E
I>visioo SOC_
/ /4 v. |
GUILIELMI
NEUBRIGENSIS
HISTORIA
Sive C H R O N I C A Rerum ANGLICARU
LIBRIS QJJ INQJJE
ECodice MS. pervetufto, inBibliotheca pranobilis Domini
Dni. THOM^E SEBRIGHT, BARONETTI,
Uberrimis additionibus locupletata, Longeque emendatius quam antehac edita,
Studio atque induftria Thomi Hearnii,
Qui & praster Joannis Picardi Annotationes,
Suas etiam Notas & Spicilegium fubjecit.
(/^ffM^M- Accedunt WVrh^
Homilias tres eidem GUILIELMO
a Viris eruditis adfcriptse,
Partim e Codice prasclaro antedicto,
Partim e Codice antiquo Lambethano nunc primum editx.
O X O N I l E Theatro Sheldoniano, M.DCC.XIX.
Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
Princeton Theological Seminary Library
http://www.archive.org/details/guilielmineubrig01will
in
PRiENOBILI DOMINO
Dno. THOMM SEBRIGHT,
BARONETTO,
THO. HEARNIUS S.
EDITad te, Vir
pranobilis & de flu- dm noflrts optime me- ritey Guilielmus Neu- brigenfis, adfidem Codicts tui vetu- a 2 Biflimi
IV
ftijfimi emendatw, S5 integntati fuce reftitutus plurimifque locis ad- aucim.Gratias faneimmortales tibi efie agendas fatebuntur omnes rei litterarice fludiofi.quodtamprompte e Bibhotheca tua inflruclijfima Co- dicem hunc nobisporrexeris. Atque ea prcecipue de caujfa gratulabun- turt quod fcediffimis errorihis jam antea inquinatus fuerit aucfor cevo Augufteo,Ji siilum & fidem Hifto- rice fpectes, pene dignus. Dignijfi- mus proinde & ipfe eft qui e The- atro prodierit Sheldoniano. Idquodipfe optime fciebas, in re- bus noHris hi/ioricis adprime ver- fatus. Ceterum nequaquam miran- dum efi, te tam lubenter Codicem aucloris -mXvtsD^ ac prceftantijfimi, & multorum, quce commemorat,fa-
ciorum
ctorum aimflv, egregium communi- cafie, quumftudia nosirapromovere nunquamnon conatm fueris. Hinc Oxoni^ commorattis benigniffi- me me excepifti, 6f Jubinde docte de Antiquitatibus tam Gracis quam etiam Romanis & Britannicis dif feruijii. Adeo ut non potuerim non laudare cum ingenium tum & fer- monestuos quotiefcunque te videre 6f audire mihi datum eft. Nec eft quod alicui mirabile videatur, te, ftudiis optimis imbutum littenfque interioribus ab ineunte cetateprobe inftrucium, conceffifle, ut auclor, qui Galfridum Monumethenfem refu- tat, in lucem denuo edatur ; quum certijfimumfit te veritatis ejfe cul- torem^ eamque tibi potijfimum pro- batam efie philofophiam, quce par-
tium
VI
tiumftudio minimefaveat. Abfit ut omnia apudGalfridum reprehenda- mits. ^At nemofapiens ea laudibtis extulerit quce ridicuJa plane funt & abfurda. Minime tamen ignoro, opinionem prajudicatam tantum a- pudnonnullos valere, utetiamfine ratione valeat auctoritas Galfridi aliorumque idgenus auclorum.§tyod vitio judicii hominumque tarditate arbitror contigiffe. §tya in re te etiam mecum confentire cenfeo,quip- pe qui exploratum habes interefie plurimum inter hiftoricos qui vera a fal/is disjungerent, & rhapfodia- rum collectores qui fabulas pueriles commifcerent veris narrationibus. Et tamen fatendum eft, Galfridum interpretem tantumfuifie non au- florem hiflorice quam vocavit Bri-
tanni-
VII
tannica, eoque nomine veniam me- reri. Verumhcecalias. Nuncquod ccepimus, Guilielmum noftrum intu- eamur-, fcriptorem aequum, libero judicioyiullaque ejufmodi adftricium neceffitate, utftbi ea tuenda efte du- xerit quce ab ipfa ratione abhorre- rent . Itaque legant relegantque ju- venes, tuum exemplum imitati, qui expertus nofti ex ejufmodifcriptori- htsperdifficiles & perobfcurasquce- ftiones dejuribtisEcclefia&Regum explicari poffe. Vale. Ex Aula Edmundi Oxoni^e prid. Non. Jul. A.D. M.DCC.X1X.
THO.
IX
THO. HEARNIUS
L E C T O R I
E C I MU S fextus jam ver- Rat;o pro- titur menfis, amice Le&or, h^noft1™
ronicac lielmi
ex quo Guilielmi Camdeni^l Eli^abetham in lucem emi- "™^*e ferim. Quo opere pene ab- foluto,Codicem MS. a prae- nobili Domino Dn0. Thoma Sebright, Baronetto (Codices e Bibliotheca fua inftru&iflima mecum benignillime communicare femper parato) mu- tuo accepi, Guilielmi Neubrigenfis Hiftoriam, five Chronicam, rerum Anglicarum complecl:en- tem. Jam antea conjeceram, Hiftoricum hunc egregium fcediflime inquinari. Conje&uram firmat CodexMS. Pauculis enimpaginis colla- tis, exemplaria imprefTa innumeris erroribus fcatere, & hinc inde quamplurima magni mo- menti defiderari deprehendi. Hinc de nova edi- tione cogito, quantumvis ne tanto oneri ferun-
b do
X THO. HEARNII
do impar futurus efTem, vererer. Quam etiam ut in me fiifciperem, tantique pretii Codicem ab interitu vindicarem, hortati funt amici eru- diti, in quibus & ipfe Dominus Thomas Se- bright jure optimo numerandus. Tandem igi- tur prelo mandatur fcetus hic eximius Guiliel- mi, vehementerque omni ftudio atque opere laboravi ut quam emendatiffime prodiret ; ea nempe methodo in progrediendo fervata, ut textum ad fidem Codicis MS. exprefferim, prio- rumque Editionum ( Antverpienfis nimirum & Parifienfis, nam Heydelbergenfis non pro nova editione, fed pro nova tantummodo impreffi- one juxta editionem Antverpienfem, fummariis tamen capitulorum omiflis, eft habenda) difcre- pantias ad infimam paginae oram collocaverim ; annotationes vero uberiores,tam fcilicet Picardi quam & noftras, adcalcem operis rejecerim. Huic Editi- §. II. Sed prseter Chronicam continet Codex quiasRquaf- nofter A«\|/^«. quaedam Theologici argumenti. i^/argu-Hinc fane adejufdeminitium hasc exftat nota a menti iub- manu Veteri,fed non eadem a qua & ipfa hiftoria
]ecimus,su— ' j. i
ctoie iti- exarata : Liber SanUcc Maria de Novoburqp. In
dem, ut vi- ©
detur, Gui- jm volumine continentur h<zc : " Hiftoria Anzlorum.
iielmo no- - i r . °
ft*°. " Omelia fuper^ cum loqueretur Ihefus ad turbas. aScrmo de Trinitate. Sermo de Santlo Albano" Et hafce quidem Reliquias (quas Guilielmo no- ftro recT:e T, ut mihi videtur, adfcribunt viri eru-
iTlnHiftoria Bedam rerace?» appellat. Idem Epitheton in Ser- inone de Sanclo Albano, p. S79. In quo Sermone & Britonum fe calumnias non formidare declarat, p. 874.
diti,)
em m ica icorum
P R M F A T I O. xr
diti,) fubjicere etiam vifum eft. Fatendum ta- men eft, in Codice noftro imperfeclas efTe. Sermo nimirum de Trinitate maxima ex parte mutilatur j & nonnulla itidem defiderantur in Sermone de San<5to Albano : quas tamen omnia e Codice antiquo Lambethano meam in gra- tiam fupplevit Juvcnis eruditus, EdvardusBur- tonus, e medio Templo Londini, Armiger.
$.111. Verum non eft mirandum, auctorisQui& Ex_ nos habere hafce in Theologia Reliquias, quum Planati°- Theologum (monafticos errores fi excipias) exi- Cant mium fuiffe fatis manifeftum mihi effe videa- rcripfic tur. Nam Explanationem in Cantica Cantico- rum luculentiffimam fcripfit, quam Cantabrigia^ & Novoburgi fe vidiffe monuit Lelandos r. Quod quidem opus contexuit rogatu Rogeri Abbatis fecundi Bellalanda?, (cui dicavit 2) an- nis nimirum aliquot antequam Chronicam con- fcripferit. Unde liquet, Rogerum de auctore noftro prasclare fenfiffe, viro nempe judicio acu- tiffimo & do&rina fingulari ornato. Porro do- cuit Lelandus 5, intra unum annum concin- naffe audorem ; haud aliter fcilicet atque Pli- nius Hiftonam Naturalem (quantumvis in ea- dem viginti millia rerum obfervatione digna- rum ex lecl:ione voluminum circiter duum mil- lium complexus fit) intra anni unius fpatium condidit, ut e notis chronologicis collegit Hen-
I. Coll. Vol. iv. P.19.& 37. z. Vide ad imam partem paginas n8.Hiftori3e quam edimus. 3. Loc. cit.
b 2 ricus
xii THO. HEARNII
ricusDodwellus ',monumentum immortale Ca- thedrse Camdenianae, & fine dubio clariffimum lumen temporis fui. Ceterum non tantum fcri- pfit, fed & edidit Explanationem hanc Guiliel- mus. Hinc fane conftat, probafTe eruditos, ali- oqui in lucem publicam prodire non permiflu-r ros. Nam hifce temporibus fummam curam ad- hibebant fapientes, ne fcripta jejuna atque in- erudita juris publici fierent. qua de cauffa au- ctorum qui iifdem temporibus floruerunt apo- phoreta a rei antiquariae vitasque privatas ftu- diofis magna asmulatione perlegenda effe mihi videtur, illos praecipue imitatis, qui reli&o foro, & cauffarum a&ionibus, in mitioribus ftudiis astatem confumpferunt, fatius effe ducentes, inodico civilique cultu contentos vivere, quam bona animi turpi quaeftu peffimo exemplo fce- dare. e* opere §' *V. Jam ex °Pcre noftro facile omnes in- noftrocerte^iijoent au&orem noftrum in antiquitatibus
Jiquet, in _ O _ * t ~l
antiquitati- hiftoriifque ita verfatum fuiffe, ut ejufdem x~
bu* atque * .,-.-•' ,
hiftoriis tatis aut nemo, aut pauci plures hbros perle-
verfatifli- . j . r v n
mumfuwb.gennt, & qui omne tempus, quod lph a facns in ccenobio negotiis datum fiiit, in his ftudiis laboribufque confumpferit, quo paratior ad res in Britannia noftra geftas litteris confignandas
i. Bomctime fincc 8$t. JDotwell rcaD otocr $liny'8$&s taral ^ift. xoitr; ^r. Cljerrp of Sfcotte^brooke, ant> crtraite «D all tbe Cbronologtcal 0otc0 out of tt, bp wtycl) !>e gas iWs trjat tbi0 *©orfc *»a0 compilefc in tbc fpacc of a^car. E Diario noflro pro an, M.DCC.VII, fub Nov. 15.
efTe
P R M F A T I O. xiii
efle pofTet. Id quod prseclare fciverat Ernaldus (iic enim legendum non E. tantummodo ut in Editionibus aliis ) Abbas Rievallis, qui ad opus aggrediendum impulit, cuique proinde dicavit confecravitque, licet librum primum & aliquot libri fecundi capitula duntaxat eidem ofFerre permiffus fuerit, jam mortuo antequam ad um- bilicum duceretur totum opus, ut redte e Ni- cholao Rievallenfi obfervavit Picardus \ Non alia certe de cauffa Bedam aflidue pervolvit, quem celebriora Jubtili brevitate (non, ut antea edebatur, gravitate) geft a perfirinxtjfe teftatur\ Hinc & ipfiim quoque Gildam legit relegitque, Hiftoricum perveterem & in pauciflimis bibli- othecis adfervatum, utpote fermone admodum impolitum atque infipidum, ideoque fufque de- que a plerifque habitum. Et tamen Gildae in- tegritatem laudat, in gentis fuse facinoribus atrociflimis detegendis atque damnandis dili- gentiflimum.
§. V. Itaque quum tantus hiftoricus atqueDigniflimuj antiquarius fiierit nofter, nemo mirabitur, nosqu.^nobis in eo accurate edendo operam coilocaffe, pr32-£kasco- cipue quum na&i fuerimus Codicem optimum,^ms^uouft quique perplures annos cum tineis &: blattis rixatus eft. Imo tantse audtoritatis eft Codex ifte,ut mihi videatur illum ipfum effe Codicem, quem bibliothecae ccenobii de Novoburgo dono dedit ipfe au&or. Certe ad ccenobium fpe&affe
I . Not. in Epiftolam Guilielmi nofhi Prajfacionalem. z . Pag.6.
e nota
xiv THO. HEARNII
e nota fuperius edita colligimus ; quantumvis Novoburgi nufquam comparuerit hiftoria no- ftra quo tempore ccenobium vifitaverit Le- landus r, qui tamen teftatur 2 exftitifle in bi- bliotheca Wellenli. Et eo ipfo feculo quo flo- ruerit au&or Codicem noftrum exaratum fuifle cenfuit etiam D. Rogerus Twyfdenus, Eques Auratus & Baronettus, Vir utique optimus, & commemorabili pietate ac virtute prasditus, qui & ipfe divulgare in animo habuit, ut e Codice impreflb, ab ipfb quamplurimis locis calamo emendato, conftat, quem Codicem mecum item communicavit prasftantiflimus Dominus Dns. Thomas Sebright. De hoc Codice fimul atque mihi nunciatum eft, eundem efle cum eo quo ufiis eft Picardus exftimavi. Sed me falli illico docuerunt amici, quorum fententiam idcirco li- benter fum amplexus, quod ex ipfb Codice eam firmari paullo poft expertusfuerim. noirTmo- $. VI. Jam hoc confideremus, cujufmodi hi- deftu. ftoricos inter monachos noftros fimus reperturi, fi omnes eadem modeftia fuiflent ornati qua & nofter. Et quidem multos hac parte excelluifle nemo dirhtebitur j at neminem noftrum fuper- afle e variis hiftoriae patebit locis. Hinc fane tam caute quam quis unquam fabulas aniles vi- tavit. Nam quamvis nonnulke id genus irre- pferint, hx tamen tribuendae feculi potius vi- tiis, quam Audoris ingenio, qui de earundem
i. Vide ejus Coll. Vol. 1T1. p. 37- *,. Ibid.
veritate
PRiEFATIO. xv
veritate fiibdubitavit. Unde m capitulo illo 1 de quibujdam prodigiofs hxc verba profert : Mirum plane Ji talia olim contigere^ cum nihil tale in libris veterum reperiatur^ quibus utique ingens jludium fuit memorabilia quceque litterU mandare, Et recte e filentio librorum veterum concludit, hujufmodi prodigia ibi non commemorata pro veris non eife habenda, quum & auctores om- nium vetuftiflimi prodigia pariter atque fomnia, quotiefcunque acciderunt, fcriptis prodiderint ; a quibus & hanc confuetudinem ad medise anti- quitatis auctores emanafle opinor. Qui ta- men omnia credenda effe neutiquam volebant. Quippe qui optime fciebant plurima fuiffe con- fi&a. Id quod de quibufdam prodigiis a fe commemoratis agnofcit Livius. Sic enim ille2: Trodigia eo anno (Urb. Cond. DXXXVUT. Ante Chr. CCXIV.) multa nunciata funt. quce quomagis credebant Jimplices ac religiofi homines, eo etiam plura nunciabantur . Ubi tq etiam delendum efTe tam e noftris quam ex aliis Codd. MSS. monui- mus 3. Nectamenomnia proprodigiis habenda funt quae in veteribus auctoribus prodigiorum iimilia effe videntur. Alioquin & ifta Thucydi- dis lib.Ti.c. 77. belli Peloponnefiaci minus efle vera pronunciares : ''h^jj y$t cv ooimv vXn t$i(pQei<m>
iW civtfAWv 'zstss cwtIuu, thn) TeW78pct,T% 7W(> >L (p\oyz
*7T cwtQ a,vw. Quse quidem a Vitruvio ad ini-
1. L. V. c. 14. i.Hift. lib. xxiv. c. x. Ed. noftr*. 3. In var. JLeftt.
tium
xvi THO. HEARNII
tium capitis i . libri Tl. flrmantur. Sic enim ille : Homines vetere more, ut fercey in Jilvis (3 fpeluncis €0 nemoribus nafcebantur, ciboque agrejli vejcendo^ vitam exigebant : Interea quodam m loco ab tem- pejlatibus & ventis denfce crebritatibus arbores agi- tatce^ & inter fe terentes ramosy ignem excitaverunt : (3 eo, flamma vehtmenti pertemti, qui circa eum locum fueruntyfunt fugati. Neque aliunde plane eft quam a modeftia, quod omnia quse fecerit Beckettus laudanda efle pernegaverit nofter Guilielmus. Et tamen humillime agnofcit *, fuce parvitati nequaquam concedi de tanti viri aSlibus temere judicare j adeo ut tam Beckettum quam & ipfum regem culpandum efTe cenfuerit. Hac mo- rum fuavitate, quum alii fere hiftorici monaftici fint acerbi, multorum amicitiam demeruit. Quum vero animo effet a tumultibus urbanis alieno, fecefTumque amaret litterarium, intra ccenobii parietes vitam agebat, totum fe ftudiis pietatis litterarumque facrarum & profanarum confecrans. Multi autem erant qui a fecefTu litterario perducere ftudebant ; quorum tamen monitionibus pro virili obftabat, tantumque ab- fuit ut aulicos fibi conciliare vellet, ut nomen fuum omnino tacendum efTe duxerit. Cautus igitur erat 6c in nomine proferendo, quotief- cunque epiftolas fcribere neceffe habebat. Et tamen boni mores fuadebant hifce occafionibus edere. Si ifti hoc non poftulaflent, fuumnomen
I. Pag. i8<r.
hac
P R M F A T I O. xvll
hac ipfa in hiftoria non prodidiffet. Guilielmum fliille Patrono fignificavit, indicavitque fe de NovoburgoCanonicum fuilTe. Quodnam autem fuerit cognomen ex hiftoria noitra non edifci- mus. Parvum tamen five Petitum fuifTe docue- runt Lelandus aliique. Itaque quum cognomen minus effet notum, Neubrigenfis vulgo audiit a Prioratu in quo vixit. Neque alio titulo citant plerique. Guilielmum igitur Neubrigenfem & 1105 appellavimus. Sed alii Novoburge?ifem five Neu- burgenfem pro Neubrigenfi reponendum efle con- tendunt. (in quibus & ipfe numerandus eft cl. Barlovius ', Epifcopus nuper Lincolnienfis.) Neuburgenfem enim ecclefiam commemorat ipfe au6tor. Neque difiiteor. Malui tamen ap- pellationem vulgarem retinere, ne pro novo au&ore haberes. Id quod etiam fecit Picardus. Quin & non defunt rationes quse Neubrigenfem etiam redte fcribi fuadeant. Quod enim nos H13urg five 2i5utTOttt 2 appellamus in quibufdam plagis vocitatur ^5rig & lii3evg. Inde & oppidum de Newbury in agro noftro Bercherienfi poteft
i. In notula qnadam MS. ad initium Guilielmi Neubrigenfis Heydelbergx excufi. i. Burrow i0 a Citp or (lOton, aS Atle-
burrow, Peterburrow. 3lnl) that t0 t\)c fame tlje <©erman0 cali Burg, a0 Strasburg. V®i)ici) i0 fomcttme miftaUen in pxoz
nottneing it fOt Berg, &c. Ita v. cl. Joannes Nordenus in libello rarifiimo, (e quo excerpta aliquct egregia, nam ipfum opufculum nondum vidi, mihi dono dedit cl. Bagfordius) cui tit. % $$XC- paratttC tO Speculum Brhar>ni<e ( cujus partes quardam lucem adfpexerunt, reliquze delitefcunt) Londini $i. paginis (in 8vo.) excufo A. D. 1596.
c etiam
xvin THO. HEARNII
etiam tam jpefobrig five jpetobcrg vocariquam & jQeiubtirg. Vox idem valet quod & Novtis burgus. Neque hujufmodi commutatio littera- rum Grascis ipfis inufitata. Inde certe tipyx pro B£/yx m Ptolemasi Geographia, Ed. Grsec. Baf. 15-35. (cujus exemplar penes me habeo cum Notis MSS. V. undiquaque dodtiflimi Henrici Jacobie collegio Mertonenfi) ut obfervavit An- tiquarius eruditiflimus Thomas Savillus, cujus notulas in Ptolemasum ad finem Prsefationis « hujus exhibebo. Inde etiam QoutnwTnts pro *A<- cwjtIxs habet Diodorus Siculus, quos quidem QKtcunxs appellat aucStor multo antiquior Xeno- phon. Verum utraque le6tio, tam nimirum QhiowjTioi quam & QtoeLcm, redte fe habet. Ana- logise enim Grammaticas confentaneum eft ut a $A<£?, Q\i2vT*f, ^XiouvTioi tam commode vocen- tur quam etiam sxi&imoi. Qupd fi vocem apud Diodorum corruptam effe exiftimes, me plane diffentientem non habebis, modo adftipulentur Codices MSS. Apud Pollucem \gdw pro tgoiXijj vel ImAn, quse & ipfa depravatio eft vocis ;£*a?. Quum vero apud eundem Bacchi fcutum >'- pcu<& nominetur, non eft quod fufpiceris ^e©- reponendum effe. Scriptura * enim multis locis confirmatur. Et quidem appellatio indita a fi- militudine ^voctg. Ecce Pollucis verba> : h za- •wpm €o9-^ w€g/V, cuyn* tw % ^dvluf huitevyti ifctyuo-
1. Vide Num."i. 1. Vidcfis If. Cafaub. deSatyrica Poefi, p. 138. 3. C. xvm. f
KCCf
PR&FATIO. xix
KCtf 7TX (C 7TU^cJL\lw vty&T (J^lw . *£ TO JvgCUOV TO AlOVV-
mobHsv. Et tamen primo intuitu fateberis efTe errorem apud Themiftii Orationes a Pantino cditas ubi tzs Kcw&t? pro rs? BewfW (quas notif- fima eft appellatio unius e Fabulis Eupolidis) habemus. Male etiam snehahse pro eneiiah- se (non, cumMarmorum Oxonienfium l Edi- toribus, ANAnAHSE) in lapide quodam perve- ten Galeriae Bodleianas. Rec-te autem evopidi (non, ut iidem Editores % evpolidi) in alio ejufdem Galerias lapide. Reciius item in aliis ejufdem Galeriae infigniffimse lapidibus quam nobis exhibuerunt Editores, utcunque doctif- fimi. Unum pro multis fufficiet exemplum. En igitur :
TREBELLIA- 3- L- TERTIA
SIBI ET
SILIAE* L« ET« 3' L. FELICIAE DELICIO
LIBERTABVSQVE SVIS- ITA NE ' QVI VBI EGO CONQVIESCO 3 COMVR ATAVI CINERES SVAS PONAT * QVAE ADVERSVS FECERIT y VIRGINBVS
DAMNAS ESTOD HS (£[j) HMHNS.
Aliter Editores, nempe 6 :
TREBELLIA IL TERTIA
SIBI ET
SILIAE : . . . . FELICIAE DELICIO
LIBERTABVSQVE QY1 VBI
EGO CONQVIESCO CVM VRNA ATAVI CINERES
i. N. vTI. z.N.xx. 3-Sic. 4.AnproQyi? Eomodocjuo& ovi pro ovae in Infcriptione apud Montfaucon in Diar. It. f. M- 5-Sic. 6. Vide n. lvii.
C 2 SVAS
xx THO. HEARNII
SVAS PONAT QYAE ADVERSVS FECERIT .... DAMNASISIOD. HS. H. M. H. N. S.
Atque hanc Infcriptionem eo lubentius hac oc- cafione in medium protuli,quodantiquiffimam, digniffimamque quse ingenium tuum exerceat, plane efle exiftimem. Sed haec forte leviora funt quam ut de iifdem fufius difTeramus. Sane de cognomine Hiftorici noftri tantum abeft ut fim fbllicitus, ut in eo non fim pugnaturus, quo minus, utrum velis, eligas. Kequeaii- ^ yjj At j m ilxc loquimur de Guilielmi
icr evinci- * T.
(ur e dete- noftri modeftia, videor mihi audire aliquos effu-
inoneerro- _ ' \
rumGaifri- tientes, idcirco hax falfa effe, quia Galfndi Mo- iamen in numethenfis au&oritatem labefacfare tentavit. roiwejici- Perinde ac fi quicunque Galfridi Hiftoriam non defenditac tuetur prohomine immodefto illico fit habendus. Alii modeftiam potius aucloris noftri e detecrione errorum Galfridi college- rint. Sane pudici eft mendacia vitare. Contra, mendacia laudare eft plane hominis vafri, frau- dulenti atque improbi. Sapiens erat nofter. Neque igitur laudibus efferendos efle cenfebat fautores fabularum. Imo & nominis Britannici amantiffimus erat. Tantum abeft ut Humphre- dum Lhuydum, virum alioquin candidum ac per- eruditum, probem, qui inter Britannicasglorise obtre&atores noftrum numeraverit, indignum- que eo nomine qui lucem videret palam prae- dicaverit '. Tamen non diffimulandum eft,plura
I. Fiagm. Britan. Defcript. f. 73. b.
in
enclus.
P R JR F A T I O. xxi
in Galfrido efTe a veritate minime aliena, ut- cunque tenebris obducSta, uti etiam in Aluredo Beverlacenfi quem deflorabat five expilabat #I Galfridus. At neque Aluredus neque Galfri- dus mendacia in operibus nomina fua ferenti- bus ipfi fingebant. Ea potius attribuenda Scri- ptori Britannico, e quo quae fcriptis prodide- runt in linguam Latinam erant verfa. Et qui- dem ipfe Auclor Britannicus nunc exftat in Bi- bliotheca Collegii Jefu Oxoniae. longe au&ior fcilicet Aluredo & Galfrido. Utinam quifpiam linguae Britannicae ftudiofus ac peritus in lucem publicam edat. Nam plurima inibi habentur ledtu & fcitu digniilima. Neque dubito quin & Auclor Britannicus ex aliis Antiquitatis laciniis pleraque excerpferit. Adeo ut neque ipfi pror- fiis adfcribendae fint nugae illae Milefiae fabulae- que aniles quas paffim interferuit & in medium protulit. Ejufmodi fabulae in aliis itidem oc- currunt fcriptoribus vetuftiffimis. ne quidem ipfo Livio Patavino (Hiftoricorum Latinorum facile principe) excepto, qui temporum prifco- rum Hiftoriam e monumentis nullius quafi fidei colligendam atque contexendam efle fenfit. Et hoc in ipfb hiftoriae fuae limine monuit. Neque mirum. Primis enim aetatibus omnia pene me- moriae potius quam fciiptis mandabant. Atque inde factum ut Bardi etiam dogmata fua litteris tradere nefas efTe duxerint. Neque barbaros
J. Vide Pixfat. noftram Alurcdo Beverlacer.fi prxfixam, §. 7.
illos,
xxii THO. HEARNII
illos, quorum mentio apud Xenophontem, qui de Cyro carmina panxerunt publiceque perop- pida atque vicos cecinerunt, alios a Bardis re vera fuiffe exiftimarim. <t>iwcci J o Kvpo? hkymq'
Xj CtaiTUJf 67* 9L VVUJ \S&V T QctpQcipWV H$og [J$p KcL/%.l$0?,
\fwxjjuj q (piXcbvB- poo7iiTU,Ti5 Jij (piXop>a,%szcns k. (piXon-
ftOTUTtfy teqi 7mVTU. /udp 7T5VUV CLVCLTXluJcCf^ 57WV7Z* ^
xiv^uvov xjzzvpeiai % k7nxjveicdscj tvtxa, '. Adeo ut mi-
rari non debeamus, tot etiam apudXenophon- tem a veritate abhorrere, quippe qui plura quas nunquam fecerit Cyrus retulerit. Nec qui- dem ipfe ea quae de Cyri morte narravit vera efTe crediderim, quum hiftoriae apud Juftinum, Trogi Epitomatorem, nequaquam fintconfen- tanea. Bardis nimirum ipfis multa accepta re- tulit, quibus plane fimillimi erant Bardi etiam Britannici. Populis enim orientalibus eruditio qualifcunque apudantecefTores noftros etiam ve- tuftiflimoseft tribuenda. Namque Britanniam jam antiquitus ipfis fuiffe notam exploratiili- mum habemus.Britannos memorat ipfe Herodo- tus, licet alio nomine fit ufiis. 'pe« $ ^ (inquit z) tk\gi 7mo7js: f hbpomtf o ^I^os", cLp£cL/L$jj(&J 6k KiXtuv^ ol io/jAToi 'srOg vjXix dvrptojv $ Kwjy\tus ouiaax r cv
Tn Evpc*>7rv[. Cynetas Cantii noftri incolas fuiffe puto, nifi potius pro incolis totius infulae fint accipiendi, perinde ac fi tota infula hifce pri- mis temporibus Cynetii nomine infigniretur. Quum vero Bardi memoriae tantopere indulge-
i .Xenoph. de Cyri Inft. p.3 .Ed. Franc. m.d.xcvi. 2. L.iv. c.xlix.
rent,
PRiEFATIO. xxiii
rent, neque fcriptis vel dogmata vel etiam res geftas mandarent, neutiqnam quidem eft mi- randum tamdiu ipfos quidem litteras ignorafTe Britones, eas primum inveniente Nemnio, vel potius Nennio, quodam, ut e Codice MS. ve- tuftiffimo ■ colligo ; in quo & hanc cauffam af- fignatam video, nempe quod ignorantiam vitu- peraret Scholafticus quidam Saxonici generis. Hifce itaque ita fe habentibus, nemo crimini dabit, quod tam multa veritati minime confona in Audtorem Britannicum irrepferint. Nedum culpabit feu Aluredum feu Galfridum qui eju£ dem effent interpretes. Redte tamen crimina- tus eft Guilielmus nofter, qui ipfum Galfridum mendacia cudiffe exiftimaverat. Verum noftrum non eft apologiam pro Galfrido texere. Hoc jam olim fecerunt eruditi, in quibus eft audtor numerandus fragmenti egregii quod in Colle- (Staneis Smithianis penes me adfervatur. Hoc ad calcem Prsefationis z fubjiciam.
§.VIII.AGalfridoadCodicemGui- „ ,
.... n . — .. . .. Titulus ad initium cu-
lielmi noitri Chronicse regrediamur. jufque iibri maie fe ha- E quo & titulum ad initium cujufque ^*?fn<«*™w™
J. i J. proinde auitontate Co-
libri mutavimus. Quiim enim a Pi- dkbnoftri mutavimus, cardo GuiUelmi Neubngenfa de rebus lZS?££tZ jinglicts liber primus, deinde fecundus, noter- &c. excuderetur, nos expliciunt capitula, Inci- pit liber primus^ & iic deinceps, fubftituimus.
i. Vide Alphabetum Nemnii, vel Nennii3 hujus ad calcem Prx- fationis noftrs num. II. z.Videnum. iii.
Nam
xxiv THO. HEARNII
Nam & ita proculdubio ipfe auclor. Haud ali- terenim in aliis fere omnibus Codicibus. Ne- que Procemium operis pro parte primi libri habemus, fecus atque Picardus in hoc plane a primo etiam editore diflentiens. Atque hic quoque Codicis MS. auc-toritate nitimur. Ex eadem fimiliter au6toritate eft, quod nonnun- quam hiis pro his a nobis fiteditum. Aliquando nimirum ambigua eft fignificatio. ita fcilicet ut tam pro his quam pro iis accipiatur. Hinc facStum ut in §. 16. Ciceronis Orationis, quse vulgo Divmatio dicitur, his pro iis ediderit Lam- binus, e Codicibus fuis, quum alii Codices iis plane haberent. Nullus tamen dubito quin di£ crepantia ex hiis orta fit. Sed ecce verba : Mea fuit Jemper hcec in hac re voluntas^ (3 fententia, quemvis ut hoc mallem de iis^ qui efient idonei^ fufci- pere^ quam me: meut maUem^ quam ncminem. Ali- ter Lambinus, viz. Meafuit femper in hac re vo- luntaSy (3 fententia^ quemvis ut hoc maUemy de his qui ejfent &c. Alibi item hiis in Codd. MSS. Ciceronis, ut tam his quam iis denotet. Verum hax fbrfitan clarius conftabunt ex Editione no- ftra Ciceronis operum jam prelo parata.
, - §. IX. Aliis fimiliter in locis perquam
Alibi quoque caute fe ' r ^"«*"«
geffic cuiiieimus in re erat ftudiofus Guilielmus eas fbrmas ra?nofUrnPtea;n7tanuI in fcribendo fequendi, qu* eo feculo
mi quos commemorat quo vixit 111 ufu fuerUllt. HanC ob
incertum. Qtisedam de rr- ,r, ,---. .
«difidis veterum. cu- cauliam Lile pro Thule pag. 10. ufur- aeusapudNewark. pavit. Nos tamen Thule retinuimus.
Neque
P R M F A T I O. xxv
Neque eft quod inde quifpiam putet, linguse Graxas expertem fuiffe. Hanc enim probe cal* luiiTe cenfeo. Et quidem pronunciationi plane eftadfcribendum. Eodemmodo fcripferunt alii media? aetatis Hiftorici, ne quidem Joanne ex- cepto Forduno, qui omnigenos qui de Scotia egerant au&ores pervolutafle videtur. Similiter & oida pro oda fcripferunt aliquot qui linguse Grxcx arTe&abant peritiam. Imo eo modo pronunciabant multi, ut ipfi itidem eandem linguam callere viderentur. Inde Cida m qui- bufdam Codicibus ortum fuifTe rectiflime cen- febat Gevartius '. Pars nimirum littera? 0 vel injuria temporis evanefcebat, vel certe adeo tenuis erat litteras ductus ut aciem fugeret. Idem dicendum quoque eft de Lecduno pro Le 0- duno m Codicibus Guilielmi noftri a quibus ufi funt Editores priores. Sed his omiffis, nunc demum ea confideremus, quas de nummis re- gnante Stephano percudendis fcripfit Guiliel- mus. Hanc fcilicet in fententiam 3 : « Caftella " quippe per fingulas provincias ftudio partium "crebra furrexerant, erantque in Anglia quo- " dammodo tot Reges, vel potius tyranni, quot " Domini caftellorum, habentes finguli percuf- "furam proprii nummifmatis, & poteftatem " fubditis, regio more, dicendi juris." Qua- les fuerint hi nummi mihi nondum eft ex-
1. Papin. Leftt.ad v. Sylv. cap. m. 2. Vide p. 124. Ed.noftrx. 3. Pag. 75.
d plora-
xxvi THO. HEARNII
ploratum. Neque quales fuerint fciri pofTe vi- detur. Ni fallor, ejufmodi nummi omnes peni- tus evanuerunt fubadtis tandem tyrannis, aliif que publicse pacis perturbatoribus. Nempe di- fcindebant, ad exemplum veterum, ot M^ov rb ddoKipcv vo^o-fjLd^ inquit audtor Etymologici Magni ', quem Nicam fuifTe credunt eruditi 2. Adeo ut mirum non fit, nullos eorum in fcri- niis eruditorum nunc dierum comparere. Nam non eft cur fufpiceris, eofdem fiiifle blanchas five blancbeas, monetas fcilicet minutioris ar- genteae, vel argento &aere mixtse, fpeciem, de qnibus paflim in chartis antiquis. Et quidem hlanchm five blancheas facillime reperias in fcri- niis do&orum. Imo ipfe inter cimelia antiqua habeo. Scias autem velim, hanc fpeciem mo- netas prohibitam fuifle regnante Henrico vi. Albos appellabant alii. A colore fcilicet. Neque quidem alii fere erant iftiufmodi nummi atque <Wgo* five }qvcLe/oi a<j6^/ Grasco-barbari. Neque re vera eft quod fufpicio alicui fuboriatur in- ter illos efTe numerandos propter quos tot mo- netarii pcenas dabant regnante Henrico 1. De qua re hoc modo Chronicon Saxonicum fub an- no M.C.XXV. On )>iy S^n renbe ye king fcenpi tropopen Epij-ter meyye op NopmaniM fco Gngla lan&e. "j bebeab f man j-col&e beniman ealla ba mi- mtepe ]>e pa?pon on Gngle-lanbe heopa hman. J yxy hepe elcer niht hant>. -j heopa ytanen bene^San. f
t. P. 167. Ed. Sylb. voc. LittKiwrreu. 2. Vide cl. GaleiPraef. ad Opufcula Myth. Eth. & Phyf. edit. Cant. 1671. 8vo.
PRiEFATIO. xxvn
psej- _pop femanjje hapbe an punb he ne mihfce cy- j-tcn senne peni ac anne mapket:- Anb j-e bij-cop Rogep oj? Sxpej--bypig j-enbe ojrep eall 6n;gla lanbe 1 bcbeab hi callc f hi j-colben cumen to pin-ceaj-tpe tro Epij-trej- mej-j^e:- Da hi jnbep coman ]>a nam man an ■] an. *j benam aelc jjonne piht; hanb. -\ J>a j-fcanej- bcne^&an:- Eall jnj- pxjr gebon proinnon ]?a fcpelj>niht"« "J ^ paej- eall mib micel pihte. jrop^&i ^ hi hajrben j?op- bon eall f lanb mib hepe micele j:alj- f hi ealle - a- bohtron.-- i. e. Hoc annoy mijit J^ex Henricus ante Chrifii Jeflum de Normannia in Anglorum terram, $ jujfit omnes monetarios qui erant in Angiia pri- vari membriS) fcilicet quemque dextra manu & te- Jiiculis ; quodfailum efi quoniam qui habuit libram non potuit ullam rem mercari uno ijlius denario in quovis foro. Tunc J{pgerns Epifcopus de Saresbyrig mifit per totam Angliam, £0 jujfit eos omnes inter- effe Wintonice ad Chrifii fefium. Cum eo pervenif- fenty fevocati fuerunt figillatim, & prtecifa erat cui- que dextra manusy ac tefiiculi, Totum hoc faUum efi intra duodecim [fefti Natalium~] dies^ (3 qui- dem optimo jure^ quippe damnum maximum intulif~ fent toti genti tantam vim metalli vitiofi z coemendo. Sed qualefcunque demum fuerint nummi illi a Guilielmo noftro memorati, nullus dubito quin nomina oppidorum ubi erant percufli pra? fe tulerint. Non fecus atque in aliis noftris num- mis antiquis fiebat. Nec quidem dubito quin & formas nummorum vere regiorum referrent,
i. Reftius, ex lege Canuti de moncta, apojihton. z. Potius, fabrhandt.
d 2 mone-
xxvm THO. HEARNII
monetariorumque itidem nominibus efTent fi- gnati. Eum in finem ut populus facilius deci- peretur. Nam hxc confuetudo nomina mone- tariorum adponendi admodum erat antiqua. Emanavit fcilicet ab ipfis Romanis, in quorum multis nummis a. a. a. f. f. i. e. Auro argento tere flando feriundo, videmus. Easdem notas & in la- pidibus occurrunt. Sciendum vero, tam lapides iftos quam & nummos ortum fuum fumpfiffe a triumviris monetalibus. Sed inquies nummos regios non fine fumma difficultate adulterari potuiife. Verum res aliter fe habuit. Hifce enim diebus nummi ipfi regii admodum erant inelegantes. Proinde nulla arte ad adulteran- dos opus fuit. Effigies in iifdem fi fpecStemus, neceffe eft agnofcamus regibus ac principibus quorum nomina ferunt toto coelo efTe dillimi- les. Biceps erat (vel faltem aujagjia, five potius auTvyuini, fic enim apud Ariftotelem r eft le- gendum, vel awrve/cLtrpai, afFedtus) Richardus primus fi fides nummo apud Speedum. Stipes vero Guilielmus Conqueftor^ ad res agendas in- eptus, nuliiufque formas fi nummum rariflimum penes amicum noftrumThomam Rawlinfonum, armigerum, antiqua virum doctrina & fide, fe- quamur. In quo nummo & ipfum oxjj^or, quod dextra tenet, ^cacv plane eft, & ficMiypia,; ve^ terum reabfe referre videtur. Et tamen ex eo- dem ipfius diffolutos & perditos mores facil-
I . De Generatione Aniinalium L. iv. c. ui.
lime
P R B F A T I O. xxix
lime quis colligeret. Deformis enim facies, ra- rufque in capite & in barba (quae tamen pro more Normannorum faspiffime, ne promifla effet, tondebatur ' ) pilus, quales fere lafcivi funt, non tantum avarum tyrannumque fuifTe probant, fed & mulierofinn, & crapulse ftupri- que plenum, & in lufibus amplexibufque puel- larum pernodtare folitum. Idem fimiliter de nummis Guilielmi Rufl, qui & ipfe clerum odio habens 2 ob crudelitatem &facrilegia (nammulta ficut Pater ex fanis religioliflimis, quorum ali- quammulta nudavit plane ac fpoliavit ' , per fcelus, prasfifcine dixerim, & latrocinium abf
i. Id quod etiam manifeftiflimum eft e pichiris aliquibus ve- tuftiflimis. Talis illa piftura in feneftris de Tamworth quam edi- dit cl. Dugdalius, in agri Warwicenfis antiquitatibus, p. 813. z. Vide fol. 38. a. Codicis prxftantiflimi ac perveteris in Biblio- theca Collegii Orielenfis Oxonii in membranis fcripti, Regum- que noftrorum Leges ac Statuta compleclentis ; in quo & multa ad eorum vitas pertinentia. 3. UDiUiam JRott0 tt fecttntJe
fone to J©illm Cottqtterour xoa0 croxwtet) at l©eftmcftcr
XX
aftcr hi0 faDir fye per of our lorti ap.tiit.biii. C$$*ltfitg
tttatJC thC 0eXDCforeft [ampliavit duntaxat jam antea a Patre
faclam] (n the Sotttb contre bpfptictbc Jle of UDpb^t, wtjer ther «jcre befor monp churcbe0 attO parcbe0. 3[n thc whichc foreft be »>a0 fmpte soith a brot)e bofeet) aroxoe at hi0 trpfte [f- brpfte] at a bontyngc that hc mat)e XDith ht0 fettpKtSr. I©atcr C^rel onwetpttg to hpm, »>hcr of the
fe?ng bpett ChiS ftpng Detjc grct
grebattttcc to holp. ebiret), attt» Jjtitjc ttt h£0 battD0 thc ISc- bcnettj: of ttpbera ^Bifchop rpehe0 attt) abbey0. Haec e Co-
dice MS. ftemmata & res geftas regum Angliae a Guiliemo Con- queftore ufque ad Henricum vl. continente (auftore Roberto Cole Canonico Lanthoniae juxta Glouceftriam anno M.CCCC.LV.) penes amicum egregium Richardum Furney, A. M.
tulerat )
xxx THO. HEARNII
tulerat ) gravi diuturnaque flagravit invidia, di- cendum. Neque magis elegantes erant (pau- ciffimos fi demas) nummi Anglo-Saxonici & Anglo-Danici. Hoc manifeftiffimum effe opinor e DifTertatione EpiftolariD.AndreseFountaine, Equitis aurati, clariffimi quidem veterum num- morum pofTefToris, pariter atque illorum inter- pretis fcientiffimi, una cum celeberrimi Hicke- fii Thefauro Linguarum Septentrionalium in Iucem publicam edita ; in qua DifTertatione de- fiderari video nummum perquam rarumHaroldi regis (qui Edvardo ConfefTori fucceffit) penes virum do&iffimum Joannem Bridges, armige- rum, cui perquam humane dono dederat pras- nobilis Dominus Dns. Erafmus Norwich, de Brampton in agro Northamptonienfi, Baronet- tus, cujus in hortis fiib muro quodam antiquo fbrte fortuna repertus erat. Nummi hujus in parte obverfa hanc epigraphen, cum Haroldi ©©to^jj, video, harold reex, in parte vero a- verfa pvthering on [i. e. in five de\ eox (ce- fter.) Ita nimirum ut Exoniae, non, ut alii for- fitan, Oxonise, percuUus fuerit, Putheringque effet monetarius, vel potius cunei cuftos ac prae- fecT;us. Et quidem re vera Exonise fuiffe per- cuffum probat nummus quidam, quem ab eo- dem v. doctifT. Joanne Bridges mutuo accepe- ram, cum ^thelstan rex a parte antica, & lbertee mo eox, i. e. Elbertee [ut l idem va-
leat
PRiEFATIO. xxxi
leat quod " el ] monetarius Eoxcefier^ a parte poftica. Non me fugit hunc nummum edidifie v. clariflimum D. Andream Fountaine, qui ta- men in eo a nobis diflentit quod abertee mo- neta (vel Monetarius) de Eoferwic, hodie ^Offe, le- gendum efle monuerit, perinde ac li duplex crucis forma mox poft eo confpiceretur, quum una fit tantummodo, aliaque figura iit plane littera x, eodemque modo exprefla quo & eam exprimi videmus in parte nummi obverfa. Ve- rum illud neutiquam pratereundum, p in num- mo quem diximus Haroldi idem forjitan va- lere quod W. Qupd fi concedas, Putbering idem re vera erit quod Wuthering five Wythering. Et quidem multi funt nummi antiqui in quibus eadem hujus litterse occurrit forma, non alia nimirum ab Anglo-Saxonica p. Haud aliter at- que apud Romanos B faepiflime idem valebat quod V^ ut illis exploratiflimum eft qui in mo- numentis vetuftis verfantur. Inde certe in hac Infcriptione apud Fabrettum *,
agathemer
coivgi bene
bibenti q.ve vi
xit ann xxxii d xxviii bibenti nihil aliud fignificat quam viventi, quam- vis corre&io immediate fequens vixit dubium relinquere videatur, an de bibace, an de fobrie
i.Ejufmodi exempla in iis ^.thclftani nummis habemus, in quibus 7ETHLSTAN pro /ETHEUTAN. Z. Inftt. p.$4^
&
xxxn THO. HEARNII
& parce vitam agente intelligi debeat. Inde & in facro quodam fragmento mihi dato ab amicoegregioThomaRawlinfbno, ipfe inuocauit me vel bity ut ledtori liqueat u tam v quam & b denotare. Male proinde & Edd. illas quas apud Juftinum Vergamum pro Bergomum habent. In- fcriptiones enim vett. apud Grut. r cvrat.
REIP. BERGOM. & % BERGOMI PATRONO. Adfti-
pulantur quoque Tabuke Peutingerianas. Sic & noftrates jf tlttttt * pro Jfthtttt olim voca- bant, perinde ac fi nunc dierum Jf eutltarp pro jfefcruarp diceremus. Ad exemplum fcribarum Graecorum, qui & ipfi ^^d^/cv non s&pxdpiov
i. P. cccxcn. z. P. cccxcvi. 3. Nam hunc in modum ad finem rarifiimi libelli imprefti (duabufque fchedis in folio, quod vocant, comprehenfi) cui tit. Ctye morale proaerbe0 Of Cr|*= ftpne, penes Thomam Rawlinfonum, v. cl.
Explmt. $>i thefc fappnses Crtftpnc ttms auttenreffc f©biche fti mafepng battoe fnche 31ntelltgenee Ctjat tberof fhe tDas mtrenr anD maiftrcffe I£irett>crfec0 tefttfie tbcjcpcrtenrc 3In trenfh langnaigc was xoritcn thts fentence 3!nt> thns Cngltttjct» Dootb hit rcljcrs ^ntoin J©it»cnplle thcrl iKpncrs
(0o tfcoa litil qaaper/ ant) recomannO me aflnto trje goot) grace / of mp fpccial lorOc Cfeerle lBjaeri0. for 31 haite enprpntet) the 9t iits romanScment. folo"0)ing enrp wortie t5?is coppe / as bts fccrctarie can rccortie 3t UBeftmeftre. of fcncrcr tfae pje tmpc 2lnt> of fepng CtwarD thc jcbti, pere brage
Cnprtntet) bp Catton
Jn fcttcrcr tbc colfce feafon.
menfem
PRiEFATIO. xxxiii
menfem hunc appellabant. Sic enim titulus Martyrii S. Polycarpi fe habet in MS. vetuftiflu mo Barocciano : Mjji/< tu ouutoo^ ny : Muprv^/ov §* ayid noAvKct,f)7rd. zfki<nco7n£ Sjuu^s" <$ kcicts. <&& i^d Kcthdv^m tydjpxagiav. iWJWs etiam in Cod. quodam Grasco reperi pro 7mj$<£>i. Quin &■ addi poteft veteres voratrurn a vorando, quod nos Barathrunt) appellaffe, ut e Gloffarii veteris Latini calamo exarati penes me audtore ano- nymo colligo, e quo & illud difco vaciUa pro baciUa antiquitus fuiffe pronunciatum. Sicenim ille : BaciUa dicebantur vafcula apta ad rotandas pruinas vel carbones^ £2 dicuntur bacilla quafi vefiti- lia ( vtl vaciUa ) a veo. Quid quod & orvis pro orbis in nummo aureo Theodofii Magni apud Spanhemium habemus, Scjuva pro Juba, Favi- «/que pro Fabius, in Cod. MS. Galeano Joannis Forduni Scotichronici ■ ? Neque illud prseter- mittendum effe arbitror, veteres fortaffe iicut fcribebant etiam ita locutos fuiffe \ Adeo ut nova plane methodo de pronunciatione fit fcri- bendum, fi opus id genus aliquis aggreffus fu- erit. Atque hax had:enus. Jam ad inftitutum redeamus. Wythering familia eratantiqua, poft- ea ab oppido quod poflidebant Wttherington ap- pellata. E qua f amilia & heros ille celeberri- mus oriundus, de quo in Cantilena celebrati£ fima (a prcelio infigni quod in faltu Chevienfi accidit) vulgo vocata Cjjefoytjafe hifce verbis :
i. L.Ti.c. 17. & L. fv. c. z. 2. V. Quimiliani Inft.l. 1. c. 3.
xxxiv THO. HEARNII
£&en tfcpt a gallant &>qutrc fortt?, ©ftft&eringtcn toas tiia name,
CKHtjo fatD, $e UjouId not tiatje it totD to ^enrp our iatng^ fordmme,
£&at c'2 mp Captain fougljt on /oct,
anD 1 ftocD loofetng on ; |&ou fac ttoo (Earls, fatD Mtl)ertngton,
anD 31 a &quire alone.
3B'ft do ttje bett ttiat Do 3 mav,
tMjtle 31 fcatoc poto'r to ftanD, WXfyite 31 t)atoe poto'r to tuctiD mp &>tuorD
3Ttt figijt tott^ Ijeart ano Ijano. Deinde,
ifor Wt&erhtgton neecs muft 31 l»aii>
a0 one tn ooleful Dttmps ; ifor fonjen &is legs toere fmitten off,
^c fougtjt upon fcis ttumps.
In alia Cantilena de eodem proelio, fenfu fere eadem fed verbis admodum diverfa, XM ^tljai^ rpngton & tUQHet jan#ngtoit vocatur, ut ex ipfa CantilenaeCollecStaneis noftris MSS. jam tan- dem ad calcem Prasfationis hujus in lucem pro- lata l tibi manifefte conftabit. Nonnunquam dftttiorpitgtott fcribebant. Hunc enim in modum Infcriptio vetuftain Ecclefia de Appleton prope Abbingtoniam in agro Bercherienfi :
* 1£ere Ipettj 3o&iT<115utDrpngton genttjlman* fofcicfc DecefeiD tfcc latf Dap
I. Videnum. iv. z. In fex lineas diftinximus, <juum tres tantummodo exhibeat monumentum.
Of
PRiEFATIO. xxxv
of SDecembr; an9 onT cpCCCC^3133!- of pcr.
cijartte prcp fot tjps foule anD for fcorattyc ^is \upfc lctitc^ after Ijts aettie toue rc*
lvg,m\ tn ttjc monatfarp of &pon
Verum enimvero hic dicet non nemo, Quam- obrem illud forfitan (moxpoft "innummoquem " diximus Haroldi idem") in fuperioribus inferuifti} Nonne planum eft e nummis Guilielmi Conqueftoris cevo illo quo percujfm eft nummus nofter p non aliudfu- ifie aw? In illii emm pillem (five pillelm ) rex. quo modo (3 in nummis Guilielmi fyfi, ejufdemfilii. Sed lente quasfo. Ni fallor, tunc pilleitt non OTliftem pronunciarunt. Neque mirum hoc videbitur, fi confideretur hodie etiam nos j&itfp pro Xttflftitfn in vulgari fermone efFerre. Haud alio fcilicet nomine Wiltain compendiarib vo- camus. Quo minus negem formam hancce (p) in ejufmodi cerni nummis obftat Thefaurus Rawlinfonianus. Imo Speedus ipfe exhibuit. Clarius itidem patebit fi opus de nummis Poft- Normannicis in lucem emiferit Amicus doclifc fimus Dns. Andreas Fountaine. quod ut tandem faciat det Deus. Ceterum de nummo Bridge- fiano redtius judicabis ex ejufdem E6typo,quod proinde viri clariffimi qui poflidet fiimptibus atque cura fculptum fiibjicere non gravabor r. idque etiam ea potiffimum de caufTa, quod inde aliquantulum conftabit quanta fuerit Anglo- Saxonum & Anglo-Danorum barbaries, qui ne
x. Vide ad calcem Prxfationis, num. "v.
e 2 re&o
xxxvi THO. HEARNII
re&o & naturali ordine litteras in ejufmodi nummis collocare quiverint. Atque hoc quoque fimiliter dicendum eft de Nummis aliquammul- tis poft Normannorum ingreflum. Adeo ut hac occafione non poffim non revocare in mentem infcriptiones illas vetuftiffimas, perplexis du- cftibus, & ordine litterarum retrogrado, de qui- bus Paufanias hunc in modum ' : Tw z F cVn t>) hciovcwi [% Kv\peA#3 cJJn^ctpf&ciTCdv imsi nts ixkmax ^a^aoi wf ctp%pu\ois yey>ctp,[j$pcb. Kcu t& jlS-/j \s euju clvtcov e%«, cyjipcvm ^ a/kct r 3 ypaftpciTWv, @>d$pc(pri- efov x&Axcnv ETklwiS, to q '&£ tviovoz. ' K7td % 7iioa,ns % f.7Ti&$ zfkxcyityH r hrodv tq Sivnpovy acorip cv %\J.v\x trpopcd . ^iy^cn\ou\ q cVn Tn XcipvoMi tL ctTKas tu. cRn- y^afjLjxam i/\iypxs av^QctT^Szxjf ^otAgT^f. Quae Ut
minus obfcura videantur, operas pretium erit Sylburgii cum explicationem tum & notam fub- fequentem legere : u Infcriptiones quse in arca " [Cypfeli] vifimtur, pleraeque prifcis exaratae "funt litteris. Earumque litterarum aliae in rectum tendunt; alias earundem figuras Grasci @jq)o(pyi$ov (a boum arantium converjione) appel- lant. id eft hujufmodi. poftquam exaratus eft <c verfus unus, verfiis alter, a fine prascedentis, <c ducitur ordine converfo, perinde ut fit in di-
I. In Eliacorum priore, llve libro quinto, p. 310. Ed.Hanoviae M/DcTvnr. typis VVechelianis. z. Periphraftica eft ftruftura, (in- quit Sylburgius) & poft yp^etftfd/jx fubaudiendum «»<*. fimplicior ftruftura eft, im i-m rjj Xecpvouu 'vm^f/.v.ftcf.T on tu TrXfiu ^dfXf^iai rels «ipxcclois y.?f>ctxien. 3. DiftinCtione (inquit Sylburgius) poft ?f«/tf- f&Tai fublata, fyntaxis & fenfus erit planior.
«auli
<c CjC
tt
PRJEFATIO. xxxvn
"auli (boc eft, iterati Jtadii) curfii. Sunt in ea- "dem arca infcriptiones aliis etiam conjedtu u difficilibus gyris exaratse. Significat igitur Pau- "Janias, in pofteriore injcriptionum genere duclus u ejfie tam intricatu & perplexis gyris^ ut nec legi nec u intelligi fiacile queant. In altero autem infcriptio- unis genere prioris verfius litteras ordine Gracisy " Latinis, (3 aliis gentibus ujitato exaratas efie : u pofterioris verb litteras exaratas efie more Hebrai- " c o : id eftj ordme retrogrado, a dextra mjiniftram c< dutlo. Ejus ordinis exemplum proponere lubet in ufiequentibus duobus ex argumento confitlis verfibus :
"THN TH;AE KEAPOT AAPNAKA "SONEI NEKH0 TOAE^TK OT "
Sed his omiffis, quid demum de iisnummis ju- dicabimus, qui Principes referunt cum larvis > Ccrte fimul atque adfpicies proculdubio & illos etiam effe propter inelegantiam damnandos ar- bitraberis, quippe qui neque litteras neque prin- cipum corpora prout decebat reprsefentant. Adeo ut tum ora tum & facies operculis rectif- fime obtegantur, ne fcilicet deformes effe vide- rentur principes pulcherrimi atque ornatiffimi -, quse quidem opercula Qop&etcu* veterum nonnun- quam refpondebant. Ceterum quantumvis num- mi ob elegantiam nequaquam fint laudandi, Pi6tura3 tamen horum temporum fatis funt ele- gantes, licet forfitan a veritate abludant minuf- que fint illis fimiles quos prae oculis habebant pidtores. Quam ob caufTam neque illam Ifidori
imaginem
xxxvni THO. HEARNII
imaginem ad initium libelli de natura bominis in Mufdo Afhmoliano elegantiilime depi&am ipfi Ifidoro fimilem elTe exiftimo. Quin & ipfa quoque aedificia temporibus hifce de quibus agi- mus venufta erant, & in quibus fpecies grata & elegans cernebatur. Hoc de Divifis & Scire- burna, quas caftella fplendidijfima appellat, tefta- tur Guilielmus nofter. Tale & caftellum illud Oxonienfe cujus rudera tam faepe in peram- bulationibus mirati fumus, quorum confpe&um, tam antiquum quam & recentiorem, exhibebi- mus \ Verum haec aedificia non tantum elegan- tia fua clara erant, led & munitionibus. Adeo ut fi murorum turriumque & portarum ratio- nem habeamus,fatendum fit ad hoftium impetus perpetuo repellendos excogitata hujufmodi fu- iiTe asdificia. Nimirum ipfos Romanos imitaban- tur audlores, qui craflitudinem murorum ita fa- ciendam cenfuerunt, uti armati homines, fupra obviam venientes, alius alium fine impeditione prseterire polTent. Id quod de ipfis teftatur Vi- truvius. Cujus verba plures firmant reliquias, praecipue ruinae palatii vetuftiflimi, inftar Baby- lonici muri cocl:o latere facti, Treveri confpe- clae. Ad quod palatium referendi forfitan num- mi penes me Conftantini Junioris nobilis Cae- faris cum providentiae caess circa muros ali- quot, quos Caftra Praetoria vocant Occo aliique;
quales non paucos, una cum aliorum vi ingenti,
— i ■ . » »_
i. Videadfinem Praefationis, num- vi.
Sil-
P R M F A T I O. xxxix
Silceftrise ( Segontiacorum in agro Hantonienfi, non Attrebatiorum in agro Bercherienfi ut vo- luit Humphredus Lhuydus ', civitatis, Vindomis in Antonini Itinere Britanniarum vocatse) eru- tos non ita pridem vidimus, quos omnes Onio- nii denarios five gDinong $tnnie&, &, Onionii pecuniam five gDinonjS S&onty vulgo appellant ; quem quidem Onionium gigantem fuiffe, & hanc urbem incoluifle perhibent. At egomet ipfe SDntOtt vocem effe corruptam pro Tinine five Inine exiftimo,ut fit compendium Conftan- tini five Conftatttine ; eo modo quo & JToitp pro #tttOttp,£ptttt pro (Eomuno dicimus,ut fexcenta id genus exempla prseteream. Certe Treveri nummos antedi&os Conftantini Junioris penes nos percuffos fuiffe oftendunt litterse ptre ad infimam nummorum partem pofitse. Neque a- lio (ut conje&ura affequor) referendus num- mus ille seneus penes me Theodofii magni cum Trp (id eft, Trevem pecuma, vel, voce pecunia fubintelle&a, Treveri percujfa) ad imum partis averfae, a qua parte & Vi&oriolae imaginem ipectamus. Neque aliud denotant PTRin num- mis Magnentii, cum victoria dd. nn. avgg. et caes a parte averfa. Quum vero horum aliquot litteram A a parte dextra capitis Ma- gnentii prae ie ferant, exiftimarim fane nihil aliud ejufinodi litteram fignificare quam a, five
I. In Commentarioli Britannicae Defcriptionis fragmento, f. 14. a. Col. Agr. m.d.lxxii. 8vo3
pri-
xl THO. HEARNII
primum^ ita fcilicet ut inde colligamus eo anno percufTos f uifTe nummos quo Decentium Fra- trem Caefarem fecerit Magnentius, anno Chrifti nempe CCCLII. Atque hanc obfervationem eo lubentius inferendam duxi, quod nondum de- prehenderim apud antiquarios. Nec quidem aliud valet A ad dextram partem capitis Con- ftantis in nummo quodam hujus Imperatoris quem vidi penes juvenem amiciflimum mihique longe chariffimum, cum ob ingenium tum ob eruditionem , Edvardum Prideaux Gwyn ex iEde Chrifti in Academia noftra celeberrima, in quo & trp itidem confpicimus, eo ipfo fcilicet anno in urbeTreverenli percufTo quo imperium Italiae & Africae poft patrem Conftantinum magnum mortuum accepit Conftans. Qupd vero in optimae notae nummo Conftantini Ma- gni penes eundem juvenem egregium A fefc exhibeat a parte finiftra militaris figurae, non aliud fane puto denotare quam quod mox poft religionem Chriftianam ftabilitam fedemque imperii Byzantium tranflatam tempora jam fe- licia ac tranquilla efTe cenfuerit Conftantinus Magnus. Quam quidem noftram opinionem fir- mat Labari figura, cum Chrifti monogrammate. Imo ea ipfa de cauffa potuit gloria novi sae- cvli appellari, qua infcriptione fignantur Gra- tiani nummi aliquot rariffimi & perelegantes penes v. cl. Thomam Rawlinfonum. Huc iti- dem (ad urbem fcilicet Treverenfem ) & alius
nummus
P R M F A T I O. xli
nummus ^eneus penes me proculdubio referen- dus cum str a parte averia, fub muliere ftante cum duobus puerulis in ulnis. Eft Faurbe, fe- cundas uxoris Conftantini Magni. Mihi dono dedit Edvardus King Oxonienfis, non ita pri- dem iEdis Chrifti Commenfalis. Mox poft str ( quod Jignatam [pecuniam fcilicet] Treveri de- notare opinor) femilunulam videmus , quam ipfam fbrmam munitionis cujufdam ad Treve- rim fpedantis indicare cenfeo. Nummus autem ifte eft admodum rarus. Et alii quoque nummi hujus Imperatricis pro rariffimis funt habendi. Praster litteras quas explicuimus a parte averfa nummi quem dixi hxc legitur epigraphe, salvs reipvblicae. Nempe fummam e fbecunditate imperatricis confecuturam effe felicitatem con- jiciebat. Horfum quoque trahendi nummi ple- rique in parochia de Bradwell haud procul a §)folu i\\ tJeOToll) inagro Glouceftrienfinuper eruti,quorum aliquammultos mihi donavit anti- quarius eximius Richardus Graves deMickleton in agro praedi&o, qui 8c aliis me fibi devinxit beneficiis. At Vitruvii verba nihil magis firmat quam muri Silceftrise; quorum craffitudinem omnes fufpiciunt & admirantur. Neque minus admirantur fbffas quibus cinguntur ; quippe quse latitudinibus & altitudinibus quam amplif- fimis conftant. Unde fatis liquet praefidium f u- iffe militare. Id quod ex ipfo conftat ^ct^o;, quod nuper intra mcenia non procul a porta
f Quer-
xlii THO. HEARNII
Querquetulana (quas & hic pariter atque Roma: fuiife videtur) confpeximus. xt^ct^ytcv autem Hve/w (inquit Scholiaftes in Sophoclem) h tokos %<; rins qicLwyois atyiipteTtof $ r aYkw r 7c$x%dvTtov 0*Asueo%. Quo fenfu & ipfe ufus eft Sophocles in Ajace Flagellifero :
TiVKP^ TTUpiTlV CipTl MVCJOOV ^7H)
Korjfjivtev, fMonv 3 "ZirOT (jLoKtov c^cLTYjytov,
Idem tamen Scholiaftes obfervaverat ArjiKw sp&Tqytcv nihil aliud effe quam to spciro-mSov. Adeo ut Attice tota urbs Silceftria^ appellari debeat qic&Tviyiov. Potuit & Silceftria th%(& appellari.Eo modo quo & Thebag Scylaci dicuntur enCcu ret%<^. a magnitudine murorum, non a portu, ut mea fert opinio, nifi fbrte a pulchritudine potius eorundem nomen fumpfilfe conjicias. Quinetiam inter numnlos Raianos (quos in or- dinem redegi, quorumque Catalogum nondum editum confeci) in Bibliotheca Bodlejana ex- flat nummus asneus infignis raritatis cum abh- Nor teixot. Aboni autem mecma vicus fuit ce- iebris in Paphlagonia. Quantumvis vero vicus tantummodo fuerit, mcenibus cindtus erat, & inter urbes praecipuse notas numerari potuit, haud aliter atque Hagas Comitum, utcunque vicum, in Hollandia inter urbes, fi pulchritu- dinis & magnitudinis rationem habeas, jure merito recenfere licet. Porro habemus akkol- Cixsv rik%o$ apud Stephanum -arg) ndxiw. mhiv nempe z&\ raV Ho<*jtA«^r pjXa?» lw ttcnmv Kct,p%q-
idyioi.
P R m F A T I O. xi.iii
$owi, Et hujus etiam muri infigniffimi erant. Utinam totum opus Stephani ( nam Epitome tantummodo exftat ) ederetur. Jam latet (ut videtur) in bibliotheca Laurentina in Efcuriali Regis Catholici. Ut fic conjiciam facit viri cu- jufdam cl. l obfervatio. De eo tamen nihilCor- derius in Prasf atione Cyrilli in Hiei emiam Com- mentario prsemiifa. Det Deus nt alter exoria- turLongolius z (juvenis 3 miro ingenio,judicio acri, incredibili induftria, omnibufque bonis ar- tibus prseditus, quique proculdubio fummum La- tina? eloquentias faftigium fuiflet adeptus, nifi
i. Jun. 4 1706. fll^r. fMjtltp 3!pre0 (rcljo Wb in £$aln fcberal !?ear0) tdlsi^r. 2Dotm>eU anD m? felf, tljat tn tjtjc «gfcurtal t0 a con&Derable number of dPreeb^SS. among xo\)ici) is jStepI;anu0 «& TroMm. 'Ci0 a thjcfc iFolto, anD
probablp. not eptt0mt5'D. E Diario noftro pro an. xfDCcTvi. 2. Cujuscura Vettii Valentis, Aftrologi vetuftiiftmi, Codex non- dum editus in Bibliotheca Seldeniana defcriptus erat. Id quod patet e Nota quadam in Colle&aneis noftris MSS. [Vol. xvii. p. 192.] quam ad finem Prxfationis dabo. Vidc num. vU. 3. « Patavii in <ede D. Francifci, " Chiiftophoro Longolio " Belgx Romanam civitatem propter eximiam in ftudiis litte- " rarum ptxftantiam adepto, fummo ingenio, incredibili indu- " fttia, omnibus bonis artibus praedito, fupra juventas annos, in " qua extinftus eft magno cum Italix dolore, cui ingentem fpem cc nominis fui excitaverat, Petrus Bembus amico ac hofpiti po- "fuit. Obiit anno Chrifti m.d.xxii. Septemb. XI. die aetatis cc fuce xxxiiii.
" Te juvenem rapucre Deafxtalia mntes
" Stamina, cum fcirent moritumm tempore mllo
" Longoli tlbi fi canos feniumque dedijjent." E Schedis ineditis ifaaci Cafauboni, & Lanreniii Scbraderi Mommentis Jtalia;, p. 20.
f z mors
xliv THO. HEARNII
mors immatura,acerbifIimo litteratorum dolore, eum in medio optimorum ftudiorum curfu,dum annum tricefimum quartum ageret, fuftulifTet ) qui defcribendum curet. Sed de his plus quam fatis. Ad nummos quod attinet, mihi videtur non alia de cauffa eos, de quibus fiipra, inele- gantes fuiffe quam quod ars nummos cudendi plane efTet negle&a, quum alias artes vigerent & in pretio haberentur. Idem obfervandum de nummis itidem recentioribusRomanorum,cum antiquioribus, in quibus i iimma elegantia, neuti- quam conferendis. Necquidem apudnos viguit ars cudendi, donec Principes noftri artifices ejufmodi honoribus cumulandos curarent. Qui & ipfi Gallorum Principes magna ex parte imi- tabantur, apud quos Ludovicus XIV. asternam gloriam meruit. quippe quem a nemine vete- rum fuperatum fuiffe omnes, candore animi or- nati, facile concedunt. imo Principem confum- matiflimum • fiiiffe non defunteProteftantibus etiam qui afferant. Nsevis tamen fuis caruifTe
i. CJjisi $rincc [Lewis xiv.] fuli of Cijarm0, ant» wtjo 40 thccj:attmot>elof a pcrfett prfnce, f0 notwhat$rfnce0 Mjere tn 3lge0 paft ; deinde, ^oxoeber 31 aUmtre 5f rance anU |jate a great tefpett for tlje fSrtnec, [Lewis xTv.] !)t0 tntiuc: ttrp ant) cireumfyetffon 10 xoonDerfttil, hi0 appltcatfon ge=: itcrott0, ant> Jjf0 at)tancfng fonrart) to maUe himfelf grcat,
(0 glorfOtt0. in Cod. cjuodam MS. (pag. 208, 341,342.) a viro, quicunque deinum is fuerit, pererudito & in Hiftoricis antiquis paiiter atque recentioribus verfatiffimo contexto, penes ainicum egregium Benedi&um Lconardum Calvert , ex JEde Chrifti Oxoniae, armigerum, juvenem & nobihfiimum & ornatiffimuin.
nemo
P R JE F A T I O. xlv
ncmo fanus unquam dixerit. At dum haec com-
memoramus, e memoria pene fugerat conceflio
quafdam Stephani Regis, quam e turri Londi-
nenfi meam in gratiam defcripfit Amicus do-
cliflimus Joannes Anftifius, fecialis ille xvi no-
ftri ttoXwv dv™£i(5h cifaav. Ad rem pertinet num-
mariam, digniffimamque proinde cenfeo qua;
hic fubjiciatur. Nempe haec in verba : " Epif
ccopus Linc. fummonitus ad oftendendum quo
c warranto clamat &c. cuneum in caftro fuo
cde Newerk ad monetam faciendam 3. E. 3.
'Epifcopus dicit quod S. quondam Rex Anglias
c confirmavit Ecclefiae Lincoln. & Roberto de
cCayfheto Epifcopo unum cuneum apudNew-
c erk. Et Willelmus de Denum qui fequitur
c pro Domino Rege, quoad praediclum cuneum
c dicit, quod cum Epifcopus clamat cuneum il-
clum per Cartam praedi&am, S. quem idem E-
c pifcopus afTerit fuifTe Regem &c. cuneum il-
clum eo titulo habere non poteft. Dicit enim
cquod prsedi&us S. intrufit fe in praedi&o re-
cgno. Ita quod poftea idem S. non habuit
cftatum in regimine ejufdem regni nifi ad ter-
c minum vitae fuae tantum &c. unde petit ju-
dicium &c."
f.X. A
xlvi THO. HEARNII
§. X. A nummis ad Haftiludia five
Torneamenta tranfeamus, de quibus
egregia etiam apud Guilielmum no-
ftrum legimus. Eorundem originem
Gallis tribuendam efle aflerunt pleri-
que, au&ore Galfridoil. DominoPru-
liaci fivede Pruel/i, A.D. M.LXVI. occi-
fo. Atque ea de caufla confliblus GaUi-
cos appellari monent hiftorici noftri,
licet alii, in quibus do6tifiimus Mun-
fterus, referant inftituta fuilfe hsecce
praeludia anno falutis DCCCCXXXIIir.
Verum non defunt qui opinentur hos
Torneamenta Gallis accepta non re-
ferre. Quam opinionem ftabiliri pu-
tant e Regiftro five Rentali perveteri, quod
olim pertinebat ad Prioratum S. Trinitatis Ca-
nonicorum Regularium intra Ealdgate Londini,
penes Joannem Anftifium fecialem praeftantif-
fimum quem commemoravimus. Hoc Regiftrum
five Rentale (cujus audtor erat frater Thomas
de Jxebrigge vocatus filitu Johannis de Cornubia
Ecclefia S. Trinitatis Canonicus facerdos Z3 profef-
fus z ) fedulo evolvi, mihi mutuo datum ab ipfb
Anftifio. Hunc in modum verba fe habentqua?
in medium proferunt: "Temporibus Edgari
" Regis Anglorum fuerunt trefdecim milites
" Regi & regno fatis amabiles, qui quandam
Torncamcnta quinque in locis haberi permittit Richardus primus. Ha- ftiludia /HjM^io»; ve- terum perquam fimilia. Hsc nota 7 inlnfcripri- onibus antiquis idem va- let quod centurio. Infcri» ptionis veteris lf&, Le- gianis IL ^iuguf}*, re- perta;, explicatio. Afia itidem Infcriptio anti- qua, a Marmorum Oxo- nienfium editoribus juris publici fafta, illuftrata. Torneamenta ad Elizi- bethaj noftrac regnum ufque perdurarunt. Pu- RirfKcorum de Tot- tenham Highcrofle, no- ftra opinione,non re vera Torneamentum.
i. Vide Camdeni Brit. Ed.Lat. fol. p. ^94. ipfius Regiftri.
z. Sicin fol. 8.a*
" terram
P R & F A T I O. xlvii
" terram in orientali parte Londoif, ab incolis " pras nimia fervitute dereli&am^ a rege pecie. " runt, quatinus praedi£tam terram & Gildse li- u bertatem imperpetuum eis concederet. Qui- " bus rex libenter conceffit condicione qua f e- "quitur, videlicet, quodquilibet eorum tria du- " ella, fcilicet, fuper terram, fubtus & in aqua "vi&oriofe perageret, & poftea certo die ili " campo,qui modo vocatur Eftfmethfeld, contra "quofque advenientes ipfimet haftis decerta- " rent, quodque gloriofe fa<5tum eft. Et ipfb "die rex nominaviteam Knyghtegildam &c. ,-\ E quibus verbis intelligimus, terram hanc no- men fumpfiffe ab equitibus fefe ibi exercenti- bus. Si plura de eadem velis, confulendi funt Stovei Annales 2 rerum Anglicarum Defcriptio- queCivitatis Londinenfis 5. Hoc modo hujuf- modi exercitia defcribunt Du-Frefnius aliique : u Torneamenta dicuntur quasdam nundina?, vel u feriae, in quibus milites ex condi&o convenire "folent, & ad oftentationem virium fuarum Sc "audaciae temere congregari, vel congredi." Neque aliter fere nofter, (Canonefque quos ad- hibuit Concilii Lateranenfis,) e quo 4 & id difci- mus in Anglia incepiile regnante Stephano. Quod fi ea vera fint quse e Codice Anftifiano edidimus, & vera effe non eft quod quifpiam dubitet, facillime, ut arbitror, concedes, torne- amenta exercitiaque illa in Regiftro memorata
i. Fol.i49.a. z,Ed. Fol.p.138. 3. Ed.FoJ.p.u^. 4- L.v.c.4.
inter
xlviii T H O. HEARNII
inter fc invicem difcrepafle. Porro adjicit Gui- lielmus, inhibita fuifle torneamenta ab Henrico II. Hinc juvenes eorundem gratia in Galliam transfretarunt. Quapropter Richardus primus in Anglia denuo haberi permifit, Princeps glo- ria bellica celeberrimus, quique juvenes Galli- cos ob hsec exercitia fummam laudem confecu- tos fuifle cognoverat. Ea omnia promovere ftuduit quse in Anglise decus cederent. Itaque voluit & juvenes Anglicos iis ludis indulgere e quibus vires erant firmandas. Imo noluit Gal- licos juvenes in ulla arte militari palmam no- ftris praeripere. Tanto vero ftudio haec exerci- tia praeftita fiiifle liquet, ut haud aliter ad fum- mos honores evehi pofle exiftimarent tam jn- venes ipfi quam & eorum parentes. Ea de caufla litterx ad viros celeberrimos dabantur. Nihil enim omittendum fuifle judicabant quod con- filia laude digniflima promoveret. Quinimmo potius omnibus nervis fibi connitendum efle cenfebant, atque in eo laborandum, ut omnes intelligerent, quantopere exiftimationi fuas con- fulerent, fortunifque providerent. Smiliter & olim Antiochae ludos Circenfes tanta alacri- tate ac diligentia adtitatos fuifle legimus, ut faepe Antiochenfium Primates five Principes ad mercandas quadrigas ufque in Hifpaniam mitterent. Qui vero ejus negotii gratia in provincias ' proficifcebantur , a viris optima:
I. Vide cl. Priorium de Literis Canonicis, p, 103.
notse
PRiEFATIO. xlix
notas litteras commendatitias obtinebant. Quod fi fcire cupias quibufnam in locis Haftiludia five Torneamenta haberi permiferit Richardus, ex ipfa charta conceffionem continente edocebo mecum itidem a cl. Anftifio communicata. u In Libro Jtybro Scaccarii. " Richardus Dei gratia Rex Angl. Dux Nor- " man~, Aquit. Comes AndegavT Venerabili in " Chrifto Patri H.Dei gratia Cant. Archiepifco- " po,totius Anglise Primati Salutem. Sciatis nos " conceflifTe quod Torneamenta fint in Anglia " in quinque placeis, ' inter Sarum & Wilton, " inter Warewicke & Kenelingwrthe , inter CcStamforde & Warineford, inter Brackeleye " & MixebF, inter Blie & Tykehill. Ita quod " pax terrse noftrse non infringatur, nec pote- "ftas Judiciaria immorabitur, nec de foreftis " noftris dampnum z inferretur. Et Comes qui " ibi torneare voluerit dabit nobis 20 marcas, & " Baro x marcas, & miles qui terram habuerit " 4 marcas, & miles qui terram non habuerit " 2 marcas. Nullus autem extraneus ibi torne- "abit. Unde vobis mandamus quod ad diem "Torneamenti habeatis ibi duos Clericos & " duos milites veftros ad capiendum facramenta
1. Inter Sarum & Wilton, inter VVarwike & Kelingworth, inter Stamford & Walingford, inter Brakeley & Mixebcr, inter Bly & Tikehill, cl. Seldenwt pag. 10. libelli injcripu, iDrtgtttal of a JDttCi Ot finglC CombatC. Lond. 1610. 4to. non aaeo retfe, ut vaetur. Htc vero in lucem a nobit edita non ex ipfo autographo. Ced e veteri apo- grapho dtfcripfit c/. ^infiifiusj ut ipfe me docnit. z. F. inferetur.
g "de
THO. HEARNII
cc de ConT & BaF quod Nobis de prsedidta pe- "cunia ante Torneamentum fatisfacient, & cCimbreviari faciant quantum & a quibus rece- "perint. Et x marcas pro Carta ad opus no- cc ftrum. Unde Comes Sarum, & Comes de ccCIare, &Comes de Warenn Plegii funt. Tefte " meipfo apud Villam Epifcopi 22. Augufti.
Deinde fequitur, ccHac eflfirmapacis fervanda a Torneamentorihus:
"A tempore quo Miles, five Comes, five "Baro, five alius Torneator movebit de domo cc fua verfus Torneamentum & verfus domum "fuam nihil in via capiet injufte fine licentia, ccnec de cibariis, nec de aliquibus vitalibus, cc nec de aliis. Nulli etiam in via de aliquo fo- "risfaciat nec perfe, necper fuos, necrJiquem "vexari permittet injufte pro pofTe fuo per fe cc vel per fuos. Et fi aliquem delinquentem in- cc veniet, & illud deliclum poffit per fe vel per cC fuos emendare, illud emendari faciat. Et fi " non poflit emendare, l oftendit Baronibus cc qui juraverunt fervare pacem Domini Regis ccde Torneamentoribus, & judicia illorum e- "mendentur.
"Juramenti forma.
cc Jurandum eft ab omnibus Comitibus & Ba- cc ronibus Anglise, & omnibus qui torneare vo- cc lueruntquod jufticiabileseruntDominoRegi,
1. F. oftendat.
« Capi-
P R B F A T I O. li
"Capitali Jufticiario domini Regis, & quod " pacem Domini Regis integram & illasfam " fervabunt, & itinenbus verfus Torneamenta, " & de Torneamentis pro toto pofle fuo, & " nominatim de forefta Domini Regis & de " mercatis ejus. Et quod nullus aliquid delin- "quet, nec aliquem fuorum forisfacere permit- " tat. Et fi quid fiat injufte, oftendat hoc Ba- "ronibus qui hoc juraverunt, &c judicio illomm " emendetur quicquid illud forisfa&um eft. Et " fi aliquis torneator fcedera alii debeat vel fer- " viens aliquis vel quicunque ille fit, ipfe lega- " lem treugam ei dabit in Torneamento, & in " eundo & redeundo de Torneamento. Et fi " noluerit treugam dare diftringetur ad hoc vel <cnon permittetur torneare. Jurandum eft et- "lamab omnibus quod non torneabunt ante- " quam Domino Regi de pecunia fua fecundum "Aflifarn Domini Regis inde fad:am plene fa- " tisfecerit. Et fi invenerint aliquem tornean- "tem qui non fatisfecerit, corpus fuum arre- " ftabunt, & Balivo Domini Regis liberabunt " Capitali Jufticiario tranfmittendum/' Atque hsec fecit Richardus in gentis Anglicanas glo- riam, quem & alii poftea Principes imitati funt ; ita tamen ut pluribus in locis haberi concefle- rint, pro arbitrio virorum magnorum in quo- rum gratiam efTent celebranda. Hinc de iifdem tam crebra mentio apud Hiftoricos. Verum hominem efTe arbitror neminem3 qui nomen g 2 audierit,
lii THO. HEARNII
audierit,quin rationem ludorum commemorare ac declarare poflit. Etfi iilud hac occafione abs re fbrte non erit fubjicere, veterum ^ovo^ctxtcug perquam limilia fuilfe haftiludia. Neque mira- beris Britones imitatos fuiffe Grascos, quum & eofdem curribus ufos fuiffe, veluti antiquos Graxorum heroas ufbs in bello Trojano ferunt, teftatus fit Diodorus Siculus, fcutoque angufto tantum, lanceaque contentos fuiffe memorias prodiderit Herodianus. Quales vero u.ovopctxictt effent vetuftiores ex hifce Homeri l verbis in- telligendum efTe exiftimo :
EKTcap 3 ng/cl(toto 7Tcti$ >L 0105 Oovanv?
XCt)pOV fSp TTf^COTCV chift&TgZOV CWKtp i7r647Z6
KAjj^j cv Kiwin %&XKv\pik 7nt/hov iXovns, O^Tnin^o? cfri tuOc&zv aJ$<kv{ %o.\kiov iy%os. E quibus verbis & illud clarum eft, pugnaffe
heroas 'cv rits chctfAifJtit^vnidpoi? ets tIuj povofictxi&v
%(*>tf.ot?. Quin & equiipfi iis plane erant fimiles quos & ipfe Homerus commemorat, dzp<A7rocfir nimirum, five oupovns ««• v-^os txs ^JW. Neque ipfa Tsvxe* five 'ivnci noftrorum minus erant pre- tiofa quam Paridis & Menelai quas graphice defcripfit idem Poetarum Grascorum Princeps. AennJW tamen aliquantulum diverfas fuiffe vel inde fufpicamur, quod veterum undique effent sequales. Sic enim Homerus a :
Kct\ ficltev [Alexander fc.] 'at^ eiJcto %cC\ dtwiSct
TfttVTBffZ 'lQ-LW. '
i. ik r. v. 314. a. ia. r. v. 347.
Et,
PRiEFATlO. liii
EtT,
Kcu $<Lh.i [Menelaus nempe] u^/ct^l^uo k£\
dazrioct mHvnxrs \o~luu.
Heroes eo modo ornati Ivmow^ ii ^ tjvopiytyi m- irofyns ( ut verbis Homericis utar z) Equites Jin- gulares rect-iflime potuerunt appellari, haud ali- ter atque ipfe Aurel. Commodus Imp. eo no- mine venit in marmore hoc in hortis Ant. Au- guftini Archiepifcopi Tarraconenfis, Viri omni genere laudis praeftantiffimi :
MARTI CAMPESTRI SAC.
PRO SAL. IMP. M. AVR. COMMODI AVG. ET EQVIT. SING. T. AVRELIVS DECIMVS
7 LEG. VII. G. FEL. PR£P. SIMVL ET CAMP. DEDIC. K. MART. MAMERT. ET RVFO COS.
In quo marmore hsec nota 7 five ) ( nam Semi- coli, quod vocamus, formam nonnunquam re- fert, fi fides eruditis) idem valet quod centurio, quamvis $ denotet in Notts five Siglis (Tyronis atque Senecas nominibus infignitis) a do&iilimo Grutero in lucem emiflis. Sunt & alii lapides, pariter ac alia vetuftatis monumenta, in quibus eadem confpicitur. Quinimmo nonnunquam in lateribus Romanis 5 cujufmodi quamplurimos etoceti Antonini, quod vulgo tlKKatt appella-
1. ia. r. v, 356. z. ia. A. v. 303.
tur,
liv THO. HEARNII
tur, prope Lichfeldiam erutos fuilTe me docuit juvenis amiciffimus, multifque mihi nominibus chariffimus, quippequi antiquitatum noftrarum eft cultor diligens, Edvardus Arblafter, iEdis Chrifti Oxonias fuperioris ordinis commenfalis. E cujus equidem litteris intelligo lateres lp ■, prae fe ferre, quod Lucius Pifo Centurio, pro mea interpretatione, valet. Adeo ut Aurelius in Marmore Auguftiniano elTet Legionu Jeptimee Gemina, non, ut alii, Germanicce, Felicis Centurio. Neque apud Grascos tantummodo, fed & apud Romanos ejufmodi itidem haberi folebant p- vopaWBi' E° referenda eft Infcriptio quasdam in lapide antiquiilimo (iscae, legionis ii. av- gvstae, hodie Caerleonfic Britannis Caer-Leon-ar- Vsk, quod idem eft ac Urbs Legionts ad Jfcam fl. in agro Monumethenfi nuper eruto,) n* ex- plicationem virorum aliquot eruditorum fequa- mur. Infcriptionem ipfam mihi pro fiia bene- volentia impertiit vir plane eruditiffimus, re- rumque Botannicarum pariter atque venerandse antiquitatis cultor egregius Richardus Dyerus, A. M. & Collegii Onelenfis in Academia noftra Oxonienfi Socius, qui & ipfe ab Amico fuo D. Pettingale, viro reverendo & do&o, acceperat. Eximiam elTe exiftimo. Neque proinde tuam in gratiam fubjungere gravabor.
D M
g1 valerjvs ) g^ f
GALERlAV VlCTOR
lvgdv-
P R m F A T I O. lv
LVGDVNi v SIG v LEG, fi A/G
S^Pn XVII, ANNOR XLVsCV
RAv AGiNTv AMNiO PERPiTVOV B.
Si fides explicationi Virorum, quos diximus, eru- ditorum, galeria idem eft quod galerianvs. Hoc fi verum, Galerianus vi£toriam in duello fingulari reportaverit. Atqui res aliter plane fe habet. victor enim eft cognomen, galeria tribus rufticae appellatio e qua erat G. Valerius nofter Vtblor. Infcriptio itaque hunc in modum pro mea fententia explicari debet, fcilicet : Diis Manibus. Gaius Valerius Gaii filius Galeria [tri- bu] Vitlor Lugdunij figmfer Legionis Secundce Au- gufiie [quas & Britannica Secunda nominabatur] Stipendiorum decimo feptimo, annorum quadraginta quinque, curam [fic enim legendum, vel littera m ab exfcriptore omiiTa, (eo modo quo omitti videmus in lapide quodam Bibliothecas Bod- lejanse, in quo eorv pro eorvm legitur, ) vel nota — pro m poft tot annos exefa] agenti [cu- ram agere apud Livium habemus] Amnio [hasc fbrma (a) litteras a in ufu maxime erat impe- rantibus Gordianis] Verpetuo [ubi animadvertas velim i hoc in monumento tam e quam & i denotare, formamque litteras Iflandicse five Runicae i, cujus poteftas eft e ', licet Stungenju appellent, referre] Beneficiario. Hujufmodi mi- lites ceromate ungi folebant, ut eo magis indu- rarentur artus, agiliorefque ad pugnam redde-
i. Vide cl. Hickefii Thefaur. Linguar. vett. Sept. Part. III. p.3.
rentur.
lvi THO. HEARNII
rentur. Hinc cerom (i.e. Ceromatiftes) in qui- bufdam Infcriptionibus. Occafionem viris eru- ditis galeria in galerianvs vertendi, ni fal- lor, praebnit Infcriptio fubfequens in Marmo- ribus Oxonienfibus ' edita :
I. O. M. TANARO T. ELVPIVS GALER PRAESENS GVNA PRI LEG. XX. V. V. COMMODO ET LATERANO
COSS. V- S. L. M.
In qua Infcriptione, pro Editorum fententia, galer idem eft ac galerivs, PRAESENsque in praeses eft vertendum ; qui & gvna in gv- netha five gvinetha mutari volunt. Perinde quafi Elupius Galerius Prafes efTet Gunetha vel Guinethas^ five j^Ott^TKIftalejS* Verum nihil eft mutandum. galer eft galeria, praesens Elu- pii cognomen, gvna, vel, ut redtius in exem-
plari apud me legitur, gv>Ta, Syriae urbs a Stephano commemorata; id quod etiam obfer- vavit Fabrettus. Neque novum veteribus poft enunciatam Tribum cognomen collocare. Haud aliter enim & in hac Infcriptione veteri e Sche- dis Barberinis 2 :
i. Pag. x%i. t. Vide Fabietti Infcriptt. p. 359.
P R M F A T I O. lvii
D M
L- VALLONIO L- F- SAPINA [tribu fc.]
LIBERIO. SPOLET EQVO- SINGVL' VIXIT
ANN- XLIX- MENS- X
l- vallonivs- l- f- sapina [tribu nempe]
VALENS- T. F. C IN- FR. P. XI- IN. AGR. P- XIV
In qua pro eqvo reponendum forfitan eqviti, ut cum fuperiori ad amuffim hac in re conve- niat. Ceterum ut veteres excipiebant vicl:ores Iautis epnlis, -ms AripviTgof £ Atovvo-a Psvio-ftoiz, ita & noftri juvenes vi£toriis potiti ejufinodi epulis excipiebantur, quibus & feminas nobilitate & pulchritudine illuftres (una cum muliebri &de- licato ancillarum puerorumque comitatu) inter- erant, eofque %7is.oig feu frondibus viridibus tanquam vidtorise infignibus coronandos fuiile nonnunquam acclamabant. Torneamenta vero de quibus diximus ( intermifliones aliquot, Ed- wardi m. ut videtur Proclamationi, quam vo- cant, attribuendas ', fiexcipias) ad Elizabethas
I. Vide viri do&iffimi Guilielmi Bedwelli Prxfationem ad li-
bellum, a fe editum, cui tit. CbeCnrnament of i&ottenljam. 4Dr, tbe wooing, XDinntng, ant» *»cUDing, of Tbb?, t&ereculef fcaugbter tljere. Iffirttteu long ftncc tn berfe, bp ^r.Gilbert Pilkington, at tbat timc asfome Jjaue tJjottg^t ^Oarfon of tJje #>artfi). Cafcen out of an ancient fl^anufcript, ant) v\xs bliQjeD for tfye fceiigijt of otijere, bp Wilhei.m Bedwell, no*o f5aftour tljere. JLonUon, $->rtnteU 1631. iReprinteD bp
W- Mears, J. Browne, ant) F. Clay, XDitljOUt Temple-Barr. 1718. 8vo.
h noftra?
lviii THO. HEARNII
noftras regnum ufque perdurafTe monuerunt docti. Neque aliunde eft quod in Cantilena quadam ■ infcripta, & lamcntablc Dtttp, eompcfeD upon t&cDeatt) of Kobert ILoro Dcfccrei.v, late (£arlc of^iTcr, tol)3 to bcbcaDCD tn tlje £o'U3C2 of tontion, on glfbUie&ncfoap tn tlje mormng, itfoo. £c tjje trnc cf IflllcHaDap, ha^c verba legamus : #t £Ttlt l;e DtD furpafsc,
gallantlp, gaUantlp, SU mcn tijat ts ano Voas,
etoermorc fitll : jflDne aap ass tt toas fcen,
33n tionour of l)ts &uccn, S>ucl; Dccds tjatlj fciDeme lccn as l)C DtD Doc Quibus fane & verba fequentia funt confenta- nea, e libello 2 perquam raro, regnante Eliza-
i. In Mufco Afhmoliano inter libros imprefTbs a V. cl. Anto- nio a Wood donatos. 2. Pag.25, 26. Titulus autem hujus li- belli hunc in modum fe habet : C1)C CoptC of a JUttcr fent OUt Of England tO Don Bernardin Mendoza 3Imbaflati0ur (n
^France for ifce &tng of .Spaine, Ocelartng tbe ftatc of <£ng= lant>, contrarp to tJje opinion of Don Bernardin, ant) of ali i)tis parti^anis Spaniardes antj oti;cr0. CljisiLetter, althougi) it i»a0 fent tO Don Bernardin Mendoza, -pct, bp gOOO Jjap, tJ)C Copieff tJ;crof afoell in Cnglifb a0 in JFrencl;,were fonnO in t\)t CJjamber Of one Richard Leigh a Serainarie Prieft, h>J;o wa0 latelp ejcecutet) for bigi) treafon commttteD in tl)C time tbat tj;e Spanifl) SrmaDa t»a0 onttjefea^. itebereunto are aOiormeo certatne late 3iOuertifement0, conccrntng tl)c loflc0 ant> Oiftrefie^ Jjappenet) to tbeSpanifl) $aute,af%oell in figljt voitl) the €ngltfl) $aute in tl)t narroto fea0 of CnglanO, a0 alfo bp tempctte, anOcontrariew)inO0, upon ti)ei©eft, anfc Jj^ortJi coaft0 ofJ!relanD,in tbetr rcturne from tl)c ^ortijcrnc 3iflc0 bcr>onD SCOtlant). Imprinted at London by I. Vautrol- lier for Richard Field. 1588. 410.
betha
P R JE F A T I O. lix
betha typis excufb, mihi dono dato ab egregio fuvene Edvardo Burtono,e medioTempIo Lon- dini, Armigero, defcripta: £lnD tottljin tiuo Datcs after ttjat, tbe (Earle cf Etfex tcing spaffrr of tbe ^ucenes Ijorfc, tettb ccrtatnc prtitctpall C>entlemen lus fcruantg, frtcnD0 <nD follotucr^, fliewcD afo:e tljc ©ueenc [at St.James's] aboue ttiree bunDreD fcoifcs cf al fei uice, anD a great numbcr of Carabins, anD a fatre H3ano of footmcn ail qsusUrtierg. Jtyte fljcln crcecDeo tn numbrr anp ctbcr parttcular HBano, anD tbe(Earle jjtmftlfe tottb a grcat nimtbcr ofllaunces, fcorftD anD «trmcDj 6tD run ticrp ntanp courfes, ano fpcciallp toitti tlie Carle cf Cumbcrland (ass ttjrt? cal tt) tljcConrfe of the Held M)ic\) 31 rjat) ncucr fccnc bcfoie : anDDtD alfo bim felfe, ano tys companp Tourney sn bsrfebaefcc a fceru tong ttme, ano catifeo alfo rt3 Carabines, ano l;ts footemen to mafce manp sfrinmfto tljerc, to tbe grent lilung of tijr ©ueene, anD of trje multttuce of pcople, fetjtc^ tnere manp tfcouf.MD0. Imonon defitntHi- ftorici qui doceant Haftiludia etiam regnante Jacobo primo in ufu fuiile. Eifdem certe ma- xime delec-tabatur Henricus Fredericus Wallias five Cambriae Princeps, amor & deliciae Britan- nicae gentis. Neque mirum, quum ut iifdem ftlb exerceret hortaretur ipfe Pater fapientiffi- mus '. Quamvis autem pugna qua^dam (id quod obiter notandum elTe duxi) Rufticorum de Eottenjjam^tjrjjcrnffe in agro Middlefexiano, cujus Defcriptionem edidit clariffimus Bedwel- lus, ut jam in margine indicavimus, Tornea-
i. V. Jacobi primi B*<r. A5j. p. 115. ed. Lond. 1603. Svo.
h 2 menti
lx THO. HEARNII
menti nomine infigniatur, in numero tamen Torneamentorum non effe re vera habendam ipfe plane cenfuerim. Nam ipfa ratio pugnandi non convenit cum legibus five regulis illis quas in Torneamentis fervarunt heroes : mihique videtur ludos etiam alios quibus fefe exercere fblent ruftici non minus abfurde Torneamenta etiam pofTe vocari. Qupd fi perpendifTet cl. Bedwellus pugnam ipfam Henrico quinto, vel fexto, vel etiam Edvardo quarto, jam regnante contigifTe forfitan conjeciffet, recentioremque proinde fuifle quam ipfe in Prsefatione voluit. Non tamen inficias ibo fbrtitudinem fummam in hac pugna pras fe tulifle rufticos. Et quidem alias itidem fatis fortes funt ruftici quotief- cunque de puellis decertant. Tantum abeft ut puerorum non virorum hanc pugnam quam dixi- mus fuifle exiftimaris. Nam fic Au£tor Defcri- ptionis T :
31 toot it toas no cbjlorcnjs gamc, U$cn t^cy tcgtttjcr
[mccte Wfym ilb a fjcfec tn tlje ficlD, on W tefloto bette &nD lanD on Irtflp, for notbtng ^uoulD tljep ictte 0nD foug&t fcrly faft, ttU tljere tjorfe ftocttc. &nD feiu tuoroc 0 foerc fpcfecn. SEIjere tocrc flatlcs 2 all to flattcrD,
i.Pag. 154. z.Quibus fane potifllmum inftrumentis, haftarum vice, ufifunt. Idque etiam exdecreto ipfius ^andilU, cujus filiam deperibant :
Chen fapD Randill the refe, tnerp be hc ttarpD Chat abowt thig car^tng lengej »on!0 betarpD 31 »OttiO not mp Dattghtc; tbat (he xocre mifHar^D ll&nt at fcer moft Mjortyty, 31 xoonlD (he wcre marpD.
