα χής Θεσσαλίας, τη μεσιτείςι του κατέχοντος τάς Αθήνας
ΡεσΙτ πάσα (Κιουταχή) άορέθη ελεύθερος, διά Πατριαρχικού δε
γράμματος άνευ Συνοδικής πράξεως μρταθέσεως, ανετέθη εις τόν
"Ανθιμον ή επιστασία τής Μητροπόλεως Αθηνών* άλλ' οΰτος απο-
μακρυνθείς τφ 1830, κατά διαταγήν του Δ. Ύ•ι|)ηλάντου, εις Ναΰ-
πλιον, ήναγκάσθη. και εκείθεν νά φΰγη εις Μ. Σπήλαιον και άλ-
λαχοΓ'. Φαίνεται δε δη μετά την κατάληψιν τής πόλεως τών Αθη-
νών υπό τών Ελλήνων ήλθε πάλιν εις αυτήν δ τοποτηρητής Επί-
σκοπος Ταλαντίου Νεόφυτος και ανέλαβε μετά τής δημογεροντίας
την διοίκησιν τής. πόλεως, άπολαυοΰσης αυτονομίας.

"Η τουρκική φρουρά έξηκολοΰθει , νά κατέχη την Άκρόπολιν
Αθηνών και μετά την διά του πρωτοκόλλου τής εν Αονδίνφ δια-
σκέψεφς τών Δυνάμεων (1830) ΐδρυσιν του Ελληνικού Κράτους.
Άλλα τέλος, χή 1.9 Μαρτίου 1833 άπεμακρΰνθη εις Εΰβοιαν, οΰτω

78

δέ κατελΰΟη οριστικώς ή τυραννική κυριαρχία των Τούρκων εν
Άΰήναις καΐ ε ληξεν ή μαρτυρική αυτή περίοδος της "Ιστορίας της
Εκκλησίας 'Αθηνών. -

.; .Δ'..,;.

^ηΟ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣΤΉΣ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ εκκλησίας
ΤΗΣ^ΛΛΑΔΟΣ ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ* ΗΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ

(1833-1923)

Ή νέα ΜητρόΛολι^ 'Λ'0''ηνων,-- Κατά τ^\ν ιδρυσιν της Αυτο-
κέφαλου Εκκλησίας της Ελλάδος (27 Ιουλίου 1833) ή Μητρόπολις
Αθηνών ευρέθη έχουσα υπό τήν δικαιοδοσίαν αυτής τάς εξής Έτιι-
σκοπάς*. Ταλαντίου και Διαυλείας, 2αλώνων,Μενδενίτσης, Σκύρου,
Θηβών, Νέωγ Πατρών, Ναυπάκτου (καΐ "Αρτης^ μή συμπεριλη-
φθείσης έ'τι). Άλλα πότε προσετέθησαν αί τελευταιαιΈπισκοπαι
δεν είναι κατ' άκρίβειαν γνωστόν. 'Αξιοσημείωτον δέ δτι κατά τήν
εν Ναυπλίφ συνέλευσιν τών αρχιερέων προς κΰρωσιν του επιβλη-
βληθέντος επΙ τής Εκκλησίας διοικητικού καθεστώτος ύπο τής Αν-
τιβασιλείας του "Οθίονος, εν μεν τη πρώτη συνέδριο; τής 15 Ιου-
λίου 1833 υπεγράφη «δ Ταλαντίου Νεόφυτος, Τοποτηρητής Αθη-
νών», εν δέ τή δευτέρςί συνεδρίςο «δ Αθηνών και Λεβαδείας "Αν-
θιμος», δστις φαίνεται απουσίαζε τήν προτεραίαν, ωνομάσθη δέ
τφ ετει έκείνφ Επίσκοπος Ευβοίας, ουδέ δίφκησεν έπΙ πολΰ, πράγ-
μαΐι τήν Έκκλησίαν Αθηνών.

Νεόφυτος Μεταξάς- — Ταΰτην διφκει ως Τοποτηρητής δ Επί-
σκοπος Τα?ιανΐίου Νεόφυτος Μεταξάς, δστις έγεννήθη εν Αθήναις
τη 2 Νοεμβρίου 1762, μετά δέ τήν έκπαίδευσιναύτου εισήχθη εις
τήν Μονήν Πεντέλης, εν ή και διδάσκαλος έχρημάτισε, χειροτονη-
θείς Διάκονος τη 7 Αύγουστου 1792. Προσκληθείς εις Κωνσταντι-
νοΰπολιν υπό του θείου του μητροπολίτου Καισαρείας Γρηγορίου,
παρέμεινεν εκεϊ έπι ίκανόν διάστημα, μεθ' δ προσελήφθη ως άρχι-
διάκονος υπό του Επισκόπου Ταλαντίου Γαβριήλ, δν και διεδέχθη
τφ 1803. Ή επισκοπική και εθνική αυτοί) δράσις υπήρξε λαμπρά
και πρό τής μεγάλης Επαναστάσεως τοΰ 1821, πολύ δέ περισσότέ-
ρον κατ' αυτήν. Διότι δ Ταλαντίου Νεόφυτος Μεταξάς ύπήρξεν
εΙς τών μεγάλων αγωνιστών. 'Ίεραρχών, ενεργώς σ'υμμετασχών τού

79

ίεροΰ αγώνος. Έν διάρκειοί της Έπαναστασεος προσέθηκεν εις ιόν
τίτλον αύτοΰ και τον του Επισκόπου Θερμ^ διηύθυνε

δε τάς Επαρχίας Πάρου κάι Νάξου (1824) και δις την Μηΐρόπολιν
Άθηνόϋν ως τοποτηρητής. Ύπο την Ιδιότητα ταΰτην τη 19 Δεκεμ-
βρίου 1824 έγραψε προς τον ήγοΰμενον της Μονής Πετράπη ΔιΌ-
νΰσιον, παράινών τους μονάχους, δ'πως έκπληρώσιν επιμελώς τα
καθήκοντα αυτών και εργάζωνται άόκνως τάς χριστιανικάς άρετάς
προς παραδειγματισμόν κάΙ των λοιπών Χριστιανών. ^Ητο δε δ
ϊδιος παράδειγμα αρετής, έ'ργφ μεν και λόγφ ταΰτην διδάσκων,
διακρινόμενος δ- έπιτφ ζήλφ αύτοΰ υπέρ του θείου κηρύγματος
και υπέρ τών γραμμάτων. Έλλογιμώτατος δε ών εδημοσίευσε και
συγγράμματα διάφορα, εν οϊς και την άκολουθίαν της αγίας Φιλο-
θέης. Παραστάς, ως ε'ίπομεν, κατά την εν Ναυπλίφ συνέλευσιν
τών Αρχιερέων, προς άνακήρυξιν της Αυτοκέφαλου Εκκλησίας,
ως Τοποτηρητής Αθηνών, διωρίσθη και άναπληροιμάτικόν μέλος
της πρώτης "Ιεράς Συνόδου της νέας Εκκλησίας. Επειδή δέ, κατά
τήν τότε διαρρΰθμισιν τών εκκλησιαστικών πραγμάτων, κατηργή-
θησαν μεν αί ΰπάρχουσαι 48 Μητροπόλεις και αί ύπ' αυτάς ύπαγό-
μεναι Έπισκοπαί, ίδρΰθησαν δ' εν Ελλάδι δια. Διατάγματος της
3 Απριλίου 1833 μόνον δέκα μόνιμοι (εκτός τών προσωρινών)
Έπισκοπαί, συμφώνως προς την πολιτικήν διαίρεσιν του Κράτους,
ό.Ταλαντίου Νεόφυτος ωνομάσθη Επίσκοπος Αττικής. Άλλα
τη 6 Σεπτεμβρίου 1834 άνεκηρΰχθησαν αι Αθήναι πρωτεύουσα
του Ελληνικού Κράτους, τη δε 1 Δεκεμβρίου 1834 ό Βασιλεύς
-'Οθων καΐ ή Κυβέρνησις μετφκησαν εκ Ναυπλίου εις Αθήνας.
Τό γεγονός τοΰτο έμελλε να συντέλεση εις τήν άνάδειξιν της απλής
Επισκοπής Αθηνών καΙ εις τήν ε'ίσοδον τής Εκκλησίας αυτής
εις περίοδον μεγάλης ακμής. Δυνάμει δέ του Συνοδικού Τόμου του
Πατριαρχείου ΚωΑ'στανυινουπόλεως, δια Διατάγματος τής 2 Σε-
πτεμβρίου 1850 ό Επίσκοπος Αττικής Νεόφυτος ωνομάσθη μητρο-
πολίτης Αθηνών και ώρίσθη ώς μόνιμος Πρόεδρος τής Τεράς
Συνόδου, τελευτήσαςτόνβίον πλήρης ημερών τη 29 Δε/εμβρίου
1861; μετά λαμπράν ποιμαντορικήν δράσιν.

Μιααήλ 'Αηοϋτολίδΐΐς.—Έ,Ιζ διαδοχήν χον Νεοφύτου εκλήθη
6 Μισαηλ * ΑττοστολίΒη^ (1861— 1862) κληρικός λίαν διακεκριμέ-
νος, επι μικρόν μεν άρχιερατεΰσας, αλλά διά τής καθόλου έκκλη-

80

σιαστικής δράσεως του καταλάβω ν έπίΓρανή θέσιν εν τφ νεωτέρφ
έλληνικφ Κλήρφ. Ό Μισαήλ έγεννή^η εν Χανίοις της Κρήτης τφ
1789, μικρός ,^έ την ήλικίαν εισήχθη εις την Μονήν της Γωνίας,
εν ή και τα πρώτα έδιδάχθη γράμματα καΐ εν η ώς φαίνεται εχει-
ροτονήθη Διάκονος και Πρεσβύτερος. Προς άρτιωτέραν μόρφωσιν
μετέβη εις Σμΰρνην, φοιτήσας εις το «φιλολογικόν Γυμνάσιον» εν
τφ δποίφ έκτος άλλων εδίδασκε τότε δ Κωνσταντίνος Οικονόμος.

Μετά την άποΓροίτησίν του εκ του Φιλολογικού Γυμνασίου της
Σμύρνης προσεκλήθη εις Βιέννην τφ 1815 υπο της εκεί Ελληνι-
κής Κοινότητος ώς ιερεύς και διδάσκαλος. Ηΰδοκίμησε δε μεγά-
λως, επι διετίαν εργασθείς εν Βιέννη καΐ άποκτήσας την άγάπην
των Ελλήνων, ΰφ' ων και συστηθείς εις τον αυτοκράτορα της
Ρω ίσιας Άλέξανδρον Α' ετιμήθη δια παρασήμου. ""Ρ Ελληνική
Κοινότης Τεργέστης κατώρθωσε να έλκυση αυτόν τφ 1817 εις Τερ-
γέστην ως διευθυντήν τη; Σχολής και έφημέριον του ελληνικού
ναοϋ. Ειργάσθη δε εν τη νέο; ταΰτη θέσει ο Μισαήλ έπΙ δεχαπεν-
ταετίαν, καθ:' ην εξέμαθεν έκτος της Ιταλικής, τήν Γαλλικήν, την
Λατινικήν και τήν Γερμανικήν γλώσσαν. Καθ' δν χρόνον εΰρίσκετο
εν Τεργέστη δ Μισαήλ ελαβεν έκ Παρισίων επιστολήν, από 1 Ό-
κτωβρίου 1827, τοί5 Ιωάννου Καποδιστρίου, παρακαλοΰντος αυτόν
ι'να προτρέψη τους "Ελληνας εις συνδρομάς προς ιδρυσιν Όρορανο-
τροφείου δια τους Έλληνόπαιδας εν Ευρώπη, το δέ,Οικουμενικόν
Πατριαρχεΐον δια τήν εΰδόκιμόν αΰτου υπηρεσίαν προήγαγε. τον
Μισαήλ εις Άρχιμανδρίτην. Έκ Τεργέστης τφ 1832 δ Μισαήλ με-
τέβη εις Μόναχον ϊνα διδάξη τήν έλληνικήν γ?\,ώσ^αν εις τόν νεωστί
εκλεγέντα Βασιλέα της Ελλάδος "Οθωνα, μεθ' ου, αρχομένου του
1833, κατήλθεν εις τήν "Ελλάδα, έξήντλησε δε εαυτόν εις ποικίλην
έκκλησιαστικήν και διδασκαλικήν δράσιν έπΙ τριάκοντα περίπου
ετη. . .

Κατ' αρχάς ειργάσθη ως διδάσκαλος διαφόρων Σχολείων των
Αθηνών, καΰά δε τήν ιδρυσιν του Πανεπιστημίου (1837) διωρίσθη
πρώτος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής^ ης και πρώτος Κο-
σμήτωρ («Σχολάρχης») έχρημάτισενδμιλήσας υπό τήν ιδιότητα ταΰ-
την κατά τήν έπίσημον εναρξιν τής λειτουργίας του Πανεπιστημίου.
'Εδίδαξε δε εν αυτή Δογματικήν και Ήθικήν. Ή πρώτη επιστημο-
νική του πραγματεία ως Καθηγητού του Πανεπιστήμιου υπήρξε
περί του άγ. Ιωάννου Δαμάσκηνου (εν Αθήναις 1837), έξέδωκε

81

δε χαΐ «Έγχειρίδιον Ήθικης» δπερ επεχρίθή ως μεΐάφρασις προ-
τεσταντικού συγγράμματος. 'Αλλ' έν γένει κατηγορείτο ώς έλεύθε-
ριαζων Όεολόγος, ε ντε υθεν δε άπεκρουετο καΐ ό διορισμός αύτοΰ ώς
ίεροκήρυκος οΰδ' έγένετο δεκτή υπό της ;^Ιερας Συνόδου ή προτα-
θείσα υπό του Πρωΰυπουργοΰ "Αρμανσμπεργ ΰπο^Ι^ηφιότης του ώς
Επισκόπου Ευβοίας. Εις τοΰτο πάντως συνετέλει το γεγονός οτι •
έν τοις ζητήμασι της διοργανώσεως της διοικήσεως της Εκκλησίας
της Ελλάδος ήσπάζετο τάς ιδέας του Θεοκλήτου Φαρμακίδου.
Κατά τό έτος 1842— 1843 εξελέγη Πρΰτανις του Πανεπιστημίου,
άλλα ταυτοχρόνως συμμετέσχε των κατά την ϊδρυσιν και δργάνωσιν
της Ριζαρείου Έκκλησ. Σχολής, διορισθείς μέλος του Διοικητικού
Συμβουλίου αυτής υπό του ιδρυτού Γεωργίου Ριζάρη. Συνέταξε
τόν πρώτον Κανονισμόν της Σχολής καΐ ανέλαβε προσωρινώς την
διεΰθυναιν αυτής. Τή 15 Μαίου 1844 έγένετο ή επίσημος εναρξις
τής λειτουργίας τής Σχολής, έπίπαρουσίςι και του Βασιλέως "Οθω-
νος, άπήγγειλε δε δ Μισαήλ προσφυέστατον λόγον. Καίτοι τό
ΎπουργεΤον δεν ενέκρινε τόν διορισμόν αΰτου ώς Διευθυντού τής
Σχολής, επι τφ λόγφ δτι ούτος δεν διέμενεν εντός τής Σχολής,
προς διαρκή έπιτήρησιν των μαθητών, ό Μισαήλ εξηκολοΰθησε
διευθύνων αυτήν κατά τά πρώτα ετη καΐ διδάσκων έν αυτή.

Συμμετέχων δε καΐ τών προς διοργάνωσιν τής Εκκλησίας ζωη-
ρότατα έπασχολοΰντων την κρινήν γνώμην ζητημάτων, έν ήμέραις
κρισιμωτάταις διά τά ζητήματα ταΰτα,κα•θ•' ας έμελλε νά συζητηθή
έν τή νεοσύστατη Βουλή ό Καταστατικός Νόμος τής Εκκλησίας,,
καταρτισθείς υπό τής Ι. Συνόδου, έδημοσίευσεν αϊορνης πρ'αγμα-
τείαν υπό την επιγραορήν ^Διατριβή αυτοσχέδιος περί τής αρχής
και εξουσίας τών Πατριαρχών καΐ περί τής σχέσεως τής εκκλησια-
στικής αρχής προς τήνπολιτικήνέξουσίαν». "Ή πραγματεία έδημο-
σιεΰθη άνωνΰμως κυκλοφορήσασά υήν, νΰκτα τής 2 Ιανουαρίου
1844 άλλ' άμ,έσως έγνώσθη δτι συνετάχθη υπό του Μισαήλ. Σκο-
πός δε αυτοΰ υπήρξε, νά προκαταλάβη τους Βουλευτάς προ τής ενάρ-
ξεως τής συζητήσεως τών εκκλησιαστικών ζητημάτων και ν' αναί-
ρεση μεν τό υποβληθέν υπό τής Ί. Συνόδου σχέδιον Καταστατικού
Νόμου ν ά ύποστηρίξη δε την ιδέαν δτι καλώς ανεκηρΰχθη αυτοκέ-
φαλος ή Εκκλησία τής Ελλάδος, οτι τοΰτο πράξασα εις ουδέν δόγμα
ήσέβησε ού'τε κανόνας ήθέτησεν, δτι τέλος πάντοτε ό αυτοκράτωρ
τής . ΚΠόλεως ήσκει απόλυτον έπΙ τής Εκκλησίας εξουσίαν. Εντός

82

δΰο ήμερων απο της διαδόσεως της πραγματείας τοΰ Μισαήλ δ
Κωνσταντίνος Οικονόμος εδημοσίευσεν άναίρεσιν αυτής υπό την
ε.-Είγραφήν «Άπάντησις εις την αύτοσχέδιονδιατριβήν περί της
αρχής και εξουσίας των Πατριαρχών κτλ. ΰπο χ. χ. χ.» Ούχ ήττον
τφ έπομένφ ετεικαθ' δ και πάλιν ανέλαβε προσωρινώς την διεΰθυν-
σιν τής Ριζαρείου Σχολής συμμετέσχεν δ Μισαήλ της υπό του
Πρωθυπουργού Ιωάννου Κωλέττη καταρτισθείσης μεγάλης Επι-
τροπής προς έκπόνησιν ιών νομοσχεδίων εκείνων, εξ ων προήλθον
μετά πολλών τροποποιήσε<^ν και διαστροφών οΐ περίφημοι νόμοι
του 1852 Σ'. και ΣΑ", εις τον Μισαήλ δ' ελαχεν ή δυσχερέστατη
αποστολή εις ΚΠολιν κατά την πρώτην έπικοινωνίαν της άνακη-
ρυχ{)•είσης Αυτοκέφαλου Εκκλησίας της Ελλάδος προς το μη άνα-
γνωρίζον ετι το αύτοκέφαλον αυτής Οικουμενικδν ΠατριαρχεΤον»
ουκ ολίγον δε συνίετέλεσεν δ Μισαήλ εις την λΰσιν του πολύκροτου
εκείνου ζητήματο; τής αναγνωρίσεως τής Εκκλησίας τής Ελλάδος,
δια τής εκδόσεως του Συνοδικού Τόμον. Κατά την εν τφ τότε Μη-
τροπολιτική Ναφ τών Αθηνών τής 'Άγίας Ειρήνης τελεσθεϊσαν
παρούσης καΐ τή; βασιλίσης Αμαλίας, τή 20 Αύγουστου 1850, δοξο-
λογίαν έπι τή αισίο; λΰσει του ζητήματος, δ Μισαήλ άνέγνω τον
Συνοδικόν Τόμον και δια λόγου εξήρε το μέγα γεγονός/ "Οτε δε δ
Φαρμακίδης έδημοσίεισε το πολΰκροτον σύγγραμμα του κατά του
Συνοδικού Τόμου, («δ Συνοδικός Τόμος η περί αληθείας») δ Μι-
σαήλ Αποστολίδης εγραι|)ε κατ' αύιού. Διότι δεν ήσπάζετο τάς ύπερ-
βολάς του Φαρμακίδου.

Ό Μισαήλ Αποστολίδης κατά το Πανεπιστημιακόν έτος 1850 --
1851 εξελέγη το δεύτερον Πρΰτανις του Πανεπιστημίου, άλλ' άπου-
σίασεν έπΙ μήνας, διότι άνέλαβεν άποστολήν εις Ρωσίαν παρά τής
Τεράς Συνόδου, σχετικήν προς την άναγν,ώρισιν του αυτοκέφαλου.
ΈπΙ τή ευχίχιρίςι δ' εκείνη πν^ρέλαβε μεθ' εαυτού δυο νέους μάθη-
τάς τής Ριζαρείου, τον Άλέξιον Παπαδάκην και τον Παναγιώτην
Ρομπότην, οϊτινες εϊσϊ'ιχΟησαν ύπ' αΰτοΰ εις τάς Ρωσσικάς Ακα-
δημίας. Έν Ρωσσίςι δε ευρισκόμενος δ Μισαήλ εσχε διαφόρους
συνομιλίας μετ' επιφανών κληρικών. Ό Φαρμακίδης εν τινι
φυλλαδίφ του (Άντίδοτον) ε-ψεξε τον Μισαήλ και τους εν Ρωσσία
λόγους του.

Έπανελθών εις την Ελλάδα δ Μισαήλ ανέλαβε πάλιν τά πολ-
ί^απλά καθήκοντα του ώς Γραμματέως τής Συνόδου, Καθηγητοι)

83

και Ιί^ρυτάνεως του Πανεπιστημίου, Συμβούλου της Ριζαρείου
Σχολής. Έκ του Πρυτανικού δε λόγου του προς τοις άλλοις μανθα-
νομεν δτι κατά το Πανεπιστημιακόν εκείνο έτος επτά μόνον (7)
φοιτηται της Θεολογίας ύπήρχον, Διότι:, ως ελεγέν δ Μισαήλ, πολλοί
τών φοιτητόαν γινώσκοντες δτι μετά το πέρας τών σπουδών των
ούτε διδακτορικόν δίπλωμα έλάμβανον αμέσως, οΰτε λαβόντες αυτό
ήδυναντο νά διορισθ'ώσιν εις θέσίν τινά καΙ να εΰρώσι πόρον ζωής,
όθεν προΰτίμων νά έγγράφωνται εις την Φιλοσοφικήν Σχολήν.
Μετά την άναγνώρισιν του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας τής
Ελλάδος και τήν εκδοσίν τών Νόμων Σ' και ΣΛ'. έγένοντο χειρό-
τονίαι νέων Επισκόπων εν Ελλάδι. Πρώτος δε δ Μισαήλ Απο-
στολίδης εκλεγείς Επίσκοπος Πατρών και Ηλείας έχειροτονήθη τη
7 Σεπτεμβρίου 1852 εν τφ Μητροπολιτικφ ναφ τής Άγιας Ειρήνης
παριστάμενης και τής Βασιλίσσης Αμαλίας. Ώς Μητροπολίτης
Πατρών εξηκόλοΰδεινά είναι και μέλος του Δ. Συμβουλίου τής Ρι-
ζαρείου Σχολής, μετά πολλής τής στοργής μερίμνων περί αυτής.
Μετά εννέα ετών καλήνποιμαντορίαν, τη 30 Δεκεμβρίου 1861 με-
τετέθη εις την Μητρόπολιν Αθηνών, άλλ' επΙ μικρόν μόνον άρχιε-
ράτευσεν ενταύθα. Τη 21 Μαΐου 1862 έτέλεσε τά εγκαίνια του νέου
Μητροπολιτικού ναού «δ Ευαγγελισμός», εξηκολοΰθειδ' εργαζό-
μενος καΐ ως μέλος του Συμβουλίου τής Ριζαρείου Σχολής. Τό
ΰστατον υπεγράφη εν τοις πρακτικοϊς του Συμβουλίου ι ή 10 Μαΐου
1862, αιφνηδίως δε απεβίωσε τη 21 Ιουλίου 1862 εν ήλικίο: 73
ετών. .

'Ο Μητροηολίτης Θεόφίλος.--ΜΒ,τά τόν Μισαήλ εις τήν άρ-
χιερατικήν εδραν'Αθηνών μετετέθη τη 8 Αυγούστου 1862 εκ τής
έδρας τής Αιτωλοακαρνανίας δ Θβόφίλος ΒΚαχοττά'πα^όττονλο^
(1862— 1871). Ό Θεόφιλος γεννηθείς τφ 1790 εν Πάτραις, διά
τής προστασίας τοί5 αειμνήστου μητροπολίτου Πατρών Γερμανού
(*[*1826) εισήχθη μετά τήν πρωτην παίδευσίν του εις τήν Πατριαρ-
χικήν'Ακαδη μίαν Κ Πόλεως, λειτουργούσαν τότε εν τφ προαστείφ
Ξηροκρήνης. Χειροτονηθείς δε τφ 1819 Διάκονος έπανέκαμα^εν εις
τήν Ελλάδα και συμμετέσχεν ενεργώς τοϊ) αγώνος τής ελληνικής
παλλιγγενεσίας. Μετά τόν θάνατον του Γερμανού διηΰθυνεν ως το-
ποτηρητής τήν Έπισκοπήν Πατρών. Τφ δε 1852 μετά τήν ■ψήφισιν
του Καταστατικού νόμου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, εχειροτο-

84

νήθη Αρχιεπίσκοπος Αιτωλοακαρνανίας και. μετά δεκαετίαν, ώς
εϊπομεν, μετετέθη εις την Μητροπολιν Αθηνών.

Την Μητρόπο?αν ταΰτην διφκησεν έπΙ ένδεκαετίαν εν εποχχ)
μεγάλων εσωτερικών πολιτικών ανωμαλιών, διότι δυο μόλις μηνάς
μετά την εκλογήν του εγένετο ή εξωσις του, Βασιλέως "Οθωνός.
Κατά τάς ανωμαλίας έκείνας δ Θεόφιλος δια ,τών μεγάλων αύτοΰ
χριστιανικών αρετών και της προσηνείας των τρόπων πολλάκις
άνείράνη αγγε?ιος ειρήνης εν μέσφ των διαπληκτιζομένων. "Ο,τι δε
κατ' εξοχήν αυτόν εχαρακτήρισεν ΰπήρξεν ή αρετή της Ελεημοσύ-
νης. Έδαπάνα πάσαν αύτοΰ πρόσοδον προς συντήρησιν πενομένων
οικογενειών, κατακτήσας ούτω τήν γενικήν συμπάΟειαν και τον
κοινόν σεβασμόν, Πλην ευρέθησαν άνθρωποι μοχθηροί και κατά-
πτυστοι, οϊτινες άπεπειράθησαν νά ρυπάνωσι τήν τραεινήν φυσιο-
γνωμίαν του "Ιεράρχου δια κατηγοριών, δημοσιεΰσαντες (1866) και
βδελυρόν λίβελλον κατ' αΰτοϊ', αποκύημα εσχάτης κακοηθείας. Άλλ'
ουδέν ίσχυσαν οι συκοφάνται.

. Ό μητροποΗτης Θεόφιλος μετά δραστηριότητος ειργάσθη καΐ
υπέρ τών γενικών εκκλησιαστικών ζητημάτων ως Πρόεδρος της
"Ιεράς Συνόδου και εϊδικοκερον υπέρ της Μητροπόλεως Αθηνών.
Πολύς δ' έγένέτο έπ' αΰτοΰ λόγος υπέρ της άνορΟώσεως του ενο-
ριακού Κλήρου, διά της μορφώσεως και της αξιοπρεπούς αΰτου συν-
τηρήσεως. Αξιοσημείωτος όμως προσπάθεια τις του• εφημεριακοΰ
Κλήρου Αθηνών προς κοινωφελή δράσι ν δέν επέτυχε, δυστυχίας,
άνακοπεϊσα υπό του μητροπολίτου Θεοφίλου. Ή προσπάθεια, αΰτη
συνίστατο εν τοις έξης. _ •

Τφ 1870 ίδρΰΟη εν Αθήναις «Σΰναξις ΓΤρεσβυτέρων», ης
σκοπός ήτο α) «ή καΟίδρυσις Κυριακών Σχολείων προς χριστιανι-
κήν έκπαίδευσιν τών παίδων δια τό τέλος της ι'ίρησκευτικής ανα-
πτύξεως τοΰ λαοΰ» β) ή βελτίωσις το€ κοσμικού Κλήρου το μεν
διά της θεολογικής παιδεΰσεως τών τέκνων αΰτου {εν τφ Έθνικφ
Πανεπιστήμιο^)), τύ δε, δια της τηκτικής περιθάλψεως τών εν γή-
ρατι ή αν άτφ νοσήματι περιελευσομένων ιερέων και εν θανάτφ
αυτών, διά της τακτικές βοηθείας προς τάς οικογενείας των». "Π

Σΰναξι ς τών Πρεσβυτέρων τοιοί5τον έπιδιώκουσα σκοπόν άπέκτη-
σεν αμέσως τήν συμπάθειαν της κοινωνίας, πλείστοι διακεκριμένην

εν αύτη κατέχοντες θέσιν ενεγράφησαν εις αυτήν ως επίτιμα μέλη,

ό δε Μητροπολίτης Αθηνών Θεόφιλος τη 7 Ν)βρίου 1870 διά λαμ-

85

ττρου αυτοΰ έγγραφου ένέκρινε'τόν.καταρτισμόν της Σνναξεως. «Ή
■ψυχή μου, έγραφε ν δ μητροπ;ολίτης, εΐΑ'αι ολόκληρος εν τφ εργφ
υμών, ϊνα μεταδώση αύτφ της παρερχομένης μεγάλη; γενεάς την κλη-
ρονομίαν. "Οταν οι εν τφ Ιερφ προκάτοχοι σας μετέδιδαν προς τους
πιστούς το σώμα και αίμα του Χρίστου υπό τάς έχθρικάς σφαίρας,
δεν εσκόπουν να δημιουργήσωσιν ημέρας δκνηράς ελευθερίας !
Είσθε οι φυσικοί διδάσκαλοι του λαοΰ. Τα Κυριακά σας Σχολεία
έσονται εισαγωγή εις την πνευματικήν έργασίαν, την οποίαν παν-
ταχόθεν οι παρόντες καιροί περιμένουσιν εκ του "Ιεροί}». Ύπό τοι-
αύτας ενθουσιώδεις ενθαρρύνσεις του Μητροπολίτου ή Σΰναξις των
Πρεσβυτέρων ηρξατο μετά μεγάλων ελπίδων των εργασιών αυτής,
ίδρΰσασα Κυρίακά Σχολεία. Πρώτον τοιοΐίτο Σχολεΐον ηρξατο λει-
τουργούν εν τφ ναφ της "Αγίας ΕΙρήνης, μετά δυο Κυριακάς εν τω
του "Αγίου Γεωργίου και εν δυσιν άλλοις ναοις. Την τρίτην Κυρια-
κήν πάντες σχεδόν οι ναοί τών Αθηνών ειχον. Κυριακόν Σχολεΐον
εκτός μόνον εκείνων, εν οις εφημέριοι ήσαν ιερομόναχοι. Και εν τφ
Ναφ έ'τι του Νεκροταφείου σεβάσμιος εφημέριος ίδρυσε Κυριακόν
Σχολεΐον, χάριν τών περιοικοΰντων παίδων. Την έφορείαν τών
Σχολείων άνέλαβον και γυναίκες ευσεβείς, μικρόν δε κατά μικρόν
ήρξαντο λειτουργούντα Κυριακά Σχολεία και εν Πειραιεΐ καΐ εν
τοις περιχώροΐς τών Αθηνών. Οι εφημέριοι εφιλοτιμή{)•ησαν νά
καταρτίζωνται καταλλήλως εις τήν διδασκαλίαν τών ιερών μαθημά-
των συνερχόμενοι τακτικώς και συνδιδασκόμενοι. Λυστυχώς δμως οι
εν Αθήναις εφημερεύοντες ιερομόναχοι, μή γενόμενοι δεκτοί ως
μέλη τής, Συνάξεως τών Πρεσβυτέρων, πάντα έκίνησαν λίΟον προς
διάλιισιν αυτής. Πρρσεπάθησαν νά διαβάλωσιν αυτήν διά τών εφη-
μερίδων, άλλ' ή κοινωνία ηΰξανε τήν συμπάθειαν αυτής προς τήν'
Σΰναξιν τής οποίας τά μέλη μετά μείζονος ζήλου, επεδίδοντο εις τό
{^Ιαυμάσιον έργον αυτής. Τότε οι κατήγοροι τής Συνάξεως κατέφυγον
προς τόν μητροπολίτην Θεόφιλον, παραστήσαντες αυτήν ως «άντι-
πειΟαρχικήν και υποπτον», δ δε γέρων μητροπολίτης έσπευσε δι'
έγγραφου αύτοΟ νά διάταξη τήν διάλυσιν τής Συνάξεως.

Απερίγραπτος ΰπήρξεν ή εκ τής διαταγής ταύτης του μητρο-
πολίτου συγκίνησις και ταραχή τής Αθηναϊκής Κοινωνίας Και οι
μεν Πρεσβύτεροι ήναγκάσθησαν νά συμμορφω{)ώσι προς τήν δια-
ταγήν του μητροπολίτου τά δε λαϊκά μέλη συνελθόντα τή 7 Μαρ-
τίου 1871 εις συνεδρίαν εν τφ Ξενυδοχί•:ίφ τής Μ. Βρεττανίας συνε-

86

ζήτησαν δια μακρών περί τοΰ προκληθένΐος εκ της διαταγής του
μητροπολίτου ζητήματος υπό την προεδρείαν του Παύλου Καλλι-
γά, προέβησαν δε εις τον καταρτισμόν Επιτροπείας προς συνεννό-
ησιν μετά του μητροπολίτου. Ή Επιτροπεία μεταβασα προς αυτόν
δεν κατώρθ'ωσε να μεταπείση αΰτοΛ'. ΕαΙ περί μεν των Ευρίακών
Σχολείων ουδέ να συζήτηση ήθελησεν δ μητροπολίτης μετά της
Επιτροπείας μόνον δε περί του Ταμείου των Πρεσβυτέρων άντήλ-
λαξε (ϊκέψεις τινάς, δηλώσας εν τέλει δτι αυτός έχει αρμοδιότητα
νά κανονίση τα περί τούτου και δτι ελαβεν ηδη πρόνοιαν σχέΐικήν.
Μη δυνηθ-εϊσα νά μεταπείση τόν μητροπολίτην ή. Επιτροπεία
άπηΰθυνεν αΰτφ τη 21 Μαρτίου 1871 εγγραφον, δι' ου εξήγησε
τον σκοπόν της ιδρύσεως των Κυριακών Σχολείων καΐ του ταμείου
περιθάλψεως τών Πρεσβυτέρων. Ό μητροπολίτης δμως της 23
Μαρτίου άπαντήσας ήολ'ήθη μεν την σκοπιμότητα τών. Κυριακών
Σχολείων εδήλωσε δ'οτι ελαβεν ή*^η πρόνοιαν περί ίδρΰσεως τα-
μείου περί'θάλ'ψεως τών ιερέων,. επομένως έθεώρει περιττήν την
Σΰναξιν τών Πρεσβυτέρων. Αι προφορικαΐ και γραπται αύται δη-
λώσεις του μητροπολίτου καΐ ή απροκάλυπτος επίθεσις κατά τών
Κυριακών Σχολείων, πάντων δε μάλιστα, ή αρνησις εΙς τους λαϊκούς
του δικαιώματος του φροντίζειν περί της θρησκευτικής μορφώσεως
τών παίδων και περί τήςανορθώσεως του Κλήρου προυξένησαν
λίαν δυσάρεστον έντΰπωσιν. ΣυνεκροτήΌη δε τη 30 Μαρτίου 1871
δευτέρα συνεδρία τών λαϊκών μελών της Συνάξεως, εν τφ αΰτφ
τόπφ και υπό την προεδρείαν του Παύλου Καλλιγ§,άνεκΘΐνώθησαν
τά μεταξύ τής Επιτροπείας καΐ μητροπολίτου προφορικώς και
γραπτώς άνταλλαγέντα, συνεζητήθη διά μακρών ή θλιβερά στάσις
του μητροπολίτου Αθηνών, ήτις απεδείχθη επιβλαβέστατη διά την
θρησκευτικήν τής ελληνικής κοινωνίας κατάστασιν. Ή συζήτησις
διεξαχθεϊσα υπό διαπρεπέστατων ανδρών έ'θιξε την δλην κατάστά-
σιν τής Εκκλησίας καΐ την θέσιν αυτής εν τφ Έλληνικώ Κράτει
και απεφασίσθη μεν νά εξακολούθηση ή αύτη Έπιτροπείςι τάς ενερ-
γείας αυτής παρά τή Κυβερνήσει άλλα, δυστυχώς, ένεκα τής έπιμοτ
νής του μητροπολίτου ή Σΰναξις τών Πρεσβυτέρων διελύθη επι
άνεπανορθώτφ ζημία: τής Εκκλησίας; τής Ελλάδος, ήτις πρώτην
φοράν είδε τοιούτο ζωηρόν διαφέρον τής κοινωνίας προς θρησκευ:^
τικήν άνάπτυξιν του λαού και άνόρθωσιν του Κλήρου. Μετά τριε-
τίαν (1875) καθ' ην άλλεπάλη λα Υπουργεία ΰπότόν Δεληγεώργην^

^(

Κρυμουνδοΰρον καΐ Βοΰλγαρην κατέλαβον την άρχην, δ υπό τον
ΒοΰλγαρηνεπΙ των Εκκλησιαστικών Υπουργός Δ. Βαλασ^^
είσήγαγεν εΙς ΐήν Βουλήν νομοσχέδιον, δΐ; ου, προς εξασφαλισιν
της μυσθΌδοσίάς του Κλήρου, σνετίΌετο εις αυτόν ή δημοτική εκ-
παίδευσις. Τοιαύτη γνώμη είχε πολλούς τους ΰποστηρικτάς αΰτης,
άλλα το νομοσχέδιον τρΰ Βαλασσοποΰλου προΰκαλεσεν αντιρρήσεις,
οΰδ' έ-ψηφίσθη υπό της Βουλής. ΕαΙ οΰτως δ Κλήρος εμεινεν εγ-
καταλελειμμένος, παρά την σοβαράν ομολογουμένως υπέρ αΰτοΰ
κίνησιν επΙ τής αρχιερατείας του Θεοφίλου.

Προς; τοις άλλοις δ' επ' αυτού σπουδαϊον γεγονός συνετελέσθη,
ή εις Αθήνας εκ Ρωσίας ανακομιδή του ίεροΰ λει-ψάνου του Πα-
τριάρχου ΚΠόλεως Γρηγορίου Ε'. "Ηδη πολλάκις και πρότερον
έγίνετο λόγος περί της οφειλομένης υπό του "Εθνους ενδείξεως
της πρεπρΰσης εξαιρετικής τιμής εις τόν μέγαν Πατριάρχην. Τφ
1845 λόγος εγένετο εν τη Βουλή περί ανεγέρσεως εις αυτόν μνη-
μείου, άλλ' ή σκέψις εκείνη δεν έπραγματοποιήθη τότε. Τή 10
Φεβρουαρίου 1871 ό μητροπολίτης Θεόφιλος καΐ ό ανεψιός τοί5
άοιδίμου Πατριάρχου Γ. Αγγελόπουλος έζήτησαν δι' αναφοράς
αυτών προς ΐήν Κυβέρνησιν την εκ τής 'Οδησσοΰ μετακομιδήν
των λειψάνων του Πατριάρχου. Ή Βουλή ένέκρινεν ομοθύμως
την αϊτησιν κάτηρτίσθη δε πενταμελής Επιτροπεία υπό τους Αρχι-
επισκόπους Φθιώτιδος Καλλίνικον και Ζακύνθου Νικόλαον, ήτις
μεταβάσα εις 'Οδησσόντή 10 Απριλίου 1871 παρέλαβε την λάρ-
νακα την έγκλείουσαν το λείψανον του Πατριάρχου. Τή 14 Απρι-
λίου τόφέρρν αυτήν άτμόπλοιον κατέφθασεν εις' Πειραιά, εν μέσφ
τής απερίγραπτου συγκινήσεως του λαοΰ. "Εμεινε δε τό λείψανον
11 δλας ημέρας έπι του άτμοπλοίου και τή 25 μετά μεγάλης πομ-
πής μετηνέχθη εις Αθήνας, άκολουθουμενον και υπό των επιζών-
των αγωνιστών, ων εις ήτο και δ μητροπολίτης Αθηνών Θεόφιλος,
χαιρετίσας αυτό δια προσλαλιάς ενθουσιώδους. Έν τφ Μη τρόπο λι-
τικφ ναφ, οπού άπετέθη τό λείψανον άπήγγειλεν άντάξιον του
Πατριάρχου λόγον δ Άρχιεπίσκοπ;ος Σΰρού και Τήνου Αλέξανδρος
Λυκούργος. Τή επαύριον τελεσθέντρςμνημρσΰνου πάντων τών
αγωνιστών ώμίλησεν ευφραδώς δ Καθηγητής , του Πανεπιστημίου
Νικηφόρος Καλογεράς και άπήγγειλε ποίημα αΰτοΰ δ Άχιλλεύς
Παράσχος. Τή 29 Άπριλίρυ επι παρρυσίςι τών Βασιλέων, τρΰ
Προέδρρυ τής Βουλής και τών Ύπρυργών δ μητρρπολίιης και

88

ή Ί?ρά Συνοδός ηνοιξαν την λάρνακα καΐ συνέταξαν το σχετίκόν
πρωτόκολλον, ύπογραφέν υπό τε του Υπουργικού Συμβουλίου καΐ
των Αρχιερέων, εύρέ•&η δε το λείψανον του Πατριάρχου κατά μέγα
μέρος συγκρατοΰμενον. Και προσωρινώς μεν άπετέθη το λείαρανον
εντός ύελινης λάρνακος εν τφ μικρφ ναφ τόΰ αγίου Ελευθερίου
βϋαδΰτερον δε εντός ωραίας μαρμάρινης ?\;άρνακος εντός του νέου
Μητροπολιτικό 5 ναόυ του Ευαγγελισμού ε ν&α και σήμερον άνά-
κειται, ως πνευματικός θησαυρός ανεκτίμητος.