P R M F A T I O. lxi
jC^re foere (btelos all to clattero, XSotoles ano ctfijes all to battero 0no manp rjcaos therc toere broUcn.
£ljere foaa clenUing cf carcfaosles, nno clattcrtng
[of canes, 3Df felkfreUes tn ctje nelo : brofeen tocrc cl)eu fannes : £Df fome toerc cfce tjeaos brohcn,of fome tlje uratne
[pannes #no eutll foere tfcep be fene, ere t&ep toenc c&ancc, CSJitb, ftuipptng of fujipplca 2Lfje laoo'0 tutrc fo toearp for fougfjt, Kfat ctjcu migrjt ngfjt no more on ioft, 115ut crcepco akout in t&e crofc, %& tr;ep Vocrc crooUco cripplcs.
Deinde de Perkin illo, quem vi&orem tandem evalifTej cuique proinde puellam (CiWbe nomi- natam) cujus caulTa pugnabant non tantum tra- ditam fed & nuptam fuiffe declaravit, hanc in fententiam ' :
Ipcrfetimurnco tjtm about, in ttjc iHuljrong,
$0} tlje Tumament fljall beginne
Cht0 Oap fcaun':=ntght,
Wn\i a flaple for to fcght,
3lttD ije trjat is moft of might Sbali bjofe he^ xotth toinne. Pag. 147.
j. Pag. 156. z. Qui quidem Figulus erat. Nam hoc modo De- fcriptio : Perkin the potter intO tjje^tcflc paft,
SflnD fapO, Randill the reue, a Oattghtet thou hatt, Cibbc thp Deare Cherefore faine wcct xoottiO 31 HP^etbc; thefe fellovots op J, £>£ wl)icl) of ali tht0 batcheierp, f©erc tJ)c bcft *»ortbp, CowcD hcjfrt bi0 fere. Pag. 146.
^e
lxii THO. HEARNII
!£e fougfct freujlu, for be baDrca ijim long, ^e foas foare of Cirrp taUe &ib lp trje tjono #nD foouto tjaue leo tjer nfoap fottt) a loue fong. flnD perkin after ran, 0no off tjis capull tje tjim orofoc, 0nD gaoe bjm of tjts flaple inofoe, 2Ct)en te&e, quotb, £ib, ano lofoe i^e are a Dougtitp man.
%\W tl;ep tugeo,anD ttjep ruggeo titl it foas nigb nigtjt: 011 tlje lotues of Tottenham come to fee tbat Cgl)t. 2Co fctcb, bom ttjeir fcusbanDs, tb,at foere ttyem trougb
[pligfct WXt\ foifpes ano fetres, t]jat foas a rtctj figtjt, ^er busbana* bome to fctct). 0no fomc tb,cp tjao in armcs SCbat tocre fceble foretcljes, #nD fome on fo&celcbarrofocs 0no fome on crfttycs.
Ctjcp gat^er'o Perkin about on eucrp ftoe &nD grant bj n tb,cre ttjc grecttje more foas bis prtoe. Etb l anD l£ee, fottb, great mirtb, tjamcfoaro can rioe 0nD foere all ntgbt togitrjer, till ttje morrofo tioe.
i. Nam & ipfa quoque in pugna praefto erat, prout tam e fu- perioribus quuin & ex hifce etiam carminibus colligi queat ; Sicl) anothcr clothing hanc 31 ttot fcene oft, V®l)tn all the great companp rtDing to the aofr, Tibbe on a grap marc xoasf fettc upon Joft 3Upona facbesfttll of fcnnp, for (hc fyotUO fit fofr, 3!nt> leD till thc gappe t ;fforthe£ woniD fhe notthan, iPo^theJouc of no man, Cfli copule he$ brooO hcn tl&cj brought into hcj iappe.
3! gap
P R M F A T I O. lxiii
£no to C&urcfc ttjep toent. £>o tuell tns neeo'0 t)e bas fpco, &t)at oeare Hibbe be fliall toeo. W$z ctjeefe men tfcat fcer t)itt)crleao
SXKerc Of ttje Turnament.
%o t&e ric^ Feaft comc manp for ttjenonce : ^ome comc tjop^attc, ano fome tripptng on tlrit^er on
[t&e Ifones : §>ome tott^ a ftaffe in tjis fyano : nno fomc ttoo at cnce: £Df fome toere tjje tjcat>s3 broUen ; M fomc t&e ioouloer ©SHittj forroto comc ttjcp t^it&er. [bones : 22Uo toas ^atotrin : ioo tnis t^arrp : WLo tnas HTpmUin : too ioas SCirrp : 0no fo toas all ttje companp. 315ut pct ttiep come togit^er.
#t t&at Fcaft tuere tljep ferueo in rtct) arap. : cuerp fiue ano fiuc rjao a cockenp. 0no fo ttjep fat in toilitp, atl ttje long oap. Cibbbc at nigtjt, 3 trotoe, fcao a fimple arap : ^picfele mirt& toas t^em a mong. 31 n euerp corncr ot* ttjc tjoufe toas mcloop oelictous, JFor to feeare precicua 3Df fir; mens fong.
2H gap girOle Tibbe ijatj borroxoet) fo$ tbe nottce t sllnO a gatJanD on ije? ijcaO fnil of rucil boncn 3mt> a broucl) on Jjcz brcft full of fapbtre ftoneo, Cije tjolp rooOe tonenfng was tt>rtttcn for ti?c nonce ^fo^ no fpcnOing0 xoonlO tijep fpare. f©ben follp 3!enfein xoift \)t% tbare. $e gnrO fo faft I)i0 grap mare Cijat fh,e ict a foxofein fare, 3Ht tlje reresxoarO. Pag. 149.
$.XI. In
lxiv THO. HEARNII
Codex nofter «ucikms, $• XI. Ifl quibufdam VCterUHl Codi-
ideoque ex aiio in Bi- cibus Pi&uras invenimus, tam aucto-
bliotheca Lambethana • 1 J>._«. Ilf.,
fuppietu, Neut.quam nim quam virorum quos laudant lllu- mirandum Auaons no- ftrium. Sed nihil id genus in noftro
ftrinonexftareerfigiem. . „ .. . \ r
occurnt Codice, qui tamen m quibul- dam ad Hiftoriam pertinentibus deficit, e Lam- bethano proinde vetere a cl. Twyfdeno l fup- pletus, uti & alia, ut jam fupra innuimus, alio fpe&antia ex eodem nuperrime fupplevit ami- ciflimus Juvenis Edvardus Burtonus. Sed nec effigies Aud:oris exfpe&anda erat, quantumvis aliorum effigies exhibuillet , quippe qui per- modeftus, ut innuimus, erat. Neque his diebus ftatuas eruditis ponere folenne erat. Quas ta- men confuetudo valuit apud Romanos pariter atque Grascos. Qui & numifmata quoque in
I. Hoc liquet tam ex obfervationibus noftris ad imump. 169, 378. quam e nota fequenti ab ipfo Twyfdeno ad initium exem- plaris Editionis Picardianae, mihi mutuo dati ab amico prxno- bili D. Thoma Sebright, fcripta : "Hunc librum contuli cum "optimo Codice in membranis, qui fuit olim liber San&ae " Mariae de Novoburgo, quae [/. qui] jam penes me eft. 1 3. die " Junii 1635. Ubi vero Codex ifte mancus five mutilus erat, uti a <c pag. 2,8$. adpag.32? . & a pag. 415;. ad pag. 414. reftituimus ex " optimo Codice in Membranis quetn inter manus meas habui z 3 . "die Aprilis 1647. ex libris Archiepifcopi Cant. Lambethae, mihi <c a D. Simondz. D* Eux accommodato." Similia fere notavit idem cl. Twyfdenus ad finem Apographi eorum, quae in Cod. no- ftro defiderantur, quod a viro eruditiflimo Thoma Bretto, LL.D. beneficio amiciflimi do&ifiimique juvenis Thomae WagftafFe,Tho- mx 5')K9ttS,C»T* filii, mutuo accepi ; unde etiam exploratum ha- beo, Codicem noftrum priufquam fibi comparaverit Twyfdenus fuiffe peculium celeberrimi Antiquarii D. Henrici Spelmanni, E- quitis aurati, qui Twyfdeno fortaflis dono dedit.
erudi-
P R B F A T I O. lxv
eruditorum memoriam faepe fignabant. Abfit autem ut Salluftii genuinum effe numifma exi- ftimem quod in Archivis Frekianis Oxonise ad- fervatur. Quid vero de illo dices numifmate Salluftii quod apud Fulvium Urfinum habemus ? Certe verum efle puto, & ab Amiterninis figna- tum ; licet e litterarum numifmatifque forma fatis manifeftum effe videatur aliquot poft Sal- luftium feculis percuffum fuiffe, id quod de aliis aliquammultis numifmatibus (in quibus & illa numeranda quae Homeri effigiem exhibent) plane eft animadvertendum. Porro exftant Hermae five ftatuae quadratse viris eximiis di- catse multis feculis poftquam mortem obierant. Qui quidem Hermse Grascis dicebantur «^** yuvou Similes etiam (ni fallor) habemus inter monumenta J qusedam Arundeliana in Hortis prope Lambetham, /*>? x&pas fc. \x>vnt<; pj<^e na- JW, cmuXxs proinde i^c\g cum Paufania appeL landos, qui nempe non in pedes, fed epiftylium quadrangulare definebant. tetfdym©* & ipfe Mercuriusj viarum Prasfes, ideoque inter Lares viales jure merito cultus, (quo nomine o<hoft cvothoe Rve vubo\os, YtyiyLbvM & TTOfjLTnv? etiam audie- bat ) vocabatur. Verum neque Hermx hujuf- modi in ufu erant apud anteceffores noftros.
i. Vide fis pag. zSz. Voluminis quinti libri infcripti: <Clje &ataral JJtftorp ant> atntiqttCtleis of tfce Cottntp ot* Surrcy. 385cgttn in trje £ear 167?, fcp John Aubrcy, Efij; f. IR. s. auti continuet) to ti)t prefent Ctme. JllttftratcO taiti; ?>roycv JScttlptttreg. Lond. M.Dcc.xiK.8vo.
i De-
lxvi THO. HEARNIT
Deerant enim artifices qui fingerent. Et tamen non diflimulandum eft eorum loco laminas fu- ifTe fepulchrales. Exftant in multis ecclefiis. In quibus & nonnunquam reperiuntur figura; feu e lapidibus feu e calce heroum effigies integras reprsefentantes. Ejufmodi cernuntur in ecclefia de Aldworth in agro Bercherienfi. Atqui iftse figurae pro Hermis neutiquam habendae. Quor- fiim haec > Nimirum ut fcias, noftri fimulachrum firuftra efle quasrendum tam in libris quam & in ecclefiis periftyliifque & impluviis. Nedum in- ter figna illa vetera ad columnas, intercolum- niis etiam, in filvis denique difpofita fub dio videbis. Imo neque reperies in iis partibus do- morum veterum ( fi quse reftent ) quse btumois xoprav (in quibus collocabant imagines majo- rum) refpondebant. Nam fi quid in ipfius me- moriam poneretur, haud alind erat a lamina fepulchrali, quse una cum ccenobio Novobur- genfi penitus intercidit j nifi forfitan conjicias in libris aliquot, qui temporis injuria perierint, effigiem depictam fuiffe. Vereor autem ne vana fit ejufinodi conjedtura. Non tamen diffiten- dum eft plures libros de Picl:ura veterum de- perditos efle. Duo fragmenta ad eandem per- tinentia jam penes me habeo ex dono Thomas Rawlinfoni, V.cl &amici noftri eximii. Uti- nam totius operis partes reliquas nancifci po- tuerim. Fruftra itidem inter textilia opera no- ftri quaeres effigiem. Quamvis enim textores
poly-
PRiEFATIO. lxvii
polymitarii liciorum varietate hominum illu- ftrium effigies ad vivum fepiffime reprsefenta- rint, id quod & ipfse fecerunt moniales, illae prascipue quae parentibus nobiliffimis oriundae Venereque fere ipfa formofiores delicate vixe- rint ingeniique famam augere in votis habue- rint, diu tamen eft ex quo omnia id genus a- pud nos opera tanquam fuperftitionis Papifticse nugse perdita fuerunt, ne quidem exceptis ta- bulis aliquot celeberrimis, quas revulfas efle ho- mines multi plorarunt, plurimis maximifque in rebus probatiffimi, & omnium exiftimatione ornatiffimi.
§. XII. Verum enimvero licet id ge- n. . „ , ..
o Figurs m Ecclefns no-
nus figurse pro Hermis non fint re ft™ Hermas vecerum vera habend*,confitendumtameneft Zj££*2£
in quibufdam coemeteriis invenirimo- ,es fignandi confuemdo.
TT r Reeum uxoresoboculos
numenta veterum Hermarum fpeciem o]lfn habuerunt in ima. quandam prse fe ferentia. Talia fiint sinibus B- virg'nis ?[-
.... . t f j /-m i I ctores. Regin3rum iti-
llla in ccemeteno ecclenas de Cneckley dem emgies in camiie- in agro Staffordienfi. De quibus in ™^™*™><i™™>«-
0 _-*■ vis reminx rn nuiem
Colle&aneis cl. Aflimolius, is qui Fe- defcript* forcis eircm cialis appellatur. Lapides ifti Check- infenoris- leyani admodum fiint vetufti. Praster vero hu- manas exhibent etiam figuras teffellatas, a qui- bus, ni fallor, ipfum loci nomen. Ejufinodi enim figuras Cfjecfcptuorft appellant Angli. Qupd fi verum, fateamur & illud neceffe eft de hifce figuris, quarum origo vel oblivione, vel vetuftate deletur, mira olim narraiTe vulgum.
i 2. Digna-
lxviii THO. HEARNII
Dignaqueplane fiint eju{modimonumentaqua2 omnibus monftrentur, ipfo Tullio judice, qui Archimedis fepulchrum, feptum undique & ve- ftitum vepribus & dumetis, ignaris Syracufanis, & omnino effe negantibus, oftendiffe fe glori- atur '. Ita nobilijjima Grtecia civitas^ auondam vero etiam docHJJima^ fui civit unius acutijjimi mo- numentum ignorajfet^ niji ab homine Arpinate didi- cijjet. Ceterum antequam erigerentur hi lapi- des aliud, ni fallor, loci erat nomen. Nec qui- dem inufitatum a rebus novis nova ponere no- mina locis. At ab illis figuris non eft quod vel compofitionem membrorum, vel conformatio- nem lineamentorum pulcherrimam exfpe&es. Inelegantes enim plane funt, quajque feculi quo fculpebantur ignorantiam manifefte prodant. Quum vero loculis fepulchralibus fint perquam fimiles, Guilielmo Conqueftore non effe anti- quiores puto. Confuetudo enim ejufmodi lo- culorum fbrma lapides fepulchrales fingendi tum demum invaluifTe videtur quum Angli in terram fan&am ad Sarracenos aliofque Crucis Sacrse hoftes debellandos itinera facerent. Quo tempore & crucibus ornandi valuit itidem con- fuetudo. Eafdem nimirum formas in terra fancta viderant, ipfifque in mentem venerat ar- gumentum efTe pietatis. Itaque qui caerimo- nias religionefque publicas fan&iflime tuendas arbitrabantur, mirum non eft illos diligentiflime
I. Quaeft. Tufc l.T\c. »3.
docui/Ie
PRiEFATlO. lxix
docuifle crucis fbrmam in lapidibus magni efle momenti, & neutiquam negligendam. Nec pro- inde quifquam mirabitur tot confpici ejufdem figuras in monumentis veteribus ; prsecipue quum & ipfse ecclefise itidem, jam ab Edvardo ConfefTore forma crucis resedificata ecclefia Weftmonafterienfi, eadem fbrma fingi coepe- rint. A quo tempore & beatiflimse Virginis ®iotokx imagines frequentius quam antehac in ecclefiis collocari fblebant. Nec tantum in ec- clefiis fed & in ipfis partibus exterioribus eccle- fiarum ponere folenne erat artificibus, qui irt iifdem fingendis ob oculos plerumque habebant regum uxores qui tunc rerum potiebantur. Qupd ni ita efTet, cur non omnes Virginis Beatse effigies, fimiles eflent? Scio me difficili in loco verfari. Dico tamen ut fentio. Quid quod & exploratiflimum habeo mecum rerum antiquarum peritos fentire,qui libenter agno- fcunt poetas, picl:ores, opifices ingenio fiio in fimulachris fingendis atque defcribendis indul- gere. Neque minus indulferunt cantilenarum vulgarium fcriptores, illi potiflimum qui de a- moribus egerunt. Inde certe eft quod in qui- bufdam reginarum videamus effigies, quantum- vis puellas eflent ruftica? de quibus tracl:averint aucStores. Elizabethae reginse effigiem confpi- cimus in aliquot cantilenis in quibus laudes de- fcribuntur feminarum familiisnullius quafi notas oriundarum. Non alio confilio quam ut partim
ipfl
lxx THO. HEARNII
ipfi Rcginse placerent audtores, partim ut fe- minarum pulchritudo manifeftior eflct. Ejuf- modi effigiem habemus in aliquibus Impreffio- nibus cantilense cui titulus : Ctje feeauttfuU&fcep' berDeflTe of 8rcaoia. 0neui paltarcU fong of a courtcous poungmntgty, ano a fuppofeD §>&epfcearo's E>augt)ter. Co agallant tune, calleD t&e ^ep^earo^ HDeltgijt. Quse quidem cantilena hunc in modum incipit :
2T|)cre foas a ^cp^cros oaug&tcr,
came triping on tjje uiap, #no ttjere Oje met a courteous ^nigljt
fo|tc& caufeo &et to tfap. Sing trang dil do ke>
Ne quis vero dubitet Elizabetham Reginam defignaffe auctores, in aliquibus id genus can- tilenis exhibetur cum fceptro atque globo. In qua re quid faciendum erat fculptores confule- bant feu au6tores feu fbrfitan exfcriptores & typographi.
§. XIII. Quoniam de lapidibus fe-
i.ogorum vetcrum for- ^—~ . f-
ma pyramidibus jEgy- pulchralibusmentionemfecimus^vifum
ptiacis non abfimilis. eft ^j^ j^j j j brevit£r Joqui fe
£orundem matena. Py- m U
r*,quas vuigo ^onc? veterum Rogis. Hi fane Pyramidibus fi*«* ^ppeiiamus.ex «f- ^oryptiacis fimillimi erant. Eorum for-
fibus olim conftabant. ° . . . , _,
mas m numnus videmus Romanis. Neque dubito quin a Pyramidibus hsec forma Rogorum duxerit originem. Pyramides non alio fine condebantur quam ut in iifdem fepe- lirentur iEgypti reges. Qui tamen in locis pri- vatis jacere petebant, ne ab hoftibus e domici-
liis
PRiEFATIO. lxxi
liis magnificis fiirriperentur corpora metuentes. Hoc enim nonnunquam accidifle monuit Dio- dorus Siculus. Aliarum etiam confuetudinum origo iEgyptiis eft tribuenda. Imo planum fa- cere multis teftibus licet fignorum bellicorum eofdem fuiffe Au&ores. Adeo ut fecum pra> clare agi exiftimare debeant omnes nationes, quibufcunque demum objicitur fe fcientiam omnem abiEgyptiis accepifTe. Haud fecus fane Grasci, qui de iEgyptiorum dodtrina optimam opinionem animo imbiberant. Rogi e ftrue lignorum fiflbrum conftabant. In fuperiori eo- rundem parte poni folebant corpora. Priu£ quam vero ignis accenderetur, Dii Manes roga- bantur. Solenni fcilicet more. Neque aliter fie- bat in corpore accendendo Septimii Severi, qui Eboraci obiit. De ipfius morte accuratiflime fcnpfit Herodianus. Tantam in placandis Ma- nibus curam adhibebant ne injuriam fibi infer- rent Dii Inferi. Eo modo quo & compitalibus effigies virilefque & muliebres ex lana fufpen- debant Laribus five Manibus, qui pro iifdem ab antiquis colebantur. Nam exiftimabant ea ra- tione fe impediiffe quo minus Dii Inferi ejuf- modi laneis capitibus contenti familias viola- rent, aut morte alicujus familiarium & amico- rum vacuam aut funeftam domum redderent. Quse plane confuetudo ante unum & alterum feculum etiam apud vulgum Anglorum incre- bruit, tales confuetudines plaudentibus Ponti-
ficiis.
lxxii THO. HEARNII
ficiis. Inde, ut mea fert fententia, tot fabulae aniles de ftobiit <35oo&*Jf eftoto, quse rifiim non poffunt non elicere. Neque alio retulerimcon- fuetudinem Athenienfium, qui in amicorum fu- nere poftquam aedes luftrafTent,teftam odoribus refertam, averfo vultu & non refpe&antes l in viam mediam abjicere folebant. iEfchylus, xwj- <popotg'
St«^4>, Kct%tp(4ctQ as ns CrftfefvtyAfy 7fdkiv,
AiKXozt Tivx&y ct,q>o<poi(nv oppcunv. Ad quem locum Scholiaftes : txtd <3s&s to 7mp A- &lwouGtg i&os' on KctS-capovTte oiKictv oqtctKivco Jvfxicc-
7>7£/&>, 'pi-^/CtVTiS CV TUjf T^tO^OlS TO OCpctHSVy CtfJblTU-
qti-Mn cLvix*>pxv> Me tamen non fugit Mercurii gratia hasc potiflimum eos prseftitifTe, qui fom- norum pariter atque viarum prasfes erat. Unde & %e^uva lecSti pedem nuncupabant, qui parvos Mercuriolos tanquam fbmni prasfides infculptos gerebat, fkut etiam Hermulas commemorant Scriptores Gromatici, quas Mercurio viarum Prasfidi facras re&iflime pro terminis agrorum haberi potuerunt. Hasc de Rogis vetuftiflimis. Poftea eorundem materia e beftiarum oflibus conftabat. Imo nonnunquam ex oflibus etiam humanis. Inde eft quod GlofTographi notave- rint Rogum idem etiam aliquando valere quod 1I5oitefn;e. Ita nimirum pyras five ignes illos vocant Angli exultationibus publicis acclamante vulgo accenfbs. Vocem autem ab oflibus ori-
i. Vide Dan. Hcinfii Not. in 1. iii. Silii It.
ginem
PRiEFATIO. lxxiii
ginem duxifTe docuit cl. Bagfordius in Epiftola de Antiquitatibus Londinenfibus ad irtitium Le- landi Colle&aneorum. Id quod liquido con- ftare etiam arbitror e litteris^ quas vocant, pa- tentibus in Turri Londinenfi, de quibusfane me certiorem fecit vir egregius Joannes Sothebeius (Junior) Londinenfis, de cujus proinde epiftola litteras ipfas recitabo.
Pat. if.E.x.M.6. dorfo. " Rex Majori & Vicecomitibus London fa- " lutem. Quia Margareta Regina Anglise Con- " fors noftra cariflima ufque ad Turrim noftram " London in brevi eft acceffura, & ibidem per " tempus aliquod moratura, Nos periculis, quae " ei Conforti noftrse, & aliis Magnatibus quae "ad lpfam ibidem fiint venturas, ex infeclione " & corruptione aeris per accenfionem Rogo- " rum in civitate praedic-ta, & aliis locis eidem " Turri vicinis, dum prasdi&a Confors noftra a- " pud dicStam Turrim moram fecerit, pofTent, " quod abfit, de facili evenire, occurrere volen- "tes, Vobis mandamus quod in eadem civitate " publice proclamari, & ex parte noftra fub " gravi forisfadhira firmiter inhiberi faciatis, ne " qui Rogos illos praefumant accendere,feu alias "minifterium hujuiinodi, dum didta Confbrs "noftra ibidem moram fecerit, exercere, per " quod aer quoquo modo infici valeat feu cor- " rumpi. Et hoc nullo modo omittatis. Tefte "meipfb apud KarlT 28. die Junii,"
k §. XIV.
lxxiv THO. HEARNII
Kogorum tempore E. L . §' XW ' ^ ^^ fedi » mQm°'
accenfio pefti qua pecora riam, ledtor, quas de Rogo quodam di- !3?5JS JE Wt "ofter capitulo xxlv. Libri Quin-
enda. opushocnonaiio ti. Nam ea potiffimum mihi anfam
confilio quamreipublicae » i -r» • i • v rr>
licccraria -caufla i nobis prasbuerunt de Rogis breviter dtfle- fufcepcum. rendi. Illius autem Rogi tanta vis erat,
ut ejufdem accenfione peftilentia, quse grafla- batur in populo, conquieverit. Quinetiam ar- bitrantur quidam Rogos accenfos fuifle,eo tem- pore quo Edvardi Regis uxor Londinum eflet acceffura, ob peftem qua pecora inficiebantur, quorum proinde magnus numerus flammis man- dabatur, haud fecus atque Londini paucis ab- hinc annis contigifTe fcimus. Verum hanc fen- tentiam nondum amplec-tor. Nulli enim, quod quidem fciam, exftant Hiftorici qui confirment. Qupd fi aliqui lateant, da operam ut in lucem prodeant. Quo fadto, amplius deliberandum erit. Interim tacebo. Neque mihi fuccenfebis quod negotium hoc verbo expedierim. Cete- rum priufquam te dimittam, fciendum eft, me huncce qualemcunque laborem ideo fufcepifle ut ad ftudia tua aliquid adjumenti adferrem. Imo quicquid inhoc opere prseftitum eft,lecl:or benevole , id omne me reipublica? litteraria: caufla prasftitifle confirmo, cujus dignitatem meis omnibus coramodis & rationibus (neque vanus hax fcribo ) prasferendam efle intellexi. Si vero dicas me id quod ftudui neutiquam efle confecutum, tibi refponfum hoc habeto,
mihi
P R M F A T I O. lxxv
mihi non voluntatem perficiendi, fed faculta- tem defuifTe : imo nonnullaquominus illaetiam facerem qua? potui obititiife. Tu conjicito ce- tera, ac valeto. Scribebam Oxonix in Aula Edmundi ipfis Idibus Maii A. D. M.DCC.XIX.
THO-
LXXVI
THOMiE HEARNII Ad Praefationem fuam A P P E N D I X.
Num. I. Vide pag. xviii.
Ex Adverfariis quibujdam MSS. doftijfimi Vfiru Armachani penes me, ex dono V. cl. Jacobi Ty- rei/iy Armigeri.
In Ptolemaei Geograph. (Graece edit. Bafil. ann. 15-33. 4*0.) lib. 2.ubi deHibernia agitur,Thom3eSavilli notulr.
Pag. 70. Ooititvm.l al. Owvhviov.
71. A/£o/V] al. A/£m.
OuiKtCofot.'] al. oJj^«^ofo/. quod re&ius vidctur.
Oui$viof,] al. Ovitytdiot.
B/f>«.] quid fi Bpi>« ? ejusenim lv.a7i^iv accolas
Brigantes.
cvTipvot.] Iberni apud Mar. Nigrum. & ficri po=
teft ut (cripfeiit Ptolemaeus 'Uiovoi.
72. 'oCWj Eft & Nigro ad Obocam m*tf o/uawpaf. Aagf/o/.] Niger Darnios, quos ille Darinos vocat, ad Obocam ponir,ubi Ptolemams Caucos; iplos autem Caucos ubi Ptol. Aapmf.
7^.'E7nJ)ov] a. cognomine promontorio. Ergo non ita in ortum tendenda Biir. "£</)>».] Iege"A<fya. Nigro Adros infula. & Britt. hodie Vnis adar ; qnod infulam ionat defer- tam, avibtifque reh&am.
Num.
- w;;™ EC0t1.rwjinsMSsmMLp.124. p*w
Atpnahctwn^rttarmtcum{iCod,M in mcmbrams)cuipi'cefiqitur licec
ruhrica:
(W 1 M ^ I {a)VorXe,fletvmui
Nem^mny ipeap pepeptr luepap utcupepdmzeautoami pcoiApeico pa^co^p^^^ niCAjenepip quta. bptcconep non Kdcbepene puottnentum &x Lppepubtto ejc msccKina.aone menttp pu^e popm^utc e&.p uc tutcupep^ctonemec Kebtz ^ubmem bemepet^enap pu&evbe pituptp etbe nomtntbup ^ucttp
Ficrttra Tlomen PoteftaS
K t
K
Ni
I 1
a.l^p
bp e^u £
cupt
bexu
e£m
ptcK
?U(Otp
hutl tecKutc keou lotibe
a
b
p
|
c b . |
|
|
e |
6 |
|
K |
4 |
|
•V |
A |
|
5 ■ |
M |
|
k |
hH |
|
l |
A |
|
k |
* |
|
l |
I- |
mum mKn op
pe^pc qutrlt
p<\£ SXAYtt
tpaoti tttp tetl oj:p
K
m
n
o
P
q
1:
r
<^ u
fy
Z
V T
zetpc atun epctautl e^ut ^up emc Ktnc Kenc el&u
u^l
onn
z
a^e
e^ eu
3wU
ei hirvc
e5°
ecce
uutc oe
ImpenfisViri cl.JOANNlS /3RIDGES, dc\Bartuti juycta Keteringe£;jWKytermQa£;,//2 agrv
TLo rthainptonienfi, Aimiget-i .
THOMiE H E A R N I I &c. lxxvii
Num. iu. Videpag. xxiii. £ fl&inbication of 3etfcrj> cf gpomnoutlj.
ECod. MS. Smithiano (n. IV. p. 133.) penes Editorem, cui tit. <X ifolto 3i3oofe turtttrn bp S[5r. CaniDcn'0 oton ^anD, ano containtng mmv curicitf ftcmarfts anD iJDbfertjattons.
J^cre (0 a grcat complaintt among fomc of tljc moft learneO againft (Efalfriouo 3lrtburtu0, or dSaifritiuo fl^onumctt)enfi0, for ixante cf trutbc, ant) moOc- fttc, a0 crcating a H5rutc unto u0 for tf)C founUer of our USrttatnc. T&nt *ubo (0 tjec tijat probmg itt to bee a fictton can protoe tt H>itf)ail to be i)iss jftbatsoorfce be quite aboliQ)GX), tbere i0 a baft blancfce upon tbc ttmeo of our countrie, frotn tljc Creation of tj)e J©orlO till tlje com- ming of 3CuIiu0 Caefar, not terra incognita ttt fclfe bcing ieffe to be fenoxone tljen ouro. Che tfctngo of »btcb agco, a0 wee ttnOcrftanO not tbe more for flti)onmotttb/0 l^tftorte, unlcloethe fame be trtte; foe neitljcr feeme ttyep (aobeing tbofe tjmeo x»bieb ourCriticfco marfe with tbcir '"a^a» jttnTJ tbeir MvBi*iv, ttjcir Ignotum anO Fabulofum) mucb to be UooOc upon. ^ebcrtljelcfo out of that tocrp ftorie (lctt it bee i»hat it xoiil) batoe titles bcen framcO in opcn ^Sarla^ ment, botb in 2 CnglanO anD ^rclant) for tljc rtgbtooftbc Croxmtcof CngIanU,ctocn to cntire &tngtiomc0. 3lnOtbougl> noe |2>aiiamcnt can mafcc that to be a trutbc, vol)ic\) 10 not fucb in tbc proper naturc tbcrcof, nor tbat mucb au- tboritie is aUOeO tberebp totbat traOittonalmonument, bc^ caufe |5arlamcnt=mcn are not ahrapc^ 3intiquartc0, pct arexoee fomc-cobat tbe morc, anO ratrjerttUe toIoofecxDitb fabottr on the Cafc. Cbercforc it pleafcU me xoell, yxim once 31 OtO rcaO in a great JDitoine, ttyat in Apocryphis non omnia cfc Apocrypha. i!!nO tbat toerp much of 39omnouth'0 boofce, or prctenOeO trantlation De Origine & geftis Britanno ruin bc grauntcO to bc fabulouo, yctt manp trtttbco 3 a0 mtteO.
1. Apud Matth. Weftm. Epift. Edw. I. Regis A. ad Bonifacium P.M. 1301. Et Epift. Procerum Angl. annoeod. z. i i.Elizab.ap- Dubl. 13. Febru. £iX l*Cn. SiOncp %. 2DcputtC. 3. F. are. H.
Che
lxxviii THOM7E HEARNII
CJ)e mafnc eontrobcrfic concerning tijat woxb t0, ajjjis tl;cr it bean antiquitfc, or an tmpofture i Ct)attt i% fult of fables or titfco!)xrcncic0, ncc ntan ticnyctb, anU d&tral- t)u0 Cambrcnfi0 i)imfclfc, tbottgl) bcing t;i0 countrieman, ant) Iibtng in tljat age angcrlp ■ tajcetb it for fuei), albcit I)ce grattnt0 a^Brutc ant) mucb of tljc principall fubftance to bc trttc ant) folIo*DC0 it. Cl)c at)bcrfaric0 arc botbma= np ant) manp of fpecfal account, a0 $tubrigcnft0, VB\)C=> tbamftet), $c. amongctJjcancicnt, ant) amongctJjcmotJcrn (xci)omc alfo CamDen citcti;) 21ltbc0, yuniu<3, OIBucJjanon, ^olftior, 215ot)in, $c. but all of tbcm ftrangcrs. ®n tb* otber fit)c frctnt)0 allcagc 3t|5almc0bnrf c ( tlje xoortlhtcft srrfter of ali ouri$tftorfan0) for tJjcbcingof atrttmr, i^ums tingDon, ailuret>u0, i^obetien, Ccftrcnfi0, <0crbafiu0 Ctis buricnfi0, ?c. among our olticr Sutbor^ ; ant) of tj;c fame latcr timc0 tlje muftcr of namc0 is not tbjnn, ILclant) moft famoufe, Str 3!oim ^rffe ftnfgbt, i^umpljrep. ILJjuit) qc, mcn fingularlp sfctllet) in onr antiquitic0, anti HBxtt&iM of racc, 2Dotfor lkep0 fount)cr of &q>0 Collctjge in Cants brttjge, $f$v. ILambert of 3Lfncoln'0 3!nn (xojjoc for frccing fltponmouth from tl)C fttfpfcion of forgcric ?, boucljct!) t)t0 poffcflton of a i©elcb copte olbcr in J)ts opinion ti;cn SJtJJon- moutl)0 trantXatton) JDottor ^o^cll, $$x. %cvois ant) all J©elfl) 3l5art)0 ant) <0cnealogtft0, JDoflor HDJjtte of H5afings ftofee in ijis ILatine i£fftorfe0, Btoxoc, i£oltngfl)eat) $c. Soc tbat if tbe caufe 5»eare to be tritje or carriet) bpbopec^, tl)e affirmattbe luoult) J)abc tl)c fullcr cryc. 3!nt) bp tl)at 5d!)icI) ^onmoutb btmfelfe < itt I)t0€piftlc DcUfcatorte to tbat lcarnct), brabe ant) xearltfee fSrtncc IKobcrt C-arle o£ <fi>locefter naturall fonne to&ingi$enrv tbeftrft, coneewc: tng tJ)e ftile of tl)ei©cIfl)origtnall bp btm tranflatcD (anti
pcrl)ap0 tntCrpolatCt)) XCbcrcitt abOUntJCt) phalerata verba &
amp illofx diftiones, pompotts *sort)S ( a0 Jje fattj) ) ant) faiclltng pl)rafc0,it fecmes notl)ing clfc but a ntere .Satpra, lSbapfot)ic or Ccnto, pcicct) togetljer ottt of tl)ctr 25art)0, fong0, or ballat)0. vityicb. mav xoell bc foc. iForHlmtanus
l. Sicut fabulofa Gaufrcdi Arthuri mcntitur Hiftoria. <Cl)Cfe
arc *&ort>0 of <E5iralt>u0, citct) b^ Sir 3!ol)n |5rife out of Gi-
raldus de Cambriae Defcriptione, M?J)CfC <©irait)U0 t)Cnte0,ant)
trul? t)cnie0, tljat i©alc0 was fo callct) citber of 3Dulte USalio, or Of £luccnc it9cnt)0lcna. a. Perambula. of Kent. 3. Deeft forte, »?ritc0. H. ^arceli
AD PRJEF. SUAM APPENDIX. lxxix
^arccliinus mitcs that itxoa0 tbe officc of tbe liSritann
2J5art)0, Fortia facla viroruin illuftnum heroicis compoiita ver- fibus, cum cUilcibus Lyrae modulis cantitare : ant) JLucan long bcfote bi0 tjapeo hatb tccotoct» tbe fame.
^DurtHftoriano otticc concetningthcufe of fucb a booUe as tbi0 of ^oninoutl/s, for fcefenfe uijjcrcof not onlp a gteat patticof leatnet) xorttct0 ftant), butanwhoie noblcnatiott (antienip ilottis of tijis jfianb) batJ) not an cafie titfeti- ption. Ccrtatnlp much is ai.trtbutet), ant) mucl) is to be attributeti in tbts cafe unto tiomefticU monumcnts, hofe> barbarous foeber, fpcciallp toucbing thc ^Dtiginalls of |>eople. ^for fllijr/tfilus of 3Lcsbos is fait) to oxdc tljis fens tence,tl;at in feagches of fucl) naturc magis creditur ipfi genti,
atque vicinis, quam remotis & exteris. U£i)icl) bat) ttOC fl^prfi-
Iti0 cbcr fait), pct bat) it not bccn tbc iefs true, or tbc more nceDing autljovitie, bccaufc it is meerlp a tiittate of common fcnfe, ant) all principall authors alloxye tijercof. Saluft bimfelf mat)c ufc of &ing igicmpfal l;i0 Itbraric in theCarthagenianor33umcU tongue (tobtcb xras a Uint) cf Sr/riacU, Ibciajfng tljctr ortgcnall to be from Cpre ant) otber toxtmcs in ^bxnicia ) to write bi0 3fusttrtba tl)e more ejcanip. i©hat fhali voc fay of ^2>oItt)or tlltrgiro xcav» in tbis berp tnatter i Chougb hc utterip mifltUet) 5ipon= moutb/s narrations aaf fabulous, yet t)tt) bce breif tbcm into bisbolumesxoiti) fpccial protcftatton bp name agaiutt a iitle booUe of liUe atgumentpafiing for dfnioas tbe fyis ftoriograpber'0. jStgcbertu3 CPcmblaccnCs, libing in ^cn- moutb's titne, *t>hcre his Cbrcniclc tenticrs thc oceafion,
faitb Of tl;at ftorie tl)US: Nec dubiapro verisafhrmamus, nec hiftoricam narraticnem, quae nuper de Britannico fermone in I.atinam tranflata eft, lectori fubtrahimus. 3flnt> tl)lS CCUrfe
eatrvjes tbe iboxoe of ^ufticc ar.t) reafon. *3cbettbclcu"c cach wap tioe as bimfeif tbtnUs bcft, tbough tbatpetbaps be not beft. ;(For Saluft in thc iiUe cafc rcportes sobat bc fcntJS, but tafeing nothmg tbcrein upon btmfelfe, platuclv»
tcil0 US: tbat fides ejus rci penes authores erit. (CaCttUS
aifoe (his aomirer, ant) ne^t l)im to bc atjmiret) for bi0 art) wi)cn ])t batl) fimplie fctt tjovunc xoljat J)c bat) rjcarti conccrning tije <©crmans firft anccftri ( a talc of a fathct ant) J)is tbrccfonncs, ao tl)atto in £ponmoutij of Ui5rutc ant) !)iS tl)tCC fontiS ) COUCluDct!) : Quae neque confirmare argu- mentis, neque refellere in anirno eft. JLctt tl;cvcfcre cur t?ifto-
rtan
lxxx THOMiE HEARNlt
rfan loobe xoell about i)im, anD ejcamfne totytyzt ti)i0 *)ro= eeeDfng Doe not propcrltc conccrnc bf0 Dutte. £ure3! am thattf Cornclfw0i:acftu0 haD houlDen ti)C courfeof cberp isbcre folloxofng tljc ancicnt l$fftorte0, or i^fftorfcall tra= Dfttono of countrtc^, he J)aD not in tl)e Jevozs antiquitfes becn fo rit)fculou0, iDIe anD fnfurfou^, a0 he i0 tntbefift boofce, a fragment of b*0 l$fftorfc0.
l^oxcfocber, f t f0 U;e leaft carc, or among t\)t ieaft eare0
of famouo oiD i^fftorians, xoboe are tb' onlp erample0 of l$f=
ftoric, to fpcnD muclj ttme tn tJ)elearnfng or ctpmologic0
of natioti0, or ceui.trpcs namc0. ;Jror a0 £>t. ■ 3luguftine
. faitl), thcp arc manp times fo cfyangcD temporis vetuftate, ut
vix hominei doctiiUmi antiquiffimas hiftorias perfcrutantes, ori- gines potuerunt reperire : anD S. 2 $?tcrom (of all ti)Z JLa=
ttne ifatber0 moft IcarncD) bath roorO0 to lifee purpofc, xobcrc bc fpcaUe0 of fuel) nattono ao DefccnDeD out of Jocs tan. itnD bce tt tj)at tlje name0 are ticber foe xocli to be knoton, vett rol;at ta ttt to tbe purpofe of an l^iftorfe (tJje glaffe ofaaiono) to unticrftant) tl)c rcafon (or conjcrturcg ratbcr) wi)?, or i)oxo ^>rttafnc xoap callet) USrftain, IRome ifiome, or 3£rop Crop t* Certatncly to perplcjc in ti)is cafe our rcatJer voitl) long t)ifpute0 orlong rcbcrfai0 of name0, ant) tbcir etpmologic0, xoiti) xoi)ici) fome late 3lnttquarte0 babe dop'D ant) peftreD U0, fall0 into that rule xo\)ic\)%n\z mtanu0 3 i)ati) upon t\)z Iffee occafion, xobcre Jje xzcitzti) Dtbcro optnton0 concc^ning t\)Z ortgtnalte of t\)Z ancfcnt C5all0. Cbercfore xoiti) I;tm 3 fap for trjat potntt, decli-
nanda varietas faepe fatietati conjun&a. 3f anp tbfng bec Cleare
in fucJ) a cafc, or behementlp probable, ft t0 bothcnougb, anD ali xo\)i cl) an l^fftortan'0 ofttee Dotl) permf tt, brcfftp to mentfon the fame. 310 for ti)z caufe of the namc of 2l5ri* tain, onlp txoo conjetture0 among foe many xo\)ici) habe of latc becncbrougbt fcemcxoortl) tbe remembrtng: tl)C one i© Camben'0, xc\)o Dcrtbc© it out of the xoorD Brith, tohfclj ftgninDe (a0 \)z faitj) ) inthe ancient tongue of215ritatn, that 4 l^erb xottb rohfcb tl)e 2i5ritatn0 are reporteD to babe pafntcD anD DccoloureD tbcfr boDfe0. V®\)ici) ¥8 conjei
r. De civitateDei libr. i6cap.ii. z De trad. Hebr.in Genef. 3. Hift. libr. 15. cap. 13. 4 Conea. ^For $?r. Camtien faitj) uotthat itxoas tbebcrb, bttttbc bcr^ befngpatntcD,fmearD 0; coiourD (xottb an bcrb) vo\)Ui) tl)Z xcorD Brith CgnfftDe.
aure
AD PRiEF. SUAM APPENDIX. lxxxi
itutc be upl)olt)0 witl) fingular tHligcncc, ant) great barfes tic of Icarncti probabtlitic0. C&e otber opinton or rathcr- l^tftoricall affirmation i0, that 2l6vitam ix>a$ tienominatct) of a man, a0 aifo the hcvb 2i$vitanntca. $Mtnie'0 « *»ovt)0
arc : ■ Miror nominis caufam Fuit quidem & hic quan-
dam ambitus, nominibus fuis eas adcptandi, quod docebimus fecifle Reges, ut res tanta iis debeatur, herbam invenire, vitam
juvare. 215? wbicl) XDOit)0 it 10 plainc that fMinie thincba
tj)cve xoas fomelkmg or otljcr xchcfe namc J;at) Brit tbevein, ant) ti;at tJ)C $evb Britannica x&a0 pcvJ)ap0 confccvateO bp hitn to tljc pvcfcvbation of ijis namc ant) memorte to all poftevitic0. T&ut £$onmouth ant) I)i0 follo*i)cv0 fctvcalv» Urattjc U0 25ntatn out of 2H5vutu0, >»l)oeaccovt)tngto thcit narration *»a0 gvcat gvantucbilt) to -£nea0 fathcr of 3lfcaa ntu0, fatjjer of Jotlbiu0, fatbev of 2!5vutu0. CJjt^Dcriba^ tion of ottr 3flant>'0 name 10 XDonbrouflp efteamet) bp the UScIfl) novD long fiince tncorporatet) xuitl) U0. Cfyereforc it bchobe0 our i^iftortan to be *»cll atibifct) bcfore l)e cntet tnto anp fcint) of unKtnt) titligcnce againft the famc. fot if in fome cafc0 communis erfor facit jus, error ccrtapnclp tti fuch cafe0 a0 tht0, a0 it ittntJcth noc mau, fo neitbcr 10 itt fingular to2l5rttatn, becaufc tl;e liccnce of tjeribtng nas tion0 from fuppofet) <0ot)0 ant) putflant i©ortbte0 i0 unts berfail. 3irrianu0 ant) otbcj autbor© tefttfie tJjat ^lcjcana tiej the (2?rcat fait) be fount) rt abailable in hi0 aflion0,
quod Ammonis fifius habitus lit, cum certb teneret ie filiutti
Philippi, xohicb are SUejcantier^ »)ort)0 in llucian. CHarro alfo, ao fce 10 citeti bp, St. Suguftine, profcflcth, utile efle
civitatibus, ut fe viri fortes, etiamfi falfum ht, ex Diis genitos elfe credant, ut eo modo animus humanus velut divinae ttirpis fiduciam gerens res magnas prsfumat audacius, agat vehementius, & ab hoc impleat ipfa fecuritate felicius. CJ)i0 fcntence tlOts
wfthftantJing tjelibcret) bp $f)arcu0 flllarro (tijc moft learns et) man *Dhich «ber IKome hcatljen hau) ftant)0 fpeciallp contiemnct) b? that holp 2l5tfl)op a0 fctting opeti a sottie gate to falfl)00t)e ant) abufion. $ofe> tbcreforc if ifljcffrcp of ^onmoutl^otjjorlJbe conclutict) on all IjantJS fojuntvuc, tl)e noblc l^iftortan muft prefe^ bcritie before poltticfe rc^ fpett0i but becaufe it i0 not ( a0 tl)e woxlX\ fee0 ) J)e map temembej tjje tcmpe^ of (I5emblacenfi0, anD of the otbej
I. Natur. Hilt. libr, 15. cap. 3.
1 aius
lxxxii THOMiE HEARNII
3utJ;oj0 citeO abobe in ttytt aiOorcOt. Jror my part as ^fap
X&itb, CatttOcn, in hnc re fuum cuique liberum efto per me ju-
dkium, fo ncitcrtbclcfse 31 inelinc bcrp ftronglp to babe foe muci) of cberp ^tftortcaIlmonument,or ^iftoricall tras ttttton matntatncD, as tnay xoctt bc bottlOcn uitijout open abfurOttie. SBpp ^iftories nottt>itl;ftanOtng begtnn at jtas liuis Cxfa^.
Num. IV. Vide pag. xxxiv.
K\)t HScittle of £ttcrbuvn, tominmlv callcD C&efcp* • Cljacc, torittcn bp i%. ®\)tcU3 r:na te cittctcntfrcm ttjc ccmmon onc.
E Colledaneis noftris MSS. Vol. LXXXll. pag. 7. iDutofan/fWB^^ |2>erfc o*otoff$iortbombarlattOeanO a bowe to
oio ®$£>. OL ^00 ma^ ^e
commui ^W*' CJjatbesooiO butttc in tl;e mountarms offCi^btat
nicateo xoitbin OapS iti
to me bp 3jn tlje maggej. of Oougbtc SDogles attO all tbat euej wftjh
a leajneO ^m jjC
rJrricnO. ^e fatttftc bartes in all Cbcbtat ijc fapo jjt xoolO Ur;ll anO
carrj tbcm a srap 3i5c mp fetj) fapb tbeOougbetf 2Doglas a garm 31 xnrdi lct
tbatfcontvng rjf tbjtt 31 «la^ Cije tbc |3erfe oxot of 215anboroi»e cam Mritlj bfm a mvgbtee
meanp VQitl) P* C arebarOest boit) off blooO anO bone tl)e xceaj
cJjofcn o*ct of (brjars ftj Cbfs bcganc on a monOay at morn f nCtycbtat tljc billps fb bc Cbc cbpio mat? ructljat ps un born it *r»as tbe mor pitte Cbcbrrjbars tbroro»>c tbe xcooOes xecnt foj torcas tbeOeaj 25omcn brjc&arte unponc tbe bent witl) tjjer brottiO aras
cicare CJjcn tbc wr40 tborotoe tbea>oooes went on euery fyOe
fl)car <Erea Jjonoes tjjorotoe tbc grebis glent for to feyil tbear
Ocar Cbc beganc in Cijpbf at tbe bj?ls a bobe 2 nty on a ^onn^n
Oap
AD PRiEF. SUAM APPENDIX. lxxxiii
IBt tbat tt Drexre to tl;c oxcare off none a bonDrttb fat
bartco DeD ti)tx lap Che bl\»e a mot uppone tbc bcnt tbe femblvD on fpDis fljeaj Co tbe qtivrvp tl)cn tbe 33erfc xuent to fc tbe brpttlvngc off
tbc Dcarc l^efapD it ujas ti)c 2>uglas promvs tbisDay to mct mcjjca^ OBut 31 wy&z })t u>olD farjUc bcrament a grcat otb tbc |3crfe
foca^ %t t\)t lafte a fqupa^ off 3|5ortbombelonDe loUvDe at his
banD fulinv $?e xcas xcax atb tbc TDougljettc SDogias compngc xottb fcint
a mpsljtte mcanp HBotl) «jttb fpea^ brpllp $ branDc pt *»as a mpgbtf fight to fe l^arDpa^ mcn boti) offljart na? banDe^cajnot in Crtftiante Cbe •ttjca? x% C fpea^ mcn gooD xoitbosDte anp fealc CI)e irea^ borne a long be ti;c xeattc^ a CosvDe Vty boumDcs
of CibiDale iJUabe of tbe brvtlpng of the Dea^ l)c favDc ant) to vonj bov0
locfe yt tav& gooD becD ifo? neuej fttljc yz soeaj on vouj motbars bornc baD yz ne-
uc^ fo mtcfcie neD CbeDoug!)eti2Doggla0ona fteDebe roDe att J)t0 menbc=
forne i$i0 armor glvttervDe as DgDaglcDe a boIDer barnexcas
neucr born Cell meialjos men ve ar be faps o^ »>bos mcn tbat yt be 3®ho gabc vouc leabe to l)unte tn this Cbpbiat ci)a^s in ti)e
fpvt of me Clje nrft mane tbat cue^ bfm an anfa>ca£ mavD vt xcas the
goot) lort) |Bcrfe 3©e xcvll not tell tbe wbovs ntcn xce a? !;c favs nor xjjhos
men tijat xoe be 2l5ut»e xovll i)ount hea^ itt tbis chavs itt the fpvt of thvne
anD of tbe Che fattifte i)artes in all Cbvbiat sre habc fcv^ *n& ^aft
to earrv tbem a xcav 215e mv troti) favD tbe Dougbte JDogglas agav tljer for ti;e
tou of us fball De this Dap C!)en fapt) t\^z Dougl)tc JDoglas unto tije lorD |Dcrfe Co bvll all thes giltles mcn a las it xoeaj great pttte 1&ut ^txiz tl)owt art a iott) of ianDe 31 atu a vevle callvD
i»ttl)tn mv contre
la 3Let
lxxxiv THOMiE HEARNII
3let all our men uppone a parti ftanbe ant) tio tJ)e battcJl
off tj)e ant) of mc tftae Crtftc0 cor0 on b*0 croame fapt) tbe tl;e lorbe ^erfe
«?bo foeuc^ tl)Cj to faps nap 3l5e mp trotl? t)ougl)tte SDoglas be fa^0 tboxo fi;alt neuc^
fe tfyat bap ^ctlja^ tn £>ngIont)e Sfeottlonbe nar ifrance no^ foj no
man of a xuoman born 2But anti fortune be mp chance 31 tJar met l)tm on man fo; ott Crjen bcfpa^fcc a fqupar off $frortl)ombarlont)c i&icVtitytiaxs
rpngton xca0 I)i0 nam 3*t fhall ncuer bc tolt) in Sotlje 5?ngIonfce rje fapa to fepng
!$erry tbe iiij for fi)am 31 xeat ^oue bpn grcat lort)C0 twaxo 31 am a poor jSqurjar
cf lantic 31 wvll ncuer fe mp captapnc fvgljt on a fpltie ant) ftant)e
mp felffe ant) loocfcc on 1But xctyli 3! map mp xoeppone xccltie 3! ^V^ not bot*>
Ijart ant) bantse Cljat "Dav> tjjat t>ap tljat tirctifull tmp. tl)e firft ftt l)ere J, frmtie 2Hnt) poue ^n jjCrc ailp mor a+^e jjountpng atl)e Cfyybtat
^ct y0 tl)cr mor be rjpmt) CJje ^ngglr/fije men ljat»e thcj boxcf 0 yc bcnt tl;cr l)artc0
xocre goot) t>e nougbc CJje firft off arro^ tljat tijc fljote off febcn 0Uore fpea^ mcn
tlje t!ougl)e ^ct bpt)t)^0 tl)t ^erle 5Dogla0 ttppon tl)e bent a eaptapne
goot) pe nougbe 3lnt> t!)at xca0 fene beramcnt for bc xorougl)t rjo~botlj xdoo
ant) xDouclje Cl)c IDoggla0 pcrt^ti l)t0 oft in iij Ipfe a cljcffe cl)cften off
prptie £©ttb fuar fpear0 off mrgbttc trc tbe cttm in on cuerp fpfce Cl)rugbe our tnzztyu)* arctycrp gabc manp, a vcountie full
xtpttc g$any a DougJjctc tlje gartieto t)? xcJjierj ganptie tbem no
pryBe Cl)C pnglffijc mcn Ict tl)car boj>0 be ant) puJtic oxot brant)C0
ttjat xecr brtggt 3t *ca0 a Jjebp fpgijt to fc brpgbt ftcort)C0 on bafnitco Ipght Cljrorotce rpcbc maic ant) mrme ^e |)lc man^ ftcrne tbe
ftroHe tione ftregijt
^an^
AD PRiEF. SUAM APPENDIX. lxxxv
^anp a frc^Ue tijat *oa0 fall fre tbcr untiar footfcpt) Ipgljt 9t laft tljcJDuglas ant) tljefDerfe met Ipfc to captapn0 of
mpgljt anl) of mapne Cije foapte togctJjar tpll tije botij froat xoitJj toort»c0 ttjat
*oear of fpn mpllan Cljc0 xoortljefrcefcps for to fpgbt tljer to tije xoear full fapne Cyll tJje blooticoajte off tljea^ bafnete0 fprente a0 encrD^t)
ijcal or ran l^elDe tlje perfe faptie tlje 2DogIa0 ant) 3 fetij 31 fljali tije
brpnge £©Jjer tljotoe fljalte baue a £erl0»agf0 of^lamp out Bcots
tilj fcpnge Cljoue fljalte Jjauc tljp Kanfom fre 31 ijigljt ttje jtjear tjjte
tljinge iforttjc manfullyfte man yct art tJjo*oe tijat euer31 con=>
qucrpt» in ftiDengtjtpng $ap fapt) tljc Iort»e idcrfe 3 tolUe it tlje beforne Cljat3 ttioltie ncuerpcitiptic be to no manofatoomanborn l©itlj tjjat tljer cama narroxoe ijafteip forttje off a mpgljtte
watte i$tt Ijatljc Grcfeene tije perle 3Dugia0 (n attije brcft bane Cljrorouc iptiar ant) iong0 batlje tije fljarpe arrowcvs gane Cijat neuer afte^ in all Iji0 Ipffe trnpf ije fpapfce mo
!O)ort)C0 but ane Cljat *oa0 fvgljte pe mp mprrp mcn uiljpll^ yt map for
mp lyff tiaps bcn gan CJjc pcrfe leanpt)e on lji0 branDe ant) faxue tljc 2Dugia8t)c i$e toofeetljetictjcmane be tl;e JjanUe ant) fayt) xoo £0 me
for tJje Co ijaue fatoptje tijv Itfffe 3 wolUc Jjauc pertvUe witl) mp
Iant)c0 for yzms iii ^ror a bettcr man of tjart nare of ijanfce wa0 not in all tJje
nortlj contre £Dff all tjjat fc aSUottifljc fenpgjjt x»a0 eallpt) Bix i^exoe
tlje Slponggon bprrp i$e faxoe tljc 3Dugla0 to tlje JDeth, »a0 fcpgljt ije fpent^ti a
fpear a trufti tre i$e rot) uppon a corflarc tljrouglje a ijontjritij arcljcrp i£e ncucr ftynttvtie nar ncucr blauc tpll ijc cam to tije goot)
lort) $crfe i$e fetupponetijelortje^erfe atipntc tijat xoa0 full foare i©itjj a fttar fpcar of a m?gijtte trc clcan tjjoro» tije bofcp
ije tlje ^erfc ber ^t\)c
lxxxvi THOMiE HEARNII
%t\)t to tbaripDe tbat a tnan mpght fe a iarge clotlj paro
ant> mare Coxoebettarcaptarm0xeeamat in criftiante tben tbatDaj?
flain xcear tber Sn arcljar off $ortl)ombcrlont)e fap fican xca0 tbe,Iort)|->erfe ^t bar a benDe boxoe in \)is banti xea0 maDe off trufti tre % naroxo that a clotb ^arDe xca0 Jang totl) barDe ftele
baplDc be 31 t>rmt tbat xca0 botb fat> anti foar be fat on Sfr l^exoe tbe
^onggon bprrp Clje tirmt ?t x»a0 botb fatJ ant> far tj;at be of ^onggon
bcrrp fete <€\)t fxcanc fetbar^ tbat J)(0 arroxoe bar xottb bt0 bart
bloot) tbe xcear xccte Cb er x»a0 neuer a freafee xoone foot xoolte fle but ftill (n
ftour t>vt> ftant) fjcaxepng on pcbe otJ;ar xebpll tbe ntfgbt t)re xoitb manp
a baifnii brante Cl)i0 battell bcgane in Cb^biat a noxcar befor t\)t none 3!nt> xoJjen efccn fong bell xca0 rang tl;e batteil xoa0 nat
half tione Cljc toofee on ethar hant> be tbe Ipgl)t off tbe mone ^anr» batie no ftrengljt fov to ftant>e in Chpfctat ti)t b(llp0
abou £>f jcb C arcbar0 of ^nglontie xoent a xcap but fifti ant) tbre £)f jcjcCfpcarmenof .SKotlontje but cbcn fibc ant) nfti 15ut ail xcear flapne Cbcbiat xt<ttl)tn ti)t batie no ftrenge
to ftant) on bP Clje cbpltje map rue tbat £0 ^n bovne it xoa0 t\)t mor pitte Chear xoa0 flapne xctthc tbe lort) fSerfe Str 3iobn of 3s
gcrftonc ^ir IBogar tbc J)intie bartlp &ir I©pllf am tbe boltje bcarone Bir 3!org tl)e xoortbe louie a Unygbt of grcat IKenoxoen Bir l&aff tbe rpcbe IRugbe xottl) Dyntes xcear beaten Uoxocne ;#orl©etbarrrmgtonmp hartexca^ xcothat euer l)c flapne
fl?uloe be jFor xoben botb J)i0 Jeggte xocar bexo^ne tn to ytt \)t fen^letJ
ant) fougbt on bts fenp Cber wa0 flapne xcftb tbe Oougljeti 3Dngla0 S>ir i^exoetJ)e
^onggon bprrr^ &tr 3Dau? JlxoDale tbatxoortbe xoa0 b(0 Cftar0 fon xoa0 be eirCharlg a ^©urre in tftat placc tl)at neucr a foot xoofte fle
Six
AD PRJER SUAM APPENDIX. lxxxvii
Sfr l^cxec ^apscll a lorbc Ije M>a0 xottl) tl)t JDoglaS tirjt)
rjeticv £o ott tbe morrowe tl}z maptie ttycm bvjcars o$ bircb, anO
bafell fo gap 3$anv*r>eiJ0ttSwtti)M)ctjvngtcars cam to facl) tt)cr maUrjS
a *»ar/ Cibpt>ale map earne off carc $frortt)ombarlQnt) map mapfc
grat mon ^For to*cc fnct) eaptapns as flarme xocar ttjcar on tt)c marel)
pcrti ilaii ncuer be non i©ort) ps ccmmen to CtJben burroxoc to 3!amp tlje &koU
ti(l)c fev/ng Chat tougbcti 3Duglas Ipff tcnant of tbe 0pcrclje0 rjc lap
flcan Cbpbiot xoitJ) in l£ts bantjfccs t)^t) ije x»cal ant) wrmg Jje fapt) alas anfc
u-oc ps me Sncb a notbar eaptavjn .Sfeotlant) xcitfe in he farjt) t>e fetb
fhult) nencr be l©ort)e ps commpn to lobty ILontione till tlj-e iiii l$arrr?
our Hrmg Cl)at lort» ^erfe cbcrjfftcnante oftbe fllJJ crcbts J;e lavflavne
Cbpbiat witljtn <E>ot) batte mcrci on Jjts foll fapt) fepng l^arrrr goot) lort) pf
tijr- sotil it be 31 hawe a C captapns tn ^nglonDe hc far-t) as gooD as eucr
xoas be 20ttt ^)crfe ant) 31 brook mp Ir-ffe tlj^ Detb xoeli qnpte fball bc 3Hs ottr noble fer-ng mar;De bis a boxwe Ipfec a nobie prince
of renoxoen ^For tbeDctb of tbe lort) jDcrfe Jje DrjDe thc battell of J)omr
bpil Doxon I©ber typ ant) ttjrttte Sfeottifbe Hnrjgbtes on a Dap xoeatv
beaten Qortm «ElenDale glrjtterrjDc on tijer armor brr/gj)t obcr cafttll
towar ant) toxxm Cbj0 wa0 tbe bontpngc off tljc Cljcbiat tfyat teat begane
tJ)is fpurn JJDlQ men tljat Kno*ocu tijc grotonDe xocll yc noitgbe call it
t\)t battell of sOttcrburn Stt iDttcrburn began tf?<0 fjmrne npnon a ■ ^onnrm Dap
i. Skj pro ^onnrm Dar%
Cber
lxxxviii THOMiE HEARNII
CJjer xoa0 the fcougghte JDoglas flcan the perfe neuerwent
awap Cher *oa0 neuer a t£tn on tljc march partc0 fcn tj;e 2Dos
gla0 ant) the |2>crfc met 2lr5ut pt %oa0 merbeie ant) the ret)eblut)c ronne not a0 thc
ISeanc tiops in tJjc ftrct 3]hcfuc ertft our bail£0 betc ant) to the blp0 u0 brpnge 'Cbu0 M>a0 tbe hounttfnge of the Cbibpat goO fent) u0 all
goot) entipng
Expliceth quoth » Rychard Sheale.
Num. V- Vide pag. xxxv. Nummus Haroldi Regis, Comitis Godwini filii, e Mu- feo Amici noftri Joannis Bridges, Armigeri, Viri & ornatiHimi & fpe&atiflimi.
Num. VII. Vide pag. xliii. 0. jpote about ttje $$£>. cf Vettius Valens amcng ClBr. Selden's HBoofeS ttt tt)C Bodlejan ^tbrarp ; tunttcn op mc on Friday Oftob. 8th. in 1*708.
E Coll. noftris MSS. Vol. xvn p. 192.
$ tlje Bodlcjan ILtbrar^, amongft H®V. Selden's MSSts. [Arch. Seld. B. 37 .] t0 a fatr Copp ttt paper Of Vettius Valens's Anthologia. 'C(0 a folf 0 210OOB, COntatntng
ac;z. 3Leabc0, ant) (t appear0 from 3lrchbp. ufher's
3
r. 31 fint» that tb(0 JKpcbart) ^m\z s»a0 iibfng (n tbc 2>car iy88. ano tbat be wa03!ut!;or of manp other fSoettcai
CJ>tng0.
Letters,
^ONSPECTIIg QHADRUPLEX CA gTRI £IVB ARClg OXONlEN^lS
ConfpecPus recesrva Caftri a. pante auSlrcLlx, ptr quem iniraAtvusy ubi rrvuri vCju^nbur a-cknocturn crafsi
Nt^irtVJVide.
Corfpectus antiquus Caftrrte Talula Kactulphi ^4gafi A.t>.t^tyS . edvta
Lciupcctus anciqiu is Cajftn.e tttbula JjairUelis }\.in.a bello nupero civili ijrcxjsantci de.Un.cdta.
Confpecttu^ recen$ Caftri: a ripa. qttadam Ttrxta pontem axxHralem ctxxi ad Brcraft-irlTxm cixxcit.
(aflurrti qu.acla.l~n irvtecjra. 3C antiqua, auce tvrvLcci rvurtc rncvnetJreliauts nitrivKiirn ditutis,)
*t Co-mitatus e^raaftulvvm, co nve rtitur.Prope hanc tiimm , ut optne-rylVlati/dis virago illa.Aiiyln.ci^Heynrict mater} albis vefihus utdutuut fpecie tti/vei. coloris Ixoftes falteret, noctis filentto earefsa eft ovvtdo Oxoi , a Ste.p-h.ano rege ctrctij s^cme ob-Cefso,SC jcaptxa per lhajmejxnx. vecta ad ai-ce*n \Vallingford-tettfei
(b.jCollis quida-m cditiortque tn pulffo i/crcant tlie rvepe of~ the Caftle.
Tmpcnfis egreau Antiquarii pariter atque Amici rioftri e^imti RldHARDI CRAVB^tde AIIC^KUETON u Agro (TLOUdE^TIUENSlAvmiaeri,
drlin..f*B Ufffhar-s lia.lrrrUn.iV.Ol
AD PRiEF. SUAM APPENDIX. lxxxix
Letters, p. 32.2. anD from fcmcJBote^ of $$v. Selden fn \)is
2!{>00li De Diis Syris anD J)f0 CDttfOU Cf tl)t Arundelian Mar-
bles, that it formcrlp belong'D to tlje famons ^atl;einati= ctan, John Dee •, to x&hom tt came, 3! beliebc, aftcr tljc
JDeath Of Chriftopher Longolius, itfho XOa0 tbe pcrfotl tljat
got it tranfcrtbeD for thc Charge of about 6. ponnD0 10.
fl)tlling0, 30 appcat0 from the follOXSing Memoranduui
wrttten at the begtnning of th(0li5oofc: "Garavit hunc Ii-
" brum dercribendum Chriltophorus Longoliusprecio oclingento- "rum feftertiorum nummum, hoceft, vicenis aureis ducati>.
« De Lonpmir '>Ct0 ti)ongJ)t bp fomc tl)at t\)i& i0 U)C onlp Copp of tht0 balnableCoilettton ttyat is noso cjcftant, anD tbat ti)c otijer morc anttcnt Copp, xstycl) bdong'D to Aldus, fyom •ortncb Longclius got tl)t0 to be tranfcrtb'D, is not» uns fortunatelp loft. 31 remcmber Joieph Scaliger more tljau oncementton^ a Copp of Vettius tn hi0 Cptftle0,but tt Doeg not appear xshcther 'txoa0 the fame xoitJ; thi0 of LongcKus, or tbat of Aldus, or xobctbcr 't*sa0 Dtfferent from ctthcr. 'Ct0 certatnfrom the fafD Cpfftle0 [11 n. 551t.] tl>at Sca- liger intentiet) tO bafcC fet Ottt Vettius Valens; bitt Dptng bes forc i)t couID accomplifl) *ohat he haD rcfoibeD upon, fome
f?ear0 ftnce Huetius (30 Str Edward Sherbourne obfclUCO)
baD a tjcfigne of printtng hftn at Paris, anD £>r. Edward Bernard fent l)im a Spectmen for that tntent t bnt acj)at tynDer'D J)tm is uncertatn. <3©r. SeMen jha0 gtbcn n0 too or tbrec iffragmcnts fn the 2l5ooft0mention'D abobc, anD fo
J|)a0 Salmaiius in \)iS U5oofe de annis climaciericis ; attt) UUCC
that £^r. Dodwell Jja0 pablftb'D an ejctratt out of J)tm in I/10
Epiftolary Difcourfe conc. the Immortality ot the Soul. 3int)
311 tl)infe fome otber icarneD £®tn habe mcntion't) l)im ag an 3!utbor xoortJj pnbitfhing, 00 J)e moft eertainlp t0, tf at
t\)t famc timc Julius Firmicus Maternus's Kbri Mathefeos, OC
H5ooB0 of ti)c $o*oer anD 3Inflttcncc cf tl)e ftarr0 aecorDing to t\)C JDottrine of tbe^gyptians anD Babylonians, (for xoitlfs out Donbt one xdouID illuftrate t\)t otber) x»ere publifheD •nitl) htm ; for ttye tilnftratfon of w\)ic\) mucb mtght bcalfo collettcD fromtlje tbrce ^SS.noi» tntl)t Bodlejan Jltbrar^ w>J)tcJ) 3Dr. Huntington procnrcD from Baflbra, wrtttcn tti tbe Chaldean Eanguage anD Cbaraacr. SIBtit tben a0 tljffif grcat l©orfe woulD bt of flgnal fcrbfcc to IKcitgfon anD 3Learnfng, bp conDuctng fn an emtncnt manncr to crpofc tjjc foll^, tl)e banitv, anD tbc maDncfc of both. the olD anD
m moDeru
xc THOMiE HEARNII&c.
moticrn $retent)er0 to 3!tttJictarp aiftrologp, fo it is moft certain tl;at ti.jc ^crfon »>ho i;ati) the cottrage to ttnbertafee <t ottght to be tJbrongljl^ berfct), not onlp in the Chaldaic, httt alfo tn tl?e ^Egyptian Sftrologp ; becaufe Vettius ijtmfelf acqttatnts tts that ttttring bts 'Crabclls in ^gypt, Ije wasf at a grcat ejcpence, bcfore bc cottlt) learn ttye j&ccrcts of tr)i<s §rt from bts cobetotts fllpafters antj 3"^uttoris, the Hierophantx tt map be, xoijo matic a fBrep of htm, to sabich i)t fnbmtttcti ont of iobe to ft. JlmmetiiateJp aftcr tbe JRote abobe menttoneD conccrning the Sttm of *&J)onep Longolius gabefor babing thefl)pi§>. tranfcrfb'D, is aDDeD anCjcplfs cation of t\)t fcberal 0otes matje nfe of in tbe 25oob, in «jhfch are fomcDtflferent from thofe publtfi)'D bp DuFrefne <n btff Greek dfjloffarp. fl^r. Selden ant) otijers ijabe barp'0 about tbe time *t>t)en tljis 3!nthor iib't» ; bttt it appears from Dtbens ^otcs in thts fll£)J3. ( wfctch 31 ^abe feberai tfmeis peru8'D xoiti) muci) IDeiight ) tbat foe lib'D after the time of Antoninus. I&e menttonjS Indktions in fome fMacciS, the ufe of xshicb DiD ttot begin 'till abottt tbe time of Ma- xentius. Cfcere iff another $ote xohicb brings hfm as 1om> as Sevems, be mentfontng a perfon wbofe $atibftp he acs conntff for in ti)t £ear 200. after Cbrift or tbereabottts. 3lnD tbis tS the proper Valens citcD bp 5©r. Selden ant) ottyers ; fot the latter #art of tije i©orfc feems to habe becn Done bp anottyet Valens, one of ti;e 2l5oofes in fol. 181 . b. being callet) fittxiov fovTtzo*, yotycvcas before the fijcti; anD fcbcntl) if not more are mcntton'0 in Dtte ortier. Cfjerc arc txco confe Dcrabie^otes concerntng tbe 3ige of tbisiattcr Valens,viz.
'TTrihfyfi^n /3'. AiochvTietvii tres />[*£ (Ot 147.) TvZi 1$' «s ap. y. [in
fol. 177. b.] xohich brings bim as los» as an. Chrifti 451. 3Httt) (n fol. 178. a. tye mentionff the SDeath of Valentinian
tbeScconD, in the j6th.^ear of fcf0 3tge, b^xohtcb, ijetisf brought Doxon to about tfee ^ear 391.
GUI-
XCI
GUILIELMI SILVII
EPISTOLA, Editioni Antverpienfi praemifia.
D, ELISABETELE
SERENISS. ANGLIyE,
FRANCIiE, HYBERNIiE REGINiE.
UCTOREM hunc abamico nactus primum ipfe paginas aliquot percurrens, ledtione devoravi : mox opere nonni- hil deguftato illud uni & al- teri ex familiaribus meis viris fane prudentibus & infigni- ter eruditis, meo more expendendum, & dili- genter examinandum dedi, magno ab ipfis ftu- dio contendens, ne fiium me de hoc Chronico judicium celare vellent. nam temere quidquid obtruditur, in lucem dare, effet non folum te-
m 2 merarii
xcn GUILIELMI SILVII EPISTOLA.
merarii & inconfiderati hominis, verum etiam in promovenda re litteraria parum diligentis & officiofi. Poftea vero illi ipfi, quibus hanc provinciam demandaram, ita mihi pro voto re- fponderunt, fic opus commendarunt, ut vix a- liud magis unquam, cum propter docl:rinam, prudentiam & gravitatem, tum vero maxime, quod plurima deprehenderent his temporibus fcitu dignifT. qua? prsecipue in hoc au&ore com- mendanda fummifque laudibus extollenda cen- ferent, & in primis quod aperte, ingenue citra- que omnem fucum aut adulationem hiftoriam iuam profequeretur, nunc hos, nunc illos pro merito, fine ullo refpeclu aut laudans aut vitu- perans. Itaque cum in hoc libro plurima effent, qux in hunc ufque diem veluti altifT. tenebris obruta delituerunt, vifus fiim mihi officium & regno & Majeftate tua non indignum fac-turus, fi opus hoc prima occafione in lucem ederem, omnibufque legendum exponerem, ut, fi forte ipforum fortitudinem in fufcipienda adverfus perpetuos Chriftiani nominis hofteis expedi- tione imitari recufarent, faltem admirarentur ac juftis laudarent encomiis tantos principes, qui relictis Regnis ampliflimis & Imperiis, mi- nime veriti funt vel ob fumtuum magnitudi- nem, vel etiam ob periculofi itineris difficulta- tem gravifT. bella fufcipere, ut quoquo modo regnum Hierofolymitanum cum vicinis provin- ciis Euangelicas redderent libertati, ac tanta
mala
GUILIELMI SILVII EPISTOLA. xciii
mala perpefTos Chriftianos a contemtu vindi- carent. His ergo & ejufmodi reb. gerendis cum prae ceteris omnibus & fplendore, & ani- mi magnitudine, cum in adeundis, tum etiam in contemnendis periculis Anglorum Reges ex- celluerint, non immerito tuas Regias Majeftati infcribendum opus duxi, quas non folum regni hujus amplifT. fed etiam omnium virtutum pra> clarifT. heres exftitifti, ita ut parem noftro in orbe Reginam invenire difficile judicemus,five linguarum peritiam, five animi dotes, aut recte gubernandi fcientiam, quis fpedtare veiit. ne- que dubitandum eft quin tanta Patrona fultus nofter Neubrigensis magno cum applaufu, & alacritate in lucem fit proditurus. Deum Opt. Max. oro ut veftram Ma^in. Regnumque illud amplifT. multa perpetuaque felicitate de- corare dignetur. Antuerpise iiii. Idus Mart.
M.D.LXVII.
$mxt y«. Mtf.
deditifT.
Gulielmus Silvius,
JO-
CXIV
JOANNIS PICA RD I PROLOQJJIUM,
Editioni Parifienfi praefixum.
AD POTENTISSIMVM, ILLVSTRISSIMVMQVE
D.D.CAROLVM GONZAGAM
Et CLEUENSEM,
Franciae Patricium, Niuerni Rheteli- que Ducem, Mantuanum & Porci- anum Principem, nec non Campa- nise Gallicae Brigiaeque Regium Praefettum, &c.
In Guillelmi Neubrigenfis Hiftoriam, Proloquium J. Picardi.
EL tandem liceat,
quia neceJSe, hunc of
ferre t^Auftorem, ut
gratiffimo tuo erga
nos animo qualiter-
cunque refpondeamus, 6? beneficium
priva-
J. PICARDI &c. xcv
privatum publica tejlemur gratu- latione. Serius quidem pro officio, gratiaque collatce magnitudine : ita ut vereamur ne noflra %£&<; d j3pa- $mh<; fit &%*.&& %*&<;> quanquam a- quifjimi rerum ceftimatores nihilun- quam duxere, vel dixere ferum, fi ferium. ^uam vero ferium, Ji ex voto Momi feneftrata nobis inejfent pectora, etiam talpce penitim vide- rent. Interim,Jijuvat Angliam re- navigare hujus hiftorice foliis ', ceu velis, licet. Quidni ? Cum & Prin- ceps Jsdauricius tibi ex ea advolanti (redeunti enim dixifiejuam minu- eret celeritatem) cenfuerit inter vi- fenda, velivolum oftentare currum : qui tamen nec te vel adGeffbriacum Morinorum portum vehat , tantum abefty ut fuo perbrevi trattu reve-
hat
xcvi J. P I C A R D I
hat Doverium: indeque remigres
Londinum urbium /mglicarum ur-
bem, cjuamhoc in librofpeciabis non
fplendidis ittis, qucejubente ferenif-
fima Regina Elifabeta licuit vide-
re, quantum libuit, infigncm : fed
1 conciliis habitis, Regibus Stepba-
no, Henrico II. Rickardique Regis
% coronatione,fpumantem noxio Ju-
dceorum perfidorum cruore, turba-
tam GuilleJmi Londinenfis indigence
factione. At morcefatis in Anglia :
loci varietas tollat faftidium, prce-
terquam quodfejlims ad graviora,
ut lujiratis Zelandice celeberrimis
urbibus applices in Hollandiam^
prifcis , Bataviam: ©* falutato
^SMauricio Principe, nec non ejus
germanis, Lugdunum Batavorum
i. De quibus 1. 1. c. 10, 30. & 1. $. c. 1. 2. L. 4. c. 1.
per-
PROLOQUIUM. xcvn
pervenias : Scaligerumque noflra-
tem, reipublkce litterarice prceci-
puum columen & lumen invifas.
Conduxerit enim plurimum tanti
viriafpeclus non injucundus, ad de-
tergendum, fi quod haurias, tcediwn
1 ex ejufdem Hollandice inundatione
ah Auclore noflro recenfita utpote
fuo cevofacia : & certefic danmofe,
crudeliterque, ut ne ipfis quidemju-
mentis parcitum. §luid mitius fpe-
retur de beris,fcilicet hominibm \fi
vel fervi innoxii luant capite ? fDe-
latus Hollandia Kortholandiam ,
ftupuifli infoihos populi mores &
femincemarince nuper comprehenfce,
aliquandiuque cum indigenis verfa-
tce: cujus haud difpares intueberis
inGuillelmi noftri Anglia, 2 pueros
I. De qua 1. 3. c. 1. 2. L. 1. c. 27. cui jungantur notae.
n toto
xcvin j. P I C A R D I
toto corpore virides. Daniam tamen appulfus & a Rege perhumano ex- ceptus magnifice, cernes aliud bis longe mirabilius^fcilicet l Nicbola- um Brekfpearium ^Anglum^patris Codro pauperioris filium, fic prove- clum, utpontificias ^Albanenfis Ec- clefice meritus infulas, ^Apoflolicus Legatus id obierit regni, paulopoH Romanus pontifex inaugurandus. Huc ufque pacifica. Magnanimum enimpeftus tuum Jpirans belli vere belli avet caftra 6f bosies illos, cum quibus majores tui pugnavere gla- diisnon volfeUis: aut, ut pugnare- tur^ effecerunt : nominatimque S. Bernardi, aqualis Guillelmus Ni- uernenfis Comes {nulla enim tum Ducis mentio vel titulus ) juslitice
i. De quo 1. %. c. 6.
fan-
PROLOQUIUM. xcix
fanctitatifque nomine celeberrimm in hifioriis: qui anno incarnatiChri- fti mcxxviii. venit ad Trecenfe 1 Concilium d Mathao S. R. E. Le- gato coacium, una cum Archiepif copis & comprovincialibus Remenfis Senonenfifque dioecefem^adprcefcri- bendas leges militibtis Templariis : quos Auctor nofier appellat mortis contemptores, & fuis locis nonnulla eorumfortiadenarrat gefta. Sedubi in actis z Lateranenfis Concilii, no- minatim legi Albigenfes hareticos, aqua ignique interdictos : vemt in mentem 3 Odo Niuernenfis Comes an- no mccix. profecim adeandem hce- refem excetram debellandam non Herculis,fedfidei Catholica clava :
i. Hoc de Concilio lege notas ad epift. 39. S. Bernar. po- fter. edic. x. L. 3. c. 3, 3. De quo Fecr. Vallis Sernaiae c. ij.&zi. Hilt.Albig.
n 2 ubi
J. P I C A R D I
ubi expugnatce Carcajfonce regimen obJatum refutavit modefte : &, ut Simon Monfortim fufciperet obte- ftati funt ille Duxque Burgundite. Hcec quidem in Occidente : Oriens autemlonge cjarior apparet expedi- tione philippi Francorum {qui Pe- tri Comitis Niuernenfis filiam dedit conjugem Herveo a Gierno, & cum ea Comitatum Niuernenfem, l in- quit Alti(Jiod.Monachus)& Rtchar- di AnglorumRegis\quos infequeban- tur Henricm Campanus ^Stephanus Blefenfis, Rainaldus, Herveus Gi- ernius z Erixque Niuernenfes Co- mites^ Sj3 alii complures DynaBa interpofitis annis pauculis ad idem bellum accincti : qui licet pro virili
i. In Chronol. anno 1199. t. fcjus memio apud Joan. Herold. 1. %. B«lli facri c. %. 1. 3.
de*
PROLOQUIUM. cr
defudarint Jhaud tamen coirceri ha- cfenus valuit illis ipfis Orientis fini- bus ceu rapidus torrens Mahume- tes illeCbriflianiffimiperduellis.Ea de caujfa plerique Gallorum princi- pum, ut illufirembellisjuperioribus coronidem imponerent, mox Chrifti- an& Jidei clypeo plujquam feptem- plicimuniti ruerunt in idololatras, pulchramque petierunt per vulnera mortem: qua & tu^Sereniffime Prin- ceps, ftimulatus, fimulque Hierojo- lymitanis majorum prceliis excita- tus acrius, quam Themiftocles Mii- tiadis trophais, pervenifii tandem Vtennam ^Aufiriacam, Jalutafli Mathiam Archiducem Imperatoris Germanum, & comparatis militice necejfariis, ocyor Euro te applicafii ad Toparcham RuJJevormium ca-
ftrorum
cn J. PICARDI
ftrorumprtefeffum : a quo fuiftiho- norifice in confilium ajfumptus ,agni- tufque velut ab Uliffe, alter Acbd- lesy excelfi animi ardore : quem mox explicuifti,certiorfactus l de duobus Turcarum millibus ftationem agen- tibus intra fecundum ab exercitu Chrisliano milliarium: illos haud minus prudenter quamr feliciter in- ducens filvce , utguftarent de inftdi- atoribus. Quumque Polemarcha re- fcifiet Vefio confulendum : haudmo- ra copias immittit militares . Tu ve- rofimulruis inter confertas acies ac adComitem Martinengumfaucihus gladwrum eruendum: atfenfiflipri- us, quam videris occumbentem. Pu- gnisfingulis aderas propugnator op- pugnatorque, &
i. Hsec & infequentia ex itinerario ejufdem Ducis edito Viennae Auftriacas. "r^lllls.
PROLOQUIUM. ciii
Nulla dies aberat, quin linea
duda fuperffet hoftium depicfa cruore, tuique enfis cufpidevelut pemcillo exprejfa. Ce- teris tamen diebus prceclarior ille, quo^Prcefecius Caftrenfis, hiberno- rum providus incommodorum indi- xerat tempus oppugnandi fuperio- rem Budtf urbis regionem. Ruina muri licet angufliore facla, datur fignum ad pugnam : a qua nullius precibus revocari potuifti^arbitrans dejectos militum animos exemplotuce magnanimitatis erigendos §luodper- quam neceffariumfueritjeftabatur iter admurum, cadaveribus fabur- ratum, vulneratorum Hagnans cru- ore, moribundorum perfonans fufpi- riis,plumbeisperJperfumglandibM,
quarum una ceteris audacior & ca-
cior>
ciy J. P I C A R D I
cior, te confianti gradientem pajfu admurum disjeclum, in Itevopercu- tiens latere, penetravit thoracem, proxime cor& pulmonem :fic tamcn divinitus illapfa, ut ne vitalia qui- dem attigerit, fedad inferiora Jen- fim delapja Heterit uno ab exitufe- midigito : unde incifionem dorjofa- ftam pofiulans Jimul dedit tam ftu- pendum tuce patientice exemplum>ut nec Marius Rufticanus, quife ve- tuerat ligari dumfecaretur : nec A- naxarchus , quum in pila lapidea tunderetur, invitans contuforem: necjoannes Aragonice Rex candens chirurgiferrumtam conftanter paf- fus, utfupraquam oportebat urere- tur, tefuperiores aut debeant aut poffint prcedicari. Hifce vero nec
otiofe jungendum duxerim tuum ce-
dro
PROLOQUIUM. cv
dro digniffimum refponfum adeos qui
te monebant de fluvio fanguinis ex
vu/neremanante: Sat, dixifti, mihi
adhuc fanguinis in ejus bello,
qui pro noftra reparatione vel
noviflimam profudit ftillam. Sic
fervebat in exfangui pene corpore
fanguisChrijti: Sic
Fortes 'creanturfortibus & bonis:
Eft in juvencis, eft in equis patrum
Virtus : nec imbellem feroces
Progenerant aquilae columbam.
Sic animabant recentia Ludovici ca~
riffimi genitoris vulnera inflicfa d
Proteftantibm : quos ut Matifcone
expulityde puerperio conjugu aman-
tiffimce certior factus, Niuernum
contendit. Tdque quumfama volans
Proteftantibus velmageDeteftanti-
bus indicaffet:ultionisviadifqui/ita
i. Horat. 1. 4. Car. Ode 4.
o eft
cvi J. PICARDI &c
ejlfrauduJenta, ut quem virtute non poterant, doloperimerent.Longe ta- men aliter cecidit. Ludovicus enim licet vaJde impar & quadraginta tantum ftipatus nobilibus, irruit in hoftes tam animofey ut coegerit Euro veJocioresy quaji vuJpes in antrum Antranifugere.Cujw viclorite tefiis perftitit vuJnus infliclum expJojione fcJopeti. Nojiriveroanimi tibi devo- tijfimifihac hiftoria,quafiperpetum arrhabo tuis obverfetur oculuJ& a- Jiquando teratur manibus : aut, fi juvat, quantiJJias Homeri ab AJe- xandro Magno, veJ Tadia Cyri a Scipione Africano Jantifiat a te:ex- fuJtabimus de beneficio puJchrefoe- nerato. Momentofa tamenfinegotia invideant, non invidebimusyuinfaJ- tem gJoriabimur de recepto noftro tuis manibus munufcuJo. au-
CVIJ
AUCTORIS VITA,
Confcriptore Joanne Picardo Bellovaco, Canonico ad S. Victoris Parifienfis.
UILLELMI noftri fcriptu- rus vitam : benigne pramio- nitum velim exoratumque le- dtorem, ne fucum fibi factum caufletur, quod catenatam fingularium narrationem non compofuerim . Colladteorum, asqusevorum, vel contubernalium debita facilif- que fuerit hasc opera : noftra vero, inter legen- dam ejus hiftoriam animadverfa, diftinc-te or- dinatimque difponere. In quibus quum defi- gnaro patriam, nativitatis annum, pueritiae, & virilis setatis exadfce modum : reor me fadhirum fatis & muneri& pollicitationi.
Nordhumbria, Septentrionalis parsAnglia?, regnique dum Eptarchia regeretur, inclyta ti- tulo, fuit natale folum Guillelmi ' in provincia
i. L. i.c. 38.
O 2
Dei-
cviii AUCTORIS VITA.
Deirorum anno Chrifti MCXXXVl. (neque enim poftremum anni MCXXXV. menfem digner no- mine anni, quo Henricus 1 deceflit ) Stephani 1 Regis Anglorum, primo. Bonis autem ma- lifve parentibus num ortus : licet nec ipfe fub- indicarit, datur tamen nolfe, ut S.Bafil. S. Gre- gorii Nazianzeni litteras videlicet : ccaxnp oi rxs
^oV txs: twovtus. Quam quidem fimilitudinem exprimemus, fuifque diftinguemus locis, inhas- rentes veftigiisnaturse,qu3e fua fenfim expolit,& imperfedta, tandem omnibus abfblvit numeris. Guillelmus igitur ut pueritiam, iniit & lau- dabili parentum cura Neuburgenfecoenobium: quo ex eodem fonte fimul hauriret faluberri- mas fandtimonias & eruditionis aquas. Hinc ei poftea cognomentum Neuburgenfis , non Neubrigenfis, ut hacl:enus falfo prxtulere libri excufi ; quod tamen placuit relinquere ne mu- tata facies alterum hominem f iiaderet. Audfcor vero ita: * Bellelanda uno tantum milliario diflat a Neuburgenfi ecciefiay quce me in Chrifto a puero a- luit. His accedit Anglicani Codicis membranei elogium iftiufmodi : Chronica ' Willelmi de Novo- burgo. & Joannes Baleus Anglus centuria III. Scriptorum Angliae, & xiii. in introdu&ione pro formanda hiftoria, cognominans Guillel- mum, Novoburgenfem : voce quidem commo-
t. Exfine prooemii acl hos hbros. z. L. i. c. iy. 3. Cronka canon de Novo burgo a manu veteri ad finem MS. noftri. H.
diori,
AUCTORIS VITA. cix
diori, femilatina tamen. Qupd enim apud Ve- getium ' legimus, Burgum : non Vegetio, fed imperitae plebi, Le&or peritus dabit. Guillelmo tandem noftro maneat cognomen Neuburgen- fis vel Novoburgenfis a ccenobio condito No- voburgi in dioecefi Eboracenfi, pietate furopti- bufque viri nobilis Rogerii Mulbraii Galli, op- pidulo Gornaco ad Bellovacorum Normanno- rumque confinia oriundi. Agnomini vero fu- ilTe Parvum vel Petite, audtorem habeo Joan- nem i3aleum. Guiilelmus igitur Novoburgi educatus puer, do&ufque ea, propter qux di- fcenda,
Pueris dant cruflula blandi Doffores, fic Latinx ftuduit linguas, ut vix in eo depre- hendas micam ftribiliginis : qua plerique con- temporanei fcatent fcriptores. Paullo poft e- greffus pueritiam, fuique feculi exhorrefcens corruptos mores : canonicam viclurus vitam, juravit in verba Auguftinianas regula^ Hinc mox ad S. Patris Auguftini iefQ componens exem- plum divinis incubuit paginis : eafque tandem improbo labore ita prse manibus habuit, ut paflim lepideque ad rem fuam verteret. Di&i mei funt teftes locupletiffimi, creberrimas ea- rumdem notaz, in hac hiftoria defideratae ha- ctenus, licet forfan pernecefTarise ad inhiben- dam aliquot delicatulorum naufeam : qui ut de- libarunt quiddam minus Ciceronianum, tumidis expuunt buccis. Eam vero fanctarum littera- 1.L.4.C 10. rum
cx AUCTORIS VITA,
rum fcientiam vel csecis indicarent fermones ab eo quidem reiicti : fed ab impiis trucibufque blattis, aut fectariis Anglis crudeliter depafti. Hac eruditionis fama percrebefcebat nomen Guillelmi, potiffime inEboracenfitradtu.Unde Rogerus Bellelandenfis abba tam improbe cum illo egit, ut Cantica Canticorum ( quod volu- men, judicio ' S. Hieronymi quanto brevius, tanto difficilius) fufceperit explicanda. Interim, varia memoriseque non indigna gerebantur in Anglia, Scotia, Hibernia, Gallia, quin & in O- riente. iElredus Rievallenfis Archimandrita volens pofteris confultum : epiftola ad Guillel- mum data, ut hasc in hiftoriam conferret, mo- nuit. Paruit, fed quam modefte, patet ex re- fponfb : quam veraciter, ex ipfa hiftoria. Uni- verfa enim aut fuis, aut alienis vidit oculis, aut a viris flde dignis accepit : qualia funt 2 de fe- pultura Guillelmi nothi : de 3 Thoma Ebora- cenfi, Eudone, Wimundo Epifcopo, pueris viri- dibus, vafculo mirabili, Guillelmo Trenchevel- lo : Godrico, Ketello : Henrico Th Anglorum Rege ad Sepulchrum S. Thomse Cantuarienfis infigniter publiceque abjedto, & ceteris quos advertet vigilans Ledtor. Horum autem non- nullos fi videat illaudatis expreffos coloribus, nempe Gerardum Eboracenfem , Hugonem Ceftrenlcm, Rogerium Salesberienfem, Alexan- drum & Galterium Lincolnienfem tandemque
I. Adcap. i.Agg. i.L. i.c. i. 3. Ib. c. iii. c. xix. c. xxia. cc.
Roto-
AUCTORIS VITA. cxi
Rotomagenfem, & Guillelmum a longo Campo Elienfem, prasfules, nec non profanos dyna- ftas : Si inquam, videat deformatos : eodem vultu, iifdemque contueatur oculis, memor Strabonis 1. i. Geographise aflerentis we/*s aKvfeiav etvoq 7fAo? • quem tamen conftitutum fi- nem excedet, imo non accedet rejiciens hifto- riam, clericorum Regumque probris perfper- fam : quafi vero nec illi, nec hi fuerint homi- nes : vitaque impurior divinas eorum attingat infulas (utrofque enim Deos vocari etiam fa- cris in chartis nemo non fcit) & cceleftem fol- vat majeftatem. Sic, inquies, huc alliduntur quorundam carinas, ut ex naufragio ne tabula quidem fuperfit. fateor, quia nec integras fidei anchora fundataa fuerant : nec divino, fed hu- mano afflatse fpiritu, merito ad varias haerefewn alliduntur rupeculas. Balilius Macedo Impera- tor non hiftorias tribuit hujus cafiis originem c Ivii. exhortationum, ad filium Leonem co- gnomento Philofophum, commendans hiftoriae ftudium his verbis : a i&e/as ap%cc\ct,s &c. Evol- "vere ne unquam ceffes hiftorias antiquas: ibi "enim reperies fine labore, quas alii magno " cum labore congeflerunt : atque inde bono- €t rum virtutes, & improborum vitia cognofces, " ut vitas humanas varias mutationes, & rerum " converfiones : mundi hujus inftabilitatem, & "imperii ad cadendum pronitatem difces. Bre- €t viter malefactorum pcenas & bonorum pra>
"mia
cxn AUCTORIS VITA.