ΠροκόΛίος α'. Γεωργιάδής. — Τη 28 Ιουλίου 1874 ή "Ιερά
Συνοδός εκ τεσσάρων απαρτιζόμενη μελών, μετά τόν θάνατον του
Προέδρου αυτής Μητροπολίτου Θεοφίλου προέβη εις έκλογήν δια-
δόχου αΰ του προτείνασα την μετάθεσιν του Αρχιεπισκόπου Κέρ-
κυρας Αντωνίου Χαριάτου εις τήν Μητρόπολιν Αθηνών. Άλλ' ή
Κυβέρνησις δεν ενέκρινε την άπόφασιν ταΰτην της Συνόδου, έπι τφ
λόγφ δτι κατά τόν Καταστατικόν νόμον ή Συνοδός είναι «πεντα-
μελής» καΐ δτι, τούτου ένεκα, δεν ήδΰνατο νά προβή εΙς τοιαΰτην
πράξιν χωρίς νά συμπληρωθή διά πέμπτου μέλους. Ό ισχυρισμός
οΰτος προσήχθη προς άπόκρουσιν της γενομένης προτάσεως της
Ιεράς Συνόδου επεκράτησε δε νά θεωρήται άπαοαίτητος μετά τόν
θάνατον του μητροπολίτου ή συμπλήρωσις της "Ιεράς Συνόδου
διά πέμπτου μέλους. "Ενεκα του προκληθέντος ζητήματος ή εκλογή
του νέου μητροπολίτου Αθηνών άνεβλήθη επί τινας μήνας έ'ως ου
τή 27 Μαΐου 1874 μητροπολίτης Αθηνών εξελέγη ό' Αρχιεπίσκο-
πος Μεσσηνίας ΤΙροκότηο^ Γβωρ-γιάΒης (1874— 1889). 'Αλλ' ού-
τος δεν εδέχετο τό αξίωμα, διότι και υπό τοιών μόνον έαρηφίσθη
και έντονοι διετυποίίντο διαμαρτυρίαι κατά του τρόπου τής εκλογής,
εδέησε δε νά παρακάλεση αυτόν επιμόνως δ Βασιλεύς δπως δεχθή.

Ό Προκόπιος Γεωργιάδης κατήγετο εξ ΑΙγίου γεννηθείς τω
1813, δεκαοκταετής δε την ήλικίαν χειροτοΑ'ηθεΙς Διάκονος έσποΰ-
δασε μετά τήν άποπεράτωσιν τών Γυμνασιακών μαθημάτων την
θεολογίαν εν τβ Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών
και μετά τό πέρας τών σπουδών αΰτοΰ έχρημάτισε Διδάσκαλος. Τφ
1842 διωρίσθη Εφημέριος εν τφ Έλληνικφ ναφ τής Βιέννης πα-
ρακολουθήσας μαθήματα και εν τφ εκεί Πανεπιστημίφ, και μετά
δεκαετίαν έχειροτονήθη. Αρχιεπίσκοπος Μεσσηνίας, έπΙ είκοσι και
δΰό περίπου ετη θεαρέστως ποιμάνας τήν Άρχιεπισκοπήν έκέίνην.

89

Πράος την καρδίαν, απέριττος τους τρόπους και σεμνός το ήθος,
ταπεινόφρων δ Προκόπιος εϊλκυε την άγάπην και τον σεβασμόν
πάντων, άλλ' ως μητροπολίτη; Αθηνών, πάρα την άγαθήν θέλησίν
του, ουδέν γενναϊον ήδυνήθη να κατορθώση, πολλφ μάλλον δτι την
Έκκλησίαν της Ελλάδος κατά την άρχιερατείαν αΰτοΰ συνετάραξαν
τα λεγόμενα «Σιμωνιακά» (1874) λίαν δε ανώμαλος υπήρξε καιό πο-
λιτικός βίος τής Ελλάδος. Έξ αφορμής των «Σιμωνιακών» Αρχιε-
ρέων δ μητροπολίτης Προκόπιος υπέστη πολλάς επιθέσεις, ιδίως εκ
μέρους του Αποστόλου Μάκράκη (ψ 1905) δστις έπι του Προκο-
πίου ήρξατο τής πολύκροτου πνευματικής αΰτοΰ δράσεως, ης ή έ'κ-
θεσις διαφεύγει τα δρια τής μετά χείρας πραγματείας και ήτις, ένεκα
των «Σιμωνιακών», απέβη αντίθετος προς την Έκκλησίαν. Υπήρξε
δε ωφέλιμος αΰτη ιδίως ως προς την άνάπτυξιν τοί5 κηρύγματος του
θείου λόγου.

Ή Ελληνική Πολιτεία έδεικνΰετο αδιάφορος εΐ μη πολλάκις
και εχθρική προς την Έκκλησίαν/ ης ή θέσιςήτοοΰτω δεινή, ώστε
κατά Σεπτέμβριον του 1883 δ μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος
έπι τη ένάρξει τών εργασιών τής νέας Συνόδου, έπΙ παρουσία: και
του 'Υπουργόΰ έπι τών ' Εκκλησιαστικών Δ. Βουλπιώτου, ελεγεν
«ύπάρχ,ουσιν άνθρωποι και πολιτευόμενοι μάλιστα, οϊτή'ες δοξάζου-
σιν δτι ή Εκκλησία πρέπει να έ ι ναι πάντοτε ταπεινή δπως μη οί λει-
τουργοί αυτής αναπτυσσόμενοι επιδράσωσιν εις τά συμφέροντα τής
Πολιτείας». 'Αποκροΰων την πλάνην ταΰτηνκαι την δεινήν θέσιν
τής Εκκλησίας περιγράφων δ μητροπολίτης έπέλεγεν, «επέστη
πλέον δ καιρός, αναβολή δεν εισχωρεί πλέον, δ κώδων τής τελευ-
ταίας κρίσεως έσήμανεν, ή θάύπάρξωμεν ή θα πέσώμεν ολοσχε-
ρώς». ΕΙς την γόεράν ταΰτην κραυγή ν του μητροπολίτου δ "Υπουρ-
γός εδωκέν υποσχέσεις τινάς πάρασυρθέίσας δμως υπό του ανέμου.
Άντι δε νά εισάκουσθή ή Εκκλησία, ζητούσα επιμόνως την μόρφω-
σιν και μισθοδοσίάν του Κλήρου, λόγος έγίνετο εν τη Βουλή περί
Ιίαταργήσεως τής διδασκαλίας τών θρησκευτικών μαθημάτων, χάριν
οικονομίας, δεν; έβράδυνε δε ή Ευβέρνήσις νά κατάργηση τάςΰφι-
σταμένας Ίέρατικάς Σχολάς,

' Αντί νά βελτιωθή έπεδεινοΰτο μάλλον ή τής Εκκλησίας κατάστα-
σις. "Οθεν τφ 1887 υπό του Κωνσταντίνου Διαλησμά, (-1*1921), άπο-
σπασθέντος από του Αποστόλου Μάκράκη, καΐ ετέρων* ζηλωτών χρι-
στιανών Ιδρΰθή δ Σύλλογος τής: «Αναπλάσεως» σκοπόν έχων την.

^10

άλ'άίϋλασιν μέν της χριστιανικής κοινωνίας την ,ύπρστηριξιν δε της
Εκκλησίας. Ή ιδρυσις του Συλλόγου εχαιρετίσθη και έπι πολύ
εσχολιάσθη ώς γεγονός μεγάλης σπουδ,αιότητος, τοιούτο δε, πράγ-
ματι καΐ εκ τών υστέρων απεδείχθη. Ευθύς δ' αμέσως ή «' Ανά-,
πλασις» ύπεκίνήσε ζωηρώς το ζήτημα περί της μροφώσεως και
μισθοδοσίας του Κλήρου, διατυπώσασα ίδιον περί τοΰτο-υσχέδιον
νόμου και ΰποβαλουσα εις την Βουλήν, άλλ' οίγέυ, δυστυχώς, απο-
τελέσματος τινος.' Μάτ,αιαι ήσαν αί επικλήσεις της Εκκλησίας προς
την Πολιτείαν δπως σοβαρώς αυτή μεριμνήση περί τών εκκλησια-
στικών πραγμάτων. Τη 3 Όκτωβρίου 1888 έπι τη ενάρξει τών ερ-
γασιών της Ιεράς Συνόδου εποιήσατο πάλιν δ μητροπολίτης Προ-
κόπιος προς τον παριστάμενον Ύπουργόν Δ. Βουλπιώτην θερμήν
έ'κκλησιν καΐ έλαβε την συνήθη άπάντησιν δτΐ ή Κυβέρνησις, θα
μεριμνήση περί τών εκκλησιαστικών πραγμάτων.

Νέοι ναοί τών '^1ι^ι;νών.—Έν τφ μεταξύ χρόνφέλαμπρΰνετο
ή πόλις τών Αθηνών δια της ιδρύσεως νέων ναών, καίτοι, δυστυ-
χώς, ικανοί τών παλαιών ναών, σωζόμενοι τότε, κατά την ρυμοτό-
μησιν της πόλεως η κατεστράφησαν η μετεποιήθησαν. Μετά τίνα
έ'τη (1852) έπεσκευάσθη, προς τοις άλλοις, και ρ αρχαίος γαρς του
άγ. Νικόδημου, δστις εν ετει 1821, δτε οι Τρύρκρι έπρλιορκοΰντο εν
τη Άκροπόλει είχε πάθει εκ βόμβας. "Ωρίσθη δε δπως εν αύτη τε-
λώσι τα της λατρείας αυτών οι ορθόδοξοι Ρώσοί; Είναι σήμερον
καθιερωμένος εις την "Αγίαν Τριάδα. Ωσαύτως έπεσκευάσθη μεγα-
λυνθεις όναός του άγ. Γεωργίου Καρύτση (1850) και ό της άγ,
Ειρήνης (1866) δστις ητο και ό Μητροπολιτικός ναός'Αθηνών, τφ
1842 ήρξατο οικοδομούμενος δ νέος Μητροπολιτικός ναός του «Ευ-
αγγελισμού» εγκαινιασθείς τφ 1862. Ήκούετο δε εν τοις ναοΤς
τών Αθηνών το κήρυγμα τού θείου λόγου παρά διαπρεπών κληρι-
κών, ιδίως, του Νεοφύτου Βάμβα (φ 1855) του Κωνσταντίνου Οι-
κονόμου του εξ ΟΙκονόμων, τού Διονυσίου Λάτα, είτα αρχιεπισκό-
που Ζακύνθου (^ 1894), τού Αλεξάνδρου Λυκούργου, καθηγητού
τού Πανεπιστημίου και είτα Αρχιεπισκόπου Σύρου (+ 1882) ως και
του Αποστόλου Μακράκη πολλούς και ίκανωτάτους περί τό κήρυγμα
τρύ θείρυ λόγρυ άναδείξαντρς μαθητάς, οϊτινες και μετά την ρήξιν
αυτού προς την Έκκλησίαν εξηκολούθησαν εύδοκιμώτατα εργαζό-
μενοι εϊτε εν Αθήναις εϊτε άλλαχού, Μεγάλως ωσαύτως συνετέ-

91

λουν εις την ένίσχυσιν του πνευματικού έργου της Εκκλησίας η τε
Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου και ή Ριζαρειος Σχολή δια
των καθηγητών αυτών και τών εξ αυτών άποφοιτώντων. Ή δ' εξΰ-
ψωσις του αξιώματος τοΐ5 μητροπολίτου Αθηνών, εν τη συντελού-
μενη ταΰτη αναπτύξει της Εκκλησίας, ύπήρξεν ανάλογος προς τήν
πρώτην θέσιν, ην οΰτος κατέλαβεν εν τη Ίεραρχίςε της Αυτοκέφα-
λου Εκκλησίας της Ελλάδος, ώς Επίσκοπος της πρωτευούσης του
Κράτους. Ό περί τών Επισκόπων καΐ Επισκοπών Σ' νόμος του
1852, δια νέας διαρρυθμίσεως της διοικήσεως της Εκκλησίας της
Ελλάδος, ώρισε μίαν Μητρόπολιν, τήν τών Αθηνών, δέκα Άρχι-
επίσκοπάς τών πρωτευουσών πόλεων τών Νομών καί, προς τούτοις,
δέκα τρεις 'Επισκοπάς. Εις τάς εκκλησιαστικός ταύτας Επαρχίας
προσετέθησαν και αΐ τών προσαρτηθεισών νέων χωρών, της Επτα-
νήσου, Θεσσαλίας και εν μέρει της Ηπείρου.

Ή παλαιά κατοικία του μητροπολίτου Αθηνών εν τφ Μετοχίφ
της Καισαριανής έγκατελείφθη κατά τήν νέαν περίοδον. Έπ' αυ-
τής έκτίσθη ό μεγαλοπρεπής Μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού
της Θεοτόκου• παρά τον ναόν της Παναγίας Γοργοεπηκόου, δστις
μετωνομάσθη ναός του αγίου Ελευθερίου. ΚαΙ μέχρι μεν του 1892
δεν είχε μόνιμον κατοικίαν δ Άρχιερεύς Αθηνών, οΰδ' ή Ί. Συ-
νοδός μόνιμον αϊθουσαν συνεδριάσεων. Άλλ' δ μετά τόν Προκό-
πιον μεγαλοπράγμων μητροπολίτης Αθηνών Γ6ρμαν6ς Καλλί'γας
(1889 — 1896), κατώρθωσε ν' αναπλήρωση τήν μεγάλην ταΰτην
ανάγκην της Εκκλησίας.

Γερμανός Καλλιγάς. — Ό Γερμανός Καλλιγάς, γεννηθείς τφ
1844 εν Κεφαλληνίςί, μικρός τήν ήλικίαν ήκολοΰθησε τό ναυτικόν
στάδιον του πατρός του ταξειδεΰων συνήθως εις Ρωσίαν. Παθών δε
τήν ύγείαν, 17έτις ήδη τήν ήλικίαν μετέβη εις τήν νήσον Πάτμον
καΐ παρέμεινεν έκεΤ εισαχθείς εις τήν ενδοξον Μονήν του Εΰαγγελι-
στοΰ Ιωάννου καΐ ασπασθείς τόν μοναχικόν βίον^ εις ον εχειραγω-
γήθη υπό του συγγενούς αύτοΰ Ηγουμένου τής Μονής Παρθενίου
Καλλιγά/ Μετά τετραετίαν μεταβάς εις ΚΠολιν, κεχειροτονημένος
ήδη Διάκονος ών, ΰπηρέτησεν ως επιμελητής εν τή Εμπορική
Σχολή, εΐτ' δ' εισήχθη εις τήν Θεολογικήν Σχολήν τής Χάλκης,
μετά δε τήν άποπεράτωσιν τών σπουδών του (1869) προσελήφθη υπό
του Πατριάρχου Αλεξανδρείας Σωφρονίου ώς ιδιαίτερος Γραμματεύς,

92

έπΙ δεκαετίαν δλήν διεξαγαγών διοικητικήν έκκ?ιησιαστικήν ΰπηρε-.
σίαν, ήτις μεγάλως αυτόν ανέδειξε και πολυτιμοτάτην εις αυτόν
πεΐραν προσεπόρισε.

Τφ 1880 προίϊ/ίλη^είς υπό της Κοινότητος Μασσαλίας ως Έφητ
μέριος, νέαν προσέλαβεν άνάπτυξιν, παρακολουθήσας τον θρησκέύ-
τικόν και έκκλη&ιαστικόν της εσπερίας Ευρώπης βίον. Μετά ΐόι-
αΰτην δε σπουδάιοτάτην προπαρασκευήν εξελέγη υπό της, "Ιεράς
Συνόδου της Έκ)ίλησίας της Ελλάδος. Αρχιεπίσκοπος Κεφαλληνίοίς,
χειροτονηθείς τη. 17 Μαρτίου 1884. Ώς τοιούτος ανέδειξε μεγάλα^
άρετάς καΐ πολλάς ικανότητας, μετ' εξαιρετικής δε δραστηριότητος
επεδόθ-η εις την φιλανθρωπική ν δρασιν. "Οθεν ιδιαζόντως άπησχό-
λησεν αυτόν ή ϊδρυσις και ΰποστήριξις διαφόρων φιλανθρωπικών,
ιδρυμάτων. Δια της δράσεως δ' εκείνης περιφανή κατέλαβε θέσιν εν.
τη "Ιεραρχίο; τής Εκκλησίας τής Ελλάδος, προς αυτόν δ' εστρει^ε
την προσοχήν αυτής ή Κυβέρνησις. Χαριλάου Τρικοΰπη^δτέ τφ'1889
έχήρευσεν δ Αρχιερατικός Θρόνος Αθηνών δια του θανάτου του
μητροπολίτου Προκοπίου Γεωργιάδου και κατώρθωσε \ά έπιβάλη
αυτόν, δια τής άπομακρΰνσεως εκ τής Συνόδου του προεδρεΰσάντρς
Σΰρου Μεθοδίου (φ 1902) και του άναπληρώσαντος αυτόν Κοριν-
θίας Σωκράτους {'\ 1889). Τη 5 Ιουλίου 1889 έγένετο ή μετάθε-
σις του Γερμανοΰ εις την Μητρόπολιν Αθηνών.

Δυστυχώς βραχυχρόνιος ΰπήρξεν ή αρχιερατεία αΰτοΰ, άλλα μετά
την προηγηθεϊσάν άδράνειαν τοΓ) προκατόχου του ή έμφάνισις του
νέου Πρωθιεράρχου υπήρξεν ευχάριστος εκπλήξις. Ακάματος και
αεικίνητος ήρξατο αμέσως δ Γερμανός μεγαλεπήβολον σχέδιον έφαρ-
μόζων, νυκτός καΐ ημέρας σκεπτόμενος και έπινοών, οιονεί βίαζό-
μενος να επιτέλεση δσον τΟ δυνατόν περισσότερα. Εύρεν, ως εϊπομεν
εκτάκτως πενιχράν την εξωτερική ν παροίστασιν τής Εκκλησίας,
στερούμενης τής διοικήσεως αυτής ιδίας στέγης και ιδίων Γραφείων.
Ό Γερμανός, απολαύων τής απολύτου εμπιστοσύνη; των ομογενών
και Ιδιοι τών Βαλλιάνων, έζήτησε την γενναίαν χρηματικήν συνδρο-
μήν αυτών προς ϊδρυσιν Γραφείων τής "Ιεράς Συνόδου και . τής
Μητροπόλεως μετά κατοικίας του Άρχιερέως Αθηνών. "Εστρεψε
την προσοχήν αύτοΰ εις τόν ιερόν χώρον τόν συνδεδεμένον προς
την ίεράν μνήμην τής Αθηναίας όσιομάρτυρος Φιλοθέης, κατα-
στήσας αυτόν εδραν τής Ιεράς Συνόδου και τής Μητροπόλεως.
Άνφκοδόμησε τόν ναόν του άγιου Ανδρέου, περ.ι αυτόν δε κα^^ ίδρυσε

'93

τα Γραφεία της Συνόδου καΐ της Μητροπόλεως μετ' αξιοπρεπούς
κατοικίας του Άρχιερέως. Πολλοί άπέτρεπον τον Γερμανόν από της
καταργήσεως τοΰ ιστορικού εκείνου χώρου και της εξαφανίσεως
των καταλοίπων της παλαιάς Μονής της όσιας Φιλοθέης, άλλ'
εκείνος προΰτίμησεν αυτόν και δια την Ιστορικήν σημασίαν του
χώρου και δια την εγγύτητα αΰτου προς τον Μητροπολιτικόν Ναόν
του Εύαγγελισμοί). Ανέγραψε δ' επι μαρμάρου και το έξης σχετικόν
προς την όσίαν Φιλοθέην επίγραμμα, ζωηρώς ύπομιμνήσκον αυτήν.

Ήάλαι μεν ωΒε Φιλοθέη οετττην ε^είματο

Μονην εθνικού εττΐ τεμένους

νυν δ' αδ Γερμανός ' Αθηνών μητροτιολίτης

εκ βάθρων άνηη.είρέ τόδε ΧυνοΒικόν,
Έσκόπει περαιτέρω να ίδρυση Έκκλησιαστικόν τυπογραφεϊον,
νοσοκομεΐον των κληρικών, ξενοδοχεΐον δια τορς πτωχούς, ένθα
άντΙ μικράς αμοιβής θα ήδΰνατό τις νά τρώγη και κοιμάται, κα>.
πλείστα άλλα, άλλ' εξ αυτών έπρόφθασε μόνον να κτίση μεγαλο-
πρεπές καΐ εύρύχωρότατον οικοδόμημα δπως χρησιμεΰση ώς Ίερο-
διδασκαλεΐόν, χωρίς νά πρόΐδη βεβαίως δτι τό Έλληνικόν Κράτος
θα κατεδέχετο ν' αρπάση τό "Ίεροδιδασκαλεΐον και μεταβάλη αυτό
εις Σχολεΐον. Χωροφυλακής. Τα κτίσματα ταΰτα μεγάλως αυτόν
άπησχόλήσαν, αλλά ταυτοχρόνως ό Γερμανός, δραστηρίως έπεδόθη
καΐ εις την βέλτίωσιν της εσωτερικής καταστάσεως της Εκκλησίας.
Δυστυχώς εν τοΰτφ προσέκρουσεν εις λανθ-ανοΰσας ή φανεράς
τών κληρικών αντιδράσεις, διότι έζήτησε να διόρθωση τα ήθ-η τών
κληρικών και νά.φέρη εις τάξιν τους εν άταξίο; διατελοί5ντας. Τοΰτο
έπραξε μετά πολλής τής αύστηρότητος, ένεκα τής όποιας πολλάκις
εις ύπερβολας έφαίνετο καταφθ:άνων. Δυσαρέσκειαι πολλαΐ και επι-
θέσεις, κατ' αΐιτοΰ άπηυθΰνοντο, μετά πο?νλής και αχαλίνωτου δρι-
μΰτητος, συκοφαντίαι δέ και ύβρεις ήγωνίζοντο νά.κατασπιλώσωσι
τόν βίον του και, ν' άμαυρώσωσι την φωτεινήν φυσιογνωμίαν του.
Αι ένιεΰθεν δέ άπορρεΰσασαι θλίψεις έπέσπευσαν ιό τέλος τοΰ
υπέροχου "Ίεράρχόυ. Τφ 189,0 ίδρυσε τόν «"Ιερόν Σΰνδεσμον» τοΰ
Κλήρου, . προς ύποστήριξιν τής ορθοδόξου ημών θρησκείας κατά τε
τά δόγματα καΙ τους ιερούς κανόνας και την έπιδίωξιν τής βελτιώ-
σεως πάντων τών εκκλησιαστικών πραγμάτων δι' δλων τών κανονι-
κών και νομίμων μέσων. Ταύτα ώριζεν δ Γερμανός ως σκοπόν τοΰ
«Ίεροΰ Συνδέσμου», μη προφθάσας δυστυχώς νά προσδώση εις την

94

δργάνωσιν ταΰτην την συλληφ{)εϊσαν ύπ' αΰτοΰ μεγάλην και εΰρειαν
καϊεΰθυνσιν. Προς μόρφωσιν του Κλήρου εκτός της Ριζαρείου
Σχολής, ην έζήτησε ■θερμώς να προστατεΰση, και εκτός της εν Αθή-
ναις μελλούσης να ίδρυ{)γί Σχολής, δ Γερμανός προέτεινε τή Κυ-
βερνήσει να ΐδρυθή εν εκάστφ του Κράτους Νομφ Ίεροδιδασκαλεϊον,
μεταποιουμένης μιας των Μονών αΰτοΰ. Οι εκ τοιούτων Ίεροδιδα-
σκαλείων άποφοιτώντες θα διωρίζοντο δημοδιδάσκαλοι μέχρι του
χρόνου τής χειροτονίας αυτών.

Όμολογουμένως μόνον ούτω π;ως ήδΰνατο να λυθη το πρώτον
μέρος του προβλήματος της άνορθώσεως του Κλήρου, ή μόρφωσις
αΰτοΰ, άλλ' δ' Γερμανός ταυτοχρόνως έσκέπτετο δτι έπρεπε να εξ-
ασφαλισθη και ή μισθοδοσία του Κλήρου, προσέκρουσε δε εις την
άντίθετον άντίληψιν τής Πολιτείας, ήτις άντι να μεριμνήση περί
τής Εκκλησίας και της αξιοπρεπούς του Κλήρου συντηρήσεως προ-
έβαινεν εις δήμευσιν της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ό μητροπο-
λίτης Γερμανός διεμαρτυρήθη προς τό επι τών Έκ^^λησιαστικών
Ύπουργεϊον (1894) κατά τών γενομένων ΰπ' αΰτοΰ αναγκαστικών
πλειστηριασμών εκποιήσεως και απαλλοτριώσεως ακινήτων εκκλη-
σιαστικών κτημάτων προς άπότισιν οφειλομένων, δήθεν, χρεών
προς τό δημόσιον και προς τό τών Ιερατικών Σχολών ταμεϊον, εξ
επιβεβλημένων εις τάς Μονάς εΙσφορών υπέρ τής στοιχειώδους εκ-
παιδεύσεως, τών "Ιερατικών Σχολών, τών Ιεροκηρύκων καί τίνων
υπαλλήλων του Υπουργείου.

Παρατρέχοντες την γενικωτέραν υπέρ τής Εκκλησίας δράσιν
τοΰ Γερμανού σημειοΰμεν δτι φαεινόν σημεϊον τής εν τή Μητρο-
πόλρι Αθηνών δράσεω; αΰτοΰ ΰπήρξεν ή ύποστήριξις τοΰ κηρύ-
γματος τοΰ θείου λόγου. "Ώμίλει και έδίδασκε πάντοτε οσάκις ελει-
τοΰργει, ελειτοΰργει δε συχνότατα δ ακαταπόνητος "Ιεράρχης, εγειρό-
ΐιενος από τής 4ης πρωινής ώρας και διηνεκώς κινούμενος μέχρι
βαθείας νυκτός. Έν τφ ΰπ' αΰτοΰ άνιδρυν^έντι μητροπολιτικφ με-
γάρφ παρεσκεΰασεν ιδίαν αΐθουσαν ϊνα χρησιμεΰσ];) ως Βιβλιοθήκη
τής Μητροπόλεως και Σχολή τών ιερέων. Έν τή αίθοΰση ταΰτη
έγίνοντο μαΟ-ήματα προς τους ιερείς, πρώτου λαμβάνοντος πάντοτε
τόν λόγον και διδάσκοντος τοΰ μητροπολίτου προς τόν κλήρον τής
Μητροπόλεως Αθηνών, ιδίως την ιεροπρέπειαν. Έκτος τών τακτι-
κών μαθημάτων εν τή αίθοΰση τής Μητροπόλεως και τών εν αυτή
συναθροίσεων τοΰ Κλήρου δια διάφορα ζητήματα, δ μητροπολίτης

95

Γερμανός σπουδαίως εμεοίμνησε περί της διδασκαλίας του ^είου
λόγου εν Ά-θήναις και εν Πειραιεΐ, επΙ τφ σκοπφ της ενισχύσεως
τοΟ θρησκευτικού αισθήματος παρά τφ λαφ καΐ της καταπολεμή-
σεως του προτεσταντισμοί) καΐ του παπισμού. Περί τους δέκα ιερο-
κήρυκες ώμίλουν καθ' ημέρας τακτάς και ιδίως τάς Κυριακάς την
3ην μεταμεσημβρινήν ώραν εν διαφόροις ναοϊς Αθηνών και Πει-
ραιώς, αί θρησκευτικαι δ' εκεϊναι δμιλίαι εσχον μεγάλην επιτυχίαν,
συνεχισθεϊσαι και μετά τον θάνατον του Γερμανού υπό του Συλλό-
γου της «Αναπλάσεως». Θρησκευτικαι όμιλίαι εγίνοντο κατά Σάβ-
βατον και εν τη αιθοΰση της Εταιρείας των «Φίλων του Λαοί5»,
σπανιώτερον δε καΐ εν τη του «Παρνασσού».

Οι περί την «Άνάπλασιν», τη πρωτοβουλίςρ του «κ των πρώτων
ιδρυτών του Συλλόγου Κωνστ. Διαλησμά, ό Μιχ. Γαλανός και δ
νυν Πρωτοπρεσβύτερος εν Πειραιεΐ Γεώργιος Μακρής, οις προσε-
τέθη και δ τότε μεν Διάκονος είτα δ' Επίσκοπος Καλαβρύτων και
Αιγιαλείας Τιμόθεος, τφ 1896 εν τη αιθοΰση του παρά το Ζάν-
νειον Νοσοκομεϊον του Πειραιώς Δημοτικού Σχολείου ίδρυσαν το
πρώτον κέντρον τών μεταμεσημβρινών θρησκευτικών ομιλιών,
ωσαύτως δ' εν τοις ναοϊς "Αγ. .Κωνσταντίνου και Άγ. Νικολάου.
ΤοιαΟτα κέντρα ίδρυσαν και εν διαφόροις ναοϊς τών Αθηνών δτε
εις τους πρώτους εκείνους κήρυκας προσετέι^η ό Πανάρετος Δου-
ληγέρης και έπυκνώι*)η ή φάλαγξ αυτών δι' ετέρων λαϊκών κηρύ-
κων του θείου λόγου. Μη περιορισθείς δ' έ•\' Αθήναις και εν Πει-
ραιεΐ δ Σύλλογος της € Αναπλάσεως» επεξέτεινε το κήρυγμα εις
τάς Επαρχίας, ας περιώδευσαν ιδίως δ Μιχ. Γαλανός και δ Πανάρ.
Δουληγέρης μετά μεγίστη; και δλως εξαιρετικής επιτυχίας. Τό
παράδειγμα αυτών εμιμήθησαν και άλλοι πλείστοι, ιδρΰσαντες δια-
φόρους Συλλόγους ή Συνδέσμους, ών σπουδαιότεροι οι «Τρεις Τε-
ράρχαι» και ιδίως ή «Ζωή» περί τον Άρχιμανδρίτην Εΰσέβιον Μα-
τθαιόπουλον. Ούτω δε αντιλήπτορα και προστάτην έχον τον μητρυ-
πολίτην Γερμανόν μεγίστην προσέλαβεν έπίδοσιν τό κήρυγμα του
θείου λόγου εν Ελλάδι.

Άλλα, δυστυχώς, δλως άδοκήτως, κατά την άκμήν της δρά-
σεως αύτοΰ, δ θερμουργός "Ιεράρχης, ε'ίτε εκ κακούργου επιβουλής,
εϊτε εκ στενοχώριας, συνεπείο: στυγεράς σκευωρίας καΐ ύβρεων διά
τών εφημερίδων, μικρόν μετά την μεσημβρίαν της 18 Ιανουαρίου
1896 εν τφ δωματίφ του, εις δ ειχεν αποσυρθεί δπως άναπαυθη

.96

ολίγον μετά το γεΰμα, εύρέθ^η νεκρός, μη προφθάσας να πραγ-
ματοποιήση δσα υπό της μεγάλης αυτοί» δραστηριότητος καΐ του
υπέρ της Εκκλησίας ζήλου ένεπνέετο. Τότε μόλις έσίγησαν και"! όί
μοχθηροί χατήγοροι και οι απαίσιοι συκοφανταν του ανδρός, τ^^^^^
πάντες ενόησαν οποίαν αληθώς εξαιρετική ν φυσιογνωμία ν άπώ-
λεσεν ή Εκκλησία της Ελλάδος.

Προκόπιος β\ ΟΙκόνομί$7ΐς,—%2,τα τον θάνατον τοί3 μητρο-
πολίτου Γερμανού δυσχέρειαι παρουσιάσθησαν προς συγκρότησιν
απαρτίας της "Ιεράς Συνόδου και εκλογήν διαδόχου αυϊοΰ^ διότι δ
εκ τών μελών της Συνόδου Επίσκοπος "Υδρας και Σπετσών Αρ-
σένιος (•|• 1906) ασθενών δεν προσήρχετο εις τάς συνεδρίας. Ή
ασθένεια παρετάθη επι πολΰ, η δε Κυβέρνησις δεν πρρέβαινεν εις
την άντικατάστασιν του άσθενοΰντος Επισκόπου, "Ρτε δε μετά
τινας μήνας παρουσιάσθη τέλος ό Επίσκοπος "Υδρας εις; συνεδρίαν
της Συνόδου και προΰτάθη το , ζήτημα της εκλογής μητροπολίτου
Αθηνών, οΰτος εΐπεν δτι δεν επιτρέπεται εκλογή δια μεταθέσεως,
ενφ συμμετέσχε της προηγουμένης μεταθέσεως του Γερμανού εις
την Μητρόπολιν Αθηνών, και δτι,ή χηρεύουσα θέσις έπρεπε να
π/ιηρω&ή δια χειροτονίας. Ή γνώμη αΰτη, άπηχοΓσα επίθυμίαν της
Κυβερνήσεως περί εκλογής ως μητροπολίτου Αθηνών του Καθη-
γητού του Πανεπιστημίου Προκοπίου Οικονομίδου, άπεκροΰσθη
υπό της Συνόδου, άναβαλοΰσης την εκλογήν. , Κατά περίεργον σΰμ-
πτωσιν πρωθυπουργός μεν ήτοτότε δ Θεόδωρος Δεληγιάννης ^υπουρ-
γός δε επι τών Εκκλησιαστικών καΐ της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως δ
Δ. Πετρίδης, οιτινες, πρό τίνων ετών ζωηρώς διεμαρτΰροντο εν
τήΒου?\.η κατά τών επεμβάσεων της Πολιτείας εις τό ζήτημα της εκ-
λογής μητροπολίτου. Και τότε μεν ή έπέμβασις συνίστατο εν τη
προσκλήσει τοτ5 Β. Επιτρόπου προς την Σΰνοδον δπως αΰτη προβή
εις τήν εκλογήν, νυν δ' αναφανδόν ή Κυβέρνησις έζήτει την εκλο-
γήν του Προκοπίου, κατ' άπάίτησιν προφανώς και τής Βασιλίσσης.
Ή Συνοδός άρνηθεϊσα νά προβή εις τοΰτο, απεφάσισε μειοψηφουν-
τος του Επισκόπου "Υδρας, νά μετάθεση έ'να τών Επισκόπων εις
τήν χηρεΰουσαν εδραν του μητροπολίτου. Άλλα τότε δ Β. Επί-
τροπος εδήλωσε τή Συνόδφ δτι δεν δύναται νά προβη εις χήν διά
μεταθέσεως εκλογήν μητροπολίτου άνευ κυβερνητικής αδείας ή δε
Κυβέρνησις επιτρέπει και θέλει τήν διά χειροτονίας εκλογήν, ήτοι

97"

την εκλογήν του Προχοπίου Οικονομιδου. Τοιαύτη έπέμβααις προσ-
κάλεσε γενικήν διαμαρτ.υρίαν, άλλ' ή Κυβέρνησις αναβαλοΰσα την
εκλογήν και καταρτίσατα την Συνοδον ως η&ελεν, επέτυχε τέλος
να εκλεγή μητροπολίτης Αθηνών δ Προκόπιρς ΟΙκονομίδης, χει-
ροτονηθείς τ\] 17 Όκτωβρίου 1896 μετά μεγάλης πομπης.

Οΰτως έγένετρ δ Προκόπιος β'. Οικονομίδης (1896 — ^^1901)
μητροπολίτης Αθηνών, δστις γεννηθείς τφ 1837 εν τφ χωρίφ
Δουμενά της Επαρχίας Καλαβρύτων εκ πατρός Βασιλείου ίερέως
μητρός δε Ελένης, μικρός την ήλικίαν εν ετει 1850 απεστάλη υπό
του πατρός του πρό ; τον εν τη Μονή του Μ. Σπηλαίου μονάζοντα
συγγενή του ίερομόναχον Διονΰσιον άνδρα λόγιον και ευσεβή. Παρ'
αΰτφ δ Προκόπιος έμαθήτευσεν έπι πέντε ετη. Μετά ταΰτα μετέβη
εις Ναΰπλιον παρά τφ θείφ του Άνδρέςι Δημοποΰλφ, εφοίτησε δε
εις το εκεΤ Γυμνάσιον εξ ου έλαβε τό άπολυτήριον τφ 1864 εν ήλι-
κίςι 27 ετών.-. Κατά τό αυτό έτος εισήχθη εις τό Πανεπιστήμιον
Αθηνών ώς φοιτητής τής Φιλολογίας, διακοΰσας και τά μαθήματα
της Θεολογικής Σχολής, μετά τριετίαν δε (1867) τη συστάσει του
Επισκόπου Κορινθίας Άμφιλοχίου απεστάλη εις Μόσχαν προς συμ-
πλήρωσιν τών θεολογικών του σπουδών εν τη Πνευματική Ακα-
δημία. Ή μεγάλη επίδοσις εις τά μαθήματα και ή χρηστότης του
ήθους προΰκάλεσαν την προσοχήν του Διευθυντού τής Ακαδημίας,
ούτινος τη συστάσει δ αυτοκράτωρ τής Ρωσσίας Αλέξανδρος β'.
ανέλαβε τάς δαπανάς τής υποτροφίας του ελληνος σπουδαστοϊ'.
Κατά τήν άποφοίτησίν του εκ τής ° Ακαδημία; έγραψε \' εναίσιμον
διατριβήν επι τής εννοίας, τής ρήσεως «δ Υιός του ανθρώπου» δη-
μοσιευθεϊσαν ρωσιστί και ελληνιστί (1878). Έκ Μόσχας μετέβη εις
Γενεΰην και Άϊδελβέργην, παραμείνας επι τριετίαν χάριν θεολο-
γικών καΐ φιλοσοφικών μελευών, επανέκαμψε δε εις Αθήνας άριστα
συγκεκροτημένος.

Διδάξας κατ' αρχάς ώς καθηγητής τών θρησκευτικών εν τοις
Γυμνασίοις Αθηνών καΐ Πειραιώς, τη 5 Νοεμβρίου 1880 διωρίσθη
υφηγητής τής Ιστορίας τών Δογμάτων εν τή Θεολογική Σχολή του
Πανεπιστημίου, μετά τριετίαν διωρίσθη Α'. Γραμματεύς τής Ιεράς
Συνόδου καΐ χή II Δεκεμβρίου 1891 μετά πρότασιν τής Θεολογικής
Σχολής διωρίσθη τακτικός Καθηγητής τής "Ιστορίας τών Δογμάτων
και προσωρινώς τής Πατρολογίας και τής Απολογητικής. Ταυτο-
χρόνως έδίδασκε τά θρησκευτικά μαθήματα εΙς τον Διάδοχον Κων-

98

σταντΐνον . και τους λοιπούς Βασιλόπαιδας. Τοιούτος ών δ Προκό-
πιος Οικονομίδης εξελέγη και έχειροιονή-θη, ως εϊδομεν, μητροπο-
λίτης Αθηνών, κατά το μικρόν διάστημα της ποιμαντορίας του ανα^•
δείξας πολλάς άρετάς, αμα δε και δραστηριότητα ου την τυχοίίάαν
προς άνόρθωσιν της Εκκλησίας, '

Αξιοσημείωτοι είναι, προ παντός, οι έπι τη ενάρξει των εργα-
σιών ίΧης Ιεράς Συνόδου λόγοι του (1897, 1898, 1899, 1900 καΐ
.1901) εν οις ανέπτυξε πλήρες πρόγραμμα εκκλησιαστικής άνορθώ-
σεως. Πολλοί των μετ' αυτόν ψηφισθέντων νόμων καΐ δη περί ενο-
ριακού Κλήρου, περί Γεν. Έκκλησ. Ταμείου, περί Κυριακής αργίας
ύπεδείχθησαν ύπ' αΰτοΐ5 εν τοις ανωτέρω λόγοις. Συμπληρώσας δια
νέας δωρεάς των Βαλλιάνων την Γερμάνειον Σχολήν, ήγωνίσθη
καθ' άπασαν την άρχιερατείαν του να θέση εις ένέργειαν αυτήν υπό
τόν τΰπον ιεροδιδασκαλείου, άλλα δεν τό κατώρθωσε. Εξέχον ση-
μειον τής δράσεως του ύπήρξεν ή μέριμνα περί του κηρύγματος τοι;
θείου λόγου. Και ό ϊδιος έκήρυττε καΐ προέτρεπε τόν λαόν εις την
άνάγνωσιν τής Αγίας Γραφής, ποικιλαχώς δ' ενίσχυε τους κηρύτ-
τοντας. Άλλ(ό, δυστυχώς, τό έργον του Προκοπίου διέκοιί^αν άπο-
τόμως τα λεγόμενα «Ευαγγελικά», ήτοι τα εκ τής μεταφράσεως τής
"Αγίας Γραφής εις την άπλοελληνικήν γλώσσαν προκύψαντα ζητή-
ματα και αί εξ αυτών αίματηραΐ συρράξεις εν Αθήναις. Των «Ευ-
αγγελικών» εγένετο, δυστυχώς, ανίερος πολιτική έκμετάλλευσις, ο δέ
μητροπολίτης Προκόπιος ΰπεχρεώθη να ύποβάλη παραίτησιν ΐή 3
Νοεμβρίου 1901. Απεσύρθη μετά τοΰτο ϊνα έφησυχάση εις την εν
Σαλαμΐνι Μονήν Φανερωμένης, αλλά νοσήσας σοβαρώς μετηνέχ\3η
εις Αθήνας και τϋ 4 "Ιουλίου 1902 έτελεΰτησε τόν βίον.