" mia leges : quorum illafugies,ne u!tionis,qu32 "inde fequitur, feveritatem patiaris : haec au- u tem amplecleris, ut praemia, quae ex eis ma- "nant, confequi merearis."
Si quid igitur pravum in hiftoriam legas re- latum : non hiftorias dederis, fed pravitati ho- minum, qui tam impudenter peccarunt, ut om- nem dedecoris perpetui depofuerint metum : fuamque impudentiam ad pofteros tranfmitti, nec piguerit, nec puduerit, nec pcenituerit.
Qui confulunt abftinendum hodie ab evulga- tione librorum alicubi referentium fordes Cleri- corum, ne infirmis noceant, & ad Calvinifmum fternant iter: laudandi certe, quia maternse gloria^ ftudiofi : laudabiliores, fi id tantum edu- ceret hujufcemodi perfidos transfugas, quin potius gigantea eorum fuperbia. Quicquidenim cogitant aut loquuntur, fuperbia eft.
Revertor ad Guillelmum noftrum : qui ubi acerbum quiddam, & ad humanse rationis lan- ces injuftum narravit: mox, ne le&oris judi- cium, futiles parumque Chriftianse ratiocinati- ones occupent, educit Theologise penu, confi- derata refponfa, & fidelium mentibus percom- moda: quse licet legere 1. 4. c. 13. & 30. 8c alibi, hujus operis. Quod quidem lector, quia nunc habes aucl;ius variis colis, periodis, & un- decim capitulis ha&enusdefideratis, D.Rume- tio in Senatu Parifienfi Advocato gratias age, imo fi potis es refer. Perhumane commodavit
yetus
AUCTORIS VITA. cxiii
vetus exemplar, cujufpiam Anglofaxonis de- fcriptum manu : quam teftantur paffim cha- racreres Saxonici admixti Latinis. De ceteris tandem lucubrationibus hacque hiftoria accipe teftimonium Joannis Balei Angli, centuria III. Catalogi Scnptorum Britannise, fic omnino fcribentis :
" Guiilelmus Pety te vel Parvus, Bridlingtonse "in terra Eboracenfi natus, Novoburgeniismo- "nafterii prope Silvam Cuculinam Canonicus " Regularis ac dodtor Theologus fiiit. Is huma- " nis juxta ac divinis ftudiis tantopere adha^- " rebat, ut nullam fere horam rec-te collocatam " putaret, nifi in docrorum librorum lectione. " Is quidem a Lelando reprehenfus fuit, quod " Britannicarum ignarus antiquitatum cum Gal- "frido Monumethenfi tam acerbe decertarit " in procemio fuorum Chronicorum. Erat ta- " men Guillelmus, inquit Lelandus, vir fua asta- "te, rerum temporibus recentioribus geftarum " non ignarus : fed multo in fcripturarum in- " terpretatione, ut ex ejus facile apparet libris, "felicior. Scripfit enim ab Anno Domini "MLXVI. ad Annum MCXCVII. ftilo fatis ni- " tido hiftoriam de geftis Anglorum libros quin- " que : Hifloriam gentis noftra. De Anglorum " Regibus 1. II. Vrimum oftendenda eft origo caufa. "In Cantica Canticorum 1. i. Crebra petitionis " tuce. Commentarios alios 1. i. Sermones eru- " ditos 1. 1. Rogero abbati Bellelandenfi dicavit
p " opus
cxiv AUCTORIS VITA.
"opus fuum in Cantica Canticorum. Claruit "anno MCC." Rurfufque ad finem centuriae decimse tertise, in introdu&ione pro formanda Hiftoria : " G. Guillelmus Novoburgenfis,alias "Petitus Canonicus Regularis fcripfit Hifto- "riam de geftis Anglorum in quinque libris a "Guillelmo Notho ufque ad Annum Domini " MCXCVIII." Huc ufque vita Guillelmi ad An- num setatis ejus LXII. perdudta : num longius produ&a, quianufquam apparuit, diligentiori difquirendum relinquo. Sed & quia tantum vitam fum pollicitus : inique alter poftulet aut diem, aut annum mortis.
DA-
cxv
'gft?$3!tf':
Davidis Poueli Cenfura Guilielmi Neubrigensis. ExEpiftolaadD. Henri- cum Sydneium quam Editioni Juce Pon- tici Virunnii Hiftorw Britanniae A. D. 1/8)*. prcefixit Pouelus.
Eftat alia gravior hujus hiftorise [Britan- nicafj accufatio, illam nimirum quamplu- rimis erroribus & fabulis effe refertam, nec di- gnam efle cui fides haberi debeat. Adducitur etiam ad hujus afTertionis confirmationem, Gu- lielmi Neubrigenfis authoritas, qui Galfridi hu- jus hiftoria? interpretis contemporaneus exi- ftens, hanc controverfiam movit, & ipfam Bri- tannorum hiftoriam palam fcriptis oppugnat. Primum, quod ad rem attinet, fic ego refpon- deo, me nunquam errores aut fabulas defenfii- rum. convincantur errores, abjicianturfabuke, retineatur hiftoriae veritas. Si quse ejus tempo- ris verior & conteftatior haberi pofHt hiftoria, producatur in medium, admittatur, retineatur. Deinde adNeubrigenfis authoritatem incontra- rium adductam, hoc tantum dico : ejus fidem mihi hac in re non probari. Quoniam in Anna-
p 2 libus
cxvi F. Godwini de Auctore Opinio.
libus noftris \ ante annos trecentos confcriptis, literis proditum invenio, iftum Guilielmum (qui ibi Gwilym bach, i. Guilielmus Parvus, dicitur) poft mortem prsedidti Galfridi Arthuri epifcopi Elguenfis, eum epifcopatum ambivifle circa an- num Domini n6y. atque repulfam pafTum, & a Davide principis Oeni filio male traclatum, inde caufam maledicendi arripuiire, & poftea malkias fiias virus 2 univerfum in gentem Britan- nicam evomuifTe,quod prudenti etiam leclori ex ejus fcripti acrimonia & acerbitate facile patebit.
Francisci Godwini, primb Landavenfis, deinde Herefordenjis Epifcopi, de AuUore nojiro Opinio. Ex ipfius Commentario de Vrcefuhbus An- glirty Lond.M.DC.xvi. p. 656.
POft Galfridi [Arthuri five Monumethen- fis] abdicationem, Epifcopatum hunc [A- faphenfem] ambivit quidam, Cambris dic-tus Gwillim Bach, hoc eft, Gulielmus Parvus, vero nomineGulielmu-Petit appellandus, qui (vulgo Neubrigenfis) hiftoriam fui temporis confcri- pfit ( ut illa ferebant tempora) elegantem fane; in cujus prasfationem Galfridum infe&atur a- cerrime, Arturum inde cognominatum perhi- bens, quod fabulas de Arturo ex prifcis Britonum figmentis fumptas, cx proprio au8asy per fuperdu-
1. Utinam ipfa verba Annalium defcripfiflet Pouelus, indicaf- fetque quonam in loco vel quanam in bibliotheca repererit. H. z.F. univerfam. H. Bum
J. Pitfei Cenfura Auctoris. cxvn
Bum Latini fermonis colorem, honejlo hifloria no~ mine palliant, in qua petulanter & impudenter fere per omma mentiri eum dicit^ & partim ab ipjo,par- tim ab aliis conficla tradidiffe^ five ejfrenata men- tiendi hbidine, five etiam ut Britombus fuis placeret, &c. Hic, prasterea quod repulfam tulit j a Da- vide Wallias Principe, adeo parum amice fufce- ptus eft, ut fufpicentur nonnulli, hominem uni- verfae genti iratum, ejufque glorias invidentem, cum ha?c fcriptitafTe,tum aliasa verbis non tem- perafTe quas exiftimationi illius maculas inure- rent indelebiles. Alii funt e contra qui arbi- trentur ob hiftoriam prius ab illo confcriptam, ideo ab iratis Cambris rejedtum & inhumanius tra&atum. Undecunque id evenerit, prasfiilatu certe excidit expetito, fubftituto ficuti antea re- tulimus Adamo quodam qui Oxoniae deceflit an- no 1 1 8 o. & in Ofneienfi Coenobio fepultus eft.
Joannis Pitsei Cenfura Guilielmi no- ftri. Ex ipfiiu Opere de illuflribm Anglw Scri- ptoribus* p. 270.
GUilhelmus Litle, fe Gallice Petit, & La- tine Parvum cognominat. Qui etianf, a Ccenobio in quo Monafticam egitvitam, Neu- burgenfis communiter vocari folet. Natione An- glus, Patria Eboracenfis ex oppido Bridlingto- no, & in Coenobio Neuburgenfi juxta filvam quse dicitur cuculina fecundum inftitutum S.
Au-
cxvm J. Pitfei Cenfura Audtoris.
Auguftini Hipponenfis Epifcopi Canonicus Re- gularis. Sacrse Theologias Dodfcor, in prophanis etiam litteris bene verfatus. Vir ingenii, ut vi- detur, vafri ' & aftuti, nonnihil item ambiti- ofi. Magnatum adulator, & Secularis potentise nimius fautor. Unde mihi de veritate in hifto- ricis narrationibus non parum fufpedtus. A Le- lando certe nec immerito reprehenditur, quod Hiftoriam Galfridi Monimitenfis tam rigida cenfura notaverit. Erat tamen in facris fcien- tiis eruditus, & in fuis fcriptis ubique fatis po- litus. Hifloriam incepit a Normannorum in Angliam ingrefiu^ deduxit ad annum Domini 1197. Scripfit ad Rogerum Abbatem Bellandenfem
InCantica CanticorumJLibrum unum. Crebra pe- titionis tuse poftulatio.
De geflis Anglorum, Libros quinque. Hiftoriam Gentis noftrse, id eft, Anglise. MS. Cantabrigise in Collegio S. Benediclii.
De i\egzbas Anglorum, Libros duos. Primum o- ftendenda eft origo caufe.
Commentariorum Librum unum.
Sermonum2 Librumunumjlt alia quaedam. Cla-
1. Hxc nimis acerbe Pitfeus, qui & alibi jure merito a viris eru- ditifiimis reprehenditur. Certe longe aliter de Auftore noftro ju- dicavit doftifiimus Baronius, Cardinalis ille illuftriflimus. WiUiel- mus (inquit) Neubrigenfis hujus temporis fcriptor fidelis & accuratut. Baron. An 1160. n. 1. Et : Neubrigenftsfcriptornobilis.An.ilZj.n. 12. Sed illud forfitan difplicuit Pitfeo, quod tam Becketti errores quam & monachorum lapfus detexerit. Quod tamen modefte fe- cit, & ut virum probum decuit. H. £. Quos nunc primuin in lucem publicam edidiinus. H.
ruit
G. J. Voflii de Au&ore Judiciuin. cxix
ruit anno Domini 1200. Joanne in Anglia Re- gni clavnm accipiente.
Gerardi Joannis Vossii de AuUore no- flrojudicium. E lib. lT de Hifloricis Latinis, p, 423. Lugd. Bat. m. dc. xxvii.
SU B Richardo rege, ac Joanne, etiam cla- ruit Guilielmus Litle, qui & Parvus, five Gallico cognomento Petit. Imo nec alius eft Guilielmus Neubrigensis; quomodo vocatus, quia Novoburgenfis mona- fterii prope Sylvam Cuculinam canonicus,ac do- c~tor Theologus, fuerit. Hic, prseter alia, edo- lavit libros duos de regibus Anglorum : item hiftoriam de geftis Anglorum libris quinque. Qui MSS. fuperfunt Cantabrigise in Collegio S. Benedicl:i. At primus eos in lucem protulit Guilielmus Sylvius '. Orditur ab anno ciolxvi ; quo Guilielmus, cognomento Nothus,dux Nor- manniae, Haraldo, regi Anglorum, bellum intu- lit : hinc autem paucis omnia perftringit, ufque ad annum ciocxxxv, quo le natum fuiffe fcri- bit : inde vero fufe omnia perfequitur, ufque ad annum ciocxcvn. Polydoro Virgilio veridi- cws auBor nuncupatur. At a Guilielmo [ /. Jo- anne] Lelandonon injuriareprehenditur,quod modum non tenuerit in culpando Galfredo Mo- nsemuthenfi. Nam etfi multa fabulofa in eo
I. Typographus Regius. H.
fint:
cxx Guil. Cavei de Auctore Judicium.
lint : tamen non tam multa, quam ille videri vult. Nec ipfe effugere potuit Neubrigenfis, quin fabulas multas hiftorias fiiae inferciret. In- terea diffimulare nonpoffumus, longe majori judicio, ac delectu, in fcribenda hiftoria Neu- brigenfem ufum effe, quam Galfredum.
Guilielmi Cavei deGuiLiELMOnoftro Neubrigensi Judicium. Ex Hiftoria ejus Literaria VoL I p.6yi.
IJlielmus, Parvus cognomento dictus, na- _J tione patria Eboracenfis, Bridlingtonas natus anno 113^. Poftperactam doniefticas e- ducationiscuram,ad Monafterium Neuburgenfe prope Sylvam Cuculinam (inde 'Neuburgenfis feu Neubrigenfis dicl:us) a parentibus mittitur, ut re- ligionis fimul ac eruditionis elementa inde hau- riret; atque ita Canonicus Regularis Ordinis Auguftiniani in eodem Ccenobio factus eft. Claruit anno 119^. Obiit, ut volunt nonnulli, anno 1208. astatis 72. Stylus eft Gulielmo fatis Latinus, fatis nitidus, longe purior quam quo Scriptores noftri coaetanei uti fblebant. Ad Hi- ftorise ejus fidem non parum facit, quod quae tradit, aut ipfe fuis vidit oculis, aut a viris fide dignis accepit. Scripfit<sfe rebus Anglictsfui ' tem-
I. FJunc titulum e Picardi Editione (cjitam mox jure optimo laudai) de- fcripfit Caveui, qui ita fe habet : Guillelmi Neubrigenfis Angli, Ca- nonici ad Regulam S. Auguftini, de rebus Anglicis fui temporis, libri quinque. Nunc primum auftiores XI. capitulis haftenus de- fideratis, & Notis Joannis Picardi Bellovaci saue Canonici ad S. Vi&oris Parifienlis. //.
ports
G. Nicolfbni de Au&rore Narratio. cxxi
poris hbros V. ab anno 1 066. ufque ad an. 1 1 9 7. F roddt Hifioria ifta Antverp. 1567. 8vo. Heidel- berg. 15-87. multis vero periodis, & integris xr. Capitulis au&ior, optimifque Joannis Picardi Notis illuftrata Partf. 16 10. 8vo.
Cl. Vrcefulu Guilielmi Nicolsoni de Autlore nofiro Narratio. E Bibliotbeca Hifiorica Ang!icanay Ed.lhp. ^9.
WILLI AM of Newburg *»as fo cairu frotn a ^onas; ftcrp in Yorkfture, of tljat name, wrjcreof he xsas a^cmbcr, tI;ougb. htstrue Sirsname xoas Little, ttjljence i)C fomettmeo ftilcs ijtmfelf Petit or Parvus «. i^ts l^iftori? enos attJje^car 1197, anti ttjercfore (though l)t (S faiD to be alibe 2 A. D. 1220. ) ijc ought to bc reci*on,& among tjje I^tftortano of ti)tS «Uge. John Pits ? tljinUo he appcars too mucJj a flattcrcr of ttje dfSran&ees at Court to wtte a true ^tftor^ i 2l5ut, bp ttje Sccount he gibcs of tjjc begtnntng of it, a^an xooulo bc tcmptcD *to beltcbe Jje neber reau it. I£ex»as a mottbiolcntfSerfccntor of Jeoftiey of Monmouth, of xobofe l^iftorp be gibes tljts u)arp Cijas
tattCr, tljat tt COntatnS Onl£ pro expiandis Britonum maculis vidicula figmenta, &c. HBut 5 JDr. Powel gtbeS t\\t reafon of
this 215ittcrncfs of Sptrtt. ^t appcars, i)t fays, from fome of ttjeir l&tftortes of gooo Creott anO 3lnttquitv», tbat
tlHS William ( s»hom ti)0fe Welfh l^tftortanS Call Gwilym Bach, i. Gulielmus Parvus ) ^atin for ti)e215iG)opriciiof St.
i. ^Dttjcrs fomctimes fttle btm fo. 35ut 31 oo not rc^ tnember in ttijat ^laces (t ts trjat i;e fttlcs himfelf thus. H.
2. 5D. J©l)Car, Method. Leg. Hift. p. 138 3. J. Pits, p. 271.
4. ^For mp part,3 am of anotJjcr optnton, anobeliebc ttjat Pits ijao rcao tjjts J©orfe ixitt) JDtltgcncc. 0or 00 J\ fee anp reafon to tijmfe othen»ife from tbe aiccount hc gtbcs
Of thc SlSegtnntng Of tt. H. 5. In Epift. Ded. ad Pontic.
Vinin.
q Af:ph,
cxxn G. Nicolfoni de Audtore Narratio.
Afaph, DPOtl the 3Death Of the tm JeofFrey (TOhop there ) about the t?eat n6y, anfc, betns MfappotnteD, fell into a tnat) t&tttnottt ofDecrirtnstbe »hoIelE>ttnetpaliti? of Wales, «0 l&tftor?, aintiqttit?, anfc all tbat belons* to it. $e i% larac • in btsf 3Hccottnt of tt)e JLife, i^annerjj, &c of Hugh, 315tfl)op of Durham. $is Latin ftjrte ** 1?referr'D to tbat of M. Paris, anD eqttall'D With thofc Of Eadmerus anD William
Of Malmesbury, bg 2 3Dr. Wats.
i. 8vo. Paris, 1610, ». Prsf. ad M. Paris Hift.
Notarum compendiariarum in bac noftra Editione Explicatio.
Ed. Antv. & Antverp. Editio Antverpienfis. Ed.Pic. Editio Picardi. Edd. pr. Editiones priores. MS. Pic & Cod. Pic. Codex Manufcriptus antiquus quo ufus eft Picardus. P. & Pic Nota Picardi.
SUB-
CXXIII
SUBSCRIBERS
To this Work.
NB. An Aflerisk is put beforetbofe that fubfcrib' d for fyyal Paper, a Dagger after tbofe that fub- fcribdfor feveral Copies,
A
JAmes A<5ton, LL. B. Fellow of AU-Souls- Coll. Oxon. John Adenbroke, of London, M. D.
* Thomas Allen, M. A. Re&or of Murfton and
Kingfdown in Kent. f John Anftis,Efq;Garter-principalKing of Arms. Edward Arblafter, Gentleman-Commoner of
Chrift-Church Oxon. The Honourable Bertram Afhburnham, Efq.
* Richard Atherton, Efq; Gentleman-Commo-
ner of Brazen-Nofe-College Oxon. B
* Thomas Bacon, alias Sclater, of Catley near
Linton in Cambridgefhire, Efq. ThomasBaker,B.D. of St. Johns-Coll. Camb. The Right Rev.Father in God George (Hooper)
Ld.Bp.ofBathandWells. Charles Battely, Efq.
* Mr. Oliver Battely, Studentof Chrift-Church Oxon.
q 2 Benjamin
cxxiv Subfcribers Names.
Benjamin Bayncs, M. A. Fellow of Univerfity- Coll. Oxon. f
* Jolin Beale of the College of Phyficians. Hilkiah Bedford, M. A. "
* The Hononrable Rowland Belafyfe, Efq. Francis Bernard, Efq. Gentleman-Commoner
of Chrift-Church Oxon. John Blackbourne, M. A. Sir John Bland, Baronet.
* RogerBourchier,M. A. Fellow of Worcefter-
College Oxon. Thomas Bowdler, Efq. f
* Brazen-Nofe-College Library.
Charles Brent, M. A. Student of Chrift-Church Oxon.and Recl:or of Heathorp in Oxfordfhire.
* John Bridges, of Barton near Kettering in
Northamptonfhire, Efq. Fellow of the Roy-
al Society. f Nathaniel Bridges, M.A. Redfcor of Orlingbury
in Northamptonfiiire. Ralph Bridges, M. A. Vicar of Southweald in
EfTex, and formerly Chaplain to the Right
Rev. Father in God Flenry (Compton) Ld.
Bifhop of London.
* William Brome, of Ewithington near Here- ford, Gent. f
William Bromley (Junior) Efq. Gentleman- Commoner of Chrift-Church Oxon.
*Legh Brooke, M.A. Fellow of Brazen Nofe- Coll. Oxon.
[ohn
Subfcribers Names. cxxv
John Allen Brookes, B. A. Chaplain of All-
Souls-College Oxon. Edward Burton, of the Middle-Temple, Efq.
C
* The Honourable Benedicl: Leonard Calvert,
of Chrift-Church Oxon. Efq. t
* John Campbell, of Calder, Efq.
* Thomas Cartwright, of Aynoe in Northam-
ptonfhire, Efq.
* His Grace James (Bridges) Duke of Chandois.
* John Chichcley, of the Middle-Temple, Efq. Charles Cholmondley, of Vale-Royal, Efq. *The Rt.Honourable the Earl of Cholmondley. Rob. Cholmondley,of Holford in Chefhire,Efq.
* The Honble. George Clarke, Efq. LL.D.Mem-
ber of Parliament fbr the Univerfity of Ox- fbrd, and Fellow of All-Souls-College in the fame Univerfity. *WaIter Clavell, of the Inner-Temple, Efq. Fellow of the Royal Society.
* Francis Clay, of London, Bookfeller. f
* Hcnry Clements, of Oxford, Bookfeller. t HcnryClements, of London, Bookfeller. t Jonathan Colley, M. A. Chantor and Chaplain
of Chrift-Church Oxon. and Vicar of CafTen-
ton near Woodftock. Edward Collins, LL.B. of QueenVColI. Oxon. Digby Cotes, M.A. Publick Orator of theUni-
vcrlityof Oxford, and Principal of St. Mary
Magd. Hall in the fame Univerfity.
* Thomas
cxxvi Subfcribers Names.
* Thomas Crowe, of London, M. D.
D Robert Dale, Efq. Suffolk Herald.
* Ralph Davifon, of London, Gent. Thomas Deacon, of London, Prieft.
* Peirce Dod, M.D. Feliow of AU-Souls-Coll.
Oxon. f Mrs. Anne Dodwell.
* The Honourable Brigadier James Dormer.
* The Rt.Honourable the Ld. George Douglas of Chrift-Church Oxon.
* Philip Dwight, D. D. Vicar of Fulham in
Middlefex. SirThomas Dyke, Baronet. Richard Dyer,M. A. Fellow of Oriel-Coll.Oxon.
E Matthias Earbery, M.A. late of St.Johns-Coll.
Cambr. Richard Ebourne, Gent.
* The Right Reverend Father in God William
(Fleetwood) Ld. Bifhop of Ely. f Richard Emes, M. A. Fellow of St. Mary Mag-
dalen-Coll. Oxon. Henry Englefyeld, of Whiteknights in the
County of Berks, Efq.
* Edward Etterick, Efq. Fellow of New-Coll. Oxon. [deceafed.]
CharlesEyfton, of Eaft-Hendred in Berks, Efq.
F John Fenwick, Efq. Fellow-Commoner of St. Johns-College Camb. * The
Subfcribers Names. cxxvn
* The Rt.HonMe. Thomas Ld. Foley,Baron Fo-
ley, of Kidderminfter in Worcefterfhire. John Fowler, of St.Thomass in StafFordfhire, Efq.
* Mat. Frampton, M. D.
* John Freind, M. D. F. R. S. Richard Frewin, M. D. Thomas Frewin, Efq.
Richard Furney of Gloucefter, M. A.
G Samuel Gale, Gent. Thomas Girdler,D.D. Fellow of Wadham-Coll.
Oxon. *The HonourableThomas Levefon-Gower,Efq.
* Thomas Granger, of London, Gent. Richard Graves, of Mickleton near Campden
in Gloucefterfhire, Efq.
* Edward Green, Gent. Chirurgeon to St. Bar-
tholomew's HofpitalLondon. David Gregory, B. A. Student of Chrift-Church
Oxon. Henry Gregory,M. A. Student of Chrift-Church
Oxon. John Griffin, of Sarefden in Oxfordfhire, M.A.
* Sir Richard Grofvenor,of Eaton in the Coun-
tyofChefter, Baronet.
* Robert Grofvenor, of the Inner-Temple, Ef q.
* The Rt.HonWe.Francis (North) Ld.Guilford.
* The Honblc. Francis Gwyn, of Ford-Abbey in
Devonfhire, Efq.
Fletcher
cxxviii Subfcribers Names.
Fletcher Gyles, of Holbourne, BookfeUer. f
H
* John Hales,Efq.Bencher of the Inner-Temple. AnthonyHall, M. A. Fellow of QueenVColL
Oxon. *His Grace James Duke of Hamilton and Brandon.
* Sir Thomas Hanmer, Baronet. George Harbin, M. A.
* Philip Harcourt, Efq. Gentleman-Commoner
of Worcefter-College Oxon.
* The Right Honourable Simon Ld. Harcourt,
Baron Harcourt of Stanton Harcourt in the County of Oxfbrd.
* John Hardyng, Efq. M. A. of the Univerfity
of Camb. and Deputy to the Remembrancer of the Exchequer. John Hare, Efq. Richmond Herald.
* The Rt. Honourable Edward LordHarley. f
* Edward Harley, Efq. Gentleman-Commoner
of Chrift-Church, Oxon. John Harrifon,M. A.Chaplain of Chrift-Church,
and Vicar of St. Mary Magdalen Parifh, in
Oxford. John Harwood, LL. D. of Do&ors Commons
and F. R. S. The Honble. Ferdinando Haftings, of Chrift-
Church Oxon. Efq. Samuel Hawes, M. A. JamesHill, of the Middle-Temple, Gent.
Thomas
Subfcribers Names. cxxix
Thomas Hinton, M. A. Re&or of Lafham in
Hampfhire. William Hollwell, Efq.Gent. Comm. of Chrift-
Church Oxon. Robert Hopkins, Efq. Chriftopher Horton, of Catton in Derbyfhire,
Efq. Gent. Comm. of Trinity Coll. Oxon.
j
Mr. George James, Printer in London. Robert Jenkin, D. D. Mafter of St. Johns-Coll.
and Margaret ProfefTor of Divinity in the
Univerfity of Cambridge.
* Thomas Jett, Efq.
* William and John Innys, of London, Book-
fellers. f
* Maurice Johnfon, of the Inner-Temple, Efq.
* John Jones, of Chrift-Church Oxon.Efq.
* Charles Joy, of London, Merchant.
* James Joy, of London, Gent.
K
* Robert Keck, of the Inner-Temple, Efq.f Edward Kelfall, M. A. Vicar of Boftonin Lin-
colnfhire.
* Wiliiam King, LL. D.
L
Gilbert Lake, B. D. Vicar of Chippenham in
Wilts. Roger Laurence, M. A.
r Matthew
cxxx Subfcribers Names.
Matthew Lee, B. A. Student of Chrift-Church Oxon.
* Henry Levett, M. D. Phyfician to Sutton and
St. Bartholomews Hofpitals London. J.Lewis, of Margate in Kent, M. A. John Lewis, of Covent-Garden London, Book-
feller. William Lewis, of Covent-Garden London,
Bookfeller. William Lewis Legrand, of Maiden Early in
Berks, Efq. *TheRightHonourableGeorge (Lee) Earl of
Litchfield. Francis Lutterell, of the Middle-Temple, Efq.
* Charles Lyddell, Gentleman Com. of Chrift-
Church Oxon.
* Richard Lyddell, Efq.
M
* John Markham, of London, Apothecary.
* Thomas Mafter, Efq. Member of Parliament
fbr Cirencefter in Gloucefterfhire. William Mafter, of St. Paufs Covent-Garden Lond. Efq.
* Richard Mead, M. D. F. R. S. f
* Samuel Mead, Efq. f
Dr. John Burchard Menckenius, Counfellor and
Hiftoriographer to the K. of Poland. John Merik, Efq. Charles Mordaunt, Efq. f
Sir Ri-
Subfcribers Names. cxxxi
Sir Richard More, of Fawley in the County of Berks, Baronet.
* Richard Moftyn, of Penbedw, Efq.
* Sir Richard Moftyn, Baronet. John Murray, of London, Gent.
* The Rt. Honourable George (Cholmondley)
Ld. Newburgh.
* His Grace Thomas Holles (Pelham) Duke of
Newcaftle.
* Thomas Newey, D. D.
JohnNicoll, M. A. Student of Chrift-Church Oxon. and fecond Mafter of Weftminfter School.
O
* The Rt. Honourable Robert (Harley) Earl of
Oxford and Mortimer. f
* Samuel Palmer (of the LockHofpital belong-
ing to St. Bartholomew's Hofpital) Gent.
* Thomas Palmer, of Fairfield near Bridge- water, Efq.
* The Rt. Honourable Thomas (Herbert) Earl
of Pembroke. *ThomasPeftell,ofLondon, Gent.
* Walter Plummer, Efq. f ♦HenryPlumtree, M.D. F. R. S.
* Matthew Prior, Efq.
r 2 *Ri-
cxxxii Subfcribers Names.
R
* Richard Rawlinfon, LL.D. of St.Johns-ColI.
Oxon. and F. R. S.
* Thomas Rawlinfon, Efq. F. R. S. f SirRobert Rich, of Sunning inthe County of
Berks, Baronet. Richard Richardfon, of North-Bierley in York-
fhire, M. D. Dr. George Riddell. The Rt. Reverend Father in God,Francis (At-
terbury) Ld. Bifliop of Rochefter, and Dean
of Weftminfter.
s
* Mr. Richard Samberne,Gent. of the fix Clerks
Office.
* Sir Thomas Sebright, Baronet. \ Edward Sheldon, Efq.
• * Robert Shippen, D. D. Vice-Chancellour of
the Univerfity ofOxford, and Principalof
Brazen-Nofe-College. Matthew Skinner,Efq.Student of Chrift-Church
Oxon. Sir Hans Sloane, Baronet, Fellow of the Col-
lege of Phyficians and of the Royal Society. f George Smith, of the Middle-Temple, Gent. Lewis Stephens, M. A. Student of Chrift-
Church Oxon.
* William Stratford, D.D. Archdeacon of Rich-
mond and Canon of Chrift-Church Oxon. *Dr.Stuart. *The
Subfcribers Names. cxxxiii
* The Rt. Honourable Charles (Spencer) Earl
of Sunderland. *Sir Philip Sydenham, of Brimpton D' Evercy in Somerfetfhire, Baronet. f
T
Brook Taylor, of Do&ors Commons London,
LL.D. Fellow of the Royal Society. William Taylor, of London, Bookfeller. f
* Lewis Thomas, of London, Merchant.
* Timothy Thomas, M. A. Student of Chrift-
Church Oxon. William Thomas, Gent.
* SirRobert Throckmorton,of Wefton-Under-
wood in Buckinghamfhire, Baronet.
* Harry Trelawny, Efq.
W
Thomas Wagftaffe, Gent.
John White, M. A. Student of Chrift-Church Oxon. t
The Reverend Mr. John Whitehead, Re&or of Tangmere in SufTex.
John Whitefide, M.A. Minifterof Kings Wal- den in Hartfordfhire, Chaplain of Chrift- Church in the Univerfity of Oxfbrd, Keeper of the Afhmolean Muferim in the fame Uni- verfity, and F. R. S.
John Wickham, Efq.
Browne Willis, of Whaddon-Hall in Bucking-
hamfhire, Efq.
* William
cxxxiv Subfcribers Namcs.
*WiIliamWollafcott, Efq.
* John Woodward, M. D. Fellow of the Royal Society and Profeflbr of Phylick in Grefham- College London. f
William Wright, Efq. Gentleman-Commoner of Brazen-Nofe-College Oxon.
* Hugh Wrottefley, of Lincoln's-Inn London,
Efq.
Adver-
Advertifement.
TH E Publifher is now printing in 8vo. from an old MS. Thomee Sprotti Chronica. To which will be fubjoynd four other Things, tranfcrib'd alfo from old authentick MSS. viz. ( i .) Cbronica de tempore Mundiy the Author where- of livd A. C 74 3 • (2 .) A Tracl: relating to the Abbey of Ramfey. ($.) Nicholai Cantalupi Hi- Jioriola de Antiquitate & Origine Univerjitatis Can- tabrigienjis . (4.) A remarkable Fragment of an old Englifh Chronicle or Hiftory of the Affairs ofKingEdward theFourth. The Price to Sub- fcribers will be twelve Shillings the large, and eight Shillings the fmall Paper -y whereof half is to be paid at the time of Subfcribing, and the reftwhen the Copies are delivered. Subfcri- ptions are taken in either by the Publifher at Edmund-Hall, or by John Rance at the T h e- atre Printing Houfe in Oxfbrd.
Septemh. 1. 171 9.
'Epistola Willelmi
I
Vi ri Reli g iosi
Canonici <3e Novoburgo
Vrcefacionalis operis fequentis & y^pologetica ad oyiblatem Rieval/is.
Everendo patri & domino 3 Ernaldo Ab~ bati Rievallis, fuus Willelmus fervorum Chrifti minimus cum apparuerit Princeps paftorum> immarceffibi- lem percipere glorice coronam. Lit> teras fan6titatis veftrae fufcepi,
i. Gulielmi Neubrigenfis ad E. Abbatem RievalHs epiftola, qua inftituti fui rationem perfequitur Edd. priores. Et tamen in Cod. fuo pratitulationem defiderari monuit Joannes Picardus. 2. AmantifTimo patri domino E. Abbati Rievallis, fuus G. fervorum Edd. priores. 3. yidcNotas.
A quibus
Epistola. quibus mihi ftudium & ' ope- ramrervim memorabilium^qux noftris temporibus copiofius provenerunt, ad notitiam cau- telamque pofterorum confcri- bendarum dignatur ingerere : cumex illo venerabili filiorum veftrorum collegio plures vobis fuppetant^quihocopus commo- dius valeant atque elegantius adimplere. Sed, ut video, pia prudentia veftra propriis filiis circa obfervantiam militi^e re- gularis fudantibus in hac parte ducens parcendum, indultum mifericorditer infirmitati me*e ocium non patitur efTe ociofum. Et quidem veftra! circa me di- gnationi tanta fum devotione a- ftri&us, ut etiam, fi fortiora ju-
i.Opera*/. DeatlS^
Epistola. beatis, non audeam r contraire. Nunc autem cum lcauta difcre- ■tio veftra non altis fcrutandis, myfticifque rimandis infiftere, fed in narrationibus 3 hiftori- cis praecipiat fpatiari ad tem- pus, tanqaam pro quadam (ex facilitate operis)recreatione in- genii ; 4multo magis excufandi mihi occafio tollitur. Itaque in adjutorio Dei & Domini noftri, in cujus manu * funt & nos & fermones noftri, fretus oratio- nibus veftris, & fandtorum fili- orum veftrorum, qui prsecepto fanctitatis veftrae *fuas non con- temnendas preces dignati funt
X. Ita quoque Cod. Picardi. ^fntea, continere. 2. Tanta in Edd. priorib. 3 . Ita etiam Cod. Pic ^4htea} hiftoriatis. 4. Tanto magis Edd.priores. 5. Siunus nos & fenn. Edd.priores. 6.Sicetiam Cod, Pic. To fuas antea omittebatur.
A 2 fociare,
Capitula
fociare^opus injun£tum aggre- diar, pauca fane, qux adrem pertinent, ante hiftorise ingref- fum pradibans.
Explicit Epiflola. Incipiunt capitula primi libri,
Prooemium fcqucntis hiftoriae. i. De ' Willelmo Notho primo ex Normannis Rege
Anglorum. it. De 2 Willelmo Rufo fecundo cx Normannis Rege
Anglorum, & de expeditione Jerofolymitana. iii. De Henrico tertio ex Normannis Rcge Anglorum,
& 3 de cjuibufdam quae fub ejus regno contigerunt. iv. Quomodo Stcphanus contra jusjurandum 4 invafit
rcgnum Anglorum. v. 5 Quod Stephanus faufta habuerit -regni principia. vi. De Rogerio Salesbirienfi, & Alexandro Lincolnienfi
Epifcopis, &quomodo capti funt a rcge Stephano. vii. Quomodo Stephanus regiam au&oritatem amiferit
cum Normannia. viii. Quomodo Rcx Stephanus captus 6 eft apud Lin-
colniam. ix. QupmodoRex Stephanus liberatus eft per captionem
Comitis Glouceftrenfis. x. Quomodo Imperatrix fugit de Oxenefordia, & de
Concilio Lundonienfi. xr. De vita fcelerata 7 & condigno interitu Gaufridi
de magna Villa.
I. Guillelmo Edd. priores. t. Guillelmo Edd. priores. 3. De iis, quae Eddpriores. 4. Invafit in reg.A. Edd.priores. 5.Quomodo Edd. priores. 6. Efl: in bello ap. L. Edd. pr. 7. Et morte con- digna Gaufridi Edd.priores.
xii. De
LlBRI PRIMI.
xii. De Roberto * Marmiun & ejus interitu.
xiii. De variis cafibus Regis Stephani.
xiv. De 2 Thurftino Eboracenfi Archiepifcopo, & ori-
gine Rievallis & Fontium. xv. De origine Bellelandae. xvi. De 3Gilleberto Sempringhamenfi, & ordine quem
inftituit. xvii. 4 Quomodo Willelraus Eboracenfis non accepto
pallio depoficus fit, & quomodo Henricus fucceflit. xviii. De caufa expeditionis Jerofolymitanae fecundae. xix. De errore Eudonis de Stella, & quomodo periit. xx. Quomodo Conradus Imperator & Rex Lodovicus
exercitum duxerunt in orientem. xxi. De Raimundo Principe Antiocheno •, 5 & de capti-
one Afcalonae. xxii. De inteftinis malis Angliae fub Rege Stephano. xxiii. De Rege Scottorum David, & filio ejus, & filiis
filii ejus. xxiv. De Wimundo Epifcopo, 6& inepifcopali vita ejus,
& quomodo excaecatus eft. xxv. De Malcolino ChriftianiiBmo Rege Scottorum. xxvi. De inftitutione Hugonis Dunelmenfis Epifcopi, &
reftitutione 7 Willelmi Eboracenfis, & de morte ejus. xxvii. De viridibus pueris. xxvni. De quibufdam 8 prodigiofis. xxix. De fucceflibus Henrici 9 fecundi tempore Duca-
tus fui.
i. Mannium Edd. priores. i. Truftino Edd. pr. 3. Gilleberto de Sempringham, & Edd. pr. 4. Quomodo Guillelmus Ebora- cenfis ele&us non accepto pallio depofitus iit, omifjis & quomodo Henricus fucceffit, Edd. priores. $ . Et captione Afcalonis Edd. priores. 6.Etquomodo occaxatus fuerit, omiflis ceteris.t Edd. priores. 7- Guillelmi Edd. pr. 8. Prodigiis Edd. priorts. 9. Secundi iri Anglia temp. Ducatus fui Edd. priores.
xxx.De
6 Prooemium.
xxx. De concordia inter Regem Stephanura & Ducem
Henricum celebrata. xxxi. De divortio inter Regem Francorum & uxorem
ejus celebrato, & quomodo ipfa nupferit futuro
Regi Anglorum. xxxiT.De concilio Lundonienfi,& morte Regis Stephani.
Expliciunt capitula. Incipit liber primus.
Prooemium fequentis hiftorias,
ISTOI^IAM l gentis noftra,
id eft% Anglorum, venerabdis
presbyter & monachus Beda con-
fcripfit. Qui nimirum prcefumpto
altius exordio^ ut ad id^ quod
Jpecialiter intendebat, competen-
tius accederet : etiam Britonum, qui noftrce infulce
primi incolce fuifie nofcuntur, celebriora fubtili - bre-
vitate gefta perftrinxit. Habuit 3 autem gens Bri-
tonum ante noftrum Bedam proprium hiftoriogra-
phum Gildam^ quod Z3 Beda teftatur^ qucedam ejus
verba fuis litteris + inferens : Jicut ipfe probavi, cum
ante annos aliquot in ejufdem Gildce librum legen-
dum incidiffem. Cum enim fermone jit admodum im-
politus atque infipidus^ paucis eum vel tranfcribere
vel habere curantibus, raro invenitur. Integritatis
tamen ejus non leve documentum eft, quia in veritate
promenda propria genti non parcit, & cum admo-
dum parce bona de fuis loquatur^ multa in eis mala
i. Defunt gentis n. i. eft in MS. Picardi. z. Sic etiam Cod. Pic. yfntea, gravitate. 3. Ita ejuoque Cod. Pic. yintea defiderabaiur, autem. 4. L. 1. hifior. yfngl. c.zi, Picardus.
deploraty
Prooemiu m.
deplorat, nec veretur, ut verum non taceat^ Brito de Britonibus fcribere, quod nec in bello fortes fue- rint, nec in pacefideles. At contra quidam noftris temportbus pro expiandis his Britonum maculis fcri- ptor emerfit^ ridicula de eifdem figmenta contexens, eofque longe fupra virtutem Macedonum (3 J^omano- rum impudenti vanitate attollens. Gaufridus l hic ditlus efty agnomen habens Arturi : pro eo quod fabulas de Arturo ex prifcis Britonum figmentis Jumptas, & ex proprio auBas per JuperduBum La- tini fermonis colorem honefto hiftorice nomine palli- avit : qui etiam majori aufu^ cujufdam Merlini di- vinationes faUaciJJimas , qutbus utique de proprio plurimum adjecity dum eas in Latinum transfunde- retj tanquam autenticas, (3 immobili veritate fub- nixas prophetias vutgavit. Et hunc quidem Merli- num patre incubo dcemone ex femina natum fabula- tur : cui proptcrea 2 tanquam patrifianti excellen- tijjimam atque latijjimam tribuit prcefcientiam futu- rorum : cum profetlo & veris rationibus & facrvs litteris doceamur , dcemones a luce Dei feclufos fu- tura nequaquam contemplando prcefcire : fed quof- dam >futuros eventus ex fignts fibi quam nobis no- tioribuSy conjiciendo magis quam cognofcendo coUi- gere. Denique in juis quamvis fubtilioribus conjetlu- ris fcepe faUuntur , & faUunt : cum tamen per divi- nationum * prceftigias apud imperitos^ quam utique
i. Vide Notar. P. z. Tancjuam patris fan£H filio ex-cellentifiimam Edd. ptiores. In fuo tamen Codice filio etiam dejiderari monult Pkardus. 3. Eventus futuros Edd.primt. 4. Prsftigia Edd. priores.
11011
WBfei*
6 Prooemium.
xxx. De concordia inter Regem Stephanum & Ducem
Henricum celebrata. xxxi. De divortio inter Regem Francorum & uxorem
ejus celebrato, & quomodo ipfa nupferit futuro
Regi Anglorum. xxxn.De concilio Lundonienfi,& morte Regis Stephani.
Expliciunt capitula. Incipit liber primus.
Prooemium fequentis hiftorias.
ISTOT^IAM ' gentis noftra,
id eft , Anglorum^ venerabilis
presbyter & monachus Beda con-
fcripfit. Qui nimirum prafumpto
altius exordioy ut ad idy quod
fpecialiter intendebat, competen-
tius accederet : etiam Britonum, qui noftrte infulce
primi incolce fuifte nofcuntur, celebriora fubtili - bre-
vitate gefta perftrinxit. Habuit 3 autem gens Bri-
tonum ante noflrum Bedam proprium hiftoriogra-
phum Gildam^ quod (3 Beda teftatur^ qucedam ejus
verba fuis litteris + inferens : ficut ipfe probavi^ cum
ante annos aliquot in ejufdem Gildce librum legen-
dum incidiffem. Cum enim fermone fit admodum im-
politus atque injipidus^ paucis eum vel tranfcribere
vel habere curantibus, raro invenitur. Integritatis
tamen ejus non leve documentum efty quia in veritate
promenda propria genti non parcit, & cum admo-
dum parce bona de fuis loquatur^ multa in eis mala
i. Defitnt gentis n. i. eft in MS. Picardi. z. Sic etiam Cod. Pk. ^ntea.) gravitate. 3 . Ita quoque Cod. Pic. ^intta defiderabatur, autem. 4. L. 1. hifior. jinqj. c. 21. Picardus.
deplorat,
J -- _:
♦ ♦ •
% * ♦
imqrilM
.-• 9
■, jattD-
Prooemiuai.
deplorat, nec veretury ut verum non taceat^ Brito de Britonibus fcribere, quod nec in bello fortes fue- rinty nec in pacefideles. At contra quidam noflris temporibus pro expiandis his Britonum maculis fcri- ptor emerfit, ridicula de eifdem figmenta contexens, eofque longe fupra virtutem Macedonum & fymano- rum impudenti vanitate attollens. Gaufridus l hic ditlus efly agnomen habens Arturi : pro eo quod fabulas de Arturo ex prifcis Britonum figmentis fumptas, & ex proprio autlas per Juperdutlum La- tini fermonis colorem honefio hiflorice nomine palli- avit : qui etiam majori aufu^ cujufdam Merlini di- vinationes faUacijJimas , quibus utique de proprio plurimum adjecit, dum eas in Latinum transfunde- rety tanquam autenticas^ & immobili veritate fub- nixas prophetias vulgavit. Et hunc quidem Merli- num patre incubo dcemone ex femina natum fabula- tur : cui propterea 2 tanquam patrifanti exceUen- tijjimam atque latijjimam tribuit prcefcientiam futu- rorum : cum profetlo & veris rationibus & facris litteris doceamur , dcemones a luce Dei feclufos fu- tura nequaquam contemplando prcefcire : fed quof- dam 5 futuros eventus ex Jignis fibi quam nobis no- tioribuSy conjiciendo magis quam cognofcendo colli- gere. Denique in fuis quamvis jubtilioribus conjetlu- ris fape falluntur , & faUunt : cum tamen per divi- nattonum * prcefligias apud imperitos, quam utique
I. Vide Notat. P. 2. Tanquam patris fan&i filio excellentifiimam Edd. ptiorei. In JUo tamen Codice filio etiam defiderari monuit Picardus. 3. Eventus futuros Edd.frknt. 4. Prjeftigia Edd. prkres.
non
Prooemium. non habent) prcejcientiam Jibi arrogent futurorum. Sane divinationum Merlini perjpicua fallacia efl in his quce in regno Anglorum contigijje nofcuntur poffi mortem prcenominati Gaufridi , qui divinationum illarum ncenias ex Britannico tranfiulit : quibus, ut non fruffira * creditury ex proprio figmento multum adjcat. Porro ad ea> quee vel ante ipfum, vel in diebus ejus evenerunt, taliter fua, quod utique facile poterat, temperavit figmenta , ut congruatn poffent interpretationem recipere. Preeterea in libro fuoy quem Britonum hiftoriam vocat, quam petulanter 2 & quam impudenter fere per omnia mentiatur y nemo nifiveterum hiffioriarum ignarus, cum in librum illum 5 inciderit, ambigere finitur. Nam, qui rerum 4 geffiarum veritatem non didicit, fabularum vanita- tem indifcrete admittit. Omitto quanta de geffivs Britonum ante Julii Ceejaris 5 imperium homo ille confinxerit0 vel ab aliis conficla tanquam autentica fcripferit. Omitto queecunque in laudibus Britonum contra fidem hiftoricce veritatis deliravit, a tempore Julii Ceejaris fub quo Britones ditionis i\pmam efje cceperunt, ufque ad tempus Honorii Imperatoris : fub quo fymani a Britannia propter urgentiora J^ei- publicce negotia Jponte recefierunt. Certe Britones, J^pmanis recedentibus Juijuris effecH, immoadfuam perniciem fibi relitli, Piclijque & Scottis adpreedam expofiti , i\egem 6 Vortigirnum habuijje leguntur, a
i . Credatur Edd. priores. z . Et impudenter, omifjo quam, in Edd. friorib. 3. Sic etiam Cod. Pic. yintea^ incidit. 4. Deeft geftarum in Edd. priorib. 5. Jta quoque Cod. Pic. ^lntea, imperium & advefa- tum homo &c. 6. Wortegirnum Edd. priores.
quo
P R O O E M I U M.
quo ad tuitionem ' regni invitati Saxones vel Angli Duce Hengiflo z Britanniam venerunt, irruptiones barbaricas pro tempore depulerunt^ pojiea vero ex- plorata infulce fertilitate^ (3 indigenarum inertia^ rupto fcedere in ipfos, a quibus fuerant invitati, ar- ma verterunt : quibus paulatim profligatis, miferas eorum reliquias^ quce nunc Walenjes vocantury 3 in- viis montibus & faltibus coartarunt. Habueruntque per feriem fuccejfionis reges fortijfimos^ SSlatedomi- nantes, h quibus fuere + Etbelbertus^ Hengijii pro- neposy qui protenfo a Gallico mari ufque ad Hum- brum imperioy * leve CbriJH ]ugum Augujlino prcedi- cante Jujcepit. Ailfridus, qui 6 Northanhumbranis prafidens Britones fimul (3 7 Scottos vajla ccede per- domuit. Edwinus, qui Adfrido fuccedens Anglis fi- mul (3 Britonibus prcefmt. Ojwaldus ejus JucceJfory qui cunUis Britannice populis imperavit. Hcec, cum juxta bifloricam veritatem a venerabili Beda expo- fitam conjiet effe rata : cunfla^ quce homo ille de Ar- turo 8 & ejus vel JucceJJoribus^ vel pofi Vortigirnum prcedeceforibus fcribere curavit, partim ab ipfo,par- tim G? ab aliis conjiat effe conficla , Jive ejfrenata mentiendi libidine , five etiam gratia placendi Bri- tombus, quorum plurimi tam bruti ejfe feruntur, ut adhuc Arturum tanquam venturum expetlare di- cantur^ eumque mortuum nec audire patiantur. De-
i. Sic etiam Cod. Pic. ^fntea, regni Saxones, omifto invitati. 2. In Britanniam E dd. f riores. 3 . In inviis Edd. priores. 4. Echelbertus Edd. priores. 5. Lene Cod. nofler. 6. Northahumbranis Edd. pr- 7. Scotos Edd.priores. 8. Et ejus fuccefloribus, vel poft Wortc- girnuin, EdcLfrhrts.
B niqut
10 PROOEMIUM.
nique l Vortigirno facit fuccedere Aurelium Am- brofmm, ( deviBis expulfijque Saxonibus, quos 2 Vor- tigirnus accerfieraty ) in tota Britannia egregie im- perantem^ iUique dat fucceforem 3 Utherpendragon fratrem ejus, non impari potentia gloriaque regnan" temy plura de Merlino fuo profufa mentiendi liber- tate interferens. Defunclo-quoque + Utherpendragon facit Juccedere Arturum * filium in regno Britannia, a 6 Vortigirno 7 quartum, ficut nofter Beda ponit * Ethelbertum Auguftzni fufceptorem in J^egno An- glorum ab Hengifto quartum. Itaque regnum Ar- turiy (3 ingrefus in Britanniam Augujlini^ concur- rere debuerunt. Sed quantum mera hiftorice veritas hoc loco compofitce prcejudicet falfitati : vel lippienti^ mentis acie clare videri poteft. Ipfum * autem Ar- turum facit prceclarum & jpeBabilem fuper omnes homines^ tantumque iUum in geftis vult ejk^ quantum fibi libuit fingere. Demque in primis facit eum de Anglis, ViUu^ (3 IO Scottis^ ad libitum triumphare : 1 ' Deinde Hiberniam^ Orchades, Gothiam^ Noricam, Daciam, partim beUo, partim etiam folo terrore no- minis^ ditioni fuce fubjugare. His quoque addit Jflandiam^ quce ultima I2 Thule fecundum quofdam dtcitur, ut ad Britonem iUum in veritate jftetlare
I. Wortegirno Edd.friores. z. Wortegirnus Edd.fr. 3. Uther- pendragum Ed. Pic. 4. Utheipenclra^o fdd. friores. 5. Filium fuuin in r. Edd-fr. 6. Wortegirno tdd. friores 7. In MS- Pic. eficolon, & foft, Sic nofter &c. 8 Echelbertum Edd.fr. 9. Artu- rum autem Edd. fr. 10. Scotis Edd. pr. 1 1. Denique Hiberniam, Noricam, Orchades, Gothiam, Daniam, partim bello, &c. Edd. friores. 12. Tile tam hic} eptam & irtfra, in AIS. ntjiro. Nec aliter Cod* Pic. Loctu exjiat I. Georg,
videatur.
P R O O E M I U M. II
videatur, quod Augujio Jtymano a Poeta nobili adu- latorie dicitur^ Tibi ferviet ultima Thule. De- inde facit eum bcllo pulfare GaUias, & de ipfis in brevi fubaUis felicifjime triumphare : quas Julius Ccefar cum jummis periculis atque laboribus annis decem vix potuit fubjugare, fcilicet ut minimus di- gitus bujus Britonis grojjior videatur lumbis magni Cafaris. Poji hcec cum triumpho multiplici reducit eum in Britanniam^ &facit eum cum fubaUis regi- bus & principibus fefium celebrare ' famofijjimum prcejentibus tribus Britonum Archiepifcopis, fcilicet Lundoniarum^ %)rbis legionum, z Eboracee i cum ne unum quidem Archiepifcopum unquam i habuerunt Britones. Primus enim Augufiwus accepto a Jty- mano Pontifice paUio^ Archiepifcopus in Britannia faclus eji. Barbarce vero nationes Europce^ 4 etiam olim ad fidem Chrijii converfce^ contentce Epifcopis de PaUii prcerogativa non curabant. Denique Hiber- nienfes^ * Norici^ Daci, Gotbi, cum olim Chrifiiani fuiffe & Epifcopos habuijfe nofcantur% noftris tempo- ribus Archiepifcopos habere cceperunt. Inde Fabu- lator illey utfuum Arturum ad fummum evehat, fa- cit eum 'Romanis beUum indicere : ante hoc beUumfin- gulari certamine mirce magnitudinis Gigantem pro- Jiernere ; cum poji Davidica tempora de nullo Gigan- te legatur. Confequenter profufiori mentiendi licentia
I. Sic eiiam Cod. Pic. ^rfntea, fancliflimum pro famofiflimum. r. Eboiaci Edd. priorei. 5. Habuerint Edd. priores. 4. Dteft etiam in AtS. Picardi, qui & merito abejje inquit. 5 . Norici, Dani, Gothi, Edd.pr, Ei tamen Nordaci, Gothi, in Cod. fuo iegi teftatur Picardus.
B 2 facit
12 PROOEMIUM.
facit adverfus eum convenire cum J{omanis Jfyges magnos orbis terrarum : fcilicet, Grcecice, Africcey » Hijpania^ Partborum, Medorum, Itureorum, Libyce^ ALgypti^ ' Babylonice, Bithynm^ Phrygice, Syrice^ Bceo- tice^ Creta, omnefque refert uno proelio ab illo devi- Uos : cum Aiexander ille Magnus, & omnibus feculis clartiSy per annos duodecim l in quibufdam tantorum regnorum principibus fuperandis fudaverit. ProfeUo 3 minimum digitum fui Arturi grojfwrem facit dorfo Alexandri Magni^ prcefertim cum ante hanc vitlo- riam de tot magnis regibust faciat eum commemo- rare fuls in concione fubaUionem triginta regnorum afe& tllis jam fatlam. At non inveniet Fabulator nofter tot regna in orbe noftro, prceter regna memo- rata, quce utique nondum ille fubegerat. An alium orbem fomniat infinita regna habentem^ in quo ea * contigcrunt quce fupra memoravit ? Quippe in orbe noftro nunquam talia contigerunt. Quomodo enim hiftoriographi f veteres, quibus ingenti curce fuit nihil memorabile fcribendo omittere, qui etiam medi- ocria memorice mandafe nofcuntur^ virum incompa- rabilem ejufque atla fupra modum infgnia /Jlentio prceterire potuerunt ? Quomodoy inquam, vel nobili- orem Alexandro Magno Britonum monarcham Ar- turum ejufque atla^ vel paretn noftro Efaice Brito- num prophetam Merlinum ejufque ditla filentio fup-
l. Babylonis Edd. prioret. z. Sh ttlam MS. Pic. "Tomcmtea.de- /iderabatur. 5. yfptat propojtto rcfponfnm i\oboami ad /ubditos pettntet %eBigalium minutionem 2. i\eg. 11. Picardus. 4. Contigerint Edd. pripres. 5 . fta etiam Cpd. Pic. Stntea dejiderabatur, ri yeteres.
prejferunt ?
Prooemium. 13
prefierunt ? Quid enim minus in prcefcientia dun- taxat futurorum l tribuit fuo Merlinoy quam nos noflro Efaice : niji quod ejus vaticiniis non audet in- fererej Haec dicit Dominus, & erubuit inferere^ Hxc dicit Diabolus, quippe hoc debuit congruere vati, incubi dcemonis filio ? Cum ergo nec tenuemde bis veteres hiflorici z fecerint mentionem^ liquet a mendacibus effe confiUa^ qucecunque de Arturo at- que Merlino ad pafcendam minus 1 prudentium cu- riofitatem^ homo ille Jcribendo vulgavit. Et notan- dum, quod eundem Arturum poflea refert in bello letaliter vuineratum, regno difeofito ad curanda vul- nera fua abiiffe in iiiamy quam Britannicte fingunt fabulce, infulam + Availonis : propter metum Brito- num non audens eum dicere mortuumy quem adhuc vere bruti Britones expeclant venturum. Defuccef jortbus vero Arturi pari impudentia mentitur^ tri- buens eis ufque ad feptimam fere generationem9 Bri- tannice monarchiam: facienfque eorum fubregulos & mimflroS) quos venerabilis Beda fortijjimos dicit fuife J^eges Anglorum^ univerfce Britannice nobiiiter imperantes. ^Vt ergo eidem Bedce^ de cujus fapien- tia & finceritate dubitare fas non efly fides in om- nibus habeatur : Fabulator ilie cum fuis fabulis in- cunUanter ab omnibus refpuatur. Sane pofl Bedam non defuere, qui ab ipfo feriem temporum atque e- ventuum noflrce infulce, ad noflram ufque memoriam ducerenty iiii quidem minime comparandi : pro reii-
X. Deeft tribuit m Cod. noftro. z. Fecerunt JEdd. priores. 3. Pru- tkntum Edd- pr. 4. Sic etiam Cod. Pic. slmt«} AvalJom.
giofa
14 PROOEMIUM.
giofa tamen opera^ & fideli, quanquam minus di- ferta narratione laudandi. Noflris autem tempo- ribus tanta £2 tam memorabilia contigerunt^ ut mo- dernorum negligentia culpanda merito cenfeatur^ fi litterarum ' monimentu ad memoriam fempiter- nam mandata non fuerint. Et forte boc opus ab aliquo five aliquibus jam vel inchoatum efly velpa- tratum^ fedtamen viri venerabiles, quibus mos ge- rendus eft^ hoc ipjum z & mea parvitati dignantur injungere^ ut & ego, quia cum divitibus non pofium^ faltem cum paupercula vidua aliquid de tenuitate mea mittam in ga^pphylacium Domini, Quoniam vero Anglicance ordinem hifioria a quibufdam ufque ad deceffum J{egts Henrici primi novimus effe de- duHunij fumpto ab adventu Normannorum in An- gliam exordioy media tempora fuccincle percurramy ut afuccefiore ejufdem Henrici Stephano (cujus anno pnmo 3 ego WiUelmus fervorum Chrifii minimus^ (3 tn Adam primo ad mortem fum natus, & in fecundo ad vitam renatus) narrationem (Deovolente) inci- piam producere pleniorem.
i. Monuinentis Edd. frioret. z.Deefl<k inCod.nofiro. 3. Ego G. fervoruin Edd. priores.
De
LlBERpRlMUS. I|*
De ' Wilhlmo Notbo, primo ex Normannis Rege jinglorum.
Cap. T.
1 N N O a plenitudine temporis quo ver- bum caro fadtum eft, & habitavit in nobis, m. lxvi. 2 Guillelmus cogno- 10C6. mento Nothus, Dux Normannorum, Haraldo Regi Anglorum, vel dominandi libi- dine, vel caufa ulcifcendi injurias, bellum in- tulit : quo Haraldo bellica forte abfumpto, Anglifque expugnatis atque fuba&is, Ducatui Normannias regnum Angliae fociavit. Cumque pera&a vi&oria, tyranni nomen exhorrefcens & legitimi Principis perfbnam induere geftiens, a Stigando tnnc temporis Cantuarienfi " Archi- epifcopo in Regem folemniter confecrari de- pofceret; ille viro (ut aiebat) cruento & ali- eni juris invafori manus imponere nullatenus adquievit. * Aldredus vero Eboracenfis Archi- epifcopus, vir bonus 8c prudens, hoc munus implevit , acutius intelligens , cedendum effe tempori, & divinae nequaquam refiftendum or- dinationi. Denique hoc modo hominem fero- ciflimum, * fpirantem adhuc minarum & csedis
I. Guillelmo Edd. priores. z. Sic & ipfe nojler Codex, tam bic <ju*m & infra. Unde lUjuet wraque fcribendi ratione ufum fuifte auElo- rem. Imo tertia etiam ufus efi. Sxpenumero enim Wilelmus fcripfit. 3. Ita etiam MS Pic. ^4ntea} Epifcopo. 4. Altredus Edd. priores. Et tamen al. Aldredus legi in marg. Editionis fu<e notavit Pkardiis, j. Schts *p*Qi /to~l, ix. T. j. Paulo^ accommodat Gmlielmw. Pic.
ia
16 LlBERpRlMUS.
in populum, mitem reddidit, & religiofis pro confervanda ' publica, tuendaque ecclefiaftica difciplina, facramentis aftrinxit. A quo poftea loco patris ita colebatur, ut cum ille ceteris im- peraret, ab eo fibi imperari sequanimiter fine- ret. Contigit aliquando eundem Pontificem in quadam petitione a Rege repulfam paifum, iratum avertere fcapulam 2 recedentem, & malediclionem pro benedidtione comminari. Cujus s motum ille non fuftinens ad pedes ejus procidit , veniam petiit , fatisfadtionem fpo- pondit. Cumque optimates, qui aderant, fua- derent, ut regem proftratum erigeret, Jinite, inquit, illum jacere adpedes Petri, Plane in hoc & quanta fuerit ferociflimi Principis erga Vrx- fulem reverentia, & quanta ejufdem Prsefulis circa Principem aucStoritas atque fiducia, fatis declaratum eft. Porro idem Rex a Stigando Cantuarienfi, ut didtum eft, irritatus, cum vi- tium ordinationis ejus, & vitse dedecora poftea cognovifTet, honeftam de ipfo voluit habere ul- tionem. Accerfitus enim Regiis litteris ad di£ ponendam ecclefiam Anglicanam * Apoftolicse iedis legatus, concilium in Anglia celebravit : in quo Stigandi fceleribus patefactis, infruclto- ofam arborem * fecuris Canonicse animadverfio-
I. Ita ttlam Cod. Pic. ^dhtea, republica. i. Recedentem & male- dicentem Edd. priorts. Picardus tamen notavit in fuo Codice rece- dentemque, malediclionem legi. 3. Motus Edd. priores. 4. Con- cilium in Anglia Apoftolicae fcdis legatus celebravit Edd. friores» 5. yidtNotat. P.
nis
LlBER P R I M U S.
nis fuccidit. Locum vero fuccifse fufcepit Lan-
francus ex monacho Beccenfi Abbas Cado-
nienfis, natione Longobardus, vir praeter reli-
giofa^ vkx meritum, in utraque litteratura, fe-
culari fcilicet & divina, clariffimus. Aldredo
quoque Eboracenfi ad patres fuos appofito
Thomas fiicceflit. Guillelmus autem poftquam
regnum fbrtiter adquifitum per annos xxi. no-
biliter tenuit, cum jam fub extrema forte de-
cumberet, tres filios deiignavit heredes. Et qui-
dem Robertum primogenitum fiium quia pa-
ternae pietati inofficiofus & rebelhs extiterat,
ducatu ' Normanniaecontentum effe voluit: fui
vero nominis filio, in quo fibi melius compla-
cebat, regnum Anglise affignavit. Porro juni^
orem Henricum, cujus indolem propenfius lau-
dabat, multa fumma donatum bene acturum
prasdixit. Dormivit ergo cum patribus fuis
homo ab annis adolefcentias armis acer, animo
ingens, fucceffu felix, fingulare Nothorum de-
cus : fepultufque eft Cadomi m monafteria
Protomartyris Stephani, quod ipfe a funda-
mentis extruxerat, egregieque ditaverat. In
ejus vero fepultura quiddam memorabile con-
tigifTe fideli narratione cognovi. Cum enim
expleta exequiarum folemnitate corpus ejus ift
loco ad hoc praeparato efTet condendum ; qui-
dam accedens, omnipotentis Dei z praetento
I. Sic quoque jilS. Pic. ^fntea omittebatur , Norniannise. z. Slt flane Codex nofitr. Ita etiam al. legi in margine Ed. fu<e notavit PicardiH,
17
1% LlBERpRIMUS.
terribiliter nomine eum ibidem fepeliri prohi- buit, "terra," inquiens, "ifta l avito mihi jure " competit : quam idem Rex dum monafte- " rium conftrueret, violenter mihi abftulit, nec "unquam poftea 2 pro ea mihi fatisfecit." Ob- ftupuere omnes qui aderant, judicio Dei, ad declarandam tranfitorias Dominationis vanita- tem, aclnm conliderantes, ut Princeps poten- tiffimus, qui tam late dominatus fuerat vivus, locum corporis fiii capacem line querela non haberet mortuus. Denique querela illa adeo movit omnes, ut prius 3 illi cani vivo, tanquam meliori, ad votum fatisfacerent ; acdeinde circa leonem mortuum jufta complerent. Sane + quod idem Chriftianos innoxios hoftiliter Chriftia- nus impetiit, & tanto fibi fanguine Chriftiano regnum paravit, quantse apud homines gloriae, tantae * etiam apud Deum noxae fuit. Cujus rei argumentum eft quod a teftibus fide dignis ac- cepimus. In loco fiquidem ubi 6 vicl:i Angli occubuerunt, conftru&um eft a vi&oribus mo- nafterium nobile beati Martini de bello nun- cupatum ; quod fcilicet & ad homines seternus foret Normannicse vi&orise titulus , & ad 7 Deum propitiatio pro effufione tanti fangui- nis Chriftiani. Denique in eodem monafterio locus ille ubi Anglorum pro patria dimican-
tpti tamen praccento edidit. Prarcentor Ed. ^intverf. non adeo reSie^ monente etiam ipfo Picardo. x. Antiquo MS. Pic. 2. Defunt pro
ea in Edd. priorib. 3. Vide Notas. 4. Quia MS. Pic, 5. EtMS. Pk. 6. Multi MS. Pi(. 7 Dominum Edd.fr.
tium
L I B E R P R I M U S.
tium » maxima ftrages fad:a eft, fi fortemodico imbre maduerit, verum fanguinem z & quafi recentem exfudat : ac fi aperte per ipfam rei evidentiam dicatur, quod adhuc * vox tanti fan- guinis Chriftiani clamet ad * Dominum de ter- ra j qua^ aperuit os fuum & fufcepit eundem fanguinem de manibus fratrum, id eft, Chrifti- anorum.
De t WiUelmo Jtyfo> fecundo ex Normannis Tfyge Anglorum, & de expeditione Jerofolymitana,
C A P. II.
Ajstno a plenitudine temporis quo veritas de terra orta eft m. lxxxvii. 6 Robertus primogenitus in Ducatu Normannise & Guil- lelmus qui agnominatus eft Rufiis in regno Anglias patri defuncSto fuccefTere,ordine quidem 7 praepoftero, fed perultimam (ut di&um eft) patris voluntatem commutato. Unde factum eft, ut, quibufdam optimatnm Roberto propen- fiorem, tanquam jufto heredi & perperam ex- heredato , favorem prseftantibus , ftatumque regni turbantibus, Guillelmus in principio in-
I. MaximeA/S. Pic 2. Deefi & in Edd. priorib. 3. Imitatus efi iocum de nece ^lbel Gene. 4. Pic. 4. Sic cum Edd. priorib. /iceiDin (quod idem atque Deam valet) wo«Dnin (quod Dominum fignificai) in Cod. nofJro fcribatur. 5. Guillelmo Edd. priores. 6. Huic I\oberto fuijje cognomen Curtehofe tradit anonym. ^4rgltts in Chron. ad eundem annum e^- infequentes, & Valftngham in Tpodig. Neufirix. Picardus. 7. Pracpoftero, fcilicet per ultimam patris ( ut diftum eft ) vol. com. Edd. priorts.
C 2 firmius
19
1087.
20 LlBERpRIMUS.
firniius laboriofiufque imperaret, & ad conci- liandos fibi animos fiibditorum modeftior mi- tiorque appareret : at poftqnam perdomitis ho- ftibus & fratre mollius agente roboratum eft regnum ejus, exaltatum eft illico cor ejus, ap- paruitque fuccedentibus profperis, 'qualis apud fe latuifTet, dum premeretur adverfis , homo vccors & inconftans in omnibus viis fuis, Deo indevotus, 2 & ecclefiae gravis, nuptiarum fper- nens >, & paffim lafciviens, opes regni vaniffi- ma effufione exhaunens, & eifdem deficienti- bus fubditorum fbrtunas in hoc ipfum corra- dens. «• Homo y typo immaniffimae fuperbiae turgidus, & ufque ad naufeam vel etiam deri- fionem dodtrinae evangelicae, temporalis gloriae fbediffima voluptate abforptus. Frater verp ejus fenior Robertus, cui nimirum ordine naT turali regni fucceffio competebat, minus qui- dem elati & ferocis animi fuit, fed in minorj adminiftratione, fcilicet Dncatus Normannici, claruit, quod regno ampliffimo adminiftrando nunquam idoneus fuerit. Qui tamen armis tantus fuit, ut in illa magna & famofa expe- ditione Jerofolymitana inter fortiffimos totius orbis proceres clariffimae militiae 6 titulis ful- ferit. Porro Henricus frater junior laudabilem
I. Sic etiam MS. Pic. ^ntea omittehantnr^ apnd fe. z. Deeft t\ /« Edd.priorib. 3. Copulas addlt MS. Pic. 4. Hcmo turgidus typo immaniflimx fuperbiae, & ufque Edd.priores. j. RecTtm, typho, qua. de voce in notii ad epiji. 3. Ber. dixi. Picardus. 6. Deeft titulis in MS. Pic in ytto & fuerit pro fulferit.
praefe-
LiberPrimus. 21
prseferens indolem, duris & ' infidis fratribus militabat. De fuo quippe nihil ei largientes, ea etiam, qux pater illi teftamento reliquerat, abftulerunt. Cumque fratri minimo paulatim ad provectum tendenti inviderent, eorum ille infidias m tuto fe continens prudenter elude- bat. Circa hoc tempus Lanfranco Cantuari- enfi 2 Archiepifcopo viam univerfse carnis in- greffo, Anfelmus Abbas Beccenfis fucceffit, na- tione & ipfe Longobardus, Lanfranci olim dif- cipulus, vir fandtus & excelfus in verbo glorise. Eboracenfis quoque Ecclefise Prasfulatum Tho- ma defun&o Gerardus fufcepit. Sane fub me- morati Regis principatu fufcitavit Dominus fpiritus Chriftianorum contra Sarracenos, oc- culto Dei judicio longo jam tempore tanquam jure hereditario poffidentes fandtuarium Dei, 3 id eft, loca facra, in quibus redemptio noftra celebrata eft. Fa&us eft ergo perUrbani Pon- tificis Romani, & aliorum fervorum Dei reli- giofam operam, magnus populi Chriftiani con- curfus. fbrtiffimi duces chara&ere Domini in- figniti, & numerofiffima ftipati militia, expe- ditione laboriofiffima Orientis regna pene- trantes, Niceam Bithyniae, Antiochiam Syriae urbes ampliffimas, & ad ultimum fandtam ci- vitatem, pio & felici fudore ceperunt. e- qui- bus fuit Robertus Dux Normannise in primis clarus. Qui nimirum cum eidem expeditioni
i . Invidis MS. Pic. z, Fpifcopo Edd.prims, 3 . Et MS. Pic
necef-
iz LiberPrimus.
neceffaria praspararet, & pecunia illi minus co- piofa fuppeteret, accepta a fratre Guillelmo fumma non modica Normanniam illi l appo- fuit, ficque cum reliquis Principibus Chriftia- nis laudabile iter arripiens, cundtis profpere geftis poft annos aliquot * repatriavit. Rex autem Guillelmus prolongans iniquitatem fibi> & in exitium proprium contra ftimulum cal- citrans ; venerabilem Anfelmum cum modeftia 3 corripientem, & enormia, quas ab eo vel fub eo gerebantur, corrigere volentem non per- tulit, fed fpoliatum rebus fere omnibus tan- quam regno contrarium ab Anglia expulit. Verum dum in Oriente a noftris proceribus fbrtiter atque feliciter ageretur, idem Rex, propellentibus eum ad interitum malis fiiis, condignum effrenatae fuperbias finem incurrit. Quippe in venatione, fagitta proprii militis homo ferociflimus pro fera confofliis interiit, completumque + eft in eo illud : * " Vidi im- " pium 6 fuperexaltatum 6c elevatum ficut ce- <c dros Libani, & tranlivi & ecce non erat, quae- u fivi eum & non eft inventus locus ejus.
i. Id e/?, oppignoravit. Pic. t. Ita ttiam MS. Pic. ^intta^ do- mum repedavit. 3. Eum conipientem Edd. priores. 4. In eo eft Edd. priores. 5. Pfal. 36. Pic. 6. Non fuper exaltatui» ( duab. •vocib,') cttm Edd. priorib.
De
LlBER PRIMUS.
De Henrico, tertio ex Normannis J^ege Angjorum^ $ de quibufdam quce Jub ejus regno contigerunt.
Cap. III.
Anno a plenitudine temporis quo mifit Deus filium fuum in mundum m. c. Regi Guillelmo infeliciter mortuo l frater Henricus fucceffit, filiorum quidem GuiUelmi magni or- dine nativitatis noviffimus , fed prasrogativa primus. Quippe aliis in Ducatu patris natis : folus ipfe ex eodem jam rege eft ortus. Hac ratione indu&i, &' praterea laudabili ejus in- dole ille&i Pontifices & proceres Anglias fra- trem Robertum in Oriente adhuc conftitutum, quem ex Ducatu non bene adminiftrato con- ftabat regno adminiftrando 2 fore minus ido- neum, expe&andum minime cenfuerunt, enm- que, quem aptum effe regimini fignis non fal- lacibus colligebant, in Regem folemniter fub- limarunt. Qui mox falubri ufus confilio, ve- nerabilem Anfelmum ab exilio revocavit, pra- vas confuetudines, quse fub fratre inoleverant, 3 abrogavit, pacis &c asquitatis jura, * quoad regi novitio licebat, firmavit ; multa enim ad- huc pro tempore prudenter diffimulabat ne ri- gore fubito fubditi terrerentur, caute prasvi- dens poft reditum f ratris tumultus s fibi publi-
i. Frater fuus Henricus Edd.priores. z. Sicetiam MS.Pic ^in- ua defiderabatnr, fore. 3. Abrogans MS.Pic. 4. Ita qttoque MS. Piointea} quatenus regem adhuc novitium decuit, firmavit; &c. %. Skttitm MS. Pk. ^meat fcilicet pro fibi.
COS
25
IIOO,
24 Liber Pkimuj.
cos minime defuturos, quod & contigit. Cum enim ille ex Orientis partibus cum uxore, quam fibi in via defponderat, reverfus, Normanniam recepiffet ; inftigantibus eum quibufdam An- glise proceribus, quibus jam Henricus fbrmi- dabilis effe cceperat, fratri bellum, nifi regnum fibi refignaret, indixit, armatam clalTeminAn- gliam duxit, T cui mox adjunclii funt, qui a fra- tre defciverant. Sed prudentia fiaterna homo levis & inconftans delufiis, infecl:o 2 negotio, Normanniam rediit, fratrique cum regno re- gnandi fecuritatem reliquit. Cumque per an- nos aliquot Normannise incubans eam fua mol- litie perderet, & improbi nullo publicse difci- plinse metu ? coerciti libere graffarentur, invi- tatus a majoribus ejufdem provinciae Rex Hen- ricus civili magis animo quam hoftili affiiit, * & plurima ejus parte in deditionem recepta, tandem fratrem fufis ejus copiis apud Tener- chebrai in bello cepit. Sic itaque vir magnus & magnorum in remotis mundi partibus ope- rum, fbrtunas invidia f proditus in manus ju- nioris fratris, quem olim irritaverat, incidit, & poft tantam militias claritatem in fratris qui- dem, fed tamen minus fraterna cuftodia inglo- rius reliquum vitse fuse tempus exegit. Hen-
I . Cui & mox Edd. pr. i . Sic eilam Cod. Pic. ^fntea, ncgotio, regnandi fecuritatem fratri cum regno reliquit, & in Norman- niam rediit. Cumque &c 3. Coartati MS. Pic 4. Dtejl & in Edd. priorib. 5. Sic etittm Cod. Pic. /inteat preeditus.
ncus
LibekPrimus. 2.J
ricus autem regno Anglias focians Dueatum Normannia?, : ficut pater olim Ducatui Nor- mannise regnum fociaverat Angliae, nomen ce- lebre & grande adeptus eft juxta nomen ma- gnorum qui funt in terra. Porro venerabilis Anfelmus Cantuarienfis ex Gallicano exilio ad propriam fedem regrefTus, & poft annos ali- quot viam univerfse carnis ingreffus, fortitus eft nomen grande juxta nomen magnorum qui funt in ccelo. Succeffit ei Radulphus Abbas Sagienfis vir religiofus & prudens. Gerardo vero Eboracenfi defunclx» Thomas fecundus fucceflit, aetate quidem juvenis, fed gravitate & finceritate morum prasdeceffori fuo valde diffimilis. Idem enim Gerardus homo quidem acutus & litteratus fuiffe z dinofcitur : fed vita lubricus, in emungendis per mdecoras etiam occafiones fubditorum marfupiis callidus, &, ut plurimi affeverant, maleficiis etiam 3 afTuetus, Deo & hominibus invifus inventus eft, quod & ejus mors horrenda & poft mortem corpori ejus negata Pontificalium exequiarum folem- nitas + declararunt. Qujppe apud Suthwellam cum pranfus in horto juxta cubiculum clericis prope f patiantibus fuper cervical fub * dio qui- efceret, letali fbpore diriguit. Corpus ejus raro agmine 6 Eboracam delatum, neque clericis,
i. Deejl ficut m MS.Pic. i. Dignofcitur Ed. Pic. 3. Aflecu-
tus MS. Pic. 4. Declaravit Edd. frioret. 5. Divo Cod. nojiet, 6. Eboracum Edd. frhrtj»
D neque
26 LiberPrimus.
neque civibus cum pompa exequiali ex more occurrentibus, fed pueris (ut dicitur) fandapi- lam Iapidantibus, extra ecclefiam fine honore fepulturas eft traditum. Ille autem qui ei fuc- ceflit, exemplo ejus territus, lavanfque manus fuas in fanguine peccatoris, laudabiliter in of- ficio ' fuo converfatus eft. 2 Progrefliores vero annos non vidit, raptus, ut credo, ne malitia mutaret intelledtum ejus. De quo nimirum rem memorabilem viro veraciflimo referente cognovi : quam non filebo. iEgrotanti a me- dicis 5 di&atum eft, ut feminae pro remedio mifceretur, pronunciantibus hoc folo morbum fbre curabilem. Inftabant amici ut fieret : pro- teftantes, + Deum minime ' offenfiim iri, dum hoc pure pro remedio, non pro voluptatis il- lecebra fieret. Vifiis eft afTentiri, ne contrifta- ret amicos. Femina decentis formse in fecre- tum ejus 6 intromittitur. Poftea vero urinam infpicientibus medicis, afTenfio illa pro placan- dis amicis fimulatoria fuiffe declaratur. Ob- jurgantibus ergo eum amicis, quod quafi fe- metipfiim occideret, qui medicorum praecepto non pareret, Ji/ete, inquit. nullus veftrum mihi ulterius verbi bujus virus infibilet : nam propter fa- lutem carnis tandem morituree immortale decus pu- dicitia non amittam. Huic ergo ex eadem seg^ri-
I. Deeji fuo in Edd. priorib. 2. Sic etiam MS. Pic. *4ntea} pro- lixiores. 3. Di&um eft Edd. prierei. 4. Dominum Edd.pr. j.Of- fenfurum iri, Cod, nofler MS. 6. Intermittitur Edd. prioret.
tudine,
LiberPrimus. 2.7
tudine, ut creditur, feliciter mortuo, pro qua curanda ' Deum oifendere noluit, 2 Thurftinus, vir bonus & prudens, fiicceflit. Porro Radul- pho Cantuarienfi appofito ad patres fuos, Guil- lelmus, qui regularium clericorum apud 3 Chie- chiam Prior exftiterat, cathedram ejus fiifcepit. Has fuifle novimus Metropolitanorum fucce£ fiones fub Rege Henrico. Idem autem Rex ex 4 Matilda religiofa regina geminam in fexu difpari * fufcepit fobolem. 6 Et filiam materni nominis jam nubilem Henrico Imperatori Ro- mano petenti defpondit, filium vero aviti no- minis 7, qui fucceflbr fperabatur, jam puberem finifter cafiis abftulit, cum turba nobilium ju- venum marinis belluis efcam datum. Et quo- niam Matildis regina jam obierat, procrean- dorum caufa heredum Rex filiam Ducis Lotha- ringiae duxit nxorem, de qua 8 tamen liberos non fiifcepit. Unde filiam, poftquam Impera- tor non rehcl:is ex ea heredibus in fata con- cefTerat, ex Alemannia revocatam, illuftri Co- miti Andegavenfi Gaufrido defpondit, ut vel nepotes ex ea 9 fucceflbres haberet. FacStoque concilio, eidem filise fuas & fufceptis vel fufci- piendis ex ea nepotibus, ab Epifcopis, Comiti- bus, Baronibus, & omnibus qui alicujus vide-
1. Dominum Edd priores. z. Truftinus Edd. priores. 3. Chic- thiam MS. nofier. 4. Matilde Edd. priores. j. Sufceperat Edd. pr. 6. Et filiam quidem materni Edd. priores. 7. Polydor. Virgil. ^nglk. hifi.li. xi./>«. 191. Pic. 8. Sic etiam AIS. Pic. sintea dejiderabaturt tamen. 9. Succefluros Edd.friores.
D 2 bantur
28 LlBERpRIMUS.
bantur efle momenti, ' regnum cum Ducatu Normannise fecit jurari. Regnavit autem in mufta fehcitate & gloria annis xxxv. &: menfi- bus aliquotj quibus expletis, dormivit cum pa- tribus fiiis : homo multis quae decerent Princi- pem bonis ornatus, quse tamen plurimum de- nigrabat z in concupifcentia feminarum imi- tando petulantiam Salomonis. Feras quoque propter venationis delicias plus jufto diligens^ in publicis animadverfionibus cervicidas ab ho- micidis parum difcernebat. Corpus ejus cere- bro & inteftinis eje&is s fallitum coriifque infii- tum, a Normannia in Angliam delatum, & a- pud Radingum + in monafterio, cujus ipfe de- votus fundator largufque ditator extiterat, fe- pultum eft. Porro J homo ille, qui precio ma- gno condu&us cerebrum ejus extraxerat, into- lerantia fcetoris (utdicitur) infecStus atque ex- tinctus eft : ficque cum 6 Helifasi mortui cor- pus vivificaverit mortuum, illius jam mortui corpus mortificavit vivum.
Quomodo Stephanus contra fusjurandum invajit regnum Anglorum.
Cap. IV.
u.. A KNoa partu virginis 7 m. c. xxxv. defun- XJL cto, fed nondum fepulto clariflimo Rege
I. Regnum Angliae cum Ducatu Noimanniae fecit adjurari Edd.fr. i.TlinomittitCod.Pic. 3. Salitum Edd.fr. /^yide NotasV. 5. Deeft homo in Edd, fr. 6. ^Heg. 13. & JEVc.48. P. 7. Al. M. c- xxxvi. InMS.Pk. Anglo-
LlBER PRIMUS.
Anglorum, & Duce Normannorum Henrico, ' Stephanus Bononienfis, ejus ex forore nepos, regnum Anglorum invafit. Siquidem Stepha- nus major Comes Blefenfis majoris z Willelmi filiam 5 memorabilem feminam uxorem duxe- rat, & ex ea quatuor fufceperat filios. Qup nimirum in partibus Orientis defuncSto, mater mirabilis primogenito, quod remiflioris * efTet ingenii & tanquam degener videretur , pru- denter amoto, Theobaldum filium, in quo fibi bene complacebat, ad plenitudinem hereditatis provexit, ' Stephanum adhuc impuberem Regi avunculo nutriendum promovendumque direxit, 6 quartum vero, 7 id eft, Henricum, ne fbli fe- culo genuiflc liberos videretur, apud Clunia- cum tonfbravit. ProcefTu temporis Rex Henri- cus unicam ComitisBononienfisfiliam, ad quam tota fpedtabat hereditas, nepoti Stephano co- pulavit : 8 in Angliaquoque plurima collargiens. Fratri autem ejus Henrico Cluniacenfi mona- cho dedit Abbatiam Glaftonienfem , ac poft- modum Epifcopatum adjecit Wintonienfem. Cum ergo, ut pr^edi&um eft, Rex Henricus obifTet, itidem Stephanus facramenti, quod fi- lice ejus de confervanda fidelitate prseftiterat, prasvaricator regnum arripuit, annitentibus
i. Stephanus Comes Bon. Edd. priores. x. Guillielmi Jtve Guil- lelmi Edd. priorts. 5, Nomine Adalem addit AIS- Pic 4. Deefi effet in Edd. priorib. 5. Tertium, id eft, Stephanum MS. Pie, 6.y"idenotas adepifi. 93. Bern. edit. 1608. Pic. 7. Defunt id eft in Edjopriorib. 8. In Anglia pludma eidem collargiens Edd.priores.
rrasfulibus
-29
JO LlBERpRIMUS.
Praefiriibus atque Principibus eodem facra- mento aftri&is. Denique Guillelmus Cantua- rienfis Archiepifcopus, qui primus juraverat, unxit eum in Regem, affiftente & cooperante Rogerio Salesbirienfi Epifcopo, qui fecundus juraverat, & juraturis fingulis juramenti for- mam expreiferat. Et Archiepifcopus quidem ejufdem, ut creditur, perjurii merito, ipfo pras- varicationis fuas anno defecit. Epifcopus vero poft annos aliquot, ipfo Rege l divinae in illum ultionis miniftro, miferabili exitu vitam fini- vit, ut plenius fiio loco 2 dicetur. Forte ta- men arbitrati funt obfequium fe praeftare Deo, dum fuo perjurio tanquam difpenfatorioEccle- fias regnique profe&ibus melius providerent : eo quod in defun&i Principis moribus & aclri- bus plura s fibi merito difplicuiiTent, quas Prin- ceps mero ab eis creatus beneficio, eorum ( ut credebant) libenter emendaret confilio. Ste- phanus ergo, ut contra jus humanum pariter & divinum, humanum fcilicet, quia legitimus he- res non erat, & divinum, id eft, violata juris- jurandi religione, fublimaretur in Regem, pa- cl:us eft quaecunquePraefules & Proceres exigere voluerunt, quas poftea per ejus perfidiam in ir- ritum cun&a ceiferunt. Dei enim judicio bona minime venire debuerunt, propter quas fapi- entes potentefque illi malum tam enorme fa- ciendum decreverUnt.
I. Divinitus MS. Pic. 2. Scilicet cap. vi. bujus libri. Pic 3. Ipfis fro fibi in Edd. priorib. Quod
LlBER PHIMUS.
Qupd Stephanus faufia habuerit regni principia. Cap. V.
Du o s quidem priores regni fui annos Rex Stephanus fauftos habere vifus eft, Rege Scottorum David, qui Northumbriam trans fluvium Tinum irruperat, magnis viribus repulfo & domito : ' Baldewino de Redneriis, qui contra eum rebellare cceperat, expugnato atque in exilium acto : rebus quoque in Nor- mannia fortiter & feliciter geftis. Anno vero tertio & quarto cceperunt contra perjurum & pa&orum etiam, quse in promotione fiia fecerat, praevaricatorem mala increfcere, plurimi & fortiffimi rebellare, ipfe jam exhauftis avunculi thefauris minus poffe & mollius agere. Tnitia malorum hasc. Cum ergo in Auftralibus An- ghse partibus contra eos, qui a fe defecerant, & hoftiliter agebant caffo labore fudaret ; Scot- torum redivivus furor erumpens Northumbri- am crudeliffima depopulatione exinanitam ob- tinuit, & amne Tino tranfmiffo, neque fexui, neque setati parcens, ufque ad fluvium Tefam pervenit : non quidem ibi debacchandi fibi li- mitem ftatuens, fcd totam Deirorum provin- ciam cum Eboraca civitate fpe z jam indubia poffidens. Provinciales vero, cum nullum vel a Rege vel a Tranfhumbranis provinciis fpe- rarent auxilium , bonae memoriae 3 Thurftini
i. Baldenwino Edd. prioret, i. Jam non dubia Edd. prioret. 3. Truftini Edd.fr. Archi-
31
1% LiberPrimus.
Archiepifcopi monitis animati pro animabus luis, pro conjugibus & liberis pugnandum du- xerunt, atque unanimiter conglobati contra multitudinem immanitate terribilem non longe a flumine Tefa in campo fteterunt , numero quidem longe impares, fed pise juftasque caufae fiducia multum prasftantes. Denique Scotti mane caftris incenfis flumen tranfeunt, & ob- je&am paucitatem derifui habentes, auda&er in pugnam ruunt. At non diu proelium tra- cl:um eft, ubi nihil aut parum gladiis a&um. Le- vis enim armaturae homines, confodientibus eos eminus jaculis, mox terga dederunt, noftrifque cum vi&oria campum reliquerunt. Caefa re- feruntur in illa vel pugna, vei fuga Scottorum multa milia, & rex David raro quidem milite, fed multo dedecore comitatus, refugit in pro- pria. Hoc bellum Deo propicio adverfus Scot- tos feliciter geftum eft anno Regis Stephani quarto, menfe Augufto. Et poft menfes ali- quot ' Albericus a Hoftienfis Epifcopus Apo- ftolicae fedis legatus, concilium Lundoniis ce- lebravit ; ubi Theobaldus Abbas Beccenfis Re- ge connivente cathedram Ecclefiae Cantuari- enfis fufcepit.
I . Sic etiam MS- Pkmrdi. ^4htea, Albertus, iptam leSlionem & iffi Pkarditi tmtttr, & in text» rctinet. z, Confnlt notas. Pic.
Dt
LlBERpRIMUS. 33
De Rogerio Salesbirienji, & Alexandro Lincolnienfi Epifcoptt) & quomodo captifunt a rege Stepbano,
C a p. VI.
Post hxc Rex Oxenefbrdias conftitutus, peflimis confiliis ita eft depravatus, ut Ecclefiafticorum virorum inhiando pecuniis im- pias eis manus injiceret, & facris non defe- rendo ordinibus, perfonae regias inexpiabilem naevum inureret. Quippe Rogerium Salesbi- rienfem & Alexandrum Lincolnienfem nobi- liffimos & potentiffimos tunc in Epifcopis An- glorum, cum eos paulo ante ad fe venientes hilari facie fufcepiiTet; repente tanquam per- fonas viliffimas atrocium injuriarum reas ca- ptos inclufit, artavit, pecuniis & caftellis nu- davit. Sane de hujus Rogerii primordiis atque progrellibus, quoniam fe praebet occafio, pauca dicenda fiint : ut in fine ejus miferrimo alti- tudo divini confideretur judicii. Idem fub re- gno Guillelmi junioris facerdos admodum J te- nuis m quodam {ut dicitur) fuburbano Cado- menfi de officio vivebat. Eodem tempore Hen- ricus junior fratri Regi militans, cafu ex iti- nere cum comitibus divertit ad Ecclefiam, m qua ille miniftrabat ; petiitque fibi celebrari facra. Sacerdos vero petitione fnfcepta ad in- cipiendum promptus, & ad finiendum fuccin-
I. Tenuis (ut dicitui) in cuiod.im fubiubano Edd, piores.
II <3us,
34 LlBERpRIMUS.
c1:us, in utroque ' militibus fic placuit, ut dice- fent tatn aptum militibus reperiri non poffe 1 Capellanum. Cumque regius ille juvenis cli- ceret, jequere me : non fecus illi adhselit quam 3 Petrus olim Regi ccelefti idem dicenti. Pe- trus enim relidta navicula Regem Regum, ille vero relidta Ecclefia fecutus eft juvencm Re- gium : fadtufque illi & cjus militibus + Capel- lanus ad libitum, csecus praeftabat cxcis * du- catum. Et cum effet fere illiteratus, innata ta- men aftutia ita callebat, ut Domino fuo in brevi carus exifteret, 8c fecretiora ejus negotia procuraret. Poftquam autem idem Dominus ejus regnum fortitus eft, eum tanquam ante regnum & in regno bene de fe meritum ad Salesbirienfem provexit Epifcopatum : quin- etiam illi tanquam in multis probato, fideli & induftrio publicas adminiftrationes commifit, ut efTet non tantum in Ecclefia magnus, fed etiam in regno a Rege fecundus. Denique amplas exercendse avaritice occafiones nactus, ex utro- que officio, fcilicet Ecclefiaftico & Seculari, in- gentes coacervavit divitias, non difpergendas dandafque pauperibus, fed vaniflimis ufibus ap- plicandas. Duo enim nobilia fumptuofiflimo opere caftella, fcilicet 6 Divifas & Scireburnam, conftruxit, vaniflime fatagens ne reciperent
i. Sic militibus Edd. priores. z. Sacellanum Edd. pr. j. Matth. 4. Mar. P. 4. Sacellanus Edd prioret. j.Sicetiam MS. Pic ^4nteat ducem. 6. Quo non erat fplendidius intra fiaes Europte, ineprit Rjchard. J-/agn/J{ttd. in Chron, degejlis Sitphani. Pic.
compa-
LiberPrimus. 3^
comparationem in regno. Alexandro ' quoque nepoti fiio, Rege fibi nihil negante, Lincolni- enfis Ecclefia? fedem obtinuit, qui cum eifet cordis latiflimi, avunculum amiulans duo & ipfe non ignobilia expenfis profufiffimis caftella exftruxit. Et quoniam hujufinodi exftrudtio Epifcopalem honeftatem minus decere vide- batur -, ad tollendam illius exftru&ionis invi- diam & quafi expiandam maculam, totidem monafteria conftruens, * collegiis religiofis im- plevit. Cum autem inclytus Rex Henricus a jfingulis regni Prasfulibus atque Proceribus de confervanda Filiae fuas in fucceffione regni fi- delitate facramentum exigeret ; memoratus Sa- lesbirienfis idem facramentnm, uti fuperius di- ctum eft, non folum in propria perfona 3 hila- riter praeftitit, verum etiam aliis praeftituris tanquam vir prudens & a Rege fecundus ad nutum regium caute diftinxit. Sed Rege de- fiinfto, qui ei tantae in * hoc feculo claritatis auclor extiterat, circa legitimos ejus heredes infidus, ut Stephanum facramento illo aaque s aftri&um fibi alliceret, non folum non eft ve- ritus incurrere perjurium, verum etiam aliis
X. Deeft quoquc in Edd prlorib. 2. Eaque, ut reort de canjja, ejus religio prudentiaejue commendantw in MSS. tabulis Epifcoporum Lincoln. Pic. ReEie autem e Cod. noflro collegiis pro collegis (yuod inEdd.pri- oribus legitur) repofui. Vide cap.xvi. fub finem. 3. Defunt hilariter pracftitit in Edd.priorib. 4. Deeft hoc in Edd.pr. 5. Aftriclum alli- ceret, non eft veritus Edd. priores. Ti fibi tamen in fuo etiam legi Co- dice monuit Picardus.
E 2 infigne
3<S LiberPrimus.
infigne pejerandi pra?ftruxit exemplum. Eidem quoque fublimato in Regem fe talem exhibuit, ut obfequiorum gratia praeclaram apud illum habere fiduciam videretur. Tantis ille benefi- ciis ingratus, & in ipfum Epifcopum, cujus o- pera nunquam epifcopalia fuere, ultor divini- tus ordinatus, eundem, tanquam exigui homi- nem momenti, primo carcerali cuftodia, poft- modum etiam cibi inopia, & ' nepotis ejus ( qui Cancellarius fuerat regius ) intentato fup- plicio ita coartavit, ut duo illa prasclara caftel- la, in quibus thefauri ejus erant repofiti, re- fignaret. Qup facto claruit ex vi doloris, quan- tum ejus cor infecerit mundani virus amoris. Nam, juxta veraciffimam beati Gregorii fenten- tiam, quantum, cum habentur temporalia, ha> ret amor, tantum, cum fubtrahuntur, urit do- lor. Denique grandaevus Epifcopus ex eorum amiffione, in quorum exftru&ione vel conge- ftione 2 Deum vehementer ofFenderat, vi do- loris abfbrptus, atque in amentiam verfus, ita ut indecentia vel faceret vel diceret, perfpicuo Dei judicio vitam longo tempore fplendidiffi- mam infeliciffimo fine concluiit. Alexander vero Lincolnienfis, qui cum eo captus fuerat, eifdem quibus ille modis ad refignandas mu- nitiones, quas exftruxerat, angariatus eft, qui- bus refignatis, aegre relaxatus eft, divinum circa fe judicium (fi fapuit) venerans & faniorame-
, i. Nepoti Edd. pmtu i. Dominum Edd.priora.
ditans.
LlBERpRIMUS. 37
duans. Sed nec ipfi Regi, quem virgam furo- ris Domini fuifle conftat, erga memoratos E- pifcopos in profperum cedebat ; quod infti- gante vel odio perfonarum, vel ambitu pecu- niarum, facris minime ordinibus deferebat, id- que fequentia declarabunt.
Qmmodo Stephanus regiam auUoritatem amiferit cum Normannia,
C a p. VII.
Paucis fiquidem diebus elapfis Matildis olim imperatrix filiaRegis Henrici in An- gliam venit, & contemplatione juramenti o- lim l fibi de Regno prasftiti^multorumprocerum corda commovit, cum fe jam plurimi proprio inftindtu contra Regem Stephanum erigere mi- nime formidarent. Itaque divifum eft regnum, quibufdam Stephano, quibufdam vero dicftse imperatrici favorem opemque praeftantibus -y & completum eft illud Dominicum : 2 a Omne " regnum in fe divifum defolabitur." Ita enim per difcurfiis excurfufque hinc inde hoftiles, rapinis & incendiis paulatim dilaniata atque attenuata eft Anglia, ut ex regno florentiflimo infeliciilimum videretur. Jam omnis Regii no- minis terror, jam omnis difciplinas publicae vi- gor in ventum abierat ; 6c fublato legum me- tu, libido & licentia paflibus xquls currebant.
I. De Rcgno fibi Edd.frhns. z. l\Utt. n. & Luc n- P.
Malis
3 8 Liber Primus,
Malis ergo quotidie » crebrefcentibus, jam verfa erat in ludtum Ecclefise Cithara ; & populus fub multiplici gemebat jactura. Rebus in An- glia fe ita habentibus, Andegavenfis Comes Normanniam cum exercitu pervagatur, totam- que in brevi uxoris & filii nomine in fuam po- teftatem * traducit, nemine fe opponente qui ejus valeret impetum fuftinere. Cum Rege quippe Francorum, qui Regi Stephano fcede- ratus videbatur, prudenter colluferat, ne quid ab eo impedimenti pateretur, quo minus pro- fperaretur in 5 hiis quae intendebat.
Quomodo l{ex Stephanus captus. efi in bello apud Lhicolniam.
Cap. VIII.
Sexto regni + fui anno Rex Stephanus ca- ftrum Lincolnienfe obfedit, quod Rannul- phus Comes Ceftrenfis dolo intraverat, & te- nebat : protractaque eft obfidio a diebus Na- talis Dominici ufque ad f Ypapanti Domini. Idem autem Comes ut obfidionem fblveret, Glouceftrenfem Comitem Regis Henrici fi- lium Nothum, fuum vero focerum, aliofque
l. Sicetiam Cod.Pic. yfntea^ crefcentibus. l. MS> tradufta. ffuc autem poftunt referri continuat. Sigeb. ^>fymo\n.& Richardm f-fagulft. ffac Picardus. Tradu&a vero mihi fphalma effe videtur pro traducit, quod jam primum e Cod. noftro eruimus, quum antea redegit editum fuerit. 3 . His Edd. pr. 4. Deeft fui in Edd. priorib. $ . Sic etiam Cod. Pic. sintea} Epiphaniain. V't<U Notat.
fortifH-
LlBER P R I M U S. 39
fortiflimos Proceres cum ingentibus copiis fe- cum adducens, Regi ni cederet, bellum denun- ciavit. Rex vero eorum adventu prsecognito, vires undecunque contraxerat : & turmis extra urbem difpofitis, ut ' exciperet venientes prce- lium cum multa fiducia inftruebat. Nam & ipfe bellator erat robuftiflimus, & militum numero ampliore fubnixus. Huc accedebat, quodho- ftilis exercitus longo & hyemali itinere fatiga- tus, otio, quo recrearetur, quam prcelio, quo periclitaretur, magis idoneus videbatur. Qui tamen numero quidem & apparatu impar, fed folis animis prasftans, eo quod fibi tam longe progrefTo a propriis nullum in hoftium finibus videret eiTe locum effugii, conftanter in bel- lum prorupit. Rex ipfe cum fua turma amotis equis in pedes confiftens, equitum turmas ad dandos vel excipiendos primos belli icStus in fronte difpofiierat, quibus primo hoftilis equi- tatus z in preffu victis atque in fugam adtis, to- tum pondus prcelii in regiam turmam verfum eft. Ibi quidem acerrime pugnatum eft, Rege ipfo in primis fbrtiter agente, quo tandem capto & turma ejus prorligata, vic-tor exerci- tus urbem diripiendam ovans ingreditur, & captivus inlignis dictas imperatrici tranfmilTus, apud Briftou cuftodiae mancipatur.
i. Recipevet Edd. priorts, z. IuiprefTu Edd prloru.
*JU0-
40 LiberPrimus.
Quomodo fyx Stepbanus liberatus efi per captio- nem Comitis l Gioucejlrenjis.
Cap. IX.
Igitur Regii cafus infelicitate comperta, imperatrix ad fiimmum evehitur, & fere totius regni favoribus honoratur. Verum flul- ta apparuit, poftquam elevata eft in fublime. Ita enim ex recenti felicitate fiiccefTuum corde intumuit & verbis intonuit, ut intolerabili faftu femineo optimatum contra fe pendulos adhuc animos inflammaret. Cives quoque Lundoni- enfes, qui eam favorabiliter prius fufceperant, expulerunt eam, fuperbiam ejus non ferentes. Unde indignata, 2 Regem (qui judicio Dei in 3 manus ejus inciderat, & adhuc indulgentius cuftodiebatur) compedibus oneravit, eo ipfo divini + judicii feveritatem circa eum molliens, &, ut poftea claruit, liberationem ejus accele- rans. Evolutis enim diebus paucis cum avun- culo flio Rege Scottorum & fratre fiioRoberto turrim Wintonienfis Epifcopi obfidens, fortunas inconftantiam, & effrenatse fiiperbias merito, prioris jadfriram gloriae experta eft. Denique idem Epifcopus Regis germanus homo multae in regno potentice, callidus & pecuniofus fii- pra modum, Apoftolicas quoque fedis legatus
i. Glauceftrenfis MS- ttofler. z. His} conftquemibu/que fimilia re- fert I{ichardus Ffagulfla. in Chron. ad annum MCXI.. Picardus. 3. Ma- nuin Edd. priores. 4. Sevedtatem judicii Edd. priores.
in
LlBER PRIMUS.
m Anglia j ad folvendam obfidionem, ex Can- tia, quam folam cafiis non flexerat regius, Gui- lelmum Yprenfem cum Regina, & ex aliis pro- vinciis plurimos dominationis ' feminse faftu irritatos accerfivit. Cumque jam immenfas contraxifTet copias, per dies aliquot uterque exercitus excubabat in caftris, & praster eos qui ex caftris egrefli pro oftentatione virium exercebantur, vacare videbatur. Sed adveni- entes magnae ex Lundoniis copia^, ita eorum qui didtse imperatrici adverfabantur auxerunt exercitum, ut ipfa jam impar ad pugnam, civi- tate Wintonia reli&a & direptioni expofita, evadere curaret per fugam. Captus eft in fuga illa z Robertus frater ejus Comes Glouceftren- fis cum aliis plurimis. Porro s David Rex Scot- torum, ne incideret in manus hoftium perfe- quentes arte elulit, & quibufdam eum caute deducentibus cum multo metu atque periculo ad propria rediit. Sane infignium captivo- rum, fcilicet Regis & Comitis, commutatio fa&a eft ; & perfeverantibus inimicitiis uter- que pro altero fibi & fuis eft redditus.
Quomodo imperatrix fugit de Oxenfordia, & de con~ cilio Lundonienji.
Cap. X.
Cum ergo Rex & imperatrix jugi difcor- dia difceptarent, quandoque partes aequa-
I . Feminex Edd. prioret. z. In die exaltationh S. Crucis, inqttit J^char. Hagtljl. Tic. 3. $k etiam MS. Pic, yintea omitttbatur, David.
F bantur,
41
42 LlBERpRIMUS.
bantur, quandoque vero prseftabat altera, for- tunae volubilitatem in brevi expertura, quod ex 1 fuppofitis 2 clarebit. Sequenti enim anno Rex Stephanus apud Wiltonam munitionem conftruens, repentina hoftium irruptione con- tritus, & plurimis fuorum amiflis in fiigam aclus eft. Captus eft ibidem Dapifer Regis 3 Wilelmus, cognomento Martellus : qui mox pro fui corporis liberatione nobile caftellum Schireburnenfe refignavit. Eodem anno fbr- tuna retrograda Rex imperatricem in * Oxen- fordia ' per menfes aliquot obfidione conclufit. Illa vero diutinas obfidionis impatiens occafio- nem fugx ex temporis qualitate na&a, noc-tis Sc nivis beneficio in vefte alba 6 Tamenfim flu- vium craffa glacie fuperftratum tranfiit : & hoc modo evadens in tutiora i loca fe recepit. Rex autem oppidum memoratum obtinuit. Hoc fuccefTu priorum eventuum dedecus quantu- lumcunque detergens, poft tanta divinx vel di- ftri&ionis vel miferationis experimenta, viris ccclefiafticis de cetero mitior vifiis eft : Sc concilio, 8 quod fequenti anno Lundoniis ab Henrico Wintonienfi Epifcopo * Apoftolica? fedis legato pro quiete & praerogativa ordmis
I. Poftpofitis AfS. Pic z. Clarebnt. Sequente autem anno Edd. priores. Et tamen in fuo etiam Cod. claiebit legi monuit Picardus. 3. Guillelmus Edd.priores. 4. Oxenefordia Ed. ^ntverp. Oxeno- fovdia Ed.Par. ?. Pofi feflum S- Michaelh ufque adadvemum, inqnit l(uhirdus Hagulflad. Pic. 6. Tamelim Edd. priores. 7. Se loca Ecid.priores. 8. Co>fule notas. P. 9. Sedis Apoftolkx Edd. priores.
clericalis
L I B E R P R I M U S.
clericalis celebratum eft, benigne interfuit, & favoris Regii furTragium non negavit. Nam quia tunc in Anglia malis increfcentibus pa- rum facris deferebatur ordinibus, eratque fere in omnibus ficut populus fic facerdos ; in eo- dem concilio ftatutum eft, ut quicunque in cle- ricum vel in monachum violentas manus inji- ceret, excommunicatus folemniter denunciare- tur, & ad Romanum Pontificem abfolvendus mitteretur. Ipfo anno nondum finito Cantua- rienfis Archiepifcopus fiiper Wintonienfem E- pifcopum ordinariam poteftatem habens , 6c Wintonienfis fuper Cantuarienfem Romanae legationis poteftatem exercens, dum has duae poteftates fe mutuo fibi colliderent ; Ecclefia- rum pace conculTa Romanum Pontificem adi- erunt, & quseftionem tanto gratiorem quanto ponderofiorem Romanis auribus intulerunt. Et alter quidem in caufa praeftantior, neuter 1 vero inexhaufto facculo reverfus eft.
De vita Jcelerata & z condigno interitu 3 Gaufridi de mazna ViUa.
Cap. XI.
Eodem tempore Rex Stephanus cepit Gau- fridum de magna Villa in curia fiia apud San6tum Albanum : non quidem honefte Sc
l. Veio nifi exhaufto Edd. priores. i. Moite condigna po con- digno interitu m Edd. priorib. 3 . Vide Notat.
F 2 fecun-
4?
44 LiberPrimus,
fecundum jus ■ gentium, fed pro merito ejus, & metu, fcilicet, quod expediret, quam quod deceret, plus attendens. Erat enim idem Gau- fridus homo audaciffimus , & magnarum vi- rium, fimul & artium : prseclaram illam arcem Lundonienfem cum duabus aliis munitionibus non ignobilibus poflidens, & fiabtili aitutia in- gentia moliens. Cum ergo propter hasc ipfi effet Regi terribilis ; acceptam ab eo injuriam Rex caute diflimulabat : & tempus opportu- num, quo fe ulcifceretur, obfervabat. Injuria vero, quam Regi nequam ille intulerat, talis erat. Rex ante annos aliquot Epifcopi, ut ? di&um eft, Salesbirienfis thefauros adeptus, fumma non modica Regi Francorum Lodovico tranfmifla, fororem ejus Conftantiam Eufta- chio filio fuo defponderat ; intendens affini- tate tanti Principis contra Comitem Andega- venfem ejufque filios fucceffurum fibi filium roborare : ? eratque hasc cum focru fua regina Lundoniis. Cumque regina ad alium forte vel- let cum eadem nuru fua locum migrare ; me- moratus Gaufridus arci tunc prasfidens reftitit : nuruque de manibus focrus pro viribus obni- tentis abftra&a atque retenta, illam cum igno- minia abire permifit. Poftea vero repofcenti, & juftum * metum pro tempore diffimulanti
I . Gentium, fed omittit Ed. ^fntv. Defunt etiam in textu Ed. Pi- cardi, qui tamen in Tabula Erratorum addenda e(Je monuit. ^tt ad oram libri docuit in Cod. fito legit gentium,at. z. Sup. cap.v j.p. 3 . gt etiam Cod. Pic sintta, erat haec. 4 Motum Cod. nojltr.
Regi
LiberPrimus. 4f
Regi ibcero infignem prasdam aegre refignavit. Et videbatur hasc injuria oblivioni jam tra- dita, cum ecce congregatis per edi&um regium apud Sanctum Albanum proceribus, prasdo ille inter ceteros affuit, quem Rex illico temporis opportunitatem na&us juftiffimas indignationis loris aftrinxit, eique arcem Lundonienfem cum duobus reliquis qux poffidebat caftellis extor- fit. Munitionibus ergo nudatus, fed tamen re- laxatus homo ille, quietis nefcius, animo in- gens, l aftu vix comparabiliter prasditus , & fupra modumfapiens utfaceret maium, colledta improborum manu monafterium Ramefeyenfe invafit, nec veritus expulfis monachis locum tam celebrem & fandtum facere fpeluncam la- tronum, & San£tuarium Dei convertere in do- micilium Diaboli, crebris eruptionibus atque 2 excurfionibus vicinas infeftavit provincias. Deinde fumpta ? ex fucceffu fiducia longius progrediens Regem Stephanum acerrimis fati- gavit terruitque incurfibus. Eo fic debacchante, videbatur dormire divinitas, & non curare res humanas, vel etiam fuas, id eft, ecclefiafticas : dicebaturque a laborantibus piis , * Exfurge, quare obdormis Domine ? At poftquam ( ut ait Apoftolus 5 ) fuftinuit 6 Deus in multa patientia vafa iras apta in interitum, excitatus efi (7 ut
1 . Faftu MS. Pic 1 . Extorfionibus MS. Pie. 3. Exceflu MS. Pic, 4. Pfalm. 43, P. 5. /yow. 9. P. 6. Dominus Edd. friora. 7. Pf*lmf 77. V.
ait
46 Liber Primus,
aitpropheta) tanquam dormiens Dominus, (3per- cujfit inimicos Juos in pofieriora^ id eft, in fine, quorum anteriora felicia videbantur. Denique paulo ante impii illius interitum, ficut veraci multorum relatione compertum eft, parietes 1 Ecclefiae, quam invaferat, & clauftri adjacen- tis, verum fanguinem fiidarunt : quo, ut poftea claruit, fignificabatur & immanitas facinoris, & jam imminens judicium ejufdem immanita* tis. Verum cum improbi in reprobum fenfum dati figno tam horribili minime terrerentur; nequam ille caftellum hoftile oppugnans inter confertas fiiorum catervas, viliflimi peditis fa- gitta in capite percufius eft. Qup vulnufculo vir ferociflimus, quamvis illud primo derideret, poft aliquot dies abfumptus, ecclefiaftici ana- thematis vinculum, nunquam z eo abfblvendus fecum portavit ad inferos. Duo etiam fatel- lites ejus crudeliflimi, quorum unus equitibus, alter peditibus praserat, diverfis cafibus s interi- ifle feruntur. Ille enim equo decidens, elifb ad terram capite excufToque cerebro, exfpira- vit : alter vero Rainerus nomine, prascipuus ecclefiarum efFrador atque incenfor, cum uxore fua transfretans, iniquitatum fuarum pondere in medio mari navim, qua vehebatur, fecit immobilem. Quod cum maximo * nautis, & aliis qui fimul vehebantur, effet ftupori, s anti-
i. Vide Notas. P. z. Ab eo Edd.priorts. 3. InterifTe MS. nojitr. 4. Natis MS. Pic. 5 , Jorue propbetx^ ut ejl videre ca. 1. ejufd. Pic.
quo
LlBEK PRIMUS.
quo exemplo jacSta eft fors, & cecidit fbrs fu- per Rainerum. Et ne forte hoc cafu accidiffe videretur, iterum & tertio fbrte jadta & fideli inventa, judicium Dei declaratum eft. Itaque ne univerfi cum ipfo & propter ipfum perirent, expofitus eft in fcapha cum uxore & pecunia male adquifita. Navis illico expedita eft & curfu fblito ferebatur. Scapha vero pondere peccatoris fubfedit, fluctibufque abfbrpta eft.
47
De fyberto Marmiun ££ ejus interitu. Cap. XII.
San e memorato invafori duo in Angiia con- fimiles fuiffe nofcuntur, Robertus fcilicet, cognomento r Marmium, qui expulfis mona- chis ecclefiam 2 Coventrenfem, & * Wilelmus Al- bemarlenfis, qui exclufis regularibus clericis ec- clefiam invafit&polluit+Brelintonienfem. quo- rum alter, fcilicet Robertus, divini pondere ju- dicii contritus eft : alter vero, id eft, * Wilel- mus, clementiae divinse refpedhi compundtus, largis crebrifque eleemofynis in pauperes ex- penfis, & non ignobilium conftru&ione mo- nafteriorum expiavit exceffum. Denique Ro- bertus Marmiun homo bellicofus, ferocia, aftu- tia, audacia, ferenulli fuo tempore impar, cum
I. Sk quidem hic loci Cod. nofler. Vt Mrotpte modo fcripferh ykuBor. Marmiun Edd. al. z. Conventrenfem Edd. Pic. 3. Guillelmus Edd. frioret. 4. yide Notas. P. 5. Guillelmus Edd. prioret.
jam
4? LlBERpRIMUS,
jam multis late debacchando fucceflibus clarus, prseclaram illam Ecclefiam excluiis fervis Dei, 1 & intromiflis fatellitibus diaboli profanaflet: Ceftrenfem quoque Comitem, 2 cui fpecialiter adverfabatur, crebris & magnis excurfionibus fatigaret, eidem Comiti cum ingentibus co- piis 3 adventanti infultaturus egreifus eft. Cttm- que in confped:u fiiorum pariter & hoftium equo fpumeo cum faftu nimio veheretur, fuse artis immemor (nam crebras, ut dicitur, in campo foffas fecerat, quibus hoftes vel arce- rentur vel impedirentur) judicio, inquam, Dei, fiiae artis & operis immemor, incidit in fb- veam, quam fecit j fradtoque femore emergere non valens, a quodam ignobili + hoftilium par- tium fatellite, s cun6fcis hinc inde videntibus, capite truncatus eft, eifdem fere diebus, qui- bus fuper praedidto Gaufrido judicium Dei ce- lebratum eft, quod & in hujus interitu pro caufTa confimili claruit. Horum quidem exi- tio, & perfpicuo circa illos Dei judicio prse- nominatus Albemarlenfis non eft territus, quo minus poft annos aliquot fcelus confimile at- tentaret. Sed, ut dixi, mifericordiam non ju- dicium de manu Omnipotentis Dei pcenitentiae & fatisfa&ioni refervatus fufcepit.
I. Ita quoejue MS> Pic yfntea dtjidtrabatur, &. z. Qui Ed. Pk. 3. Advcrfanti Ed. Pic. 4. Hoftium Edd. frlortt, 5. &Y etiam MS. Pic. yinteat cun&is huic invidentibus.
Ve
Liber Primus, 49
De variis cafibus Regis Stephanu Cap. XIII.
Anno Regis Stephani nono, qui illorum duorum nequam interitu fuit infignis, idem Rex caftrum Lincolnienfe, quod Comes Ceftrenfis obtinebat, obfedit. ubi dum muni- tionem exftrueret, operariis fubita hoftium ir- ruptione prasfocatis, confufus abfceffit. Verum anno fequenti hujus jadturse maculam expia- vit. Cum enim Comes Glouceftrenfis & ceteri partis adverfas munitionem quantum iibi uti- Iem, tantum etiam hoftibus nocituram apud 1 Ferendunum conftruxiffent, Rex cum fua mi- litia & Lundonienfibus copiis ocius advolans, eadem munitione per dies aliquot fortiter op- pugnata, tandem cum ingenti & cruento la- bore potitus eft. Sic z igitur circa partes alter- nabat fortuna, & quibus per fecundos paulo ante fiicceirus arridebat, hos finiftris repente cafibus eludebat. 3 Veruntamen hunc fuccef fum, quovidebatur anni prascedentis dedecus expiaffe, anni fui undecimi fcedavit infamia. Cum enim Rannulphus Comes Ceftrenfis pa- dtis cnm eo celebratis, fidelis jam illi & devo- tus effe&us, apud Walingefordam profufis eum juviiTet auxiliis, ille poft modicum eundem Co- mitem ad fe pacifice & fecure venientem apud
i. Sfevendiniuin MS. Pk. a . Ergo Edd priores. 3 . Verutn hunc Edd. prisret.
G » Nor-
yo LiberPrimus.
. * Norhamtonam in Curia foa regias Majeftatis & honeftatis immemor hoftiliter comprehendit, & Caftrum Lincolnienfe cum ceteris quas ufur- paiTe videbatur, refignare coegit. Quo fadto Comes relaxatus Regi perpes de cetero fa6tus eft inimicus.
De 2 Turftino Eboracenji Archiepifcopo, & origine Ifyevallis (3 Fontium.
Cap. XIV.
um in RegnoAngliae talia provenirent, fancfoe recordationis ♦ Turftinus Ebo- racenfis Archiepifcopus poft laudabilem annis plurimis adminiftrationem officii, & prasclara pietatis opera, cum jam fere expletum militias iiiaa tempus effe fentiret, relidto honore * 8c excufans ab onere, cum monachis Clumacenfi- bus apud Pontem-fradfcum ultimos vkx fux dies exegit, & appofitus eft ad patres fuos in fe- necriite bona. Cujus, inter cetera bona qua? operatus eft, pio ftudio & religiofas induftrise potillimum attribuenda eft fundatio atque pro- vec-tio celeberrimi monafterii Fontanenfis, cu- jus memorandi operis talis fuilTe occafio per- hibetur. Quidam 6 Eboracenfis ccenobii mo- nachi numero duodecim vel tredecim ferventes
i. Norhamncriain Edd. priorei. Norhamptoniam tamen in Cod, fuo Legi teflatur Picardus, z. Truftino Edd. priores. 3. Cum Edd.fr, 4. Truftinus Edd. priores. 5. Et fe excufans Edd. friorts. 6. Ita quoqne MS- Pk. yimtat Eboracenfes monachi.
fpiritu,
LiberPrimus. ft
fpiritu, & fcrupulofam habentes confcientiam, dum acutius infpicerent quod juxta traditiones vel Cluniacenfes vel alias confimiles religiofam quidem vitam ducerent, fed beati Benedicti regulam, quam profitebantur, minus ad litte- ram obfervarent , aliquid melius fortiufque adturi ( nam Ciftercienfis ordinis, qui nuper ef- fe cceperat, fama jam celebris erat) fuum mo- nafterium reliquerunt. Quorum ftudium ze- lumque venerabilis ' Turftinus amplexus, egrefc fbs paterne fufcepit, maternae pietatis finu fo- vit, & in fuis penetralibus pro tempore occul- tatos, donec eis, prout animo conceperat, pro- videret, tandem in loco pafcuae collocavit. Et 2 vocatur locus ille, Fontes : ubi ex tunc & de- inceps tanquam de fbntibus Salvatoris tam multi hauferunt aquas falientes in vitam aster- nam. Sane paulo ante a nobili } viro ♦ Waltero Efpec invitati, & a felicis memorise Abbate Bernardo diredti monachi Clarevallenfes in E- boracenfem provinciam venerant, & in loco, qui nunc dicitur Rievallis ( tunc autem s locus erat horroris, & vaftas folitudinis ) manfionem acceperant, praefhto viro tradente, & venera- bili 6 Turftino Epifcopalem cum affedtu pa- terno favorem prasbente. Horum exemplo mo- nachi illi Eboracenfes incitati, atque ad arri-
I. Tmftinus Edd. prlores. i. Vide notas. P. 5. Lcge notas. P. 4. Walterio Edd. prhres. 5. Eiat locus Edd. frlores. 6. Truftino Edd. priores.
G 2 pienda
fi LiberPrimus.
pienda fbrtiora animati, memorati Abbatis (cu- jus memoria in benedi&ione eft) magifterio fe tradiderunt, &: diftindti locis non animis hi & illi arclam viam quas ducit ad vitam paribus votis & ftudiis infatigabiliter currere ccepe- runt. Benedixitque eis Dominus benedictio- nibus cceli defuper, benedi&ionibus abyffi ja- centis deorfum, benedidtionibus uberum velle- rumque 5 ut non folum in Omnipotentis Dei fervitio copiofam multitudinem aggregarent, fed etiam largioribus eleemofynis in pauperes difpergendis fufficerent. Qupd autem Domino Chrifto tanquam apes argumentofae l fervierint, a ex fru&ibus eorum cognofcitur. numerofis fci- licet fan&orum collegiis, quse ex fe tanquam quaedam rationalium apum examina emiferunt, & non fblum per Anglicanas provincias, ve- rum etiam in barbaras nationes fparferunt.
De origine Bellelanda, Cap. XV.
Quia vero duorum infignium monafterio- . rum noftrae, 3 id eft, Eboracenfis, provin- ciae, fcilicet Rievallis & Fontium feci, ut de- cuit, mentionem, «■ Bellalandae quoque origi- nem debeo explicare, quas ' ex loci propinqui-
I. Servirent Edd.fr. z. Imitatw eft Guil. locum biji. S. Cecili*, de tfuaumU ecclejta: Cecilia famula tua quafi apis argumentofa tibi defervif. Pic 3. Deftmt id eft in Edd. priorib. 4. Bellelandas Edd. priores, <. Et Pro ex in Edd. priorib.
tate
LiberPrimus. $■$
tate mihi eft notior : nam uno tantum milia- rio diftat a Neuburgenfi Ecclefia, quse me in Chrifto a puero aluit. Ut autem paulo altius exordiar : inTranfmarinis partibus, ficut a ma- joribus accepi, tres mcmorabiles viri uno tem- pore fuere, fcilicet ' Robertus qui agnomina- tur de Arbufculo, Bernardus & Vitalis. Hi non ignobiliter eruditi & fpiritu ferventes cir- cuibant per caftella & vicos, feminantefque fe- cundum Efaiam fuper omnes aquas, de con- verfione multorum frudtus uberes colligebant : pio inter fe placito conftituto, quod Robertus quidem feminarum communi labore ad meli- ora converfarum follicitudinem gereret, Bernar- dus vero & Vitalis maribus propenfius provide- rent. Robertus itaque famofiffimum illud mo- nafterium feminarum de Fonte 2 Ebraudi con- ftruxit, & regularibus difciplinis informavit: Bernardus vero apud Tirocinum & Vitalis a- pud Saviniacum monachis regulariter inftitu- tis, fuos quifque ab aliis per quafdam praxe- ptorum proprietates diftinxit. Cumque ex his tribus quafi radicibus fervorum atque ancilla- rum Dei per diverfas provincias religiofa ger- mina pullularent, quidam Saviniacenfes mona- chi 5 Bellalandam noftram condiderunt. Qui cum • efTent in initio pauci & pauperes, locum-
I. Robertus cognoininatus Edd.prlorts. Ettamtn Roberrus <jui cognominatur in Cod. fuo legi teftatur Picardus. 2. Vidt notas. P. 3. BelJelandam Edd. pr. 4. Eflent numeio pauci Edd.friores.
que
5*4 LiberPrimus.
quas aptum qusererent, ubi Deo propicio cum frudtu aliquo habitarent, nobili viro Rogerio de Moubrai (qui & Neuburgenfem fundavit Ecclefiam,) donante, locnm prius anguftum ac- ceperunt : deinde ad locum alium, ■ <3c de illo ad tertium, & de tertio ad quartum fub eodem a patrono, diveriis ex cauflis migrantes, ibidem fixis ? tandem radicibus refederunt. Benedixit- que eis Dominus, & de rebus anguftis ad ma- gnam jam amplitudinem pervenerunt fub pa- tre Rogerio mirandse finceritatis viro, qui ad- huc fuperftes eft, in fenedta uberi, adminiftra- tionis fiise annis circiter quinquaginta & fe- ptem expletis. Fuit autem monafterii hujuS initium poft venerabilis + Turftini decefTum, memoratis duobus fcilicet Rievallis & Fontium in bono jam ftatu agentibus. Et quoniam ante annos jam plurimos Saviniacenfes per cujufdam Abbatis religiofam inftantiam in ritus Clare- vallenfes tranfierunt ; hasc tria monafteria per unitatem difciplinae regularis, ardliori quoque animorum nexu cohasrent, & tanquam tria no- ftrae provinciae lumina, facrse religionis prse- rogativa refulgent. Quid autem fentiendum eft de his & aliis locis religiofis, s quse in diebus Regis Stephani copiofius exftrui, 6 vel florere cceperunt, nifi quod caftra Dei funt hsec, in
i. Deejl & inEdd. priorib. i, Patrocinio Edd. priores. 3. Ra- dicibus tandem Edd. priores. 4. Truftini Edd.pr. 5. QmEdd.pr. 6. Et pro vel in Edd. priorib.
quibus
LlBERpRIMUS. f/
quibus contra fpiritualia nequitiae, Regis Chrifti excubant milites & exercentur tirones ? Eo quippe tempore, cum regise potentia? omnis jam vigor deperifTet, potentes regni, prout quifque poterat, vel ut fuos tutarentur, vel ut alienos fines pervaderent, munitiones conftrue- bant. Malis ergo fic pullulantibus atque abun- dantibus per mollitiem Regis Stephani, vel po- tius per malitiam difcordias femper nutrientis diaboli, fiiperabundavit & gloriofe eminuit fa- piens Sc falubris provifio Regis magni, qui ni- mirum tunc temporis folito propenfius ad de- bellandum Regem fuperbise, quales Regem pacificum decent, munitiones fibi nofcitur ex- ftruxifle. Denique multo plura fub brevitate temporis, quo Stephanus regnavit, vel potius nomen Regis obtinuit, quam centum retro an- nis fervorum & ancillarum Dei monafteria ini- tium in Anglia fumpfifTe nofcuntur.
1 De z Gilleberto Sempringhamejiji^ & ordine quem inftituit,
C a p. XVI.
^Tec filentio prsetereundus eft venerabilis
Gillebertus, vir plane mirabilis , & in
cuftodia femiuarum 3 gratise fingularis, a quo
etiam ordo Sempringhamenfis fumpfit exor-
1. Vide ATotas. P. z. Gilleberto de Sempringham Edd. priores. 3 . Dteji gratis in Ed. Picardi.
dium,
$6 LiberPrimus.
dium, & cum celeri provectu ' celebrem fta- tum. Hic ab annis, ut dicitur, adolefcentiae propria nequaquam falute contentus, fed lu- crandarum Chrifto animarum zelo ignitus, in- firmiorem fexum propenfius ccepit aemulari Dei semulatione, pio aufu fumpto ex propriae caftitatis confcientia, &: gratiae fupernae fidu- cia. Cumque cceptis ejus favor videretur arri- dere divinus, veritus ne fbrte in vacuum cur- reret, aut cucurriffet, fi erumpentem zelum moderatrix fcientia non condiret, prsefertim 1 cum minus adhuc a majoribus inftitutus tam arduam follicitudinem arripuifTet, virum fapi- entise & fandtitatis titulis clarum, venerabilem fcilicet Abbatem 3 Clarevallenfem Bernardum, adeundum putavit, cujus venerandis confiliis informatus, atque in fuo propofito roboratus, tanto ferventius quanto confidentius piis coe- ptis infiftere non cefTavit. Profperatufque eft in his quse gerebat, & ficut de nobili * patriar- cha dicitur, ibat proficiens atque fuccrefcens^ do- nec magnus vehementer effedtus eft, tam in multitudine copiofa ad Omnipotentis Dei fer- vitium aggregata, quam in adjedtione rerum temporalium ad necefTaria fubfidia corporum, juxta illud Dominicum : 5 Quterite primum re- gnum Deiy & jufiitiam ejus, (3 hcec omnia adjicien-
I. Celerem Edd.priores. 2. Deefi cumui Edd. priorib. j.CIare- vallenfem fun&um Bernardum, Edd.fr. ^.Gtni6.V. <j.Matth. 6. Pic.
tur
LlBERpRIMUS. f7
tur vobis. Denique fervorum Dei duo, & an- ciUarum Dei ocl:o, non ignobilia conftruxit monafteria ; quas Sc numeroiis replevit colle- giis, & juxta ' fibi datam fapientiam regulari- bus ornavit inftitutis. Et quidem circa fervos Dei inftituendos abundavit, 2 fed longe fuper- abundavit indulta ei divinitus gratia in follici- tudine feminarum. Quippe in hac parte meo judicio palmam tenet inter omnes [quos infti- tuendis regendifque feminis religiofam operam impendiffe cognovimus, & quidem ante annos aliquot fpiritualibus lucris onuftus, jamque de- crepitus coeleftis fponfi paranymphus migravit ad Dominum. Porro filiorum fc filiarum ejus numerofitas permanet, potenfque eft in terra noftra femen ejus, 6c gcneratio ejus benedi- cetur in feculum.
Quomodo 5 Willelmm Eboracenjis non accepto pallio depojitus Jit, 4£2 quomodo Henricus Juccefterit.
Cap. XVII.
Venerabili ' Turftino defun&o, Ebora- cenlis Ecclefias pontificatum fufcepit 6 Wilelmus ejufdem Ecclefias thefaurarius, vir
t. Datam fibi Edd. pr. z. Defmt fed longe fuperabundavit in Ed.ylntverp. 3. GiullelmusEboracenlls elec~lus,non Edd.prioret. Ft quidem eleftus in (no etiam Cod. defiderm tejlatur Picardm. 4. Defmt £< quomodo H. fuc. in Edd. priorib. 5. Truftino Edd. pr. 6- Guil- lelmus Edd. priores.
H plane
y8 LiberPrimus.
plane ■ & fecundum carnem nobilis, & morum ingenua lenitate amabilis. Qui cum ad fedem Apoftolicam refponfales idoneos pro petendo fblemniter pallio direxiffet, emergentibus ad- verfariis & multa contra eum proponentibus negatum eft. JufTufque ad eandem fedem in propria perfona accedere , & pro femetipfb tanquam aetatem habens allegare, cauffis 2 tan- dem 5 ingravefcentibus atque invalefcentibus adverfariis, pix quoque memoriae Papa Euge- nio contra eum, five per veritatem five per furreptionem implacabiliter irritato depofitus eft. Reverfufque in Angliam feceffit Winto- niam, ibique a confecratore fuo Henrico hono- rifice fufceptus & fplendide exhibitus eft fere per decennium, vel exceffus vel cafus fuos de- plorans, atque in filentio temporum mutatio- nem exfpedtans. Eo fic amoto, cathedram E- boracenfem Henricus 4 Abbas Fontanenfis fuf- cepit * annitente potiflimum venerabili Eu- genio : quia ejus olim apud Clarevallem fub patre Bernardo fodalis & condifcipulus fuerat, ejufque vitam, mores Sc induftriam optime no- j verat. Denique ele&ioni ejus favorem prom- I ptiffimum praebuit, & folemniter 6 confecra- ; tum pallii prserogativa infignivit. Quem ? ta-
I. Deeft & in Edd. priorib. z. Sic etiam Cod. Pic. ^htea, tamen. |
3. Ffis junge S- Bernar. Epift. 134. & r.otas in eandem edit. 1608. Pic.
4. Sic etiam AtS. Pk. sfntea defiderabatur, tv Abbas. 5 . Annuente Edd. prioret. 6. Dtefi confecratum m MS. Pic 7. Dteft tamen in Edd friorib»
men
LiberPrimus. f9
men reverfum in Angliam Rex Stephanus re- cipere noluit, nifi prasftita fibi juratoria cau- tione de fidelitate fervanda. Negato autem ei favore regio nec cives Eboracenfes eum reci- pere voluerunt, ftudia in depofitum Praefulem propenfiora habentes. Interdidta ergo pro- pter hanc pervicaciam civitate, & fiifpenfis Ecclefise organis, adveniens Euftachius Regis filius facra officia celebrari praxepit, & prse- tentis • terroribus non cedentes, civitate extru- fit. Propinqui quoque depofiti & proprio fu- rore & Regio favore feroces, cund:is, qui de- pofitioni ejus confenfifTe videbantur, erant in- fefti atque terribiles, in tantum ut feniorem Archidiaconum, qui fbrte in manus eorum in- ciderat, z abfcidere minime vererentur. Verum poft annos aliquot Rege placato cives Ebora- cenfes proprium antiftitem cum gaudio rece- perunt, ficque poft diutinum difcordiae malum, illuxit defideratse pacis ferenum.
De caufa expeditionis Jerofolymitance fecunda. Cap. XVIII.
Anno regni fui duodecimo, cum Rex Ste- phanus extorta (ut fupra didum eft) de manibus comitis Ceftrenfis civitate Lincol- nia potiretur, ibidem in celebritate natalis Do- minici folemniter voluit coronari : vetuftam
i . Eiroiibus Edd. priores. z . Abfcindere Edd. priorts.
H 2 fuper-
60 LlBERpRIMUS.
fuperftitionem, qna Reges Anglorum eandein civitatem ingredi vctabantur, laudabiliter par- vipendens. Denique incundtanter ingreflSis. nihil finiftri ominis, ficut illa vanitas commi- nabatur, expertus eft : fed regix coronationis folemnibus adimpletis, » poft dies aliquot z cum exultationc & fuperftitiofas vanitatis derifione egreifus eft. Eodem anno turba magna, quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus popu- lis & tribubus & linguis Chriftianis fub cha- radtere crucifixi Domini Jerofolymitanum iter arripuit. Cujus celeberrimas expeditionis talis 3 fuifTe cauila perhibetur. Eft Mefbpotamias trans rlumen magnum Eufraten civitas nobilis, qua? quidem vulgo * Rohefia, fed re&ius & an- tiquo nomine Ediffa vocatur, a diebus Con- ftantini Magni Chriftianae religionis cultui de- dita, & beatiffimi Thomse Apoftoli allatis ex India reliquiis inclyta. Hujus civitatis tantus in fide Catholica fervor fub Vaientc Imperatore Arriano fuifle * memoratur, ut cum ab eodem miifus adveniifet prsefe&us, omnes qui ad A- poftoli bafilicam orandi ftudio convenirent gla- dio mactaturus, nullus domi refediffe refera- tur : fed omnes a minimo ufque ad maximum, ut pro fidei veritate morerentur, illuc multo alacrius quam ad epulas concurriffe. in tantum,
T . Pei: Edd. priorcs. z. Deeft cum in Ed. Pic. 3 . Caufla fuille Edd. priores. 4. Lege notas. P. j. i^ufft, l. z, c y. So^m. I. 6.c. 18. Socr, lib. 4. c. 15, Theo. I. 4. c. \6. Pic
llt
LiberPrimus. £i
ut qusedam muliercula parvulnm fecum filium trahens, dum properat, ie fimul & fobolem pro Chrifto expofitura ad vic-timam, irrumpe- ret officium judicis illuc cum terrore maximo properantis. Denique a multis retro annis, cum Sarraceni occulto Dei judicio fupra mo- dum in Chriftianos graffari permiffi, captis ci- vitatibus clariflimis, fcilicet Alexandria, Antio- chia, Jerufalem, Damafco, iEgyptum, Syriam, aliafque Orientis provincias, m quibus Chriftus colebatur, occupafTent, atque in his omnibus Chriftianum nomen exterminafTent ; fbla hsec civitas ' propugnatrix non tantum murorum, fed etiam finium fuorum, in medio hoftium in- numerabilium & ferociflimorum invicSta per- feveravit ufque ad tempus expeditionis Jero- folymitanse prioris, qua Jerufalem & Antio- chiam Chriftiani expugnatis obtinuere Sarrace- nis. Tunc enim Turcis incurfantibus laborantes Edifleni, auxilium a noftro exercitu petierunt, & virum fortiflimum Baldewinum fratrem il- luftriflimi Ducis Godefridi, primum Gallici ge- neris Ducem acceperunt. Qup in Regem Je- rofblymitanum poft fratrem Godefridum fiib- limato, Frincipatus EdiiTenus per alios ftre- nue adminiftratus eft ufque ad Jocelinum : cujus lubrici hominis petulantia atque Iibidine aclum eft, ut civitas Chriftiance religionis titulo fere
i. Paulttt tamen Diaconus l. xviii. notavit a Cofroh temporead DCxxlx. anmm fuifie daentam Ecclefiam a Nefiorianis, Pic.
per
62 LlBER PKIMUS.
per nongentos ' annos infignis in manus Tur- corum & facrae fidei exicrminium unius civis perfidi proditione traderetur. Is erat genere Armenius, ejufdem civitatis civis indigena : & jure hereditario habitabat in quadam turri muro conjun&a. Hujus filiam prsenominatus civitatis Princeps formas captus illecebra vi abf- traxit, & ftupro polluit. Ille filiam dehone- ftatam dolens, & aftute diflimulatam doloris magnitudinem ut de uno ulcifceretur ad mul- torum perniciem trahens, no&e 2 facratiflima Dominicae nativitatis, cum facrae in Ecclefiis more Chriftiano celebrarentur vigiliae, invitatos pa&is clandeftinis Turcos intromifit in civita- tem. Qui nimirum Chriftianum fanguinem in- fatiabiliter fitientes, irruerunt in populum fe- cure in Ecclefia excubantem. Et Archiepifco- pum quidem (ut dicitur) altari afliftentem ma- clarunt. Populum vero non refiftentem, fed fubiti cafus ftupore rigentem, gladio trucida- runt. Sic capta & in poteftatem fpurciflimse gentis redacSta eft EdifTa tantis retro tempori- bus femper invicta, & 3 antiqua fidei Chrifti- anae alumna. Latiflimis quoque finibus ejus pertinaci hoftium furore pervafis, & in eorum immundiflimam poffeflionem cedentibus, Chri- ftianas Rehgionis cultus trans Eufraten fundi- tus deletus eft. Tanti mali fama * exciti Chri-
i. Infignis annos Edd. priores. i. Sacratiflimae Edd. pr. 3.An- ticjuae MS. Vk. 4. Excitati MS. Pie.
ftiani
LlBERpRIMUS. 6$
ftiani nominis fortiffimi principes, fcilicet Con- radus Italiae atque Germanias Imperator, & Lo- dovicus Rex ' Francorum Dominicum chara&e- rem mente promptiffima fufceperunt, & cum eis multi nobiles populique innumerabiles ex cundtis 2 fere provinciis Chriftianis.
De errore Eudonis de Stella, (3 quomodo periit. Cap. XIX.
Circa idem tempus Eugenius Papa Ro- manus ad fedis Apoftolicae regimen ex vitas regularis diftri&ione affumptus, Ecclefia- fticas ftudio difciplinse in Gallias veniens, gene- rale concilium inftituit Remis. in quo dum fe- deret cum omni frequentia Epifcoporum atque nobilium, oblatus eft ei quidam vir peftifer, qui fpiritu plenus diabolico prasftigiali aftutia tam multos feduxerat, ut fretus fequentium numero, per diverfa loca formidabilis oberra- ret, Ecciefiis maxime monafteriifque infeftus. Diu itaque multumque debacchatus, > tandem fapientia vincente malitiam a Remenfi Archi- epifcopo captus eft, & fandto concilio exhibi- tus. Eudo is dicebatur, natione Brito, agno- men habens de Stella, homo illiteratus & idi- ota, ludificatione daemonum ita dementatus, ut
l. Francix Edd. frioret. z. Dtefl fere in Edd. prkrib. 3. Tan- dem a Rem. A. captus eft, fapientia vincente mahtiam, & fanfto Edd. frkrtt.
1 quo-
6\ L I B E R P R I M U S.
1 quoniam fermone Gallico (Eun) diceretur, ad fuam perfonam pertinere crederet, quod m ec- clefiafticis exorcifmis dicitiir,fcilicet,^*r«0» qui venturus ejb pidicare vivos & mortuos, C? feculum per ignem. Ita plane fatuus ut z eum & eun ne- fciret diftinguere, fed fiipra modum ftupenda caxitate crederet fe effe dominatorem & judi- cem vivorum & mortuorum. Eratque perdia- bolicas prseftigias tam potens ad capiendas fim- plicium animas, ut tanquam ex mufcis arane- arum opere irretitis, fedudtam fibi multitudi- nem aggregaret : quas tota illum tanquam do- minum dominorum individue fequeretur. Et interdum quidem mira velocitate per diverfas provincias ferebatur : interdum vero moraba- tur cum fiiis omnibus in locis defertis & inviis, 5 indeque inftigante diabolo erumpebat impro- vifiis, ecclefiarum maxime ac monafteriorum infeftator. Accedebant ad eum plerumque noti ejus & propinqui (erat enim non infimi ge- neris ) five ut eum familiari aufucorriperent,fjve ut, quomodo fe circa eum res haberet, cautius explorarent. Videbatur autem efTe circa eum ingens gloria, apparatus faftufque regius, & qui cum eo erant, follicitudinis laborifque ex- pertes, pretiofe indui, fplendide epulari, & in fumma lsetitia agere videbantur : in tantum ut plerique, qui ad corripiendum eum venerant, confpe&a ejus non vera, fed fantaftica gloria,
I . Quum Edd. pr. z . Eun & cuin Edd.prlorts. 3 . Sk etiam MS. Pic. stoteaj moxque. COlTlim-
LiberPrimus. 6f
corrumperentur. Fiebant ' enim hasc fanta- itice per dasmones: a quibus fcilicet mifera illa multitudo, non veris & folidis, fed aeriis potius cibis in locis defertis alebatur. Nam, iicut poftmodum per quofdam audivimus, qui in ejus fuerant comitatu, eoque fublato tan- quam agentes pcenitentiam per orbem vaga- bantur, in promptu 2 eis erant, quotiefcunque volebant, panes, 3 carnes, & pifces, & quique cibi lautiores. Verum quod * iidem cibi non fblidi, fed aerii fuerint, fubminiftrantibus invi- fibiliter fpiritibus aeris hujus, ad capiendas ma- gis quam pafcendas animas, hinc elucet, quod quantamcunque ex cibis illis repletionem mo- dico ru&u * exinanitio fequebatur, tanta mox fuccedente efurie ut eofdem cibos illico repe- tere cogerentur. Quicunque 6 autem forte ad eos accedens ex cibis eorum, vel modicum gu- ftaffet, ex participatione 7 menfe da^moniorum mente mutata fpurciflimas multitudini continuo adhasrebat. Et quicunque ab eis aliquid in 8 qualibet fpecie accepifTet, periculi expers non erat. Denique fertur 9 quendam mihtem pro-
I. Enim, fed fantaftice Edd. priores. z. Ejus erant, quotiefcun- cjue volebat, Edd. priores. Et tamen eis in fuo ttiam fcribi Codice agno- fcit Picardus. 3. Carnes, pifces, Edd.priores. 4. Idein Edd. priores. Nec aliter Cod. nofiert qui & alibi idem pro iidem habet. Vide injra ad c. XXI. 5. Exinanitam, tanta mox fequebatur efuiies, ut eof- dem EdcLpriores. 6. Sic etiam MS- Pic ^Hntea dejiderabatur, autem. 7. Menfa Ed. yintv. mendoje. 8. Quolibet Cod. nojier MS. 9. Quon- dam Ed. yfntv. male.
I pinquum
66 LiberPrimus.
pinquum illius peftiferi accefliiTe ad eum, & iimpliciter monuiiTe, ut abjurata nefanda fecSta illa per communionem Chriftianae gratise pro- prio generi redderetur. Ille hominem aftute 1 iifpendens, oftendit ei in multiplici fpecie, f an- tafticarum opum amplitudinem ; ut blandiente 1 vifarum rerum illecebra caperetur. Propin- quus, inquit, nofter es, fume de noftro, quod & quantum vis. Verum homo prudens cum verba correptionis in ventum fudilTet, exivit ut abiret. Armiger vero ejus confpe&um mirse pulchritudinis accipitrem in propriam perni- ciem concupivit. Qup petito &■ accepto, do- minum fuum jam abeuntem cum Isetitia feque- batur. Cui ille, abjice, 2 inquit, cito quod por- tas, non enim eft avis, ut videtur, fed daemon fic transformatus : cujus verbi veritas poft mo- dicum claruit. Cum enim infipiens nollet au- dire monentem, primo conqueftus quod acci- piter ille unguibus fibi pugnum fortius ftrin- geret, mox ab eodem per manum in aerem fublevatus, deinceps non comparuit. Sane ciiin peftifer ille 3 per operationem Sathana? ita debaccharetur ut didtum eft, faepius a princi- pibus ad veftigandum & perfequendum eum exercitus fruftra mittebatur : qusefitus enim non inveniebatur. Tandem vero fraudatus ope dsemonum, cum non amplius per illum debac-
I. Multarum MS. Pic. z. Deeft inquit in Edd. priorib. 3. Sk stiam MS. Pk. Antta, dejiderabant»r} per op. Sathanse.
chari
LiberPrimus. 67
chari finerentur ( ' non enim amplius pofTunt
quam a fuperioribus poteftatibus juftoDei judi-
cio relaxantur) levi negotio a Remenfi Archie-
pifcopo comprehenfus eft : & populus quidem
ftolidus, qui eum fequebatur, dilapfus eft. Porro
difcipuli, qui ei ardtius adhaerebant, ejufque co-
operatores exftiterant, cum ipfo capti funt.
Cum ergo ftaret in confpe&u concilii, inter-
rogatus a fummo Pontifice quifnam effet, re-
fpondit : Egofum * Euny qui venturus efi judicare
vivos & mortuoij & jeculum per ignem. Habebat
autem in manu fua baculum inufitatas formae,
in fuperiori fcilicet J parte bifiircum. Interro-
gatus quid fibi vellet baculus ille -, res^ inquit,
grandis myflcrii ejl. Quamdiu enimy ficut nunc vi-
detiSj duobus ccelum capitibus fufpicit^ duas orbis
partes Deus poffidet^ tertiam mihi partem cedejis.
Porrof eadem duojuperiora capita baculi * humiliem
ufque ad terram^ (3 inferiorem ejus partem, quce
fimplex eft0 erigam^ ut ccelum fujpictat : duabus mun-
di partibus mihi retentis^ tertiam tantummodo par-
tem Deo reUnquam. Ad 5 hxc hfit univerfa fyn-
odus , derifitque hominem tam profunde da-
tum in reprobum fenfum. Juifus autem ex de-
creto concilii, ne peftis iterum ferperet, dili-
genter cuftodiri, tempore 6 modico fupervixit.
I. Jta quoque Cod. Pic. ^4mea} non enim nifi a fuperioribus. 2. Sic etiamMS. Pic. ^fntea, ille pro Eun. 3. Sic etiam AIS. Pic. ^lntea defiderabawr} pavte. 4. Suminittam Edd. priores. Fatetur ta- men Picardus in fuo Cod. humiliavero legi. 5. Hoc refponfum MS. Pic. 6. Exiguo Edd.priores.
I 2 Difci-
6% LlBERpRIMUS.
Difcipuli vero ejus quos magnis infignierat no- minibus, alium fcilicet vocans fapientiam, ' a- lium fcientiam, alium judicium, & in hunc mo- dum ceteros, cum fanam dodtrinam nulla ra- tione reciperent, z fed potius obftinatiffime de 3 falfis gloriarentur vocabulis, in tantum, ut ille qui Judicium dicebatur, fuis detentoribus ultricem infelici fiducia comminaretur fenten- tiam, Curias prius, & poftea ignibus traditi,ar- dere potius quam ad vitam corrigi maluerunt. Audivi a quodam venerabili viro, qui interfuit dum haec agerentur, quod audierit illum, qui Judicium dicebatur, cum ad fupplicium ducere- tur, crebro dicentem, Terra + finde te,tanquam ad oris ejus imperium terra aperienda eflet, & devoratura, ' ficut Dathan & Abiron, hoftes ejus. Tanta vis femel infixi cordibus erroris fuit.
Quomodo Conradus Imperator & J^ex Lodovicus exercitum duxerunt in Orientem.
C a p. XX.
1147. \ nno a partu virginis m.c.xlvii. tantae ex- /\ peditionis explicito apparatu , uterque Princeps iter 6 arripuit, exercitu bipertito. Im- perator enim prascedebat itinere dierum ali-
I. Defunt alium fc. in Ed. ^ntv. z. Ita ejuotjue MS> Pic sfntett defiderabatur, fed. 3. Suis MS. Pk. 4. Findere tanquam Edd, pr. 5 . Num. xvi. Deuter. xi. Pfal. cv. P. 6. Arripuit & exercitu Edd. pr-
quot,
LiberPrimus. 69
quot, cum Italorum & Germanorum, ' aliarum quoque gentium ampliflimis copiis. Rex vero fequebatur, Francorum, Flandrenfium, Nor- mannorum, Britonum, Anglorum, Burgundio- num, Provincialium, Aquitanorum equeftri fi- mul & pedeftri agmine comitatus. * Ingrefli Pannonias, illarum gentium 3 Rege placato, ut exercitui venalia non deeflent, Danubium tranfi- erunt : & per Thracias, fuppetente venalium copia, profpere ufque ad urbem Conftantino- politanam venerunt. Ibi fixis extra urbem ten- toriis per dies aliquot exercitum recreantes, pactis tandem cum ejufdem urbis Imperatore * celebratis, anguftum illud fretum quod Bra- chium S. Georgii dicitur, tranfmearunt. Ingref- fique Afiam Minorem, cujus pars quasdauiCon- ftantinopolitanse ditionis eft, partem vero re- liquam Soldanus Iconii poflidet, Grseci Impe- ratoris perfidiam experti funt : cujus tamen noftri quibufdam exceflibus motum incurrerant, cum f & Omnipotentis Dei, fuperbe & indif- ciplinate agendo, contra fe iracundiam accen- diflent. Legimus olim numerofiflimum Domi- ni exercitum unius hominis etiam occulte pec- cantis fcelere ita inquinatum, & favore divino nudatum, ut 6 enervis &: languidus appareret. Confultus Dominus, refpondit populum ana-
1 .Aliarumque gentium Edd. pr. z .Qui ingrefii MS. Pic. 3 .Pla- cato Rege Edd.prioret. 4. Sk etiam MS. Pic. ^tnuay conventis. 5 . Deejl & in Edd, priorib. 6. Enervus Edd. pr.
themate
70 LiberPrimus.
themate * effe pollutum, & adjecit: z Anathema in medio tui efly Ifrael: non poteris flare adverfus bofles tuos, donec deleatur ex te qui boc contamina- tus efl fcelere. Porro in noftro illo exercitu tanta tam contra Chriftianam quam contra Ca- ftrenfem etiam difciplinam mala increverant, ut mirum non Jit, quod eis tanquam pollutis & immundis favor nequaquam divinus arri- ferit. 3 Caftra enim a caftratione * luxurias di- cuntur. At caftra illa noftra cafta non erant : in quibus utique infelici quadam licentia y mul- torum ipumabant libidines. Prasfumentes quo- que de multitudine & inftrudTru copiarum, at- que ita carnem brachium fuum fuperbe po- nentes, in Domini, pro quo asmulari videban- tur, mifericordia atque potentia minus confi- debant, declaratumque in eis eft, quia 6 Deus fuperbis rejiflit: bumilibus autem dat gratiam, Prasterea in terra Chriftiani Imperatoris, cum quo fcedus 7 percufferant , & quo jubente, 8 venalia illis abundabant, minus a rapinis temperabant. Immifit ergo eis infenfiis Impe- rator hinc famem , inde hoftem : tanti fan- guinis Chriftiani periculum Chriftianus minime perhorrefcens. Denique venalibus prohibitis, cum pro vidtualibus congerendis propter ho- ftium infidias noftri non valerent excurrere :
I. Pollutnm e(Te Edd. priores. i.Jofuej. V. 3. Vide Notas.V. 4. Dicuntur luxurix Edd. priores. 5. Multi MS. Pie. 6. Jacobi 4. P. 7. Antca percufferunt MS. Pk- 8. Venalia vel afTeiebantur, vel abundabant, Edd. prioret.
primo
LiberPrimus, 71
primo exercitus fame contabuit ; deinde ho- ftium exceptus infidiis, vel Turcorum gladios inebriavit, vel Chriftianas ftatum libertatis ig- nominiofiflimas atque infeliciflima? fervitutis fbrte mutavit. Nec fuperbis ' & immundis caftigandis ira? defuere cceleftes, a & plerum- que (ut dicitur) effufa defuper 3 intempeftivo- rum imbrium inundatio de exercitu noftro plus minuit, quam hoftilis gladius + devoravit. Ita- que duorum exercituum maximorum parte longe ' majori diverfis cafibus & cladibus pro- fligata, cum parte refidua duo illi magni Prin- cipes segre exitium evadentes Jerofblymam venerunt : & nulla re memorabili fa&a, 6 in- glorii recefTerunt.
De J{aimundo Principe Antiocheno^ (3 captione 7 AJcalonit.
Cap. XXI.
Illis ad propria cum ignominia reverfis, Sarraceni de 8 necatae vel captas multitudi- nis Chriftianae ingentibus fpoliis ditati, facli funt inclyti. Denique fuccefTu fuperbi, & con- fidentia virium plus folito efFerati Chriftianis fe finibus immerferunt, omne genus Chriftia- num in Orientis partibus abradere meditantes,
I. Atque Edd. pr. z. Scd MS. Pic. 3. Sic etiam MS. Pic. s4n- tea, intempeftivarum nubium. 4. Ita quoque MS> Pic. Amta defi- derabatur, devoravit. 5. Majore Edd. fr. 6. Inglorie Edd.prioret. 7. Afcaloni Edd. Pic. 8. Caefc Edd.frhrtt.
atque
72 LiberPrimus.
atque hujus molitionis quafi faufta principia interfe&o Raimundo Chriftianiffimo Antiochias Principe praelibantes. Quippe hic fuerat Chri- ftiani nominis in Oriente fortiffimus propugna- tor, atque infignium geftorum titulis veteris in fe Machabaei transfuderat gloriam. Memini me (cum efTem adolefcentulus ) vidiffe quen- dam venerabilem monachum ab Orientis par- tibus cum magnis fuffragiis venientem, qui ex ejufdem clariffimi Principis olim militia fiierat. Hic inter plura, quas de ipfb memoranda refe- rebat, eum ob infigne virtutis Turcis tam ter- ribilem fuiffe perhibebat, ut quotiens contra eum produdturi effent exercitum, contra ' gla- dium ejus centum milites, & totidem contra ejus lanceam fcriberent. Cum ergo (ut dixi) z iidem hoftes recentibus Chriftianorum cladi- bus alacres fines Antiochenos folito ferocius incurfarent, ille conventum non fuftinens fuffi- cientium copiarum paullo inconfideratius ex virtutis confcientia cum paucis fe dedit difcri- mini, opprefTufque multitudine, poft fortia ge- fta non fecus quam antiquus ille Machabseus occubuit. Cum autem hoftes erecStis ufque in ccelum animis Antiochiam irrumpere 3 cogita- rent, audito Chriftiani * fideris occafu, magna-
I. Ejus gladium Edd. friores. i. Idem MS. nojter. Vide fupra adc.xix. 3. Cogitaret MS. nofler. 4. Sic etiam Cod. Pic. y1nteat principis. Sed non abfurde (inquit Picardus) fideris legitur, quandtr quidemfic hradiaret, quafi geminit Pollitct & Cajlorerfietate & fortitudine.
nimus
LiberPrimus. 73
nimus Rex Jerofblymorum ' Balduinus cum Cruce dominica & militia templi ocior advo- lat, & hoftium molitiones prasveniens, 2 atto- nitam civitatem ingreditur. Hoftes nihilomi- nus irruunt, ? & civitatem oblidione conclu- dunt. Sed qui fuperbis paulo ante reftiterat, humilibus illis dedit uberem gratiam. Deo e- nim propicio paulatim refpirantes atque inva- lefcentes, hoftes jam crebris fucceflibus tumi- dos non fblum obfidionem deferere, fed etiam finibus fiiis cum dedecore excedere compule- runt j viribufque paulatim * crefcentibus poft modicum hoftium fines ingrefli, eos, qui paulo ante aliena invaferant, propria cum fiimmo pe- riculo tueri coegerunt. Denique poft annos aliquot, militia templi Gazam antiquiffimam Paleftinas civitatem olim dirutam reparavit, & fertiliffimos ejus fines obtinuit. Inclytus quo- que Rex * Balduinus Afcalonam ejufdem 6 pro- vinciae florentiflimam atque munitillimam civi- tatem, quse nunquam antea a Chriftianis ex- pugnari 7 poterat, cum multa gloria expugna- vit & cepit, ficque tota Paleftina in jus & po- teftatem Chriftianorum redad:a eft.
I. Baldewinus Edd. priores. 2. Sic etiam AtS. Pic. */lmea% Antio- chiam. Civitas autem attomta forte ( ut notat Picardus ) ob Rgimundi acerbum cafum. 3 . Deefi & in Edd. priorib. 4. Crefcentibus non multo poft hoftium Edd. pr. 5. Baldewinus Edd.pr. 6. Provinciae, & florentimmam Edd. priores. 7. Potuerat Ed. Pic.
K Dc
74 LlBERpRIMUS.
De inteflinis malis Anglmfub i^ege Stepbano. Cap. XXII.
Interea dum circa noftros vel a noftris in Oriente talia gererentur, Anglia inteftinis malis exanguis & faucia tabefcebat. Et quidem de quodam tempore * plebis antiqua? fcriptum eft : z In diebus iRu non erat i\ex in Ifrael : fed unufquifque, quod reclum fibi videbatur^ faciebat. At in Anglia fub Rege Stephano pejus fiebat. Nam quia tunc impotens erat Rex, & per Re- gis impotcntiam languida lex, quibufdam quod rectum fibi videbatur agentibus; multi, quod infita ratione malum eiTe fciebant, fublato Re- gis & legis metu proclivius faciebant. Et pri- mo quidem videbatur regnum Anglix fcifTum eife in duo ; quibufdam Regi, quibufdam vero Imperatrici faventibus. Non quod velRex, vel Imperatrix fux parti potenter imperaret ; fed quod fuorum bellicis quifque ftudiisprotempore niteretur. Neuter enim in fuos imperiofe agere & difciplinas vigorem exercere poterat : fcd uterque fuos, ne a fe deficerent, nihil negando nmlcebat. Sane inter partes (ut fuperius di- d:um eft) diu multumque certatum eft, alter- nante fortuna. ProceiTu vero temporis inter 3 eas jam fepius fortuna? infidelitatem «■ exper-
i. Le"ii ad oratn Cod. Pic. l, Judic. 17. 3. Eos Edd. frioru. 4. Expertos Edd, prkres.
tas,
L I B E R P R I M U S.
tas, remiffiores motus effe coepere : quod ' ta- men Anglias non ceffit in bonum. Illis quippe diutinas concertationis pertsefis , & mollius a- gentibus, provinciales difcordantium Procerum motus efferbuere. Caftella quippe per fingulas provincias ftudio partium crebra furrexerant, erantque in Anglia quodammodo tot Reges, vel potius tyranni, quot Domini caftellorum, habentes finguli percufTuram proprii z nummif matis, & poteftatem fubditis, regio more, di- cendi juns. Cumque ita finguli excellere qua> rerent, ut quidam fuperiorem, quidam vel pa- rem fuftinere non pofTent, feralibus inter fe odiis difceptantes, rapinis atque incendiis re- giones clariffimas corruperunt, &in fertiliffima olim patria, fere omne robur panis abfumpfe- runt. ' Aquilonalis vero regio, quse in potefta- tem t David Regis Scottorum ufque ad * flumen 6 Tefyam ceflerat, per ejufdem Regis indu- ftriam in pace agebat, ad quem Henricus ex nepte ejus, ~ id eft, Matilde olim Imperatrice, Andegavenfis Comitis filius, & Anglia? Rex fu- turus a matre miflus jam pubes acceffit: 8 & ab eo apud Lugubaliam (quae vulgo ? Carleil dici- tur) cingulum miiitare accepit, prseftita prius (ut dicitur) cautione, quod nulla parte terra-
I. Tum pro tamen/n Edd. priorib. z. Numifmatis Edd. prkres. 3. Aquilonaris Edd. priores. 4. Sic etiam AfS. Pic yintea^ Domini. 5. Fluvium Edd. priorei. 6. Tefam Edd.pr. Picardus tamen agnofcit in fuo Cod. legi, Thefyam. 7. Defunt id efl in Edd. priorib. 8. At Edd. pr. 9. yide Notas. P.
K 2 rum,
7f
7& LlBERpRIMUS.
rum, quse in ejufdem ' regis ex Anglia ditio- nem tranfuTent, ejus ullo tempore mutilaret heredes.
De Jfyge Scottorum David, ($ filio ejus, & filiis filii ejus.
Cap. XXIII.
Iisdem temporibus juvenis clariffimus, &, quod in homine latas feculi vias ambulante invenire difficile eft, cum morum fuavitate, eo- rundem etiam iinceritate confpicuus, Henricus z fcilicet unicus memorati Regis David filius, Northumbria; Comes, & regni fucceffor fpera- tus, cum ingenti Anglorum fimul & Scottorum luctu morte immatura rebus exceffit humanis, reliclis ex jconjuge, quae ' Guarennenfis fuerat Comitis filia, tribus filiis & totidem filiabus. Cafus quidem acerbiffimus vifcera pii patris concuffit, fed conftantis animi pondus (erat enim vir bonus & fapiens ) decentem ♦ doloris modum fecit , complexufque nepotes duos , nam tertium (ni fallor) gravida nondum ma- ter ediderat, filium in eis s fibi vivere reputans, confolationem recepit. Denique poft annos aliquot generale debitum fbluturus, Malcolinum filii primogenitum adhuc impuberem regni
i. Deejl regis in Edd. priorib. z. Scilicet memorati Domini Re- gis filius Edd. priores. Unicus tamen in fm legi Cod. teflatur Picardut. 3. Guerrenenfis MS Pic 4. Dolori malit Picardus. 5. Deeji fjbi in Edd- priorib.
fuc-
L I B E R P R I M U S. 77
iuccefTorem declaravit, fratri ' vero ejus * Wi- Jelmo comitatum Northumbrias aflignavit. Et major quidem natu, tam morum fimilitudine, cjuam corporis habitudine patrilTare magis ; minor vero matriflare, id eft, materni generis imaginem in vultu & moribus prastendere, vi- debatur. Dormivit ergo 5 Rex Scottorum 4 Da- vid cum patribus fuis, * vir magnus & gloriofus in feculo, nec minoris glorise in Chrifto. Nam> ficut accepimus a fide dignis teftibus, qui ejus vitam adtufque noverunt, vir fuit religiofus & pius : vir multas prudentise, fummique modera- minis in adminiftratione temporalium, & nihil- ominus magnse devotionis 6 in Deum : vir pro- pter regni negotia ad divina nequaquam offi- cia fegnior, vel propter divina quibus infiftebat officia, ad negotia f regni 8 obtunfior. Poft ho- norabiles nuptias & thorum immaculatum, ex quo illi unicus natus eft filius, qui fimillimis moribus patrem exprimeret, annis plurimis in caslibatu 9 permanfit, in piis largitionibus tam profiifus, ut praeter copiofam difperfionem in pauperes, eleemofynas illius enarrent ab ipfo
I. Sk etiam MS. Pic. ^ntea dejtderabatur, vero. z. Guilellmo Edd. pr. 3 . Deefl Rcx in Edd. priorib. 4. Sic etiam MS. Pic ^fntea, Dominus pro David. 5. Subquo, inquit Nkolaus S. Bern. y4manu~ enjis ep. ~ 1. & virtus mercede, & vitium ultione non caruit. Pic. 6. In Dominum : vir poft regni negotia Edd. prioret. 7. Regia pro regni in Edd.priorib. 8. Itaetiam Ed. ^ntverp. Et pc plane in Cod. noflro. Miror proinde Picardum male Jic legi monnij]e} eaque dt caujia in obtufior mutajie. 9. Remanfit MS. Pio.
fundata:,
78 L I B E R P R I M U S.
fiindatas, « ditatas, a ornatas multse ecclefia: Sanctorum. Sane cum illi, quem 3 Deus pro- nunciat fe invenilTe virum fecundum cor fuum cum titulo vocabuli in multis fimillimus fuerit ; in quodam etiam non parvo inter multa & praeclara bona exceifu ab ejus fimilitudine non receffit. Sicut enim ille poft multa virtutum infignia + in adulterium fimul & f homicidium, in altero enervis, in altero nequam incidit: ita & ifle alias quidem bonus & pius, Scotto- rum gentem ex effrenata barbarie fanguinis avidam, & neque astati, neque fexui, Hcet eo nolente & fruftra prohibente, parcituram, An- glorum immifit provincia?, dum pro nepte fua olim Imperatrice, cujus juftam, ut credebat, partem fovebat, plus jufto asmularetur. At ficut ille per 6 exuberantem eledtoris fui gratiam vulnus illud vel potius vulnera pia humilitate fanavit ; ita etiam ifte tanti excefTus reatum dignis (ut credimus) pcenitentia fructibus ex- piavit. Itaque non folum in executione pi- orum operum , verum etiam in actione fru- (Stuofas poenitentias, regiam antiqui David for- mam novus ifte David Rex, non barbarus bar- baras gentis implevit. Notandum etiam quod ficut ille poft pcenitentiam, ob prioris peccati meritum divinitus caftigatus eft per f nequiffi-
!• Non dicatx cum Ed. ^intvtrp. i. Et ornatae Edd. priorts. 3. Dominus pronunciavit Edd. pr. 4. Lege i.l{eg. c. 1 1. P. 5. Ho- micidium Uriee fupra defcriptum. P. <5. &ic ttiamMS. Pic. ytnita^ excu- bantcm. 7. sibfahnem. Lege c. 15,1651 7,1 8. %eg. i. Pic.
mum
LiberPrimus. 79
mum filiumj ita ifte quoque quamvis longe mitius per quendam pfeudomonachum & Epif- copum. Quem nimirum ego poftmodum apud 1 Bellalandam noftram faspius vidi, adtufque ejus infolentiflimos cum 2 cafu digniflimo di- dici. Quae utique filentio praeteriri non de- bent : ut cognofcant & pofteri quomodo in homine illo glorificatus fit, 3 qui fuperbis re- fiftit, & humilibus dat gratiam.
De Wimundo 4 Epifcopo, & inepijcopali ejus vita7 £2 quomodo exctvcatus ejl.
Cap. XXIV.
Id e m obfcuriflimo in Anglia loco natus , cum perceptis litterarum rudimentis non haberet unde in fcholis fubfifteret, artis fcri- ptoriae * fciolus quibufdam religiofis 6 antiqua- rii officium pro 7 tollenda inopia impendebat. Deinde apud Furnefium 8 tonforatus & regu- larem vitam profeffus, cum nadhis effet fcri- pturarum copiam cum otio competenti, adju- tus triplici bono, fcilicet acri ingenio, illabili memoria, apto eloquio, ita in brevi profecit, ut magnas fpei effe videretur. Evolutis diebus
I. Bellelandam Edd. priores. i. Deeft cafu in Ed. ^intverp. l.Nempe Deus} de quo b<ec fcripferit Jacob. 4. c> ?. Petr. i.epift.j. Pic. 4. Epifcopo, & quomodo excxcatus eft Edd. pr. 5. yide mtat. 6. Papias. Antiquarii librarii funt, qui antiqua fcribunt in marg. Cod nojiri i manu recemiori. 7. Toleranda Edd. pr. LeHionem nofiiam fi.mat MS. in qito toleranda cum duob. punclit fub ra ab ead, m. bafct lilterai delendat eje denotautib. S. Tonfuratus Edd. pr.
in
80 LiberPrimus.
in infulam ' Man cum fratribus mifTus, fuavi- tate eloquii, & jocunditate faciei, cum effet etiam produdto 6c robufto corpore, ita barbaris placuit, ut ab eis in Epifcopum peteretur, & eorum quidem completum eft defiderium. Mox ex fuccelfu intumuit, & grandia moliri ccepit. Nec contentus epifcopalis dignitate officii, animo jam ambulabat m magnis & mi- rabilibus fuper fe -, eratque ei z cum corde va- niflimo , os loquens ingentia. Denique con- gregans viros inopes & audaces, judicium ve- ritatis non veritus, propofuit fe 3 effe filium Comitis Muravenfis, hereditate patrum fuorum a Rege Scottorum fpoliatum, cordi fibi efTe non fblum jus fuum * profequi, fed etiam ul- cifci injurias, s illos fe velle & habere periculi & fbrtunae confortes, rem quidem effe aliquanti laboris & periculi, fed magnae claritatis, & plu- rimi emolumenti. Acceniis ergo omnibus, at- que in verba ejus jurantibus, per vicinas cce- pit infulas ferociter debacchari, eratque jam quafi Nembroth 6 robuftus venator coram Do- mino, dedignatus juxta Epifcopalis officii de- bitum hominum effe pifcator cum Petro. Au- gebatur indies fatellitum copiis, inter quos ni- mirum ipfe eminens fere ab humero & furfum, tanquam dux magnus omnium animos accen-
I. Deefi Man in Edd. prlnrib. z. Sic etiam Cod. Pic. ^Antea defi- derabatur, cuni. 3. Ita quoque AIS. Pk. ^intea dejiderabaturt efle. 4. Sic eiiam MS. Pie. ^tntea, perfequi. 5. Inopes in margine Cod. tiojhi a mantt recemiori. 6> Cen. io. P.
debat.
L I B E R P R I M U S. Sl
debat. Excurrebat in provincias Scotise, ra- pinis 8c homicidiis cundta exterminans. Cum- que adverfiis eum regius exercitus mitteretur^ in remotiores fe faltus recipiens, vel in Ocea- num refugiens, omnem illum apparatum belli- cum eludebat, & recedente exercitu, rurfum ex locis abditis ad infeftandas provincias erum- pebat. Cum ergo in omnibus profperaretur, effetque jam ipfi etiam Regi terribilis ; quidam Epifcopus vir fimpliciflimus ' ejus impetum mi- rabiliter ad tempus repreilit. Cui cum ille bel- lum denuncians exterminium minaretur, nifi ve£tigal penderet: voluntas, inquit, Dei fiat, nam meo exemplo nunquam aliquis Epifcopus alterius Epifcopi fiet tributarius. Cohortatus ergo populum fuum, illi cum fiirore venienti fola fide major, nam in ceteris longe impar, occurrit, & pro fuorum animatione primum ipfe belli dans id:um, jadtata fecuri modica, hoftem in fronte gradientem Deo volente pro- ftravit. Quo cafu confbrtatus populus, in pra> dones fortiter irruit, & eorum magna parte csefa, ducem ferociffimum enerviter fugere compulit. Solebat autem hoc ipfe poftea inter amicos cum z jocunditate narrare tanquam glo- rians, quod fblus eum Deus per fimplicis Epif- copi fidem vincere potuiffet. Ego quoque hoc ipfum, quodam qui de numero fatelhtum ejus fuerat, & cum ceteris qui evafere, fugerat, re-
I. Miiabiliter cjus impetum Edd.pr. i, Jucunditate Ed.Pk.
L ferente,
$2 LiberPrimus.
ferente, cognovi. Refumptis autem viribus per infulas atque provincias Scotias ' debacchaba- tur ut prius. Quamobrem Rex compulfus eft placare prasdonem, faniori plane ufus confilio, ut cum hofte tumido callidoque, cum quo for- titer agi non poterat, fapienter ageretur. Ce- dens ergo illi quandam provinciam cum mo- nafterio Furnefienfi, excurfiones ejus interim fufpendit. Cum autem per fubditam provin- ciam tanquam Rex z vallante exercitu gloriofe ferretur, ipfique monafterio, cnjus monachus fuerat, fupra modum gravis exifteret, de con- fenfu nobilium infidiati fimt ei quidam pro- vinciales, quiejus velpotentiam vel infolentiam exofam habebant. Na&ique tempus opportu- num, cum prasmiflam ad hofpitium multitudi- nem lento pede & raro ftipatus fatellite feque- retur, comprehenfum vinxerunt, utrumque illi oculum, quia 5 uterque nequam erat, eruerunt, caufamque virulenti germinis amputantes, eum pro pace regni Scottorum, non * propter re- gnum ccelorum, caftraverunt. Qui poftea * Bel- lalandam noftram venit, ibique annis plurimis ufque ad obitum quietus permanfit. Fertur ta-
I. Debacchatus eft ut prius Edd. priores. z. Sk etiam MS. Pic, yfntea, valente. 3 . V. C. ujroque. Videiur autem auflor reffexijje il- lud Evang. an oculus tuus nequain eft, quia ego bonus fum ? fatret autem moraliter in fcripturit exfonunt oculum fro intentione : eo quoque fpe&at Evang. Parab. Matth. 19. Pic. 4. ylllufit ad Chrifti diclum Matth. 19. Sunt Eunuchi qui feipfos caftraverunt propter regna ccelorum. idm. 5 Bellelandam Edd. fiioret.
men
LiberPrimus. 83
men tunc etiam dixiffe, quia fi vel pafleris ocu- lum haberet, inimici ejus de a&is in eum mi- nime exultarent.
De Malcolino CbriftianiJJimo fyge Scottorum.
Cap. XXV.
e m o r a t o ' igitur Scottorum Regi Da- vid, Malcolinus major natu nepotum ejus ex filio nondum pubes fucceffit. Qui ve- nerabilem avum in multis bonis exasquans, in quibufdam etiam gloriofe fuperans, in medio nationis barbarse & perverfas tanquam fidus ccelefte refulfit. Prseventus enim a Deo in benedictionibus dulcedinis, ut a tenero fuperni amoris fervorem conciperet, in tota vita fua candore pudicitias, titulo humilitatis & inno- centise, puritate confcientiaj, morum fuavitate pariter & gravitate ita excelluit, ut inter fecu- lares (quibus2fblo habitu congruebat) mona- chus, & inter homines, quibus imperabat, ter- renus quidam Angelus videretur. Mira quidem hsec in Rege, & rege gentis tam barbarse, quam utique Deo cun&a opera ejus dirigente ita regebat, ut propter illa virtutum infignia barbaris non efTet defpe&ui, fed potius admi- rationi & amori : dum per regiam audtorita- tem & feveritatem improbis & audacibus ma-
I . Ergo Edd.pr. z. Toto M$. Pk.
L 2 ximo
$4- LiberPrimus.
ximo eflet terrori. * Non tamen defiiere, qui novis motibus intumefcentes, vel eum impe- tendum cenferent, vel confueta illi denegarent. Qups nimirum Deo fibi manifefte cooperante ita vel contrivit, vel domuit, ut omnes dein- ceps formidarent molefti effe viro, cum quo erat Deus. Sed nec defuere illi in ingrefTu pu- bertatis quidam immiffi a Sathana, qui cum in fe ipfis caftitatis jacturam pro nihilo duce- rent ; eum 2 quoque ad carnalis experientiam voluptatis aufu improbo & virulentis fiiafioni- bus titillarent. Illevero,qui jam s fequi agnum cupiens quocunque iret, fanclas integritatis ze- lum toto pe&ore hauferat, & thefaurum iftum in carne fragili tanquam in vafe fidtili caute cuftodiendum, nullo quidem homine, fed Deo tantum intus docente fciebat, indecoras cose- vorum, vel etiam eorum quos loco magiftro- rum colebat, fuafiones primo contempfit, ac deinde, cum nondum quiefcerent, voce & vultu cum quadam au&oritate ita repreffit, ut eorum nullus de cetero talia illi auderet ingerere : at in his * repulfus hoftis ftimulante invidia non quiefcit, J fbrtiores contra puerum Dei infidias ftruit, Matrem adornat, quas illi virus occul- tum tanquam confilium maternse pietatis infi-
T. Sic etiam MS. Pic. sfntea, non cnim defueve. 2. Quoque& ad Edd. priores. 3. ^id rem trahit illud ^ipocal. 14. Hi funt qui cum mulieribus non funt coinquinati. virgines enim funt. Hi fe- quuntur agnum, quocumque ierit. Pk. 4. Repulfis MS. Pic. j . Scd fortiores MS. Pic
bilet,
LlBERpRIMUS. 8/
bilet, & non folum blandiendo alliciat, fed et- iam imperiis urgeat -y Regem, non monachum efle moneat, astati & corpori ejus amplexus 1 puellares maxime congruere doceat. Matris importunitate vindtusmagis quam vi&us, afTen- tiri vifus eft, ne contriftaret parentem. Lseta illa cubantis jam filii lecto afliftens, virginem fpeciofam & nobilem ad latus non obludtantis collocavit. Ille egredientibus confciis fecre- tum nadtus, & charitatis magis quam carnis igne fuccenfus, illico furrexit, & cubile regium toto nodtis fpatio virgini cedens, opertus pal- lio in pavimento dormivit. Eo mane a cubi- culariis fic invento, & 2 confecuto virginis te- ftimonio, utriufque 3 declarata eft virginitas. Matrem poftea vel objurgare vel blandiri adji- cientem, quadam conftantis animi audtoritate 4 compefcuit, ut fuper hoc audendum ulterius non putaret. Dicant quod voluerint venera- tores fignorum, * ex miris merita metientes, & ex fola fignorum claritate fan6titatis titulum tribuentes : plane ego illud in Rege juvenculo, fic impugnatae fed inexpugnatse integritatis mi- raculum, prseferendum cenfeo non folum illu- minationi caecorum, fedetiam fufcitationi mor- tuorum.
T. Puellaris AfS. nofler. z. Sic ctiam Cod. Pic. ^fntea, confueto, 3 . Eft declarata Edd. pr. 4. Cumpefcuit Ed. Pic. Vidt Ed. nojiram Camdeni Eliigbethx, p. 1004. 5. Et ex miris Edd. fr,
De
86 LiberPrjmus.
De injiitutione Hugonis Dunelmenjis Epifcopiy (3 re~ ftitutione ' Wilelmi Eboracenjis^ # de morte ejus.
Cap. XXVI.
T autem a Scotia paululum regrediar,
defun&o z Wilelmo de San6ta Barbara
Dunelmenfi Epifcopo viro religiofo, Hugo E-
boracenfis Ecclefia^ thefaurarius propter nobi-
litatem generis (erat enim propinquus Regis
Stephani) ad Pontificatum Dunelmenfisecclefiae
ele&us eft, venerabili Henrico Eboracenfi Ar-
chiepifcopo, ad quem Dunelmenfis Epifcopi
fpecliabat confecratio, plurimum obnitente, at-
que obtendente & minus canonicam eledti se-
tatem, & minus probatam morum ejus gravi-
tatem. Afcenderunt ergo majores ex ele&ori-
bus cum ipfb eleclo ad fedem Apoftolicam pro
negotio tam eledtionis quam confecrationis,
jam di6to Archiepifcopo pro fe refponfalem
mittente, qui & eledtioni contrairet, & confe-
crationem impediret. Sed venerabili Eugenio,
qui ejufdem Archiepifcopi apud Clarevallem
condifcipulus fuerat, ex hac luce paulo ante
fubtradto, invenerunt Anaftafium fedi Apofto-
hcx praefidentem. Tres quippe viri memora-
biles, & in vita fua amiciflimi, tempore illo de-
cedentes, in morte quoque brevibus > funt in-
i. Guillelmi Edd. priwes, i Guillelmo Edd.friores. 3. Deeji funt in Edd. priorib.
tervallis
LiberPrimus. %7
tervallis feparati, fcilicet Eugenius Papa Ro- manus, Bernardus Clarevallis Abbas, Henricus Eboracenfis Archiepifcopus : e quibus Eugenio & Bernardo prius ' afliimptis, Henricus z e ve- ftigio fecutus eft. Vulgato autem duorum tranf- itu, tertio adhuc fuperftite, 3 Wilelmus olim E- boracenfis * Archiepifcopus, qui Wintoniae mo- rabatur, fpe recuperationis concepta, (nam prior eum depofuerat, fecundus ut deponere- tur egerat, tertius depofito fuccefferat ) fedem Apoftolicam celeriter adiit : judicium non ac- cufans, mifericordiam humiliter poftulavit. Et ecce * certus ex Anglia de tranfitu Eboracenfis Archiepifcopi nuncius fuperveniens, verecun- diffimas ejus preces multum adjuvit. Et quidem Dunelmenfis eleclus, qui prior illuc venerat, a Domino Papa folemniter confecratus, illius qui pofterior advenerat pendente adhuc fortuna difceffit. Sed tandem 6 & ipfe, prioris judicii rigore fublato, Apoftolicas manfuetudinis cle- mentiam expertus f eft, miferante 8 canos ejus Papa cum Cardinalibus, & fatagente circa ejus negotium maxime quodam Gregorio magni no- minis Cardinali, homine facundiffimo & pro- fundiffimas aftutise, atque animi vere Romani.
I. Abfumptis Edd. priores. i . Eveftigio (unica diSlione) Edd. pr. 3 . Guillelmus Edd. pr. 4. Sic etiam MS. Pic. ^intea defiderabatur, Ar- chiepifcopus. 5 . Certus de tranfitu ex Anglia Eboracenfis Epifcopi Edd. prkres. Picardus tamen agnofcit in juo etiam Cod. Archiepifcopi tegi. 6. Defunt & ipfe in Edd.priorib. j.DeJiderathr eft m Eddpriorib* 8. Ejus car.os Edd.prhw.
Itaque
8 LiberPrimus.
Itaque in integrum reftitutus, & pallio, quod nunquam eatenus impetrare l poterat, infigni- tus, Sabbato fan&o Wintoniam rediit, ibique celebrata folemnitate PafchaliJ poft 2 albas ad civitatem propriam properavit. Occurrerunt autem ei extra civitatem minus pacifice Ro- bertus Eboracenfis ecclefise Decanus, & Osber- tus Archidiaconus, qui, ut eum a defiderata fede arcerent, propofitis capitulis adverfus eum fbrtiter appeilarunt. Ille nihilominus progre- diens, folemni occurfu, & ingenti applaufu a Clero & populo fufceptus eft. Prsenominati vero ejus adverfarii Theobaldum Cantuarien- fem Archiepifcopum, Apoftolicas tunc in An- glia vices agentem, concite adeuntes, ejufdem favore & fufFragiis utebantur. Porro ille re- ceptam non multo poft albas Pafchales eccle- fiam decenti moderamine regens, & ingenita lenitate nulli onerofus exiftens, paucis poft Pentecoften evolutis diebus febre corripitur, & rapitur ex hac vita, ingenti tam clericis quam laicis ex mitiflimi Paftoris occafu, lu6tu reli&o. Sane propter inopinatum ejus tranfitum a multis creditur veneno extindlus, aflerentibus eum ex facro calice, per quendam 3 ab adverfa- riis immifliim vel pro eis semulantem infedto, potum mortiferum ( quod diclu horrendum + eft) cum potu * vita^ haufifTe. At hoc mera
I. Potuerat Ed. Pic. z. Oftavas MS. Pic. 3. Ex MS. Pic. 4. Eft) & cum Edd.fr. 5. Vitam haufifle Ed.yttwv. Mortem haufifle Ed. Pic. QIIO-
LiberPrimus. %<)
quorundam ' opinio eft, quam tamen petulan- ter velut perfpicuam 2 veritatem fparferunt 3 invulgus. Denique ego procefTu temporis cum fama ifta crebrefceret , quendam virum ma- gnum & grandaevum, Rievallis monafterii mo- nachum jam valetudinarium & morti vicinum, qui eo tempore Eboracenfis Ecclefias Canoni- cus & memorato Archiepifcopo familiaris ex- titerat, fuper hoc cum adjurationibus percun- d:andum putavi. Qui conftanter refpondit, hoc efTe mendaciflimum conceptae a quibufdam opinionis commentum : fe quippe cum fcelus illud attentatum dicitur, prasfentem atque Ar- chiepifcopo affiftenten fuiffe, nullo modo ma- lignum quemquam inter circumftantes fidelif. fimos ad aliquid tale audendum irrepere po* tuifTe. Illud quoque falfum eft quod dicunt eum amicis fuadentibus antidotum guftare * no- luifTe : cum ab eis hoftilis malicia in eum ali- quid aufa putaretur. & ad hoc fuum vel opi- nabile vel commentum firmandum * ferunt eum dixifTe, quod ccelefti antidoto non adjiceret humanum. Quod utique quia vir fapiens fuit, & 6 Deum 7 non efTe tentandum divina auclori- tate edoclus, nec dixifTe 8 nec egiffe credendus eft. Ad hoc Symphorianum familiarem cleri- cum ejus, qui in ejus obfequio non parvo tem-
l. Sic etiamMS. Pk. Opinione, quam antea. z . Jta qnoque M$. Pic. ytntea^ veritate. 3. In vulgui omittit MS. Pic. 4. VoluifTe Fdd. prioret. 5.Fertur Edd.pr. 6. Dominum Edd, friorti. T.Deut. 6. Maxth. 4. P. 8. Neque Edd, priorei.
M pore
5>o
LlBER PRIMUS.
pore fuerat, & segrotanti devotus minifter afti- terat, audivi dicentem, quod amicis fuadentibus antidotum fumpferit, quod utique ' vir fapiens 2 feciffe credendus eft. Ab eodem quoque au- divi, amicos qui aderant ob hoc maxime, ad putandum quod mortiferum quid biberit, fiiifTe proclives, quia dentes ejus, qui candidi fue- rant, in extremo illo incommodo nigrefcere cceperant. At hoc ridetur a medicis, ? cum dentes hominis morituri paflim nigrefcere fo- leant. Porro Eboracenfis Archiepifcopi morte comperta, Robertus Decanus & Osbertus Ar- chidiaconus, annitente & cooperante Cantua- rienfi Archiepifcopo Apoftolicae fedis legato, Rogerium ejufdem Archidiaconum ad Ebora- cenfis Ecclefias cathedram elegerunt, magnifque fufFragiis atque terroribus Eboracenfe Capitu- lum ad confentiendum induxerunt. Et de hoc quidem plenius fuo loco dicemus.
De viridibus pueris. C a p. XXVII.