Οί Διαμαρτυρόμενοι έν 'Α'β'ήναις.—''α άπόκρουσις τής μετα-
φράσεως τών Άγιων Γραφών εις τό άπλοελληνικόν ιδίωμα οφείλε-
ται καΐ εις άλλους μεν λόγους σοβαρούς αλλά και εις τό γεγονός δτι
Διαμαρτυρόμενοι ιεραπόστολοι κατά τά πρώτα ετη τής Αυτοκέφα-
λου Εκκλησίας τής Ελλάδος έχρησιμοποίησαν αύτάς ως προσηλυ-
τευτικόν μέσον. "Ηδη δε και πρό του καθορισμού τής πόλεως τών
Αθηνών ώς πρωτευούσης του Κράτους, ξένει ιεραπόστολοι έλθόν-
τες εις την Ελλάδα, ίδρυσαν εν Αιγίνη Σχολειά. Τοιούτο Σχόλεϊον
ιδρύθη υπό τού "Αγγλου ιεραποστόλου "Αρτλεϋ, δστις και από του
άμβώνος τών ορθοδόξων ναών έκήρυττεν, έχων μεταξύ τών άκροα-

των του, προς τοις οίλλοις, καΐ τον Έπίσκοπον Ταλαντίου Νεόφυτον
Μεταξαν. Ούτος δε και ως Επίσκοπος Αττικής εν Αθήναις στε-
νάς είχε σχέσεις μετά των έτεροδόξων, συμπαριστάμενος εν κηδεί-
αις προτεσταντών εν δρθοδόξοις ναοϊς τελουμένάις. Κατά την ύπό-
δοχήν του 'Όθωνος, το πρώτον έλΟόντος εις ΆιΟήνας, ό Νεόφυτος
ένδεδυμένος τά αρχιερατικά άμφια είχε και προτεστάντας ΐεροφο-
ρεμένους εν τχί συνοδείςι αύτοΰ. Έν Αθήναις ίδρυσε Παρθεναγω-
γεϊον δ Αμερικανός Ιωάννης Χίλλ, μέχρι της σήμερον καλώς έρ-
γάζόμενον, ωσαύτως και δ έτερος Αμερικανός 'Ιωνάς Κιγκ Σχο-
λεία εν Σΰρφ, από του 1828, και βραδΰτερον έν. Αθήναις. Άλλ'
ενφ δ ΧΙλλ επιμελέστατα απέφυγε πάσαν προσβολήν της ορθοδόξου
πίστεως και πάντα προσηλυτισμόν, δ Κιγκ κατέστησε τούτον κΰριον
σκοπόν της ιδρύσεως Σχολείων καΐ της διαδόσεως της "Αγίας Γρα-
φής έν άπλοελληνικη μεταφράσει. Εντεύθεν δε ήγέρθησαν ΰποψίαι
κατά τών υπό των Προτεσταντών ιδρυομένων Σχολείων και κατά
των μεταφράσεων τών Γραφών, μεγάλαι δε προΰκλήθησαν έν Αθή-
ναις άνωμαλίαι, του μεν Νεοφύτου Βάμβα και του Θεοκλήτου
Φαρμακίδου {'[ .1860) ύποστηριξάντων, τοΰ δε Κωνσταντίνου Οικο-
νόμου καταπολεμήσαντος αΰτάς.

Έκτος τοΰ Κιγκ έπεδόθησαν εις προτεσταντικήν προπαγάνδαν,
δ "Αρτλεί) και δ Χίλδνερ, πάντας δε ΰπερέβαλεν δ Ίωνάς Κίγκ,
δστις εν μέσάις Αθήναις αναφανδόν έπετίθετο δια συστηματικού
κηρύγματος και διά συγγραφών κατά της Όρθοδόξου Εκκλησίας.
Ή "Ιερά Συνοδός κατ' Αΰγουστον και Όκτώβριον τοΰ 1845 κατε-
δίκασεν ώς βλάσφημα διάφορα συγγράμματα αύτοΰ. "Ό Κιγκ κατ-
ηγγέλθη και εις τά ελληνικά Δικαστήρια, άτινα μετά πολΰκροτον
δίκην κατεδίκασαν αυτόν εις έξορίαν. Άλλα και πάλιν οΰτος έπαν-
ελθών εις την. Ελλάδα, έξηκολοΰθησε τό μάταιον της διαδόσεως τοΰ
■Προτεσταντισμοΰ έν αύτη έργον. Νέα υβριστικά κατά της Όρθοδό-
ξου Εκκλησίας συγγράμματα (1863) ήνάγκασαν τΐ]ν "Ιεράν Συνοδον
νά λάβη άπαγορευτικάς άπο(ράσεις. 'Αλλ' δ Ίωνάς Κιγκ μέχρι τοΰ
θανάτου αύτοΰ (1865) δεν επαυσεν αγωνιζόμενος υπέρ της έμπεδό-
σεως τοΰ Προτεσταντισμοΰ έν Αθήναις. Ό διαδεχθείς αυτόν ελλην
Μιχαήλ Καλοποθάκης ιδρυσεν ένταΰθα την ούτως ύπ' αύτοΰ δνομα-
σθεϊσαν «ΕυαηηέΚικην Έκκληαίαν», μεγάλην άναπτΰξας δραστηριό-
τητα. 'Αλλά σπουδαίως αντέδρασαν κατ' αύτοΰ και κατά τών «Εύ-
αγγδλίΑίώι/» γενικώς οι περί την «'Ανάπλασιν» Ιδίως, βοηθοΰντες

ιορ

και εν τοΰτφ το έργον της Εκκλησίας. Ή «Ευαγγελική Εκκλησία»
ένισχΰΟη τελευταίοος μετά την Μικρασιατικήν συμορόράν, δια προσ-
φυγών Ελλήνων Διαμαρτυρομένων, εν Αθήναις και άλλαχοΰ''τής
Ελλάδος εγκαταστάντων. Το θρησκευτικόν αΰϋών κέντρον ευρηται
έναντι της. πΰλης του Αδριανού, δημοσιεΰουσι δε και μηνιαϊον
περιοδικόν, υπό την έπιγραορήν «Ανατολικός Αστήρ». Τ' αποτε-
λέσματα της προτεσταντικής προπαγάνδας υπήρξαν ασήμαντα.

Οι Λατίνοι εν Άϋ'ήναις. — Τοιαΰτ' αποτελέσματα έ'σχεν εν
Αθήναις και άλλαχοΰ καΐ ή λατινική προπαγάνδα, καίτοι ενισχυθεϊσα
και υπό της αυθαιρέτως έγκατασταθείσης ενταύθα λατινικής Αρχι-
επισκοπής. Κατά τάς διεθνείς συμβάσεις, Λατίνοι Επίσκοποι ήδΰ-
ναντο να διαμένωσιν εν Νάξφ, Θήροι, 2ΰρφ και Τήνφ, εν Κέρκυρα
και εν Ζακΰνθφ. Άλλα τφ 1834 υπό του Πάπα Γρηγορίου ΙΣΤ'
(1831-1846) διωρίσθη Άποστολικόςϋείε^ίΐίιΐδ εν Ελλάδι οενΣΰρφ
Επίσκοπος Αίοίδΐο Βίαηοϊδ, ως τοιούτον δε άνεγνώρισεν. αυτόν
και ή Κυβέρνησις, δικαιοΰμενον ν' άσκήεποπτείαν και έκεΧ οπού
δεν υπάρχει Λατίνος Επίσκοπος. Τό αυτό δικαίωμα άνεγνοΰρισεν
ή Κυβέρνησις, κατ' αϊτησιν του Πάπα, και εις τον διάδοχον του
ειρημένου Επισκόπου Σΰρου. Αμφότεροι δε οΰτοι ως Βείε^αΐί
τοί5 Πάπα διέμενον και εν Αθήναις πολλάκις. Τη 20 Απριλίου 1853
διά Β. Διατάγματος κατά τον αυτόν τρόπον άνεγνωρίσθη δ εν Σΰρφ
Λατίνος Επίσκοπος Ιωσήφ Άλβέρτης <<ώς τΐβφορτίσμ,ίνο!; τα ατίί-
σκοτίίκα καθήκοντα» εις εκείνα τα μέρη της Ελλάδος, εν οίς δεν
ΰ^άρχουσι Λατίνοι Επίσκοποι. Τη δε 31 Μαΐου 1860 έψηφίσθη
νόμος διατάσσων οτι «6 Βίά του άρθρου, κ^^' τον Καταστατικοί) Νό-
μου τί/^ "Ι^ρα^; ^υνοΒον, της 9 Ιουλίου 1852, οριζόμενος τύττος
Ιαγύβι και Βιά τους άρχιβρεϊςκαΐ λοιττούς κληρικούς της ρωμαιο-
καθολικής Εκκλησία^». Άλλ' ό νόμος οΰτος ουδέποτε εφηρμόσθη.
Τη 6 Μαΐου 1874 ό Ιωάννης Μαραγκός άνεγνωρίσθή δια Β.
Διατάγματος Λατίνος Επίσκοπος Τήνου, επειδή δε υπό του Πάπα
Πίου Θ' (1846—1878) διωρίσθη Αποστολικός Οείεβαίιΐδ, εξεδόθη
τ π 13 Ιουλίου έτερον Β. Διάταγμα, δι' οΰ ό Λατίνος Επίσκοπος
Τήνου Ιωάννης Μαραγκός άνεγνωρίσθή ^Ι'πιφορτιομίνος τα βτη-
ακοπικά καθήκοντα 8ι έκ6ΐνα τα μ€ρ7} (^τής ΈλλάΒος) βίς τα οττοΐα
δβι/ ύττάρχουσι της αυτής Βυτικής καθολικής Εκκλησίας Έττ'ιόκρ'ποι,
άιντί του τέως μεν τοιούτον , . . έανάτως Βε τιαραιτηθέντος βν ^ύρω

Ιόί

Έττωκόττου ^ Ιωσήφ Μαρία Άλβερτη». Ούχ ήττον ό Ιωάννης Μ^γ'
ραγκός έγκαθιδρΰθη οριστικώς εν Αθήναις τφ 1874, μετά δε τήν'
πάροδον ενός έτους ώνομάσθη υπό του Πάπα Αρχιεπίσκοπος Αθη-
νών ! Ή ελληνική Κυβέρνησις ήρνήθη τήν συγκάτάθεσιν αυϊής,
δεν ήθέλησεν δμως ν' άπομακρΰντ] τόν παρανόμως εγκαθιδρυθέντα
ΛατΤνον Άρχιεπίσκοπον.

Μετά τόν θάνατον του Μαραγκοί) έγκαθιδρΰθη εν Αθήναις δ
τέως Νάξου Ζαφϊνός ως «Αρχιεπίσκοπος Άβηνών», έως ου ό Πά-
πας Ρώμης Λέων ΙΓ' (1878—1903) τφ 1895 διώρισεν άπ' ευθείας
και άνευ οιασδήποτε ειδήσεως και συγκαταθέσεως της ελληνικής
Κυβερνήσεως Άρχιεπίσκοπον εν Αθήναις τόν Δεάγγελην, δν υπό
τήν ιδιότητα ταΰτην δι εδέχθη τφ 1911 δ Γάλλος Άσσομσιονιστής
Λουδοβίκος ΡθΗΙ; (ψ 1927), παραιτηθείς εν ετει 1926 καΐ μετά
μικρόν (1927) αντικατασταθείς υπό του ελληνος τήν καταγωγήν
Επισκόπου τών Λατίνων Ί. Φιλιπποΰση.

Οΰτω λοιπόν έδημιουργήθη ή λατινική 'Λρχιεπισκοπή Αθηνών,
παραμένουσι δε νεκρόν γράμμα και διεθνείς συμβάσεις και νόμοι
του ελληνικού Κράτους. 'Λλλά και αι λατινικαι Σχολαί, αι ίδρυ-
θεϊσαι εν Αθήναις και άλλαχοΟ, μένουσιν άνευ εποπτείας του Κρά-'
τους, προκαλοΰσι δε εκάστοτε ζητήματα εξ αποπειρών προσηλυτι-
σμοί5 τών μαθητευομένων. Τφ 1890 ΐδρΰθη εν Αθήναις, και τό
Λεόντων Λΰκειον υπό του Πάπα Λέοντος ΙΓ'. Τελευταίως δε μετά
τήν Μικρασιατικήν σύμφοράν, έγκαθιδρυθησαν εν Αθήναις και
"Ελληνες Ούνϊται υπό τόν εκ Σΰρου "Ελληνα Έπίσκοπον Θεοδω-
ρουπόλεως Γεώργιον Χαλαβατζήν, μεγάλαι δε προΰκ?\.ήθήσαν εκ
τών προσηλυτευτικών αυτών ενεργειών άνωμαλίαι.

Ό μητροτΐολίτης Θεόκλητος — Μετά τήν παραίτησιν του
Προκοπίου δ Αρχιερατικός θρόνος Άθ•ηνών παρέμεινε κενός έπι εν
έτος, συμπληρωθείσης της Τεράς Συνόδου διά πέμπτ,ου μέλους. Ό
προεδρεύων της Ιεράς Συνόδου Επίσκοπος Μονεμβασίας και Λα-
κεδαίμονος Θεόκλητος κατά τήν εναρξιν τών εργασιών αυτής τη 4
Νοεμβρίου 1902 έπι παρουσίθ6 του Υπουργού έπι τών Εκκλησια-
στικών Α. Μομφεράτου υπέδειξε τάς άνάγκας της Εκκλησίας, το-
νίσας ιδίως, κατά τά πολλάκις υπό του Προκοπίου αναπτυχθέντα,
τήν σημασίαν της Ιδρύσεως του Γεν. Έκκλησ. Ταμείου, περί ου πρό
επταετίας είχε παρασκευασθεί υπό του "Υπουργοί) Δ'. Πετρίδόν

102

σχεϊΐκόν Νομοσχέδιον. Ό Α. Μομφερράϊος αποδεχόμενος τάς υπο-
δείξεις ΐοΰ προεδρεύοντος της Ιεράς Συνόδου επλειοδότησεν εις
υποσχέσεις υπέρ της Εκκλησίας. Αυί^ημερόν δε συνεδριάσασα ή
"Ιερά Συνοδός προέτεινε την μετάθεσιν του προεδρεύοντος εις την
Μητρόπολιν Αθηνών, εγκριθεΤσαν υπό της Πολιτείας.

Ό νέος μητροπολίτης Αθηνών (ϋίεόκλητος ρ.γεννηθη εν Τριπόλει
τφ 1847, εξ οικογενείας, καταγόμενης εκ Σουλίου τ'^Ις Ηπείρου.
Μετά τάς προκαταρκτικάς του σπουδάς έφοίτησεν εις την Θεολο-
γικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου Αθηνών, είτα δε διωρίσθη .Διευ-
θυντής της εν Τριπόλει "Ιερατικής Σχολής, μεταβάς έπι, μικρόν
και εις Γερμανίαν. Έν τη θέσει ταΰτη μεγαλως ηύδοκίμησεν,
άναπτΰξας δραστηριότητα και ζήλον. Κατά Δεκέμβριον του 1892
εξελέγη και έχειροτονήθη Επίσκοπος Μονεμβασίας και Σπάρτης
καταλαβών επιφανή θέσιν μεταξύ των "Ιεραρχών της Εκκλησίας
τής Ελλάδος, διά τή^ ποιμαντικής αύτοΰ δράσεως, ένεκα της οποίας
μετά δεκαετίαν προήχθη εις την Μητρόπολιν Αθηνών.

"Ως μητροπολίτης Αθηνών ό Θεόκλητος κατέβαλε πάσαν προσ-
πάθειαν ύπερ τής ιδρύσεως του Γεν. Έκκλησ. Ταμείου. Κατάλ-
ληλος δ' ευκαιρία προς εκδοσιν σχετικών νόμων παρουσιάσθη κατά
την Έπανάστασιν του 1909, ΰπουργοΰντος του Α. Εΰταξίου. Οι δυο
τότ' εκδοθέντες νόμοι ό περί Ενοριών και Ενοριακοί Κλήρου και
ό περί Γεν. Έκκλησ. Ταμείου, απετέλεσαν σταθμόν σημαντικόν
εν τη νεωτέρα ίστορίςι τής Εκκλησίας τής Ελλάδος. Ό μητροπο-
λίτης Θεόκλητος μετά σθένους υπεστήριξε τά δίκαια τής Εκκλησίας
εναντίον τής Πολιτείας, δτε ή τελευταία αΰτη ήρνήθη (1905-6)
νά επικύρωση καθαιρετικήν τίνα δικαστικήν άπόφασιν τής Ίερας
Συνόδου, συνετέλεσε δε εις την πλήρωσιν πολλών Επισκοπικών
εδρών, από ετών χηρευουσών. Την προσήκουσαν έτήρησε στάσιν
και έν άλλοις ζητήμασιν, ιδίως εν τφ ζητήματι του διορισμού ψαλτών
και νεωκόρων, λυθέντι υπέρ τής /Εκκλησίας (1907-9).

Ή Έλλάς' πολιτικώς και εθνικώς έδοξάσθη και έμεγαλΰνθη
διά τών Βαλκανικών πολέμων του 1912 και 1913, άλλ' ή Εκκλησία
έφαίνετο παραγκωνιζομένη μεν υπό τής Πολιτείας μη τολμώσα δέ
νά ζήτηση την άνόρθωσιν εαυτής. Έκ πρωτοβουλίας δε εκτός τής
Συνόδου ευρισκομένων Ιεραρχών, ύπογραψάντων τή 20 Ιανουα-
ρίου 1914 υπόμνημα προς τον Βασιλέα ΚωνσταντΤνον και την Κυ-
βέρνησιν, ήρξατο κίνησις προς άναθεώρησιν τών εκκλησιαστικών

103-

νόμων, την κίνησιν δ' έκείνην υιοθετήσας ό μητροπολίτης Θεόκλη-
τος προήδρευσε μεγάλης Επιτροπής εξ Ιεραρχών και λαϊκών θεο-
λόγων και κάνονολογων, ήτις επΙ μακρόν έργασθ-εϊσα εξεπόνησε διά-
φορα σχέδια νόμων (1914), μη τεθέντα δμως εις εφαρμογήν.

Εσωτερική ανωμαλία.-^ Δυστυχώς δε κατά την εξ αφορμής
του παγκοσμίου πολέμου προκληθεϊσαν μεγίστην έσωτερικήν πολι-
τικήν άνωμαλίαν τής Ελλάδος παρεσυρθη και ή Εκκλησία,• έπε-
δείνωσε δε την κατάστασιν το γνωστόν πολιτικόν «ανάθεμα» (1916),
ούτινος εις άκρον θλιβεραΐ υπήρξαν αι συνέπειαι δια την Έκκλη-
σίαν. Ή επικρατήσασα και εν Ά-Οήναις Έπανάστασις τής Θεσσαλο-
νίκης άπεμάκρυνε τόν μητροπολίτην Θεόκλητον του θρόνου, τό δε
Ειδικόν Άνώτατον Έκκλησιαστικόν δικαστήριον καθήρεσεν αυτόν
(1917). Τό αυτό Δικαστήριον επέβαλε την ποινήν τής καθαιρέσεως
και εις έτερον Αρχιερέα, άλλους δ' Αρχιερείς έκήρυξεν έκπτωτους .
τών θ-ρόνων των, ή ύπέβαλεν υπό άργίαν. Οΰτω παρήχθη εις άκρον
δυσάρεστος κατάστασις, και λίαν επικίνδυνος εσωτερική τής Εκκλη-
σίας ανωμαλία, δ δε καθαιρεθείς μητροπολίτης Θεόκλητος άπεμα-
κρυνθη τής έδρας του διαμαρτυρόμενος.

Ή αρχή του 1918 εΰρε τήν Έκκλησίαν τής Ελλάδος τετα-
ραγμένην εκ τών γεγονότων τούτων. Ή Ιερά Συνοδός συγκεκρο-
τημένη άριστίνδην, έπι τή βάσει του νόμου 792 του 1917, εκ τών
επισκόπων Θεσσαλιώτιδος Ευθυμίου, Σΰρου, Αθανασίου, Χαλκίδος
Χρύσανθου, Φθιώτιδος Ιακώβου, Γυθείου Διονυσίου τή 28 Φεβρου-
αρίου προέτεινε τρεις υποψηφίους διά τόν μητροπολιτικόν θρόνον
Αθηνών, τόν άρχιμανδρίτην Χρυσόστομον Παπαδόπουλον Καθη-
γητήν του Πανεπιστημίου καΐ Διευθυντήν τής Ριζαρείου Έκκλησ.
Σχολής, παμψηφεί, τόν τότε μητροπολίτην Κιτίου Μελέτιον Μεταξά-
κην, δια α^ήφων τεσσάρων και τόν άρχιμ. 'Ιάκωβον Βατοπαιδινόν
άντιπ^όσωπον τοί5 ΟΊκουμ. Πατριαρχείου εν Μόσχα. Ή Κυβέρνησις
προέκρινε τόν δεύτερον, εΰρισκόμενον κατά τάς ημέρας εκείνας• εν
Αθήναις. Τή 7 Μαρτίου 1918 εξεδόθη τό Β. Διάταγμα τής εγκρί-
σεως,, αυθημερόν έγένετο τό μήνυμα και τή ύστεραίςι, 8 Μαρτίου ή
επίσημος εν τφ Μητροπολιτικφ ναω ένθρόνισις. Και ήρξατο μεν δ
μητροπολίτης Μελέτιος τής δράσεως αύτοΰ, ενίσχυσε τό κήρυγμα
του θείου λόγου, ίδρυσε διά τοί5 «Ίεροΰ Συνδέσμου» τήν «Στέγην
τής Εκκλησίας», χάριν τών ορφανών, και τά φιλόπτωχα Ταμεία,

104

ανέλαβε περιοδείας ου μόνον εν τφ εαωτερικφ της Ελλάδος άλλα
καΐ εν τφ εξωτερικφ μέχρις Αμερικής, άλλ' αι έκλογαι της 1 Νο-
εμβρίου 1920 άπεμάκρυναν αυτόν, χαρακτηρισθέντα ώς εκλεκτον της
ήττηθείσης κατά τάς εκλογάς πο?ατικής μερίδος. Θΰτως ήσαν ,τετα-
ραγμένα και συγκεχυμένα τα της Εκκλησίας πράγματα.

Δι' άπλοΰ Β. Διατάγματος. τη 16 Νοεμβρίου 1920 εκηρΰχθησαν
άκυροι αι αποφάσεις του Ανωτέρου. Έκκλησ. Δικαστηρίου, άνευ νέας
δικαστικής αποφάσεως, και άπεμακρΰνθη μεν ό Μελέτιος δια
του Διατάγματος εκείνου έπανήλθον δε εις τάς θέσεις των και
αΰτοι έ'τι οι ΰπό καθαίρεσιν διατελούντες Αρχιερείς. Και συνε-
κλήθη μεν ύστερον ή Ιεραρχία δια Β. Διατάγματος της 28 Νοεμ-
βρίοΊ) 1920 εις συνέλευσιν, κατά πλειοψηφίαν κηρΰΗασα άκυρον καΐ
άντικανονικόν το Άνώτερον Έκκλησιαστικόν Δικαστήριον (17 Δε-
κεμβρίου 1920), άλλα δεν ευρέθησαν πάντες οί Ίεράρχαι σύμφωνοι
προς κανονική ν ά'ρσιν των προκυψασώ ν δυσχερειών• εκ της άνευ
προηγουμένης δικαστικής αποφάσεως Μείζονο, Συνόδου αναθεωρή-
σεως των αποφάσεων του Δ'κάστηρίου εκείνου. Ό μητροπολίτης
Μελέτιος διαμαρτυρηθείς άπηλθεν εις Άμερικήν, έζήτησε δε ν' ά-
σκηση έπι των εκεί ελληνικών παροικιών ποιμαντικήν αρχήν, άλλ' ή
εν Αθήναις πενταμελής Συνοδός, προεδρευομένη υπό του Θεοκλή-
του, ΰπέβαλεν αυτόν άναπολόγητον υπό καθαίρεσιν, άνακληθεΐσάν
ύστερον ώς άνΰπαρκτόν, πολλφ μάλλον οτι δ Μελέτιος εξελέγη Οι-
κουμενικός Πατριάρχης. Ό δε Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος
('[•1926) επισκεφθείς τάς Αθήνας διά τους γάμους τον Διαδόχου του
Βασιλέως Ρουμανίας μετά της Πριγκηπίσσης της Ελλάδος Ελένης,
συνετέλεσε, προς τοις άλλοις, και ει; τόν «κανόνισμόν» (άνακήρϋ|ιν
ως αγίου) του αειμνήστου Πατριάρχου ΚΠόλεώς ΓρηγορίουΕ^ Τάς
απερίγραπτους εκείνας δυσχερείας εις ας ενεπλάκη ή Εκκλησία έπηΰ-
ξησεν ήελληνική Πολιτεία, άρξαμένη τότε (1921) καΐ της διά του
αγροτικού νόμου απαλλοτριώσεως καΐ δημεύσεως της εκκλησιαστι-
κής περιουσίας και διαλΰσασα τήν συνελθοί5σαν (1922) προς διαμαρ-
τυρίαν "Ίεραρχίαν της Εκκλησίας τής Ελλάδος!

Κατά Σεπτέμβριον του 1922, εν μέσφ της υπό τής Επαναστά-
σεως άπομακρΰνσεως τοϊ5 Βασιλέο)ς Κωνσταντίνου παραχι^ίσης
νέας απερίγραπτου πολιτικής συστροφής, ό μητροπολίτης Θεόκλητος
άπεμακρΰνθη πάλιν ώς καθηρημένός, διά Νομοθετικού δε Διατάγ-
ματος της 16 Νοεμβρίου 1922 επανήλθεν εν ισχΰϊ ο νόμος 792'

105

του 1917 περί άριστίνδην καταρησμοί) ϊής Συνόδου και δια Νομ.
Διατάγματος της 3 Δεκεμβρίου 1922 κατηργήθη το Β. Διάταγμα
της 16 Νοεμβρίου 1920. "Ωσαύτως δια Β. Διατάγματος της 3 Δε-
κεμβρίου 1922, έπι τη βάσει τοΐί Νομ. Διατάγματος της 16 Νοεμ-
βρίου 1922, έγένοντο μεν δεκται αι παραιτήσεις Συνοδικών τινών
της πενταμελοίϊς Συνόδου, άλλοι δε απηλλάγησαν των συνοδικών
αυτών κα•θηκόντων, κίατηρτίσθη δε ή νέα πενταμελής Συνοδός εκ
τών μητροπολιτών Θεσσαλιώτιδος Ευθυμίου, Σΰρου Αθανασίου,
Δημητριάδος Γερμανού, Ναυπακτίας Αμβροσίου και Τρίκκης Πο-
λυκάρπου, ήτις προέβη εις τήν πλήρωίτιν οκτώ χηρευουσών Αρχι-
ερατικών εδρών. Δια Νομ. Διατάγματος της 27 Δεκεμβρίου 1922
συνεκλήθη Μείζων Συνοδός εκ δέκα οκτώ Αρχιερέων της Αυτο-
κέφαλου Εκκλησίας της Ελλάδος, ήτις συνελθοΰσα τη 30 Δεκεμ-
βρίου 1922 άνεθεώρησε τάς αποφάσεις του Ειδικού Ανωτάτου
Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου και πάντας μεν τους Αρχιερείς άπο-
κατέστησεν εις τάς έδρας αυτών και εις το αξίωμα τον έ'να εξ αυ-
τών, τον δε μητροπολίτην Θεόκλητον μόνΟν εις το άρχιερατικόν
αξίωμα οΰχι δε καΐ εις τήν εδραν. Ό γηραιός Θεόκλητος δεν
διεμαρτυρήθη κατά της αποφάσεως ταύτης.

Είρήνευαις της Έπκληαίας, — Ή αρχιερατική έδρα Αθηνών
δεν επληρώθη άίλέσως μετά τήν άπόφασιν της Μείζονος Συνόδου,
άλλα μετά πάροδον δυο σχεδόν μηνών, καθ' ους διημφισβήτησαν
αυτήν δυο μητροπολϊται, δ εις μεν ως υποψήφιος της Επαναστάσεως,
ό έτερος δε ως υποψήφιος της Κυβερνήσεως. Κατά τάς τελευταίας
ημέρας προεβλήθη υπό πολλών και ιδίως υπό της Θεολογικής Σχολής
του Πανεπιστημίου ή ύποψηφιότης του νυν Αρχιεπισκόπου Αθηνών,
δστις, προταθείς υπό τής Ιεράς Συνόδου μετά δυο ετέρων αρχιμαν-
δριτών, εν τη συνεδρίςί τής 8 Μαρτίου 1923 καΐ εγκριθείς διά Β. Δ.
υπό τής Κυβερνήσεως, έχειροτονήθη τη 10 Μαρτίου. Έκ τών πρώτων
εξέφρασε τήν χαράν αύτοΰ έπι τη εκλογή ταΰτη ό πρφην Αθηνών
Θεόκλητος, δθεν ό νέος Άρχιερεΰς, μετά τών Συνοδικών μελών
επεσκέφθη αυτόν, άποδόσαντα τήν έπίσκεψιν. Μερίμνη δε του Αρχι-
επισκόπου δ πρώην Αθηνών διαμένει εν τη Μονή Ασωμάτων Πε-
τράκη, απολαύων πάσης δυνατής περιθάλψεως. Μετά τινας εβδο-
μάδας από τής εκλογής του νέου Αρχιεπισκόπου, διά Β Διατάγμα-
τος τής 31 Μαρτίου 1923, συνήλθεν επισήμως ή Ιεραρχία τής Έκ-

ί06

κλησίας ττίςΈλλίίδος εν ' Αθήναις. Κατά την πρώτην δε αυτής
συνεδρίαν, τη 3 Απριλίου 1923, εξέδωκε -ψήφισμα κυροΰν την έπελ-
{^οΰσαν λύσιν του Ικκλησιαστικοΰ ζητήματος. Έν τφ ι^ηφίσματι,
προς τοις άλλοις, ελέγετο, «Ή Ιεραρχία τή<; ^ Εκκλησίας τή^ Ελ-
λάδος ίν "Αψω Ώνβύμαη αννηθροιαμ,^νη^ ττρος εξάτααιν ι^βνικων
Ικκ\'ϊ\αιαα7ίκ&ν ζητημάτων κα\ βκ'πρσσωιτοΰοα την ολην Έκκλη-
αίαν τη% "Ελλάδος, εν-χαριατίαν καϊ αινον άνατιέμιτεί ττρός τον Σω-
τήρα τ^9 ειρήνης Χριατον τον 0€όν, εττί τ§ θεία σννάρσβί και βύΒο^
κία εττέΚβούαρ ΙκΐίΚηοιαατικΎ) είρηνβύσεί•» .

• Οΰτως έπρυτανεΰθη τ^Ι Έκκλησίςι της Ελλάδος ή ειρήνη, το
γεγονός δε τοΰτο ΰπήρξεν αφετηρία της τελευταίας περιόδου της
ιστορίας της Εκκλησίας Αθηνών αλλά καΐ της δλης Εκκλησίας
της "Ελλάδος. Διότι ό νέος Αρχιεπίσκοπος επεδίωξε την ριζικήν
άναθεώρησιν των περί της Εκκλησίας πολιτικών νόμων δπως αΰτη
απόκτηση την αΰτοτέλειαν αυτής, πολλφ μάλλον δτι ή πανίσχυρος
τότε Έπανάστασις του 1922 προΰκάλεσε σοβαρόν έκκλησιαστικόν ζή-
τημα, άποπειραθείσα νά έπεμβή εις τά εσωτερικά της Εκκλησίας.
Ό Αρχιεπίσκοπος άιιέκρουσεν εγτόνως την έπέμβασιν εκείνην, βο-
ηθούμενος δε και υπό άλλων "Ιεραρχών, ήν<?ίγκασε την '^πανάί^τα•^
σιν νά υποχώρηση και νά συγκάλεση την Ίεραρχίαν εις συνέλευσιν
προς άναθεώρησιν του Καταστατικού Νόμου. Διά Β. Διατάγματος
τής 17 Δεκεμβρίου 1923συνήλθε το, β^ επισήμως ή Ιεραρχία, άνα-
λαβοΐ5σα την πλήρη και ριζικήν αναθεφρησιν της εκκλησιαστικής
νομοθεσίας. Ή Πολιτεία έπεκΰρωσε τον νέον 'Ενοριακόν Νόμόν
(27 Δεκεμβρίου 1923), και τον νέον Καταστατικόν Νόμον (31 Δετ
κεμβρίου 1923), άπορρεΰσαντας εκ τής ελευθέρας θελήσεως τής
"Ιεραρχίας, ήτις εν δια;γγέλματι αυτής προς τόνλαόν (1 Ιανουαρίου
1924): έχαρακτήριζε την έπελθοΰσαγ μεταβρλήν έν τη διοικήσει τής
Έκκ?ί,ησίας ώς «μέ^γα καΐ βονα^ίκον '^€<>^ον6^ βν τ^βνβνηκονταετεί Ιστο-
ρία τψ Αυτοκέφαλου ^Εκκλησίας- τή<; Έλλάδοξ». Τ0 γεγονός άνηγ-
γέλθη επισήμως προς τε το Οϊκουμενικόν και προς τά λοιπά Πατρι-
αρχεία, έπευλογήσαντα τά τελεσθέντα, θείςι χάριτι, εν τη Έκκλησίοί
τής Ελλάδος, Κατά την τελευταίαν δε αυτής συνεδρίαν ή "Ιερά
Συνοδός τής "Ιεραρχίας τής Εκκλησίας τής "Ελλάδος (2 Ιανουαρίου
1924) εξέφρασε προς τον Πρόεδρον αυτής «τά ειλικρινή συγχαρη-
τήρια, τοις ζωηράς ευχαριστίας καΐ την εΰγνωμοσΰνην τών μελών
της "Ι?ράς Συνόδου διά την δ'ντως σθεναράν και άξιοπρεπεστάτην

107

στασιν, ην οντος, ετήρησε, προασπίσας άποτελεσματιπώς τα δίπαΐα
τής'Εκκλησίας, κατά το αναφυέν τελευταίως εκκλησιαστικόν ζήτημα*.

Ή Άρχιεϋΐίϋκοίηή Άΰ'ηνβν, — Μη εισερχόμενοι εις τάς λε-
πτομέρειας της περιόδου ταύτης της εκκλησιαστικής "Ιστορίας των
Αθηνών, εκΓρέυγοΰσης τα δρια της μετά χείρας πραγματείας, σή-
μειοΰμεν μόνον μεταβολάς τινας επέλθοΰσας κατ' αυτήν, σχετικάς
προς την θέσιν και το αξίωμα του Άρχιερέως Αθηνών, προσλα-
βόντος τον τίτλον του «\ίρ\ΐ£'πίαίόό'ΐτον * Αθηνών κάΙ ττάση'ί Έλλά-τ
δο^». "Ηδη εν έ'τει 1899, γενομέντις γε«ζ διοικητικής διαιρέσεως
του Κράτους, ώρίσθησαν δια νόμου τριάκοντα δνο έκκλησιαστικαι
επαρχίαι, κατά δε το γ' άρθρον τόΐ) νόμου εκείνου, εξαιρέσει του
μητροπολίτου Αθηνών, πάντες οι λόιποΙ της Εκκλησίας της Ελλά-
δος Αρχιερείς εμέλλον νά τιτλοφορώνται εφεξής Επίσκοποι. Μετά
πάροδον δμως εϊκοσι και δυο ετών, διά του νόμου 2891 από 29
Ιουλίου 1922 «Περί περιθάλψεως αποχωρούντων εκ τών οικείων
θρόνων Επισκόπων και ονομασίας Επισκοπών και Επισκόπων»,
ψηφισθέντος υπό της Γ' Εθνοσυνελεύσεως του 1922, απενεμήθη
εις πάντας ανεξαιρέτως τους Αρχιερείς ο τίτλος του Μητροπολίτου,
ιδρυθείσης εν τφ μεταξύ και τριακοστής τρίτης Μητροπόλεως, προς
διάκρισιν δε τοΰ Αθηνών από τών λοιπών Μητροπολιτών, οΰτος έτι-
τλοφορήθη, ως είχε προτείνει ήδη και ή μεγάλη Νομοπαρασκευα-
στική Επιτροπή τοΰ 1914, «Μάκαριώτατο^ Μητρόττολίτης Αθηνών^
ύτΐβρημος καΐ εξαρχο^ ιτάαη^ Ελλάδος». Έάν διά τον Αθηνών
κατηργεϊτο ό τίτλος τοΰ Μητροπολίτου και παρέμενε μόνον ό τίτλος
τοΰ Έξάρχου, ήδΰνατο νά δικαιολογηθή ή προσαγόρευσις τοΰ ^Μα-
καρίωτάτον». Άλλα ταΰτην μεν τήν προσαγόρευσιν φέρρυσι μόνον
Πρόεδροι τών Αυτοκέφαλων Εκκλησιών, Αρχιεπίσκοποι και Πα-
τριάρχαι, ό δε τίτλος τοΰ Έξάρχου δεν αρμόζει, κυρίως ειπείν, εις
Αυτοκέφαλου Εκκλησίας Πρόεδρον.

Τόν τίτλον «υττβρτίμον και έξάρχου ττάσης Ελλάδος» εφέρεν,
ως εϊδομεν, δ 'Αρχιερεύς Αθηνών κατά τους μέσους χρόνους και
έπι .τουρκοκρατίας ως άπλοΰς Μητροπολίτης τοΰ Πατριαρχείου Κων-
σταντινουπόλεως. Εις Πρόεδρον Αΰιοκεφάλου Εκκλησίας προσήκει,
κατά το Κανονικόν Δίκαιον της ορθοδόξου Εκκλησιάς, ό τίτλος Αρ-
χιεπισκόπου ή Πατρκίρχου, έφ' δσον δε πάντες οι Επίσκοποι τής Αυ-
τοκέφαλου Εκκλησίας τής Ελλάδος προσηγορεύθησάν Μητροπολϊ-
ται, ό 'Αρχιερεΰς Αθηνών, χάριν τής θέσεως αΰτοΰ εν τή σειρ§ τών

1Θ8

Προέδρων των λοιπών Αυτοκέφαλων Εκκλησιών, ών δ της Σερ-
βίας και της Ρουμανίας έκτος του τίτλου τοί5 Αρχιεπισκόπου, ('4ρ-
χίβΊτίακοΊτος ^Ιττεκίον^ ^ Αρχίβ'πίσκο'ΐτο^ Ού'γ'^ροβλαχΙα^) προσέλαβον
εσχάτως και ΐ!;όν τίτλον του Πατριάρχου, ομοίως τοις λοιποϊς Πα-
τριάρχαις και δη τφ της Κωνσταντινουπόλεως {Άρχιεπίακοττος
Κωναταντινονιτόλβως, Νέας Ρώμης και ΟΙκονμενύκος Πατριάρχης),
και χάριν της κανονικής ακριβείας, άποφάσει της "Ιεράς Συνόδου
της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, εγκριίίείσή και υπό
της Πολιτείας, εν τφ Καταστατικφ χάρτη του 1923, ή μεν αρχιε-
ρατική έ'δρα Αθηνών ώνομάσθη,ν κατά τήν άρχαίαν εννοιαν τής λέ-
ξεως, *Αρχΐ€'πϊ,οκο'πή, πάσαι δε αΐ λοιπαι Μητροτιόλβις. Τούτου ένεκα
και ό Άρχιερεύς Αθηνών ώνομάσθη ^*Αρχί6'ηίακο'ηος ^Αθηνών και
Ίΐάοης Ελλάδος».