Nec praetereundum videtur inauditum a feculis prodigium, quod fub Rege Ste- phano in Anglia nofcitur evenifTe. Et quidem diu fuper hoc, cum tamen a multis prasdica- retur, hasfitavi ; remque vel nullius vel abditif-
i. Deeli viir inEdd.pr. x. Sk etiam MS. Plc. sintea omittebam, fecifle. 3. Ita quoque MS Pic- sintea, cum homines morituri.
flmas
LlBER PRIMUS.
fimx rationis in fidcni recipere ridiculum mihi videbatur : doncc tantorum & talium pondere teftium ita fum obrutus, ut cogerer credere & mirari, quod nullis animi viribus pofiiim attin- gere vel rimari. Vicus eft in Eftanglia quatuor vel quinque (ut dicitur) mihariis diftans a no- bili monafterio beati Regis & martyris Ed- mundi. Juxta quem vicum quaedam antiquiffi- mx foffe vifuntur : quae fermone Anglico 1 TIKOllfjpttteS a, ideft,luporum foffe, dicuntur,& vico, cui adjacent, fuum nomen indulgent. Ex his fbffis tempore meflis, & occupatis circa frugnm colle&ionem per agros mefToribus, e- merferunt duo pueri mafculus & femina, toto corpore virides, & coloris infoliti, ex incognita materia vefte operti. Cumque per agrum at- toniti oberrarent, comprehenfi a mefToribus dudti funt in vicum, multifque confiuentibus ad tants novitatis fpecl:aculum, per dies ali- quot tenti funt cibi expertes. Cum ergo inedia jam pene deficerent, nec tamen aliquid cibo- rum, qui offerebantur, attenderent; forte ex agro contigit fabas inferri, quas lllico arripi- entes, legumen ipfiim in thyrfis quadierunt, Sc nihil in concavitate thyrfbrum invenientes, a- mare rleverunt. Tunc quidam eorum, qui ad- erant, legumen ex corticibus erutum 3 porrexit eis, quod ftatim libenter acceptum, comede-
9*
K. Vulfputes Edd. friores. z. yide notas. P, 3. Porrexeiit MS.
nojter.
M 2 runt.
^2 LiberPrimus.
runt. Hoc cibo aliti funt per mcnfes aliquot, quoufque ' ufum panis noverunt. Denique co- lorem proprium, ciborum noftrorum prasvalente natura, paulatim mutantes, & fimiles nobis ef- fe&i, noftri quoque fermonis ufum didicerunt. Vifumque eft prudentibus, ut facri Baptifmatis perciperent facramentum, quod & fa&um eft. Sed puer qui minor natu videbatur poft Ba- ptifmumbrevi vivens tempore immatura morte deceflit, fbrore incolumi permanente, & nec in modico anoftri generis feminis difcrepante. Quse nimirum z poftea apud Lennam (ut dici- tur ) duxit maritum, & ante annos paucos fu- perftes eiTe dicebatur. Sane cum jam noftrae ufum loquelas haberent, interrogati qui & unde effent, refpondifTe feruntur : Homines de terra Santli Martiniy qui fcilicet in terra nativita- tis noflrce prcecipute venerationi habetur. Confe- quenter interrogati, ubinam effet terra illa, &: quomodo exinde 3 huc advenifTent, utrumque, inquiunt, nefcimm. Hoc tantum meminimus ; quia cum quodam die pecora patris noflri in agro pafce- remuSyfonitum 4 quendam magnum audivimus^ qua- lem nunc apud Santlum 5 Edmundum, cum Jigna concrcpare dicuntur , audire folemus. Cumque in fomtum illum quem admirabamur animo intendere- tniiS) repente tanquam in quodam mentis exceflu po-
I. Panis uCumEdd. frioret. z. Poft apud Edd.fr. 3. Advcnif- fent huc, Edd.fr. 4. Defunt quendam magnum #i Ldd. friv'b> 5. Albanum fro Edmundum in Edd. friorib,
fih
LiberPrimus. 93
fiti) invenimus nos inter vos in agro ubi metebatis. Interrogati utrum ibidem vel in Chriftum cre- deretur, vel fol oriretur, terram illam Chrifti- anam effe, & ecclefias habere dixerunt. Sed folj inquiunt, apud nojlrates non oritur : ' cujm ra- diis terra noflra mmime illuflratur^ illius claritatts modulo contenta, qua apud ■ vos Jolem vel Orientem prtecedit vel fequitur Occidentem. Porro terra quce- dam lucida non longe a terra noflra afyicitur^ amne largijjimo utramque dirimente. Hsec & multa a- lia, qu2e retexere longum eft, curiofe percun- ctantibus refpondifle feruntur. Dicat quifque quod voluerit, Sc ratiocinetur de his ut pote- rit i me autem prodigiofum mirabilemque even- tum expofuifTe non piget.
De quibujdam ^ prodigiofis.
Cap. XXVIII.
l i a quoque seque mira & prodigiofa no- J^. ftris temporibus contigerunt, ex quibus pauca retexam. Mira vero hujufmodi dicimus, non tantum propter raritatem, fed etiam quia occultam habent rationem. Dum in + lapidi- cina quadam petra ingens s ferramentis finde-
I. Et ejus pro cujus in Edd. priorib. z. Sic etiam MS. Pic. sfntea, nos. 3. Prodigiis Edd.priores. 4. Sic etiam MS. Pic ./tfnre*, Iapi- cidina. 5. In carbonariis fodinis agri noftri Leodienfis faepe- numero dlices ingentes reperiuntur, rotundi, Isves, praeduri, in- tra quos vivi bufones omnis fpiracuJi, quod videri poflir, expertes, conditi latent. C. Lang. Pk.
retur,
94 LiberPrimus.
retur, apparuere duo canes, capacem fui in eadem petra concavitatem replentes abfque omni fpiraculo. Videbantur autem effe ex eo canum genere quos leporarios vocant, fed vul- tu truces, odore graves, pilorum expertes. Et unus quidem eorum, ut dicitur, cito defecit. Alterum vero ftupendse, ut aiunt, edacitatis Henricus Wintonienfis Epifcopus diebus pluri- mis in deiiciis habuit. Refertur etiam quod in alia ' lapidicina, dum pro eruendis fabricae neceflariis lapidibus altius foderetur, repertus fit lapis fbrmofus duplex, id eft, ex duobus fub- tili agglutinatione compadtus lapidibus. Mi- rantibus operariis, Epifcopo, qui non longe ab- erat, exhibitus, z defignari juffus eft ut inno- tefceret, fi quid in eo lateret myfterii. Inven- taque s eft in ejus * concavitate beftiola, quam bufbnem vocant, cathenulam auream circa col- lum habens. Cundtis ergo, qui aderant, tam inufitatse rei ftupore fufpenfis, prsecepit Epif- copus iterum fignari lapidem, & * lapidicinse altitudini redditum ruderibus in perpetuum operiri. In provincia quoque Deirorum 6 haut procul a loco nativitatis meas res mirabilis con- tigit, quam a puero cognovi. Eft vicus aliquot
i. jintea^ Iapicidina. z. ^Antea, diftignari. 3. Eft omitt. Edd. priores. 4. ^4nno M.c .X LV. mvenus e(l bufo vivus indufus m con- cavo lapide in muro civitatis Cenomanic<e. Quo occifo bufones infra ma- nia exinde fuerunt, cum antea nunqnam fuifient. ViElor. & Ricard. Ha- gulfi. Chron. De altis rebus in lapidibus repertis ^flexand. ab yilexan. genial. dierum lib. 5 . c.9 . Pic . 5 . yintea, lapicidinae. 6. Haud Edd. pr.
a mari
LlBERpRIMUS. 9$-
a mari Orientali miliariis diftans, juxta quem famofae illae aquae, quas vulgo ' (^ipie vocant, numerofa fcaturigine e terra profiliunt, non quidem jugiter, fed annis interpofitis, &, fadto torrente non modico, per loca humiliora in mare labuntur, quas quidem cum ficcantur, fi- gnum bonum eft : nam earum fluxus futura^ famis incommodum non fallaciter portendere dicitur. z Ex hoc vico rufticus quidam ad falu- tandum amicum in proximo vico commoran- tem profedtus, multa jam nocSte minus fobrius remeabat. Et ccccy de proximo tumulo quem fsepius vidi, & duobus vel tribus ftadiis a vico abeft, voces cantantium, & quafi feftive con- vivantium audivit. Miratus quinam in ? loco illo fblemnibus gaudiis intempeftse noctis filen- tium rumperent, hoc ipfum curiofius infpicere voluit, videnfque ih latere tumuli januam pa- tentem, acceflit & introfpexit, viditque domum amplam, & luminofam, plenamque difcumben- tibus, tam viris quam feminis, tanquam ad fo- lemnes epulas. Unus autem miniftrantium a- fpiciens ftantem ad oftium, obtulit ei poculum. Quo ille accepto confulte noluit bibere, fed efFufo contento, & continente retento conci- tus abiit, fadtoque tumultu in conviviopro fub- latione vafculi, & perfequentibus eum convi- vis, pernicitate jumenti quo vehebatur evafit,
t . Vipfe Edd. prkres, i. Ex quo vico Edd. friorts, j.IHoloco Edd. friorts.
Se
9& LlBERpRIMUS.
& in vicum cum infigni fe prseda recepit. De- nique hoc vafculum materise incognitse, coloris infbliti, & formse inufitatse, Henrico feniori Anglorum Regi pro l magno munere oblatum eft, ac deinde fratri Reginse, David fcilicet Re- gi Scottorum, contraditum, annis plurimis in thefauris Scotiae fervatum eft : & ante annos aliquot ( ficut veraci relatione cognovimus ) Henrico fecundo illud afpicere cupienti a Rege Scottorum a Willelmo refignatum 3 eft. Haec & hujufmodi incredibilia viderentur, nifi a dignis fide teftibus contigifTe probarentur. Si autem potuerunt + Magi per incantationes (ut fcri- ptum eft ) iEgyptiacas, & arcana quadam ope- ratione utique malorum Angelorum virgas con- vertere in dracones, & aquam in fanguinem, 5 novas quoque ranas producere, quos tamen ( ut 6 ait Auguftinus ) creatores draconum vel ranarum non dicimus, ficut nec agricolas fe- getum, aliud eft enim, ex intimo & fummo eaufarum cardine condere atque adminiftrare creaturam, quod qui facit 7 fblus eft creator Deus, aliud autem pro diftributis ab illo viri- bus & facultatibus 8 aliquam operationem fo- rinfecus 9 admovere, ut tunc vel tunc, fic vel fic exeat quod creatur, quod non folum mali
I. Deeft magno m Edd. prhrib. z. Guillelmo Edd. pr. 3. Eft cmititmt Edd. pr. ^.Exod. 7. P. 5. Exod. 8. P. 6- Lib. 3. deTritt. c. 8. P. 7. Solus creator cft Deus, Edd. firioret. 8. Aliquando jpro aliquam in Edd. f rkrib. 9. Advovere Ed. sintverp.
* Angeli,
L I B E R P R I M U S.
1 Angeli, fed etiam mali homines pofTunt : jfi, inquam, mali Angeli per Magos ( Deo permit- tente) ea potuere, non eft mirum, fi & illa,de quibus nunc quseritur, quadam Angelicae na- turas potentia, (fi a fuperiori poteftate permit- tantur) partim prseftigialiter & fantaftice, ut illud in tumulo nocT:urnum convivium, * partim in veritate, ut vel illos canes, vel bufonem il- lum cum cathenula aurea, feu ? ciphum illum valeant exhibere, in quibus homines ftupore inutili teneantur ; qui nimirum mali Angeli li- bentius faciunt, cum permittuntur, in quibus homines perniciofe fallantur. Porro pueromm illorum viridium, qui de terra emerfilfe dicun- tur, abftrufior ratio eft, quam utique noftri {Qtx- fiis tenuitas non fufficit indagare.
97
De fucceffibus Henrici fecundi in Jnglia tempore Ducatus fui.
Cap. XXIX.
T autem jam ad feriem hiftoricas narra- tionis redeam, Henricus, Matildis olim imperatricis ex illuftri Andegavenli Comite fi- lius, accepto, * ut fuperius didtum eft, a matris avunculo Rege Scottorum cingulo militari, transfretavit, & venit ad patrem -3 eratque de
T. Angeli, & mali homines Edd. prioret. z. Partim etiam in vev. Edd. fr. 3. Sk MS. no/kr. Scyphum Edd. priores. 4. Vidt No~ tas. P.
N cetero
$8 L I B E R P R I M U S.
cetero in obfequio ejus prudentiae & fortitu- dinis praxlaram indolem prasferens, &militaris glorias non ' tepidus aemulator 2 exiftens. Poft annos vero aliquot patre in .fata concedente, paterni juris plenitudinem, id eft, Andegaven- fem fimul & 3 Cinomannenfem Comitatum, & materni juris expeditam portionem, id eft, Nor- manniae Ducatum, recepit. Nam regno Anglia?, quod ad jus seque fpe&abat maternum, Rex Stephanus quamvis remifTe & languide, ut fu- perius expofitum eft, eatenus incubabat. Ita- que patri fuccedens, & patrem in brevi vel sequans vel etiam excedens, quocunque fe ver- tiilet, induftrius ftrenuufque apparuit, ita ut jam illis fbrmidabilis exifteret, qui felicibus cjus initiis invidebant. Cumque in partibus tranfmarinis omnia illi quieta jam effent, regno Anglias, quodjure fibi perfpicuo competebat, fraudari non ulterius patiens, tam difficili & periculofb negotio animum intendit. Metuens autem ne qua poft egrefliim fuum in Norman- niam fieret irruptio a Regc Francorum, cujus Rex Stephanus affinitate gaudebat (nam fbro- rem ejus jam pridem tilio fuo Euftachio uxo- rem acceperat) fines fuos prasfidiis opportune difpofitis, cautius credidit muniendos. Unde fa&iim eft ut parvam fecum manum in Angliam duceret , reputans terris tranfmarinis , quas
i. Trepidus Edd. prioret. 2. Sic ttiam AfS. Vic. ^intea defidera- batnr} exiftens. 3 . Csenomanenfem Edd. fr,
quieto
LlBER PRIMUS.
quieto jam jure poflidebat, parum efTe conful- tum, 11 copias abduceret militares, necefTaria fibi prsefidia in Anglia minime defutura : fi fe- cus, certa incertis l inconfulte poftponi. De- nique non amplius (utdicitur) quam centum quadraginta equites, & peditum tria millia in Angliam cum eo venerunt. Adventu ejus co- gnito, ferventibus ad eum animis convenerunt, qui matri ejus ab initio faverant. Auctus illico ingentibus copiis, munitionem 2 Malmesbirien- fem, ubi Regis Stephani praefidium erat, obfe- dit. Tunc idem Rex convocatis celeriter, qui 3 a fe non defecerant, cum Euftachio filio, a- cerrimo juvene, ocius . advolans , hoftem ad prcelium provocavit. At ille in caftris fe con- tinen7, & campi difcrimen pro tempore * con- fulte declinans, eo quod manum imparem ha- bere videretur -, hoftili ferocia? copiam pugna: non fecit. Rex vero cum neque hoftem com- mode pofTet impetere, neque prolixiores circa caftra hoftilia excubias agere tutum videretur, ociofe receflit, & obfeffa munitio in potefta- tem obfidentis conceflit. Augebatur idem in dies & militiae numeris, & favoribus fociorum, deficientibus ad eum paulatim qui hoftilinm partium fuerant regni optimatibus ; ita ut jam incrementis virium & felicitate fuccefluum du- cis gloria (fic enim vocabatur) adverfarii no-
I. Inconfulto Edd.fr. z, Melbesbirienfem Edd. pr. Et tamen Malmesburienfem in fuo legi Cod. teflatur Pkardus. 3. Ab fe Edd. pr. 4. Coniulto Edd. pr. ^ 2 meil
99
100 Liber Primus.
men regium adumbraret. ' Stanfbrdiam cum inftrudto exercitu adiit ; qua celeriter expu- gnata & capta, munitionem quoque eje&o pras- fidio regio poit aliquot dies obtinuit. Audiens autem d5ipfetoit, 2 quae ad ejus fe partes tranf- tulerat, obfideri a Rege, ut hofte propulfato obfidionem folveret, ad Oiientalium Anglo- rum provinciam cum exercitu properabat, fed accepto poft modicum de ejufdem loci dedi- tione nuncio, divertit, & 3 irruit fuperNotinge- ham, quae fita eft fuper fluvium Trentam, qua mox expugnata atque opibus vacuata, receflit, oppugnandae munitionis, quae natura loci inex- pugnabilis videbatur, operam inanem omit- tens. Inde ad alia converfus + negotia, tanquam favore fibi arridente divino in omnibus pro- fperabatur.
De concordia inter J{egem Stephanum (3 Ducem Henricum celebrata.
C a r. XXX.
um haec fub eventu pendulo inter Re- gem & Ducem altercatio traheretur, Euftachius ejufdem Regis filius juvenis clariffi- mus immatura fecundum voluntatem Dei morte deceflit, magnam feminandae inter Principes pacis occafionem, fui de medio ablatione re-
X. Sanfordiam Ed. Pic. male. z. Qui Ed. Pk. 3. Inipuit Ed' ^fmverf). 4. Negotia, fibi tanquam favore arridente Edd. priom.
linquens.
LlBER PHIMUS.
linquens. Eo quippe fuperftite partes concor- dia mediante componi atque uniri minime po- tuiifent, ' tum propter juvenilem ejufdem acri- moniam, tum propter 2 ejus praeclaram quan- dam ex 3 affinitate Regis Francorum fiduciam. Utroque autem pacis impedimento per unius hominis mortem fiiblato, quod Deo propicio proveniffe creditur, eo quod jam fuper An- gliam inteftinis malis exanguem Sc fauciam co- gitaret cogitationes pacis & non affli&ionis : viri pacifici de pace fiiadenda atque fbrmanda propenfius cogitare cceperunt. Occafu quippe filii, qui fucceffurus fperabatur, fupra modum exulceratus pater, ad apparatus bellicos pigrius movebatur, & voces fuadentium pacem folito patientius audiebat. Duce quoque prudentum confiliis ad hoc inclinato, ut honefto & folido fcederi poftponeret cafus ambiguos, placuit in- ter eos folenne & falubre colloquium celebrari. Ubi amicis mediantibus & circa bonum publi- cum pia & prudenti provifione fatagentibus, pax inter eos & caute formata, & folide fir- mata eft. Decretumque eft, ut Stephanus de cetero tanquam Princeps legitimus integre in Anglia cum gloria & honore regnaretj Hen- ricus vero ei tanquam heres legitimus in regno fuccederet. Hanc pacis formam tanquam uti- lem & honeftam Princeps uterque amplexus,
i. Cum Edd. friorts. z. Ejufdem Edd.prhres. 5. Quamrtfttts tx c. xi. /«/>. Pic.
abolitis
101
102 L I B E R P R I M U S.
abolitis omnibus quse inter eos hadtenus ho- ftiliter adta fuerant, atque omni limultateper- petuas tradita fepulturas, in mutuos multis prse gaudio lacrimantibus fe dederunt amplexus. Et Rex quidem ducem adoptans in filium, eum fblemniter fuccefforem proprium declaravit. Dux vero Regem tanquam patrem &Domi- num in confpe<ftu omnium honoravit. • Wilel- mus autem Regis filius junior jubente patre duci * hominium fecit. Dux quoque illi paclis interpofitis fatisfecit. Quibus Deo propicio fa- lubriter adtis, Rex Angliam & Anglia pacem 3 recepit. Annis enim jam plurimis fere nudo Regis nomine infignis, tunc recipere vifus eft hujus rem nominis, & quafi tunc primo re- gnare coepit : quia tunc primo purgata inva- fionis tyrannica2 macula legitimi Principis jufti- tiam induit. Dux autem in Anglia poft fir- matas pacis fblemnia modico tempore commo- ratus, transfretare parabat, & Rex cum + Wi- lelmo filio multifque aliis nobilibus celebri las- titia profequebatur abeuntem. Cumque idem regius puer in oculis patris, equo (ut aflblet ) 5 concitatius veheretur ; contigit cqtio cadente feflbrem ad terram graviter 6 allidi. fractoque ofie tibise refurgere impotens, patri & omni- bus qui aderant dolorem incuffit. Reportatus
i. Guillelmus Edd. pr. z. SicetiamMS. Pic. sfntea, homagium. 3 . Rccipit Ed. Pic. 4. Guillelmo Edd. pr. 5 . Concitatus Ed. Pic 6. Allidi. unde cum frafto ofTe Edd. priorts.
ergo
LlBER PRIMUS. I03
ergo eft ! Cantuariam, ut ibi curaretur. Rex vero finiftro cafu faucius, datis cum benedi&i- one mandatis, Ducem x dimifit ; qui feliciter transfretans circa asftatis initium ad propria cum gaudio remeavit.
De divortio inter Rggem Francorum & uxorem ejus celebrato^ (3 quomodo ipfa nupferit futuro J^egi Anglorum,
C a p. XXXI.
11 s d e m fere diebus inter Lodovicum Franco- rum Regem & 5 Alienorem reginam divor- tium celebratum eft,quibufdamEpifcopis atque proceribus confanguinitatem illorum fub teftifi- catione jurisjurandi fblemniter allegantibus. Ea- dem fane regina, ducis Aquitanici foboles uni- ca, ante expeditionem Jerofolymitanam (de qua fuperius didtum eft) memorato Regi nu- pferat, fupque conjugio ampliflimum illum du- catum AquitaniasregnoFrancise junxerat. Quae nimirum ita fibi in principio juvenis animum 4 fbrmas iux venuftate pra^ftridtum devinxerat, ut lllius * famofiflimas expeditionis iter arreptu- rus, dum uxorem juvenculam vehementius se- mulatur, eam nequaquam domi eife relinquen- dam, fed fecum ad prcelia proficifci decerne- ret. Qupd exemplum fecuti multi alii nobiles,
1. Cantiaviam AfS. nofier. 1. Dennfit Ed. Pic. 3. Alienoram Edd. priorts. 4. Sux fonna; £dd. pr. j. Famatiflim* atuea.
uxores
104 Liber Primus.
uxores fuas fecum duxerunt : quibus cum cu- bicularias deeffe non poffent,in caftris illis Chri- ftianis, quae cafta effe oportebat, feminarum multitudo verfabatur, quod utique fadtum eft exercitui noftro in fcandalum , ut fuperius 1 oftenfum eft. Cumque idem Rex ab Oriente una cum conjuge non fine infecli negotii de- decore ad propria fuiffet reverfus, amore pri- ftino inter eos paulatim refrigefcente, caufas quoque 2 difcidii fuccrefcere coeperunt, illa ma- xime moribus regiis offenfa, & caufante, ? fe monacho, non Regi nupfiffe. Dicitur etiam, quod in ipfo Regis Francorum conjugio ad du- cis Normannici nuptias fiiis magis moribus congruas afpiraverit, atque ideo praeoptaverit procuraveritque «-difcidium. Itaque caufis ingra- vefcentibus, & illa quidem ( ut dicitur ) mul- tum inftante, illo vero vel non, vel remiffius oblu6tante, per Ecclefiafticae legis vigorem fo~ lutum eft inter eos vinculum copulae conjuga- lis. Porro illa foluta a lege viri, & habens po- teftatem cui vellet nubendi, duabus apud pa- trem filiabus reliclris, quse poftea duobus illu- ftriffimi Comitis Theobaldi filiis, Henrico fci- licet & Theobaldo, paterna provifione nupfe- runt, defideratis s tandem potita eft nuptiis. Denique convenientes Dux Normanniae & illa
x.Cap.xx.X*. 2. Diflidii Edd.pr. ^.Videnotas.V. 4. Difildium Edd. pr. 5 . Tandem poft potita eft Edd. pr. Monuh tamen Picardut %n fuo Cod. kgi, tandein potita eft Ducis Normanniae nuptiis.
loco
LlBER PRIMUS. I0y
loco condicl:o, padtum r conjugale inierunt, ininus quidem fblemniter ratione perfonarum, fed cautiori providentia, ne quid fcilicet im- pedimenti pareret folemnis prasparatio nuptia- rum. Mox Ducatus Aquitanise, qui a finibus Andegavenfium & Britonum ad Pyrenasos ufc que montes, Galliam Hifpaniamque dirimen- tes, extenditur, Francorum fe ditioni paulatim 2 fubducens ratione conjugis in Ducis Nor- mannici poteftatem tranfivit; Francis quidem invidia tabefcentibus, fed impedire non valen- tibus ejufdem Ducis proveclum.
J)e concilio Lundonienji, C? morte fiegis Stephani. C a p. XXXII.
Interea Rex Stephanus faftu regio fines Anglias luftrans, & fe tanquam Regcm no- vum oftcntans, fufcipiebatur ab omnibus 3c decenti magnificentia colebatur, & incende- bantur ante faciem ejus, Sc quodammodo li- quefiebant ficut cera a facie ignis, munitiones adnlteras, quse erant improborum receptacula, & fpelunc32 latronum. Veniens autem in E- boracenfem provinciam, quendam Philippum de 3 Colevilla, qui munitionem fuam apud Drax incendere vel incendendam tradere videbatur, invenit rebellem, fretum fcilicet ejufdem mu-
i. Conjugnlem MS. nofler. z Subducentcs Ed. Pic, 3, Sic ttlam Cod. Pic. yimea^ Tolevilla.
O nitionis
106 L I B E R P R I M U $.
nitionis firmitate, ' & commilitonum fuoruni
ingentibus animis, 8c copiofo ciborum armo-
rumque apparatu. Rex vero ex proximis pro-
vinciis exercitu convocato, munitionem ob-
jedtu amnium, filvarum, atque paludum fere
inacceflibilem obfidione conclufit, & fortiter
expugnatam in brevi obtinuit. Erat autem
tempus meffis, & Rex in z Eboraca civitate, vel
in adjacente provincia, quae volebat expletis,
ad Auftrales provincias remeabat, circa 3 fefti-
vitatem beati Archangeli Michaelis, cum Epif-
copis & nobilibus Angliae Concilium Lundoniis
celebraturus, tum pro regni negotiis, * tum
etiam pro negotio vacantis ecclefias Ebora-
cenlis. Evocati ergo majores ejufdem ecclefise
cum Abbatibus atque Prioribus fubjecfce pro-
vincise afFuere ; fadtoque in Rogerium Archi-
diaconum Cantuaricnfem decreto, eum a fuo
Archiepifcopo, cujus efficaci aftutia omne ne-
gotium elect.ionis ejus procefferat, Rege con-
nivcnte folemniter petiere. Quem cum facile
a volente impetraffent, licet eum idem Archi-
epifcopus tanquam precibus obftri&us cedere
videretur, vel potius vellet videri, alias quoque
preces adjecere^ fcilicet uteum, non tanquam
Cantuarienfis Archiepifcopus , fed tanquam
Apoftolicse fedislegatusconfecraret. Hoc quo-
quc a volente non difficulter impetrato, con-
t. Deefl & i» Edd. prlorlb. z. Eboracenfi civitate, & adjacente Edd. ptioret. 3 . Feftum Edd. friores. 4. Coin Edd.fr*
fecratus
LlBER P R I M U S. 107
fecmtus eft idem eledtus in Ecclcfia beati Petri apud Weftmonafterium. Qui foluto concilio ad ecclefiam propriam properavit, & poft fuf- ceptionis fuse fblemnia, rebus pro tempore dif- pofkis eundi ad iedein Apoftolicam petendi pallii gratia, in propria per/bna iter arripuit. Rex vero poft concilium in Cantia conftitutus morbo decubuit j quo ingravefcente poft dies paucos deceffit menfe O&obri, &: fepultus eft apud l Faverefliam in monafterio a fe ante ali- quot annos conftrudto, anno regni fui nono- decimo. Nuncium autem mortis ejus Dux Nor- mannias mature accepit, qui fbrte tunc caftrum quoddam, quod ab eo defciverat, cum exercitu obfidebat. Cumque ab amicis moneretur re- licta obfidione fub omni celeritate in Angliam transfretare, ne quid forte contra eum occa- fione moras inimici veteres molirentur, mira juftitias fux confidentia refpondit, illos nihil aufuros. Et quamvis amici multum inftarent, obfidionem folvere noluit, donec factum eft d,e caftro obfeffo quod voluit, exfpe&ante illum cum defideriis Anglia, & nulla interim in cun- ctis finibus ejus furgcnte procella. Et hujus quidem libri iftc fit modus, ut a regno Henrici fecundi liber fecundus incipiat.
Explicit liber primus. Incipiunt capitula librifecundi,
I. yinonymut Cogejhalenfit monaclms , Faurefpliani : cui adjicit ccenobia Cogefhal, & Fumefium. Plc. Faverefcham Ed. yintv. Favercfcam Ed. Pic.
O2 i.Dc
io8 Capitula
I. De primordiis rcgni Ilcnrici fccundi.
XX. Quomodo Rcx Henricus fccundus r dominica regia
ad priftinum revocavit ftatum. iii. De fitu Caftelli de 2 Scarthcburth. 17. De obfidione & deditione Brigias, & quomodo Rex
Scottorum reddidit Regi Anglorum 3 Aquilonales Au-
glia3 partes. V. De bello Walenfium, & quomodo in gratiam Regis
4 venerunr. vi. Quomodo Nicholaus Anglicus faclus eft Papa Ro-
manus. VII. 5 Qua de caufa Gaufridus 6 Regis frater defcivit ab
ipio, & quomodo reconciliatus 7 eft. viii. De everfione Mediolani & Magorum. IX. De fchifmate Romanae Ecclefiae, & Papienfi con-
cilio, & conventu Gallicano. x. De expeditione Tolofana, 8 & illuftri Comite Bar-
cinonenfi. xi. Dc horrenda interfeclione 9\ViIelmi Trencheveil,
& ultione ejus. xii. Quomodo Reges, Francorum fcilicet & Anglorum,
diffidentes pacificati funt. xiii. De haereticis Angliam ingreffis, & quomodo exter-
minati I0 funt. xiv. DeConcilioirTuronis celebrato abAlexandroPapa. xv. Decreta Turonenfis Concilii. xvi. De ira Regis in venerabilem Thomam Cantuari-
enfem Archicpifcopum.
I . Dominia Edd. priores. z. Scarcheburch Edd. pr. 3. Aquilo- nares Edd. priores. 4. Redierint Edd. priores. 5. De qua caufa Edd.pr. 6. FraterRegis Edd. priores. 7. Sit Edd. priores. 8. Etde illuftri Edd. priores. 9. Guillelini Edd. priorcs. 10. Sunt juftoDej judicio amca. 11. Turone Eddipriorcu
xvii. De
Libri Secundi.
xvii. De morte ' O&oviani, & reditu Alexandri in
Italiam. xviii. De fecunda expeditione Walenfi, 2 & adquifi-
tione Britannia?. xix. De tranfitu piiffimi Rcgis Scottorum Malcolini. xx. De vita 3 8c tranfitu vcnerabilis heremitae Godrici. xxi. Dequodam Kctello, & gratia divinitus illi collata. xxii. De diutina vacatione Ecclefiae Lincolnienfis. xxiii. De duabus expeditionibus 4 Amalrici Regis Jero-
lolymitani in iEgyptum. xxiv. De difcordia &c reconciliatione 5 Regis Francorum
& Rcgis Anglorum. xxv. De coronatione Henrici tertii, & interfe&ione
6 beati Thomae.
xxvi. De expugnatione Hibernienfium ab AngHs. xxvn. Quomodo Henricus tertius receflit a patre, &
7 commovit contra eum Regem Francorum & alios.'' xxviii. Qualia contigeruntapud Albemarlam, &Caftel-
Ium novum, & 8 Vernullium. xxix. De 9 hiis qui capti funt apud Dolum. xxx. De obfidione Leiceftriae, & guerra Rcgis Scotto-
rum, & captione Comitis Leiceltrenfis. xxxi. De David Scotto, & quibufdam aliis qui a Rege
defecerunt. xxxit. De adventu Regis in Angliam, & qualia Scotti
fecerunt10in Anglia. xxxiii. De captione Regis Scottorum.
I. Oftaviani, & de reditu venerabilis Papae Alexandri in Ita- liain Edd.fr. i. Et de adq. Edd.fr. 3. Et morte venerabilis Godrici Edd. pr. 4. Deefi Amalrici in Edd. friorlb. 5. Regum Francorum & Anglorum Edd. pr. 6. Deefl beati in Edd. priorib. 7. Commovit eum contra Regein Francix Edd. friores. 8. Ver- nullum /W$j nofter. 9. His Eddjffr, 1 0. In Anglia omitttmt Edd. pr.
xxxiv. ' Qua-
109
110 LlBER SECUNDUS.
xxxiv. ■ Qualia exercitui & terrae Regis Scottorum eo
capto provenerunt. xxxv. De 2 memorabili humilitate Regis Anglorum, &
de eo quod confecutum efl:. xxxvi. De obfidione Rothomagi, & dolofa oppugnati-
one obfidcntium. xxxvn. Quomodo Rex Anglorum pacificavit Angliam,
& liberavit Rothomagum. xxxvin. De concordia Regum, & pace regnorum.
Expliciunt capitula. Incipit liber jecundus.
De Primordiis regni Henrici fecundi.
C A P. I.
11/4, P*|^3^NO ^ partu virginis m.c.liv. Hen- ricus, Henrici majoris ex filia olim Imperatrice nepos, poft mortem Re- gis Stephani a Normannia in An- gliam veniens, hereditarium regnum fufcepit? conclamatus ab omnibus, & confecratus my- ftica unctione in Regem, concrepantibus per Angliam turbis, vivat Rex. Prioris quippe regni, fub quo tot mala pullulaverant, infelici- tatem experti, de novo Principe meliora fpera- bant, prsefertim cum prasclara illi prudentia atque conftantia cum zelo s juftitias ineile vi- derentur, * & magni jam Principis in ipfis fuis primordiis praeferret imaginem. Denique e- di&o prsecepit, ut illi, qui ex gentibus exteris
1. Qualia in exercitu &Regis terra Scottorum &c. Edd. frioret. 2. Deeft memorabili in Edd. priwrib. 3 Sic etiam MS. Pk. yintea. omittebatWj juftitiaj. 4. Deeft & m Edd priorib»
in
LlBER SECUNDUS. III
ifl Angliam fub Rege Stephano prasdarum gra- tia tanquam ad militandum confluxerant , &■ maxime Flandrenfes, quorum magna tunc An- gliae incubabat multitudo, propriis regionibus redderentur , fatalem eis diem conftituens, quem in Anglia fuftinere certi foret difcrimi- nis. Quo ediclo pavefa&i, ita in brevi ■ dilapfi funt, ut quafi fantafmata in momento difpa- ruifTe viderentur, ftupentibus plurimis, quo modo repente evanuiffent. Mox Caftella nova, qua2 in diebus avi fui nequaquam exftiterant, complanari praecepit, prseter pauca in locis op- portunis fita, quse vel ipfe retinere, vel 2 a pa- cificis ad regni munimen 3 retineri voluit. Pu- blicse quoque difciplinse in primis follicitudi- nem habuit ; & ut legum vigor in Anglia revi- vifceret, qui fub Rege Stephano extin&us fe- pultufque videbatur, cura propenfiore fategit. Ordinatifque in cund:is regni finibus juris & legum miniftris, qui vel improborum audaciam coef cerent, vel interpellantibus fecundum cau- farum merita juftitiam cxhiberent, ipfe vel in deliciis erat, vel majoribus negotiis regiam operam impendebat. Quotiens autem judici- bus mollius indigniufve agentibus, provincia- lium querimoniis pulfabatur, provifionis regise rcmedium adhibcbat : illorum competenter corrigens vel negligentiam vel exceiTum. Talia
i. Dclapfi F.dd. priores. z.S^etiam AlS. Pk. ylntea omittebatur^k. 5. Ita quo<jHe Cod. Pic. sintea} rctiucre.
novi
ii2 Liber Secundus,
novi Principis initia fuere, gratulantibus qui- dem & laudantibus pacificis : * muffitantibus vero & contremifcentibus improbis. Fugie- bant lupi rapaces , vel mutabantur in oves ; aut li non vere mutabantur, metu tamen legum z innoxii cum ovibus morabantur. 3 Confla- bantur gladii in vomeres, & lanceae in falces, nullufque jam exercebatur ad proelium, fed omnes olim optatae & nunc Deo propicio in- dultas pacis, vel fovebantur otiis, vel intende- bant negotiis.
Quomodo + l$ex Henricus fecundus ' dominica regia adpriftinum revocavit ftatum.
C A P. II.
onsiderans antem Rex, quod Regii redditus breves eiTent, qui avito tempore uberes fuerant, eo quod Regia 6 dominica 7 per molliciem Regis Stephani ad alios, mul- tofque dominos majori ex parte migraiTent, prsecepit ea cum omni integritate a quibuf cunque detentonbus refignari, & in jus J fta- tumque priftinum revocari. Et ^ hii quidem, qui regiis oppidis feu vicis hadrenus inclyti fuerant,
I. Mufitantibus MS. nojter. 2. Sic ctiam MS. Pic. ^Jntea omit- tebatur} innoxii. 3. Ouod Ffay cap. l. de pacipco I^egis nojtri Jcfti Chrijii imperio prxdixity ad Henrici annum \. tramfert ^uElor. Pic. 4. Deeft Rex in Edd. priorib. 5. Dominia Edd.priores. 6. Sic etiam AlS. Pic. ^fntea, dominia. 7 Videnotas. P. 8. Ita quoyw MS. Pk. yintea omitubatur^ ftatumoue. <?. Hi tdd. pr.
chartas,
LlBER SECUNDUS. IIJ
chartas, quas a Rege Stephano vel extorfe- rant, vel obfequiis emerant, quibus tuti fo- rent, protulerunt. Sed quoniam chartse inva- foris juri legitimi Principis praejudicium facere minime debuerunt, eifdem inftrumentis ! tuti effe minime potuernnt. Itaque primo indignati, deinde conterriti & contriitati, asgre quidem, fed tamen integre ufurpata & diu tanquam fo- lido jure detenta refignarunt. Cumque in cun- cl:is regni provinciis omnes ufque ad unum, de quo poft pauca dicetur, voluntati regise paru- ifTent, Rex Tranfhumbranas z partes adiit, Comitemque Albemarlenfem s Wilelmum, qui ibidem fub Stephano Rex verior fuerat, de re confimili eodem quo ceteros pondere audtori- tatis convenit. Ille diu hasfitans, multumque aeftuans, tandem corde faucius poteftati fiiccu- buit, & qusecunque ex Regio 4 dominico pln- ribus jam annis poiTederat, cum ingenti anxie- tate refignavit, 5 maxime famofum lllud & no- bile caftrum, quod dicitur 6 Scartheburth, cujus litum talem effe novimus.
1. Eflc tuti Edd. priores. z. Provincias Edd.pr. 3. Guillelmura Edd. priores. 4. Dcuninio Edd. priores. 5. Sed* maxime MS Pic. 6. Scharchebuich Edd. fr. Scarburthe tamen in Cod. juo iegi fatetur Pkardus.
V*
114 Liber Secundus.
Dejitu Cafielli de l Scartbeburth. Cap. III.
Rupes ftupendae altitudinis a fimul & am- plitudinis, > 8c praeruptis fere ex omni parte fcopulis inacceffa, mare irrumpit, quo tota ambitur, exceptis tanquam faucium quarundam anguftiis, quas aperit ad Occidentem, habens in fummo planitiem fpeciofam, St herbidam, & ipatiofam tanquam fexaginta jugerum, 4 & eo amplius, fonticulum quoque aquse vivse ex faxo profluentem. In ipfis autem faucibus, ad quas fine labore non afcenditur, turris regia fita eft ; & fiib eifdem faucibus urbis initium eft in Au- ftrum & Aquilonem utrumque latus fpargentis, frontem vero ad Occidentem habentis; & a fronte quidem proprio muro, ab Oriente vero rupe caftelli munitur. porro utrumque ejus Ia- tus mari alluitur. Sane hunc locum memora- tus Comes * Wilelmus, cum in Eboracenfi pro- vincia plurimum poffet, caftro conftruendo ido- neum contemplatus, fumptuofo opere naturam juvans, totam rupis planitiem muro amplexus eft, 3c turrim in faucium anguftiis fabricavit, qua proceflu temporis collapfa, arcem magnam & praeclaram Rex ibidem sedificari prsecepit.
I . Scharchebutch Edd. prioret. z.Sk etiam AIS. Pic. slntea. omit- tebatur, fimul. 3. Deeft & in Edd. friorib. 4. Vel pro & in Edd. priorib. 5. Guillelmus Edd. pr.
De
Liber Secundus. iij
De obfidione (3 deditione Brigitf, ££ quomodo J{ex Scottorum reddidit J^pgi Anglorum l Aquilonaks Anglice partes,
C A p. IV. t
ex igitur in eadem provincia rebus ad vo- tum geftis ad fuperiora Angliae remeans, folum Hugonem de Mortuo mari, virum for- tem & nobilem, annis jam plurimis regio ca-» ftro de Brigia incubantem, offendit rebellem, Qui cum juberetur propriis efle contentus, & reddere quas de jure regio poffidebat, pervi- caciffime renuit, feque, quibus pocuit modis, ad refiftendum prseparavit. Sed quod fuperbia 2 ejus & indignatio ejus efTet plufquam forti- tudo ejus, confequenter apparuit. Rex enim celeriter exercitu congregato,Brigiam obfedit: quam poft dies non multos fbrtiter oppugna- tam in deditionem recipiens, ei, cujus cor pau- lo ante quafi cor leonis fuerat, humiliato 8c fupplici veniam dedit. Regi quoque Scotto- mm, qui 3 Aquilonales Angliae regiones, foilicet + Northumbriam, Cumbriam, Weftmeriam, no- mine Matildis didfoe imperatricis & heredis ejus olim a David Scottorum Rege adquifitas, tan-
T. Aquilonaves EdJ. priores. z. Deeft hoc prius ejus t» Edd. pr. 3. Aquilonaves Edd. priores. 4. Novhumbriam, Cubviam, Weft- metilandiam, Edd. priores. Picardus tatnen fatetur in fuo Cod. Cum- briam, & Wcftemeriam ttiam legi.
P 2 quam
11$ Liber Secundus.
quam jus proprium poflidebat, mandare cura- vit : Regem Angliae tanta regni fui parte non debere fraudari, nec poffe patienter mutilari, juftum effe reddi quod fuo fuiflet nomine ad- quifitum. Ille vero prudenter confiderans Re- gem Anglia^ in hac parte cum potentia virium merito caufas prasftare, quamvis pofTet obten- dere juramentum, quod avo fiio David prasfti- tifle dicebatur, cum ' ab eo cingulum acciperet militare : prasnominatos fines repetenti cum integritate reftituit, & ab eo viciflim comita- tum Huntedunenfem prifco z jure fibi compe- tentem recepit. s Hiis compofitis, Anglia in cunctis finibus fuo ocio & fecuritate pro tem- pore fruebatur. 4 Regis autem fupra omnes, qui hactenus in Anglia regnaffe nofcebantur, Jatius dominantis, (hoc eftabultimis Scotiae fi- nibus ad montes ufque Pyrenseos) in cundtis regionibus nomen celebre habebatur.
pe bello Walenfium^ & quomodo in gratiam I{egis 5 redierunt»
Cap. V.
Verum non multis diebus elapfis, inter Regem & Walenfes gentem inquietam & barbaram difcordia oritur, dum vel ille ali-
I. Hclege c. Z4- /. i. f»f>. Pic. z. Sibi jure Edd. friores. 3. ^4n-> tea, his ita comp. 4. Regis cnim fupra Edd.priores. 5. Redieiint Edd. priores.
quid
LlBER SECUNDUS. 117
quid infblitum perpotentiam ab eis ' exigeret, vel illi filvofis montibus vallibufque fuis plus julto confifi, tanto Principi per infblentiam fo- lita denegarent, five etiam propter z eorum in- quietudinem & clandeftinos in vicinos Anglo- rum fines excurfus. Rex vero, immenfis ex tota Angha copiis congregatis, ? regionem ♦ Walliarum, qua facilior aditus videbatur, in- gredi ftatuit. Porro illi convenientes, excuba- bant in terminis : & in planum progredi vel aperto bello cum loricatis congredi levis ar- maturas homines caute declinantes, delitefce- bant in filvis, & viarum anguftias obfervabant. Sane Walenfes reliquias Britonum eiTe nofcun- tur, qui hujus infulas (quse nunc Anglia dicitur, olim Britannia dicebatur) incolse primi fuere, ejufdemque nationis & linguae effe probantur, cujus & Britones tranfmarini. Cum autem gens Britonum a fiipervenientibus Anglorum populis exterminium pateretur, qui evadere potuerunt, refugerunt in * Wallias contra ir- ruptionem hoftium naturae beneficio tutas, ibi- que hasc natio perfeverat ufque in prasfentem diem. Regio quippe illa tradtu 6 protenfiori ad profpectum Hiberniae fuper mare Occiden- tale jacens, aho latere regionibus Anglicis jun- gitur, & fere tota vel Oceano vel 1 inviis fal-
1. Exigere Edd. priores. i. Dtefi eorum in Edd. priorib. 3. yidt Notas. 4. Waliarum Edd. pr. 5. ^4nteat Walias. 6. Sic etiam AiS. Pic yintea^ propenfiori. 7. Vivis £d. yfntv. mate.
tibus
nS Liber Secundus.
tibus aliifque difficultatibus cingitur. Ideoque difficillimos habet acceflus, five ingreflus. In- trorfiis autem inextricabiles quofdam nofcitur habere receffus, ita ut quam periculofum eft potenti cuilibet eam cum exercitu ingredi, tam impoflibile fit eam interius cum exercitu per- vagari. Gignit autem pro fui natura homines moribus x barbaros, audaces & infidos, alieni fanguinis avidos, & proprii prodigos, rapinis femper inhiantes, & tanquam transfufo a na- tura odio genti Anglorum infeftos. Habet qui- dem pro eo quod faltuofa eft uberrimas alen- dis pecoribus 2 pafcuas, fed plani parum ha- bens, & frugum infcecunda, alendis propriis non fiifficit filiis fine inve&o ex 3 vicinis An- glias provinciis commeatu. Quem nimirum quoniam fine beneficio vel permiilu Regis An- glorum habere non poteft, ejufdem cogitur di- tioni fiibjacere. Et fi forte per latrocinales excurfus, a quibus propter effrenatam barba- riem vix temperat, eum irritaverit : iram ejus diu non fuftinens, cogitur eum placare. Igitur Rex fines hoftium cum natura & malitia loco- rum multum luctando ingrediens, infaufta ne- gotii initia habuit. Pars enim exercitus per loca filvofa & humida incautius gradiens, deli- tefcentium juxta viam hoftium excepta infidiis, periclitata eft : ibique Euftachius * filius Joan-
I. Huc refer caf>. 8- defcrlpt. Cambria. Pic. 2. S. Hleron. in tra- duElione Pfalm. 93. ufus eji. Pic 3. Intitnis Edd. fr. 4.Joannis filius Edd.fr. nis,
LlBER SECUNDUS. 119
nis, vir magnus & grandsevus, atque inter pri- nios Anglise proceres divitiarum & fapientias ritulis refulgens, cum Roberto de Curci seque nobili viro aliifque pluribus interiit. Qui vero evafere periculum, Regem, qui jam : Deo pro- picio eruperat, & in tuto confiftebat, cum ce- teris occubuiffe putantes, ejufque interitum ad- ventantibus adhuc & properantibus ad angu- ftias ordinibus nunciantes, non parvam ex- ercitus partem, rumoris atrocitate attonitam, enerviter fugere compulerunt j ita ut Henricus Effexenfis , vir inter primos inclytus, & jure hereditario fignifer regius, vexillo regio, cujus confpectu exercitus animandus erat, abjec1:o, fugse fe crederet, atque 2 occurrentibus Regem extincl:um proclamaret. Ob quod delidtum poft- ea a quodam viro nobili, proditionis ei dedecus publice opponente, Regii vigore judicii, duello addicl:us eft, & ab eodem devicl:us. Quem ta- men Rexde mifericordia judicio mortis fubdu- cens, apud Redingum monachum fieri juflit, ampliffimo autem patrimonio ejus fifcum auxit. Sed hoc poftea. Cum ergo Rex ocius advolans turbatum exercitum proprio exhilarafTet afpe6tu, refumptis illico 3 animis & viribus confufi ordi- nes in ordinem coiere, feque adverfus hoftiles * de cetero infidias cautius inftruxere. Cumque
T. Domino Edd. priores. z. Extinftum Regem occunentibus Edd. pr. 3 . Animis, viribus confiii Edd. $r, 4. Infidias cle ce- tero Edd.priom.
Rex
120 LlBER SECUNDUS.
Rex hoftes etiam a mari invadendos duceret, & claflem non modicam prsparari jufliflet, le- gati hoftium cum verbis pacificis affuerunt, moxque illorum reguli fupplices ad eum vene- runt. Qui cum ob promerendam tanti Princi- pis gratiam, quibufdam finium fuorum muni- tionibus traditis, hominium illi cum facra- mentis pradtitiflent, pacis fereno poft belli nu- biluni gratius arridente, exercitus ad propria cum gaudio reverfiis, & Rex ad alia negotia five delicias eft converfiis.
Quomodo Nicbolaus Jnglicus fatlus efi Papa fy- manus.
C A p. VI.
Sane anno primo Regis Henrici fecundi, obiit Anaftafius Papa, fucceflbr Eugenii, cum fuiflet Pontifex anni unius. Cui fucceflit Nicholaus Albanenfis Epifcopus, x mutans no- men cum omine, did:ufque eft Adrianus. De quo dicendum eft, quomodo tanquam de pul- vere elevatus fit, ut federet in medio Princi- pum, & z Apoftolicse teneret folium gloriae. Is enim natione Anglicus, patrem habuit cle- ricum quendam non multse facultatis, qui ? re- Iicl:o cum feculo impubere filio, apud Sandlum Albanum fa&us eft monachns. Ille vero ado-
I. Sic etiamMS. Pic. yfnu*. imitans. 2. yintea, Apoftolicum. 3. yidenotas. P.
lefcentiam
LlBER SeCUNDUS. I2t
lefcentiam ingreflus, cum proptei." inopiam fcholis vacare non pofTet, idem monafterium quotidianse ftipis gratia frequentabat. Undd pater erubuit, verbifque mordacibus fbcordiam ejus increpitans, omni folatio deftitutum cum gravi indignatione abegit. Ille vero fibi re- li&us, & forti neceflitate aliquid audere co- adtus, Gallicanas adiit regiones, ingenue em- befcens in Anglia vel fodere vel mendicare. Cumque in Francia minus profperaretur, ad remotiora progrediens, trans Rhodanum pere- grinatus eft in regione quse Provincia dicitur. Eft autem in illa regione monafterium nobile 1 regulanum clericorum, quod dicitur S. Rufi : ad quem locum ille veniens, & fubfiftendi oc- cafionem ibidem inveniens, quibus potuit ob- fequiis eifdem fe fratribus commendare cura- vit. Et quoniam erat corpore elegans, vultu * jocundus, prudens in verbis, ad injuncta im- piger, placuit omnibus : rogatufque canonici ordinis fiifcipere habitum, annis plurimis ibi- dem refedit, regularis 3 inter primos difciplina* aemulator. Cumque efTet acris ingenii, & lin- guas expeditse, frequenti & ftudiofa lectione ad fcientiam atque eloquentiam multum pro- fecit. Unde fadfaim eft, ut Abbate defuncto fratres eum concorditer atque folemniter in patrem eligerent. Quibus cum aliquandiu pras-
r. Clericorum recnilarium Edd. priorts. i. jucundus Ed. Pic- 1- Sic ttiam MS. Pk. y^ntea} in priinis.
Q_ fuiflet,
122 LlBER SECUNDUS.
fuiifet, poenitentia ducfi atque indignati, quod hominem peregrinum levaifent fuper capita fiia, facti funt ei de cetero infidi atque infefti. Odiis itaque paulatim crudefcentibus, ut jam graviter afpicerent, in quo fibi paulo ante 1 tam bene complacuerat : tandem - confectis & propofitis contra eum capitulis ad fedem eum Apoftolicam provocarunt. Pise autem me- moriae Eugenius, qui tunc arcem Pontificii te- nebat, cum rebellium filiorum contra patrem querelas audiifet, Sc ejus pro fe allegantis pru- dentiam modeftiamque 3 adverteret, paci inter eos reformandse efficacem operam dedit, mul- tumque imperans & fiepius inculcans utrique parti, ut partes eife definerent, & unitatem fpiritus in vinculopacis fervarent,reconciliatos ad propria remifit. At non diu quievit nefcia quietis malitia, grandiufque intonuit rediviva tempeftas. Interpellatus eft iterum idem vene-. rabilis Pontifex, cujus jam aures fratrum illo- rum querelis & fuiiirris tinniebant. Utrique ergo parti pie & prudenter profpiciens : Scioy inquit, fratres ubi jedes Jit Sathana: fcio quid in vobis fujcitet procellam ijlam. Ite, + eligite vobispa- trem^ cum quo pacem habere pojjitis, vel potius ve- litis : ifie enim non er.it vobis ulterius oneri. Ita- que dimiffis fratribus Abbatem in beati Petri obfequioretinen^, Albanenfem ordinavit Epif
i . Deefl tam in EdJ. priorib. z. Sic etiam MS.Pic. yintea, conficlis. 3. yimeat animadveiteict. 4. Sic etiamAiS, Pic. yintea, colligite.
copum,
Liber Secundus.
copum, ac non multo poft fiimptis induftrias ejus experimentis, ' in z gentes ferociffimas Dacorum & Norrenfium cum plenitudine po- teftatis direxit legatum. Qup ille officio in bar- baris nationibus per annos aliquot fapienter & ftrenue adminiftrato, Romam cum falute & gaudio remeavit • fufceptufque a fiimmo Pon- tifice & Cardinalibus cum honore & gloria. Evolutis diebus non multis Anaftafio, qui Eu- genio fuccefferat, decedente, omnium in eum votis cohcurrentibus Romanse urbis Pontifica- tum 3 fufcepit ex Nicholao Adrianus. Qui ni- mirum fuorum non immemor rudimentorum, ob paternam maxime memoriam, beati marty- ris Albani Ecclefiam & donariis honoravit, & perpetuis infignivit privilegiis.
Qua ♦ de caufa Gaufridus * J{egis frater defcivit ah ipfoy & quomodo reconciliatus eji,
C A P. VII.
I2J
c
u m igitur Anglia fedatis & fubactis Wa- lenfibus in pace & fecuntate ageret, nun- ciatum eft Rcgi fratrem fuum Gaufridum tu- multuari in partibus tranfmarinis. Caufa 6 vero motus fraterni haec erat. Illuftris ille Comes
i. >tf««4, ad pro in. z. Vide notas. P. 3. ^inna, fufcepit : factus ex Nicholao Adrianus. 4.De qua Edd.fr. ?. Frater Regis Edd. pr. 6. Sic ttiam MS. Pk. sfntea defiderabatur, vero.
Q^j. Andega-
124 Liber Secundus.
Andegavenfis ex Matilde olim Imperatrice tres fufceperat liberos, Henricum, Gaufridum, ' Wi- lelmum. Curn ergo ad Henricum primogeni- tum paterni maternique juris fpe&aret inte- gritas, idem Comes provifionem reliquorum noluit in totum ex gratia fratris pendere, ne- fciens qualem ille 2 ad fratres fbret habiturus affedtum. Itaque in extremis agens, medio fi- liorum comitatum Andegavenfem teftamento reliquit. Sed quia tunc Anglia fiib eventu pen- debat ambiguo, cum Henricus, inquit, pleni- tudinem obtinuerit juris materni, id eft, Nor- manniam cum Anglia, fratri Gaufrido jus pa- ternum integre dimittat. Interim vero idem Gaufridus tribus caftellis non ignobilibus, fci- licet 5 Chinone, 4 Leoduno, Mirabello fit con- tentus. Et quoniam Henricus * tunc fbrte ab- erat, mature afiuturus : Epifcopos & nobiles, qui aderant, adjuravit, ne corpus fnum fepul- turae traderetur, nifi prius prseftito facramento a filio, quod paternum minime violaret tefta- mentum. Denique illo mortuo, ad celebran- das exequias mox filius afRiit, adjurationem illam paternam audivit, diu hasfitavit, tandem conclamantibus omnibus, ne ad fempitcrnum & inexpiabile dedecus corpus patris fineret in- fepultum tabe corrumpi, vi6tus fuccubuit, &
I. Guilleltnum Edd. pr. z. Foret ad fratres Edd. pr. 3. Schi- none hk loci in MS. fecus atqminfra. 4. ^4nteat Lecduno. Vulgp Loudun (inquit Picardm) in Ttmnka ditiope ad fluvios Tuerem & Crm-: fam. y Forte tunc antea.
facra-
LlBER SECUNDUS. 12?
iacramentum, quod exigebatur, non fine fletu praeftitit. Sepulto patre teftamentum ' defigna- tum eft. llle vero pro tempore diflimulavit do-' lorem. Cum autem regnum efTet adeptus, Ro- mano Fontifici ( ut dicitur) qua neceffitate, quod nefciebat jurafTet, mtimare curavit. Et quoniam extorta facramenta vel vota non ob- ligant, nifi fbrte ex fubfequenti confenfu * con- valefcant, 3 facilem ( ut dicitur ) ab illo facra- mento abfblutionem impctravit. Ingefta enim neceffitas jurandi, five vovendi, neceffitatem non ingerit, quod juratum votumve eft adim- plendi, fed fola * voluntatis hanc neceflitatem parit libertas. Ea ratione tutus, nec paterni teftamenti, nec proprii juramenti contempla- tione, fratri fatisfacere voluit. Unde ille in- dignatus, tribus prasnominatis caftellis, quas pa- ter ei reliquerat, contra omnes ( ut putabat ) cafus munitis, vicinas turbabat provincias. Rex autem exercitu propere congregato, Chino- nem, caftellum fcilicet fic diclrum, quod s tantx erat firmitatis, ut in eo muniendo tuendoque natura & operatio humana concertare videren- tur, obfedit, & in brevi per deditionem obti- nuit, fratri humiliato & fupplici veniam dedit, 6 caftellifqne nudato, ut occafionem fuperbiaa tolleret, terram planam conceflit, ex qua fru-
I. ^4ntea, diflignatum cflr. z. Convalefcat MS. nojler. 5. Fa- cile MS. Plc. if.^ntejt, voluntas. hanc &c. 5.Tanta erat finni- tate Edd. prioret. 6. .sintea, caftello<me.
ctuum
126 LlBER S E C U N D U S.
ctuum utilitas proveniret. Cumque idem moe- rore contabefceret, & nunc fratris ' duritiam, nunc fortunas cum gemitu accufaret invidiam ; felicior eum fubito exhilaravit eventus. Cives enim prasclarse urbis 2 Nammetenfis, certum, vel in quo fibi complaceret Dominum non ha- bentes, ejus induftria & ftrenuitate invitati eum fibi in verum certumque Dominum elege- runt, atque acceriito civitatem cum adjacente provincia tradiderunt. At 5 non diu hac feli- citate functum mors immatura fuftulit, mox- que eandem civitatem Comes Richemundenfis, qui tunc tranfmarinas Britannise magna ex parte praefidebat, tanquam verus pofTefTor intravit. Quibus auditis, Rex dato mandato Richemun- denfem comitatum fifco applicari, illico + ex Anglia Normanniam transfretavit, & y civita- tem Nammetenfem tanquam jure 6 fraternas fucceflionis repofcens, eundem Comitem ma- gni apparatus terroribus ita prasftrinxit atque infregit, ut vix tepide oblucl:ari conatus, civi- tate refignata infiftentem placaret.
I
De fubverfione Mediolani^ & Magorum reliquiii.
C a p. VIII. isdem fere temporibus Fredericus Teuto- nicus atque Italicus Imperator Mediola-
i Duiitiem Edd.fr. z . Nanmetenfis MS.Pk. 3 . Sic etiam MS.Pic. -/4wjea,nondum hac. 4. Ex Anglia in Normanniam Edd.fr. %.hx qnoque MS. Pic- ylnxza. defiderabatnr} civitatem. 6. Fraterno Edd.fr.
num
Liber Secundus. 127
num urbem, opum viriumque fiiarum fiducia diu rebellem expugnavit, cepit, evertit. Et qui- dem Longobardi gens inquieta & bellicofa, immoderatae libertatis asmula, & tam numero urbium quam magnitudine virium f iiperba, ante annos plurimos ab Imperatore Romano magna ex parte defciverat : fed dum inter fe amplif. fimx civitates de prioratu difceptarent, atque alias aliis imperare cuperent, imperatoris con- tra fe vires auxerunt. Deniquc Mediolanen- fes opibus viribufque prascellentes, totius Lon- gobardias affe&abant imperium ; jamque ali- quot urbes fubegerant, quafdam etiam rebel- les everterant, cum Papienfes vinbus T quidem impares, fed tamen eorum imperium afper- nantes, ad partes z imperatorias fe tranftule- runt. Quorum exemplum fecutx urbes ceterae, in fbedus imperatoris venerunt. Agsreflurus ergo Mediolanenfes, defedtu omnium fociorum remiffius jam agentes, Imperator vires impe- rii contrahebat. Illi quoquc dominandi libidi- nem in tuendae libertatis conitantiam conver- tentes, totis fe opibus adverfus Imperatorios impetus muniebant. Cumque fuburbana de- molirentur atque diruerent, 5 ne tantum obfef fis nociva quantum obfidentibus ufui forent eadem ratione monafterium quoque antiquum & nobile, & fmctorum infigne reliquiis extra
I. Decft quidem m Fdd. priorib. 2.Se iinperatorias antta. 3.Ne tain obf. n. quam obf. uf. fovent, eade ve monafteriiiiri Edd pr.
mcenia
128 Liber Secundus.
moenia deftruentes, quicquid in eo facrum re- verendumque ' repertum eft, in urbem tranf- tulerunt. trium praecipue Magorum corpora, z qui Salvatoris infantiam myfticis honorando muneribus, ? fadti fiint ex gentibus primitise Deo & agno. Et quidem thefaurus ifte olim in ejufdem Eccleliaj fecreto repofitus, ipfbs quoque monachos clericofque ibidem mini- ftrantes latebat. Sed cum ufque ad fundamen- tum deftrueretur ipfa Ecclefia, repertus & re- velatus eft cum manifeftis indiciis, quibus de- clarabatur, quod viri illi ( quorum memoria in benedidtione eft ) honorato & adorato Salva- tore puero, in regionem fuam reverfi, etiam poft paflionis ejus triumphum fuperftites fue- rint : * & percepta prasdicantibus Apoftolis baptifmi gratia, ad ipfum, quem in cunabulis olim honoraverant, ab eodem in dextera patris fedente honorandi, migraverint. * Nec non 6 &■ a quibus perfonis facras illorum reli- quix illuc delatae, ibique repofitce fuerint. Eas- dem vero reliquias oflibus & nervis compadtee cutem quoque aridam atque imputribilem fu- perductam habebant, vi, ut putatur, balfami, quo poft mortem ( gentili more ) corpora eo- rum dehbuta crcduntur. Sed * & aureus cir- culus eadem (ut dicitur) corpora cum reperta
i. stnteat inventum eft. z. Alatt. 12. P. 3. ^fpocal. 14. Vide Cxferem Raro. & Petr. Galchinlum in notis in Alartyrol. i\oman. ad 6. Janu. Pic. 4. Et percepta a prxdicantibus Edd. priores. {. NeC notuin eft a quibus Edd.pr. 6. Vide notas. P. 7. Deeji & in Edd pr.
funt,
LlBER SECUNDUS. 129
funt , ambiebat : ut flbi mutuo cohsererent» Igitur ' obfefTa eft urbs Mediolanenfis ab Im- peratore Frederico, cujus quantus exercitus fa- erit eo ipfb cognofcitur : quo Mediolanum po- tuit oblidere, urbem fcilicet potentiflimam, &■ de fuorum numerofitate atque ferocia filiorum z immenfius gloriantem. Quje nimirum poft cafus varios multiplicefque confli&us deditioni addi&a, incidit in manus hoftiles. Vicftor Im- perator civitatem evertit, cives, quoniam fe dediderant, non difpcrdidit, feddifperfit, pra> claras illas Magorum reliquias ibidem recon- ditas ( Longobardis aegre ferentibus ) in re- gnum Teutonicum tranftuht, &c thefauri hujus cuftodia civitatem Coloniam infignivit.
l)e Jcbifmate fymanie Ecclefix^ & Papienfi concilioy £? 3 conventu Gallicano.
Cap. IX.
1l lust r 1 s Anglorum Rex Henricus, anno regni fui V. apud Lincolniam fblemniter coronatus eft in natali Dominico, non quidem mtra mcenia, credo propter vetuftam illam fu- perftitionem, quam Rex Stephanus ( ut fupra ♦ dictum eft ) laudabiliter contempfit atque de- niit : fed in vico fuburbano. Sequenti vero
I. Inttgram prolixamcjue narrationem lege apnd ^adevknm l. 3. <? c. tii.ad 44. & l. 4 a cap 25. ad^<). & ftqaentia. Pic. 2. Inmenfiuin AlS.nojhr. 3. Coventu AlS. nojicr. 4 L. 1. c 18.
R anno
I30 LlBER SeCUNDUS.
anno Adrianns Papa naturae debitum folvit ; cjuo fublato Cardinales in fummi Pontificis e- lecStione difcordes Ecclefiam fciderunt, ' & dum • in fe mutuo partes fasvirent, in orbe quoque terrarum vinculum Ecclefialticas pacis rupe- runt. Et quidem pars major faniorque in Rol- landum ejufdem Ecclefias Cancellarium, virum vcligiofum & litteratum, concordans, eundem ritu canonico confecravit. Pars vero nonnulla, & fere nulla in z Oclovianum nobilem virum conveniens, eundem, divinum non verita judi- cium, execrationis elogio maculavit. Uterque in alterum excommunicationis & damnationis fententiam promulgavit. Uterque partem fuam Ecclefiarum & nobilium perfbnarum favoribus munire curavit. Ille Alexander di£tus eft, juxta caufe meritum vidtor futurus. Ilte nudo no- mine, & fallaci omine Vi&or dictus eft, vicFi dedecus habiturus. Foterat fane fciflura illa cito refarciri, poterat multitudini paucitas ce- dere atque uniri, nifi Fredericus Imperator ve- teri odio Rollandi Alexandrum non ferens, partem 3 Octoviani tuendam fovendamque 1110- dis omnibus fufcepiilet. Denique fiiae ditionis Epifcopos, fcilicet Italicos&Teutonicos, pras- cepit «■ Papiam convenire, tanquam ad difcuf- fionem & examen, cujufnam partis merita prae-
1 Et ut in fe Fdd. priores. i. Ofl.ivi.inum Edd. pr. 3. CVhi- viannm Edd. priores. Oifhivi.mi tamen in to.i fuo /rgi teflatur Pkardns. 4. Vide Notas. V.
ponde-
LlBEK SECUNDUS. I3I
ponderarent, re autem vera, ut Alexandri parte deprefla, partem alteram approbantes, diclt Victoris prasmaturam vidtoriam celebra- rent. Partibus quoquc mandavit, ut adeflent, concilii fufcepturas decretum'. Et didbis qui- dcm Vidtor tanquam fubiturus judicium afFuit. Alexander vero ' prasjudicium, quod ei fiib no- minc judicii parabatur, non fblum caute, fed etiam libere recufavit. Itaque ex Teutonico fimul & Italico regno, z Epifcopi, imperiali juflione cum ingenti multitudine Praelatorum inferioris ordinis Papiae congregati in gratiam Imperatoris, qui cum fuis ducibus terribilis ad- erat, quaecunque caufam Alexandri juvare po- terant, cum pro eo nemo allegaret, vel filentio fupprimentes, 5 vel callide invertentes & cor- rumpentes, quod pro parte altera minus de ve- ritate fuppetebat, arte fuppleverunt : & dictnm Vi&orem, tanquam verum beati Petri fuccef- ibrem, folemniter recipientes, in Alexandrum, tanquam in Schifmaticum & Deo rebellem, fententiam generali decreto tulerunt. Am- plcxus eft Imperator cum omni frcquentia Du- cum & Procerum adta concilii, poenam non recipientibus comminatus. Illuftres quoque Francorum & Anglorum Reges + modis omni- bus follicitare curavit , ut ad perpetuandam
T. ^ntea, judicium. z. Ouid contigmt in Danico, vide apud Saxon. Grammat. I. 14. FJifi. Dan. Pic- 3. Defunt vel cal. inv. & cor. in Edd. priorib. 4. Omnibus modis Edd. priores.
R 2 amicitiam
JJ2 LlBER SECUNDUS.
amicitiam mutuam, fibi in hac parte concordes exifterent. IHi vero inflexi, fcntentia caute fufpenfa, donec rei tam fcrupulof*e plenius ve- ritatem agnofccrent, celebrem & ipfi ex utro- que regno Epifcopornm & nobilium loco & tempore congruo conventum fecerunt. Ade- rant a parte ' Odfcoviani duo principales ejus complices, qui ejus fuerant elecStores, fchifma- tifque au£tores, Guido fcilicet Cremenfis &• Joannes de Sanclo Martino Cardinales. Nam Imarus Tufculanus Epifcopus, manus illi exe- crationis aufus imponerc, jam l exuerat homi- nem. Aderant & a parte domini Alexandri tres Cardinales, fcilicet Henricus Pifanus, Jo- annes Neapolitanus, 3 WillelmusPapienfis. Sur- gens * igitur ille Cremenfis in confpec-tu Re- gum & Prasfulum, coram univerfa, qua? conve- nerat, multitudine Cleri & populi, pro parte fua, & contra adverfam totis ingenii atque fa- cundias viribus allegavit. Qui cum peroraflet, furgens t Willelmus Papieniis 6 vir eloquentiffi- mus, perfpicuis 7 rationibus objec-ta elifit ; & fere quicquid ille pro fe dixerat in ipfum ita retorfit, ut propriis irretitus captufque fermo- nibus videretur. Denique in illo altercatio- nis mutuas quafi duello totius ita negotii ve- ritas claruit, ut neuter ulterius Princeps cuncta-
I. ^intea, Oftaviani. %. Sic etiam AlS- Pic. ^4htea} vitaverat hom. 3. ytntea} Guillelmus. 4. Ergo Edd. priores. $. ^4ntca} Guillelmus. 6. Eo nontine conmcndatnr a Pttro Slefenfi Epift. 48. Pio 7. yinieat orationibus.
retur,
LlBER SECUNDUS. I33
retur, repudiata parte ' OcStoviani, Dominum Alexandrum recipere, & cum regnis fibi fub- ditis ei de cetero in 2 hiis qua^Dei fimt, s tan- quam patri parere. Prasnominatis ergo fchif- maticis cum confufione & dedecorc difceden- tibus, Principcs & Pontifices noftri lata fblem- niter in fchifinaticos excommunicationis fcn- tentia folverunt conventum. Interim Domi- nus Papa Alexander in terra Regis Siciliae, cu- jus fideli 4 favore fruebatur, tutus confiftens, opportunitatem tranfeundi in Gallias prasftola- batur. Parebatque ei in * hiis, quas ad curam fpc&ant Paftoralem, totus orbis Latinus, exce- ptis Provinciis Alemannicas ditionis. Impera- tor enim ex privata fimultate femel in repro- bum fenfum datns, & vel a ratione vinci inde- corum imperatoriae reputans majeftati, multo tempore diftulit palmam dare perfpicua? veri- tati.
De expeditione Tolofanay £? de iUufiri Comite Barcinonenji.
C a p. X.
emorabilis Rex Anglorum Henri- cus II. anno regni fiii feptimo in partes Gafconise duxit exercitum, cujus 6 famofae ex- peditionis caufa hxc erat. Comes ? Pidtavenfis,
1. sintea, Oftaviani. z. Iis Edd. prioret. 3. Tanquain Papae patri Ed. Pic. 4. Fervore MS. Pic. 5. Eis Edd. pr. 6. Sic ttiam AIS. Pic. simea dejiderabatwt famofo. 7. Pictavienfis Edd. pr.
qui
134 Liber Secundus,
qui & dux Aquitanus, avus fcilicet l Alianoris, prius Francorum, poltea vero Anglorum Re- ginse, cum efTet in expenfis profiifior, & pro- priorum reddituum quantalibet affluentia tantas voragini nequaquam fiifficeret, accepta a Co- mite S. Egidii, viro pecuniofo, pecunia copi- ofa, nobilem illi cum pertinentiis civitatem Tolofam appofuerat, atque in fata concedens, abfblvendi appofiti operam ad filium tranfmi- ferat. Qui nimirum in expenfaaim profufione patriflans, ipfe quoque liberandi pignoris in heredes transfudit negotium. Reliquit autem unicam filiam heredem, quas cum Regi Fran- corum Lodovico nupfifTet, idem Rex uxoris nomine Tolofam repetiit. Comes vero Sancti Egidii nihil quidem juris obtendens, z fed ta- men Tolofae totus incumbens, tandem oppor- tunitatem nacl:us, Regem nuptiis Germanse placavit, Conftantias fcilicet, Euftachio, Regis Stephani filio, > olim nuptae, & poft mortem ejus ad fratrem reverfe. Verum cum poftea * celebrato inter Regem Francorum & uxorem ejus divortio, eadem ad nuptias Regis tranfif- fet Anglorum, mota eft * rurfum quseftio fuper Tolofa juftis hcrcdibus refignanda. Memorato vero Comite negante, & fuas poiTeffionis Re- gem Francorum laudante aucl:orem, Rex An-
l . Alienorx Edd. priores. z . Sic etiam AIS. Pic. ^4ntea} fed dolo torus. 3. Deefi olim in Edd. primb. 4. Sicetiam MS. Pic. ^fntea, fafto. 5. RuifusErf. pic.
glorum
tlBEK. S E C U N D U S. 135-
glorum contradto ex univeifis terris iux diti- onis exercitu, Gafconiae fines ingrefTus eft. In- vitati quoque ab eo amici ut fequerentur vel occurrerent, ingentibus copiis auxerunt exer- citum, prascipue Comes Barcinonenfis vir ma- gnus & potens , nec infra Reges confiftens. Sane hujus in regali magnificentia animum plufquam regalem paucis perftringere , quo- niam fe prsebet occafio, operse pretium vide- tur. Illuftris quidem Rex Arragonum paulo ante noftram memoriam, cum haberet liberos, unum eorum pias devotionis inftinctii Chrifto dicatum in monafterio tonforavit, reliquos pro tempore fucceifores defignans. Verum prae- mortuis, qui fucceiTuri fperabantur j J contigit patrem humanis noviilimum rebus excedere. Veriti autem Optimates & z populus ne forte nepotibus de fucceflione contendentibus, re- gnum difcerperetur, propere convenientes, Sc venicnti periculo occurrentes, Regis filium clauftro feftinanter extra<5tum fublimaverunt in Regem, regnoque difpolito, ad procreandos qui fuccederent liberos, uxorem ? ducere com- pulerunt, neceffitatis obtentu excufantes excef- fum, & neceflitatem legi non efTe fubje&am allcgantes. Denique nata eft ei unica filia. Cumque regnum laudabili moderamine admi-
1. Contingit F.d, Pic. z. Populus de fucreiiionc nepotibus contendcntibus, ne regntun Edd />r. 3. Compulerunc duccre FM. prioru.
niftrafTet
1}6 Liber Secundus.
niftraflet ufque ad annos filise nubiles, convo- catis nobilibus, & coram fe folemniter appa- rentibus cum univerfa pene militia ditionis fuse taliter eos eft allocutus : Parcat mihi Z3 vobis Omnipotens Deus cartjfimi, fablus fum emm mji- piens. vos me coegjflis. Sed nunqmd qui cecidit non adjiciet, ut refurgat ? Nunqutd quod ufurpavit in- felix neceJJitaS) quam efie dixijiis r exlegem^ eadem cejfante ratum ejfe debebit, quod ufurpatum efl con- tra legem ? En ex me natam * regni habetis here- dem. Provideantur huic pueliie honorabiles nuptiee : £0 regno erit conjultum. J^edeat ergo monachus 3 vejier ad regulam^ & fauciam de cetero fanet con- Jcientiam, Reclamatum eft ab omnibus : fed cum pium felixque propofitum diffuaderi non poffet, de confilio Procerum juveni clariffimo, Barcinonenlis Comitis filio, filiam defpondit; regnoque illi cum filia tradito, vir memorabi- lis, praecipuufque mundi contemptor, pungen- tes confcientias ftimulos ultra non paffus, po- fita purpura cucullam reinduit, & + regnum clauftro mutavit. Quibus actis fiiafum s eft juveni, ut regni infignia, id eft, coronam & purpuram folemniter fumeret, cum regnum haberet. Negavit fe ille hoc facturum, ita allc- gans : Cum nullus progenitorum meorum fupra Co- mitem fuerit, natura fum Comes : qua contentus,
I. Ex lege Ed.Pic. z. Habetis regni Ead. prioreu 3. Itermn pro vefter in Edd. priorib. 4. Regno AlS. nofler. ^. Sic etiamMS. ric. ylmai defiderabatnr, eft.
ficut
Liber Secundus. 137
Jicut non fum melior^ ita nec excellentior ejfe volo quam patres mei. %)t ergo in me fortuna naturam non fuperet, nomen & injignia fygis omitto. Porro ut m me etiam ferviat fortuna naturce^ retento Co- fnitis nomine regni amplitudinem & poteflatem non refpuo. Huc accedit, quod regia dignitate ajfumpta 1 nonnullis l^egibus in divitiis (3 gloria cederem» At cum mihi regni Jint opes cum poteflate regiay Barcinonenji Comiti nullus in mundo Comes potefl aquari. Proinde malo efie Comitum primusy quam fygum nec Jeptimus. Sic itaque vir mirabilis nobili quodam regii honoris contemptu vel al- legabat vel jocabatur, cum ab amicis excellen- tiam induere 2 regiam moneretur. Nec un- quam vel Rex, vel Dux, fed Comes tantum Bar- cinonenfis appellari voluit, licet ducatum Pro- vinciae, id eft, illius regionis quae fic dicitur, & a Rhodano ufque ad Italise fines extenditur,- cum regno Arragonum poflideret. Porro ejus filius poft s patris decefTum, juxta materni pra> rogativam generis, a Romano Pontifice in Re- gem eft folemniter confecratus. Pater vero 4 tum propter amicitiam regis Anglorum, tum quia Comiti S. Egidii infeftus erat, cum im- modicis gentis fubditae copiis Tolofanae (ut dic-tum eft) expeditioni interfuit. Guilelmus quoque cognomento ' Trencheveil, vir nobilis
1. Non mukis Edd.prlores. Quammultis conjecerat eruditus quidam ad marg. exemplaris Ed. Pic. quod mutuo fumpji cL i^ichardo i\aivlinfono, ji. M. z.Dcejl regiam in Edd. friorib. 3. DeceiTuin patris Edd. friores. 4. Cum Edd. friores. 5. ^4nteax Trenthcveil.
s &
138 LlBER SECUNDUS.
& potens, nonnullarum civitatum & multo- rum Dominus caftellorum, odio memorati Co- mitis, in cujus manus (ut dicitur) ante inci- derat, & de quibus asgre, ac non nifi plurima terrarum fuarum parte mutilatus evaferat, cum quantis poterat viribus regi Anglorum affifte- bat. Idem vero Comes, tanti exercitus impe- tum pertimefcens, regis Francorum, qui uxoris fux germanus, & filiorum erat avunculus, auxi- lium imploravit. Qui zelando pro nepotibus, feftinus adveniens, cum aliquanta militia To- lofam intravit. Qupd cum innotuifTet regi Anglorum, perfonse regis lbidem confiftentis deferens, civitatem oppugnare diftulit, & ad pervadendam provinciam expugnandafque mu- nitiones convertit exercitum. Caturcenfem ci- vitatem, quce afe defecerat, & fines ejus cum numerofis caftellis deditione recepit, plurima quoque expugnavit & cepit. Quibus acl:is, & memorato Guilelmo x Trencheveil munitioni- bus, quas illi fbrte bellica Comes Egidienfis ex- torferat, redditis, 2 Normanniam rediit.
De borrenda interfeBione 3 Wilelmi Trencbeveil, & ultione ejus.
Cap. XI.
s
ane quoniam de eodem Guilelmo inci- denter fadta eft mentio , filendum non
1. Coadjutori fuo addh M$. Pic. 1. In Nonnanniam Edd.pr. 3. slmtaj Guilklmi. ^ft
LlBER SECUNDUS. I39
efb quid in illum poftea, excrefcente fupra modum malitia, fit a fuis commifrum, quam levis occafio piaculare peperit fcandalum, & quam terribile fubfecutum fit inauditas ultio- nis exemplum. Res enim recentis memorise eft, crebro certoque mihi comperta relatu. Idem vir nobilis &: magnus, juxta nomen magnorum qui fimt in illa terra , cum poft Tolofanam, cui interfuit, expeditionem fini- bus fuis per circuitum fortiter defenfis in pace ageret, caufla exftitit, ut nepoti in curfii hoftium laboranti fubvenire deberet. Denique ipfe cum manu non parva praxedens, prsece- pit ut reliquus exercitus fequeretur. Erum- pens ergo ex fiibjecTris ' urbibus , Bederenfi f cilicet & J Carcafumenfi, juventus non modica, armis animifque inftructa, properabat. Con- tigit autem ut quidam * Bederenfis, numero fretus concivium, Equiti * cuidam non ignobili fimul procedenti petulanter injuriam faceret, equo ejus militari, quem Dextrarium vocant, ablato, & ferendis in via farcinis deputato. Eques >" vero toto fibi ordine equeftri adjuncto in praefentia ducis acerrimam movit querelam, illatam injuriam tanquam 6 minus damnofam, fed multum dedecorofam exaggerans. Dux
I. Vide notas. P. 2. Carcafonienfi Edd. priores. 3. Sic quidem v c. fed meliui, Beterenfis, aut Biterrejifis. Pie. 4 Deeff cuidam in Edd friorib. 5. Vero fibi toto ordini Ed.Pic. 6. Minus quidem damncfam Edd. priores. Nimis tamenpro minus in Cod. Jno /«5» tejiatnr Fkardus.
S 2 vero
140 LlBER SECUNDUS.
vero placare volens Equites, conftanter pronun- ciantes quod protinus ab exercitu difcederent, fiBederenfes concivisfui impunitate gauderent, auclorem injuria? conquerentium tradidit vo- luntati. Quem illi levi quidem fed aliqnantulum indecora multatum pcena tanquam dehonefta- tum, & « de cetero fine honore vidturum dimi- ferunt. Unde vehementer indignata eft civitas Bederenfis, quafi unius civis vel exiguum dede- cus univerfitatem fuam maculafTet. Itaque uni- verfi cives Domino fiio ab expeditione reverfo lacrimabiliter fupplicarunt , ut aliquo honcfto & competenti modo fubjedtse & devotse fibi urbis dedecus aboleret. Ille, ut erat animi fatis civilis, clementer hnmiliterque refpondit; feque id, quod neceflitate placandi Equites acStum fii- ifTet, libenter emendaturum, & civibus optimis die z certo prout ipfi didtarent folemniter fa- tisfacturum fpopondit. Quam illi fponfionem amplexi, 3 interim quievernnt. Statuto die iponfbr cum amicis & fubjectis nobilibus affuit; & bafilicam cathedralem ingrefliis, civium, qui- bus prafente Epifcopo fatisfaceret, pra^ftola- batur adventum. Illi quoque fiirore callide dif- fimulato mox affuere, loricas & ficas vefte fii- perdudta tegentes. Procedenfque in medium qui injuriam fecerat, & ignominiam reporta-
T. Sic etiam MS- Pic- ^ntea, deinceps fine. i. Sic etiam MS. Pic. ^intea, certo ex eorum arbitrio fblemniter. 3. Ita quoftt MS. Pk. sintea omitiebaturt inteiim.
rat,
LlBER SECUNDUS. 141
rat, ecce egoy inquit, homo infelix t3 vitce pertafusy eo quod mihi contigerit cum dedecore vivere. Dicat nunc (Ji placet ) dignatio tuay Domine mi, utrum velit quod circa me aclum ejt emendare : ut velim pojjimquc vivere. Tunc vir memorabilis fatis ci- viliter & ' citra perfonam dominantis, paratus fum, inquit, fuper hoc prcefentium Procerum z con- filio civiumque arbitrio Jiare, ficut jpopondi. Rur- fus ille; Bene^ inquit, diceres^Ji alicujus exbibi- tione honoris a te noflra pojjet confujio compenfari, Nunc autem cum 5 tu ea menfura, qua menfus es nobis dedccus^ non pofjis remetiri honorem : noftram non aliter quam tuo necejfe efl fanguine maculam expiari. Quo dicto, arma cives nequiffimi, quae occuluerant retexernnt, & impetu fa6to coram facro altari, fruftra fe pene ufque ad periculum proprium objectante Epifcopo, Dominum pro- prium cum amicis & Proceribus fuis laniffee crudeliffimi peremerunt. Qupd cum effet om- nibus per circuitum gentibus in ftuporem & fibilum, cundfcis fa&um deteftantibus, & pefti- ferse confpirationis * collegio merita imprecan- tibus, finitimi Principes arbitrantes obfequium fe prasftare Deo, fi gentem malignam abrade- rent ; ad faciendam vindidtam in nequiffimos jundtis fe viribus prasparabant. Illi quoque ur- bis fuae firmitate confiii, quantis fe poterant apparatibus muniebant. Ac primo quidem Ro-
I. Sicetiam AlS. Pic. ylntea, infra. i. ^fntea, concilio. 3. In fra tu in Ed. Pic. 4. Collegia merito impr. Edd. priores.
manus
142 Liber Secundus.
manus Pontifex tanti fceleris atrocitate au- dita fceleftiffimos illos ecclefiafticas maledi&io- nis jaculo perculit, Rex vero Arragonum cum aliis Principibus confequenter maledi&am ur- bem obfedit. Cumque obfidio aliquandiu tra- heretur, & obfidentibus tum propter loci mu- nimina, tum quia obfeffis pro anima res erat, fere inextricabilis capienda? urbis difficultas obfiftere videretur ; obfeffores moras prolixi- oris pertadi, ne non aliquid ageretur, cum il- lis, quos expugnare non poterant, pacem fe- cerunt, eofque Domino proprio, illius fcilicet filio quem ' madtaverant, paclis pro fatisfa- dtione paternas necis intervenientibus reconci- liaverunt. Foederibus ergo celebratis, fbluta eft obfidio, & bene adtum videbatur. Quod utique divina, ficut poftea claruit, ordinatione provenit, ut fcilicet viribus inexpugnabiles congruam ad interitum acciperent talionem qui Dominum modeftum & bonum artificiofa perfidia crudeliter trucidarant, & eodem illis z modio remetiretur a filio, quo ipfi prius pa- tri menfi fuerant. Nam cum fbrte eidem filio poftmodum joco vel ferio improperatum effet a quodam nobili, quod perfidis civibus ex- tincfti patris fanguinem vendidiffet, ita eft fau- ciatus hoc verbo, ut fidem fervare perfidis in- decorum reputans, doloris fimul & pudoris ur- gentibus ftimulis, feftinam paternas necis quo-
1. «/*««*, mactaverunt. i< Medio MSPk.
cunque
LlBER SECUNDUS. 143
cunque modo meditaretur ultionem. Mox il- luftri Arragonum Regi myfterium conceptas in- tentionis aperiens, accepit ab eo, tanquam in adjutorium contra Comitem Egidienfem, non parvas gentis ferociffimas copias. Et prascur- rens ad civitatem Bederenfem fama prius arte difperfa, quod idem Comes irruptionem mo- liretur, civibus fupplicavit, ut quoniam Regis Arragonum amicitia & ope gaudebat, mox af- futuris Arragonibus hofpitium in tranfitu ex- hibentes, jufta: ' commutationis modum, vidtu- alia miniftrando, fervarent. Venientes ergo Arragones, non quidem fimul ne eflent terri- biles, & eorum ingrefTus nequaquam pacificus videretur, fed pauci & pauci per dies aliquot, tandem omnes ingreffi urbem repleverunt. Cumque per totam effent in hofpitiis civita- tem, repente ad fignum 2 ab arce datum, raptis armis impetum in proximos quofque cives fe- cerunt, totumque urbis populum furore infa- tiabili fere in momento peremerunt. Sic male- dictus ille populus jufta s Dei ordinatione mer- cedem, quam oportuit, perfidis; iux & crude- litatis accepit. Porro miniftri ultionis pro mer- cede fui operis, habitationem (ut dicitur) ac- ceperunt perfidorum casdibus civium expiatae civitatis. ♦ Hiis explicitis, quoniam pro tem- pore memorabilia videbantur, ad fufceptas hi- ftoriae feriem redeamus.
1. Communicationis MS- Pic. z. Sic etiamMS. Pic. ^tnttAomh' ttbantur, ab arce. 3. Deefl Dei m Edd. friorib. 4. Iis Edd. fr.
' lltO'
o,
144 Liber Secundus.
Quomodo fyges, Francorum fcilicet & Anglorum, difjidentes pacificati funt.
Cap. XII.
IG i t u r Rex Anglorum Henricus fecun- dus ab expeditione Tolofana reverfus , brevi quievit. Sequenti enim anno, qui fuit regni ejus o&avus, ira inter ipfum & Regem Francorum , tempore ejufdem expeditionis 1 conceptacaufis ingravefcentibus,tandem quafi parta erupit, & fubditarum quietem provinci- arum motibus turbulentis corrupit. Denique immenlis hinc inde exercitibus congregatis, in terrarum confiniis caftris e regione difpofitis uterque Princeps cum fuis copiis confiftebat, quia & progredi periculofum, & 2 retrogradari indecorum videbatur : paratiorque ? eratuterque vel Princeps vel exercitus propter bellici dif- criminis ambiguos exitus prcelium excipere quam inferre. Viri ergo pacifici hanc ha^fita- tionem + feminandse pacis occafionem haben- tes, ne duorum zelus & fuperbia hominum ftrages innoxiorum parerent populorum, pie cauteque fategerunt. Et quoniam fiib clypeo, ut dici folet, melius plerumque procedit pacis negotium : Principibus quod prius ne audire quidem fuftinebant, fine magna difficultate per-
i. Sic etiam MS. Pic. ^4ntectt conceptis. z. Retrogredi Edd.fr. Vidt /.IV. c.i 7. j.Uterque etat Edd. fr. 4. Defunt feminandae pacis occafioncm in Edd. friorib.
fuafum
Liber Secundus. 145"
fuafimi eft. Itaque pacificati funt Principes, & populi rediere in fua. Sane eodem anno Theo- baldus Cantuarienfis Archiepifcopus deceflit, cui Thomas, Cancellariusregius,anno fequenti fucceflit.
De hcereticis Angliam ingrejjis^ £2 quomocio exter- minati ' funt,
C a p. XIII.
Iisdem diebus Erronei quidam venerunt in Angliam, ex eorum (ut creditur) genere quos - vulgo Publicanos vocant. Hi nimirum olim ex Gafconia incerto audtore habentes ori- ginem, regionibus plurimis virus fux perfidias infuderunt. Quippe in latiflimis Gallise, Hifpa- niae, Italise, Germaniasque provinciis tam multi hac pefte infe&i efTe dicuntur, ut, fecundum 3 prophetam, multiplicati effe fuper + numerum videantur. Denique cum a Prasfulibus eccle- fiarum, & Principibus provinciarum in eos re- miflius agitur, egrediuntur de caveis fuis vulpes nequiffimae, & prastenta fpecie pietatis, fedu- cendo fimplices, vineam Domini Sabaoth tan- to gravius, quanto liberius demoliuntur. Cum autem adverfus eos igne Dei fidelium zelus fuccenditur, in fuis foveis delitefcunt, minuf- que funt noxii : fed tamen occultum fpargendo
I, Sint jufto Dei judicio Edd.fr. i. yide netas. P. 3. David Pfitl. 138. P. 4. Numerum arenaj videantur Edd pioret.
T virus
i4<f Liber Secundus.
virus nocere non definunt. Homines rufticani & idiotse, atque ideo ad rationem hebetes , pefte vero illa femel haufta ita imbuti, ut ad omnem rigeant difciplinam, unde rariffime contingit eorum aliquem, cum e fuis latebris proditi extrahuntur, ad pietatem converti. Sane ab hac & ab aliis peftibus hsereticis immunis iemper extitit Anglia, cum in aliis mundi par- tibus tot pullulaverint hserefes. Et quidem haec infula, cum propter incolentes Britones Bri- tannia diceretur, ' Pelagium in Oriente haerefi- archam fiiturum ex fe mifit, ejufque in fe pro- ceffu temporis errorem admifit : ad cujus per- emptionem Gallicanse ecclefias pia provifio fe- mel & iterum beatiflimum direxit Germanum. At ubi hanc infiilam expulfis Britonibus natio pofTedit Anglorum, ut non jam Britannia fed Anglia diceretur, nullius unquam ex ea peftis haereticae virus ebullivit : fed nec in eam ali- unde ufque ad tempora Regis Henrici fecundi tanquam propagandum & dilatandum intro- ivit. Tunc quoque, Deo propicio, pefti, quae jam irrepferat, ita eft obviatum, ut de cetero hanc infulam ingredi z vereretur. Erant autem tam viri, quam feminae paulo amplius quam triginta, qui, diflimulato errore, quafi pacifice huc ingrefli funt propagandae peftis gratia
I. Lege Profper. yfcptit. Chron. ^fnno 405. ConHant. presbyt.invittt fanffi Germ. stntifwdor. & vium S. Cenove. Pic. z. Vererentur Edd. priorts.
duce
Liber Secundus. 147
duce quodam Gerardo, in quem omnes tan- quam praceptorem ac Principem refpiciebant. Nam fblus erat aliquantulum litteratus : ceteri vero fine litteris & ldiotae, homines plane im- politi & ruftici, nationis & linguae Teutonicae. Aliquamdiu in Anglia ' commorantes, unam tantum mulierculam venenatis circumventam fiifurris, & quibuldam ( ut dicitur ) fafcinatam praeftigiis, fuo coetui 2 aggregarunt. Non enim diu Iatere potuerunt, fed quibufdam cunofe indagantibus, quod peregrinae eflent fe<Stae, deprehenli, s comprehenfi tentique funt in cu- ftodia publica. Rex vero nolens eos indifcuf- fbs vel dimittere vel pnnire, Epifcopale prae- cepit Oxonias concilium congregari. Ubi dum fblemniter de religione convenirentur : eo , qui lkteratus videbatur, fiifcipiente caufam omnium, & loquente pro omnibus, Chriftianos fe cfle, Sc do&rinam Apoftolicam venerari re- fponderunt. Interrogati per ordinem de facrae fidei articulis : de fubftantia quidem fuperni medici rec~ta, de ejus vero remediis, quibus humanae infirmitati mederi dignatur, id eft, di- vinis facramentis, perverfa dixerunt ; facrum Baptifma, Euchariftiam, Conjugium deteftan- tes, atque unitati catholica^, quam haec divina imbuunt fubfidia , aufu nefario derogantes. Cumque fiimptis de fcriptura * facra divinis
r. ^lntea, morantes. i.stnteaj aggregavcrunt. 3. Sic etiam MS. Pic. sfntea omiuebamr^ compiehenfi. 4. Dtefi facra in Edd.priorib.
T 2 urgeren-
148 Liber Secundus.
urgerentur teftimoniis, fe quidem ut inftituti erant credere, de fide vero fua difputare nolle refponderunt. Moniti, ut poenitentiam age- rent , & corpori ecclefiae unirentur , omnem confilii falubritatem fpreverunt. Minas quo- que l pie praetentas ut vel metu refipifcerent, deriferunt , verbo illo dominico abutentes : a Beati qui perjecutionem patiuntur propter jufti- tiam, quoniam ipforum eft regnum coelorum. Tunc Epifcopi, ne virus hsereticum latius ferperet praxaventes, eofdem publice pronunciatos has- reticos corporali difciplinas fubdendos catho- lico Principi tradiderunt. Qui prsecepit hasre- tica^ infamiae characterem frontibus eorum in- uri, &, fpeclrante populo, virgis coercitos urbe expelii , diftricte prohibens ne quis eos vel hofpitio recipere, vel aliquo folatio confovere praefumeret. Dicla fententia, ad pcenam ju- ftiflimam ducebantur gaudentes , non lentis pailibus praseunte magiftro eorum & ? canente, * Beati eritu cum vos oderint homines. In tan- tum deceptis a fe mentibus feductorius abute- batur fpiritus. Illa quidem muliercula quam in Anglia feduxerant, metu fupplicii difcedens ab eis, errorem confefTa reconciliationem me- ruit. Porro deteftandum illud collegium, cau- teriatis frontibus, juftse feveritati fubjacuit : eo, qui primatum gerebat in eis, ob infigne
T . Ita quoque AtS. Pic *Antea defiderabantnr, pie prjctentas. z.Matt. j. P. 3. y4meat cantante. 4- Matt. J. P.
magi-
LlBER SECUNDUS. 149
magifterii, inuftionis geminse, id eft, in fronte & circa mentum, dedecus fuftinente. Sciflifque cingulo tenus veftibus publice casfi, & rlagris refonantibus, urbe eje&i, algoris intolerantia (hiems quippe erat) nemine vei exiguum mi- fencordias impendente, mifere interierunt. Hu- jus feveritatis pius rigor non ' folum a pefte illa, quae jam irrepferat, Anglias regnum pur- gavit, verum etiam, ne ulterius irreperet, in- cuffo hasreticis terrore prascavit.
De Concilio 2 Turonu celebrato ab Alexandro Papa. Cap. XIV.
o d e m .tempore Romanus Pontifex Alex- ander de Apulia liquido itinere venit in Gallias. Cum enim illi ( ut fuperius di&um eft) prseter terras Alemannica? fubditas pote- ftati totus, in 3 hiis quas Dei funt, orbis pareret Latinus, vias tamen obfidentibus 4 O&oviani fatellitibus, & vel eum adeuntes , vel ab eo redeuntes, fi qui forte inciderent, rebus omni- bus fpoliatos carcerali quoque cuftodise manci- pantibus, rariffimus ad illum poterat effe ac- ceffus, unde nec ipfe poterat ut volebat & de- cebat fungi fummo facerdotio, & longius A- poftolicae brachium extendere poteftatis. Hu-
I. Sic plam in MS. r.oftro, licet-n a fuj»-a lin. idque, ut vidctur,ab aiia manu fcribatur. ^intca, non pefte illa. Picardm tamcn fatetur in Cod. fuo folura itidem exjlare. z. Turone Edd. /r. 3. His Edd.pr. 4-s*n- tea, Octaviani. ms
IfO Liber Secundus.
jus rei gratia mari fe credens, & cum ingenti periculo provincias adiens Occidentis, occur- rentibus ei Prsefulibus & nobilibus regionum Gallicanae Ecclefise, multorum deiideriis ex- pe&atus advenit. Magni quoque Francorum & Anglorum Reges adventum ejus folemni ho- norantes occurfu, qualia regiam decebant ma- gnificentiam, infigni exuli hilariter obfequia prasftiterunt. Principum itaque favore adjutus, convocatis ecclefiarum paftoribus , in odtavis Pentecoftes generale concilium cum multa glo- ria ' Turonis celebravit, anno ab incarnatione 1163. Domini m.c.lxiii. z Hujus autem concilii de- creta noftra? duximus hiftorise inferenda.
Decreta Turonenjis Concilii. C a p. XV. 3 canon 1. /^\ uoni a m enormis qua^dam confuetudo in ^s*> quibufdam locis, contra fand:orum pa- trum inftitutiones, invaluit, ut fub annuo pre- cio facerdotes ad ecclefiarum regimen ftatu- antur, ne id fiat modis omnibus prohibemus ; quia dum facerdotium fub hujufmodi venali mercede difponitur, ad seternae retributionis prsemium confideratio non habetur.
I. Turone Edd. pr. z. Hanc quidem claufulam & in fuo Cod. exjtare teflatur Picardus 5 in fjuo tamen deefie decreta monuit. 3. Numeriifli mar~ ginales defuntin MSnoHro- Neq, exflant in Ed. yintv. Neejue,utconjicio, exflabant in Cod. Picardi. Cum Picardi tamen Ed. adpofuimus. Scitndum autem in Saronii Tom. iz. yin. 1 163. alio ordim n. ;8. reccnferi hos Ca~ nonesj quem proinde numeris majoribus dijlinximus.
Non
Liber Secundus. Ifl
Non fatis utiliter avaritia redareuitur in cam. populo, fi ab ' hiis, qui in Clero z conftituti vi- dentur, & prsecipue qui contempto feculo reli- giofbrum nomen profitentur & regulam, 3 mo- dis omnibus non cavetur. Prohibemus igitur ne ab + hiis qui ad religionem tranfire voluerint, aliqua pecunia requiratur -, neve prioratus aut capellanse quaelibet monachorum aut clerico- rum annua * diftractione vendantur : neque ab eo, cui regimen ipfarum committitur, pro ea- rum commiffione ullum precium exigatur. Hoc autem Simoniacum efTe, fandtorum 6 patrum au&oritas manifefte declarat. Unde quifquis hoc de cetero prsefumpferit attentare, partem fe cum Simone non dubitet habiturum. Pro 7 fepultura quoque, vel chrifinatis 8 & olei fa- cri perceptione, nulla cujufquam precii vena- litas intercedat, neque fub obtentu alicujus confuetudinis reatum fuum aliquis tueatur : quia diuturnitas temporis non minuit peccata, fed auget.
Quia in quibufdam epifcopatibus Decani ca». 3. vel Archipresbyteri ad agendas vices Epifco- porum vel Archidiaconorum, & terminandas caufas ecclefiafticas fub annuo precio ftatuun- tur, quod ad facerdotum gravamen, & fubver- fionem judiciorum non eft dubium redundare :
I. Iis Edd. fnioret. i. Conftirui Ed. Pic. 3. Omnibus modis Edd.prioret. 4. lisEdd.fr. 5 .Diftriftione Edd. prioret, 6. Autodtas patrum Edd- pr. 7. ylit Notas. P. 8. Scu fro & In Edd. friorib.
id
IJ-2 LlBER SECUNDUS.
id ulterius fieri diftricStius prohibemus. Quod qui fecerit, removeatur a Clero. Epifcopus quoque, qui hoc in fua dicecefi fuftinuerit, & eccleiiaftica judicia fua patitur diflimulatione perverti, canonica diftri&ione pledtatur.
can. 4. Majoribus ecclefiae beneficiis in fua in- tegritate manentibus, indecorum nimis effe videtur, ut l minores clericorum praebendae re- cipiant fe&ionem. Idcirco, ut ficut in magnis, ita quoque in minimis membris fuis firmam habeat ecclefia unitatem, divifionem praeben- darum aut dignitatum permutationem fieri pro- hibemus.
C4H.J'. Plures clericorum & (quod mcerentes dicimus) eorum quoque qui prasfens feculum profeflione, z votis, & habitu reliquerunt, dum communes ufuras manifeftius damnatas exhor- rent, commodata pecunia indigentibus pofTef- fiones eorum in pignus accipiunt, & proveni- entes s frucl:us percipiunt ultra fortem ; idcirco generalis concilii decrevit au&oritas, ut nullus amodo conftitutus in clero, vel hoc vel aliud ufuras genus exercere prsefumat ; & fi quis ha- (Stenus alicujus poiTeflionem data pecunia fub hac fpecie in pignus accepit, fi fbrtem fuam «■ dedu&is expenfis de frucStibus jam percepit,ab- folute poiTeilionem reftituat debitori. Si au- tem aliquid minus habet, eo recepto polTeflio
I, ^fntea, juniores. 2. Votifque pro votis in Edd. ptiorib. 3. Fm&ibus MS. nojler. 4. Diduftis Edd. fr.
libere
Liber Secundus, 1^3
libere ad Dominum revertatur. Qupd fi poft hujufmodi conftituta in clero quifquam exti- terit, qui deteftandis ufurarum lucris infiftat, ecclefiaftici officii periculum patiatur ; nifi ' forte beneficium ecclefiae fuerit, quod redimendum ei hoc modo de manu laica 2 videatur.
3 I n partibus Tolofas damnanda hasrefis du- c<"h 6' dum emerfit, quse more cancri paulatim fe ad vicina loca diffundens, per Gafconiam & alias provincias, quamplurimos jam infecit : & dum in modum ferpentis + infra fuas revolutiones abfconditur, quanto ferpit occultius, tanto gra- vius dominicam vineam in fimplicibus demoli- tur. Unde Epifcopos & omnes domini facer- dotes in illis partibus commorantes invigilare praecipimus, & fub interdi&ione anathematis prohibere, ne, ubi cogniti fuerint illius hasre- fis fe&atores, receptaculum quifquam eis in 5 fiia terra prsebere, aut prsefidium impertiri prsefumat : fed nec in venditione & emptione, aliqua cum eis communio habeatur, ut, folatio humanitatis amiffb, ab errore viae fuse refipif- cere compellantur. Quifquis autem contra hxc venire tentaverit, tanquam particeps iniqui- tatis eorum anathemate feriatur. Illi vero fi deprehenfi fiierint per catholicos Principes cuftodise mancipati, omnium bonorum amik fione multentur. Et quoniam de diverfis parti-
I. Dee(l forte in Edd. priorib. i. ^intea, videbatur. 3.Apar- tibus Edd. fnriores, 4. yimt<tt intra. 5 . Tevra iua Edd. pr.
U bus
III.
1^4 Liber Secundus.
bus J in unum latibulum crebro conveniunt, & praeter confenfum erroris nullam cohabitandi caufam habentes in uno domicilio commoran- tur : talia conventicula & inveftigentur atten- tius, & fi inventa fuerint, canonica feveritate vetentur. c™7. Quamvis grave nimis, & divini animad- verlione judicii dignum habeatur, quod Laici quidam, quod facerdotum eft, in ecclefiafticis rebus ufurpant : majorem tamen mcitat formi- dinem ac dolorem, quod fbmitem fui erroris in ipfo clero dicuntur 2 aliquotiens invenire, dum quidam fratrum & coepifcoporum noftrorum aliorumque praelatorum ecclefias decimas eis, & ecclefiarum difpofitiones indulgent : & in devia eos mortis impellunt, qui prasdicatione eorum ad vitas viam fuerant revocandi, de qui- bus Dominus dicit per s prophetam, peccata po- puli mei comedunt , (3 ad iniqmtatem provocant animas eorum, Unde ftatuimus, ut quifquis ali- cui laico m feculo remanenti eccleiiam deci- mamve concefferit, a ftatu fiio tanquam arbor, quse inutiliter terram occupat, fuccidatur, & donec 4 emendetur , ruinse fux jaceat dolore proftratus.
Non magnopere antiqui hoftis invidia in-
VIIL firma ecclefise membra pracipitare laborat; fed manum mittit ad defiderabilia ejus, & e- le&os quofque nititur fupplantare, dicente fcri-
x. Htkge ttotas ad c. j^.bujus libri. P. a.Aliqtloties Edd.fr. $.Ofee 4.P. 4.Emendet^/5. nojier. ptura,
Cm. 8.
LlBEK. SECUNDUS. Ij-y
ptura, ' Efc<2 ejiis elecla. Multornm fiquidem 2 cafum opcraii fe reputat, ubi preciofius ali- quod membrum ecclefiae fua fiierit calliditate detra&um. Inde nimirum eft quod fe in An- gelum lucis more fblito transfigurans, fub ob- tentu languentium fratrum confulendi corpo- ribus, & ecclefiaftica negotia fidelius pertra- ctandi, regularcs quofdam ad legendas leges & confectiones phyficas ponderandas de clau- ftris fuis educit. Unde ne fub hac occafione fpirituales viri mundanis 3 rurfum acl:ionibus involvantur, & in interioribus ex eo ipfi defi- ciant, ex quo fe aliis putant in exterioribus providere : de pra:fentis concilii afTenfu ftatui- mus, ut nullus omnino poft votum religionis, poft facfam in aliquo religiofo loco profeffio- nem, ad phyficam, legefve mundanas legendas permittatur exire. Si vero exierit, & ad clau- ftrum fuum infra duorum menfium fpatium non redierit, ficut excommunicatus ab omni- bus evitetur, & in nulla caufa, fi patrocinium prseftare voluerit, audiatur. Reverfus vero, in choro, in capitulo, in menfa, & ceteris, ulti- mus fratrum femper exiftat : & (nifi ex mife- ricordia forte Apoftolicse fedis) totius fpem promotionis ♦ amittat.
i. Job. 39. juxta 70. P. 2. ^inteay cafij. 3. -rfntea, rurfus. 4. Sic plane Coi. noffer MS. Neqne aliter ipfe Codex Picardi. Qwn <£» ita ethm Ed. Slntverpienfis . ^lt mox pojl amittat fcqtttntia jubtexuit in fua Edh. Picardus, ex l. V. c.c).Decret. Epifcopi vero, Abbate>, Priores tantx enormitati confentientes & non corrigentes, fpoli-
U z entur
i$6 Liber Secundus.
De ira J{egis in venerabilem Tbomam Cantuarien- fem Archiepifcopum.
Cap. XVI.
Anno concilii ejufdem nondum emenfb, adverfus venerabilem Thomam Cantua- rienfem Archiepifcopum ira Regis Anglorum excanduit, multorum & enormium malorum, quas fecuta nofcuntur, infameprincipium. Sane idem Thomas Lundoniis oriundus, vir acris ingenii & competentis eloquii, vultu & mori- bus elegans, in efficacia quoque rerum agen- darum nulli fecundus, in obfequio Theobaldi Cantuarienfis Archiepifcopi praecipuus fuerat, & ab eo Archidiaconatum Cantuarienfem, Ro- gerio ad Eboracenfis ecclefise Pontificatum afc fumpto, acceperat. Cum autem Henricus fe- cundus, defunc1:o Stephano (ut fiiperius J ex- pofitum eft) regnum hereditarium 2 fufcepifTet, virum coram Regibus ftare idoneum fibi deeffe non pafTus, fublimitatis regias fecit Canceila- rium. Qup officio infignis, tam egregie feculo militavit, tanti apud Principem amons 5 fimul
entur propriis honoribus, & ab ecclefiae liminibus arceantur, ca- Iumniam, & audaciam temere litigantium condemnando in ex- penfis, & alio multiplici remedio fanftio imperialis compcfcit. Quoniam igitur facris inftitutis confonare dignofcitur : prxci- pimus ut de cetero in caufis pecuniariis viclus, viftori in expcnfis Jegitimis condemnetur : nifi fententia pro abfente feratur. i. Diftum eft Edd. friores. i. Sufcepit Ed. Pic. 3. Id fujius nat* rat Mattb. Parhrus in yinticiuit. Ecciefite Britann. Pic.
&
LlBER SECUNDUS. iy7
& honoris prserogativam obtinuit , ut con- regnare videretur. Eluxerant ei anni aliquot in militia feculari, cum ecce Ecclefiafticae mi- liti^e afcribitur, & voluntate regia Cantuari- enfis ecclefiae pontificatum iortitur. Mox tanti honoris quantum efTet onus, pia & fagaci con- fideratione permetiens, habitu & moribus ita repente mutatur, ut quidam dicerent, digitus 1 eji hic : alii autem, hcec mutatio dexteree exceifi. Secundo promotionis fiKe anno concilio Turo- nenfi interfuit : ubi ( ut dicitur ) pontificatum, minus fincere & canonice, id eft, per operam manumque regiam, fufceptum, pungentis con- fcientise ftimulos non ferens, fecreto in 2 ma- nus Domini Papse refignavit. Qui fadtum ap- probans, paftoralem illi farcinam Ecclefiaftica manu rurfus impofuit, & in homine fcrupulofb turbats confcientise lasfionem fanavit. Regref- fis a concilio ad proprias fedes Epifcopis, 3 re- gnum & facerdotium in Anglia difceptare cce- perunt, & facta eft tnrbatio non modica fuper prasrogativa ordinis clericalis. + Regi quippe circa curam regni fatagenti, & malefa&ores fine dele&u exterminari jubenti, ajudicibus intima- tum eft, quod multa contra difciplinam publi- cam, fcilicet furta, rapinae, homicidia, a cle- ricis faspius committerentur, ad quos fcilicet
1. Dei addit MS. Pic. Et opinor re&ius (Jnquit cl. D Hpg.Ttvyf- denw) non tainen ineft: MSo. quo utor optimae notx & fidei. x. Manu AIS nojler. 3. Sk etiam MS. Pic jimta dejlderabaturt jegnum. 4. Rege Edd.fr.
hicx
Ij-8 Liber Secundus.
laicae non pofTet jurifdi&ionis vigor extendi. Denique » ipfb audiente declaratum dicitur, plufquam centum homicidia intra fines Angliae a clericis fub regno ejus commifTa. Quam- obrem acri motu turbatus, in fpiritu vehe- menti contra malefacStores clericos pofuit le- ges, in quibus utique zelum juftitiae publica^ habuit, fed fervor immoderatior modum ex- ceflit. Sane hujus immoderationis regiaa no- ftri temporis Epifcopos tantum refpicit culpa, quantum ab eis proceffit & caufa. Cum enim facri 2 praecipiant canones, Clericos, non fblum facinorofbs, id eft, gravionbus 3 irretitos cri- minibus, verum etiam leviorum criminum reos, degradari; & tot milia talium, tanquam innu- meras inter pauca grana paleas, Ecclefia ♦ An- glicana contineat ; quantos a multis retro an- nis clericos in Anglia contigit officio privari ? Nempe Epifcopi, dum defendendis magis cle- ricorum libertatibus vel dignitatibus, quam eo- rum vitiis corrigendis refecandifque invigi- lant, arbitrantur obfequium fe praeftare Deo & Ecclefise fi facinorofbs clericos, quos pro officii debito, canonicas vigore cenfurae, coer- cere vet nolunt, vel negligunt, contra publi- cam tueantur difciplinam. Unde clerici, qui in fortem Domini vocati tanquam ftellae in
I. Hucrefer c. 22,23. '■ *• V'U£ S.Thorme, dicl<e hi(/or. quadripar- th<e. Pic. 2. s4htea} praxipiunt. 3. Hxreticos pro irretitos in Ed. jintv. 4. sinua, Anglica.
firma-
Liber Secundus. IJ9
riimamento cceli pofitse, vita & verbo lucere 1 deberent fuper terram, habentes per impu- nitatem agendi quodcunque libuerit licentiam & libertatem, neque Deum, cujus judicium tardare videtur, neque homines poteftatem habentes reverentur ; cum & Epifcopalis circa eos follicitudo fit languida, & feculari eos ju- rifdictioni facri eximat ordinis prasrogativa. Cum ergo memoratus Princeps in paleas facri ordinis, 2 id eft, facinorofbs clericos vel difcu- tiendos vel puniendos nova quasdam ftatuta fecilTet, in quibus (utdictnmeft) modum non tenuit : ita 3 ea demum credidit fore rata, fi epifcoporum efTent confenfu roborata. Con- vocatis ergo ad eliciendum quocunque modo confenfum Epifcopis, ita omnes ufque ad unum vel pellexit blanditiis vel infregit terroribus ut regia? voluntati cedendum parendumque pu- tarent, & novarum legum illarum confcripti- oni propria figilla apponerent. Ufque ad unum dico. nam folus Cantuarienfis Archiepifcopus flexus non eft, fed ad omnem impulfum ftetit immobilis. Tunc vero tanto vehementius * Re- gius in eum furor efferbuit, quanto ipfe regali magnificentias ratione dati & accepti magis obnoxius videbatur. Unde Rex ccepit ei gra- vis exiftere, occafionibus eum undecunque ex- quifitis pulfare, eorum, quse olim in regno
i. Debcnt Ed. Pic. i. Et MS. Pk. 3. Stcetiam MS. Pic. *An- teat ut/>ro ea. 4. sintea} Regis.
Cancel-
160 LlBER SECUNDUS.
Cancellarius fecerat, rationem expofcere. Ille intrepida libertate refpondit, fe expleta fecu- lari militia Ecclefiae a Principe cui militaverat abfblute fuiffe dimilfum, nec debere in fe per occafionem magis quam veritatem vetera re- plicari. Cumque in dies Regii furoris caufe in- gravefcerent, eo die, quo plenius refponfurus erat obje&is, folemne illud officium de beato Stephano, fcilicet : Sederunt Vrincipes^ & adver- fum me loquebantur, £? iniqui perfecuti funt me, juf- fitcoram fe in celebratione facrificii fblemni- ter decantari. Mox curiam ingreffus eft, cru- cem argenteam ante fe portari fblitam manu propria bajulans. Volentibufque quibufdam Epifcoporum, qui aderant, minifterium por- tandae ante Metropolitanum proprium crucis fufcipere, abnuit, nec alium in illo conventu publico crucis bajulum quantumcunque roga- tus admifit. ' Hiis tanquam excandefcentis jam furoris fomitibus rege fupra modum in- flammato,fequenti no&eclam profugiens tranf- fretavit ; & fufceptus honorifice a Rege, nobili- bus, Epifcopifque Francorum, pro tempore ibi- dem confedit. Rex vero Anglorum in abfen- tem irrationabiliter 2 faeviens, & plufquam de- ceret Principem, effrenato furori indulgens : indecora fatis & > miferabili ultione omnem ejus propinquitatem Anglias finibus exturbavit.
i. Iis Edd. frioret. z. Skttlam AlS. Pk. ^intea, fsvus. 3. Mi- jfabili Ed. Pic
Sane
LlBER SECUNDUS. Itfl
Sane cum plerique fbleant in ' hiis, quos a- mant & laudant, a afFe&u quidem propenfiori, fed prudentia parciori, quicquid ab eis geritur. approbare : plane ego in viro illo venerabili, ea, quse ita ab ipfo a&a fiint, ut nulla exinde proveniret utilitas, fed fervor tantum accende- retur regius, ex quo tot mala poftmodum pul- lulafTe nofcuntur, laudanda nequaquam cen- fuerim, licet ex laudabili zelo procefTerint : fkut nec in beatiflimo Apoftolorum Principe, arcem jam Apoftolica? perfe&ionis tenente, quod gentes fiio exemplo Judaizare coegit ; in quo eum Doctor gentium reprehenfibilem s decla- rat fuifle, licet eum conftet laudabili hoc pie- tate fecifTe.
De morte * OUoviani^ ($ reditu Alexandri Papx in Italiam.
Cap. XVII.
Alexandro * Papa poft Turonenfe con- cilium in Galliis commorante, 6 Oclovi- anus ( qui & Vi&or eft dictus ) extrema forte devidtus, initi certaminis vi<5toria caruit : & nominis, quod tanquam pro omine a fuis ac- ceperat, fallax praefagium non implevit. Tunc Joannes de San&o Martino, imperiali favore
I. ^4ntea} iis. i. ^dntea, efFeftu. $.Galat. z. P. 4. O&avi- ani, & de reditu venerabilis Papce Alexandri in Italiam Edd.priorti. 5. Sic eiiam MS. Pfc. ^intea defiderxbatur, Papa. 6. O&avianus (qui Viftor &c. Edd. priorts.
X adju-
I(j2 LlBER SECUNDUS.
adjutus, Guidonem Cremenfem collegam fuum loco devidfa Vi&oris inftituit , ne vi&i vide- »rentur. Alexander vero annis aliquot in Galliis demoratus, repatriandi iter arripuit , apud montem Peflulanum tranfitum in Apu- liam ' opperiens opportunum. Imperator ve- ro non quiefcens, fecretis (ut dicitur) litte- ris, & promiflis ampliflimis apud * Willelmum 3 ejufdem urbis Dominum agere ftuduit, ut proderet hofpitem. At vir memorabilis inte- grse fidei + eft inventus, & infignem hofpitem decentiflime honoravit. Cumque Cardinales cum multitudine virorum fortium, qui Jerofo- lymam properabant, Dromonem * hofpitalis Hierofolymitani ingrefli , Dominum Papam mox fecuturum jadtis in alto mari anchoris ex- peclrarent : contigit Dromonem a praetereunte clafle piratica infeftari. Advehebatur Pontifex ex Triremi ingreflurus Dromonem : fed con- fpecl:is circa Dromonem piratis, mox remis retortis in 6 Magalonenfem fe portum recepit. 7 At viri virtutis qui erant in Dromone, tam viriliter reftitere Piratis, ut confufbs nec illas- fbs abigerent. Itaque Dominum Papam non ulterius cum periculo expedtandum cenfentes, curfu profpero fines regni Siculi attigerunt.
t . Reperiens MS. Pic. z. Guillelmutn Edd. pr. 3. lllum ipfum tjje ad qnem /nnoc. 3. refcriptum exflat c. Pervenit /. 4. nihil repugnat- Pic. 4. Inventus efl: Edd. priores. j.yide notas. P. 6. Magolonen- fem MS. nofter. 7. At ii, qui erant in Edd. priorib. Viri tamen in f»9 etiam Cod. exftare tejiatur Pkardus.
Idem
LlBER SECUNDUS. I63
Idem vero Pontifex poft dies aliquot in alia navi mari fe credidit, &: fecundis in Apuliam flatibus nullo prorfus obfiftente tranfivit. Suf- ceptufque reverenter a Rege Siculo & quot- quot ejus erant ditioni fubje&i, cives quoque Romanos cum optimatibus poft modicum de- votos & fubditos habuit. Verum arcta erat via, quse exTranfalpinis regionibus ad eum du- cebat ; eo quod Satellites vel ' Imperatoris vel Pfeudo-papositinera follicite obfervarent. Porro Imperator Ecclefiafticas pacis diruptor, pace & integritate diu non eft gavifusimperii. Cum enim in Longobardos infblentius ageret, illi jugum Alemannicum non ferentes, in liberta- tem fe priftinam receperunt, & reftanrato a propriis civibus ex difperfione confluentibus, cum fociarum auxilio civitatum Mediolano : urbem quoque Alexandriam, exnomine Domini Papse, cui fe devotos effe gaudebant, fic vo- catam, apto loco ad excipiendos primos Ale- mannorum Italiam ingredientium impetus con- diderunt. Quam dum Imperator in ipfis ejus primordiis obfidione cinxiffet, expugnare non potuit : fed exercitu fruftra fatigato difcedens, hoftium contra fe fiduciam auxit.
I . Imperatores Ed. ^fntverp, vnalt.
X 2 De
1^4 Liber Secundus.
De fecunda expeditione Walenfi & de adquifitione Britannia.
C a p. XVIII.
An n o quo Papa Alexander ( ut di&um eft ) relictis l Galliis Apuliam remeavit, orta 1 inter Regem Anglorum & Walenfes rediviva fimultas, utnque parti res magni negotii fiiit. Cum enim eadem gens effrenis & effera, rupto petulanter fbedere, obfidibufque, quos in fidem padtorum dederant, periculo expofitis, vicinos Anglorum fines turbarent : Rex immenfo tam ex regno quam ex Tranfmarinis provinciis ex- ercitu adunato, vi magna hoflium fines in- greffus eft. Et quidem propter inextricabiles locorum difficultates non poterat longius pro- gredi : fed tamen eorum frenatis excurfibus ita coar&avit inclufos, ut pacem meditari coge- rentur. Rex vero ex 3 Walliis reducT:o exercitu ad alia vocatus negotia, transfretavit, filiorum propenfiori opera futura? promotioni & dita- tioni profpiciens. Quippe ex 4 Alianore quon- dam Francorum regina fufceptis quatuor filiis, Henricum natu majorem regni Anglici, & Du- catus Normannici, cum Andegavenfi Comitatu fuccefTorem relinquere, Richardum vero Aqui- tanix, & Gaufridum Britannise pra^ficere cogi-
r. GalJiis in Apuliam Edd. prhres. z . In MS. nofier. 3. slntea, V/aJiis. 4. Alienora Edd. priores,
tabat :
LlBER SECUNDUS. 16S
tabat : quartum natu minimum Joannem fine terra l agnominans. Tres z quoque ex eadem habens filias , unam Regi Hifpanias , alteram vero Saxonise Duci defpondit : tertiam, non- dum nubilem, Regi Sicilise iiio tempore com- parem daturus. Verum quod 3 de prasficiendo Britannias filio cogitabat, artibus viribufque paulatim prasparabat, cum necdum fuas Bri- tanniam ditioni fubjugaiTet. Jam tamen duos in eandem provinciam prasparatos habebat in- qrelTus : civitatem fcilicet + Nammatenfem & Caftrum Dolenfe. Contigit autem Conanum 5 Comitem Richemundenfem, qui Majori Bri- tannias parti dominabatur, in fata concedere, relicta ex forore Regis Scottorum herede unica filia. Quam Rex innubilem impuberi filio co- pulans, 6 & omne jus i puellulas in propriam po- ' teftatem redegit. Erant autem inBritannia qui- dam nobiles tantarum opum & virium, ut nul- lius unquam dignarentur fubjacere dominio. 8 Hiis a multis 5 retro annis dominandi libi- dine, atque impatientia ferviendi hoftiliter contendentibus, praxlara olim ,0 regio ita di-
l . yintea^ cognominans. z. Quidem pro quoque in Edd. priorib. 3 De omittunt Edd. priores. 4. Naminatenfem Edd. priores, quomodo & m fuo etiam Cod. legi tefiatur Picardus, qtti tamen Nannetenfem ueccjfario efie legendttm monuit. y. Comitem fcilicet Richemonten- fem Edd. priores. 6. Deefi & in Edd priorib. 7. Puellae Ed. Pic. 8- Jiis multis Ed. Pia His quoque in Ed. ^ntverp. 9. Annis retro Edd.priores. 10. Provincia Edd.priores, Infuo autemCod. Regis re- gio ita iegi tcfiamr Pkardut.
Iacerata
166 Liber Secundus.
Iacerata atque attenuata erat, ut in ea ex agris opulentiffimis vaftse folitudines viderentur. Cumque a potentioribus inferiores premeren- tur, Regis Anglorum auxilium expetentes, ejus le ditioni fpontanee fubdiderunt. Quibus ille prompto animo & profuiis opibus auxilium fubminiftrans, ipfos quoque potentes, qui & magnitudine virium, & vix acceffibilium natura locorum eatenus inexpugnabiles credebantur, fubegit; ficque in brevi Britannia tota poti- tus, l turbatoribus vel expulfis vel domitis, eam in cun&is finibus fuis ita difpofuit atque com- pofuit, ut, populis in pace agentibus, deferta paulatim in ubertatem verterentur.
De tranjitu piijjimi Regis Scottorum Malcolini. Cap. XIX.
Circa hxc tempora Chriftianiffimus Rex Scottorum Malcolinus, cujus in prasce- denti libro * (prout decuit) fecimus mentio- nem, Chrifto vocante, hominem exuens, An- gelis 3 fbciandis regnum non perdidit, fed mu- tavit. Hominem Angelicse finceritatis inter ho- mines, & tanquam terrenum quendam ange- lum (quo dignus non erat mundus) coeleftes angeli rapuerunt e mundo. Homo in setate
i. Turbatoribufque cxpulfis Edd. priores. z. Cap. 2j. P. 3. So- ciandus Edd. friores.
tenera
Liber Secundus. 167
tenera mirandae gravitatis, in regni faftigio atque delicns ' itupendas & fine exemplo puri- tatis, ex corpore virgineo raptus eft 2 ad agnum virgims filium, fecuturus eum quocunque ierit. Raptus eft plane morte immatura, ne miran- dam ejus innocentiam atque mundiciam, cum regnantem juvenem tot in contrarium occafi- ones & incentiva impellerent, mutaret malicia temporum. Verum quia mirabili animse inter virtutum infignia non deerant ? fordiufcula; ex Regiis deliciis, quas tamen tolerabat magis quam amabat, contracfoe : ccelitus emiffa, non immifla vifitatio paterno eum verbere caftiga- vit, & excoxit ad purum. Quippe annis ante exitum aliquot ita elanguit, & pra?ter alia in- commoda graviffimis extremitatum, id eft, ca- pitis Sc pedum, laboravit doloribus, ut quilibet peccator pcenitens tantis videretur flagellatio- nibus ad liquidum pofTe purgari. Unde mani- feftum eft, puerum Dei, non tantum ad pur- gationem, verum etiam ad probationem & in- crementa virtutum, vel augmenta meritorum, feveritatem paterni verberis fuifTe expertum. Dormivit ergo cum patnbus fuis, & fepultus eft apud * Dunfermelin, locum fcilicet in Sco- tia fic di&um, Regum fepulturis infignem.
I . Sk etlam MS. Pic. .Antea omittebatur , ftupenda:. 2. Et fro ad in Idd. friorib. 3. Sic etiam MS. Pic. >4ntea, fordecul<r, quam germa- rtiorem ejje letlionem monuit Picardm. Codices tamen MSS- authenticos fequi malui. 4. Dunfiemelin Edd. priores.
Succeflit
Itf8 Liber Secundus.
Succeffit ei frater ejus ' Willelmus, 2 fratri qui- dem, ut videbatur, ad ufiim mundi aptior, fed in regni adminiftratione ? fratri felicior non futurus. Mundo, quo frater fimpliciter, ideo- que pie & laudabiliter uti voluit, non fimplici- ter ipfe «• uti fed f rui intendens, & fratris modum in temporali excellentia multum conatus tran- fcendere, ejus tamen gloriam nunquam po- tuit vel in temporali felicitate sequare. Nuptia- rum bono, cui frater pise fan&asque praspofuit virginitatis optimum, multo quidem tempore uti, vel ad fobolem, vel pro remedio inconti- nentias diftulit. Tandem vero falubrioris in- ftin&u confilii de Tranfmarinis cujufdam Pri- mahi filiam duxit uxorem : & de cetero non folum vixit corre&ius, verum etiam regnavit felicius.
De vita tfmorte venerabilis ' beremitce Godrici.
Cap. XX.
isdem6 fere temporibus venerabilis here- mita Godricus de Finchala (loco fcilicet fblitario fic dicSto) non longe a civitate Dunel- menfi fiiper amnem Wirum, annis maturus & meritis, in domino requievit. in quo plane cer-
I. ^4ntea} Guillelmus. z. Sic ttlam MS. Pic ^fntea, fratre. 3 . Fratre Edd.priores. 4. Deeft uti in Edd. priorib. 5 . Deeft heremitx in Edd. priorib. 6. ^4nteat temporibus fere.
laere
LlBER SECUNDUS. itf?
nere erat pium altumque divinitatis benepla- citum, ad confufionem nobilium & magnorum, ignobilia mundi & contemptibilia eligentis, Cum enim l idem effet rufticanus & idiota, nihilque fciens nifi Chriftum Jefum & hunc crucifixum, quod utique quantumlibet 2 obtun- lis & rudibus ? in fidei cunabulis traditur : in in- grefTu adolefcentia? fervere coepit fpiritu, totif- que haufit oilibus ignem, quem Dominus mi- fit in terram. Denique cselibatum, quem Deo gratum & fublimis effe meriti fbrte didicerat, devote amplexus ; in cibo & potu, in verbo & geftu, homo fimpliciflimus + decentem cum gravitate fervare modum ftuduit. Velox ad au- diendum, tardus autem ad loquendum, & in ipfa locutione parciffimus. Flere cum flentibus do&us, ridere autem cum ridentibus, & jocari cum jocantibus nefcius. Juvenis fepulchrum dominicum in multa paupertate nudis ince- dendo pedibus vifitavit, reverfufque ad pro- pria, locum * aptum ubi Deo ferviret, follicite qusefivit. Accepitque in 6 fomnis (ficut aiunt) ut locum Finchala dicT:um quaereret, ibidem Deo volente vidhirus. Quem tandem poft mul- tam luftrationem inveniens, ibidem cum {b^ rore paupercula primum, & ea defun&a folus multo tempore habitavit. Vitas autem ejus di-
\. Dteft idem in Edd. priorib. z. Obtufis Ed. Pic. 3. Sic etiam MS. Pic ^ntea omittebantur, in fidei &c. coepit fpiritu. 4. Ita quoque MS. Pic ytnteat decente. 5 . Sic etiam MS, P/c- yintea, apet- tum. 6. Somniis Edd.prioret.
Y ftridtio
170 LlBER SECUNDUS.
ftrictio fere fiipra humanum modum fuiffe per- hibetur. Memoratus quidem locus filvofus eft, fed modicam habet planiciem : quam ille fbdi- endo exercens, fructum ab ea annuum, quo utcunque fuftentaretur, exigebat : & quantu- lamcunque poterat advenientibus exinde cha- ritatem exhibebat. Sane Dunelmenfi ecclefise mundiffimas vitas merito commendatus, talem fan&i collegii ibidem confiftentis circa fe pro- videntiam meruit, ut fenior monachus, ad hoc ipfum deputatus, crebro eum vilitaret, tum 1 pro inftrucl:ione fimplicitatis rufticas, tum et- iam ut z facri participatione myfteni certis die- bus muniretur. Diu quidem hoftis antiquus hominem fimpliciilimum inlidiando circumve- nire tentavit. ubi autem infidias vidit minus procedere, fimplicitatem faltem prasftigiis cu- ravit illudere. Sed vir Dei hoftiles & caute vi- tavit infidias, & conftanter fprevit derifitque prasftigias, beatiflimo maxime Joanne Baptifta, quem fpecialiter diligebat, crebrius eum vifi- tante, informante & roborante. Hoc modo ufque ad decrepitam vivens astatem, paucis ante mortem annis fenilium defecStu membro- rum decubuit, & diebus plurimis quantulafcun- que in moribundo corpore vitse reliquias mo- dico la&is hauftu fervavit. 3 Denique illis die-
I. Sic ttiam MS Pic. yintea. dejtderabatur, pio. z. Sic ttiam MS. Pic. slniea, pavticipatione facii minifterii. **4t in Ed. ^tntv. par- titione pro participatione. 3 . Ita qitoqne MS> Pic. ^imea omiuebatttrt <iriiii}uc.
bus
Liber Secundus. 17
bus vidcre eum & alloqui merui, in oratorio proprio juxta facrum altare jugiter decumben- tem. Cumque toto fere corpore quodammodo pramiortuus videretur, expedite tamen loque- batur, illa ori ejus familiaria verba, fcilicet Patrem &Filium Sc Spiritum San&um, fsepius rcplicans. In vultu autem ejus miraqusedam dignitas & decus infolitum vifebatur. Tranfiit ergo fenex & plenus dierum, idemque loci fpacium ejus ' nunc tenet corpus, quo vel orans procumbere, vel segrotus decumbere confue- verat 2 vivus.
5 De quodam IQtel/o, & gratia divinitus illi collata,
C a p. XXI.
]uit & alius quidam vir ♦ venerabilis in noftra, id eft, Eboracenfi provincia, apud vicum, Farneham dic-tum, nomine Ketellus. Homo quidem rufticanus, fed innocentias & fimplicitatis merito fingularem quandam a Do- mino gratiam confecutus. De quo fane plura memorabilia veracium mihi virorum innotuere relatu, e quibus pauca retexam. Idem cum ef- fet adolefcens , quodam die jumento fedens domum revertebatur ex aoro. Et ecce m via
o
plane jumentum tanquam in aliquod oftendi-
t. Nunc corpus occupat, quo Edd. priores. 2. Deefi vivus in F.dd. priorib. 3. V.C- mfcribh : cle uno cligno memorari, fcilicet Katello ruftico in provincia Eboracenfi. Pk. 4. Memorabilis /1/5. Plc
Y 2 culum
172 LlBEK SECUNDUS.
culum impingens, in terram decidit, & feifo- rem dejecit. Qui exurgens vidit duos quafi Ethiopes parvulos fedentes in via, &; conri- dentes. Intellexit effe damiones non amplins permiffos nocere, & gaudentes fe vel modicum nocuiffe. Accepitque tale donum l a Deo, ut ab illa die * & deinceps dsemones haberet con- fpicabiles, & quantumcunque 3 latere cuperent, eum latere non pofTent. Intuebatur eos, ut ho- mines vel in modico kederent oberrantes, & fi fbrte vel modicum kefionis intulifTent, exul- tantes. Denique hujus fibi gratise confcius, ccepit Deo devotus exiftere, orandi fludio cre- brius fecretum captare, efu carnium & lineis abftinere, ecclefiam, quantum * vacare poterat, ita frequentare, ut ingrederetur primus & ulti- mus egrederetur. Caelibatum amplexus de nu- ptiis non curavit, ufque ad finem vita^ in ob- fequio pofitus cujufdam Adse clerici de Farne- ham. Accepti muneris fecretum tenuit, nec fuas paffim voluit revelare vifiones, nifi forte Sacerdoti tanquam confeflionis myfterium, aut domino fuo, five alicui fapienti arctius inqui- renti. Stabat aliquando s prse foribus domini fui circa folis occubitum ; viditque decem dx- mones, quorum unus major erat, & praseffe ceteris videbatur, vicum ingreffos. Cumque
I. SicetiamMS. Pic. ^4ntea, cx Deo. z- Dcefi tk in Edd. priorib. 3 . Sic etiam MS- Pk. ytnteat tadeie cup. 4. Deefi vacare in Edd. priorib. 5. Pvo Edd.fr.
uno
Liber Secundus. 173
uno in loco fubfifterent, & fecum confabula- rentur, tanquam fecreto deliberantes de agen- dis, major ille ccepit J mittere binos per do- mos. Ipfe autem cum uno fbres, ubi ftabat Ketellus, ingredi voluit. Tum ille, in nominey inquit, Chrifli interdico vobis januee hujus z ingref fum^ £? moram in vico iflo : revocate focios veftros, £? abite velociter, Paruere inviti, facri nominis adjurationem non ferentes, & fuas molitiones ab homine ammadverfas dolentes. 3 Item vi- dit aliquando dsemones tranfeuntes cum carro diligenter claufo, & audiebatur foris gemitus incluforum ; porro illi ridebant. Tum ille ad eos (nam folebat impavidus cum hujufmodi fpiritibus mifcere fermonem) quid eft, inquit, hoc ? Et llii, ammas^ inquiunt, peccatrices de- ceptas captafque a nobis ad loca pccnalia ducimus : illce gemunt^ & nos ridemus. Te quoque nobts tradi optamus, ut etiam fuper te, cum hoflis nofler fis, gratulantius redeamus. Tum ille, abitey inquit, malignijjimi ; rifus vefler in luclum vertatur. Con- tigit + autem eum aliquando eorundem pene hoftium faevitiam experiri. Feffus ex agrario opere domum reverfiis, dum fomno gravaretur, facri fe fignaculi nequaquam impreffione mu- nivit. Dormienti loco fblito fbli aftitere duo dasmones, fevi nimis atque terribiles, & exci- tatum apprehendentes ; euge^ inquiunt, K^tclle^
1. Binos mitteie Edd. pr. z. Ingieflu Ed. Pic. 3. Idem Edd. pr. 4. Deeft autem in Edd. friorib.
incidifli
174 Liber Secundus.
incidifli in manus nofiras : infefios fentire habes^ quos provocare minime timufli, quorum myfleria totiens prodidifli. llle fubito cafu attonitus, no- men Chrifti invocare & fignare fe voluit, nec valuit. Manus • enim & lingua ejus tenebantur, ne facri fe vel figni vel nominis munimine 2 regio tueretur. Noii ( inquiunt ) KeteUe fruflra conari: manum hnguamque tuam ligavimm^ ut nihil tibi adverfum nos valeat fuffragari. Cumque ita de illo triumphare viderentur, & malum, quod ei facere cogitabant, verbis minacibus atque inful- tatoriis prsevenirent, repente juvenis fplendidus bipennem manu ferens introiit, ftanfque in me- dio, bipenni molliter digito ta&a fonitum 3 in- gentem dedit. Quo fonitu exterriti dasmones, reli(Sto, de quo triumphare cceperant, homine, difFugerunt. Tum accedens juvenis (quem e- jufdem hominis + Angelum fimTe credo) Kgtelle, inquit, negligentia tua pene te periclitari nunc fe~ cit. Cave ne ulterius te inveniant infidiantes tibi hofles inermem. Dicebat autem idem Ketellus effe quofdam daemones magnos, robuftos & callidos, multumque * nocivos fi relaxentur a fuperiori poteftate, quofdam vero parvos ac defpicabiles , impotentes viribus & fenfu he- betes, omnes tamen pro modulo flio infeftos hominibus, multumque laetari , fi vel parum
i. Enim ejus & lingua tenebantur Edd.prioret. 2. Deeft regio in Edd. priorib. $.Deeft ingentem in Ed.ric. 4.Credo fuille Angelum Edd. priores. 5 . yimea} nocuos.
illis
Liber Secundus. 17S
illis moleftiae inferant. Vidiife fe quofclam tales fedentes fecus vias, & facientes offendi- cula tranfeuntibus, petulanterque ridentes, cum vel hominem vel x jumentum ejus pedes atte- rere facerent, & maxime fi homo hoc ipfum jumento imputans, maledic-to in jumentum cal- caribufve fasviret. Torro fi homo vel modice turbatus nomen ederet Salvatoris ( ut eft quo- rundam confiietudo valde laudabilis ) triftes & confuii fugiebant. Aiebat 2 quoque fe aliquando domum potationis ingrefliim vidifTe hujufmodi dsemones in fpecie iimiarum, iingulos potato- ribus fingulis in fcapula fedentes, illifque po- tantibus fpuentes in phialas, hominumque ve- cordiam petulanti geftu & ludicris motibus ir- ridentes. Cumque inter potandum preces ex more indicerentur, & nomen Salvatoris info- naret, exterriti exiliebant, virtutem facri no- minis non ferentes, fed mox refidentibus ad phialas rufticis, rurfus introibant, feflionem priorem cum motibus folitis repetentes. Sane 3 hic, cui tanta divinitus collata eft gratia in animadvertendis nequam fpirituum adtibus at- que infidiis, annis vitse fuse in multa innocentia & finceritate expletis, dormivit in domino, fe- pultufque eft apud «• Farneham.
I. Jumenti Ed. Pic. z. Se quoque Edd.fr. 3. Deefi hic in Edd. friorib. 4. Farnaham MS. nofler.
Ve
176 LlBER SECUNDUS.
De diutina vacatione Ecclejice Lincolnienjis. Cap. XXII.
Anno regni Henrici fecundi quartodeci- mo, qui fuit a partu virginis m.c.lxvii. mortuus eft Robertus, Ecclefise Lincolnienfis Antiftes, Alexandri fucceflbr -y redadtoque in Fifcum Epifcopatu, vacavit paftorali providen- tia eadem Ecclefia per annos fere decem & feptem, id eft, ab anno ejufdem Regis quarto- decimo ufque ad tricefimum, ita ut aliquis T in ea ulterius pontificaturus tepide crederetur, maxime propter verbum cujufdam converli 2 de Tama a deceflfu praenominati Epifcopi conftan- ter pronunciantis, nullum ulterius fbre Ecclefiae Lincolnienfis Epifcopum. Is enim (ut dicitur) cum propter religiofse converfationis meritum, & multorum, quse fimiliter prsedixerat, even- tum, fpiritu prophetico pollere videretur, a plu- ribus in fidem receptum eft, quod nec in ea re falleretur. At hasc poft modicum fides ? nu- tare vifa eft, Gaufrido, Regis filio naturali, in gratiam ejufdem Regis, ad memoratse Eccleiias Pontificatum electo. Cum autem ille amplif- fimis contentus redditibus, ut liberius vacaret deliciis, canonicas confecrationis tempus pro-
i. In ea Pontificatus, futurus ulterius tcpide Edd. pr. z. Vide infra l. III. c. 8. 3. Sic quidem Cod, noffer. Neyue aliter conjecerat Pi~ cardus. Mutare amta.
traheret,
LlBER SECUNDUS. 177
traheret, ovefque dominicas nefciens pafcere, & do&us tondere, multo tempore Lincolni- enfi Ecclefias fiib eledti nomine incubaret, me- morati viri verbum in multorum animis ad fi- dem coepit referpere. Qupd x utique poft mo- dicum fbrtius movit plurimos, cum Rex poeni- tentia ductus, quod ilelicatum juvenem , & tanti honoris apici minus congruentem, carnali affedtu ltapromovere voluiffet, eo tandem ad refutandimi z jus & nomen eledti prudenter in- du&o, Epifcopatum rurfus in Fifcum reduxifTet. At illius vel pronunciationis, vel opinionis men- dacium fequenti eft tempore declaratum, ut fuo loco narrabitur.
De duabus expeditionibus 3 Amalrici I^egis Jerofo» lymitani in /Egyptum,
Cap. XXIII.
Circa idem tempus Amalricus Rex Jero- folymorum invitatus a Rege Babylonis, Chriftianam militiam duxit in iEgyptum, quas nunc terra Babylonis vulgo dicitur : non illius fane vetuftiffimas Babylonis, de qua «■ fcripturse facras » loquuntur, quae prima poft diluvium in terra Chaldasorum a Nino 8c Semiramide con- dita, plufquam mille annis Orientis obtinuit
I . Sic etiam MS. Pic. ^4nteat itaque. 2. Ffac opinor de caufa AiSS- TabuU Lincolmenfium Pontifcum carent ejut nomine. Pic. 3. Deefi Amalrici in Edd. priorib. 4. Scriptura facra loquitur Edd. friortt. 5. Cenef. ir. P.
Z Princi-
I78 LlBER SECUNDUS.
Principatum, & olim diruta, defertaque nunc dicitur ; fed cujufdam iEgyptias civitatis, cui ( ut legitur ) Cambifes Rex Perfarum l in fiib- a6ta iEgypto a fe conditas nomen indidit 2 Ba- bylonis. Hujus autem expeditionis caufa hasc fuit. Turci, gens callida & bellicofa, fub Rege Noradino regnum affe&antes iEgypti, eo quod iEgyptii opulentia quidem clari, fed armis mi- nus acres viderentur, duce Saracone, Principe militise ejufdem Regis, viro in rebus bellicis experientiflimo , clandeftinum per extremos Chriftianorum fines tranfitum arte moliti, iE- gyptiis fe provinciis immerfere, captifque vel deditis in brevi civitatibus aliquot, Regi Ba- bylonis terribiles intolerabilefque fuere. Qui cum videret eos virtute iEgyptia arceri abigi- que non poffe, Regis Chriftiani Sarracenus poftulavit auxilium, multam de cetero devo- tionem cum certo & annuo pollicens vedfcigali. Mox ille, ut erat magnanimus, regno difpofito, 3c parte militiae ad excipiendos Noradini im- petus, fi fbrte interim irrumpere niteretur, de- putata, cum parte reliqua Chriftiani exercitus iEgyptum ingrefliis, junc-tis fibi Regis Babylo- nici copiis, Saraconem cum Turcis in quadam civitate obfedit, & tandem coartatos atque in- fractos iEgypti finibus expulit, conceffo in ter-
I. Te in omittmt Edd. priores. z. GuiUel. Tyr. L zg c. ?. appeUat Belbeis: quemhuc referes, Jacobumque Vitriac.tap. 9J. HiHor. Orienta. Batyloms autem JEgyptU meminit Diodor. Skttl. I. 1 . Pic.
ram
Liber Secundus. 179
ram fuam tranfitu libero per fines Chriftianos, Dum hsec in iEgypto agerentur, Noradinus non quievit, & quietem fimulans, arte J&do- lis plus nocuit. Denique quendam ex noftris laudatas fidei & fortitudinis virum, cui urbis noftras hoftium finibus oppofitas, quse nunc z Belinas dicitur, olim Casfarea Philippi dice- batur, cura & cuftodia commifla erat, auro corruptum ad fuas partes traduxit, ? quo im- mittente Turci latenter civitatem ingrefli ne- minem quidem peremerunt, fed expulfis cum Epifcopo Chriftianis, novo urbem prasfidio mu- nierunt. Hujus cafus adverfitas Regis ex iE- gypto revertentis animum faucians , trium- phantis gloriam denigravit. Poft annos * vero aliquot Turcorum fbrtiores fasviorefque copiaa non tam dominandi libidine, quam vindicandaa repulfionis iux rtimulis incitatse, duce * rurfnm Saracone regni iEgyptii intima penetrarunt, Ad quorum ingreflum Babylonici Regis fiducia omnis elanguit, unde mox per legatos 6 verbis ad deprecandum compofitis Chriftiani Regis opem folitam flagitavit. Qui mox regno cau- tius difpofito, cum peditum equitumque ingen- tibus copiis iEgyptum ingrefliis , jun&o fibi iEgyptio exercitu Turcos aggredi ftatuit. Qui
I. Ac Edd.pr. z. Paneas ad oram exemplarh Ed. Pic. ejtiod nrntuo fumpfi J. V. amicifiimo Richardo I{aivlinfono fcripfit eruditm quidam. 5. A quo immifll Turci Edd. pr. 4. Deeft vero in Edd. pr. 5. Rurfus £dd.pr. 6. yinteat urbis ad deprecandum compoiitos.
Z 2 ' aftute
180 Liber Secundus.
1 aftute belli difcrimen declinantes, in a fblitu- dines refugerunt. Perfequentibus eos Chrifti- anis, Pafchalis occurrit fblemnitas. Unde ca- ltris pofitis fuper s fluvium clariffimum Nilum, facratiflimse diei cum gaudio folemnia perege- runt. Cumque eis carnium pro ejufdem diei lastitia modicus eiTet apparatus , de fupernae proviiionis beneflcio res memorabilis contigit. Sicut enim ab ipfis accepimus qui interfuere, cum Chriftianus exercitus in caftris pro facrse diei reverentia excubans minifterio facerdotum cibos fumpfiflet cceleftes, repente grex maxi- mus aprorum fuumque filveftrium ex vicinis locis erumpens paluftribus caftra irrupit. Tum viri virtutis gladiis & lanceis pro venabulis ufi quantos voluere non folum efcas ftudio, fed etiam pro deliciis madtavere. Agentes ergo gratias infperati muneris largitori,ejufdem gra- tiflimas venationis tantam copiam habuere, ut ex illius diei reliquiis in cibos craftinos & diei tertias jumenta onerarent. Mane profecti per- fequendis hoftibus iniiftebant. Verum cum pedeftres copias laffarentur, Rex eifdem fub- fiftere juflis cum equitatu properabat. Quod ubi hoftilis exercitus dux calidifTimus comperit, occurrendum ei prcelioque decertandum pu- tavit, certam fibi de abfentia pedeftrium tur- marum viclioriam pollicens, eo quod ipfe equi-
i. Aftuti Bld.prlorts. i. sfntea, folitudinem. 3. FJumen Ni- lum Edd.fr. Pkardiu tamtn notat cJariflimum in ftto etiam Cod. kgi.
tata
Liber Secundus. 181
tatu longe numerofiore praeftaret. Itaque com- miiTum ell proelium atrox nimis & cruentum, quod ab hora diei feptima protra&um eft 1 ufque in vefperum. Uterque exercitus ala- critate fimul & numero minoratus, in caftra fe recepit, amne medio interlabente difcreta, cu- jus vadum Chriftiani caute praeoccupaverant ad tranfmeandum. Nodte vero Rex Principibus convocatis damna deplorat, majorem exerci- tus partem abeiTe caufatus, docet bellum a fa- tigatis & fauciis non debere mane repeti, fcd abfque ftrepitu revertendum z effe ad fbcios. Qupd cum omnibus placuiiTet, no&e intem- pefta cum filentio per viam, qua venerant, abi- ere. Hoc ipfum & ab hoftibus faclum eft, metu & cautela non difpari. Et Turci qui- dcm in Alexandriam fe receperunt. Chriftia- nus vero equitatus pedeftribus eft copiis red- ditus. Rex autem refeclo exercitu 5 au&ufque viribus obfedit Alexandriam j qua tandem poft multarum experimenta difficultatum per dedi- tionem potitus, Turcos iterum regno Baby- lonico expulit, & cum ingenti gloria ad pro- pria remeavit.
i. Deeft ufque in Edd. pr. i, Deefl efTe in Edd.fr. 3. Au&if- que Edd.frioret.
De
I&2 LlBER SECUNDUS.
De difcordia & reconciliatione l J^egis Francorum & fy&t* -dnglorum.
Cap. XXIV.
ANNo 2 regni Henrici fecundi fextodeci- mo, ipfe & Rex Francorum, cum jam diufcule fuiflent difcordes , mediantibus viris pacificis, pacis iterum inter fe jura firmarunt. Illius autem difcordiae caufa haec fuit. Rege olim Stephano tumultibus Anglicis occupato, Comes Andegavenfis invafit obtinuitque Nor- manniam, praster Giforcium & duo alia quali appendentia Caftella quae in poteftatem Re- gis Francorum ceflerunt. Hanc juris Norman- nici diminutionem proceflii temporis ejufdem Comitis filius, Rex fcilicet Anglorum, Henricus fecundus non patiens, arte magis quam viri- bus in hac parte vidit utendum. Denique per virum induftrium, Thomam fcilicet Cancella- rium fuum, egit apud Regem Francorum, ut 3 filia ejus ex filia Regis Hifpanici, quas nupfe- rat ei poft * Alianorem, primogenito fuo Hen- rico daretur in conjugem, munitionibus illis in dotem cedentibus, quae tamen a Templariis tanquam in fequeftro cuftodirentur , donec
i. Regum Francorum & Anglorum Edd. priores. 2. Deeft regni in Edd. priorib. 3. Nomine Margareta xriennis defponfata Henrico fcp- tennianno 1164. Non. Novemb. Henrico Pifano & y/iUelmo Papicnfi Cardinalibus & Legatis facra minijlrantibus, inquit Matt. Parkfrus in an- tiqnit. eccleft* Britan. Pic. 4. Alienoratn Edd. pr.
puerj,
LlBER SECUNDUS. 183
pueri, qui nondum per aetatem nuptias con- trahere poterant, fuo tempore nuptialiter con- venirent, Rege Anglorum interim utriufque pueri habente cuftodiam. Verum idem Rex aliquot annis elaplis produ&ioris moras im- patiens, inter eofdem pueros nuptias celebra- vit prasmaturas & a Templariis caftella rece- pit. Quamobrem fasvientibus Francis, & ipfum quidem prasvaricationis, Templarios vero pro- ditionis accufantibus, ad lites & bella ventum eft. Sed crebris experimentis ' edodti, ejufdem Regis potentise vim inferri non poffe, ira pau- latim defervefcente tandem padtis quibufdam mediantibus adquieverunt , ut fieret pax, & facl:a eft pax : non quidem folida, fed tem- poralis ut poftea claruit. Nempe memorati duo Reges nunquam diu inter fe quieviffe no£ cuntur, populis 2 hinc inde ple&i afluetis, quic- quid illi per fuperbiam delirafTent.
De coronatione Henrici tertii, ££ interfeUione beati Tboma.
C a p. XXV.
Anno a partu Virginis m. c.lxx. qui fuit II70( Regis Henrici fecundi feptimufdecimus, idem Rex Henricum filium fuum in astate te-
1. Edocti, fe ejufd. R. pot. vim infene non poffe Edd.prioret, 2. Refpexit ad illud Horax. epift. z. I. I. Quicquid delhant Reges, ple&untur Acbivi, pic.
nera
184 LlBER SECUNDUS.
nera fecit folemniter confecrari & coronari in Regem Lundoniis per manum Rogerii Ebora- cenfis Archiepifcopi. Nam venerabilis Tho- mas Cantuarienfis Archiepifcopus, Rege non- dum placato ( licet Romanus Pontifex & Rex Francorum plurimum circa reconciliationem ejus fatagerent ) adhuc in Galliis exulabat. Qui cum fa&um audiffet, pro ecclefia fua semulans, Romano Pontifici, cujus favore & fuffragiis fo- vebatur, rem celeriter intimavit, idque in fiium & ecclefise fuae praejudicium adtum efTe alle- gans, ad coercendos, tam Eboracenfem, qui in aliena provincia hoc attentaverat, quam Epif- copos, qui prsefentes afTenfum prasbuerant, magnae diftridlionis litteras impetravit. Sane Rex Anglorum tempore modico poft filii co- ronationem in Anglia commoratus transfre- tavit. Cumque crebris Domini Papae monitis, atque importunis illuftris Francorum Regis precibus pulfaretur, ut faltem jam poft fepten- nium exilii infigni illi exuli placari dignare- tur, tandem adquievit : & J celebrata eft inter eos folemnis, & quanto ferior tanto optatior gratiorque concordia. Rege 2 igitur in tranf- marinis partibus confiftente, idem Archiepif- copus cum licentia &: gratia regia ad Ecclefiam propriam remeabat. Habebat autem penes fe,
I. Tnter Glforclum Normanni<e oppidulttm &Trel(tmi fr&fenttbutWU- hlmo Pafienfi Presbytero & Odone Diacono Cardinalibtts. Pic. i.yin- teat ergo.
Rege
LlBER SECUNDUS. 185*
Rege infcio, litteras domini Papas contra Ebo- racenfem & ' reliquos Epifcopos, qui illi in- fauftifiimae coronationi z interfuerant, impe- tratas -y factas jam concordiae irritatrices, & ma- joris irae provocatrices futuras. Has in An- gliam ad fufpenfionem Epifcoporum prsemif- fas, ipfe fequebatur zelo juftitiae fervidus, u- trum autem plene fecundum fcientiam, novit Deus. Noftrae enim parvitati nequaquam con- ceditur, de tanti viri actibus temere judicare. Puto tamen quod beatiffimus Papa Gregorius in molli adhuc teneraque Regis concordia mi- tius egiifet; & ea, quse fine fidei Chriftianse periculo tolerari potuiffent, ratione temporis & 3 compenfatione pacis diilimulanda duxiffet, juxta lllud Propheticum, * Prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum eji. Itaque quod a venerabili Pontifice tunc acl:um eft, nec lau- dandum effe judico, nec vituperare prasfumo : fed dico * quia fi vel modice in hujufmodi a fancto viro per zeli laudabilis paulo immo- deratiorem impetum eft excefTum, hoc ipfum eft facras, quse confecuta nofcitur, igne paf- fionis excoclxim. Ita quippe ian&i viri vel amandi vel laudandi funt a nobis, qui nos iilis longe impares effe cognofcimus : ut 6 ta- men ea, in quibus homines vel forte fue-
1. Alios Edd. pr. z. *4ntea} interfuerunt. 3. Compofitione Ed. Pic. 4. ^imoi f.P. 5. Deeft quia inEdd. friorib. 6. yinteat tantuin ea, in quibus,i;e/ («t Ed. Pic.) omijjoea, tantum, in quibus. Et umtn pkardnt ad oram libri teftatm in fuo etiam Cod. tainen legi.
A a runt.
i86 Liber Secundus.
runt, vel fiiifTe nofcuntur, nequaquam vel a-
memus, vel laudemus, fed ea tantum, in qui-
bus eos fine fcrupulo imitari debemus. Quis
enim dicat eos in omnibus quae ab ipfis fiunt,
efTe imitabiles, ' cum dicat Apoftolus Jacobus :
in multis offendimus omnes? Non ergo inomnibus
qua? faciunt, fed fapienter & caute debent lau-
dari, ut fua Deo praerogativa fervetur : in cu-
jus utique laudibus nemo poteft efTe nimius,
quantumcunque laudare conetur. Igitur Epif-
copis pro memorato exceflu, (qui utinam pro
tempore diffimulatus fuifTet) ad inftantiam ve-
nerabilis Thoma?, Apoftolicas fedis auclroritate
ab omni Epifcopalis officii dignitate fufpenfis,
Rex quorundam querelis exafperatus infre-
muit, 8c turbatus 2 eft fupra modum, atque in
ipfb fervore erumpentis furoris parum fui com-
pos, ex abundantia cordis turbidi eru&avit
verba non fana. Tunc quatuor > afHftentium
Procerum viri genere nobiles, & militise ad:i-
bus clari, semulando pro Domino temporali in-
flammati ad facinus : mox egreffi funt a facie
ejus, & tanta velocitate transfretantes (ut quafi
ad fblemnes epulas feftinare viderentur) con-
cepti furoris ftimulis agitati, quinto natalis
Dominici die Cantuariam venerunt, & vene-
rabilem Archiepifcopum religiofa laetitia pra>
clarae folemnitati intentum ibidem invenerunt.
i. Dtfunt cutn d. A. J. in m. o. omnes in Edd. priorib. l. Eft mlttunt Edd. prioret. 3. Vidz notas.P. 4. ^intea, artibns.
Ingref-
Liber Secundus. 187
Ingreffique ad eum jam pranfum &: fedentem cum viris honoratis, falutatione non praemif- fa, fed regii nominis terrore prastento, jufle- runt magis quam petierunt aut monuerunt, ut quoniam Epifcoporum fufpenfio, qui ' regiae paruerant voluntati, in ipiius Regis contem- ptum & contumeliam redundaret, eandem ma- turius relaxaret. Illo refpondente, fuperioris fententiam a minori poteftate convelli non pofTe : proinde fua non interefle relaxare, non a fe, fed a Pontifice Romano fufpenfos, voces fermonum grandium emittebant, Quibus ille non territus, fiirentibus granditerque fremen- tibus mira libertate a atque fiducia loquebatur, Unde magis accenfi concite egreffi funt, & fumptis armis ( nam fine armis ingreffi fuerant) ad atrociffimum fe facinus cum ingenti fh*e*- pitu fremituque praparabant. Suafum efl 3 ve- nerando Pontifici * a fuis, ut s m facram fe Ba- filicam recipiens, inhumane fevientium rabiem declinaret. Cumque non facile acquiefceret, paratus ad fubeundum difcrimen : tandem ir- rumpentibus atque urgentibus adverfariis, a- mica fuorum violentia ad facri loci rnunimina trahebatur. Canebantur a monachis Omnipo- tenti Deo fblemntter laudes vef pertinas, & ipfe venerabile Chrifti templum ingrelTbs eft, facri-
X. Regis Edd. priores. a. Et Edd pr. 3. Venerabili Edi.frisru. 4. Sic etiam MS.Pic. yZntta dejtdtrabantury a fnis. 5. Ha>e & faptriova froixitu tnmantw l. 4. c. 1 3^ 14. "vita p-oieflufque tjufchm STix. Pic.
A a 2 ficium
*88 Liber Secundus.
ficium vefpertinum mox r futurus. Infecuti enim fatellites diaboli neque facri ordinis, ne- que facri vel loci vel temporis reverentiam, ut Chriftiani , habuerunt : fed facerdotem ma- gnum, ftantem ad orationem ante venerandum altare, aggreffi, in ipfis Chrifti natalitiis Chrifti- ani nequiffimi gladiis crudeliffime peremerunt. Qup faclro, tanquam triumphantes z egreffi, cum infelici lastitia abierunt. Reputantes au- tem, ne forte quod adtum erat, ei, pro quo amiulati fuerant, difpliceret: in Aquilonales Anglise partes fecefTerunt, animum erga fe Principis plenius pro tempore cognituri. Porro beati 3 Pontificis in confpe&u Domini quam preciofa mors fuerit, quantaque facinoris in eum commiffi atrocitas ratione & loci & tem- poris & perfonae, fignorum fequentium fre- quentia declaravit. Sane tanti piaculi fama in brevi per omnes fere Latini orbis fines difper- fa, iliuftrem Anglorum Regem infamavit, & prasclaram ejus inter Reges Chriftianos glo- riam ita denigravit, ut, quoniam + credi vix poterat, illud abfque ejus voluntate & mandato fuifTe attentatum, fere omnium imprecationi- bus impeteretur, & publicis infedtandus odiis cenferetur. Ipfe quoque, audito quod a fuis adrum fuerat, intelligens datam elTe maculam in gloriam fiiam, & vix expiabilem fibi na^vum
i. Sic ttiam MS. Pk. ^4nted, fafturus. x. s4nteat ingrefli. 3. yideNota*. P. 4. Vix. aedi£dd. priores.
inuftum,
LlBER SECUNDUS. 189
inuftum, ita doluit, ut diebus aliquot perhibe- atur nihil guftaffe. Sive autem parceret ho- micidis illis, five non, confiderabat proclives efTe homines ad male fentiendum de eo. Nam fi parceret fceleratiffimis , tanti mali aufum vel audtoritatem praeftitifTe videretur. Si vero in eis ple&eret, quod abfque ejus mandato non attentaffe putabantur, utrobique nequifli- mus diceretur. Idcirco parcendum eis duxit, &c tam famx iiix quam illorum faluti profpi- ciens, fedi eos Apoftolicae ad fufcipiendam folemnem pcenitentiam prasfentari prsecepit. Qupd & factum eft. Nam ftimulante confci- entia Romam profed:i, ad agendam pceniten- tiam a fummo Pontifice Jerofolymam funt direcl:i, ubi annis aliquot indiclum fatisfa&io- nis modum non l fegniter (utdicitur) exequen- tes, vitam omnes finiere. Sed hoc poftea. Tum vero idem Rex, dum fere omnes in eum beati viri necem refunderent, & Francorum maxime Principes, qui felicitatis ejus semuli femper extiterant, adverfus eum, tanquam in verum certumque tantae enormitatis aucl:orem, fedem Apoftolicam inftigarent, refponfales Ro- mam direxit, ut precum verecundia ferventem invidiam z temperarent. Qui cum Romam ve- niffent, cunctis Regem Anglorum execranti-
I. y.C. infigniter. Sepulti autem futrunt ante fores templi fJierefb- lymiuni) cum hoc etogio : Heic jacent miferi qiii martyrifaverunt B. Thomam Cantuavienfem Archiepifcopnm, ut Rog, Hov. in annal. mttw ejt. Pic. 1. ^ntea} tempeiaret.
bus
i LlBER SECUNDUS.
bus asgre admiffi funt. Conftanter vero alle- gantes, quod Domini fiii mandato five con- fenfu tantum facinus non fiiiffet commiffum : tandem impetraverunt , ut a latere Domini Papse Iegati in Gallias cum plenitudine pote- ftatis mitterentur, qui, re diligenter inquifita & cognita, eundem Regem vel ad pnrgationem famas fiiae admitterent, vel reum inventum cenfura ecclefiaftica coercerent. Qupd & fa- (5tum eft. Mifli enim a fede Apoftolica Cardi- nales ' duo, venerabilis fcilicet 2 Albertus, qui poftea eidem fedi prsefuit, & Theodinus, in Gallias venerunt : fa&oque in terra Regis An- glorum celebri conventu Ecclefiafticorum viro- rum atque nobilium, ejufdem Principis humi- liter ibidem apparentis, & conftanter afferen- tis, quod fiia neque voluntate neque juflione illud, quo fama ejus gravabatur, contigerit, & quod de nulla 3 unquam re magis doluerit, pur- gationem folemniter fufceperunt. Sane non negavit, homicidas illos ex aliquibus forte ver- bis ejus incautius prolatis occafionem aufum- que tanti furoris * fumpfiffe, cum de fufpen- fione Epifcoporum accepto nuncio ira immo- deratiori abfbrptus minus fbbrie loquereturj & propter hoc, inquit, difciplinam non refugio Chriftianam, decernite quod placuerit, devote
I . S x e Cod. nofiro edidimut. ^4nteay duo venerabiles, falicet &c. 2. ^rfd hitnc infequentem^ne exftant Fpifiolx ^rnnlphi Lexovi- tnjis. Pic. 3. Re un«juam Edd.prioret. 4. yinteat fufcepifTe.
ample&ar,
LlBER SECUNDUS. Ipl
ampledtar, exequarque decretum. Quo didx>, & vefte abje&a, juxta morem publice pceni- tentium, nudum fe ecclefiafticae fubmifit difci- plinas. Hac tanti Principis humilitate dele&ati, & prae gaudio lacrimati Cardinales, collacri- mantibus &- Deum laudantibus plurimis, con- fbrtata ejufdem Principis confcientia, & fama minus laborante, folverunt conventum. Suc- ceffit autem beato Thomae in cathedra Cantu- arienfi Richardus Prior Doverenfis.
De expugnatione Hibernienfium ab j4nglis\ Cap. XXVI.
isdem temporibus Angli fub fpecie mili- tantium Hibernias infube irrepferunt, ean- dem poftea crefcentibus viribus invafuri, & partem ejus non modicam armis fiibadtam pof- fefTuri. Eft autem Hibernia ' (ut accepimus) inter infulas fecundas a majori Britannia magni- tudinis, fed eadem ( ut ait venerabilis Beda ) ferenitate & falubritate aeris multo prasftan- tior, z egregie pabulofa atque pifcofa, & glebas fatis uberis, fi non defit induftria boni cultoris -9 fed populos habet moribus incultos & barba- ros, legum & difciplinas fere ignaros, in agri- culturam defides, & ideo lacSte magis quam pane viventes. Hanc autem fingularem pras
•
i. Videnotas, P, i. £^c c 4. Graldi Cmb. inTopograpb. Hi~ btrnix. Pic.
cun&is
Ip2 LlBER SECUNDUS.
cundfcis regionibus habet a natura praerogati- vam & dotem, ut nullum gignat venenatum animal, nullum reptile noxium. J Cujus utique certa citaque mors eft ad primum Hibernici aeris atta&um, fi fbrte aliunde advehatur. Porro quicquid inde advehitur, contra venena valere probatum eft. Sane hoc quoque de hac infula mirabile eft, quod cum major Britannia, aeque Oceani infula, nec fpacio longiori fe- juncta, tantos bellorum cafus experta fit, to- tiens exteris gentibus prasda fuerit, totiens ex- ternam dominationem incurrerit, expugnata & pofTefTa primo a Romanis, deinde a Germanis, confequenter a Danis, poftremo a Normannis, Hibernia, Romanis etiam Orchadum infularum % dominantibus, inacceffa raro & tepide ab 3 ul- la unquam gente bello pulfata, nunquam ex- pugnata & fiibacta eft, nunquam externae fub- jacuit ditioni, ufque ad annum a partu virginis millefimum centefimum feptuagefimum pri- mum,qui fiiit Regis Anglorum Henrici fecundi oc-tavus decimus. Quod enim Britones dicunt eandem infulam fuo paruiffe Arturo fabulofiim eft,ficut & cetera quae de ipfb mentiendi libidine petulantia quorundam confinxit. Qupmodo autem Hibernici, incidendo in poteftatem Re-
i. Quinimo certacitaque mors eorum eft,ad p. H. a.attraftum: fi f . al. advehantur. Edd.priores. Fatetur tamen Picardus infuoetiam Cod. advehatur legi. z. Sic etiam MS.Pk. ^tntea, dominium tenen- tibus. 3. ^intea^ ullo unquam expugnata. ^ignofcit tamenPicar. im infm etiam Cod. ab ulla unquam gente bello expngnata iegi.
gis
Liber Secundus. 193
gis Anglorum, longam & nunquam a feculo interruptam, & quafi ingenitam J finierint li- bertatem, 2 expoiitu facile eft, cum res fit re- centis memorix. Denique mutandi ftatus illi > vel nationi vel regioni hasc fuifle occafio traditur. Hibernia juxta prifcum Angliae mo- rem in plura fe regna confcindens, & confueta Reges habere plurimos, + eifdem plerumque * diiceptantibus difcerpebatur ; & quanto ex- ternorum inexpertior erat bellorum, tanto in- terdum indigenis tanquam propriis vifceribus in mutuam cxdem ruentibus miferabilius evifc cerabatnr. Contigit autem 6 quendam Regum terrse illius a finitimis impetitum Regibus coar- tari nimis, & defedtu virium, crudelitatem ho- ftium pene experiri. Inito ergo confilio & miifo feftinanter in Angliam filio accerfivit vi- ros mihtates, & juventutem ftrenuam, fpe lucri profuiioris ille&am. Quprum ope fublevatus, primo refpirare, deinde roborari, poftremo fubactis lioftibns triumphare ccepit. Nec fuos adjutores abire paifus eft, fed tanta eos largi- tate donavit, ut obliti populum fuum & domos patrum fiiorum, ibidem eligerent habitare. Cum autem ferociffimi totius Hiberniae populi contra eundem Regem mdignari & tumultu-
I. ^fntea, finierunt. 2. Exponere MS. Pic. 3. S':c etiam MS- Pic. ylntea cmhtebamur, vel nationi vd. 4. yfntea^ iifdem. 5. Ita. quoquc MS. Pic. ^ntea} difciepantibus. 6. Sci/icet Dermicinm prin- cipem -. cujtti advemum ad Henrkum sfnglorum l{cqem fuppetiafatte pro- wiyfo/j dkjt Girald. c. iiz1& >. Hibtrm* expugntu*. Pic.
B b ari
i?4 Libek Secundus.
ari inciperent, quod gentem Anglicam Hiber- nise unmififfet, illi metuentes paucitati fuse, accitis ex Anglia viris inopia laborantibus & llicri cupidis vires paulatim auxerunt, & quia nondum habebant Principem, erantque adhuc tanquam oves non habentes Paitorem, ' accer- iierunt ex Anglia praeficiendum iibi virum no- bilem & * potentem, Comitem fcilicet Richar- dum. Qui nimirum cum effet magnanimus, &■ iupra vires rei familiaris 5 in expenfarum efFu- iione profufus, ampliflimis redditibus exinani- tis, & exhauito fere patrimonio creditonbus erat fupra modum obnoxius ; atque ideo pro- clivius ad majora invitantibus adquievit. Ar- matorum ergo juvenum plurima validaque ma- nu contra£ta, in terra juris fui clafTem tranf- fretaturus in Hiberniam prasparabat. Cumque jam fblvere pararet, affuerunt qui ex parte Regis transfretationem inhiberent. Ille vero nullius rei, quam in Anglia poffidere videbatur, remoratus affedtu, nihilominus transfretavit, atque expedtantes focios optato ketificavit ad- ventu. Jundtis mox copiis aliquid audendum aggrediendumque ratus, quo in pofterum bar- baris foret terribilis, pervicaci impetu irruit fuper + Divelinum, urbem maritimam, totius
i. Accernvcnmt F.dd. pr. z. Sic dtfiinguimus curn AlS.noflro. In Fdd. pr. non poji potentcm, fed mox poft comitem ponitur comma. 3 . Sic ttUtUk AlS. Vic. ^lniej omhtebantur, in exp. effufione. 4. Sic Hiberni vulgo appellmt : Lativi Scrptores, Giraldm Cambrenfis in Topograph. Hibern.ZT a!ib:} Dublinara : S.txo Gr.tmmzt. Dufivuum fub fnem l. 4. Pic.
Hibernias
Liber Secundus. Hibernix Metropolinij portuque celeberrimo in commerciis & commeatibus noftrarum a> mulam Lundoniarum. Qua fbrtiter celeriter- que expugnata & capta, plurimos etiam longius pofitos metu perculfos in foedus venire coegit. Infiftebat finitimis pertinacius, prifcam tueri nitentibus libertatem, munitiones locis oppor- tunis conftruens, & dominationem paulatim protendens. Porro quantulamcunque nationis barbarae gratiam per affinitatem afFectans, fce- derati Regis fiiiam uxorem accepit, & partem regni plurimam nomine dotis percepit. Cujus tam faufti fucceffus cum regi innotuifTent An- glorum, motus quod eo non fblum inconfiilto, fed etiam inhibente rem tantam fuilfet aggref- fus, & praeclarae adquifitionis gloriam illi po- tius, ut prascellenti, adfcribendam in fe conver- tilfet, omne ejus in Anglia patrimonium fifco addixit, &, ne quod ex Anglia fubfidium Hi- berniae inferretur, commeatus navium inter- dixit. Fortiora quoque comminans, in gra- tiam maturius redire compulit jam pene re- gnantem. Itaque extorfit ei 'famofiffimam ci- vitatem Divelinum, & cetera quas in adquifi- tione potiora videbantur: parte vero reliqua cum patrimonio fuo Anglico z integre illi re- ftituto, juffit effe contentum. Quibus aclis, idem Comes, qui paulo ante, exinanito prodige patrimonio, fere nihil aliud quam nudam no-
i . Sic etiam MS. Pic. stnttat nobilem. i, Sk stiom AiS. Pic. yln-
u*> intcS10- B b 2 bilitatem
19*
1$6 LlBER SECUNDUS.
bilitatem habuerat, Hibernicis Anglicifque opi- bus inclytus, in multa felicitate agebat, quam tamen poft annos aliquot mors immatura J cor- rupit. Plane hoc ipfo declaratum eft, quam va- num fit quod in homine illo ita evanuit : & quam fallax, quod eundem libi incumbentem repente elabendo delufit. Ex Hibernicis ma- nubiis, quibus multum inhiaverat, & pro qui- bus a tam multum etiam cum periculo 3 falutis fudaverat, nihil fecum hinc abiens homo ille portavit, fed laboriofe periculofeque quaefita ingratis relinquens heredibus, falubrem quoque multis ex fuo occafu doctrinam reliquit. Rex autem Anglorum poft modicum in Hiberniam cum ingenti militia transfretavit, Reges infu- las, qui eatenus rebelles extiterant, adventu ejus pavefa&os fine fanguine fubjugavit, rebuf- que pro voto difpofitis, eodem anno in An- gliam cum falute & gaudio remeavit.
Quomodo Henricus tertius recejfit a patre^ & 4 c om- movit contra eum J^egemFrancorum & alios.
Caf. XXVII.
1173. A NNO * Partu virginis m.c.lxxiii. qui fuit i\ Regis Henrici fecundi vicefimus, cum idem Rex in Angliam reverfus ex Hibernia, in
1. Sic etiam MS.Pic. *Anteat corripuit. 2. Etiam tam multun Edd. pr. 3. Sudaverat falutis Edd.priores. 4. Commovit eum con- traRegem Franciae (omifiis & alios) Edd.priores.
Nor-
LlBER SECUNDUS. 197
Normanniam poft modicum tranfiflet ex An- glia, fadta eft execrabilis & fceda diflenfio in- ter ipfum & filium ejus Henricum tertium, quem ante biennium, ut fuperius di&um eft, in Regem fecerat folemniter confecrari. Cum enim idem creviflet, & pubes jam fadtus vellet cum facramento & nomine rem facramenti & nominis obtinere, & patri faltem conregnare : cum folus, ut ei a quibufdam infufurrabatur, de jure regnare deberet, quafi eo coronato regnum expiraflet paternum, indignans maxi- me expenfas Regie faciendas fibi a patre par- cius miniftrari ; contra patrem intumuit atque infremuit, clamque ad fbcerum fuum Regem Francorum, patri tsedium moliturus, profugit. A quo nimirum grate fufceptus, non tam quia gener erat, quam quia a genitore defciverat, ejus fe in omnibus confilio credidit. Franco- rum ' igitur virulentiffimis adhortationibus a- nimatus atque inftigatus in patrem, quo minus jus violaret naturas, exemplo 2 non eft territus fceleftiflimi Abfalonis. Pater vero filii aver- fione comperta, & quo profugiflet agnofcens, mifit ad Regem Francorum viros honoratos cum verbis pacificis, filium paterno jure re- pofcens j &, fi quid circa illum emendandum videretur, ejufdem fe Regis confilio mature emendaturum pollicens. Ad 3 haec ille, Quis mihi, inquit, talia mandat ? Rex, aiunt, Anglo-
1. s4mta} ergo. z. yide notas, P. 3. Hoc Edd. pr.
rum.
198 Liber Secundus.
rum. Et ille: Falfiim eft, inquit. Rex Anglo- rum ecce adeft, pervosmihi ' nil mandat. S't autem patrem hujus olim Anglorum Regem 2 etiam nunc Regein appellatis, fcitote, quia ille Rex mortuus eft. Porro quod adhuc pro Rege fe gerit, cum Regnum filio, mundo tefte, refignavcrit : mature emendabitur. Sic delufi refponfales ad dominum fuum rediere. Mox idem Henricus junior, Francorum confilio, ma- lum patri undecunque moliens, partes Aquita- nise clam adiit, & duos fratres impuberes ibi- dem cum matre confiftentes, Richardum fci- licet & Gaufridum fbllicitatos, connivente ( ut dicitur) matre in Franciam fecum traduxit. Alteri enim Aquitaniam, alteri Britanniam fuo tempore poffidendas pater concefferat, & pro- pterea per illum Aquitanos, per hunc vero Britones proclivius fuis partibus applicandos Francis docentibus intelligebat. Comitem quo- que Flandrenfem patris fui confobrinum, vi- rum magnarum virium, 6c innumeras beilico- fasque, cui praeerat, gentis fiducia in immen- fum gloriantem, grandibus promiilis 5 ille&um 4 annitente Rege Francorum fibi adjunxit. Tunc multi potentes & nobiles, tam in An- glia, quam in partibus Tranfmarinis, vel mero odio eatenus dirTnnulato impulfi, vel vaniflimis pollicitationibus follicitati, a patre ad filium
i . ^ihtea, nihil. l . Dcfunt etiam nunc Regem in AiS. Ph. 5. Deefi ille&um in Edd. prlorib. 4, Annuente MS. Pk.
paula-
LlBER SECUNDUS. 199
paulatim cceperunt deficere, & ad motus fe bellicos modis omnibus prasparare. Comes fcilicet Leiceftrenfis, Comes Ceftrenfis, Hugo Bigotus, Radulphus de ' Fougeriis, aliique complures amplitudine opum 6c firmitate mu- nitionum terribiles. Multi etiam fuis rebus vi- ribufque minus confidentes, ne nil agerent, concedendo in Franciam hoftilem animum de- clararunt. z Hiis acceflit hoftis truculentior Rex Scottorum, immites populos, & neque fexui, neque aetati parcituros finibus immifTurus An- glorum. Cum ergo tot tantique Proceres a rege feniore defcivilTent, omnefque contra eum tanquam pro anima fiia gererent : admodum pauci erant, qui ei fideliter St firmiter adhse- rerent, ceteris circa eum pendule fluitantibus, dum a regis junioris abforberi vidfcoria fcrupu- lofius fbrmidarent. Tunc demum vidit rex fe- nior ( fic enim vulgo dicebatur ) quam incon- fulte , immo quam ftuite egerit, prasmature creando fibi iuccefTorem, minus attendens, quod novarum rerum aucupatores Regem pro- clivius fequerentur juniorem. Turbatis ergo rebus anxius, dum hoftes interni externique urgerent : Uiiis quoque,qui fibi adhserere vide- bantur, in gratiam filii remiffius agentibus mi- nus fe credens, ftipendiarias + Bribancionum
T. Germamtu, Fulgeriis, ut appendix Sig'b. ipfeque Radulphus in con- firmatione cxnobii S. Petri ad oppidum Fulgerins conditi in yftmorica Bri- tanna fub annum \\6o. V\c. 2 .His Edd. pr. 3 . His Fdd. pr. 4. Brab. ttdoram MS nojhi <? mann recentiori Ottod idem valet ac Brabancionum.
copias,
200 JLlBER SECUNDUS.
copias, quas ; Rutas vocant, accerfivit, eo quod de thefauris regiis, quibus in tali articulo par- cendum non effet, pecunia copiofa fuppeteret.
Qualia contigerunt apud Albemarliamy & Caflellum novum^ & Vernullium.
C a p. XXVIII.
IG i t u r menfe Junio, quando fblent Reges ad bella procedere, finitimi principes con- tradtis undecunque viribus Regem hoftiliter aggrediuntur Anglorum, fiib obtentu quidem quafi pro filio semularentur contra patrem, qua nimirum aemulatione nil ftultius, re autem vera proprii vel odii, ut Rex Francorum, vel emo- lumenti, ut Comes Flandrenfis, negotium por- re&a occafione agentes. Porro Rex Anglorum ad excipiendos tantorum hoftium impetus mi- nus fe poterat praeparare propter fuorum tu- multus internos, quibus vehementiffime ange- batur. Cum ergo propter manum imparem ir- rumpentibus non poffet occurrere, munitiones 2 tamen, quae erant in terminis, difpertitis prae- fidiis cautius ftuduit munire. Itaque Rex Fran- corum oppidum Vernullium, nullius rei necef- fariae ad tolerandam obfidionem diutinam in- digum, circumfufb 3 conclufit exercitu, non nift capto eo vel dedito progreflurus. Comes vero Flandrenfis cum fuis copiis a parte Flandrias
i. Putas MS. Pk. z.Tantum Edd. pr. 3. jintta, concludit.
irruens,
LlBER SECUNDUS. 201
irruens, obfedit ' Albemarliam, valido quidem inaniter f ultam prsefidio : cum ejufdem oppidi Dominus, Comes fcilicet Albemarlenfis, a circa feniorem Regem, ceu multi alii flucl:uaret. Qui nimirum pro eo quod oppidum minus oppu- gnatum cito expugnatum eft, cum Flandrenfl creditus eft 3 comite collufifTe. A quo captus cum omnibus quos illic Rex caufa praefidii mi- ferat, alia quoque caftella fua refignavit. Pro- gredienfque Flandrenfis exercitus ad majora fauftis animatus principiis, munitionem regiam, quse + Caftellum novum dicitur, per dies ali- quot adhibitis machinis fbrtiter f oppugnavit. Qua tandem dedita, Comes tamen Flandrenfis gavifus non eft. Frater namque ejus Matheus, Comes Bononienfis, quo ille tanquam futuro fiiccefTore gaudebat, qui de conjuge propria fobolem nequaquam fufceperat, aut fperabat, in ejufdem oppidi oppugnatione i&u fagittas circa genu faucius, cafu vulneris in pejus ver- gente decubuit, & poft dies pauciflimos inter curandum in fata conceflit, fratri tantum ex fuo interitu ludhim relinquens, ut foluta mox expeditione lugubris ad propria remearet, fini- ftrum fibi eventum obje<Stans atque imputans, qui Regem confobrinum, a quo nunquam lse- fus, crebro autem beneficiis praeventus extite-
i. ^iniea, Albemarlam valido inaniter ful. pr. cum ejus oppidi Edd. priores. 2. Contra fen. Edd. fr. 3. Deefi comite inEdd.fr. 4. Vttlgo Neuchaftel m tra£fti Caletenf2 dfccefane Rotbomagenfi. Pic- 5 Expugnavit Edd.friow
C c rat,
202 LlBER SECUNDUS.
rat, caufa nequiflimi filii hoftiliter impetendum
duxiffet. Quo comperto, confiderans idemrex
fe jam bellicas fbllicitudinis parte dimidia pro
tempore liberatum, adverfus partem reliquam
propenliorem mox fumpfit fiduciam. Convo-
catis ergo ftipendiariis copiis, & quotquot eum
in illo articulo non deferendum putabant, de-
nunciavit regi Francorum, qui jam partem
1 asftatis plurimam in prasnominati oppidi ob-
fidione confiimpferat, eoque mature fe potitu-
rum fperabat, ut vel obfidionem defereret, vel
ad diem certum difcrimen fibi bellicum im-
pendere minime dubitaret. Primum quidem
Franci, natura feroces fimul & arrogantes, pras-
fertim cum numero & apparatu bellico prse-
ftare viderentur, denunciationem derifere, id
eum nullatenus aufurum arbitrantes. Verum
agnito, quod impavidus cum inftru£to adven-
taret exercitu, tunc primum fufpicari potuere
a eum aliquid aufurum. Illico rex eorum ac-
citis feftine optimatibus, tra&are cum eis cce-
pit de bello. Miflifque obviam regi s Anglo-
rum Epifcopo & Abbate, qui ab ore ejus acci-
perent, utrum congrefTurus accederet : ipfe in-
terim pro tempore copias inftruebat. * Et ecce
mifli eidem regi * occurrunt, qui nefcio quid
ordinans, fefeque cum multa confidentia often-
T. Sic ctiam AIS- Pic ^fntea, aetatis. z, Aliquid eum Edd.fr, 3. Anglorum uno Epifcopo Edd. friores. 4. Deefl & in Ed. Pic. 5 . yinua^ occurrerunt.
tans,
LlBER SECUNDUS. 20g
tans, armatus cum paucis aliquot ftadiorum fpatio exercitum anteibat. Cui cum dicerent, Regem Francorum velle certificari deprcelio; vultu f eroci & voce terribili, " Ite ( inquit ) " r dicite Regi veftro, quia ecce adfum"; cum- que feftinanter reverfi, inftantis jam de proxi- 1110 Principis ferociam & obftinationem indi- cafTent : confilium habuerunt Rex & optimates Francorum, ut pro tempore cederent, & pu- gnaturi pro hereditate patrum fuorum impe- tum declinarent. Itaque caftris relidis cum tremendis illis copiis in Franciam refugerunt, armati tamen & compofitis ordinibus, ne fu- gere viderentur. Sicque - illi qui paulo ante ferocibus animis, & grandium rugitu verborum leones videbantur, tanquam lepores cedendo fugiendoque repente inventi funt. Porro Rex Anglorum indecora fuperborum hoftium fuga contentus, urgere & perfequi noluit i abeuntes: fed exercitu ad hoftilium direptionem * caftro- rum converfo, oppidum cum fblemni lsetitia fuis, qui ibidem fortiter egerant, congratulatu- rus intravit. Repertum eft autemincaftris fru- menti & vini & efcarum pluiimum,cum 5 fuppel- ledtile varia, quam abeuntes inftantibus adver- fariis afportare non poterant.
I. Et dicite Edd. friores. i. Deefl illi m Edd.fr. 3. ^4nuat fugientes. 4. Sic etiant MS. Pic yintettt omittebatur^ cafhorum. 5. Supelle&ile Edd. friores.
Cc 2 De
204 LlBER 5ECUNDUS.
De l hm qui capti funt apud 2 Dolum. Cap. XXIX.
Ex t e r N i s s igitur hoftibus, quorum maxi- ma erat potentia, rege fcilicet Franco- rum & Flandrenfi Comite, ♦ dei voluntate pro- pulfatis, interni minime quievere. Quprum plurimi condi6to convenientes & conglobati 5 Dolenfe oppidum obtinuerunt : quod juris quidem eft Britannici, fed Normannicis colli- mitatur finibus. Quo audito 6 Bribanciones re- gii mature affuerunt, & congreili cum eis, pri- mo eorum multitudinem in oppidum refugere, mox etiam capto oppido in unins arcis an- guftias fecedere compulerunt. Quibus ita con- clufis, res cum fumma celeritate defertur ad regem Rothomagi confiftentem. Ille cibi fbm- nique oblitus, mutando vehicula, longa terra- rum fpatia tranfmeans, tam feftinus aftuit, ut volaffe videretur. Cumque i oppugnando arci intenderet, conclufa multitudo anguftias illas non ferens, mifericordiam imploravit. Paclus ergo eis rex vitam cum integritate membro- rum, arce dedita infignem illam captivitatem cuftodiae mancipavit. Ibi quippe 8 Comes Ce- ftrenfis, & Radulphus de Fougeriis, aliique
I. Hi%Edd.fr. %. V. C. Dolnacum. Sed prior leclio certior. F[i enim Dolum urbs epifcopalis in Britantt. GaUica. Pic. 3. ^tntea, ergO. 4. ytnteat divina. <y. Doliun Edd. priores. 6. Br.-ir3. MS. nofter. V. fup. p. 199. 7. Oppugnancte Edd. pr. 8 . llli ipfi fttnt de quibusfupra
tap.vj. pk. nobiks
LlBER SECUNDUS.
nobiles fere centum, in manus regis, quem a- trociffimis fuerant odiis infe&ati, Dei judicio inciderunt. A quo nimirum multo clementius quam eorum meritis debebatur tra&ati, pro tempore in vinculis quieverunt. Duo vero pras- nominati, qui clariores videbantur inter ca- ptivos, regi de fidelitate fervanda fatisfacientes, relaxari meruerunt. In qua re procul dubio tanti Principis in praevaricatores infideliflimos hoftefque atrociffimos clementia jure miranda laudandaque cenfetur.