Ό Αρχιεπίσκοπος Αθηνών προεδρεύει τής "Ιεράς ^ννόΒον τής
Ιεραρχίας τής.^Εκκληαίας τής Ελλάδος, άναλαβοΰσης το πρώτον τα
κανονικά δικαιώματα αυτής από του 1923, ωσαύτως τής εν ετει 1925
έπανιδρυθείσης ^ίαρΑ;ο{59 'ίερας ^υι/όδον, επταμελούς, και του Δ.
Συμβουλίου του Γενικού Έκκληαιαατικου Ταμείου, υφισταμένου
από τοΐ) έτους 1910. Προσέλαβε δε κατά νόμον και Επισκόπους,
εν οις και υπό τόν παλαιόν τίτλον Ταλαντίου, ουχί δμως υπό τήν
εννοιαν των μέχρι τής ιδρύσεως τής Αυτοκέφαλου Εκκλησίας τής
Ελλάδος διατελεσάντων υπό την πν^υματικήν δικαιοδοσίαν του
Αθηνών, άλλ' υπό τήν εννοιαν Βοηθών Επισκόπων. Τοιούτοι δε
τελοΰσι σήμερον υπό τόν Αρχιεπίσκοπο ν Αθηνών οι Επίσκοποι
Σταυρουπόλεως Θεόκλητος και Βρεσθένης "Ανθιμος, εκτός τών
εν τη ύπηρεσίςι αΰτοΰ ευρισκομένων προσφυγών Επισκόπων Άρ-
γυρουπόλεως Γερμανού, Σεβαστείας Γερβασίου και Πατάρων Με-
λετίου.

Μονάς εν ένεργείςι ή -Αρχιεπισκοπή Αθηνών έχει τάς έξης :

α) ^Ααωμάτων — Ώετράκη

β) Πεντέλης

γ) Κλείατών

δ) Φανερωμένης (άρχαιότερον Μεταμορφώσεως) εν Σαλαμίνι

ε) Χρυοολεοντίοοης (Κοιμήσεως Θεοτόκου) εν Αιγίνη

αχ) "ΑΎΐας ΤριάΒος (γυναικεία) εν Αιγίνη.

Ή ένδοξος Μονή Καισαριανής είναι διαλελυμένη, ως και ή
του Δαφνί ου, ης ο ναός διασώζει μέρος τών προκαλούντων ετι τόν

109

θαυμασμον μωσαϊκών. Ηνωμένη μετά της Μονής Φανερωμένης
είναι ή αρχαία Μονή τοί3 οσίου Μελετίον, προκαλούσα πλήΌη ευ-
σεβών ^ϋροσκυνητών, ιδίως κατά την έπέτειον της ίερας μνήμης
αύτοΰ, τη 1. Σεπτεμβρίου.

Ενοριακούς ναούς μετά 32δ εφημερίων έχει 64 εν Αθήναις, 13
εν Πειραιεΐ, 12 εν Αιγίνη, 6 εν Σαλαμίνι, 63 εν ταϊς Έπαρχίαις,
19 εν τοις προσφυγικοΐς Συνοικισμοϊς, ο Νεκροταφειακούς ναοΰς,
25 παρεκκλήσια και έξωκκλήσια εντός και εκτός τών Αθηνών.
Προς άσκησιν της επΙ τών ναών εποπτείας αΙ ένορίαι τών Α-
θηνών είναι διηρημέναι εις 16 τμήματα, οι δε του Πειραιώς εΙς 4.
Ύπαρχουσι δε 22 Αρχιερατικοί Επίτροποι εν ταις Έπαρχίαις της
Αρχιεπισκοπής.

Δια την διεξαγωγήν του έργου της φιλανθρωπίας . ή Αρχιεπι-
σκοπή έχει ιδίαν δργάνωσιν, άναγνωρισθεϊσαν υπό του Κράτους

(1924) το «Γενικόν Φιλόπτωχον Ταμεϊον» μετά 84 Ενοριακών
Φιλόπτωχων Ταμείων. Και το μεν Γενικόν Ταμεϊον εδρεύει εν τη
Αρχιεπισκοπή, διοικοΰμενον υπό ιδίου Συμβουλίου, έ'καστον δε τήν
παρ' αύτρΰ εξαρτωμένων Ενοριακών Ταμείων διοικείται υπό ιδίου
Συμβουλίου εξ ενός Εφημερίου ως Προέδρου, ενός λαϊκού Επι-
τρόπου και 6 — 7 Κυριών καΐ Δεσποινίδων της Ενορίας. Ή με-
γάλη αΰτη δργάνωσις, υπό τήν προεδρείαν του Αρχιεπισκόπου δια-
τελούσα, έπασχο?ί,εϊ διά τήν διεξαγωγήν του έργου αυτής περί τά
800 πρόσωπα, διέδηκε δε κατά τό παρελθόν έτος 1927 υπέρ τών
πτωχών περί τά δυο και ήμισυ εκατομμύρια δραχμών. "Απαξ του
έτους κατά τάς παραμονάς τών Χριστουγέννων, κατά τήν καθιερω-
θεΐσαν υπό του Αρχιεπισκόπου «ήμέραν τών πτωχών» διεξάγεται
προς ένίσχυσιν τών Φιλόπτωχων Ταμείων γενικός κατ' οίκον έ'ροί-
νος εν άπάση τη Αρχιεπισκοπή.

Ό Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, ως εκ της θέσεως του, διατελεί
Πρόεδρος διαφόρων φιλανθρωπικών ιδρυμάϋων, αμέσως μετέχων
τής διοικήσεως αυτών. Άλλ' εκτός τούτων, μερίμνη αύτοί5, διατη-
ρεί ή Αρχιεπισκοπή και ίδια φιλανθρωπικά Ιδρύματα, τό εν Βου-
λιαγμένη ^Εκκλησοαστίκον 'Ορφανοτροφύον^ (1923) περιθάλπον
περί τά 120 άρρενα ορφανά, τό εν Αθήναις " ΑαυΧον ταυ "Αηίου
Ανδρέου (1924) και τό εν Πειραιεΐ "Ασνλοντοϋ'Ά'^Ίου ^ττυρίΒωνος^

(1925) περιθάλποντα περί τό 160 θήλεα ορφανά, τό μεν εκ τών
προσφυγών, αποκλειστικώς, τό δε εκ Πειραιώς. Τά "Ασυλα ταΰτα

/

110

είναι πλήρη εξατάξια Δημοτικά Σχολειά μετά Επαγγελματικών,
τριετούς φοιτήσεως, τμημάτων. Αι τρόφιμοι αυτών διδάσκονται
γράμματα και φρισμένον επάγγελμα, τρέφονται εν τοις Άσΰλοις
καΐ λαμβάνουσι παρ' αυτών βιβλία, ενδύματα και υποδήματα. Εις
τα ιδρύματα ταΰτα της Αρχιεπισκοπής προσετέθη προ διετίας το εν
ταϊς άπομεμακρυσμέναις συνοικίαις Κερατσινίου — Ταμπουριών Πει-
ραιώς(1926) Όρφανοτροφεΐον του "Αγίου Γεωργίου, περιθάλπόν
περί τά 40 'Ορφανά εκ Πειραιώς άρρενα. 'Έκαστοντών ιδρυμάτων
τούτων αποτελεί ίδιον και αυτοτελές νομικόν πρόσωπον, άνεγνωρισμέ-
νον υπό τοιί Κράτους, διοικείται δε υπό ιδίου Συμβουλίου, υπό την
άμεσον και τακτικήν προεδρείαν του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, και
συντηρείται εξ επιχορηγήσεων αΰτου και εισφορών τών φιλάνθρω-
πων.

Εις το έργον της φιλανθρωπίας καΐ της κοινωνικής εν γένει
δράσεως συνεπικουροΓσιν, εκτός άλλων, 25 περίπου θρησκευτικά
Σωματεία και Όργανώσεις εν τχί Αρχιεπισκοπή Αθηνών, ων τίνα
και ιδίως αι «Όρθόδοξοι Χριστιανικά! Ενώσεις» . συνδέουσι μετά
της φιλανθρωπίας τΟ κήρυγμα του θείου λόγου καΐ διατελοΰσιν υπό
την επίτιμον προεδρείαν ΐοΰ Αρχιεπισκόπου. Ύπάρχουσι δε
εκτός της αιθούσης τής Αρχιεπισκοπής διάφορα κέντρα κηρΰγ-
ματος και διδασκαλίας του θείου λόγου και λειτουργοΰσι περί τά
12 Κατηχητικά Σχολεία εν ναοΐς τών Αθηνών καΐ Πειραιώς, υπό
την άμεσον του Αρχιεπισκόπου έποπτείαν και καθ' δμοιόμορφον
σύστημα εργαζόμενα. Τινά τών θρησκευτικών Σωματείων έκδίδου-
σιν ϊδια περιοδικά, οίον «Άνάπλασις», «"Ιερός Σύνδεσμος», «Οι
τρεις "Ιεράρχαι», «Ζωή», «Καινή Κτίσις», ών ή «Ζωή» εκδίδεται
εις 40.000 περίπου φΰλλα εβδομαδιαίως, έκτος δε άλλων δημοσιευ-
μάτων, λαϊκής μάλλον φύσεως, ή Αρχιεπισκοπή δημοσιεύει από
πενταετίας τό έπιστημονικόν θεολογικόν Περιοδικόν «Θεολογία».
Άπό πενταετίας ωσαύτως εκδίδεται τό επίσημον Δελτίον τής Εκ-
κλησίας της Ελλάδος «Εκκλησία».

Ή μόρφωσις καΐ προπαρασκευή του "Ίέρου Κλήρου συν-
τελείται εν τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου (άπό του 1837)
και εν τή Ριζαρείφ Εκκλησιαστική Σχολή (από του 1843), άπό
διετίας δε ετέθησαν αί βάσεις Θεολογικού Οικοτροφείου και Φρον-
τιστηρίου εν τή Μονή Άσωμάτων-Πετράκη, δι' ου παρέχεται στέγη
και περίθαλ'ψις εις πλείστους απόρους φοιτητάς τής Θεολογίας.

ήΙΝΑ= ΟΝΟΜΑΤΩΝ

17
»

18

»

21
22
27

»

»

28

ΆΟ'άνάσιος Μπουσόπουλος Διδάσκαλος
68 ■ .

Αθανάσιος Νικομήδειας 71

Αθανάσιος α'. Πατρ. ΚΠ. 42 43.

Αθανάσιος Σύρου 103 105

Ά9ανασίου άγ. Χαλκούρη Ναός 30

Αθανασίου άγ. (Ψυρρή) Ναός 30

Άθηναγόρας απολογητής ι9

Αθηνών Επισκοπή 17

> «Αυτοκέφαλος Αρχιεπισκοπή»
και Μητρόπολις 30

Αθηνών «Μεγάλη Έκκλησία> 27

Αθηνών «Καθολική Εκκλησία» 23

Αθηνών Αρχιερείς

Ιερόθεος {',) "| .

.Διονύσιος Αρεοπαγίτης Ρί"?"
Νάρκισσος ι 5

Πούπλιος Ίεροιιάρτυς ί ^ Λ
Κοδράτος ^ ' ^ ' (πρώτους

Λεωνίδας Ίερομάρτυς Ρ"«^'«ζ
Πιστός (δ'. αι.)
Κλημάτιος (δ' α'ι.)
Αθανάσιος α'. (458)
Άνατόλιος (459)
Ιωάννης α', (ε'. α'ιών)
Ιωάννης β'. (680)
Ανδρέας
Θεοχάριστος
Μαρίνος
Ιωάννης γ'.
Γρηγόριος α'.
Αδαμάντιος
Ιωάννης δ'.
Θεοδόσιος
'Υπάτιος
Δημήτριος α'.
Γερμανός α'.
Δημήτριος β'.'
Γαβριήλ α'.
Γρηγόριος β'.
Κοσμάς Ι

Νικήτας α'. ]
Αναστάσιος (τ889)
Σάββας (τ914)
Γεώργιος α'. (-(-922)
Νικήτας β'. (1-927)
Κωνσταντίνος (1"965)
Φίλιππος (1-981)
Θεοδήγιος (ι'. αΐ.)
Ιωάννης ε'. Βλαχερνίτης Σύγ-
κελλος α007)
Μιχαήλ α'. (1030)
Λέων α'. Σύγκελλος (1-1061)

^'•,

»

. και

»

η'.

»

αιών

»

»

Ι

32

•»

. θ'.

αί,ίόν.

»

32
ί>
»

»

33

Λέων β'. Σύγκελλος και Ρέκτωρ

(-1-1069) 33

Νικήτας γ'. Κούρδης (■11103)
Νικηφόρος (1 11.21) » •

Γεώργιος β', (περί τό 1157) »

Νικόλαος α'. Άγιοθεοδωρίτης
(1166—1175) 33—35

Μιχαήλ β'. (ιβ'. αι) ^ 36

Θεοφύλακτος (ιβ'. αι.) »

Γεώργιος γ'. Ξηρός (ιβ'. αι.) »

Γεώργιος δ',Βούρτζης (-^ΙδΟ) 36—40
Μιχαήλ Ακομινάτος (1181-1220 . 42
Μελέτιος α'. (ιγ'. αι.) 43

"Ανθιμος α'.'Ομολογητής(ιγ'. αϊ.) »
Λάζαρος (ιδ'. αι.) »

Νικόδημος (περί τό 1371) 44 — 45
Δωρόθεος α'. (ιδ'. αι.) 45

Μακάριος (ιδ'. αι.) »

Γερβάσιος ή Θεόδωρος (περί τό
1453) 45

Ισίδωρος (ιε'. αι.) 46

Δωρόθεος β'. (περί τό 1472) 49

• "Ανθιμος β'. (.489) 49

Νεόφυτος α'. (1492) 50

. Λαυρέντιος (1538-1550) 51

Κάλλιστος (1550-1564) »

Σωφρόνιος α'. (1565-1570) »

Νικάνωρ (1570-1592) 51

Θεοφάνης α'. Καρύκης (1592-1596) 52
Νεόφυτος β'. (1596-1602)
Σαμουήλ Πριμπέτος (1602) 55

Ναθαναήλ "Εμπορος (1602-1606) » •
"Ανθιμος β'. (1606-)^ »

, Κύριλλος α'. (περί τό 1611) • »

Μητροφάνης α'. (περί τό 1619)56
Θεοφάνης β'. (1620-1633) »

Σωφρόνιος β'. (1633-1636) »

Δανιήλ (163 -1655) 56—60

"Ανθιμος γ'. (1655-1676) 60-62

Ιάκωβος α'. (1676-1686) 62

Αθανάσιος β'. (1687-1689) »

Μακάριος β'.Πελεκάνος (1689-1693) »
"Ανθιμος δ'. (1693-1699) , 63

Κύριλλος β'. 1 1699-1703) 64

Μελέτιος β'. (1703-1713) 64—66

Ιάκωβος β'. (1713—1734) 66—67
Ζαχαρίας (1734-1740) 67

"Ανθιμος ε'. (1741-1764) 67—68

Βαρθολομαίος (1764-1780) 68—70
Νεόφυτος α'. •(■17,75) 70—71

. Γαβριήλ β'. (;) 71

Βενέδικτος (1781-1785) 71- 74

Αθανάσιος γ'. (1785-1799) 72—75

112 •

ί'ρηγόριος γ'. (1799-18'20) 75—76
Διονύσιος β'. (1820-1823) 77

Γρηγόριος δ'. (18•.'8) 77—78

- Άνθιμος ατ'. (1828^1830) 78—79
ΝεοΓρυτος β'. .1833-18()1) 78— 79

Μισαήλ (1861-:1862) 79--83

Θεόφιλος {1862-1871) 83—88

Προκόπιος α'. (1874-1889) 88—89
Γερμανός β'. (1889-1896) 91-96

Προκόπιος β'. (1896-1901) 96—98
Θεόκλητος (ι902-19ΐ7, ι920-

1922) 101—105

Μελέτιος γ'. (191«-1920) 103—104
Χρυσόστομος (1923-) 105 110

'Αβδίμ.πέης βόεβόδας "Αθηνών 69
"Αγγελος Χριστόφορος 55
Αγγελόπουλος Γεώργιος 87
Αδριανός αυτοκράτωρ 1 9
Αίγίνης Επισκοπή 31 36. 41. 43.
Ακαδημία Πατριαρχική ΚΠ 83
Άλβέρτης Ιωσήφ λατ. Επίσκοπος 100
Αλέξανδρος Β'. Ρωσίας 97
•Αλέξιος Στουδίτης ΚΠ. 34
Αμαλία Ηασίλισσα 82. 83
"Αμβρόσιος Ναυπακτίας 105
Αμμώνιος φιλόσοφος Άλεξ. 15
Άμφιλόχιος Κορινθίας 97
Άναδρρμάρης Δημήτριος 54
«Αναπλάσεως» Σύλλογος 95
«Αναπλάσεως• Περιοδικόν 110
Ανδρέου άγ. Ναός 92
Ανδρέου άγ. Μονή 52. 53 54
Αναργύρων άγ. Ναός 30
' Αναργύρων Μονή ( Μετό χιο ν Παναγίου

Τάφου) 57. 65.
Ανδρέου άγ. "Ασυλον 109
"Ανδρου Επισκοπή 30 4 . 49
"Άνθιμος Έπ. Διαυλείας καϊ Ταλαν-

τίου 59
Άνθιμος Έπ. Βρεσθένης 108
Αντώνιος Χαριάτης Κερκύρας 88
«Ανατολικός Αστήρ» περίοδ. 100
Άντο)νϊνος Ευσεβής αύτοκρ 19
Αντώνιος "Αθηναίος νεομάρτυς 70
'Απολλοίνιος Τυανεύς. 14. 15
Άρμανσμπεργ Πρωθυπουργός 8 1
Ανδρέας μάρτυς 21.
Ανακλητός Έπ. Ρο')μης 20
Αποστόλων άγ. Ναός 29
Άπτέρου Νίκης Ναός 24
Αριστείδης απολογητής 19
Αρσένιος "Υδρας και Σπετσών 96
Άρτλεί3 Ιεραπόστολος 98. 99
Ασωμάτων Πετράκη Μονή 58. 74 75.

105
Ασωμάτων (παρά το Θησεϊον) Ναός 29

Άτσαϊώλης Νέριος Δούξ 42. 44, 45
Αύλ(δνος Επισκοπή 30. 41.

Βαβϊνος ιησουίτης 48

Βαλασσόπυυλος Δ. Υπουργός 87 .,

Βαλλιάνοι 92. 98.

βάλσαμων Θεόδωρος 31

Βάμβας Νεόφυτος 90 99

Βασίλειος Βουλγαροκτόνος 29.

Βασίλειος ό, Μέγας 22

Βασίλειος ήγεμών Μολδοβλαχίας 57.

Βατοπαιδινός Ιάκωβος άρχιμ. ι03.

Βέλλερος περιηγητής 60

Βενέδημυς μάρτυς VI.

Βενέδικτος παπικός αντιπρόσωπος 40.