20f
De objidione Leiceflrice^ £? Guerra J^egis Scottorum, & captione Comitk Leiceflrenjis,
C a p. XXX.
Du m in Tranfmarinis partibus a rege vel circa regem talia gererentur, in Anglia quoque non diflimilia provenerunt. Cumenim Comes Leiceftrenfis, qui primus a rege defe- cerat, plurimos petulanti corrupiffet exemplo, Richardus de Lufci, qui tunc Anglias fub Rege praserat, accepto a Rege mandato, & exercitu propere convocato, Leiceftriam obfedit : qua dedita & incenfa, oppugnationem caftelli o- mittens, eo quod ad urgentiora negotia vocare- tur, receflit. Porro Rex Scottorum agnito, quantum Rex Anglorum in Normannia labo- raretj cum gentis barbarsc & fitientis fangui-
nem
20<J LlBER SECUNDUS.
nem immaniffimis copiis Anglorum fines in- grefTus civitatem ' Cardulienfem obfidione cir- cumdedit, totamque adjacentem provinciam csedibus & rapinis fcedavit. Comperto 2 autem quod ingens ex fuperiori Anglia exercitus ad- ventaret, obfidionem reliquit, & poft vaftam provincias, quas Northumbria dicitur, depopu- lationem, a facie Procerum noftrorum in pro- pria fe recepit. Qui nimirum advenientes cum militaribus copiis amnem Tuedam, qua? regnum Anglicum Scotticumque difterminat, tranfgref- 11, terra? hoftili talionem nullo obfiftente intu- lerunt. Sed mox ferventibus nunciis ad fupe- riora Anglias revocantur 5 Regis tamen hoftis ferocia neceflanis pro tempore induciis caute fufpenfa, cum eum callida noftrorum diffimu- latione laterent adhuc quse nunciabantur. Co- mes enim Leiceftrenfis cum clafTe hoftili ex Flandria apud Orientales Anglos applicuit, fufceptufque a complice proprio, Hugone fci- licet Bigoto, viro potente & callido, ibidem aliquandiu cum addu6to confedit exercitu. Mox eodem Hugone duce & cooperatore idem exercitus irruens fuper civitatem Norwicen- fem, eandem praefidio vacuam & repentino terrore perftri&am minimo negotio efFregit, ejufque opibus abrafis, prasda onuftus ad ca- ftra rediit. Cumque eodem aucl:ore atque in-
i . Catltli *d oram exmplaris Ed. Pic. mecum a !{. J{awlmfono com- mtnhati fcripfit eruditus quifpiam, z. Deefi autem in Edd. priorib.
centore
Liber Secundus. 207
centore inlignem vicum maritimum variis opi- bus J refertum, qui dicitur Donewic, fimiliter irnipturus accederet, habitatorum, qui fe ad excipiendumhoftilem impetum conftanter pras- parabant, fiducia territus, & nihil adverfus hu- jufmodi audendum ratus, vacuus receffit. Hu- go vero ejufdem exercitus, quantum volebat, opera ufus, denunciavit Comiti Leiceftrenfi, ut copias peregrinas quas adduxerat ad terram & caftella proprii juris traduceret. Qui nimirum diu multumque haefitans, eo quod per medios hoftium fines, qui ejus dicebantur tranfitum obfervare, abfque grandi non poffet periculo Leiceftriam tranfmeare ; tandem confidens de numero & virtute fociorum, (habebat enim equites circiter octoginta ele&os, 2 & peditum fortium quatuor vel quinque milia ;) reputans etiam neminem fibi obftiturum in via, eo quod in eis, qui Regi favere videbantur, amicos ha- beret plurimos, conftanter cum uxore & quo- dam nobili viro ex Francia, Hugone fcilicet de Caftello, totifque copiis iter arripuit. Re- gii autem Proceres apud Sanclxun Edmundum cum copiofa militia obfervabant. Cumque illi 1 prope jam efTent, inftrudtum contra eos exer- citum produxerunt. Porro illi neque ad dexte- ram neque ad (iniftram declinare valentes, & neceflitatem in alacritatem vertentes, turmis. difpofitis audadter procefTere. Commiflum eft
I. slrtoii) refe&um. it Deeji & in Edd, friorib.
itaque
208 Liber Secunsus.
itaque proelium grave, his pro gloria, illis pro falute certantibus. Sed vid:oria conceffit ad Regios. Captufque eft Comes cum conjuge, virilis animi femina, & memorato Hugone de Caftello, & toto fere equitatu, peditum vero multitudo fere omnis interiit. Infignes captivi in Normanniam ■ ad Regem funt miffi. de ce- teris quoque fadfcum eft quod voluit.
De David Scotto^ (3 quibufdam aliis qui a J^eg6 defecerunt»
Cap. XXXI.
Cane cum illa filii contra patrem infilialis ^ vefania fere biennio debacchata 2 nolca- tur; primi anni infigniora gefta fuperiori funt relatione digefta. Hieme s quippe paulifper a bellicis tumultibus cefTatum eft in partibus tranf marinis ; in Anglia vero non ita. Viri enim, qui erant in munitionibus Comitis Leiceftren- fis, cum propter hoc, quod domino fiio acci- derat, aliquamdiu quieviffent, rurfus efferati, & tanquam ad Domini fiii ultionem inflam- mati, aggregata fibi improborum multitudine, vicinas provincias excurfionibus infeftare cce- perunt. Et ut Principem magni nominis ha- bentes fiducialius agerent, Huntedunienfem Comitem David , fratrem Regis Scottorum,
' i. Sic etiam MS. Pic ^inittx^ a Rege. z. yintta^ dinofcatur. 3. Quidem paul. Edd.piores,
ducem
LlBER SECUNDUS. 209
ducem fibi ac Principem delegenint. Qup tan- quam feliciter debacchante, l & profpere pro- cedente ad plurima, Comes quoque z Ferrari- enfis, & vir nobilis \ Rogerius de * Moubrai a- nimum diu diffimulatum declarantes, poft de- fe&ores ceteros abierunt : vixque facris Qua- dragefimse diebus concepti furoris impetum cohibentes , poft folemnitatem Pafchalem ad aufus improbos proruperunt. Nec cefTabat eo tempore Rex junior optimates Anglorum, qui patri adhserere videbantur, per clandeftinas lit- teras vel promiflionibus allicere, vel commi- nationibus pulfare : ut eos ad fuas quocunque modo partes traduceret. Quamobrem tunc in Anglia pauci admodum nobiles fuiffe tradun- tur, qui non circa Regem vacillarent, ab eo f pro tempore defecturi, nifi maturius eorum fuifTet meditationibus obviatum.
De adventu 1{egis in Angliam^ t3 qualia Scotti fe- cerunt 6 in Anglia.
C a p. XXXII.
Igitur fecundo initse contentionis anno, rurfum a magnis hoftibus, fcihcet Rege Francorum, Comite Flandrenfi, Rege Scotto- rum, bellum adverfus feniorem Anglorum Re-
I. Et re profp. Edd.priores. z. Itaquoque MS. Pic. ^dntea, Farra- lienfis. 3. Cond'.tor ccenobiorum BeUelandet & Neub. fup. I. I. c. If. & inf. caf>. 32. Pic. 4. Mubrai Edd.priorcs. 5. Deejifto in Ed. fic. 6. In Anglia omhtmt Edd.priom.
D d gem
210 LlBER SECUNDUS.
gem totis viribus inftauratur. Et Comes qui- demFlandrenfis,fraterni jam oblitus exitii, ' prse ambitu Anglicanae provinciae quae Cantia dici- tur, de qua fcilicet Regi juniori jam hominium fecerat, cum eodem in Angliam tranfiturus 2 transferendis copiis claffem parabat. Rex vero Francorum contradtum undecunque exer- citum invafiirus Normanniam inftruebat. Qui- bus cognitis Rex Anglorum fenior malens fibi fines 3 fuos tranfmarinos periclitari quam re- gnum (quos tamen caute credidit muniendos, pra^videbat enim neminem in Anglia fe ab- fente, & tanquam non extante, illi, qui fuc- ceffurus expec-tabatur, obftiturum) prseventis hoftibus cum aliquanto equitatu, & una * Bri- bantionum turma in Angliam mature advehi- tur. Interea Rex Scottorum cum propriae gen- tis infinitabarbarie atque accerfitorum exFlan- dria ftipendiariorum equitum peditumque ma- nu non modica fines Anglorum ingreffus, duas in t Weftmeria munitiones regias, fcilicet Bur- gum & Appelbi, prasoccupatas & fine prasfidiis inventas obtinuit : indeque digrediens, urbem iterum Cardulienfem oppugnare ftatuit. Sed cautione a 6 trepidis civibus prasftita, quod ad diem certum civitatem illi traderent, nifi in- terim a Rege Anglorum fufficiens fibi prsefi- dium mitteretur, ad quandam munitionem fu-
I. Vro Edd.f>r. i . Deeft transferendis in Edd. prkrib. 3. Deift fuos in Edd. pr. 4. Brati. ad ornrn Cod, noftri. f , Wcftmaria Ed. pfa 6. Tepidis Edd. pr.om.
. per
LlBER SECUNDUS. 211
per amncm Tinum, quae dicitur Prudehou, op- pugnandam convertit exercitum. Tunc accef- fit ad eum praedidtus Rogerius de ' Moubrai auxilium flagitans. Duabus quippe munitioni- bus fiiis a Gaufrido Regis Anglprum filio na- turali, tunc Lincolnienfi elecT:o, fbrtiter expu- gnatis & captis, tertiam,Trefch vocatam, cum periculo poflidebat. Qui nimirum Rogerius Regi Scottorum, in Eboracenfem provinciam irruptionem meditanti, jam pridem 2 filii pri- mogenitum obfidem dederat, quod illi aflifte- ret &: pareret in omnibus; 8c ab eo viciffim fponfionem acceperat, quod in quacunque * ne- ceflitate ejus nequaquam auxilio fraudaretur. Verum idem Rex cum per dies aliquot apud Prudehou cafTo 8c fuis magis noxio fuifTet la- bore fudatum, audiens Eboracenfis provinciae contra fe militiam excitari, Tino tranfmiifo . Northumbriae fines invafit.Corrofumeft aScot- tis, quibus nulla efca * infamis, quicquid vel a canibus mandi potuit ; & dum praedae infifle- rent, jugulare fenes, trucidare parvulos, evifce- rare feminas, &■ hujuffnodi quae horrendum eff. * & dicere, genti inhumance & feris plus 6 ef: ferae voluptas fiiit. Immiffo 7 igitur miferabili provinciae immaniflimorum praedonum exer-
i. Mubni F.dd. pr. z. Filium Edd. frims. 3. Sic cum MS-noJfro diftinguimus. Ncque aliter Ed. yfntverp. ^li commate niox po(i neceftitate utitur Picardui. 4. Infamis eft, quicq. Edd. p r. 5. Vel/>n> & in Edd. prkrib. 6. EfFerae facere voluptas f. hdd. priores, 7. Ergo
Edd.priores.
D d 2 citu.
%i% Liber Secundus.
citu, barbarifque inhumane debacchantibus, Rex ipfe, excubante circa fe honeftiori mitio- rique ftipatus militia, vacare videbatur, obfer- vabatque circa caftellum firmiffimum, l Alne- wich nominatum, ne forte manus ex eo mili- taris irrumpens, circumquaque graffantes per- turbaret prasdones.
-—— ■ ■ -.— — . ■ ■ -■— ... —■—■■- - -■ i., i. ■ ■--.. m,m .....— , —
De captione l^egis Scottorum. C a p. XXXIII.
Rebus fe ita circa 2 Aquilonales Anglias partes habentibus, Eboracenfis provincia? regii Proceres mgenue indignati, quod Scotti fines Anglicos infeftarent, apud Caftellum no- vum fiiper fluvium Tinum cum equitatu valido convenerunt. XJrgente quippe negotio, pede- , ftres non poterant copias congregare. Vene- runt autem s illuc fexta Sabbati, longo & la- boriofb itinere fatigati. Ibi fane cum in com- mune tracl:arent, quid efTet agendum ; pruden- tiores allegarunt, multum jam efle adtum, cum Rex Scottortim adventu eorum praxognito longius recefferkj fuse hoc mediocritati pro tempore debere fufficere, fibi non effe tutum, nec Regi Anglorum utile ulterius progredi, ne fbrte paucitatem fiiam devorandam ficut efcam panis infinitse barbarorum multitudini expo-
I. Alnewic tn proximo cap. z. Aquilonares Edd. pr. 3. Illuc die Sabbati Edd.frhres.
nere
Liber Secundus. 21 j
nere viderentur; fibi non efle plufquam qua- dringentos equites, in hoftili vero exercitu plufquam ■ o&oginta armatorum milia asfti- mari. Ad hasc ferventiores 2 refponderunt, ho- ftes nequiffimos modis omnibus efTe impeten- dos, vi&oriam defperari non debere, quas pro- culdubio juftitiam fequeretur. Denique ho- rum fententia praevalente (quia Deus fic vo- luit, ut voluntati magis divinae, quam * poten- tiaa prudentiaeve humanse, afcriberetur even- tus) * viri virtutis, in quibus erant pra^cipui Robertus de * Stutevilla, Ranulphus de 6 Glan- villa, Bernardus de Baliolo , ? Willelmus de Vefci, no&urna requie paulifper recreati fum- mo mane progreffi funt, tanta velocitate, tan- quam propellente vi aliqua, properantes, ut, quod armorum pondere gravatis minus tolera- bile videbatur, ante horam quintam viginti quatuor milia paffuum tranfinearent. Verum dum irent, tam denfa, ut dicitur, eos operuit nebula, ut pene nefcirent quo irent. Tum pru- dentiores periculofum iter caufantes, certum fibi imminere difcrimen allegarunt, nifi mox converfi redirent. Ad hoc Bernardus de Bali- olo, vir nobilis atque magnanimus, recedat, inquit, qui voluerit, ego autem etiamfi nullus fequatur, procedam & perpetuam mihi macu-
i . Octo annatonim milia Edd.priores. i. Refpondentes Edd.pr. 3. Fotentix vel hiunanx prudentiae afcriberetur Edd.pr. 4. Viri potentes, AiS.Pic 5. StotevilJa MS. Pic. 6. CJanvilla MS- Pk. 7. Guillehnus Edd.priom.
lam
214 Liber Secundus.
lam non inuram. Cum ergo procederent, fub- ito evanefcente nebula, caftellum de l Alnewic prse oculis habentes, id fibi tutum fore recepta- culum, fi hoftes urgerent, laeti cenfuerunt. Et ecce Rex Scottorum cum turma equitum cir- citer fexaginta aut paulo amplius 2 haut procul in campis patentibus tanquam fecurus & nihil minus quam noftrorum irruptionem s metuens obfervabat, barbarorum multitudine cum parte equitatus ad prsedas late difperfa. Qui nimi- rum noftris confpedtis, primo quidem eos de fuis a prasda redeuntibus effe ratus eft. Sed mox vexillis noftrorum caute notatis, tunc de- mum intellexit noftros jam aufbs, quod ipfbs nec fufpicari potuit effe aufuros. Attamen non eft territus. fuo quippe tam vafto quamvis mi- nus conglobato circumvallatus exercitu, con- clufam illam paucitatem facile abforbendam effe a circumfufa multitudine nec ambigere di- gnabatur. Illico ferociter arma concutiens, * fuofque verbo fimul & exemplo accendens, modo, inquit, apparebit quis miles effe nove- rit. Primufque in hoftem fequentibus ceteris irruens, mox a noftris excipitur, atque inter- feclo dejecl:us equo, cum tota fere turma fua capitur. Nam & qni per fugam evadere * po- tuere, eo capto fugam detrecl:antes, ut cum eo caperentur, in manus fe hoftium fponte de-
I. Vide ttd finem cap. pracedentis. z. Haud Edd pr. 5. Intuens Edd. frhres. 4. Suoque Ed. Pic. 5 . Potuerunt Edd. pr.
dere.
LlBER SECUNDUS. 21/
dere. Quidam etiam nobiies, qui forte tunc aberant, fed non longe erant, agnito quod ac- ciderat, curfu mox rapidiflimo affuere, atque in manus hoftium ingerentes fe potius quam incidentes, dominico communicare periculo ho- neftum duxere. Porro Rogerius de l Moubrai, qui ibidem tunc aderat, Rege capto elapfus evalit,refiigitque in Scotiam. Noftri veropro- ceres nobilem cum gaudio prasdam revehen- tes, Caftellum novum, unde mane digreffi fue- rant, - vefpere rediere, eamque ad dominum fuum illuftrem Anglorum Regem opportune mittendam, apud Richemontem cautiilime cu- ftodiri fecere. Geftum eft hoc feliciter Deo propicio anno a plenitudine temporis quover- bum caro factum eft m.c.lxxiv. tertio Idus Julii, die Sabbati, & mox late vulgatum, at- que in cun&is Anglorum provinciis grate fu£ ceptum eft, campanis pro folemni lastitia 3 con- crepantibus.
Qualia in exercitu & *• terra J^egis Scottorum eo capto provenerunt.
Cap. XXXIV.
Re g e igitur Scottorum in manus hoftium tradito, funeftiffimum quoque ejus ex- ercitum perfpicua Dei non permifit ultio abire
i. Mubrai Edd.fr. 2. ytnteei> vefperi. 3. §ic ttim MSl>ii.sinte«t crepantibus. 4. Regis terra Ed<Lprkut.
illx-
21 6 LlBER SECUNDUS.
illasfum. Regis quippe captione comperta, Bar- bari primo attoniti a prsedis deftiterunt, mox tanquam furiis agitati ferrum contra hoftes fumptum, jamque ' innoxio fanguine ebrium in feipfos verterunt. Erat autem in eodem exercitu ingens Anglorum numerus. regni e- nim Scottici oppida & Burgi ab Anglis habi- tari nofcuntur. Occafione ergo tempons Scotti innatum, fed metu regio diflimulatum, in illos odium declarantes, quotquot incidebant pere- merunt, refugientibus in munitiones regias ce- teris qui evadere potuerunt. Erant etiam in illo exercitu duo fratres, Gilbertus fcilicet Sc Udredus Galwadenfis provincias domini, cum gentis proprise turma numerofa. Hi nimirum Fergufi, olim Principis ejufdem provincia?, filii fiierant: & patri in fata concedenti, Rege Scottorum, qui illius terrse principalis eft do- minus, hereditatem inter eos dividente, fuccef ferant. Verum Gilbertus natu major, paterni juris integritate fraudatum fe dolens, fratrem femper in corde fiio oderat, cum tamen con- cepti furoris impetum metus regius cohiberet. Capto autemRege, liberatus hocmetn, mox fratri nihil verenti manus injecit, & non nece Jimplici, fed pro exaturando execrabili odio excruciatum fuppliciis interfecit. lllico fines invadens fraternos, barbaris in barbaros fasvi- entibus, non modicam hominum ftragem fecit.
i . Sic ttiam MS. Pk. ^intea^ innoxio eovum fanguine.
Erat
Liber Secundus. 217
Erat autem fratri nefarie interempto filius, no- mine ' Rollandus, acer atque induftrius adole- fcens, qui, paternis amicis cooperantibus, de- bacchanti patruo pro viribus reliftebat. Erat- que totum regnum Scotiaa turbatum, Deo a> quiilime difponente, atque ea menfura reme- tiente improbis, qua ipfi menfi fuerant -y fcili- cet, ut qui paulo ante gentis innoxias quietem turbaverant, & Anglorum fitierant fanguinem, ordine pulcherrimo a femetipfis reciperent ta- lionem.
De z memorabili humilitate Rggis An^orum^ & de eo quod confecutum ejl.
C a p. XXXV.
a m venerat in Angliam a Normannia Rex Henricus fecundus, filio cum Flandrenfibus copiis adventuro fuas murum prasfentiae obje- cl:urus. Recordatus autem quantum in Eccle- fiam Cantuarienfem deliquifTet, eandem mox, ut applicuit, concite adiit, 3 ad fepulchrum be- ati Pontificis Thomse, fiifis ubertim lacrimis, oravit. <■ Ingreflufque capitulum monachorum, proftratus humi humillime veniam poftulavit, & proprise petitionis inftantia, a cnndtis per ordinem fratribus virgis eft vir tantus corpora-
1 .^4ntex} Rolandus. z.Deefi memorabili in Edd.priorib. 3. Et ad Edd. pr. 4. Jdcm fcribmt magijler Edvar. c. z6. "vitg S. Thomx apud Sur. & Scripteret vitx procefiifque ejus l. 4. c. 7. Pic.
E e liter
2lS LlBER SECUNDUS.
Iiter caftigatns. Scqucnti vero nocl:e cuidam venerabili ejufdem Ecclefiae monacho feniori dictum eft in fbmnis : Nonne vidifti hodie humi- litatu T^egia tam grande miraculum } Scito quod in brevi quantum hac regia humditas J^egi Jfygum placuerity rerum, quce circa ipfum geruntur, e.xttus declarabit. Sane hoc ipfiim, viro ' reverentiflt- mo & finceriflimo, 2 Rogerio fcilicet Abbate Bellelandenfi, referente, cognovi, quod utique fibi fideli innotuifTe relatione dicebat, dum fbrte ipfo tempore in Cantia moraretur. De- nique, ipfe 3 qui tangit montes & fumigant, illam montis fumigantis devotionem quanti ap- penderit, infigni mox indicio claruit. Quippe ipfa die, atque ipfa (ut dicitur) hora, quamons ille Cantuariae fiimigavit, hoftem ejus imma- mffimum, fcihcet Regem Scottorum, in extre- mis Angliae finibus virtus divina peflundedit ; ut merces pii operis non confecuta ipfiim opus, fed comitata potius videretur, nullufque fuper hoc ambigere fineretur. Idem autem Princeps Cantuaria digrefTus , Lundonias properavit, + & praemiflis advcrfus Hugonem Bigotum mi- litaribus copiis, ipfe vena incifa modicam ibi- dem moram fecit. Et ecce circa noctem me- diam miffus a Ranulpho de Glanvilla curfbr velociflimus ad januam pulfavit regiam. In-
I. Reverenctiilimo Edd. priorcs. 2. ^fuBor bnk Rogerio dicavh fm% in Cantica Cant . comment. Pic. 3. t\efpexit Davidem Pfal. 143. tantntem ; tange inontes, & fumigabunt. Pk. 4. Deefl & in Edd. pr.
crepatus
LlBER SeCUNDUS. 219
crepatus a janitorc & vigilibus ut taceret, pul- favit inftantius, dicens 111 ore fuo bonum eife nuncium, quem modis omnibus oporteret ipfa no&e a Rege audiri. Vicit tandem inftantis improbitas, pragfertim cum bona nunciaturus iperaretur. AdmilTus ' ergo intra januam, eo- dem modo cubicularios quoque vicit Regios. Introdu£tufque in cubiculum Regium,audacl:er acceffit ad lecStum Principis, - & excitavit qui- efcentem. Qui expergefa&us, quis, 3 inquit, es tu ? & ille : puer, inquit , fiim Ranulphi de Glanvilla fidelis veitri, a quo miiTus celfitudini veftra^ bonus venio nuncius. Sanus ne eft, ait, Ranulphus nofter ? Et ille, valet, inquit, idem dominus meus,& ecce hoftem veitrum * Regem Scottorum captum tenet in vinculis apud Richemontem. Rex vero ad hoc ftupidus, dic, inquit, adhuc At ille iteravit verbum; Habes ne, ait, litteras? Mox ille protulit litteras 1 fignatas, rei geftse feriem continentes. Qui- bus Rex ftatim infpe&is, ftratu exfiliens, qui- bus potuit motibus 6 ei, qui facit mirabilia fb- lus, piis madidas lacrimis gratias egit. Tunc familiares feftine accitos confbrtes gaudii fecit. Mane autem venerunt & alii curfbres id ipfimi nunciantes, fed unus, id eft, qui primus adve-
1. Igitur Edd. priores. z, Deefi & in Edd. priorib. 3. Es tu » inquit. Edd. priores. 4. Scottorum Regem Edd.pr. 5. Signatas Regij rei Edd pr. 6. Po(t Regis Qnquiunt Scriptores S. Tho. procejjm l. 4. c. 8) humilem peregrinationem fenfim in dies net longa mortt cifmX- rini & tranfmarini nbeUet cecidernnt. Pic.
E e 2 nerat,
220 LlBER SECUNDUS.
nerat, bravium accepit. Vulgatum eft ftatim verbum bonum, populis folemniter acclaman- tibus, & campanis per totas Lundonias con- crepantibus.
i
De objidione J^othomagi^ & dolofa oppugnatione obfidentium.
Cap. XXXVI.
nterea Rex Francorum cum tremendo exercitu Normanniam ab Oriente ingref- fus, qua fcilicet captis a Comite Flandrenfi caftellis patere videbatur, Rothomagum ejuf dem provincise Metropolim adiit & obfedit. Eft autem Rothomagum una ex clariflimis Eu- ropas civitatibus fita fuper Sequanam fluvium maximum, per quem eidem civitati multarum regionum commercia invehuntur, eodem flu- mine fimul & objeclru montium ita munita, ut ab uno exercitu ejus vix tertia pars valeat ob- lideri. Porro Rex junior & Flandrenfis Comes cum in portu Morinorum , unde breviflimus eft in Angliam tranfitus, clafle parata, vaftif. fimis vallati copiis transfretandi opportunita- tem captarent, cognito, quod Rex fenior jam in Anglia confifteret, eorum procul dubio fe- rociter impetum excepturus , tranfire in An- gliam nequaquam fibi tutum duxerunt. Ita- que mutato confilio, & toto illo paratas jam
claflis
LlBER SECUNDUS. 221
claffis apparatu irrito, quanti effet negotii Ro- thomagenfis obfidio, & quanti emolumenti e- jufdem civitatis irruptio perpendentes, vaftas illas atque terribiles copias Rothomagum tranf- tulerunt, & obfidentem exercitum in immen- fum auxerunt. Verum cum tantus efTet exer- citus, quantus in Europa ab annis retro pluri- mis vifiis non eft, ejufdem tamen urbis pro- pter acceffus difficiles, partem vix tertiam po- tuit obfidere. Eratque per pontem fluminis li- ber vel ex regione in urbem ingreffus, vel ex urbe in regionem egrefTus, & inferebantururbi abundanter qusecunque necefTaria, vidente co- minus r atque invidente hoftili exercitu. Et forte llla z invidia Siculi non invenere tyranni ma- jus tormentum^ cum viri animofi & fbrtes tota fere die cominus facT:itari confpicerent, quod impedire non valentes, tam anxie fuftinerent. Paratis ad oppugnandam civitatem machinis, totis viribus oppugnationi infiftitur, triphariam ad negotium divifb exercitu, & die naturali per 3 o&onas horas partito, ut alii aliis, recreati fcilicet laflatis per vices fuccederent, atque ita jugiter oppugnantes, ne modico quidem diei vel noctis fpatio murorum defenfbres refpirare pcrmitterent. At id fruftra + provifum. Cives enim huic molitioni arte & cautela confimili occurrentes, ipfi quoque fuum triphariam nu-
I . Et Edd. priores. z . Horat. i . Fpiji. z.Pic. 3 . Oclavas Edd. f>r. 4. Provifum eft. Cives Edd. piores.
merum
222 LlBER SECUNDUS.
mcrum diviferunt, hoftibufque oppugnationcm 1 per fucceffionem continuantibus diftributione fui cautiilima refpondentes, contra laboris & iaffitudinis intolerantiam, qua fufFocandi cre- debantur, competens remedium habuerunt, Cumque per dies plurimos fiimma vi certare- tur, & neque hi neque illi in aliquo remiffius agerent, beati Laurentii dies natalitius fuper- venit. Rex autem Francorum, pro ejufdem praecipui martyris reverentia, z quem fpecialiter & devotius confiieverat venerari, requiem ipfb die civitati indultam juffit fblemniter praxo- nari. Quam gratiam cives grate amplexi, ocio breviffimo 3 jocundiffime fruebantur. Juvenes & virgines, fenes cum junioribus, tum pro diei lsetitia, tum etiam ad irritandum hoftem ca- noris in civitate vocibus concrepabant : turma vero militaris extra civitatem fuper ripam flu- minis in confpectu hoftium haftiludio exerce- batur. Tum Comes Flandrenfis, ut dicitur, Regem adiens, ecce, ait, civitas pro qua + jam multum fudavimus, his intus choros ducenti- bus, & illis fbris fecure ludentibus, fponte no- bis ofFertur. Sumat ergo arma in filentio ex- ercitus, fcalifque repente muro admotis ante civitatem obtinebimus quam in civitatem re- gredi valeant, qui extra civitatem pro irrita- tione noftra* lufibus vacant. Abfit (inquit Rex:)
i. Tfefunt per fucceflionem in Edd.pr. z. Quam Edd. pr. 3.^«- tttt) jucundiflime. 4. I?ee/?jam in Edd.friorib. 5. Ludis Edd.fr.
abfit
LlBEK SECUNDUS. 223
abfit a me honefiatem regiam hac macula ' deni- grare: nofii enim mepro reverentia heatijfmi Lau- rentii diei hujus requiem indulfiffe civitati. Tunc univerfis qui aderant Proceribus familiari aufii molliciem improperantibus z & dicentibus, do- lus an virtus quis in hofte requirat ? tandem adquievit. Itaque non per vocem tubas, five prasconis, fed fblis ducum fufurris exercitus in tentoriis ad irrumpendam prxparabatur civi- tatem. Contigit autem eadem hora per vo- luntatem Dei in cujufdam intra civitatem ec- clefice turri prascelfa, ex qua nimirum pulfata campana vetuftiflima, fed mire fonora, fignum civibus dari mos erat, ut hoftibus irruentibus ad murum occurrerent, clericos quofdam ne- fcio quid agendo relaxare animum. Quprum fbrte unus per feneftram profpiciens, s circum- ferenfque oculos per exercitum in tentoriis ex- cubantem,infblitum in caftris filentium tanquam arcani alicujus confcium primo miratus, mox clandeftinum illum de loco altiflimo caute no- tatum 4-animadvertitapparatum. Cumque rem fociis oftendiifet : Ruvello ( fic enim campana T illa dicebatur) 6 pulfato, notiflimum illico fignum civitati dederunt. Qup audito, totis viribus utrinque feftinatum eft. Nam <Sc pa- ratus jam exercitus caftris erumpens, cum
I. Denigrari Edd.prioret. z. Defnnt & dicentibus in Edd. priorib. 3 Et circuinferens oc. Edd priores. 4. Animadverterit Edd.prioret, 5. Deefl illa in Edd. priorib. 6. Pulfato notiiumo Edd.Vk.
1 fcalis
224 Liber Secundus.
1 fcalis tcndebat ad murum, & cives inopinato ftimulati periculo, raptis armis fpiritu motu- que fervido occurrere ftuduerunt. Illi quoque qui extra urbem exercebantur, mira celeritate anuerunt. Jam hoftes admotis muro fcalis mu- rum afcenderant, jam fuper murum voces quafi triumphantium perfonabant: cum ecce for- titer impetuntur & repelluntur a civibus. Con- fliclxis fuper murum acerrimus geritur, jaculis vacantibus, arma & corpora colliduntur, mul- tus utrinque fanguis efFunditur. Tandem illi qui f iiperbe afcenderant furfum, prascipites ab- iere retrorfiun. Noxprcelium diremit, prasva- ricator exercitus longe majori clade accepta quam illata confufus in caftra rediit, Rex in Flandrenfem Comitem culpam refudit. Sed perfonse regiae tam - foedas prasvaricationis ma- cula plus adhaefit. Denique ab illo die, & de- inceps, certum eft, ' & obfeffos fiducialius, & obfefTores defperatius remifliufque egiffe.
Sjupmodo l{ex uinglorum pacificavit Angliam^ & liberavit Itytbomagum.
Cap. XXXVII.
In t e r e a rex Henricus fenior in Anglia con- fiftens, accerfivit praepofitos caftellorum Comitis Leiceftrenfis, quem fecum ex Nor-
I. Sketiam MS- Pk. ytntea^ fcutis. z. Sic etiam MS- Pic. yfa' tea} perfids. 3. Dcjnnt & obfellbs fiducialius in Edd. priorib.
mannia
LlBER SECUNDUS. 22f
niannia vindtum adduxerat, & monuit pro fa- lute domini fiii eadem refignare caftella, qui- bus provincias infeftabant. ' Illi vero copiam loquendi cum domino fuo poftulantes, non im- petrarunt : cumque fe dicerent non aliter quam pro certa Domini fui relaxatione voluntati re- giae parituros, ille refpondit : Nihil fuper hac re vobis pacifcar, fed fi feceritis quod volo, bene adhim erit. Et facris (utdicitur) adhi- bitis, juravit dicens : Sic me Deus adjuvet, & ha^c facra, quia Comes Leiceftrenfis non gufta- bit quidquam, donec de caftellis ejus fiat quod volo : vos autem abite maturius. Tunc illi certum citumque domino fiio, fi ulterius obfi- fterent, exitium impendere videntes, munitio- nes illico refignarunt. Comes autem David qui fuerat Princeps eorum, relicl:o Huntedu- nenfi caftello, quod mox regi ceffit, trepidus in Scotiam conceffit. His regiis fucceflibus ter- riti Hugo Bigotus & Comes Ferrarienfis, ipfi quoque cautionibus de pace & fidelitate prae- ftitis in fcedus fponte venerunt. Rebus igitur in Anglia, Deo volente, ad votum difpofitis, rex cum ingentibus copiis celeriter transfreta- vit, ducens fecum paulo ante fibi exhibitum regem Scottorum, Comitemque Leiceftrenfem, aliofque captivos infignes. Populis autem per Normanniam ob celerem & felicem ejus redi- ; . . . . . — .
T . Sic etiam MS- Pic. Illis vero copiain loquendi cum domino fuo poftulantibus ; illc refpondit. Nihil &c. tmtmmodo in jEdd. priorib.
Ff tum
226 LlBER SeCUNDUS.
tum exultantibus, Rotliomagum in confpedtu hoftium pompatice ingrefliis eft. Hoftes ac- cepto ante dies paucos de captione Regis Scot- torum nuncio faucii, ejus quoque funt repen- tino &: triumphali ex Anglia reditu ftupefa6ti. Attamen in robore multitudinis innumerse con- fidentes, in obfidione perfiftebant. Porro ipfe Walenfium turmam ex Anglia accitam per no- dtem latenter ' emifit, ut filvarum opacitate tecSti (nam hoc genus hominum agile & fil- varum gnarum eft ) Iocis opportunis obferva- fent, z qua tanto exercitui neceiTaria convehe- bantur. Hi nimirum captato tempore filvis erumpentes commeatum invaferunt, equitibus, a quibus deducebatur, in fugam a&is. s & toto illo apparatu pefTuridato cum ingenti homi- tftim & jumentorum exitio, in filvas fe rece- perunt. Tunc vulgatum eft, filvas Watenfibus efle refertas, atque ita intercepto commeatu exercitus per biduum inedia laboravit. Hac neceflitate foluta eft obfidio^ & Principes nul- lam aliam tanti laboris mercedem quam igno- miniarrt reportarites, crim vafto illo exercitu abierunt, compofitis tamen ordinibus, ♦ ob re- pellendum periculum, fi forte hoftes a tergo urgerent. Ita quicquid in Regem Angloruitl stb hoftibus malitiofe agentibus vel concirind- tum eft, vel attentatum, Deo illi propicio in ejus eft gloriam commutatum.
i. Sic etiam MS.Pk. ^4hteAt emifit fylvarum opacitate teclatn (nam &c. i . Sic CodnoJler.Ne<pte aliter Picardtts t Codfw^intta^no. 5. Et «mimmtEdd.fr. 4. AdEdd.fr. Dt
Liber Secundus.
De concordia 7{egum, tfpaceregtwrum, Cap. XXXVIII.
Cu m ergo eideni Principi in omnibus qux ab ipfb, vel circa ipfiim fiebant, propicia arhderec divinitas, hoftes ejus ' tot claris ejus fucceflibus territi & humiliati de pace tra&are coepemnt : ipfis refbrmandas pacis mediatori- bus jam effe&is, 2 qui fuerant difcordise praxi- pui incentores. Itaque eelebri inter partes colloquio habito, exitialis 3 ille rancor Princi- pum & inquietudo provinciarum pariter quie- verunt. Comes Flandrenfis Regi Anglorum reftituit , quod de jure ejus bejlicus ei cafus contulerat : fidelis de cetero amicitia?, five ho- minii fupererogans cautionem. Ingratiflimus quoque filius in gratiam patris rediit, non fo- lum obedientiam & reverentiam de cetero fi- lialem fub fidejufibria multorum cautione pol- licitus, verum etiam nova contra # ingratos & fufpe<5tos filios cautela, prudenterexadto & lo- lemniter prxitito hominio, patri aftrictus. Vo~ lebat enim pater, ut, qui fortiffimum natura; vinculum tanquam telam araneas irreverenter diruperat, faltem jure civili vel gentium ad ho-
I. Deftmt tot claris ejus in Edd. friorib. z. Qui difcqrdix prx- cipui fuerant inccntores Edd. pr. 3. Ita quoque AtS. Pic ^4ntea% illa fimultas Principum. 4. Ingratos, & fufpeftos filios cautela prudenter exafta, & Edd.priores.
F f 2 neftum
227
228 LlBER SECUNDUS.
neftum & utile teneretur : & quoniam fcri- ptum eft, ■ Funiculus triplex dijfiale rumpitur^ na- turae violator in lege naturali circa patrem fcr- vanda , faltem contemplatione hominii & du- plicis, id eft, juratoriae fimul & fidejufTorias cau- tionis, perfifteret, & caveret de cetero, ne fibi a patre non jam tantum patre, fed etiam do- mino de jure diceretur, quod prasvaricatrici o- lim plebi a domino dominorum per Prophetam dictum eft : z Si pater ego fum^ ubi efl honor me- us? (3 Ji dominus 5 ego jum , ubi efl timor meus ? Fratres quoque impuberes, quos Francorum confilio patri fbllicitatos fubtraxerat, ad patreui reduxit ; de quibus utique modica fiiit quaeftio, cum astatis beneficio excufabiles viderentur. Prasterea ad inftantiam Regis Francorum, alio- rumque qui aderant Principum, idem illuftris Rex Anglorum Comitem Leiceftrenfem, reli- quofque captivos, prseter Regem Scottorum, abfblute relaxavit, & relaxatis bona honorefque reftituit: in eundem quoque regem fiio tempore prudenter fimul & clementer a&urus. Procefiu vero temporis cum eorum, quas in fe ab ingratis & infidis commifTa fuerant,immemor videretur, muros Leiceftrenfes repente fubrui, & muniti- ones omnium, quia a fe defecerant, complanari prascepit : prsecavens fcilicet in futurum, con- fringendo cornua fiiperborum, ne quid finiile occafione aliqua in pofterum attentarent. Tan-
I. £cclef. 4. P. i. Makc. 1. P. 3. Deejl ego m Edd. friorib,
dem
LlBER SECUNDUS. 22?
dem vero ' etiam regem Scottorum pacliis in- terpofitis fub cautela obfidum relaxavit. Ve- nienfque in Angliam, apud a Eboracam Metro- polim eorundem celebrationem pactorum in- ftituit. Qup cum venifTet Optimatum fiiorum vallatus frequentia, prout condi&um erat, oc- currit ei rex Scottorum cum univerfis regni fui nobilibus. Qui omnes in Ecclefia beatiffimi Apoftolorum Principis regi Anglorum, tanquam principali domino, hominium cum ligiantia, i. fblemni cautione ftandicum eo, &proeocon- tra omnes homines, rege proprio praecipiente fccerunt. Ipfe quoque rex Scottorum coram univerfa multitudine nobilium utriufque regni reoem Anelorum modis fblennibus dominum fuum, feque hominem & fidelem ejus decla- raviti eique tria prascipua regnifui munimina, fcilicet Rokesburg, Berewic, Caftellum puella- rum loco obfidum tradidit. Quibus a&is, op- tata populi pace fruebantur j & rex Anglorum tantorum operum atque fiiccefTuum titulis cla- iiis nominatus eft ufque ad fines terrse. Bel- lum 3 igitur piufquam civile inter patrem & fi- lium cum tanto multorum difcrimine geftum, Imnc finem accepit. Noftrse quoque hiftorias li- ber fecundus hoc expofito finem accipiat.
Explicit liberfecundus. Incipiunt capitula libri tertiL
i. Deeft euaminEdd.priorib. z. Eboracenfem Edd.fr. 3. Er- go Edd, fnriorts.
i. De
230 Capitula Libri Tertii.
i. De LundonienG Concilio, & contentione Atchi-
epifcoporum, & inundatione Hoilandiae. II. De reconciliatione domini Papae & Imperatoris. iii. Decreta Lateranenfis Concilii. iv. De morte Regis Francorum, ' & de hiis quas apud
Conftantinopolim * provenerunt. v. De mutatione monetae publicae, & decefTu Rogerii
Eboracenfis Archiepifcopi. vi. De Suero tyranno Norwegiae. vii. De morte Regis Henrici tertii, & Gaufridi fratris
ejus. Vin. De morte Cantuarienfis Archiepifcopi, & inftitu-
tione Lincolnienfis 3epifcopi. ix. De expeditione contra Rollandum, & quibufdam
4 eventibus Hiberniae. x. De adventu Patriarchae in Angliam, & morte Regis
Jerofblymorum, & regno filii ejus, & de Saladino. xi. Quomodo vi&us 5eft Saladinus a Chriftianis, &
quomodo poftea praevaluit. xii. De caufa adventus Patriarchae *in Angliam.Epiftola
7 Domini Papae ad 8 Regem Anglorum. xiii. Quomodo Patriarcha infe&o negotio repatriavit. xiv. De difcordia Regum atque Induciis. xv. De praerogativa terrae Jerofolymitanae, propter quam
totiens devorat habitatores fuos. xvi. De Guidone Rege Jerofolymorum. xvn. De prcelio, quo exercitus periit 9 Chriftianus, & captus eft Rex cum San&a cruce.
I. Et iis Edd.pr. z. Contigeiunt E dd. pr. 3. Dufl epifcopi In Edd. priorib. 4. Eventis Edd.pr. 5. Eft omitttmt Edd.pr. 6. In Angliatn. De Epiftola Ed. ^intv. In Angliam & Epiftola Ed.pic. 7. Lucii pro Domini 1» Ed. Pic. 8. Anglovum Regem Ed. Pic- 9. Chriftianorum Edd. pr.
XVIII. Qh?'
LlBER TERTIUS. 23I
xviil. Quomodo Saladinus occupavit terram promiffi-
onis cum Sancta civitate. xix. Qupmodo Conradus Mirchio munivit Tyrum, &
de interitu Comitis Tripolitani. xx. De obfidione Tyri, & reditu * Regis de captione. xxi. De morte Urbani Papce, & inftitutione Gregorii. xxii. De tranfitu Gregorii Papae. xxiir. Quomodo Reges crucem acceperunt * cum3 no
bilibus plurimis.4 Statuta Regum in fulceptione crucis. xxiv. De exactione decimarum, & quomodo Imperator,
cum fuis crucem accepit. xxv. De rupto fcedere a Rege Francorum, & contecuta
morte Regis Anglorum. xxvi. De moribus Regis Henrici. xxvii. De laboriofa & morofa obfidione Acns. xxviii. De morte 5 Willelmi Regis Siciliae, & de malis
quas per illam contigerunt.
Expliciunt capitula. Incipit liber tertiui.
Ve Lundonienji Concilio^ & contentione ArchiepiJcQ* porum^ £? mundatione 6 Hoilandia.
C A P. I.
IfJNNO a plenitudiiie tertiporis quo
7veritasde terra orta eft, m.c.lxxv. 117 $t qui fuit Regis Hfenrici II. vicefi- mus 8 fecundus,provinciale Concilium Lundoniis celebratum a Richardo Cantuarienii
I. Regis& captione Edd. pr. i. Deeflcnm in Cod. nofho. StA txflat ad principium ipfitu capitnli. 3 . Pluriuiis nobilibus Edd.friores. 4. Itcm Statuta Edd. pr. j. Guillelmi Edd. pr. 6. Hoiland* Ed. jintv. Hollandias ElPk. 7. PfaL 84. P. 8. Dttfi fecundus in Edd.fr iorib.
Arclii-
2$2 LlBER TERTIUS.
Archiepifcopo, Apoftolicae fedis legato, ' confi- dentibus fuffraganeis, & aliarum ecclefiaftica- rum perfbnarum ccetu copiofo. Sequenti ver6 anno Hugo z Cardinalis, Apoftolicae fedis lega- tus, nefcio quid ordinaturus venit in Angliam. Qui cum totius Angliae generale Concilium ce- lebraturus, favore adjutus regio utriufque pro- vinciae, id eft, Cantuarienfis & Eboracenlis, ec- clefiafticas perfonasLundonias convocafTet, fta- tuto Concilii die, cum jam fumptis infignibus procefTurus effet, fa&a eft contentio vehemens inter ipfos Archiepifcopos de Prioratu feflionis in Conciho. Quppe illa Apoftohca regula (s ho- nore invicem pravenientes ) a noftri temporis E- pifcopis ita eft abrogata, ut, follicitudine pa- ftorali poftpofita, Epifcopi quanto pervicacius, tanto & vanius de excellentia litigent ; & om- nis fere epifcopalis controverfia circa honorum prserogativas verfetur. Denique Eboracenfis maturius adveniens, primam fedem praeoccu- pavit, eandem fibi allegans competere ex an- tiquo beati Gregorii decreto, quo ftatutum nofcitur, ut Metropolitanorum Angliae ipfe prior habeatur,qui prius fuerit ordinatus. Can- tuarienfis vero folemniter pofita prseoccupata; fedis querela, fecundam fedem, tanquam paf fus prasjudicium, recufavit. Mox fubditis ejus ferocius pro ipfb aemulantibus, fimplex verbo- rum contentio crevit in rixam. Eboracenfis
i. Confedentibus Edd. fr, z,yids Nuas. $.fym. n. P.
autem,
LlBER TERTIUS. 233
autem, quoniam pars adverfa fbrtior ' erat, lo- co prasmature occupato, cum contumelia de- turbatus, cappam confciffam illatas fibi violen- tias indicem legato exhibmt, & Cantuarienfem 2 cum quibufdam ejus fubditis ad fedem Apo- ftolicam provocavit. Metropolitanis > igitur ita contendentibus, rebufque turbatis, Concilium non celebratum, fed diflipatum eft, & qui tan- quam ad Concilium evocati convenerant, redi- ere in fiia. Eodem fane anno, quo memoratus Cardinalis venit in Angliam, Occeanus , tan- quam peccatis hominum irritatus, plus fblito efferbuit, ruptifque in 4 Hoilandia repagulis, olim contra tempeftivos undarum impetus pras- paratis, eandem humilem planamque regio- nem feptimo Idus Januarii violentus irrupit, jumenta fere omnia, hominum vero multitudi- nem necavit, reliquis afcenfu vel arborum vel domorum asgre falvatis, & quafi poft biduum furore fatiato in femetipfum rediit, cujus ni- mirum idcirco fupra modum fuit hominibus & jumentis exitialis irruptio, quia tanquam fur everfor noclurnus adveniens prasvideri & pras- caveri non potuit. __________ __________
I. Erat omittunt Edd. priores. 2. Defum cum quibufdam ejus fub-
ditis in fdd. priorib. Et tamen fatetur Picardm in fuo etiam Cod. exjiare
, cum quibufdam fubditis. 3. ^4nt«<t} ergo. 4. Hoilanda Edd. pr*
Gg De
234 Liber Tertius.
De reconciliatione domini Papce & Imperatoris, Cap. II.
1177. A N N o a partu virginis m.c.lxxvii. Pontifi- /\ catus autem Domini Papas Alexandri an- no xviii. ■ Frederici Imperatoris in eundem ve- nerabilem Pontificem inveterata rabies conquie- vit. Maledidhis furor ejus, quia pertinax ; & indignatio ejus, quia dura. Benedidtus autem Dominus qui tangit montes & fumigant : ipfum enim & pertinacem domuit, & durum molli- vit. Siquidem principalibus z fchifmaticis judi- cio Dei abforptis, 3 Odtoviano fcilicet, qui Pa- patum prior invaferat, & Guidone Cremenfi,qui ejufdem vefanias fucceffor extiterat : cum qui- dam Joannes Strumenfis, tertius continuaret errorem, compunclus tandem Imperator per vi- ros fapientes &: nobiles tradtare ccepit de pace. Itaque duo magni Principes, facerdotii fcilicet + atque imperii, folemniter convenientes, Deo propicio in patrem & filium tranfierunt nono Calendas Augufti, ficque ecclefia unita eft, cundtis jam * fchifinatis aucTroribus atque fauto- ribus extin&is five compuncl:is. 6Nam & ille, qui O&oviano &; Guidoni de medio fa&is fchifmatici furoris continuator extiterat, con- fufus & dejeclus elanguit, cum favor circa eum
I. Idem fcribunt Guil. Tyr. I. XI. ca. 25. ^ippmdix Sigib. PlC- 2. Schiimatis Edd. pr. 3. Oclaviano Edd. pr. 4 Et Edd. fr. % Scifmaticis MS. mfier. 6. JNam ille qui Qfrmano Edd. pr.
impe-
LlBER TERTIUS. 237
imperatorins expiravit. Quibus feliciter geftis, Dominns Papa, tanquam poft tanti temporis fcandala refarcitas T unitatis gaudia fblemniter celebraturus , generale Concilium ' annopon- tificatus fui xx. a partu autem Virginis anno m. lxxix. quinto Idus Martii Lateranis cele- brandum inftituit -, ad quod nimirum totius La- tini orbis Epifcopos cum majoris loci Abbati- bus evocavit. Qupd autem convocandi concilii intentio fatis fincera non + fuerit, Romanae a- varitias artificiofa provifio patefecit. Multi enim evocati, quibus iter eundi ad Concilium diffi- cile vel intolerabile videbatur, interventu pe- cunia? impudentius turpiufque exadbe quam prseftitse, relaxari meruerunt. Sane hujus conci- lii decreta noftras duximus hiftorise inferenda.
Decreta Lateranenfis Concilii.
Cap. III. s Canon I.
Iicet de vitandadifcordia in eledtione Ro- _a mani Pontificis manifefta fatis a prasdecefc foribus noftris inftituta manaverint ; quia faspe
I. Veritatis Edd. pr. z. yide Notas. 3, Deeft anno in Edd. priorib. 4. Fuit Edd.pr. 5. Numerts Canonum cum Picardo adjecimust quantumvis non exftent in Cod. noflro A1S. defintque etiam in Ed. yint- verpienfi. Variat ordo in Edd. Concitiorum, qu<e confulas velim. Canones quofdam titulis infignivit Picardus, e Conciliorum nimirum Corpore peiitis j quos tamen quia defiderantur in Cod. MS. omittere vifum eft, uti etiam dif- crepMtias vocum in eod. Corpore comparentes} qiuts ipforum lecJorum dili- gentite commodius efte relinauendas cenfuimus.
G g 2 J poft
2$6 LlBER TERTIUS.
1 poft illam, per improbaeambitionis audaciam, gravem paiTa eft fciffuram Ecclefia, nos etiam ad hoc malum evitandum de z confiiio fratrum noftrorum, & facri approbatione concilii ali- quid deccrnimus adjungendum. Statuimus ergo, ut fi fbrte 3 inimico homine fiiperfeminante * Zizania inter Cardinales de fubftituendoPon- tifice non potuerit efTe plena concordia, & dua- • bus partibus concordantibus, tertia pars con- cordare noluerit, aut fibi alium praefumpferit nominare : ille ab univerfa ecclefia y recipiatur Epifcopus, qui a duabus partibus eleclus fuerit
6 receptus. Si quis autem de tertias partis no- minatione confifiis, quia rem non poteft, no- men fibiEpifcopiufurpaverit: tam ipfe, quam qui eum receperint excommunicationi fubjace- ant, &- totius facri ordinis privatione multen- tur • ita ut viatici etiam eis nifi tantum in ulti- mis communio denegetur ; & nifi refipuerint
7 cum Dathan & Abiron ( quos terra vivos ab- fbrbuit) accipiant portionem. Prseterea f\ a paucioribus aliquis quam a duabus 8 partibus eleclus fuerit ad Apoftolatus officium, nifi ma- jor afTenfus & concordia intercefferit, nullate- nus afTumatur, & 9 praedictse pcense fubjaceat, fi humiliter noluerit abftinere. Ex hoc tamen
I-Per illam Ed.^nt. Poft illa Ed.Pic z. Concilio Fd Pic. 3. De- funt inimico homine in Edd. prioribus 4. slUndhur ad parabolam EvangeliumMatt.11. Pic. ?. Accipiatur Edd. priores. tf.Epiiccpi GbiEdd pr. 7. Nttm. 16Y. S.DeeJi partibns/» Edd. priorib. 9. Di- iftae Edd.fr.
nullum
LlBER TERTIUS. 237
nullum Canonicis inftitutionibus & aliis eccle- fiis prasjudicium generetur, in quibus majoris & fanioris partis debet fententia prsevalere. Quia quod in eis dubium venerit, fuperioris ju- dicio poterit diffiniri. In Romana vero Curia & ecclefia fpeciale aliquid conftituitiir, quianon poteit ad fuperioremrecurfushaberi.
Canon II.
Qu o d a praedecerTore noftro felicis memo- V13Z Innocentio fadtum eft innovantes: ordi- nationes ab z O&oviano & Guidone Eterefiar- chis,nec non 3 & Joanne Strumenfi,qui eos fecu- tus eft, factas, & ab ordinatis ab eis irritas efTe cenfemus. Adjicientes etiam, ut qui dignitates ecclefiafticas feu beneficia per pradidtos Schif- maticos acceperunt, careant impetratis. Alie- nationcs quoque feu invafiones, quas per eo£ dem Schifmaticos, five per laicos fadfoe fimt de rebus ccclefiafticis, omni careant * flrmitate 5 & ad ecclefiam,fine omni ejus onere, * revertan- tur. Si quis 6 contraire praefumpferit, excom- municationi fe noveiit fubjacere. Illos autem, qui iponte juramentum de tenendo fchifmate prxftitcrunt, a facrb ordinibus & dignitatibus dccernimus ciJq fiifpenfbs.
I. Definiri Edd. priores. 2. Oftaviano Edd. priores. 5. Et a Joanne Rdd. priores. 4. InfTrmitate Edd.pr. 5. Vertantur Edd. pr. 6. Contra ire, bims ditlionibus, Ed. Pic.
Canon
238 LlBER TERTIUS,
Canon III.
Cum in cun&is facris ordinibus & ecclefi- afticis minifteriis & setatis maturitas, & gravi- tas morum, & litterarum fcientia lit attenden- da & quserenda: multo fbrtius in Epifcopo hsec oportet inquiri, qui ad curam aliorum in fe ipfb debet oftendere, qualiter alios ' opor- teat in domo Domini converfari. Ea propter ne, quod de quibufdam z ex neceffitate tempo- ris fa&um eft,in exemplum trahatur a pofteris : prasfenti decreto ftatuimus, ut nullus in Epif- copum eligatur, nifi qui jam tricefimum an- num aetatis impleverit, & de legitimo fit matri- monio natus, qui etiam vita & fcientia com- mendabilis demonftretur. Cum autem 3 qui elecStus fuerit, & confirmationem ele&ionis ac- ceperit, & ecclefiafticorum bonorum admini- ftrationem habuerit, decurfo tempore de con- fecrandis Epifcopis a Canonibus definito, is ad quem fpedtant beneficia quas habuerat, difpo- nendi de illis liberam habeat facultatem. In- feriora etiam minifteria, ut puta Decanatus, Archidiaconatus, & alia quse animarum curam habent annexam, nullus omnino fufcipiat, fed nec parochialium ecclefiarum regimen, nifi qui jam vicefimum quintum annum astatis attige- rit, & qui fcientia & moribus commendandus
1. Oportet Edd. friores. x. Dtffi ex in Edd. friorib. 3. Quis Edd. priores.
exiftat.
LlBER TERTIUS. 239
exiftat. Cum vero quis afTumptus fuerit, fi Archidiaconus vel Decanus & reliqui ' admo- niti non fuerint prasfixo a Canonibus tempore in Presbyteros ordinati : & ab illo removean- tur officio, & alii 2 conferatur qui & velit & poflit illud convenienter implere, Nec profit ei 3 appellationis dhTugium, fi forte in tranf- grefiione conftitutionis iftius per appellationem voluerit fe tueri. Hoc fane non folum de pro- movendis, fed de + hiis etiam qui jam promoti liint (fi canones non obfiftant) prascipimus ob- fervandum. Clericifane fi contra formam iftam quenquam elegerint, & eligendi tunc poteftate privatos, & ab ecclefiafticis beneficiis triennio noverint fe effe fufpenfos. Dignum eft enim, ut quos * dei timor a malo non revocat, eccle- fiafticse faltem coerceat feveritas difciplinae. Epifcopus etiam, fi aut fecerit contra hoc, aut fenfent fieri, in conferendis praedicStis officiis poteftatem fuam amittat per Capitulum, aut per Metropolitanum etiamfi Capitulum concor- dare 6 noluerit.
Canon IV.
Sicut ait beatus Leo Papa : licet Ecclefia- ftica difciplina , facerdotali contenta judicio , cruentas efFugiat ultiones : catholicorum tamen Principum conftitutionibus adjuvatur , ut fsepe
I. Ammoniti AfS.nofler. 2. Conferat Edd.prhret. 3. Appella- tione, fi forte Edd. friow. 4. ,/#Wtf,his, S.Domini Edd. fr. 6.V0-
lucrit Btd.tr. quserant
240 LlBER TERTIUS.
quasrant homines falutare remedium, dum cor- porale ! fuper fe metuunt judicium, vel fuppli- cium evenire. Ea propter quia in Wafconia,AI- begefio, & partibus Tolofanis, & aliis locis ita hasreticorum ( quos alii Catharos, alii Publica- nos, alii Paterinos, alii aliis nominibus vocant) invaluit damnanda perverfitas, ut jam non tl occulto, ficut alii, nequitiam fiiam exerceant, fed errorem fuum publice manifeftent, & ad confenfum fiium fimplices 2 attrahant & infir- mos : eos, & defenfores eorum, & receptores, anathemati decernimus fubjacere, & fub ana- themate prohibemus, ne quis eos in domo, vel in terra fua tenere vel fbvere, vel nepotia- tionem cum eis exercere praefumat. Si autem in hoc peccato decefferint, nec fub privilegio- rum noftrorum quibufcunque indultorum ob- tentu, 3 nec fub alia quacunque occafione, aut oblatio pro eis fiat, aut inter Chriftianos * acci- piant fepulturam.
Canon V.
D e * Brebantionibus & Arragonenfibus/ Na- variis , Bafculis & Coterellis , qui tantam in Chriftianos immanitatem exercent, ut nec ec- clefiis nec monafteriis deferant, nec viduis s' & pupillis, non pueris aut fenibus, non cuilibet parcant astati aut fexui, fed more Paganorum
I. Supra Edd. pr. z.Attrahunt Edd. pr. ;.Nifi pro nec in Edd. friorib. 4. Scpultiuam accipiant Edd. pr. j.Brebationibus Edd.pr. 6. Et Navariis Edd.pr. 7. Defunt nec eccl. in Edd. pn 8. Ac Edd.fr.
omnia
LlBEK TERTIUS. 24I
omnia perdant & vaftent,fimiliter conftituimus, ut ipfi, qui eos conduxerint, vel tenuerint, vel fbverint, per regiones, in quibus taliter debac- chantur, in dominicis & aliis ' diebus fblemni- bus in eccleliis excommunicati publice denun- cientur. 8c eadem omnino fententia & pcena cum prsedidtis hsereticis habeantur aitridti : nec ad communionem recipiantur ecclefia?, nifi (6- cietate illa peflifera & hserefi abjuratis. Relaxa- tos autem fe noverint a debito fidelitatis, feu hominii, aut totius obfequii, donec in tanta iniquitate permanferint, quicunque illis aliquo paclo tenentur annexi. Cunctis autem fideli- bus in remiflionem peccatorum injungimus, ut tantis cladibus fe opponant, & contra eos ar- mis tueantur popuiumChriftianum. Confifcen- tur quoque bona eorum, & hberum fit Princi- pibus hujufmodi peftilentes homines z fubjicere fervituti. Qui autem in pcenitentia vera ?ibi deceiTerint , & peccatorum indulgentiam , & fru&um mercedis seternse fe non dubitent habi- turos. Nos etiam de mifericordia Dei, & bea- torum Apoftolorum Petri & Pauli au&oritate confifi, fidelibusChriftianis, qui contra eos ar- ma fiifceperint, & ad Epifcoporum five alio- rum Praelatorum confilium ad eos decertave- rint expugnandos, biennium de injundta pceni-
1. Dee/2 diebus in Edd.prioub. 2. Subicere MS nofor. 3. Dte[i ibi in Edd.priorib.
H h tentia
242 LlBER TERTIUS.
tentia relaxamus : aut fi longiorem ibi moram habuerint, Epifcoporum difcretioni, quibus hu- jus rei cura flierit injun&a, committimus,ut ad eorum arbitrium, fecundum modum laboris, majoreis indulgentia tribuatur. lllos autem qui 1 admonitioni Epifcoporum in hujufmodi pare- re contempferint, a perceptione 2 corporis & fanguinis Domini jubemus fieri alienos. Interim vero eos, qui ardore fidei ad expugnandum eos laborem iftum afTumpferint, ficut eos, qui fe- pulchrum Domini vifitant, fub ecclefias defen- fione recipimus ; & ab univerfis inquietationi- bus, tam in rebus, quam in perfbnis ftatuimus manere fecuros. Si vero quifquam mterim eos moleftare praefumpferit, per Epifcopum loci ex- communicationis fententiaferiatur : &tam diu fententia ab omnibus obfervetur, donec & ab- lata reddantur, & de illatis injuriis congrue fa- tisfiat. Epifcopi vero five Presbyteri, qui tali- bus fortiter non reftiterint, officii fiii fiifpen- fione multentur, donec mifericordiam Apofto- licas fedis obtineant.
Canon VI.
N o n minus pro illorum peccato qui faci- unt, quam pro eorum detrimento qui fufti- nent, grave nimis efTe dinofcitur, quod in di- verfis partibus mundi Recl:ores & Confiiles ci- vitatum, necnon & alii qui poteftatem habere
I. Ammonitioni Ed, yibtv. z. Et corporis & Sang. Ed. Pc
videntur,
LlBER TeRTIUS. 243
videntur, tot ecclefiis onera frequenter impo- nu nt, ita gravibus eas & crebris exactionibus premunt, ut deterioris conditionis fub eis fa- <9;um facerdotium videatur, quam J fub Pharao- ne fuerit , cjui divinse legis notitiam non ha- buit. Ille quidem omnibus aliis fervituti fub- actis, facerdotes fuos & poffefliones eorum m priftina libertate dimifit, &de publico eis ali- moniam miniftravit. Ifti vero univerfa fere onera fiia imponunt ecclefiis, & tot angariis ipfas affligunt, ut illud eis, quod Jeremias *de- plorat, 5 competere videatur ; Princeps provin- ciarurn faUa efl fub tributo. Sive fbflata, feu expe- ditiones, ^five alia quaslibet fibi arbitrentur a- genda, de bonis ecclefiarum & clericorum pau- perum Chrifti ufibus deputatis cuncSta volunt compleri. Jurifdiclionem etiam & au&oritatem Epifcoporum & aliorum Praslatorum ita evacu- ant, ut nil poteftatis eis in fuis videatur homi- nibus remanfiffe. Super quo dolendum eft ' pro ecclefiis,dolendumnihilominus 6& proipfisqui timorem Dei & ecclefiaftici ordinis reveren- tiam videntur penitus abjeciffe. Qup circa fiib anathematis diftridtione feverius prohibemus, ne talia de cetero attemptare prasfiimant, nifi Epifcopus vel Clerus tantam neceflitatem & uti- litatcm infpexerint , ut abfque coa&ione ad relevandas communes ncccffitates (ubi laico-
1. Ge».47. P. 2 . Thrert. 1 . P. 3. Videatur competere Edd.pr. 4. Scu Edd. pr. 5. Dee(t prow Edd. priorib. 6. Deejt & in Edd. prM
H h 2 rum
244 Liber Tertius.
rum non fiippetunt facultates ) fubfidia per Ec- clefias exiftiment conferenda. Si autem confu- les aut alii de cetero ifta commiferint, & com- moniti defiftere fbrte noluerint ■, tam ipfi qnam fautores eorum excommunicationi fe noverint fubjacere : nec communioni fidelium reddan- tur, nifi fatisfa&ionem fecerint competentem pcenitentes.
Canon VII.
Priterea quia in tantum quorundam laicorum procefiit audacia, ut Epifcoporum audfcoritate negledta clericos inftituant in ec- ciefii?, & removeant etiam cum voluerint, pof- fefiiones quoque ' atque alia ecclefiaftica bona pro fua plerumque voluntate diftribuant, & tam ecclefias ipfas, quam homines earum tal- liis & exadtionibus 2 gravari prsefumant, eos 3 qui amodo ifta commiferint anathemate de- cernimus feriendos. Presbyter autem iive cle- ricus, qui ecclefiam per laicos fine proprii E- pifcopi au&oritate receperit, communione pri- vetur, & fi perftiterit, a minifterio ecciefiaftico & ordine deponatur.
Canon VIII.
Sane quia laici * quidam Ecclefiafticas per- fonas 5c ipfbs etiam Epifcopos judicio fiio ftare compellunt, eos qui de cetero id prsefumpfe-
I. Et Edd- pr. i. Gravaie Edd.fr. 3.Quia modo Edd.frioret. 4. Quidein Edd. priores.
rint,
LlBER TERTIUS. 245-
rint, a communione fidelium decernimus fegre- gandos. Prohibemus infuper, ne Laici decimas cum animamm fuarum periculo detinentes, in alios laicos poffint aliquo modo transferre. Si vero receperint , & ecclefias non reddiderint, Chriftiana fepultura priventur.
Canon IX.
Qu 1 a in quibufdam locis f undatores Eccle- fiarum, aut heredes eorum, poteftate in qua eos Ecclefia hucufque fuftinuit, abutuntur; cum in Ecclefia Dei unus debeat effe qui prsefit, ipfi plures fine refpeclu fubje&ionis eligere moli- untur, & cum una Ecclefia unius debeat effe recloris, pro fua difpenfatione plures repras- fentant : Quo circa prasfenti decretoftatuimus, ut fi fbrte in plures partes fundatorum fe vota diviferint, ille praeficiatur Ecclefias, qui majori- bus juvatur meritis, & plurium eligitur & pro- batur affenfu. Si autem hoc fine fcandalo effe 1 nequiverit, ordinet Antiftes Ecclefiam, 2 ficut melius eam fecundum Deum viderit ordinan- dam. Id ipfiim etiam faciat, fi de jure patro- natus quseftio emerferit inter aliquos, & cni competat 5 infra tres menfes non fuerit + difc finitum.
Canon X.
I t a quorundam animos occupat fseva cupi-
1. Nonpoterit Edd priores. z . Prout in Edd. priorib. 3. Intra Edd.pr. 4. Definitum Edd.pr.
ditas,
246 LlBER TERTIUS.
ditas, ut cum glorientur nomine Chriftiano, Sarracenis arma, ferrum & lignamina deferant galearum ; & pares aut etiam fiiperiores in ma- litia fiant illis, dum ad impugnandos Chnftia- nos arma eis & neceflaria fubminiftrant. Sunt etiam qui pro fua cupiditate in galeis Sc pira- ticis Sarracenorum navibus regimen & curam gubernationis exercent. Tales igitur ab eccle- liae communione praefcifos, & excommunica- tioni pro fua iniquitate fubje&os, & rerum fu- arum per Principes feculi Catholicos, & Con- fules civitatum privatione multari, & capien- tium fervos (fi capti fuerint) fore cenfemus. Prascipimus autem, ut per ecclefias maritima- rum urbium crebra & folemnis in eos fiat ex- communicatio. Excommunicationis quoque pcense fubdantur, qui Romanos aut alios Chri- ftianos pro negotiatione, vel aliis honeftis cau- fis navigio vecStos, aut capere, aut rebus fuis fpoliare prasfumunt. Illi etiam, qui Chriftia- nos naufragium patientes, quibus fecundum regulam fidei auxilio efTe tenentur, damnanda cupiditate rebus fuis fpoliare prasfumunt, niii ablata reddiderint, excommunicationi fe nove- rint fubjacere.
Canon XI.
Monachi non pretio recipiantur in mo- nafterio. non peculium permittantur habere. non finguli per yillas 6c oppida feu quafcunque
parochi-
LlBER TERTIUS. 247
parochiales ponantur ecclefias : fed in majori conventu, aut cum aliquibus fratribus maneant, ne ioli inter feculares homines fpiritualium hoftium confli&um expe&ent; Salomone di- cente : • Vejoli ; quia cum ceciderit^ non babetjub- levantem. Si quis autem exadtus pro fua rece- ptione aliquid dederit, ad facros ordines non afcendat. Is autem qui eum receperit, officii privatione multetur. Qui vero peculium habu- erit, niii ab Abbate fuent ei pro injuncla ad- miniilratione commifTum, a communione re- moveatur altaris. & qui in extremis cum pecu- lio inventus fuerit, nec oblatio pro eo fiat, nec inter fratres recipiat fepulturam. Qupd etiam de diveriis religioiis prascipimus obfervari. Ab- bas autem, qui ifta non curaverit, officii fui jacturam fe noverit incurfurum. Prioratus quo- que, feu obedientiae, pretii datione nulli tra- dantur. Alioquin dantes & accipientes a mi- nifterio * fiant ecclefiaftico alieni. Priores au- tem in conventualibus eccleiiis conftituti, niii pro manifefta & rationabili caufa non muten- tur, videlicet fi dilapidatores fuerint, ii incon- tinenter vixerint, aut tale quid egerint, pro quo amovendi iint merito, aut etiam pro neceffi- tate majoris officii de coniilio fratrum fuerint transferendi.
Canon XII. C u m dicat Apoftolus Paulus 3 abundantio-
1, Eccl. 4. P. z. Ecdefaftico fiant Edd. fr. 3.1 Or. 11. P
rem
248 LlBEK TERTIUS.
rem honorem membris infirmioribus deferen- dum j ' e contra quidam, quse fua funt non quaj Jefu Chrifti quserentes, leprofos, qui cum fa- nis habitare non poifunt, proprii non permit- tunt juvari minifterio facerdotis. Qupd quia procul a pietate Chriftiana efTe dinofcitur, de benignitate Apoftolica conftituimus, ut ubicun- que tot iimul fub communi vita fuerint con- gregati, quod ecclefiam cum ccemiterio a fibi conftituere, & proprio - valeant gaudere pref- bytero, fine contradi&ione aliqua permittantur habere. Caveant * tamen ut injurioii veteribus ecclefiis de jure parochiali nequaquam exiftant. Quod enim pro pietate eis conceditur, ad ali- orum injuriam nolumus redundare. Statuimus etiam ut de f hortis, & nutrimentis animalium fiiorum decimas tribuere non cogantur.
Canon6XUh
J u d £ 1 five Sarraceni nec fiib alendorum puerorum fuorum obtentu, nec pro fervitio vel aliqua alia 7 qualibet caufa Chriftiana mancipia in domibus fuis permittantur habere. Excom- municentur autem qui cum ipfis praefumpferint habitare. Teftimonium autem Chriftianorum adverfus Judaeos in omnibus caufis, cum illi ad-
I. Deefl e in EdJ. priorib. 1. Simul pro fibi m Edd.fr. 3. Deejl valeant in Edd. priorib. 4. Tamen ne inj. v. e. de j. parochiali exiftant Edd. pr. 5 . Ortis MS nofier. In quo diHincih etiam poft hanc vocem defideratur. 6. Oui tamen in Ed. ^Anfv. cum priore Canonef tanquam pme ejufdtm^ conumatur. 7. Deefi qualibet in Edd. priorib.
verfus
LlBER TERTIUS. 249
verfus Chriftianos teftibits fiiis utantur, f reci- piendum efTe cenfemus, & anathemate decer- nimus feriendos, quicunque Judasos Chriftianis in hac parte praeferre prasfumpferint, cum eos Chriftianis fubjacere oporteat, & ab eis pro fb- la humanitate foveri. Si qui prasterea Deo in- fpirante ad fidem fe converterint Chriftianam,a poffeflionibus fiiis nullatenus excludantur, cum melioris conditionis conVerfos ad fidem efTe o- porteat,quam antequam fidem fufciperent habe- bantur. Si autem fecus fadtum fuerit, Princi- pibus feu poteftatibus eorundem locorum fub pcena excommunicationis injungimus, ut por- tionem hereditatis & bonorum fuorum ex inte- gro faciant eis exhiberi.
Canon XIV.
Qu 1 a nonnulli modum avaritiae non ponen- tes, & diverfas dignitates ecclefiafticas, & plu- res ecclefias parochiales contra fancStorum ca- nonum inftituta nituntur adquirere : ita 2 ut cum unum oflScium vix implere fufficiant, fti- pendia fibi vendicent plurimorum, ne id de ce- tero fiat diftridrius inhibemus. Cum igitur vel ecclefia vel ecclefiarum minifterium committi debuerit, talis ad hoc perfona quasratur, 3 qui refidere in loco, & curam ejusper fe ipfumva- leat exercere. Qupd fi aliter aclum fuerit, Sc qui receperit, quod contra facros canones rece-
I. Recipiendos Ed. y£ntv. Et Jic quldem MS> vof/er. 2. Dcejtwt in Ed. Pk. 3. Qux Ed. Pic.
I i peiit,
2/0 LlBER TERTIUS.
perit, amittat : & qui dederit, largiendi pote- ftate privetur. Et quia intantum jamquorun* dam proceilit ambitio, ut non duas, vel tres, fed fex, aut plures perhibeantur habere, cum nec duabus poilint debitam provifionem impen- dere : per fratres & coepifcopos noftros hoc emendari prascipimus, & de multitudine cano- nibus inimica ( quaa diffolutionis materiam & vagationis ' inducit, & certum continet pericu- Ium animarum ) eorum, qui in eccleiiis defer- vire valeant, indigentiam fublevari.
2 Canon XV.
Qy i a in omnibus fere locis ita crimen ufu- rarum invaluit, ut multis negotiis aliis praster- miflis quaii licite ufuras exercere valeant, & qualiter utriufque teftamenti pagina condemp- nentur nequaquam attendant : conftituimus, ut ufurarii manifefti nec ad communionem admit* tantur altaris, nec Chriftianam fi in hoc pec- cato decefferint habeant fepulturam, fed nec oblationem eorum quifquam recipiat. Qui au- tem receperit, aut Chriftianas eos tradiderit fe- pulturaa, 6c ea quas accepit reddere compella- tur, & donec ad arbitrium fui epifcopi fatisfe- cerit, ab officii fiii maneat executione fiiipen- fus.
i. Induxit Ed. Pic. 2. Canomihos omnes fcqnentes} numtro XIX, in Edd. prioribits defderatost e Cod. nojtro eru.mw.
Canon
LlBER TERTIUS. 2J-I
Canon XVI.
Cum in officiis caritatis primo loco illis videamur obnoxii, a quibus beneficium nos co- gnofcimus recepiiTe, e contra quidam clerici cum ab ecclefiis fuis multa bona perceperint, bona per ecclefias adquifita in alios transferre prxfumunt : Hoc igitur quia in antiquis cano- nibus conftat effe inhibitum, nos etiam nichilo- minus inhibemus. Integritati itaque eccle- fias providere volentes, five inteftati deceffe- rint five aliis conferre voluerint, penes ecclefi- as eadem bona praecipimus remanere.
Canon XVII.
PrjETErea, quoniam quidam in quibufdam partibus fub pretio ftatuuntur qui decani vocan- tur, & pro certa pecunia? quantitate epifcopa- lemjurifdiclionem exercent: prsfenti decreto ftatuimus , ut qui de cetero id prasfumpferint orficio fuo priventur, & epifcopus conferendi hoc officium poteftatem amittat.
Canon XVIII. C u m in cun&is ecclefiis quod pluribus & fe- nioribus fratribus vif iim fuerit incunctanter de- beat obfervari, grave nimis eft & reprehenfio- ne digniflimum , quod per quafdam ecclefias pauci quanquam non tam de ratione quam pro- pria voluntate ordinationem multorum impedi- unt, 6c ordinationem eccleliafticam procedere
I i 2 non
2/2 LlBER TERTIUS.
non permittunt. Qop cjrca prsefenti decreto ftatuimus, ut nifi a paucioribus & inferioribus id rationabile oftenfum fuerit, appellatione re- mota pr^evaleat femper & fuum confequatur effe&um quod a majoris & fanioris partis con- filiis fuerit conftitutum : nec conftitutionem noftram impediat, fi forte aliquis ad confervan- dam ecclefise fuse confuetudinem juramento fe dicat altrictum. Non enim dicenda funt jura- menta fed perjuria pocius qux extra utilitatem ecclefiafticam & fanctorum patrum veniunt in- ftituta. Si quis autem hujufmodi confuetudines quse non ratione juvantur nec facris congruunt inftitutis jurare praefumpferit, donec condignam egerit pcenitentiam , a perceptione dominici corporis alienus exiftat.
Canon XIX.
Innovamus itidem ut Presbyteri, clerici, monachi, peregrini converfi, mercatores, ru- ftici, euntes & redeuntes, & in agricultura ex- iftentes, & animalia quibus arant, five quibus ad agrum femina portant,continua fecuritate Iae- tentur, nec quifpiam alicubi novas pedagionum exadtiones aut ftatutas de novo tenere, aut ve- teres augere aliquo modo prasfiimat. Si quis enim contra hoc venerit & commonitus non deftiterit, donec fatisfecerit communione ca- reat Chriftiana.
Canon
LlBER TERTIUS.
Canon XX.
C u m apoftolus fe aut fuos propriis manibus decreverit exibendos ut locum prasdicandi au- ferret pfeudo-apoftolis, & illis quibus praedica- bat non exifteret onerofus, grave nimis & e- mendatione dignum effe dinofcitur, quod qui- dam fratrum & coepifcoporum noftrorum ita graves in procurationibus fiibditis fuis exiftant, ut pro hujufmodi caufa ipfa interdum ecclefi- aftica ornamenta fubditi exponere cogantur, & longi temporis vicl:um brevis hora confumat. Qup circa ftatuimus, quod archiepifcopi parro- chias vifitantes pro diverfitatibus provinciarum & facultatibus ecclefiarum xl. vel l. eve&io- num numerum, epifcopi xxx. vel xx. cardinales vero ix. vel xv. nequaquam excedant. Archi- diaconi vero v. aut vn. decani autem conftituti fub ipfisduobus equis contenti fubfiftant. Nec cum canibus venatoriis aut avibus proficifcan- tur, fed ita procedant, ut nunquam quas fua funt fed quas Ihefu Chrifti qusrere videantur. Prohibemus igitur ne fubditos fiios tailliis & exadtionibus gravare prsefumant epifcopi. Su- ftinemus autem pro multis neceflitatibus quaa aliquociens fuperveniunt, fi manifefta & ratio- nabilis caufa extiterit, ut cum caritate modera- tum valeant ex illis auxilium poftulare. Cum enim dicat apoftolus, non debent filii thefauri- zare parentibus,fed parentes filiis, multumlonge
a paterna
2/3
2/4 Liber Tektius.
a paterna pietate videtur, fi praepofiti fuis fubditis graves exiftant, quos in cun&is necef-. fitatibus paftoris debent more fbvere. Archidia- coni vero five decani nullas exa&iones vel tail- lias in presbyteros five clericos exercere prsefii- mant. Sane quod de prasdi&o numero eve&io- num fecundum tolerantiam didhim eft, in illis Iocis poterit obfervari, in quibus ampliores funt redditus, & ecclefiafticas facultates. In paupe- rioribus autem locis tantam volumus teneri men- furam, ut ex acceffu majorum minores non de- beant gravari, ne fub tali indulgentia illi qui paucioribus equis utifolebant plurimam fibi cre- dant poteftatem indultam.
Canon XXI.
Nulla ecclefiaftica beneficia feu etiam mi- nifteria vel ecclefia alicui attribuantur feu pro- mittantur antequam vacent, ne defiderare quis mortem proximi fiii videatur, in cnjus locum & beneficium fe crediderit fuccelTurum, cum hoc etiam ipforum gentilium legibus invenia- tur inhibitum. Turpe nimis eft Sc divini ple- num animadverfione judicii, fi locum in eccle- fia dei futuras fuccefiionis expecStatione habea- mus, quod ipfi etiam gentiles homines con- dempnare dicuntur. Cum autem praedidtas ec- clefias, feu quaelibet officia ecclefiaftica vacare contigerit, vel etiam fi modo vacant, non diu maneant in fufpenfo, fed infra fex menfes per-
fonis
LlBER TERTIUS. 2f$
fbnis quse digne miniftrare valeant conferan- tur. Si autem epifcopus ubi ad eum fpe&at iine rationabili caufa diftulerit conferre, per capitulum ordinetur. Qupd fi ad capitulum ordinatio pertinuerit, & infra pra^fcriptum ter- minum fimiliter hoc non fecerit, epifcopus fe- cundum deum hoc cum religioforum virorum confiho exequatur. Aut li forte omnes negle- xerint, Metropolitanus de ipfis fecundum deum abfque contradicStione difponat.
Canon XXII.
pRjETEREA?fi epifcopus fine certotitulo de quo poffit neceffaria vitae percipere diaconem vel presbyterum ordinaverit, tam diu ei necef- faria vitae fubminiftret, donec in aliqua eidem ecclefia convenientia ftipendia clericalis mili- tise aflignet, nifi fbrte talis fuerit qui ordinatus extiterit, quod de fua vel paterna hereditate , vel alia honefta caufa fubfidium vitas habere potuerit.
Canon XXIII.
C u m in ecclefiae corpore omnia debeant ex caritate traclari, & quod gratis receptum eft gratis impendi, horribile nimis eft, quod in quibufdam ecclefiae locis venalitas perhibetur locum habere, ita ut pro epifcopis vel abbati- bus feu quibufcunque perfbnis ecclefiafticis po- nendis in fede, five introducendis presbyteris in ecclefiam, five pro fepulturis & exequiis moi -
tuorum
2?6 Liber Tertius.
tuorum & benedi&ionibus nubentium, feu aliis facramentis ecclefiafticis aliquid requiratur, & non poflit ifta percipere ille qui indiget nifi manum implere curaverit largitoris. Putant autem ex hoc plures fibi licere, quia legem de longa invaluiffe confiietudine arbitrantur : non fatis quia cupiditate caxati funt attendentes, quod tanto graviora fimt crimina quanto diu- cius infelicem animam tenuerint alligatam. Ne ergo hoc de cetero fiat, & vel perfonis ec- clefiafticis deducendis ad fedem, vel facerdoti- bus inftituendis, aut fepeliendis mortuis, feu etiam benedicendis nubentibus, feu aliis facra- mentis ecclefiafticis aliquid exigatur, inhibe- mus. Si quis autem contravenire prasfumpferit, portionem cum Giezi fe noverit habiturum, cu- jus fadtum exadtione muneris ultione Iepras vindicatur.
Canon XXIV.
Prohibemus infuper ne novi cenfus ab epifcopis vel abbatibus aliifve prselatis impo- nantur ecclefiis, nec veteres augeantur, nec par- tem redituum fuis -ufibus appropriare prasfii- mant, fed libertatem quam majores fibi fervari defiderant, minoribus quoque fuis bonavolun- tate confervent. Si quis autem aliter fecerit, irritum quod fecerit habeatur.
Canon XXV.
C l e r i c i in facris ordinibus conftituti, qui
muli-
L I B E R T E R T I U S. 2f7
mulierculas in domibus fuis fub incontinentias nota tenuerint, aut ' abjiciant eas & continen- ter vivant, aut a beneficio ecclefiaftico fiant ; alieni.
Canon XXVI. Qu icunque in incontinentia illa quse con- tra naturam eft, propter quam venit ira dei in filios diffidentia?, & quinque civitates igne confiimpfit , deprehenfi fuerint laborare : fi clerici fuerint 2ejiciantur a clero, vel ad agen- dam pcenitentiam in monafterio retrudantur: fi laici, excommunicationi fubdantur, & accetu fidelium fiant penitus alieni.
Canon XXVII. Monasteri a praeterea fandtimonialium fi 3 quifquam clericusfine manifefta &necefTaria caufa f requentare praefiimpferit, per epifcopum arceatur, & fi non deftiterit, a beneficio ecclefi- aftico reddatur immunis.
Canon XXVIII. Qjjoniam. ecclefia dei & in hiis quae fpe- cT:ant ad fubfidium corporis & in hiis qua; ad profedtum veniunt animarum , indigentibus ficut pia mater providere tenetur, ne pauperi- bus qui parentum opibus juvari non poffunt le- gendi & proficiendi opportunitas fubtrahatur : per unamquamque cathedralem ecclefiam ma-
I. Abiciant ./v/S1. 2. Eiciantnv MS. 3. Quifquam />/<*»e ;>» Ce</. nofiro. ita tamen ut quam ab eadem man» fupra lin. fcribatur. Quis tantummofh in sffographo Twyfdeniano.
Kk giftro
2|8 LlBER TERTIUS.
gillro qui clericos ejufdem ecclefias & pauperes fcolares gratis doceat, competens aliquod be- neficium prsebeatur, quo docentis neceflitas fiiblevetur, & difcentibus via pateat ad doc1:ri- nam. In aliis quoque ecclefiis reftituatur, fi retroa&is temporibus aliquid in eis ad hoc fii- erit deputatum. Pro licentia docendi nullus omnino pretium exigat, vel fub obtentu alicu- jus confuetudinis ab hiis qui docent aliquid quserat, nec docere quemquam expetita licen- tia qui fit idoneus interdicat. Qui vero contra hoc venire prasfumpferit, ab ecclefiaftico be- neficio fiat alienus. Dignum quidem effe vide- tur ut in ecclefia dei precium laboris fui non habeat, qui cupiditate animi dum vendit do- cendi licentiam, ecclefiafticum profedtum niti- tur impedire.
Canon XXIX.
Clerici in fubdiaconatu & ' fupra, &in minoribus quoque ordinibus conftituti, coram feculari judice advocati in negociis fecularibus fieri non prsefumant, nifi propriam vel ecclefias fux caufam fuerint profecuti, & nifi forte pro miferabilibus perfbnis quse caufas proprias ad- miniftrare non poffunt. Sed nec procurationes villarum aut jurifdi&iones etiam feculares fub aliquibus principibus & fecularibus viris, ut ju- fticiarii eorum fiant, clericorum quifquam ex-
i . Non fuperioribus, w \n yfpographo Twyfdmimo.
ercere
LlBER TERTIUS.
crcere prsefumat. S'i quis autem adverfus hoc venire temptaverit, quia contra dodtrinam a- poftoli dicentis, nemo mihtans deo impltcet je ne- gociis fecularibus, feculariter agit, ab ecclefiaftico minifterio fiat alienus, pro eo quod officio cle- ricali reliclo & neglecto, flud:ibus feculi ut po- tentibus placeat fe immergit. Diftri&ius au- tem decrevimus puniendum, fi religiofbrum quifquam aliquid pradi&orum aufus fuerit at- temptare.
Canon XXX.
F e l i c i s memoria? papse Innocentii & Eu- genii prasdecefforum noftrorum veftigiis inha> rentes, deteftabiles nundinas quas vnlgo tor- neamenta vocant, in quibus milites ex condi&o venire fblent ad oftentationem virium fiiarum &audacia temerariacongrediuntur,unde mortes hominum & animarum pericula foepe proveni- unt, fieri prohibemus. Qupd fi quis eorum ibi- dem mortuus fuerit, quamvis ei pofcenti pce- nitencia non negetur ecclefiaftica tamen careat fepultura.
Canon XXXI.
Treugas a Vta. feria poft occafum folis ufque ad fecundam feriam poft ortum fblis, & ab adventu domini ufque ad * Oclabas Epipha- nise, & a Lxxma. ufque ad Oc-tabas Tafcse ab omnibus inviolabiliter obfervan praxipimus.
I . Sic ; b nimirum po v pofitat ut folcnne hk in libris. Ncque aliter fere in J^alendariis vetnjlis imprefiis.
Kk 2 Sl
*S9
2.60
LlBER TERTIUS.
Si quis autem treugam frangere temptaverit, polt tertiam commonitionem fi non fatisf ecerit, epifcopus fuus excommunicationis fententiam di&et, & fcriptam vicinis epifcopis denunciet. Epifcoporum autem nullus excommunicatum in communione fufcipiat, immo fcripto fufceptam fententiam quifque confirmet. Si quis autem hoc violare prasfumpferit, ordinis fiii periculo fubjaceat. Et quoniam funiculus triplex difficile rumpitur,praxipimus ut epifcopi ad folum deum & falutem populi habentes refpedtum, omni cu- piditate fepofita, ad pacem firmiter tenendam, mutuum fibi confilium & auxilium praebeant, neque hoc vel amore vel odio prastermittant. Qupd fi quis in hoc opere tepidus inventus fii- erit, dampnum propriae dignitatis incurrat.
Canon XXXII.
Reprehensibilis valde confiietudo in quibufdam partibus inolevit, ut cum fratres & epifcopi noitri feu archidiaconi, appellaturos quofdam in caufis fuis exiitimant, nulla penitus ammonitione praemifTa fufpenfionis feu excom- municationis in eos fententiam ferant. Alii autem dum fuperioris fententiam & difcipli- nam reformidant, fine ullo gravamine ante in- grefTum caufae appellationem ' objiciunt, & ita ad defenfionem fuae iniquitatis ufiirpant, quod ad praefidium innocentium dinofcitur inflitu-
i . Obiciunt MS.
tum.
LlBER TERTIUS. 26l
tum. Quo circa ne l iidem pradati valeant fine caufagravare fubjectos, vel fubditi pro folavo- luntate fub appellationis obtentu corredtionem valeant eludere praslatorum, prazfenti decreto ftatuimus, ut nec praelati nifi canonica fubmo- nitione praemifTa fiifpenfionis vel excommunica- tionis fententiam proferant in fubje&os, nifi talis fiierit culpa quas ipfis fiio genere fiifpen- fionis vel excommunicationis pcenam inducat : nec fiibjecti contra difciplinam ecclefialticam ante ingrefliim caufae in vocem appellationis prorumpant. Si vero quifquam pro fua neceffi- tate crediderit appellandum, competens ei ad profequendam appellationem terminus praefi- gatur. Infra quem appellationem profequi fi fbrte neglexerit, libere tunc epifcopus au<5tori- tate fua fruatur. Si autem in quocunque nego- tio aliquis appellaverit, & eo qui appellatus fii- erit veniente, qui appellaverit venire neglexe- ritj fi proprium quid habuerit competentem illi recompenfationem faciat expenfarum , ut hoc faltem timore deterritus, in gravamen al- terius facile quis non appellet. Praxipue tamen in locis religiofis hoc prascipimus obfervari, ne monachi five quicunque religiofi cum pro ali- quo exceffu fuerint corrigendi coram regulari proelati & capituli fui difciplina, appellare prae- fumant,fed humiliterac devote fufcipiant,quod pro falute fua fuerit eis injundtum.
1. Idem MS.
Canon
262 LlBER TERTIUS.
Canon XXXIII.
C u m & fbvere facram x religionem planta- tam, & plantare fbvendam modis omnibus de- beamus, nunquam hoc melius exequimur, quam fi nutrire in ea quae re&a fimt, & corrigere quse profeclum virtutis impediunt, commiffa nobis a deo auditoritate curemus. Fratrum au- tem & coepifcoporum noftrorum vehementi conqueftione comperimus, quod fratres templi & hofpitalis & alii quoque religiofae profeffi- onis indulta libi ab apoftolica fede privilegia excedentes contra epifcopalem audtoritatem multa prsefumunt, quas & fcandalum faciunt in populo dei, & grave pariunt periculum anima- rum. Propofuerunt enim quod ecclefias de manu laicorum recipiant, excommunicatos & interdidtos ad ecclefiaftica facramenta & fepul- turam admittant, fine decreto in ecclefiis fiiis praster eorum confcientias & inftituant & re- moveant facerdotes, & fratribus eorum ad elee- mofynas quasrendas euntibus cum indultum fit eis ut in eorum adventu femel in anno aperi- antur ecclefias atque divina in eis celebrentur officia, plures ex eis de una five de diverfis do- mibus ad interdictum locum faspius accedentes indulgentia privilegiorum noftrorum in cele- brandis officiis & fepeliendis mortuis abutan-
I. Religionem &plantatam apographumTtpyfdenianum. Et fic qui- dem ipfe Codex nofter : ita tamen ut pmilwn fub & ab tadtm flane ma- mfonatWi delendum efje indicans.
tur,
LlBER TERTIUS. 2<Jj
tur, & tunc apud interdicT:as ecclefias mortuos fepelire praefumant, occafione quoque frater- nitatis : quas in pluribus locis conftituunt, robur epifcopalis au&oritatis enervent, dum contra eorum fententiam fub aliquorum privilegiorum obtentu munire cundtos intendunt qui ad eo- rum fraternitatem fe voluerint conferre. In hiis autem quibus tam de majorum confcientia vel confilio quam de minomm difcretione quo- rundam exceditur, & removenda ea in quibus excedunt, & qua^ dubitationem faciunt decre- vimus declaranda. Ecclefias fane & decimas de manu laicorum fine confenfii epifcoporum tam illos quam quofcunque religiofos recipere prohibemus, dimiflis etiam illis quas contra te- norem iftum moderno tempore receperunt, excommunicatos &: nominatim interdictos tam ab illis quam ab omnibus aliis juxta epifcopo- rum fententiam ftatuimus evitandos : in eccle- fiis fuis quse ad eos pleno jure non pertinent conftituendos presbyteros epifcopis reprsefen- tent, ut eis quidem de plebis cura refpondeant, iplis vero pro rebus temporalibus rationem ex- ibeant competentem, inftitutos autem incon- fultis epifcopis non audeant removere. Si vero templarii five hofpitalarii ad ecclefiam interdi- 6tam veniant, non nifi femel in anno ad eccle- liafticum fervicium admittantur, nec ulla ibi corpora fepeliant mortuorum. De fraternita- tibus autem hoc conftituimus, ut fi non fe pras-
I . F. quain, niji fiaternitatum mtlit.
di&is
2.6\ LlBER TERTIUS.
didtis fratribus omnino reddiderint fed in pro- prietatibus fuis duxerint remanendum, propter hoc ab epifcoporum fententia nullatenus exi- mantur, fed poteftatem fuam in eos ficut in fiios parrochianos exerceant, cum pro fuis ex- ceffibus fuerint corrigendi. Qupd autem de prcdi&is fratribus di&um eft, ab aliis quoque religiofis qui prsefiimptione fua epifcoporum jura praeripiunt, & contra canonicas eornm fen- tentias & tenorem privilegiorum noftrorum ve- nire praefiimnnt, praecipimus obfervari. Si au- tem contra inftituta haec venerint, ecclefiae in quibus ifta praefumpferint fiibjaceant inter- difto, & quod egerint irritum & vacuum ha- beatur.
De morte Regis Francorum^ r (3 de hiis quce apud Conflantinopolim z provenerunt.
Cap. IV.