Βενδότης Γεώργιος 66

Βεράρδος λατ. Άρχιεπ Αθηνών 40

Βηρυττός 25

Βησσαρίων Ρουφάς 67

Βιβλιοθήκαι Αθηνών 77

Βλαχερνιωτίσσης Μοντι 4 1

Βϋδονίτσης (Μενδενίτσης) Επισκοπή

42. 49. 50 78•
«Βοεβόδας» διοικητής Αθηνών 47
Βουλυσμάς Αγάπιος 66

Γαβριήλ γ'. Πατρ. ΚΠ, 64. 67
Γαβριήλ δ'. Πατρ. ΚΠ. 71
Γαλανός Δημήτριος 68
Γαλανός Γρηγόριος 68
Γαλανός Μιχαήλ 95
Γενεσίου Θεοτόκου Μονή 58
Γερακάρης Λιβέριος 63. 64
Γεράσιμος γ'. Πατρ. ΚΠ. 58
Γερ[ΐανός Πατρών 83
Γερμανός Δημητριάδος 105
Γεώργιος Βαρδάνης 39
Γεώργιος Μάρκου ζωγράφος 5•^
Γεωργίου άγ. (Μακρονήσι) Μονή 41
Γεωργίου άγ. (Αναφιώτικα) Ναός 30
Γεωργίου άγ. Καρύτση Ναός 90
Γεωργίου άγ. 'Ορφανοτροφεϊον 111)
Γοργοεπηκόου (άγ. Ελευθερίου) Ναός

24 30. 54. 6ϋ. 9
Γρατιανός αύτοκράτίορ 26
Γρηγόριος θαυματουργός 21
Γρηγόριος Θεολόγος 22
Γρηγόριος Ε' ΚΙΙ. 7•. 87. 104
Γρηγόριος Καισαρείας 78
Γρηγόριος ιστ'. Πάπας Ρώμης 100
Οιπϋεί περιηγητής 60 61
Γωνίας Μονή εν Κρήτη 80

Δαμαλάς (Τροιζήν) 29

Δάμαρις 17

Δαμασκηνός Ιερομ. Διδάσκαλος 61

113

Δαμάσκιος «Σχολάρχης» 25

Δανιήλ Έπ Διαυλείας καΐ Ταλαντίου
56 /

Δανιήλ Πυρρός 76

Διαρκής Ιερά Σύνοδος 108

Δζιΐυλείας (Διαυλείας) Έπιοκοπή 30,
41. 42 '

Διαυλείας καΐ Ταλαντίου ΈπίΛκοπή
49. 50. 59 60. 78

Δαφνίου Μονή 24. 30. 41 50

Δημήτριος Καλλιφουρνάς 76

Δημητρίου άγ. Αουμπαρδιάρη Ναός 30

Δημόπουλος Ανδρέας 97

«Δεισδάρης» φρούραρχος "Αθηνών 47

Δελαρός Γουλιέλμος «Επιμελητής 'Α-
θηναϊκής Εκκλησίας» 41

Δελαρός "Οθων Δούξ Αθηνών 11

Δεάγγελης λατ. Επίσκοπος 101

Δεληγιάννης Θεόδωρος 96

Διαλησμάς Κωνσταντίνος 95

Δημήτριος Κυνικός φιλόσοφος 15

Διαμαρτυρόμενοι εν Αθήναις 98 100

Διονύσιος Γυθείου 103

Διονύσιος Κορίνθου Έπ. 18

Διονύσιος μάρτυς 21.

Διονύσιος β' ΚΠ.δΙ

Διονύσιος άγ. Ζακύνθου 51

Διονύσιος ΪΙετράκης ηγούμενος 75. 76.
79.

Διονύσιος Πρεσπών 62

Διονύσιος β'. Πατρ. ΚΠ. 57, 61

Διονύσιος δ',. Πατρ. ΚΠ. 63

Δοσίθεος Ιεροσολύμων 65

Δούκας Ιωάννης ήγεμών Μολδοβλα-
χίας 61

Δουληγέρης Πανάρετος 95.

Ειρήνη αυτοκράτειρα 26

Ειρήνης άγ. Ναός 67. 82., 83. 90.

'Εκκλησιαστικόν 'Ορφανοτροφειον 109

Έλέου Βωμός έγ Αθήναις 15 38

'Ενδημοΰσα Σύνοδος ΚΠ. 52

'Επισκοπαί Μητροπόλεως Αθηνών 30.

«Ευαγγελική Εκκλησία» 99. 100.

«Ευαγγελικά» 98

«Ευαγγελισμού» καθεδρικός Ναός 83

Ευγένιος Πάπας Ρώμης 46

Ευγένιος «τριθε'ίτης 28

Ευθύμιος 'Επ.' Μαδύτου 42

Ευθύμιος Θεσσαλιώτιδος 103. 105

Ευθύμιος Τορνίκης 3δ

Ευθύμιος Μαλακής 'Επ Νέων Πατρών

34. 37.. 38.
Ευρίπου (Χαλκίδος^ Επισκοπή 30 41.
Ευστάθιος Θεσσαλονίκης 35
Κύταξίας Α. Υπουργός 102

'ΕφραΙμ Ιεροσολύμων 67

Ζαρατόβου Επισκοπή 31
Ζαφϊνος λατ. 'Ε^ιίσκοπος ιΟι
«Ζωή» Θρησ. Σύνδεσμος 95
«Ζωή» περιοδικόν 110 ,
Ζωοδόχου Πηγής Μονή 66

Ηλία άγ. (καΙ Χαραλάμπους) Ναός 30
«Ήμερα πτωχών» 109
Ηράκλειος μάρτυς 21

Θεοδόσιος Α'. αυτοκράτωρ 23. 24 ■
Θεοδόσιος Β'. αύτ^ρκράτωρ 23. 26
Θεοδόσιος Βορραδιώτης Πατρ. ΚΠ. 36
Θεόδωρος 'Επ.^Εύρίπου 39
Θεόδωρος ΚαντερβουρΜχς 28
Θεόδωρος Δούκας Δεσπότης Ηπείρου

Θεόδωρος Αάσκαρις αυτοκράτωρ 39
Θεοδώρων άγ. Ναός 29
Θεόκλητος Έπ. Σταυροΐιπόλεως 108
Θεολογική Σχολή Χάλκης 91
Θεολογική Σχολή Πανεπιστημίου 80. 91
Θεόπεμπτος Έπ.• Σπάρτης 29
Θεοφανώ αυτοκράτειρα 27
Θερμοπυλών Επισκοπή 14
Θήβαι 23. 27
Θηβών Επισκοπή 43. 78
Θηβών Μητρόπολις 31
Θησβΐον 24

Ιάκωβος Φθιώτιδος 103

Ιγνάτιος ΚΠόλεως 32

Ιεζεκιήλ Στεφάκης ήγ. Καισαριανής

62
Ίέραξ Μ. Λογοθέτης 53
•Ιερεμίας Β' ΚΠ. 51
•Ιερεμίας Γ'. ΚΠ. 67
Ίεροδιδασκαλεϊον Γερμάνιυν 93
«Ιερουσαλήμ» Μονή Θεοτόκου 72
«Ιερός Σύνδεσμος» Αθηνών 93- 103
■^Ιερώνυμος λα.τ. Πρεσβύτερος 18
Ίλλυρικόν Άνατολικόν 26
Ίννοκέντιος Ι". Πάπας Ρώμης 40
•Ιουλιανός Παραβάτης 22. 23
Ίουστινος β'. αυτοκράτωρ 27
Ιουστινιανός α', αυτοκράτωρ 23 25 ■
Ισαάκ Έπ. Διαυλείας και Ταλαντίου

59^
Ιωακείμ Αλεξανδρείας 51
Ιωάννης Έπ. Θηβών 34
•Ιωάννης Έπ. Εφέσου 27
"Ιωαννίκιος β'. ^Ιατρ. ΚΠ. 59
Ιωάννου Θεολόγου Μονή 58

114

"Ιωάννου άγ. παρά τόν Ίλισσόν Ναός

24
Ιωάννου Εύαγγ. Μονή έν Πάτμφ 91
Ιωάννου άγ. (Κυνηγρΰ) Μονή 41

Κίχβαλλσρης Ιερομ. διδάσκαλος 65

«Καθολικόν» Καθεδ(^ικός Ναός 44 47

«Καινή Κτίσις» περιρδικόν 110

Καισαριανής Μονή 20. 28. 30. 39. 41.
43. 47. 50. 58. 74

Καΐστορίου Επισκοπή 31

Καλοποθάκης Μιχαήλ "99

Καλλιγάς Παρθένιος Ήγούμ. Μονής
Πάτμου 91

Καλλιγάς Παΰλος 86

Καλλίνικος Φθιώτιδος. 8 7 '

Κάλλιστος ΚΙΙ. 43 ' ^

Καλογεράς Νικηφόρος 87

«Καμαροσκέπαστοι» Βασιλικαΐ 30

Κανάλων Επισκοπή 31

Κανέλλος Λαυρέντιος 58

Καπνικαρέας (Καμουχαρέας) Ναός 29

Καποδίστριας Ιωάννης 80

Καρύστου Επισκοπή 30. 41

Καταλώνιοι 42

Καταστατικός Νόμος Έκκλησ. Ελλά-
δος 81. 82. 83. .

Κατηχητικά 2χολεϊα 110

Κέω Επισκοπή 31. 41

Κΐγκ 'Ιωνάς Ιεραπόστολος 99

Κιστέρκιοι μοναχοί 41

Κλήμης Ιωαννίνων 66

Κλήμης Άλεξανδρεύς 20

Κλήμης δ*. Πάπας ρώμης 42

Κλειστών Μονή 50. 105

Κοδράτος Απολογητής 18. 19

Κολοκύνθης Δημήτριος 57

«Κολοκυνθοϋ> περιοχή Αθηνών 57

Κόνων «ΤριΛείτης» 28

Κορίνθου Επισκοπή 20

Κορίν&ου Μητρόπολιι^ νβ 30

Κορράδος λατ. Άρχιεπ. Αθηνών 31

Κορυδαλεύς Θεόφιλος 55

Κορωνείας Επισκοπή 30 41 , *

Κοσμάς ίερομ εκ Λήμνου Διδάσκαλος
67 _

Κοσμάς Κάμηλος «"Εξαρχος» της Μη-
τροπόλεως Αθηνών 43

Κύριλλος γ'. Πατρ. ΚΪΙ. 57

Κύριλλος δ'. Πατρ. ΚΠ. 67

Κυριακά Σχολεία 84 87

Κυριακής άγ. Ναός 30

Κώνστας β'. αυτοκράτωρ 28

Κωνσταντίνος Βασιλεύς 102. 104

Κωνσταντίνου άγ. Ναός 95

Λάτας Διονύσιος 90
Λατίνοι έν Αθήναις 100—101
Αα'ξϊνος Νικόλαος 69
Λεβαδείας Επισκοπή 31
Λέων α' αυτοκράτωρ 27
Λέων γ'. αυτοκράτωρ 26. 27
Λέων Σγουρός 38
Λεωνίδου αγίου «Μαρτύριο ν» 22
Λέων ιγ'. Πάπας Ρώμης 101
Λούκαρις Κύριλλος 56
Λουκάς Ευαγγελιστής 14. 23
Λουκάς δσιος 28 29
Λουκά οσίου Μονή 41
Λουκά; Χρυσοβέργης Πατρ. Κ Π. 34
Λιβέριος Κολλέτης 6δ
Λίμπονας Μιχαήλ 61. 62
Λυκοδήμου (άγ. Νικόδημου, Σωτήρος.
Σωτείρας) Ναός 24. .29. 59. 74. 90
Λυκούργος "Αλέξανδρος Σύρου 87. 90

Μάδυεος 42

Μάξιμος γ'. Πατρ. ΚΠ. 49

Μακάριος Πάτμιος 66

Μακράκης Απόστολος 89. 90

Μακρής Γεώργιος Ιερεύς 95

Μανουήλ Κομνηνός αυτοκράτωρ 31. 34

Μαραγκός Ιωάννης λάτ. Επίσκοπος

100. 101
Μαραθών 41

Μάρκος Ξυλοκαράβης Κ Π 49
Μασσαλίας Κοινότης 92
Ματθαιόπουλος Εύσέβιος άρχιμ. 95
Μεγάρων "Επισκοπή 31. 41. 42
Μεθόδιος γ" Πατρ. ΚΠ. 61
Μείζων Σύνοδος 104. 105
Μελέτιος δσιος 31. 32
Μελετίου όσ. Μονή 31. 50
Μενίδιον 41 . '

Μεταμορφώσεως είτα Φανερωμένης

Μονή Σαλαμίνος 29 58 88 108 98
Μεχμέτ β' Σουλτάνος 47
Μητροφάνης β*. ΚΠ. 45
Μητροφάνης γ' ΚΠ. 51
Μιχαήλ Πακνανάς νεομάρτυς 69. 70
Μιχαήλ Καλοφερνάς ιερεύς 45
Μιχαήλ Κηρουλάριος Πατρ. ΚΠ 33
Βΐ&ποίε Λΐοϊδϊο λατ. Επίσκοπος 100
Βεΐίεναυχ Μονή 41
Μομφερράτος Α. Υπουργός 101 102
Μοροζίνης Φραγκίσκος 6ί
Μπεναλδής 'Αργυρός 63
Μπενιζέλος "Αγγελος 52
Μπενιζέλος "Ιωάννης 62 -
Μπενιζέλος Δημήτριος Παλαιολόγος 65
Μουσταφάς Κιοπρουλής Μ. Βεζύρης 64

115

Ναυπάκτου Έπιοκοπή 78 •
Νήφων β'. Πατρ Κ Π. 49
Νεόφυτος άρχιμ. Μονών "Αθηνών <7
Νεόφυτος Μεταξάς Ταλαντίου Έπ. είτα

Άθ•ηνών 77 εξ.
Νεόφυτος ατ'. Πατρ. ΚΠ. 67
Νεόφυτος ξ'. Πατρ. ΚΠ, 74
Νείλος 'Επ Δαύλειας 50.
ΝεΤλος Κεραμεύς Πατρ. ΚΠ. 43
Νικήτας- Ακομινάτος 36
Νικόλαος Ζακύνθου 87
Νικολάου άγ. Ναός 69
Νικολάου άγ. (Κολώνων) Μονή 41
Νικολάου άγ. Ναός 95
Νικολάου άγ (Καταπέρβικα) Μονή 41
Νίκων άγ. «Μετανοείτε» 29
Ντέκα Ιωάννου Σχολή 76
Ντούτζης Ιωάννης 54

Ξυστός β'. Ρώμης 20

"Οθων Βασιλεύς 80. 81. 84
Οικονόμος Κωνστ. εξ Οικονόμων 71.

80." 82 90.
'Ονώριος γ', II άπας Ρώμης 41
Οΰμβερτος Καρδινάλιος 33
Ούνϊται εν Αθήναις 101

«Παναγία Άθηνιώτισσα» ?ί^>
Παναγίας Κανδύλης ή Αγίας Κυράς

Ναός 24
ίΐαναγίας Μεγάλης Ναός 24
Πανεπιστήμιον Άθ-ηνών 20. 22 23. 25

80
Παντανάσσης Μονή. 58
Παντανάσσης (Μοναστηράκι) Ναός 30
Παντελεήμονος άγ. Ναός 47. 48
Παπαδάκης Αλέξιος 82
Παρασκευής άγ. Ναός '^Ο
Παρθενιάς α'. Πατρ. ΚΠ. 57
Παρθένιο; δ' Πατρ. ΚΠ. 6 1
Παρθενώνος Ναός 24. 29. 47
Παράσχος Άχιλλεύς 87
Παρθένιος Γερένης Ιεροσολύμων 67
Πατούσας Γεώργιος 65
Πατούσα; Ιωάννης 65
Παϋλος Ά.τόστολος ι4— 17
Παϋλος μάρτυς 2 1
ΠαυλΙνος μάρτυς 21
Παυσανίας 1 5

Πεντέλης Μονή 55. 67. 78. ΐ05
Περιγένης Έπ. Πατρών είτα Κορίνθου

Μητροπολίτης 26
ΡβΙίί Ι.ουΪ8 λατ. Επίσκοπος ιΟι
Πετράκης Παρθένιος ϋ8
ΪΙετρίδη^ς Δ. 'Υπουζ'^ός 10ΐ

Πέτρος μάρτυς 21 . . ■

Πίος θ'. Πάπας Ρώμης" ιΟΟ.
Πλατάνοιν Επισκοπή 3 1
Πλούταρχος Άθην φιλόσοφος 24
Πολύκαρπος Ιεροσολύμων 76
Πολύκαρπος Τρίκκης 1 05
Πορθμού (Ευρίπου) "Επισκοπή 30 .
Προαιρέσιος χριστ. Καθηγητής 23.
Προδρόμου (Κυνηγού) Μονή 58
Πρόθυμος Νικόλαος λατ Επίσκοπος

46
Πρϊσκος φιλόσοφος
Προδρόμου Μονή εν Κέφ 39. 40
Πρόκλος φιλόσοφος, 24
Παρθενώνος χριστ. Ναός 24. 29. 36.

Ριζάρειος 'Εκκλησ. Σχολή 81. 82 91- '
Ρόμπης (Σωτείρας) Ναός 30,
Ρομπότης Παναγιώτης 82
Ρουσάνος Παχώμιος 51 _ !.

Ρουφϊνος λατ.' Πρεσβύτερος 21 . '
Ρώμη 25

Σαλαμις 29. 37

Σαλώνων Επισκοπή 41. 42. 49. 78

Σαμουήλ Χαντζερής Πατρ. ΚΠ. 68

Σαρανταπήχοιν οικογένεια 27

Σίμων Φραγκισκανός μοναχός 60, 61

«Σιμωνιακά» 89

Σιναϊτικόν Μετόχιον 74

Σκύρου Επισκοπή 30 49. 78

Σπάρτη 29

Σπηλαίου Μ. Μονή 97

Σπηλαιωτίσσης Παναγίας Ναός 24

Σπόν περιηγητής 60

Σπυρίδωνος άγ. Μονή εν ΠειραιεΙ 69

Σπυρίδωνος άγ. "Ασυλον 109

Σταυροπηγιακά! Μοναι 50

Σταυροφόροι 38. 40

«Στέγη Εκκλησίας» 'Ορφανοτροφεϊον

103.
Στειρίου Μονή όσ. Λουκά 28
Συμεών άγ. Ναός 30
Συμεών Τραπεζούντιος ΚΠ. 51
Συναγωγή Ιουδαίων εν Αθήναις 15
«Σύναξις Πρεσβυτέρων» 85 — 87
Συνέσιος Πτολεμαίδος 23
Σύρας Επισκοπή 30
Συρίγη Παλαιολόγου 52
Σωτηριανός Γρηγόριος Ιερομ, 66
Σωτήριχος Λατίνος 65
Σωτήριχος Παντεύγενος 34
Σωφρόνιος Αλεξανδρείας 91
Σωφρόνιος β'. Πατρ. ΚΠ. 58

Ταλαντίου 'Ετιισκοπή 108

•ϋ?-«;

ί16

Ταμεία Φιλόπτωχα ΙΟδ 109
^ Ταμεϊον Γεν, Έκκλησιαστικον 102'ΊΟδ
' Ταξιαρχών Μονή ('Αστέρι) .58
Ταώ (Νΐα'ού Πεντέλη) Μονή 54
Τζατατζουίας έν Ρουμανία Μονή 61
Τιμόθεος Έπ. Ευβοίας 5δ
Τιμόθεος Καλαβρύτων Αιγιαλείας 9δ
Τραπεζοί5ντος Μητρόπολις 49
Τριάδος ' Αγίας Μονή Πάρνηθος 58108
Τριθε'ίτων αίρεσις 27
Τρικούπης Χαρίλαος 92
Τριπόλεως Ιερατική Σχολή 102.
«Τρεις Ίεράρχαι» Σύλλογος 95

» » Περιοδικόν 110

Τρυχίων Επισκοπή 31

*

'ΥγΕνος Έπ, Ρώμης 20

Ύπατης (Νέων Πατρών) Επισκοπή

43 78 ' .

Φαρμακίδης Θεόκλητος 81. 82
Φιλιππούσης Ιωάννης λατ. Επίσκοπος

101 ^
Φιλοθέη όσία 52 — 54
Φιλόθεος ΚΠ. 43 /

Φιλόστρατος 14
Φλωρεντίας Σύνοδος 45. 46
ΦραγκισκανοΊ μοναχοί 48
Φραγκομονάστηρον 41.
Φραντζής Χρονογράφος 4ΰ
Φυλή 'Αττί'/ίής 41
Φώτιος Κ Πόλεως 32
Φώτιος Αλεξανδρείας Πατρ, 104

Χαζέ άρχων Αθηνών 29
Χαλαβατζης Γεώργιος ουνίτης Επί-
σκοπος 101
Χάρισσα μάρτυς 21, - -.

Χίλδνερ Ιεραπόστολος 99.
ΧΙλλ Ιωάννης ιεραπόστολος 99
Χασεκής Τύραννος Αθηνών 70 — 75
Χριστίνα μάρτυς 21
Χρύσανθος Χαλκίδος 103
Χρυσολεοντίσσης Μονή 108
Χρυσόστομος Ιωάννης άγ, 15. 17

•"Ωμορφη Εκκλησία» 30

Ώριγένης 20—21.

Ώρείου (Ώρεοΰ) Επισκοπή 30. 4ΐ.

-ο<χ:>ο®Κ>οο<^

1 (■ '

>. >

$1' *.

ΐΐΐ;;^

^ίν-ν-Λ-'•:^;"

^

/ χ

ΤΎΠΟΙΣ "φοίνικος,, ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ 44

_— . =ν-

, νί^,

^^Τχ

/

ίί