1180. A NNo a partu virginis m.c.lxxx. qui fuit /\ Henrici Regis Anglorum vicefimus fepti- mus, & Lodovici Regis Francomm quadrage- fimus quartus, idem Rex 3 Francorum homi- nem exuit, homo intepidae devotionis in Deum, & eximise lenitatis in fubditos, facrorum quo- que ordinum praecipuus venerator. Paulo au- tem fimplicior quam deceret Principem, illius verbi Apoftolici, + Corrumpunt bonos mores collo-
1. Et iis Eddfr. 2.Contigerunt Edd.fr. 3 VideNotas. 4. 1 Cor.i^ .P.
quia
LlBER TERTIUS. 26?
quia mala, perfpicuam in quibufckm adtibus fiiis veritatem expreffit. Quprundam quippe Procerum de honefto vel aequo minus curan- tium plus jufto fe credens confiliis, non levi plerumque macula mores egregios denigra- vit. veluti quando caufam nequam filii contra pium patrem fufcepit, & totis regni opibus hoftem naturas adjuvit. Succeflit ei filius Philip- pus, natus ei ex filia illuftriflimi Comitis Theo- baldi, quse illi jam trigamo nupferat. Quippe poft J Alienorem ( quas, 2 ut plenius fuo loco 1 diftum eft, relidtis illi duabus ex fe filiabus, & celebrato inter eos divortio, ad Regis Anglo- rum tranfierat nuptias) Regii feminis ex Hi- i pania comparem duxerat : quas itidem relictis illi duabus ex fe fihabus, quarum major in con- ijugio Regis Anglorum Henrici junioris fine fru&u fbbolis fuifTe dinofcitur, generali forti fubjacuit. 3 Filiam quoque elegantis fbrmas ter- itia illi Regina ediderat. cui nimirum qualia + provenennt, libet paucis exponere. Impera- tor Conftantinopolitanus in fata concedens, fi- lium impuberem fiib tutela patrui fuccefTorem reliquit imperii. Et ille quidem purpuratus pro astate nutriebatur in deliciis. Porro tutorejus, Andronicus nomine, interim adminiftrabat im- perium. Vifum eft Graxorum Optimatibus, ut
I. Alienoram Edd. pr. %. L. I. t. 31. P. 3. ^gnetem nomine , inqnh Gtul. Tyr. I. iz.c. 4. vix annos 0EI0 natam. H.s pnemhtc fcripta m appmd. Sigib. 117$, 1 1 80, 1181 . 4« Provenerunt Edd. fr.
L 1 ' filia
2.66 LlBER TERTIUS.
1 filia Regis Francorum ad infignis pueri coi jugium peteretur, quod & fadtum eft. Mifli ergo in Franciam non ignobiles nuncii, fufce- ptam, tradente patre, virginem nondum plene nubilem cum multo faftu Conftantinopolim traduxerunt. Ubi vero & illo jam pubere, & illa nubili, - Imperatoriae coeperunt nuptiae praeparari , Andronicus homo nequiflimus & multae potentiae, utpote procurator imperii, follicitatis & corruptis miniftris palatii, Impe- ratorem juvenculum, nepotem fcilicet propri- um, furatus de palatio, in infulam quandam (ut dicitur) civitate infcia per quofdam com- plices fuos occulte necandum direxit. Mox fumpta purpura imperium occupavit; & ne quid aufis fceleratiflimis deeffet, deftinatum 3 nepoti conjugium ad fe formae captns illece- bra tranftnlit. Cumque arrepto infolentiflime abuteretur imperio, ab 4 hiis qui ejus vel exe- crabantur tiequitiam, vel afpernabantur poten- tiam, contra fe conjurari coegit. Qu_se nimirum conjuratio adeo tandem invaluit, ut conjura- torum ingens jam numerus in fpiritu fortitu- dinis palatium repente irrumperet, & tyran- num ferociffimum fblio deturbatum juftiflimis vinculis innodaret. Et ne vacaret imperium, novum illico Principem creaverunt, ad cujus ar- bitrium fceleratus ille fuppliciis excruciatus in-
i. Filiam MS- noTier. 2. Sic etiam AfS. Vk. sintea, Impera- tovi. 3. yide Notat. 4. His Edd.fr.
teriit.
Liber Tertius. i6y
teriit. Hoc modo filia Regis Francorum in regno Graecorum optatis fperatifque fraudata nuptiis, & fceleftiffimi hominis contubernio maculata, honore etiam caruit.
De mutatione monetee publicff, ' & decejJuEboracen- fis Archiepifcopi.
C A P. V.
Anno Regis Henrici J fecundi vicefimo fe- ptimo, forma monetas publicae a falfariis corruptae mutata eft in Anglia -y quod quidem ratione utilitatis publicae pro tempore erat ne- cefTarium, fed regni pauperibus & colonis ni- mis onerofum. Sequenti autem anno, quifuit a partu virginis m.c. o£togefimus primus, & ii8i» Pontificatus Alexandri Papas vicefimus tertius, generale debitum fblvit idem venerabilis Pon- tifex, cui fucceflit Lucius. Eodem quoque an- no deceffit Rogerius Eboracenfis Archiepifco- pus, homo litteratus & eloquens, atque in com- modis temporalibus prudentiae pene fingularis- In officio quidem Epifcopali, hoc eft, in cura animarum minus follicitus ; in 3 hiis autem,quae officio non Deus, fed propter Deum mundus annexuit confervandis & promovendis effica- citer ftudiofus. In bonis quippe temporalibus * Archiepifcopatum Eboracenfem ita provexit,
I . Et deceflfu Rogerii Eboracenfis Archiepifcopi Edd. pr. z.DeeJl fecundi in Edd.prkrib. 3. His Edd.pr. 4. ytppendix §i$ib. adanmm 1181. eadem habet. Pic.
Ll 2 ut
2d8 LlBER TERTIUS.
ut de augmentis redditnum vel amplitudine ae- dificiorum fere nullam fuccefforibus fuis curam reliquerit. Occafiones quoque avaritiae ita ex- ercuit, atque in ' hiis exercendis ita excelluit, ut raro aliquam prsetermittere, vel remiffius a- gere videretur. Pro perfbnis fpedtabilibus, qui- bus tanquam quibufdam monilibus Eboracenfis olim refulfitEcclefia, titulavit imberbes,& quof- dam etiam agentes fub ferula, aptos magis pro setate sedificare cafas, 2 ploftello adjungere mu- res, ludere par impar, equitare in arundine longa, quam perfonas 3 in ecclefia gerere «■ ma- gnatum : ut fcilicet uf que ad annos viriles curam agens titulatorum, univerfa perciperet com- moda titulorum. Chriftianos philofophantes, id eft, viros religiofos in tantum exhorruit, ut dixiffe feratur, felicis memoris Turftinum o- lim Eboracenfem Archiepifcopum nunquam gravius deliquiffe, quam sedificando infigne il- lud Chriftianas Philofophias fpeculum, t mona- fterium fcilicet de Fontibus. Cumque hoc 6 verbo quofdam qui aderant fcandalizari con- fpiceret, laici, inquit, eftis, nec percipere po- t.eftis vim verbi. Dicebat etiam Ecclefiafticum beneficium i luxuriofis potius quam religiofis conferendum. quam plane regulam omni tem-
I. His Edd.fr. z. Et ploftello Edd. fr. 3. Gerere m ecdefia Edd.fr. 4. Magnatorum MS> nofler. 5 . De quo vide notas ad lib. I. Pic. 6. Verbo fcandalizarentur circumftantes, laici, inquit, eftis, nifi percipeie Edd. pr. 7. Luxoriofis MS. nofler,
pore
LlBER TERTIUS. 269
pore fuo fbllicite tenuit, & deteriorem fere ia omnibus conditionem fecit religiofbrum ' quam fecularium clericorum. Porro in hac mira cae- citate, cum alias effet vir acutiffimus, arbitra- batur obfequium fe praeftare Deo, quod fic pro- batur. Acceffit ad eum extrema jam aegritu- dine decumbentem, & mature finiendum, qui- dam mihi notiffimus cujufdam loci religiofi praepofitus, vir bonus & fimplex, humiliter po- ftulans, ut pias bonorum virorum collationes, quas fancti ejus prsedeceffores eidem loco di- vini amoris intuitu autentico fcripto confirma- verant, ipfe quoque figilli proprii atteftatione confirmare dignaretur. Adquodille, "en (ait) 11 morior, & quia Deum timeo, quod poflulas, " facere non praefumo." Tam fblide apud fe tenebat, nullis minus quam hujufmodi philofb- phantibus effe praeftandum. Qupd autem in vita fiia tondendis magis quam pafcendis ovi- bus dominicis intenderit , - in fine claruit. Quippe moriturus decumbens, non pauca mi- lia marcarum argenti Pontifex aevo gravis in thefauris habebat, cum tot pauperes Chrifti in- edia laborarent. Quibus cum jam ulterius in-
x.Sic etlam MS. Pic. ^tntea omhtebantur quam fecularium. z.Poft hoc verbum nos relinquit Codex MS. ufque ad hxc verba tamen poftmo- dum, eo quod non cognoverint tempus &c. cap. ij. /. III. Certe tion credo fceleflam aliquam manumfoiia quibus caremus e libro illo abfci- dijjey fed vetujiate illa ej]'e difjoluta atque ita deperdita pojjefforum negli- gentia. Supplevimus igitur e libro optimx notx in bibliotheca yinhiepifcopi Lametht. Twyfdenus.
cubare.
270 LlBER TerTIUS.
cubare non pofTet, partem aliquam difperfit in pauperes, partem ecclefiis, partem x etiam fa- miliaribus & propinquis, ferus diftributor le- gato dimifit. Verum cum jam obiffet, Rex per officiales fuos & inventa dirupit, & non in- venta ab 2 his, quibus jam data erant, extorfit: dicens thefauros a quocunque, ufque ad mor- tem repofitos, fblius Principis in bonis efTe. Qupd utique judicio Dei a6tum eft, ut ceteri terreantur exemplo,difcantque thefaurizare fibi thefauros in ccelo, 3 quo fcilicet fur non irrepit, nec praedo irrumpit. Circa Joannem quoque Archidiaconum hominem callidum & pecunio- fiim, qui + ejufdem Archiepifcopi in omnibus confiliarius & cooperator exftiterat, judicium Dei e veftigio claruit, qui nimirum die altero magiftrum f ecutus, pecunias fuas Regi s dimifit. Sic igitur illi duo in vita individui, in morte quoque breviflimo 6 flint intervallo divifi. De- ceilit autem idem Archiepifcopus, anno Ponti- ficatus fui xxvin. 7 moxque Archiepifcopatu in fifcum reda&o, vacavitEboracenfisEcclefia an- nis decem.
I. Deeft etiam inEdd.fr. z. ^4ntea} iis. 3. Sic etiam MS. Pic. ^intea, ubi. 4. Sic etiam AlS. Pic ^4nteat ejufmodi. 5. Reliquit Edd. pr. 6. Intervallo funt Edd. friores. 7. Sic etiam MS. Pic ,/lntea omittebamr moxque.
LlBER TerTIUS. 271
De Suero ' Norwegw tyranno. Cap. VI.
Iisdem temporibus famofiffimus ille pref- byter a Suerus, qui cognominatur Bircke- bain, in ea parte Germanise, quse Norwegia dicitur, tyrannidem arripuit ; & tempore non modico fub tyranni nomine debacchatus, tan- dem Rege terrse illius extin£to, tanquam 3 legi- time regnum obtinuit : aliis forte ejufdem terras Regibus non diffimilem exitum judicio Dei ha- biturus. Quippe (ut dicitur) a centum retro annis, & eo amplius, cum Regum ibidem nu- merofa fucceffio fuerit : nullus eorum fenio aut morbo vitam finivit, fed omnes ferro in- teriere, fuis interfedtoribus, tanquam legiti- mis fuccefforibus, regni faftigium relinquen- tes, ut fcilicet omnes, qui tanto tempore ibi- dem imperaffe nofcuntur , illud quod fcri- ptum eft refpicere videatur : * Occidifti infuper, (3 poficdtfti. Huic infami malo, per longam con- fiietudinem tanquam legis jam obtinenti vigo- rem, Optimates terrse illius, paulo ante tyran- nidem prsenominati presbyteri, pio ftudio me- deri volentes: Regem novitium fblemniter unclione myftica confecrari & coronari decre- verunt, fcilicet, ut nemo de cetero auderet ma-
1 . Tyranno Nonvegix Edd. pr. z . Stiecus jflb. Crant^. 1.6. Nor- uag. cap.i^. Pic. 3. Legitimus MS. Pic. 4. yerba fmt Eli<e yicab increpantit de bomicidio y.tbobt 3. Fveg. »1. Pic.
num
272 LlBER TerTIUS.
num mittere in ChriftumDomini. Quippe ea- tenus nullus unquam in gente illa ritu fuerat ecclefiaftico confecratus in Principem. Sed qui- cunque tyrannice Regem occiderat eo ipfb per- fbnam & poteftatem Regiam ' induebat, fuo quoque occifori eandem poft modicum fortu- nam, inveteratse confuetudinis lege reli&airus. Qupd nimirum Chriftiana quadam fimplicitate a multis putatum eft ideo fadtitari, quia nullus Regum priorum regia? meruerat unclionis fb- lemnibus initiari. Itaque interfec-to Hacone, qui Regi Ingae a fe perempto fuccefferat, cum cuidam puero nomine Magno ejufdem Inga? nepoti, regni fucceflio competere videretur, prudentes & nobiles regni decreto communi eundem puerum fblemniter in Chriftum Do- mini confecrari, & diademate infigniri fece- runt. Qup faclio fancitum fibi Principem, & prifcas confuetudinis dedecus abolitum credide- runt. Verum cum idem Magnus jam pubes fa- <5tus in multa ftrenuitate fimul & felicitate per aliquot annos regnaffet, cunclris jam seftimanti- bns contra tyrannicos turbines fatis confultum, invidia diaboli ad 2 perturbandam Chriftiana^ plebis quietem memoratum presbyterum, tan- quam vas proprium, incitavit. Qui cum in fa- cro ordine, quem in ecclefia acceperat, diuf- cuieminiftraflet: propenfiore fui fiduciahomo audaciffimus atque acutiflimus regnum ccepit
I. Skethtm M$. Pic.yfntea, inducns. z. Perturbandum MS-
ambire.
L I B £ R T £ R T I U <!. 275
ambire, Mox luftrata omni regione conceptae molitionis ' negotium non fegniter cxequens, 2 ipe prsedarum follicitatam audaciam atque improborum manum fibi validam artificiofiffime aggregavit, atque inviis folitudinibus pro mu- nitionibus utens, crebris irruptionibus Regem irritavit. Cumque Rex eum cum inftrucTo 5 per- fequeretur exercitu, ille arte f ugam fimulans, in quibufdam notis locorum anguftiis fubftitit : ibique regias copias mifere circumventas, atque eifdem anguftiis impeditas, ita attrivit, ut Rex ipfe inter mortuorum ftrages delitefcens, abe- untibus hoftibus asgre evaferit. Quo fucceffu elatus, atque indies viribus audtior, claffemquo- que * naclxis eft, cujus opportunitate in pluri- bus ejufdem regni f debacchabatur provinciis. Rex vero, reparatis viribus & clafle 6 inftruclra, adverfus hoftem perrexit. Quo llle cognito, fugam quoque tunc callide fimulans, in infini- tum refugitOceanum. Qupd cumRegi inno- tuiflet,veram eiTe prasdonis fugam credit, fequc cum claiTe in portum aliquem recepit. Ubi cum exercitus pro ketitia hoftis expulfi, 7 cpulis exi- tiali fecuritate vacaret, fequenti nocte execran- dus presbyter cum fuis portum ingreflus, ebri- ofque & fomnolentos aggrefliis, minimo nego- tio, cum patre Regis, aliifque optimatibus, fere
1 . Non fegniter negotium Edi. prloret. i . Sic ctiam AIS. Pic. ytn\wy fepe prxdonum. j.Exercitu perfequerctur Edd.fr. 4. Eft naftus Edd.fr. 5. Debacchatiu4 M S. Pic 6< Paifata Edcbpr, T.Veejl
cpulis in Edd. priorib.
M m univer-
274 Liber Tertius.
univerfum delevit exercitum. Rex autem aliis morientibus elapfiis, in quodam (ut dicitur) proximo virginum monafterio per dies aliquot latuit, fruftraque quaefitus ab hoftibus (Deo vo- lente) evafit. Hac hoftium infelicitate &clade tyrannus elatus, quanto cruentior, tanto info- lentior circumquaque, tanquam triumphans, ferebatur, immitem fe dominum preflis mifere provincialibus exhibens. Rex autem poftlate- bram luci & amicis redditus, ccepit paulatim vires reficere, auxilia undecunque contrahere, adverfus hoftiles fe dolos cautius prasparare: fk tandem l cum apparatu maximo perrexit in hoftem. Qup mox ille cognito, cum videret juvenem propter priores clades prudentins at- que inftrucStius agere, numero quoque navium,& pondere virium prasftare, ad maleficia fe conver- tit. Habebat enim fecum quandam filiam diabo- li,potentem in maleficiis, atque ilii antiquaa me- rito comparandam, 2 de qua nobilis ait Poeta :
" Hac fe carminibus promittit folvere mentes u Quas velit^ atque aliis diras immittere curas} tc Siflere aquam fluviis^ (3 Jidera vertere retro, " NoUurnofque ciet manes. Mugire videbis a Sub pedibus terram, & defcendere montibus ornos \
Denique haec (ut dicitur) mira peftilentiffimas artis confidentia ab amico quasfivit tyranno, quomodo fuos, qui jam pras oculis erant, hoftes
i. Cum parato exercitu penexit Edd p: z. Kirgil. 4. JEmid. loquens de Mafyla facerdote. Pic.
cuperet
LlBER TERTIUS. 275*
cuperet interire. Illo fubmerfionem eorum eli- gente, repente operatione diaboli, qui nimirum per Angelicas natura? potentiam in elementis mundanis plurimum poteft, cum a fuperiori fi- nitur poteftate, tranquillum mare os fiium ape- riens, in confpe&u hoftium majorem Regise claflis partem abforbuit. Quo vifo, nefandus presbyter, "ecce (ait) focii, quam efficaciter "elementa pugnant pro nobis, cavete ne forte "evadant: quorum certurn exitium pelagus "veftra? virtuti reliquit, ne totum feciffe videa- "tur." Itaque regii exercitus pars reliqua fub- ito interitu fbciorum attonita facile eft op- preffa, & rex ipfe interiit. Quo fublato, in di- tionem tyrannicam regnum tremefa&um con- ceflit. Qui facro ordine abjurato, & accepta in conjugem filia Regis Gothorum, ab Archi- epifcopo terrse illius ' folemniter coronari vo- luit. Verum ille cum efTet vir magnus, Sc ne- que - precibus, neque minarum terroribus fle- «Steretur, ut caput execrabile facra uncStione per- funderet, ab eodem patria pulfus eft. Poft an- nos aliquot furrexit de ftirpe Regum priorum acerrimus juvenis, nomine Joannes, confluenti- bus ad eum, & roborantibus eum plurimis. Qui cum keta habuiflet initia, ut jam 3 ipfi efTet tyranno terribilis, juvenili tandem calore in- confiiltius ad bellum profiliens, infeliciter &
i. Sic etum MS- Pic ytntta. omitubatur folemniter. i. Precibus^ & necjue Edd.friom. 3. Deefi ipfi in Edd, prkrib,
Mm 2 pra>
zr
-6 L I B E R T E R T I U S,
prasmature occubuit. Poft hunc emerfit alius de femine regio bonae fpei puer, copiolis adju- tus fiiffragiis. Verum & hic in ipfa facra domi- nica Palmarum, ante annos aliquot gravi prce- lio a tyranno oppreffus, & cum fuis adjutori- bus fimditus abrafiis eit. Sic virga illa fiiroris Domini, profligato vel eliminato fere omni fe- mine regio, atque omni hofte indigena,magnus & tremendus tandem per manum cujufdam E- pifcopi, ad hoc intentata morte coa&i, x regni cum myftica unctione diadema fortitus eft, fub incerto diu z profperatae tyrannidis exitu ex crebris fuccefTibus quafi fecurus. Titulus au- tem figilli ejus talis f uiiTe dicitur : Suerus fyx magnus, ferus ut leo^ mitis ut agnus. clementiam quippe in fubditos oftendebat, & ecclefiis five monafteriis reverentiam exhibebat.
De morte J^egis Henrici III . (3 Gaufridi fratris > ejus. Caf. VII.
ANNo a partu virginis m.c.lxxxtii. qui fuit xxx. regis Anglorum Henrici Secundi, Henricus Tertius Anglorum Rex junior imma- tura morte deceflit. Plane immatura, fi aeta- tem refpicias, fed multum fera, fi adtus atten- das. Fcedaverat enim adolefcentiam fuam nae- vo * inexpiabili, fimilitudine fceleftiflimi f Ab-
i . Regium pro regni in Edd. priorlb. z . Profperantis Edd. pr. g. Ejufdem Edd. pr. 4. Inexpiabili, i. fimilitudine Edd.pr. <$.De fjuo 2 i^eg. 1 j, 16, 17, 18. ^iddt notas ad cap. 27, /. 2. fup. Pic.
falonis,
LlBER TERTIUS. 277
falonis, ut fuperius expofitum eft. Juventuteni quoque ingreflus, eandem adolefcentiasfiiasno- luit effe diflimilem, & praevaricator, non tan- tum naturaa (ut prius ) verumetiam folemnium pa&orum , rebellavit iterum contra patrem. Cujus rebellionis caufa hasc fuit. Idem pater Richardo filio in adminiftrando ducatu Aqui- tanico fiias vices commiferat,filio quoqueGau- frido jam puberi plenitudinem juris uxorii, id eft , Britanniam Tranfmarinam , tradiderat 5 Henrico primogenito fub expe&atione fuccef- fionis legitimse ad patris vel excubante, vel per- gente imperium. Verum occafione cujufdam fimultatis inter fratres exortse, idem Henricus indignatus, quod fratrem Richardum pater A- quitaniae prasfecifTet, juncl:o fibi fratre Gaufri- do Comite Britannico, & quibufdam Proceribus Aquitanicis, patrem motibus bellicis laceflivit. Pater vero cum rebelles filios blandis T delinire mandatis firuftra z tentaffet, improbis eorum 3 aufibus obviaturus, fines Aquitanicos cum ex- ercitu ingreflus eft. Mox Dei judicio Henricus junior febre (utriufquepraevaricationis ultrice) corripitur ; omniumque animi, qui cum eo con- fpiraverant, pariter elanguere. Cumque ingra- vefcente incommodo defperaretur a medicis, tandem compundtus mifit ad patrem, escefliim humiliter confitens , & extremam gratiam a
r. Declinare Edd. priores. 2. Sic ttkm MS.Plc, ^ntea^ labor iaffct. 3. Conatibus M$. Plc,
paterna
17% LlBER TERTIUS.
paterna pietate depofcens, ut morientem invi- fere dignaretur. Quibus auditis, paterna qui- dem concuffa ■ funt vifcera, fed amicis allegan- tibus non effe fibi tutum, nequiffimis confpira- toribus, qui circa filium erant, a fe credere, qnamvis pium elTet aegrotantem filium vifitare : pravalente formidine ad filium non perrexit, led pro figno clementise & indultae veniae, no- tum illi annulum, arram paternas diledtionis, direxit. Quem ille fufceptum deofculatus, af fiftente Archiepifcopo Burdegalenfi vitam fini- vit. Funus ad patrem longo agmine deduce- batur : cui mox pater pie occurrit, & Rotho- magi fepeliendum 3 in Normanniam deferri prascepit. Hunc finem habuit inqnietus ille puer, ad multorum quidem natus exitium : fed tamen hominibus adeo favorabilis & gratiofiis ( quia fcriptum * eft, * Stultorum infinkus efl m- merus ) ut etiam de mortuo prasclara dicerentur. Denique poft mortem ejus, quidam mentiendi libidine, atque impudentiflima vanitate, famam late fparferunt, quod ad fepulchrum ejus cura- tiones fierent infirmorum, fcilicet ut vel cau- fam contra patremjuftam habuiffe, vel finali pcenitentia Deo egregie placuiffe crederetur.
I. Sic etiamAfS. Pk. yintea omittebatur funt. z. Se omiuunt Edd. pr. 3 . Sk in ytpographo elcgamifiimo, Codici nofiro MS. infirto. ^t ad oram exemplaris Editionis Picardianxt quod cL prxnobili *4micot Domina Thoma Sebright3 una cum diclo Codice MSto. mutuo accepit ii in in ipfo Codicet e quo defcriptum erat ^ipographum, defiderari notavit pYxflantifii- mtts Trvyfdemts. 4. Sic e AtS. sintea omitttbamr clt. J. Ecclef. r. Pic.
Idem
LlBER TERTIUS. 279
Idem vero pater dolorem extindi filii ex ho-
ftis interitu ' temperans, fortiterque inliftens
confpiratoribus cafu ducis attonitus, in brevi
univerfbs perdomuit, & Gaufridum filium in
gratiam recepit. Qui tamen ingratus ad omne
experimentum paterni affedhis, hoftilem (ut
poftea claruit) non exuit animum. Nam tem-
pore modico circa patrem pendulus & fluitans,
Francorum autem, quos paternas glorise asmu-
los noverat, modis omnibus 2 amicitiam ca-
ptans : cum a patre Andegavenfem comitatum
obtinere non s pofTet, fiiper hoc Rege Franco-
rum inaniter fatagente, eo quod Richardus
natu major id nulla ratione concederet, ad Fran-
cos fe contulit, tanquam per illorum poten-
tiam patri & fratri extorturus precum blandiciis
non obtentum. Cumque ad irritandum patrem
Regi Francorum fedulo militans grandia mo-
liretur, divini judicii pondere obrutus molitio-
nes fuas Parifiis cum vita finivit, ibique fepul-
tus, patri quidem, cui minus officiofus exftite-
rat, modicum, Francis vero, quibus multum
placuerat, ingentem iuftum reliquit. Natus eft
ei ex Britannici Comitis filia 4 unica filius » poft-
liumus. Cui cum Rex avus nomen fiium im-
poni jufliffet, contraduSfcum eft a Britonibus, 8c
folemni acclamatione in facro Baptifmate Ar-
1. Temperans : in brevi, omiflis intermediis, Edd. priores. Pro at- tonitus vero forte repovendum attonitis. 2. Captans amicitiam Edd. priores. 3 . Potuit Edd. pr. 4. Unicus EM. prhrtt. ^.Poftremus MS. Vic.
turus
280 Liber Tertius.
turus eft di&us. Sicque Britones, qui J diu fa- bulofum dicuntur exfpe&afTe Arturum, nunc fibi cum multa fpe nutriunt verum, juxta opi- nionem quorundam grandibus illis, & famofis de Arturo fabulis prophetarum.
De morte Cantuarienjis Archiepifcopi^ & inftitutione Lincolnienfis Epifcopi.
Cap. VIII.
Eodem fane anno, quo Henricus tertius in fata conceffit, Richardus quoque Cantua- rienfis Archiepifcopus venerabilis Thomae fiic- cefTor deceffit. Homo quidem mediocriter lit- teratus, fed laudabiliter innoxius : & ne ambu- laret in magnis, modulo fiio prudenter conten- tus. Succeffit 2 ei Baldwinus, ex Abbate For- denfi Wigornenfis Epifcopus, vir religiofus & litteratus: fed & Galterius s Conftancienfis ipfb anno fadtus eft Ecclefise Lincolnienfis An- tiftes, cum vacaffet eadem ecclefia annis fere decem & feptem : ficque evacuata eft prophe- tia, vel potius divinatio converfi «■ Tamenfis de fuo, non Dei fpiritu prophetantis, quod Lin- colnienfis ecclefia Pontificem ulterius non effet habitura. Quje divinatio propter longam ejuf dem Ecclefise vacationem plurimos adeo move-
rat, ut memoratus Galterius, accepto confe-
_ „ __ — , , — , — _ — " < i — ■
I. Sk etiam jltS> Pic, ^intea omhtebatur diu. z. yide Notat. 3. Conftantinenfis Ed. Pk. 4. yidefitfnral.il, c. 11.
crationis
LlBFR TERTIUS. 28l
crationis munere, non fine grandi metu ad pro- priam fedem accederet. At non diu fedit ibi- dem. Nempe poft modicum electus ad ' Archi- epifcopatum Rothomagenfem, formae venufti- oris blandiente illecebra, novse nuptaa valedixit. In qua re penfandum eft quanti fit momenti ambitus excellentise, quantumque in homine 2 etiam pecuniaa cupidiflimo, fiiperet 'amorem pecunias. Satis quippe notum eft, quod quan- tum Rothomagenfis Ecclefia Lincolnienfi pras- eminet majoritate dignitatis, tantnm etiam ce- dit illi in temporalibus commodis. Homo ta- men, qui Epifcopatum Lincolnienfem propter ampliflima commoda multum ambierat, maluit eo reli&o ad minores divitias afcendere fupe- rius, quam eo retento cum majoribus divitiis federe inferius. Et s diu quidem hasfitaffe di- citur, utrum eminentior an ditior efTe eligeret, fcrupulofe fecum deliberans ; fed tandem am- bitus loci celfioris de amore commodi largioris triumphavit. Illo autem tranflato, vacavit ite-
rum EccleGa Lincolnienfis annis aliquot.
1 , . — . — _ — — -
De expeditione contra fylandum, & quibufdam * eventibus Hibernix.
Cap. IX.
Illustris Rex Anglorum Henricus II. poft mortem Henrici tertii tranfve&us in
t. Epifcopatum £iM. pr. 1. Pecuni* etiam Edd.fr. 3.Quidem Uiu Edd. priores. 4. EvtOXh Edd. prmres.
N n Angliam,
282 LlBER TERTIUS.
Angliam, in extremos regni fines adverfus Ro Iandum Galwadiae Principem duxit exercitum. Quippe idem Rolandus mortuo Gilberto, qui ( ut fuperius ' didtum eft ) capto a noftris Rege Scottorum, fratrem 2 U&redum nefarie pere- merat, in filios ejus fbrte bellica prasvalens, to- tam illam fibi provinciam vendicarat. Inter- pellatus ab eis Rex Anglorum, Rolando man- davit, ut hereditatem paternam propriis red- deret confbbrinisj qui cum fpreviffet manda- tum, iratus Rex cum ingentibus equitum & pe- ditum copiis partes illas adiit. Ubi cum exHi- bernia rumores gratiflimos accepifTet, exhilara- tus nuncio placabilior fuit. Itaque accepta fa- tisfadtione a Rolando exercitum mature re- duxit. Ut autem illius nuncii qualitas melius intimetur, pauca de ftatu Hibernise, quoniam fe pradbet occafio, praslibanda funt. Relatum eft 3 fuperius, quomodo Comes Richardus ad- quifitionem Hibernicam eidem Regi coacl:us dimiferit : quam prof ecto Rex opportune tranf- vedtus in Hiberniam, prout voluit, ordinavit. Eo autem in Angliam reverfb, prasfedti militum ad fubaclias provinciaa regimen ibidem ab eo re- lidti, vel prasdse vel glorise avidi, commifTos fibi fines paulatim dilatabant. E quibus unus, fci- licet + Joannes de Curci, juncta fibi * equitum
r. Sttpra l. l. c. 34. Pic. 2.Varedum MS- Pk. 3. L. 2. c. r6. P. 4. f/is junge c. \6. Hlb. expugnata Silvefi. Ciraldi memorantit Lcgatia~ nemVtviani. Pic j. Peditum equitumciue MS.
peditumque
LlBER TERTIUS. 283
peditumque manu valida, illam Hibernias pro- vinciam, quse a Regno Scotise angufto freto fejungitur, & Ulueftiria nuncupatur, hoftiliter invadendam putavit. Forte illuc venerat a Scotia Vivianus,vir eloquentiffimus, Apoftolica* fedis Iegatus ; fufceptufque honorifice a Rege,. & Epifcopis ejufdem provinciae, in civitate ma- ritima quse Dunum vocatur pro tempore mora- batur. Hoftium autem adventu prascognito, Hibernienfes confuluere legatum, quidnam in, tali articulo eilet agendum. Qui pugnandum x effe pro patria dixit, 8c pugnaturis cum ob- fecrationibus benedixit. Hoc modo animati, audaciter in prcelium ruerunt : fed a loricatis * & fagittariis facile opprefli terga verterunt. Capta eft ergo civitas Dunenfis. Porro legatus Romanus cum fuis refugit in ecclefiam fan- dtorum reliquiis inclitam. Providerat enim fibi homo prudens, Sc prse manibus habebat Regis Anglorum litteras ad prasfedtosejus Hibernicos: ut eorum tutus fufFragiis, legationis fiias inter barbaros munus impleret. Hac audtoritate pa- cem & fecuritatem accipiens, Divellinum mi- •gravit; &: fub nomine vel Domini Papas, vel Regis Anglorum fiducialiter agens, convocatis Hiberniae Prasfulibus atque Abbatibus generale 3 concilium celebravit. Vemm cum in Ecclefiis fimplicitatis barbaras liberius agere morem vel-
1. Pro patria efle Edd. pr. z. Deefl & in Edd. priorib. 3. SiL Girald. c. 17. Hib. exjwgnatai l. 1. refert nonmUa hic dejidtrata. Pic.
Nn 2 let
284 LlBER TERTIUS.
let Romanum, denunciantibus praefe&is Re- giis, ut vel abfcederet vel fecum militaret ; auro Hibernico, quod multum fitierat, minus onuftus in Scotiam remeavit. Porro Joannes de lCurci cum fuis qui Dunum, & fines ejus ceperat, a Regibus Hibernise poftmodum fruftra 2 im- pugnatus, expugnata s Ardemachia (ubi effe dicitur prima fedes Hiberniae, propter honor rem beati Patricii, atque aliorum indigenarum fan&orum quorum ibidem facras reliquias re- quiefcunt) totam provinciam illam fubegit. Hujus autem provincias homines prse cunc-tis Hibernias populis in celebratione Pafchali, ea- tenus fuperftitiofi fuilTe traduntur. Nam, ficut quodam venerabili Epifcopo gentis illius refe- rente cognovi, arbitrabantur obfequium fe pra> ftare Deo, dum per anni circulum furto & ra- pina congererent, quod in Pafchali fblemnitate profufiflimis, tanquam ad honorem refiirgentis Domini, abfumeretur conviviis, eratque inter eos + ingens concertatio, ne fbrte quis ab alio immoderatiffimis ferculorum praeparationibus 5 vel appofitionibus vinceretur. Verum hanc fuperftitiofiffimam confuetudinem, cum ftatu libertatis proprias debellati finierunt. Sane in- ter Proceres Regis Anglorum, qui erant in Hi-
1. Turci MS. Pic. 1. Oppugnatus E dd. pr. 3. Sil.Giral.caf. %o. Topog. Hibern. Arthematia B. Patticii fedes & proprius totius Primatiae Hibernix locus, inqnit. Pic. 4. Sic etiam MS. Pic. ^mcat urgens. 5 . Sic ttiam MS. Pic Awta omutbamw vel appofitionibus,
bernia,
Liber Tertius. 287
bernia, Hugo de Lafci praecipuus & praepollens habebatur : cui nimirum idem Rex poft mor- tem ftrenuiffimi Comitis Richardi ampliffimas ibidem pofleffiones contulerat, & fuorum do- miniorum adminiftrationem commiferat. Ille vero in brevi ita dilatavit terminos fiios, & pro- fperatus au&ufque ! eft magnitudine opum & virium,ut jam non fblum hoftibus,verum etiam fociis, id eft, aliis Proceribus regiis effet terri- bilis. Nam & his infeftus erat, fi forte minus parerent. Videbaturque fibi jam magis, quam Regi Anglorum regnum Hibernicum asmulari, in tantum ut diadema fibi regium paraffe dice- retur. Quibus regi nunciatis, evocatus ab eo mandatum contempfit, 2 & per hanc inobedi- entiam fidem fecit prsefumptionis vulgatae. Ve- rum poft modicum tanquam pro Rege Anglo- rum semulante fbrtuna, cujufdam exfoederatis Hibernienfibus familiaris, & domeftki juvenis perfidiam expertus occubuit. Cum enim fpati- andi gratia in agrum ex munitione egreffus, avulfufque a fatellitibus fere quantum jadhis eft lapidis, fbrte fe inclinaffet, ut nefcio quid defignaret in terra, perfidus ille diu qusefitam occafionem natinm f e gaudens, bipennem fbr- titer in caput ejus vibravit : quo 3 abfcifb, & fatellitibus ad ulcifcendum fruftra concurrenti-
1. Magnitudine eft Edd.fr. z. yfttamen Silvefl. Girald.1. 11. c. tz. Hibern.expHg. fcribh, tum fecundo mifjum ad Hibern. admimftrationem. Vk. 3. Abfcilfo Edd. fr.
bus,
2$6 LlBER TERTIUS.
bus, beneficio filvse proximae, & pernicitatis proprias elapfiis evafit. Hujus rei nuncius Re- gem Anglorum in extremis regni finibus (ut dicT:um eft) conftitutum ingenti perfudit laeti- tia, moxque res Hiberniae cautiorem ab eo or- dinationem fiifcepere.
De adventu Patriarcba in Angliam, £2 morte J{egis Jerofolymorum^ & regnofilii ejus^ G? de Saladmo. C a p. X.
ii 84. \ nno a partu virginis m.c.lxxxiv. qui fiiit ±\ Henrici Regis fecundi xxx. primus, Je- rofolymitanus Patriarcha caufis urgentibus ab Orientali miffus ecclefia, venit in Angliam. Ut autem has caufse melius elucefcant, ' a tempore Regis Amalrici, z quem fuperior fermo non tacuit, res Jerofolymitanas fub brevitate tranf- curramus. Qui nimirum Amalricus poft multa fbrtiter & f eliciter gefta hominem exuens, filio impuberi Balduino regnum reliquit. Hic au- tem cum non parvas fpei efTet, occulto Dei ju- dicio plaga lepras percuflus, regni tamen ? quo- ad vixit, moderamina, animi magis quam cor- poris viribus tenuit : &, ut certus fibi fucceflbr propter imminentia terrse pericula non deeffet, ex fbroris nuptiis, ftirpis Regiae feriem currere voluit. Eodem tempore mortuo Noradino,
1. Deeflk in Edd.priorib. z. L, t. cap. 23, P. 3 . Moderamina, quoad vixic, Edd.fr.
Rege
LlBER TERTIUS. 2?7
Rege Syriae & Mefbpotamise, qui populo Chri- ftiano poft patrem fanguinum, virga furoris Domini fuerat : furrexit pro eo Saladinus, non jam virga, fed malleus. Hic Saraconis nepos, qui Saraco (ut fuperius didtum ' eft) Princeps militiaa Noradini extiterat, illi defun&o in eo- dem Principatu fucceffit, homo aftutiaa fingu- laris, & mille nocendi artibus inftru&us. Mor- tuo autem Noradino, uxoris ejus connubium appetivit, eaque tradente Damafcum, & fines ejus accepit. Cumque effet militiae Turcorum gratiffimus, vires artibus, & artes viribus ju- vans, exheredato Noradini filio ampliffimum regnum ejus obtinuit. Mox in iEgyptum arma transferens, abfumptis terras illius Principibus locupletiflimum arripuit regnum Babylonis. Ly- bia quoque atque Arabia potitus, nac-tus eft no- men grande, fuper nomen aliorum magnorum qui funt in terra. Denique ( ut dicitur ) o&o Regnis ditiilimis prasfidens, parum tamen a fe adtum putabat, dum Chriftiani 2 chaos magno, id eft, 3 mari mediterraneo, ab orbe Chriftiano feclufi, Jerofolymam, Antiochiam, & maritimas Syrix civitates poffiderent. Totum ergo in ipfos latiffimi imperii fui robur convertens, ho- mo in feculari potentia five aftutia vix compa- rationem recipiens, modis omnibus nitebatur
I. Scllicct l. z. cap. 13. P. z. Sic etiam MS-Pic ^mea omhtebatur chaos. 3 . Mediterraneo mari ab orbe reliquo Chriftiano feclufi, Edd, frkrci.
devorare
288 Liber Tertius.
devorare plebem Dei, ficut efcam panis , 8c 1 trophseum Chrifti avellere apartibus Orientis, ubi prius eredhim eft.
Quomodo viUus Saladinusy & quomodo pofiea frce- valuit.
C a p. XI.
^Oirca hos dies Philippus illuftris Flan- \^J drise Comes, pise devotionis inftindhi cum numerofa militia terram Jerofblymitanam ingrefliis, contra Saladinum aliquid agere, & fines voluit Chriftianos dilatare. Verum of- fenfus a Templariis, ad terram Antiochenam invitante Principe militiam ' Chriftianam tra- duxit, eoque cooperante munitiffimum oppi- dum + Hareng nominatum, nihil ibidem adlu- rus, fed inglorius recefTurus, obfedit. Audiens autem Saladinus abducta militia terram Domini plus folito praefidiis vacuatam, cum infinito ex- ercitu repentinus irruit, nec moratus in termi- nis, tanquam pofTeflurus eam, intima ejus illico penetravit. Tunc Princeps Chriftianus lepram corporis animi virtute exornans, quantulam pro tempore potuit militiam convocavit, & prceliaturus non fuum, fed Domini prcelium, hoftium numeros non expavit. Itaque pras-
i. Trophaeum crucis Chiifti Edd. pr. 2. Sciiket anno 4. Balduini 4. Hierofolym, /^eg», tnq*H Tyr. I. z\. c. 14. Pic. 3. Deefl Chiiftia- nain in Edd.pr. 4. JiLas Harenc apndTyr. I. 21. c. 19. & 25. Pic.
eunte
LlBER TERTIUS. 289
eunte vexillo dominico juxta Rama oppidum, quod hoftes obfederant, congreirurus cum eis, tremendas illas gentis fpurcifliinae copias, di- vino fretus auxilio profligavit. Saladinus fiiga elapfus, segre evafit, caefis de exercitu ejus mul- tis milibus. Geftum eft hoc prcelium a Chrifti- anis Chrifto propicio feliciter, feptimo Calen- das Decembris. Verum anno fequenti propter peccata, quse utique ' divinitas 2 (dum hic vivi- tur) minus in fuis, quam in alienis diflimulat, contra 3 Chriftianum populum in terra fandla degentem, & minus fancfte viventem cceleftis ira excanduit. Cum enim Saladinus, ad expian- dum praxedentis anni dedecus, fines Chriftia- nos inftru&ior terribiliorque invaderet, noftri quoque multo inftru&iores & numerofiores , quam prius, atque ideo minus in Domino, dum de fe prsefumerent, confidentes prcelium illi in terminis intulerunt, ubi Deo refiftente fuper- bis, quibus antea humilibus dederat gratiam, masfna virium Chriftianarum contritio f adta eft, cxib non parvo militum numero cum magiftro militise Templi, & Optimatibus plurimis. Ini- tium dolorum hoc. Nondum cnim averfus erat furor Domini, fed adhuc manus ejus ex- tenta. Denique poftquam Cseiarea Philippi, (quae nunc Belinas dicitur, & erat quafi clavis
I. Deusminus dijjimulat peccata in fuis qmmin alimh. Pic. 2. Mi- nus ia fuis (dum hic vivitur) Edd.fr. 3. Populum Chriilianum Edd priorcs.
O o finium
290 Liber Tertius.
finium Chriftianorum contra Damafcum ) inci- derat ( ut fupra di&um eft ) in manus hoftiles : Templarii tam fiiis, quam emendicatis unde- cunque opibus, munitionem fatis utilem ad va- dum Jacob exftruxerunt, l ne hoftes a parte ejufdem Casfareaj in fines libere Chriftianos ex- currerent. Surgebant in dies ftru&uras muro- rum, & excubabat ibidem jugiter non parvus armatorum numerus, ne forte irruptione ho- ftili impediretur opus. Diu quidem hoc cum livore & gemitu diffimulatum toleratumque eft a Turcis, dum integrse efTent vires Chriftiana?. Quas cum clade paulo ante accepta languidi- ores efTe confpicerent, tempus nadti, munitio- nem illam armis virifque refertam obfidione cinxerunt, atque adhibitis machinis fbrtiterop- pugnare coeperunt. Congregatus eft autem exercitus Chriftianus apud Tiberiadem, ut ob- fidionem folveret : at non ea alacritate, qua folebat. Ibi Optimates noftri de agendis tra- ctantes, nequaquam libi tutum efle cenfuerunt, abfente cruce dominica, cum numerofiffimis hoftibus congredi. Mittuntur Jerofolymam, qui fignum falutare exhibeant. At in ea mora expugnata 2 eft munitio. Qua celeriter everfa, Turci cum ingentibus fpoliis abierunt. Capta eft enim ibi magna vis armorum, & multus fan- guis Chriftianus efFufus. Nec nuilto poft Sala-
I. Sic ttiam MS. Pic. jintta. ommittebantur ne h. a p. e. C. in f. J. Chriftianos excurrerent. 2. Sic etiam MS. Pk. yimen omhtebatur efl:.
dinus
LlBER TERTIUS. 291
dinus Chriftianos ex improvifo fines aggrefTus, Neapolim (quse olim Sichima dicebatur) captam 1 evertit, & facSta hominum ftrage non modica, dum noftri convenirent, in propria fe recepit.
De caufa adventus Patriarcha in Angliam. C a p. XII.
EO tempore Rex Jerofolymorum, mortis beneficio 2 liberatus a lepra, nepoti ex fo- rore, novenni puero regnum reliquit. Qui cum efTet un&us inRegem, fub tutelaComitisTri- politani pro astate nutriebatur, rerum vero fumma penes eundem Comitem potiflimum efTe videbatur. Cum ergo res Jerofolymitanse in dies languefcerent, atque illud Salomonis ( 3 Maleditla terra^ cujus J^ex puer efl^ & cujus Principes mane comedunt^ ) prudentes terras illius crebra cogitatione verfarent : generali provi- dentia ftatutum eft, ut vir magnus, cujus cum quantitate negotii moveret audtoritas, fandfce foilicet refurrecl:ionis Patriarcha, petendi con- tra immaniflimum hoftem Saladinum auxilii gratia ad Chriftianos Principes in Europam mitteretur, & maxime ad illuftrem Anglorum Regem, cujus efficacior & promptior opera fpe- rabatur. Idem * igitur Patriarcha poft maris
1. Ita quoque MS.Pic. ^4ntea} evertens. 2. Fnijje kprofum dixit fupra c. 10. jacob. Vitriac. c. 9?. Orient.bifl. Guil. Tyr. I. 21. c. 1. Pic. 3. Eccl. 10. P. 4. Sic cl. Ttvyfdenus ad oram Ed. Pic. Et tamen in ejue yipographo ergo kgitur} qm modo & Edd. pr.
O o 2 difcri-
2$2 LlBER TerTIUS.
difcrimina Romam veniens, Scjun&a patriar- chali, aucloritate Apoftohca procefTurus, hanc a Papa Lucio ad Regem Anglorum accepit epi- ftolam :
Epijlola Domini Papev ad Ifygem Anglorum.
"Lucius Epifcopus, fervus fervorum Dei,
"chariilimo in Chrifto filio H. illuftri Regi
"Anglorum falutem, 8c Apoftolicam benedicti-
"onem. Cum inclyti praedeceflbres tui pr#
"ceteris terras Principibus armorum gloria &
"nobilitate animi longe retro claruerint, eof
" que fidelium populus in fiia didicerit adver-
" fitate patronos : merito ad te non tantum
"regni, fed& paternarum virtutum heredem,
"quadam fecuritate prsefumpta recurritur, ubi
" populo Chriftiano imminere periculum, immo
"exterminium fbrmidatur; ut per brachium
"Regia^ magnitudinis membris ejus impenda-
"tur praefidium, qui ut ad tanta? glorise, &
" pradationis apicem pervenires fiia pietate
ccconceiIit, & te contra fui nominis impugna-
Cc tores nefarios, murum inexpugnabilem ordi-
"navit. Proinde novit ferenitas tua, jam cre-
ct bris & moleftis fuper hoc pulfata querelis,
"qualiter terra Jerofolymitana, fpecialis here-
cc ditas crucifixi, in qua noftrae falutis fiint pra>
ccnunciata myfteria, & ipfius rei exhibitione
"completa, quam ille, qui cuncla condidit, in
"fbrtem fuam peculiari privilegio deputavit,
"perfidas
LlBER TERTIUS.
f perfidae & fpurciffimae gentis attrita & cir- c cumvallata prefluris, nifi ' ei celeri remedio 'fuccurratur, prona fit ad ruinam, Stindefuf- ctineat (quod abfit) irreparabilem religio 'Chriftiana jadturam. Ille enim Saladinus, fan- c <Sti & tremendi nominis immaniflimus perfe- c cutor, ita fpiritu furoris excanduit, & totius c nequitia^ fuae vires, ad - internecionem populi c fidelis exercet, ut nifi immanitatis ejus vehe- cmens impetus > quafi obje&is obicibus, repri- cmatur, certam fpem fiduciamque concipiat,
quod \ influat Jordanis in os ejus -y & terra c afperfione vivifici fanguinis confecrata, fpur- 'ciffimae fuperftitionis ipfius contagio pollua- ctur ; & quam gloriofi & nobiles prasdecefTo- cres tui a dominio gentis incredulae multis la- c boribus & periculis exemerunt, rurfus nefan- cdo tyranni nequiffimi dominio fubjugetur. Ob chanc itaque neceffitatis, & imminentis dolo- cris inftantiam, magnificentiam tuam Apofto- c licis litteris duximus exhortandam, immo di- clatatis praecordiis fumma acclamatione pul- cfandam, quatenus ad honorem ipfius refpici- c ens, qui te conftituit in fublime, & juxta ma- cgnorum, qui funt in terra, nomen tibi con- c tulit gloriofum, ad def blationem praefatae ter- crae pietatis ftudio te convertas ; &: ut ejus
confufio in hac partc tollatur, qui pro te in
293
Deefi ei in Edd. priorib. z. Interruptionem MS. Pic, 3-Re- imatur, quafi objeftis obicibus Edd.pr. 4. guod Job Diabolojik JLucius tribnit Diaboli miniffro Saladino. Pic.
" terra
294 Liber Tertius.
" terra ipfa voluit haberi ludibrio, operam ad- " hibeas efficacem, quatenus prasdecefTorum tu- "orum veftigia fubfecutus, quam ipjfi de Prin- " cipis tenebrarum faucibus eruerunt, in cultu "magni Dei per tuam diligentiam auxiliante " Domino confervetur. Eo autem curiofius cel- "fitudinem tuam in tanta oppreffionis anguftia M convenit laborare, quod terram ipfam Regis " ' intelligis prasfidio deftitutam, & totam fpem "defenfionis fuse ipfius Proceres in tuas magni- "tudinis patrocinio duxerunt collocandam. ccQupd inde clarius tua ferenitas poteft agno- "fcere, quod fummos terra^ illius, & magnifi- "cos defenfbres, venerabilem fratrem noftrum "2 E.Patriarcham,& dilecliim filium Magiftrum "hofpitalis ad tuam excellentiam deftinarunt, " ut ex 3 ipforum praefentia, confiderata digni- "tate perpenderes, quanta fuerit neceffitatis " anguftia , pro qua eorum fuftinent tam diu " carere prasfidio, ut per ipfos facilius ad vota "fiia tuam devotionem inclinent. Viros +igitur "prasfatos tanquam ab ipfo domino tibi defti- "natos benigne recipias, &: debita charitate " pertra&es, eorumque poftulationibus tanto "facilius adquiefcas, quanto fua? gravitatis Sc "honeftatis intuitu favor eft eis major & gratia "exhibenda. Sane recolat prudentia tua, & "follicita fecum meditatione revolvat, promi£
I. Chriftiani addit MS.Pic. i.VideNota-s.V. 3. Epifcoporum Ed. yfntv. mak. 4. Ergo Edd.pr.
"fionem
LlBER TERTIUS. 297
"fionem illam, qua de impendendo fsepe T didfoe " terras prasfidio, tuam celfitudinem obligafti ; u & ita in hac parte te cautum & ftudiofum ex- "hibeas, ut te in tremendo judicio tua con- u fcientia non accufet, & ejus qui non fallitur, " difbridti judicis interrogatio non condemnet. "Vale."
2 QuomodoVatriarcha > infeblo negotiorepatriavtt. Cap. XIII.
Venerabilis igitur Patriarcha in Angli- am veniens circa negotium propter quod venerat, folicite fatagebat. Eo, quo decebat, honore a Rege fufceptus, proprise fatigationis caufas aperuit : & ut in tam fan&am accinge- retur militiam, tanquam ordinatus a Deo votif- que omnium expoftulatus ad debellandam fpur- ciffimi Saladini fuperbiam, * cum dignse auto- ritatis pondere monuit. Rege falubria monita benigne admittente, & refponfiim poft com- petens deliberandi fpatium pollicente, aliquan- tifper eft in Anglia demoratus. Verum 5 cum ille certa & enormia regni proprii ex fua pere- grinatione pericula allegaret, 6 & vice fuae pras- fentise ad fublevationem Orientalis ecclefia?,de- centem pecuniae modum promitteret : tandem
T. Deefl dictx in Ed. Pic. 2. Deeft hoc Caput in Ed.^intv. 3. Irt Angliam vcnerit Ed. Pic. 4. Condignjc Ed. Pk. 5. Vide Notat. C. Et intentione prsfentis Ed. Pic.
inanior
2$6 LlBER TERTIUS.
inanior fpei, quam venerat, in Galliam remea- vit. Rex quoque ad tranfmarina vocatus nego- tia transfretavit. Cumque inter ipfum & Re- gem Francorum, exitialis difcordias germina 1 pollularent, Diabolo fcilicet 2 modis omnibus fatagente ut Chriftiani Principes, vires inter fe Chriftianas enervantes, terrse & civitati, ex qua falus omnium fluxit, multiplici expofitas peri- culo minime fubvenirent, venerabilisPatriarcha 3 infedto negotio repatriavit.
De difcordia J{egum atque Induciis.
Cap. XIV.
gitur ortum inter Reges malum difcor- dias, multos involvit populos. Cum enim unaquasque gens pro fiio Principe ^emularetur, ita contra fe mutuo animabantur & praspara- bantur, tanquam iinguli vel proprium emolu- mentum feu gloriam qusererent, vel injurias proprias ulturi efTent. Coieruntque ex diveriis hinc inde provinciis apud Caftrum, quod *Ra- dulphi * dicitur, ferociffimo agitata^ fpiritu ar- matorum multitudines, mira vefania 6 Regum fiiorum glorias, vel potius fuperbias 7 fanguinem
r. Sic tam ^pog. Twyfdenianum, quam & Ed. Pic. Pro pullularent. 2. Omnibus modis Ed. Pic. 3. Infe&o repatriavit negotio Ed. Pic. 4. ^Antea Rodulphi. 5. Vidgo Chafleaux fious in traElu Bi- turicenfi etd Indrum fiumen. Pic. 6. Suorum Regum Edd. pr. 7. In fanguinem MS- fi apographum fiquamur. Et tamen fanguinem in eod. AIS. dejiderari monuit Ttvyfienus ad oram exemplaris Ed, Ptcardianee, quod d D. Thoma Sebright mutuo accefimus.
proprium
LlBER TekTIUS. 2^7
proprium libatura. Quid enim infanius quam pro inani, nec fiia, fed alterius gloria ita aemu- lari> & quid iniquius vel miferabilius, quam pro unius hominis commodo, vel etiam faftu nudo, tot Chriftianorum milia periclitari? Cum- que ' de Caftris hinc inde oppofitis per dies ali- quot torvis fe mutuo vultibus duo magni exer- citus profpe&arent, fruftra circa vel pacem, vel inducias fatagentibus, atque aerem tantum ver- berantibus viris pacificis, tandem fatalis & tre- mendus conferendi manus dies illuxit. Turmis ad pugnam difpofitis, parum jam aberat a con- curfu mutuo, cum ecce occultis magis (ut dici- tur) ducum fufurris, quam 2 prolocutionibus publicis indultae in dies plurimos inducise in utroque exercitu voce prseconia declarantur, Plane vox ifta multo gratius infonuit auribus omnium, quam vox tubas accendentis ad prce- lium. Gentes 3 igitur, quas paulo ante hoftiliter fremebant, & * populus qui prius meditabantur inania, Deo propicio cum * incruento gaudio abiere in fua. Rex autem Anglorum dimiflb exercitu in Tranfmarinis regionibus moraba- tur, firmandse magis pacis, quam fiifcitandi fu- roris 6 bellici negotiis deditus. Olim enim pro setate bellorum ? pertsefiis, nulla jam libidine, fed fola neceflitate ad intentionem bellicam trahebatur.
1 . E Caftris Edd. pr. 2. Praelocutionibus Edd. pr. 3. Ergo Edd. pr. 4. Populi Edd. pr. 5 . Ingenti MS. Pic. 6. Sic etiamAlS- Pk. yjnteat belli. 7. Jta qnoque MS. Pic. ^intea piocetTusp-o pevtaefus.
Pp Dt
298 LlBER TERTIUS.
De prcerogativa terne Jerofolymitana^propter quam totiens devorat habitatores fuos.
C a p. XV.
Anno a plenitudine temporis, quo verbum caro fac-tum eft, m.c.lxxxvii. regnante in Alemannia Frederico, in Francia Philippo, in Anglia Henrico II. Urbano autem, qui Lu- cio fucceiTerat, fedi Apoftolica^ prasfidente, ag- gravata eft manus Domini fuper terram Jero- folymitanam, &, fecundum ' Jeremiam, plaga inimici percuffit eam caftigatione crudeli. Ci- vitas fancta, z m qua invocatum eft nomen Do- mini a diebus antiquis, in qua facras prophetias floruerunt, ia qua redemptionis humanse in- fignia micuerunt, ex qua falutis in omnem mundi latitudinem facramenta fluxerunt, (proh dolor ! ) incidit in manus gentis prophanse & immundse ; terra fanctorum, qui a feculo fiint, prophetarum : terra Apoftolorum, immo ipfius Domini & Salvatoris; quam fcilicet incarna- tionis , & nativitatis fuae myfterio initiavit : converfatione fiia, & prasdicatione, fignifque illuftravit, paffione fua, & fepultura, & refur- rectione confecravit ; afcenlionis fuae triumpho, & adventu paracleti irradiavit ; fpurciffimus Saladinus occupavit, fidelium populis vacuavit, &, abralis Chriftianse religionis infignibus, im- mundiffima? fedtae fuse facrilegiis prophanavit.
I. Cap. 30. P. 2. Hier. ij. P.
datum-
LlBER TERTIUS. 2$>9
datumque eft ei non folum os loquens ingen- tia, {bd etiam brachium faciens grandia adver- fus Dominum, & adverfuspopulumChhfti ejus. Nam de eodem populo impletum eft illud Je- remise r, immo dominicum per os ejus, z Ejice illos a facie mea : $ egrediantur, qui ad mortemy ad mortem: & qui ad gladium, adgladium : (3 qui ad famem, adfamem: & qui ad captivitatemy ad captivitatem. Hujus autem miferabilis & famofi exterminii caufam fuiffe peccata, plus fblito in- undantia nemo debet ambigere. Et quidem ab initio in omnibus, quse fub ccelo fiint, regioni- bus, patientius divinitas peccata diffimulaffe nofcitur, quam in terra illa; quam utique gra- tia tantorum, tamque infignium operum divi- norum, quse in ea mirabiliter patrata, vel pa- tranda fuere, quadam (ut ita dicam) privile- giali neceffitate fan&am effe oportuit, aut non diu impunitam. Quippe hanc Deus elegit ab initio, lllius prasclariilinias dignationis fuae, quse fcilicet omnia divina longe antecellit opera, i. fuas incarnationis, & humana2 redemptionis, fuo tempore nobilitandam miraculis. Horum fane in ea fuo tempore patrandorum gratia, fingu- lare prae cunc-tis regionibus femper privilegium habuit, quod utique gratia eorundem jam pa- tratorum cumulatius habere dinofcitur. Inde eft quod fcriptura facra locis pluribus ejus pras- rogativam tam prseclare commendat. Qupd fi
x. Hierem.cap. 15. P. z. Eicc MS.
P p 2 vel
300 Liber Tertius.
vel ad opum gloriam, vel ad frudtuum referas ubertatem : occurrit tibi veriffima ratio, quod 1 utique in his plurimae illi regiones aequentur, & quasdam etiam prseftent, nifi forte in his, quas de India memorantur, vana fit fides. Ergo hoc folo pras cuncT:is terns inclita, vel olim fu- ifle, vel nunc efTe dinofcitur, quod in ea & olim patrandum erat, & nunc patratum efle conftat, illud humanas redemptionis tam ma- gnum & tam mirabile facramentum. Nam fi peculiari populo fuo, id elt, femini Abrahaa, ter- renam hereditatem Deus propter excellentifli- mam fru&uum fertihtatem largiri voluiflet, in India potius, quam in Syria pofleflionem tri- buiflet. Nunc autem divina fua provifione po- pulo ad hoc elecl:o, ut ex eo humanse redem- ptionis hoftia fuo tempore fumeretur, terram illam in pofTeflionem dedit, quam ab initio ele- gerat, ut in ea eadem reconciliatrix hoftia lita- retur. Hujus rei gratia eandem terram fpecia- liter fuam z vocat : terra, inquiens, non vendetur in perpetuum : quia mea efl, & vos advence, t3 co- lom mei. Sane hujus terrae primi poft diluvium incolx fuereCananei & Amorei,&cognatiho- rum populi. Quos nimirum Dominus propter mores flagitiofiflimos fuo tempore difperden- dos efle prasvidens, adduxit illuc Abraham, ge- nerofae ftirpis patrem futurum, de Hur Chal- deorum : 3 femini, inquiens, tuo dabo terram hanc.
I. Deeft utique m Edd. priorib. a. Levit. tj. P. 3. Genef iz. P.
Porro
Liber Tertius. 301
Porro ipfi Abrahse nec paflum pcdis, ut ait 1 Apoftolus, dedit in ea. Quia, juxta vocem divinam, nondum completa erant peccata A- moreorum: id eft, non tantum jam excreve- rant atque invaluerant, ut propter hsec a Deo indulgenter magis quam rigide peccata % pen- fata, iidem peccatores exterminari deberent. Itaque 3 a Deo prsefcio & jufto, non rigido, peccatorum completio + patienter eft exfpecia- ta : Sc exterminatio peccantium ufque ad com- pletionem peccatorum dilata. Idcirco Abraham illius terra; non eft fadtus polfelfor, fed advena : porro femen ejus completis s jam peccatis Amo- reorum accepit in pofTeflionem tei*ram eorum. Et ut eandem terram poflideret Deo largiente, eofdem exterminavit impios Deo jubente. Num putamus hanc gentem peccatricem enormius peccafTe, quam gentes ceteras orbis terrarum, fcilicet ut illadis ceteris fola exterminium pate- retur? Certe orbem univerfum caligo erroris involverat^ & nemo refpectii divini judicii, quod utique nefciebat, vetabatur facere quod libebat. Non lgitur gens illa ideo fola divini feveritatem judicii experta eft , quod ceteris gentibus fbrdidior fuerit ; fed terram, clarifli- mis divinse dignationis fuo tempore nobilitan- dam miraculis, incolarum fuorum tunc defbr- matam pcccatis, eorundem incolarum extermi-
I. sftlor.-j. P. z. Penfante Edd. pr. 3. Deefl a in Edd. priorib. 4. Sic etiam MS. Pic. jintea% patientia. J. Deejl jam in Edd. friorib.
nio
302 Liber Tertius.
nio expiari, & populo eledx>, id eft, femini A- braha^, facrse fidei habenti chara&erem, in he- reditatem dari oportuit. Quamobrem eidem populo a Moyfe in l Deuteronomio did:um eft : JSon propter jufiitias tuas ingredieris ut pojjideas terram iflarum nationum : fed propter impietates Juas te introeunte delette Junt9 & ut impleret verbum fuumDominus, quodjub juramento pollicitus efi pa- tribus tuts Abrabam^ Ifaac^ & Jacob. In Levitico a quoque filiis Abrahae, divina voce 3 dicitur : Ne polluamini in omnibus quibus contaminatce funt gentesy quas ego ejiciam ante conjpeHum vefirum : a qutbus polluta efl terra^ cujus ego fcelera vifitaboy ut evomat habitatores Juos. 4 Cavete ergo ne & vos Jimtliter evomat, cum paria feceritu^ fcut evomuit gentemy quee fuit ante vos, Ceterae vero regiones tale privilegium non habentes, non ita devo- rant vel evomunt habitatores fuos, cum effufius peccatis forduerint : ficut illa, quae & ipfum femen Abrahse, cui in hereditatem data erat, eo quod eam fuorum enormitate facinorum de- formaret, poftmodum jufte evomuit. Et ma- jorem quidem partem ejus, i. decem tribus, ' irrevocabiliter extorres, duas vero tribus, i. tribum Juda, de qua ipfe Dominus fecundum carnem nafciturus, & tribum Benjamin, quas
I. Cap. 9. ab auSlore citandum interpolate. Pic. i. V.C.hac&in- ftquenti caret periodo. Locui vero citatus e(l Levit. 18. Pic. 3. Dicit Edd. pr. 4. In Bibl. interpofitx funt dme periodi. Utrum bas auSiory vel librarius omiferh arduum conjicere. Pic. 5. 5ic ttiam A1S. Pic sintex cmhtebantnr} irrev. ext. d. v. tribus.
vas
LlBER TERTIUS. 303
vas eled:ionis editura erat, evomuit in Baby- lonem, ' fuo tempore revocandas. Quas 2 ta- men poftmodum, eo quod non cognoverint tempus vilitationis fuse, fed deteftabili vefania proprium peremerunt redemptorem, eadem terra jam in ea patratis divinis myfteriis inclita, feveriori judicio nunquam revocandas evomuit, Romanis Imperatoribus Vefpafiano & Tito di- vinse animadverfionis miniftris. Exterminato autem carnali femine Abrahse, quod s ita dege- nerabat, ut ei a Domino diceretur, Terrce So- domorum *■ remijfius erit in die judiciiy quam vo- bis : conculcatum eft a gentibus fanc-tuarium Dei, ufque ad tempus religioli Augufti, Con- ftantini Magni. Tunc enim terra fancla * pio ejufdem Principis ftudio, a gentilium rituum fordibus emundata, data eft in hereditatem, & pofTeffionem vero femini Abrahse, id eft, Chri- ftianis, a quibus & poireffa eft annis multis ufc que poft tempora beati Gregorii. Tandem enim & hos habitatores iiios, cum divinam contra fe iracundiam peccatis excrefcentibus accendiflent, terra fandta, quae ab eis macula- batur, devoravit, five evomuit, & contamina- runt eam Agareni habitatione fiia fpurciflima, ufque ad annum a plenitudine temporis, quo
I. V. C. mancus erat in fequentibus voculis. Pic. z. Poft hoc verbum tamen Codex MS. <\ui abhifce verbis caf>. 5. in fine claruit &c. man- cus erat, iterum rediit. Twyfdenus. 3. Matt.io. P. 4. Tolerabi- lius Bibl. vulg. Sed auRor videtur fnvmpfijje tx Zmc, 10. Pic. 5. Pro E d. Antv. malt.
verbum
304 Liber Tertius.
1099. verbuin caro fa<5tum eft, m.xc. nonum. Tunc enim civitas fancl:a ( ut l fuperius memoratum eft) per militiam Chriftianam, ab Europae par- tibus venientem, Agarenos habitatores evo- muit, & impleta eft etiam in hoc 2 illa Prophe- tia Noe 5 : 4 Dilatet Deus Japhet, & habitet in ta- bernaculis Sem. Quippe de Sem gentes Afise, de Japhet vero ortas funt gentes Europas. Ja- phet ergo quodammodo habitationem accepit in tabernaculis Sem, quando homines Europa?, expulfis Agarenis, in provincia Af\x Paleftina habitare cceperunt. Fuit autem habitatio filio- rum Japhet in terra fancTia annorum circiter
IO 9> lxxxvii. hoc eft ab anno a partu virginis m. o nonagefimo nono ufque ad annum m. centefi- mum od:ogefimum feptimum. Tunc enim & ipfbs peccatis eorum invalefcentibus , atque ideo Agarenis prsevalentibus ( quod fine gemitu non dicimus ) terra fan&a more fuo evomuit. Erant enim jam in Jerufalem & regno ejus, non, ut olim, s viri religiofi ex omni natione, quse fub ccelo eft, fed ex omni gente Chriftiana facinorofi, luxuriofi, ebriofi, mimi, Hiftriones, hoc genus omne in terram fandtam, tanquam in fentinam quandam confluxerat, eamque obfcenis moribus & adtibus inquinabat. Ipfius quoque terra? novi indigense, quos 6 Pullanos
I. L.X. C II. P. 1. Dee/HIla m Edd. friorib. 3. Genef. 9. P. 4. Dilata Ed. Pic. 5. Tempore jfpofl. Vide ^clor. II. Pic. 6. Sftfla- 'his hos moUes depiclos in Orient. kijior. Jacob. Vitri, cap. 73. Pic.
vocabant,
LlBER TERTIUS. 307
vocabant, Sarracenorum infe&i vicinia,non mul- tum ab eis, vel fide, vel moribus difcrepabant, atque inter Chriftianos & Sarracenos tanquam quidam neutri effe videbantur. Sic ergo terra Domini noftris temporibus ab advenis fimul & indigenis inquinata, x utrofque tandem judicio Dei evomuit, & nunc tolerat gentem immun- diffimam Agarenos ufque ad tempus, procul dubio & hos devoratura cum Deus voluerit. Sane a Chriftianis recepta eft fub Papatu Ur- bani fecundi, & recidit in manus Agarenorum fub Pontificatu Urbani tertii, lxxxvii. (ut di- <Stum eft) annis interlapfis. Qupmodo autem hoc contigerit, plenius exponendum eft : non quidem propter prsefentes, quia res recentiffi- mx memoriae eft, & fatis nota omnibus ; fed ut ad pofteros infignium malorum noftri tem- poris non fuperflua notitia, ftili noftri minifte- rio tranfmittatur.
De Guidone Rege Jerofolymorum,
Cap. XVI.
Jovennis a igitur puer poft avunculum in regno Jerofblymorum uncStus in Re- gem, paulo poft rapitur ex hac vita, infeclus, ut putatur, arte venenata tutoris proprii, Co- mitis fcilicet Tripolitani. Qui nimirum, cum effet vir magnus & potens, & propinquus Re-
I . Et utrofque Edd. fr. z . Ergo Edd. fnr.
Q^ gum
306 Libek. Tertius.
gum priorum, afpirabat ad Regnum- quod fcilicet, fublato, quem nutriebat, puero, facile fibi ceifurum fpcrabat. Verum Patriarcha & pars Optimatum terras cum militia templi & hofpitalis, matri extincli pueri, filiae fcilicet il- luftriffimi Regis Amalrici, tanquam propinqui- ori Sc juftiori heredi, regnum dederunt, indi- gnum tamen matrimonium ejus ' caufati. Nam tempore fratris Regis voto proprio fecundas contraxerat nuptias cum homine peregrino, Guidone fcilicet quodam 2 Pidtavenfi, qui a fa- cieRegis Anglorum Henrici fecundi de Aqui- tania fugerat, & Regi Jerofolymorum egregie militabat. Illa vero munitionibus urbibufque potita, Templariis cum Patriarcha annitenti- bus, viro proprio diadema Regium tradidit. Unde fupra modum indignati funt Optimates, nec sequanimiter pati potuere hominem pere- grinum, & qui non eflet de ftirpe Regum, le- vari ? fuper capita fua, cum de femine regio fuppeterent, a quibus regnum (ut credebant) decentius & magnificentius regeretur. Eorum quidem plurimi,diilimulata pavide vel callide ira, pro tempore filuere, & Principi extraordinario fpecie tenus paruere, fub exfpe&atione apti temporis, quo a fuis cervicibus jugum ejus excu- terent. Verum ComesTripolitanus,quem ira for- tior ftimulabat, propriis vel viribus vel artibus fretus, manifefte obftitit, & jugum ejus vel fi&e
i. Caufanti MS> nojler. z. Piftavicnfi £dd. fr. 3 .Supra Edd. pr.
fufcipere
LlBER TeRTIUS. 307
fufcipere cum ceteris recufavit. Cumque a re- gia potentia impeteretur fbrtiter, & fubdi co- geretur, propter virium infiifficientiam propri- arum, imploravit, & facile impetravit auxilium Saladini, callide inter partes fovendo difcor- dias, vires frangere molientis Chriftianas. Mox menfe Maio a parte Tyberiadis, quam ipfe tunc poffidebat , immifit Turcorum copias finibus Chhitianis. Qui congreffi cum quadam parte militias Templi, fac-ta noftrorum ftrage non modica, onufti ipoliis vi&ores abiere. ' Verum non multo poft idem Comes fimulatam, ut poftea claruit, amicis mediantibus cum Rege pacem fecit. Nam & ipfe, & fere univerfi terrse Optimates ex multa indignatione occultum cum Saladino fcedus percufferant, cui etiam 2 (ut dicitur) pa£ti fiierant, quod Regem Chriftianum in manus ejus traderent, quibus ipfe viciffim 5 pa<Stus effe dicitur,quod hoc fa<5to non inquietaret eos, quo minus liberam regni Jerofolymitani difpofitionem haberent. + Per- cufTerant plane fcedus cum morte, & cum in- ferno fecerant pactum, per hoc putantes fla- gellum * mundans, cum tranfiret per ceteros, fuper fe non venturum. Verum confequentia docuerunt, facram illam in eis egregie Prophe- tiam impletam : 6 Delebitur foedus 7 vefirum cum
j. Verum multo poft Edd. pr. z. Uc diftum efl: Edd. priores. s.Pa&us eft, ut MS. Pic. 4. ^ccommodav.t Ejaix verba de Judtsit c. 28. Pic. 5. Mundans & bk & inferius in Ed. ylnt.male. 6- Efitt. fup. ftd intercijis aiiqim votulis produilus. Pic. 7. Noftrum Edd.fr.
Q^ 2 morte,
30S Liber Tertius.
tnortef3 paUum ' veftrum cum inferno nonftabit :fla- gellum inundans cum tranfierit, eritis ei in conculca- tionem^ (3fola vexatio dabit intelleclum.
De prcelio quo 2 t^xcitus periit Cbriftianus, (3 ca- ptus eft J^ex cumfanUa cruce.
Cap. XVII.
G i t u r Saladinus cum lxxx. ut fertur, mili- bus equitum & eo amplius folito fiducia- lius fines Chriftianos ingreffus, civitatem Ty- beriadem mox irrupit, & munitionem caftri, s qua fe domina loci cum militibus paucis rece- perat, oppugnavit. Quibus Rex cognitis, cum fumma celeritate Chriftianum undecunque con- traxit exercitum. Et quidem Reges priores procefTuri ad prcelium, urbibus & caftellis fuf- flcientia munimina relinquebant -, ne fcilicet regnum ancipiti periculo exponerent, fi ejus offa medullis propriis, id eft, urbes & caftella neceflariis prasfidiis vacuarent. Inde eft quod cum fsepius fuerint ab hoftibus prcelio fuperati, nunquam tamen ufque ad regni exterminium periclitati fuiffe nofcuntur. Rex autem ad Chri- ftiani regni excidium inftitutus a femina, ne ab hoc tam grandi malo eflet innocens femina, fortiflimo prsecepit edi&o, ut omnis populus quafi vir unus egrederetur ad prcehum, in tan-
i . Noftrum Edd.pr. z. Periit exercitus Chr. & quomodo captus eft Edd. pr. 3 . Quo Edd. pr.
tum,
LlBER TerTIUS. 309
' tum, ut executores a Rege diredti, : cum fanis
^egros tanquam ad abfterrendum numero Sa-
ladinum exire compellerent. Ttaque egreffis
omnibus ad victimam magis quam ad pugnam,
cum pauci languidiffimi cum mulieribus & par-
vulis in urbibus remanerent: ad unius prcelii
eventum totum prasclarum illud regnum Jero-
fblymitanum pendebat. Comes autem Tripo-
litanus, cum effet exercitni Chriftiano prasvius,
tanquam gnarus locorum duxit eum de indu-
ftria (ut creditur) inlocum faxofiim, tantafque
anguftias,ut mox periclitari inciperet. Cumque
hoftes ita coartatis undique imminerent, de
Procerum confilio ftatuit Rex quocunque modo
erumpere, & proelio cum hoftibus decertare.
Primis 2 igitur icl;ibus militias Templi conceffis,
exercitum, prout oportuit, per turmas ad proe-
lium ordinavit. Templarii vero robuftiffimo in
hoftem impetu procurrentes, 5 primarum hofti-
lium turmarum + condenfitatem ruperunt, &
earum vel ftragem, velfugam fecerunt. Verum
tunc demum noftrorum nefanda proditio, &c
nefaria cum hofte collufio claruit. Comes enim
Tripolitanus, ceterique Optimates,cum turmis
fuis, fpreta difpofitione regia, prseclaram illam
Templi militiam, hoftes fortiter proterentem,
dum non fequerentur, periclitari fecere, atque
ita Templarii confertiffimis hoftium cuneis nul-
I. Tam facros quam aegros MS. Pk. 2. Ergo Edd.fr. 3.P11- inaiiam MS. Pic. 4. Deniitatem Edd. friores.
Io
JIO LlBER TERTIUS.
lo fequente immerfi, illico vel vi&imaj vel prse- ' da fuere. Cumque exercitus nofter in loco in- aquofo aeftu & liti deficeret, de caftris ! fex fce- leratiflimi milites ad Saladinum transfugerunt, & abjurata lege Chriftiana noftrorum myfteria prodiderunt. Quibus agnitis, Saladinus noftros, quos locorum magis expugnabat malitia, mo- dis omnibus cenfuijt impetendos. Qui cum pene ufque ad internecionem csederentur, Rex tan- dem fugam arripuit. Quem Tokedinus, Sala- dini nepos, perfequens, cum cruce ligni domi- nici comprehendit. Caefus eft vel captivatus fere totus exercitus Chriftianus, paucis fiiga elapfis. Milites templi & hofpitalis, quos in campo non voraverat gladius, ab aliis fegrega- tos captivis, Saladinus coram fe z decollari pras- cepit, atque hac exoptatiilima voluptate pro- prios pavit afpedtus. In Reginaldum quoque de Caftellione, virum Chriftianiffimum, & tam armorum gloria, quam animi nobilitate cele- berrimum, qui Principatum olim Antiochenum ftrenue 5 adminiftravit, & tunc finibus in Ara- bia Chriftianis egregie praefidebat, odium pro- prium tyrannus declaravit : quem fcilicet fero- ciflime interrogatum, & conftantiflime, prout tantum decebat virum, refpondentem, manu propria trucidavit, voluptati fuas plurimum se- ftimans deperire, fi alius etiam coram fe tam
I. Noftris <*<&('« MSPic. z. Jacob. V~itrU.c.<)6. hifi. Orient. Sub- fcribit & joan. Frtfautt. in Chron. Pic. 3. Adminiftiaverat MS. Pic.
pretio-
LlBER TERTIUS. 311
pretiofum effunderet fanguinem. Comes autem Tripolitanus cum fiiis complicibus fugit e prce- lio - Turcis eos (utdicitur) nec attingerecu- rantibus.
Quomodo Saladinus occupavit terram promijfionis cumfanbla civitate.
Cap. XVIII.
Cu m ' igitur vi&or exercitus caedibus fati- atus poft bellum ad praedam converfus ingentia peremptas vel z captivatas multitudinis fpolia diripuiffet, tyrannus cruentiffimus cum omnibus copiis florentiffimam civitatem > Tho- lomaidam, quas nunc Acra dicitur, adiit, quam pradidiis (ut fupra di<5tum eft) vacuatam, & fruftra imbelli vel aetati vel fexui creditam, il- lico obtinens, nova ex caedium fatietate cle- mentia inventam in ea multitudinem iilasfam abire permifit. Tunc converfus ad reliquas ur- bes & oppida, omne robur terrae Jerofblymi- tanas, praster ipfam fanclam civitatem, & Ty- rum, & Afcalonam minimo & incruento nego- tio in poteftatem redegit. Nam quoniam uni- verfa urbium & caftellorum prsefidia unius » prcelii cafus abraferat, in obtinendis praxla- ris, 6c fola fame expugnabilibus Chriftianorum munitionibus, nulla fe fortunatiffimo tyranno
1. Ergo Edd.fr. z. Captiv* Edd.fr. 3. Ptolemaida Edd.friora. 4. Belli Edd.fr,
difficultas
312 LlBER TERTIUS.
difficultas oppofuit. San&am quoque civitatem idem furoris divini Malleus adiit. Patriarcham & populum metu languidum ad deditionem coegit, vita & libertate indulta, ut titulo fe clementise infigniret : armis & pecuniis nuda- tos dimifit. Civitatem ' pompatice ingrefTus, ecclefias fpoliatas profanavit, formam vexilli dominici ludibrio habitam & fuftigatam con- fregit ; templum vero Domini, quod & ipfis Sarracenis femper venerabile fuerat, folemniter aqua rofea, tanquam x a Chriftianis fbrdibus expians, facrilegis ritibus dicavit. Sepulchri vero dominici aliquantulam reverentiam ha- buit, quod, omni quidem aureo vel argenteo ornatu fiiblato, Syros illius terrse indigenas Chriftianos cuftodire pra^cepit, edi&um adjici- ens, Ne quis alienus irreverenter accederet. Debilium quoque in famofiflimo illo hofpitali 3 beati Joannis decumbentium, five humanitus, five pro gloria mifericordiam habuit : eorum- que donec vel morerentur, vel convalefcerent, curam haberi voluit, quibufdam ex fratribus hofpitalariis hanc operam fecure & libere + exe- quendam committens. Hasc Jerofolymis pro- veniiTe s nofcuntur, a diro illo prcelio, quo po- pulus Chriftianus interiit, tribus fere menfibus
I. Vlde Notaf.V. 2. Deejl a in Edd priorib. 3. San&i Eddpr. ^.Deejl exequendam in Edd. priorib. 5 Sic diftinguimus cnm Cod.noftr» MS. Deeft contma pofl nofcuntur in Edd friorib.
elapfis.
Liber Tertius. dapfis. Quippe J infra o&avas beatorum Petri 8c Pauli Apoftolorum fa&um eft illud Chiifti- anse plebis excidium, & circa folemnia beati Archangeli Michaelis fadta eft deditio fancStas civitatis. Afcalona quoque urbs nobilis, in quam poft prcelium, propter excellentem ejus firmi- tatem, multi confluxerant, & armorum five vi- <Stualium copiam fruftra congefferant, potefta- tem tyrannicam non evafit : quam fcilicet in- feliciilimus ille Rex Jerofblymorum, qui captus in prcelio fuerat, pro fua liberatione reiignavit. Jamque fbla urbium Paleftinse urbs infignisTy- rus Dominationem afpernabatur hoftilem: o- lim afTueta fummis refiftere Regibus. Nam, ut produnt hiftorise, antiquum illum fbrtiflimum- que Regem Nabuchodonofor prius, & poftea Magnum illum Alexandrum multo labore z ex- ercuit. Quje nimirum ea facilitate, qua nrbes ceteras, in manus incidiffet hoftiles, niii cceleftis qusedam provifio intentioni tyrannicas obviaf- fet, juxta illud 3 Efaise : Quomodo fi inveniatur granum in botro^ & dicatur, ne dijjipes illud^ quo~ niam beneditlio efi : fic faciam propter fervos meos, ut non difperdam totum. Plane Dominus propter fervos fuos, ut fcilicet Chriftianis in terram ll- lam venturis aptum non deefTet receptaculum,
totum, licet & hoc excrefcentia temporis noftri
— — — — — - — — *-^ — , — _— __ — _ —
I. Jacob. Vitriac. c. 96. hift. Orient. m fetto Tranflationis S. Mar- tini : fcd paria funt. Hic enim dies contingit imra Oclavas ^4pofol. Pic. 2 . Qttam tarnen ceph, tejiib. Trogo Pom. apui juji. /. 1 1 . & yfrrian. t. II. V. yCap.6^.?.
R r pcccata
3i3
314 LlBER TERTIUS.
peccata exigerent, diflipare vel difperdere no- luit, fed urbem hanc tanquam granum botri modicum pro benedi&ione non modica Chri- itianis fervavit. Modum autem, quo fervata eft, Chrifto propicio fatis notum praefentibus, noftra propter pofteros non debet narratio praeterire.
Qupmodo Conradus Marcbio munivit Tyrum, & de interitu Comitis Tripolitani.
C a p. XIX.
a r ch 1 o ' igitur de monte Ferrato, vir inter primos Romani Imperii magnus & potens, Jerofolymam orandi ftudio venerat, tcrra pofTeffionis 2 propriae filio Conrado com- miffa. Cumque ibidem pia devotione per 3 mul- tos dies confifteret, & Omnipotenti Deo in de- fenfione * fandtae terras propriis fiimptibus * fe- dulo miniftraret • in bello, quo eadem terra tra- dita eft in manus 6 Impii, cum aliis nobilibus ca- ptus eft ab Agarenis. Ipfb tempore memoratus juniorMarchio, & ipfe oraturus, patrique aftitu- rus, cum agmine virorum f brtium Jerofolymam properabat. Fadtum eft autem die f tertio poft captam 8 Tholomaidam, ubi naves Chriftianae
1 . Ergo Edd. pr. z . Proprio Edd. pr. ^.Deeft multos m MS. no- (Iro. 4. Deefi fanfta; in MS. Pk. 5. Deeft fedulo in Edd. priorib. 6. ^ntea cpddem fcriptwn erat imperii. Sed & MS. auttoritas, & tei feries poftularunt, tit reponeretur Impii, fcilicet Saladini. Pic. Et tjuidem impii legtur in Cod.noftro. 7. Tertia Eddpr. 8. Ptolemai. dem MS.Pic
appli-
LlBER TERTIUS. 315*
applicare confueverant, ut idem Marchio cum fuis ' appropians, ex alto pelago immutatam adverteret, & caute notaret faciem civitatis. Nam nec Chriftiana z jam infignia, quas mox abominatio hoftilis abftulerat, ex templorum vel turrium faftigiis procul afpicientibus reful- gebant: nec campanas (uti mos fuerat pere- grinis portui appropinquantibus,) concrepabant. Unde intellexit vir prudens, eandem civitatem in manus incidifTe hoftiles. Flexo 3 igitur curfu Tyrum adiens ibidem applicuit : invenitque omnes Tyrios mceftitudine atque f brmidine ita attonitos, ut animis labefacStis tyranno mox af- futuro, exemplo + Tholomenfium, civitatem tra- dere cogitarent. Verum ad tanti hofpitis in- grefTum,refumpto aliquantulum fpiritu, * cum ei miferabilem Chriftianorum cladem indicafTent, ejus, tanquam ad tantillarum reliquiarum divi- nitus direcl:i folatium, falubri fe confilio credi- derunt. Ille vero, cum efTet prudens atque ma- gnanimus, omnes a minimo ufque ad maximum facramento aftrinxit, quod ei omnium curam gerenti fideliter parerent in omnibus, fapienter allegans, nihil agi poffe, nifi fub 6 uno Principe, & provifbre, cundi eflent unanimes. Qup fadto, civitatem, cooperantibus omnibus, folli-
I . Appiopinquans Edd. pr. fyfie vero e Cod. noftro appropians. Onnm vocem & mfra etiam 11 V. c i o. e Cod. eodem emlmus. Appropiare idem valet apud Scriptores mcdlx Latinitatis ^«orfpropius ficri. 2. Dte[t jam in Edd.priorib. 3. Ergo Edd- pr. 4. Ptolomaidenfium Edd.pr. 1 . Cum & mif.Ed.sintv. Txtn ei quam & omittit Ed. Pic. 6. Principe
uno Edd. pr. R r 2 cite
Jlcj LlBER T E R T I U S.
cite muniebat. Sequenti die Comes Tripoli- tanus & Reginaldus Sidonius ■ quali caufa re- fugii vel tuendas urbis advenientes, cum fu- ifTent intra mcenia cum paucis admifli, & fru- ftra vel follicitare populum, vel arcem prseoc- cupare niterentur, mature deprehenfi, aegre e£ fugerunt, fuorum aliquot in urbe relidtis, quos zelus Marchionis, tanquam Chriftiani nominis manifeftos proditores, fufpendio damnavit. Cum autem memoratus Comes, & complices a fui viderent Saladinnm rupta fide pa&orum Jerofolymitano regno incumbere, idque expul- fis indigenis, populo proprio dividere in pof- feflionem : tunc demum vexatione dante intel- ledtum, intelligere potuere, * fbedus, quod cum morte percufferant , judicio Dei deletum, & pacStum, quod cum inferno fecerant, eadem judicii feveritate non ftare, feque flagello in- undanti & tranfeunti jufte fieri in conculcatio- nem. Idem ergo Comes feram agens pceniten- tiam, ad urbem propriam eft reverfus ; & ex doloris vehementia in amentiam verfiis hor- renda morte defecit. Complices quoque ejus ( ut dicitur) non morbus aut fenium, fed con- fufionis & doloris intolerantia, de terra quam prodiderant, in brevi erafit. Cives autem Tri- politani matura propter dies malos delibera- tione Boamundum Antiocheni Principis filium,
i. Defunt quafi c. r. vel t. urbis in Edd. prlorib. z. Ejus/wfui In Edd. friorib. 3. ferba funt Efai. lepde appojini, Pic.
laudatas
LlBER T E R T I U S.
laudatae fortitudinis & prudentias juvenem, Dominum libi delegerunt : fub cujus regimine Tripolitana regio remiffius nofcitur infeftata a Turcis. Dicitur enim & creditur Saladinus, cum alias totis viribus debacchatus fit, Tripoli &" finibus ejus peperciiTe, propter jusjurandum, quod fuerat inter ipfiim & Comitem Tripoli- tanum.
De objidione Tyri, * & reditu Regis de captione. Cap. XX.
Jerosolyma igitur ceterifque urbibus pra> ter Tyrum celeri deditione receptis, Sala- dinus eandem urbem fub Conrado Marchione fiducialiter agentem obfedit. Quas nimirum juxta fidem hiftoriarum veterum olim infula, nunc autem Alexandii Magni arte fimul & o- pere continens, tota fere 2 mari ambitur, portu gaudens tutiffimo. Quapropter tyrannns, ne mare pervium eifet obfeffis, claife circa urbem difpofita, modis eam omnibus, qua parte ma- ris non prastendit obicem, ftuduit oppugnare. Marchio vero Sc fui, caventes, nefbrte Itali- carum navium, quibus a Sicilia & Apulia urbi fubfidia inferebantur, interciperetur commea- tus, praeparatis opportune navibus quas in pro- prio portu habebant, navali prcelio ftatuerunt cum hoftili clafTe confligere. Qupd & fa&um
i. Et captivi Regis reditu Edi.fr. i. Mare Cod. nofier AfS-
eft
3i7
318 Liber Tertius.
eft Deo propicio, & caefa vel fubmerfa multitu- dine hoftium ■ naves nonnullas ceperunt. Ce- teri vero, fpectante Saladino, naves, ut evade- rent, littoribus alliferunt. Qup cafu ita eft con- fternatus, ut incenfis machinis & foluta obfi- dione difcederet, nihil ulterius contra eandem urbem aufurus. In fines mox Antiochenos de- bacchantem convertens tyrannidem, Principem Chriftianum in tantum attenuavit atque x in- fregit, ut capta Laodicea reliquifque urbibus juris ejus, raram illi poflfeflionem extra muros Antiochenos relinqueret. Ipfam quoque maxi- mam civitatem ita coartavit, ut ab exterritis civibus padfcum extorqueret, quod ad diem cer- tum urbem refignarent, nifi forte major ex Eu- ropa exercitus > fiiperveniens id fieri prohiberet. * Porro noftri apud Tyrum fub Marchione pro- fperabantur & roborabantur in dies, confluen- tibus ad eos * plurimis ex Chriftianis provinciis Tranfmarinis. Rex quoque Sicilias competens illis fubfidium direxit. Unde fa&um 6 eft ut plerumque ad prazdam longius excurrerent, re- bufque fortiter & profpere geftis, onufti manu- biis remearent. Et cum fbrte in prasda captivus infignior Marchioni obtigiflet, eundem lauda- bili providentia patre mutavit, qui (ut di<5tum
I. Jacob. yhria.c 97. hijf. Orient. fcribh multas naves Saladini fuc- cenfastiMarchione.Vic. 1. Fregit Edd.fr. 3. Subveniens Edd.pr. 4.E*- dem eodem feculo retulit monachus yfltifjiodor. in Chron.Vic. 5. Plurimis Chriftianis Tranfmarinis Edd. pr, 6. Efi: plerunque3ut ad Edd.fr.
eft)
LlBER TERTIUS. 319
efl) captus in prcelio maximo infeliciter apud hoftes vivebat. Rex vero Jerof blymorum, mo- do fiiperius memorato de captivitate reverfus, noftris impedimento magis quam folatio fiiit. Cum enim Tyrum, tanquam jus Regium, a Marchione repofceret, & Marchio urbem, tan- quam ab ipfo, aeque ut cetera, hoftibus expo- fitam, a fe autem cum multo labore fervatam, modis illi omnibus denegaret, feceffitTripolim, &, aggregatis fibi plurimis, Marchioni erat in- feftus. Illis itaque hoc mododifceptantibus,& aliis quidem ' pro ifto, aliis vero pro illo asmu- lantibus, res Chriftianse in Syria minus proce- debant. In qua re advertere eft, quam fubtili aftutia Saladinus, immo in Saladino diabolus eundem Regem, qui z totius ab initio turbinis & cladis occafio fuerat, de captivitate emiferit, Chriftianis, proculdubio fub fpecie recti, pro- fe&ibus opponendum. Quod cum in illa di£ ceptatione ex parte claruerit, in 5 hiis certe, quas confecuta nofcuntur, magis claruit.
Dc morteUrbani Papccy & inflitutione Gregorii. Cap. XXI.
u m in Oriente circa populum Chriftia- num talia gererentur, Urbanus Papa Romanus extremas fbrti fubjacuit, & fiicceflit
x. Pro ifto, <?c aliis pro illo Edi. priores. 2. Ab initio totius Edd.fr. 3. His Edd. p:
ei
20 LlBER TERTIUS.
ei venerabilis Albertus, ejufdem * Cancellarius, di&xifque eft Gregorius, 2 vir plane & fapien- tia & vitas finceritate confpicuus, semulationem Dei habens in omnibus fecundum fcientiam, 8c fuperftitiofarum confuetudinum, quarum in ec- clefia per quorundam rufticam fimplicitatem ci- tra fcripturarum audtoritatem multitudo ino- levit, reprehenfor acerrimus, unde a quibufdam minus difcretis putatus eft s turbato per ni- miam abftinentiam cerebro delirare. Sane cum in Oriente illud Chriftianse plebis extermini- um, atque irruptio fandtae civitatis fiib Pontifi- catu Urbani contigerint, eidem tamen datum eft, tantse infelicitatis fama minime fauciari. Rerum quippe infra odtavas Apoftolorum Petri & Pauli infeliciter geftarum nuncii circa fefti- vitatem beati Lucse Evangeliftae ad Apoftolicam fedem venerunt, Urbano paulo ante ex hac luce fubtraclro, & mature fubftituto Gregorio. Qni venerabilis Pontifex, trifti nuncio percul- fus, ingemuit, & vi doloris anxius, tam enor- mem Chriftiani nominis jadhiram inconfblabi- Iiter deploravit. Aliquod tamen remedium ad- hibere, & tanto malo, ne latius ferperet, pia provifione occurrere fatagens, hanc illico in orbem Chriftianum direxit epiftolam.
I, Sedis inferit AIS. Pk. z. llfdem pingitur coloribm et Monacho ^hifiodo. Jacob. Vitri. cap.yc). Orient. hiflor. Joan, Frafyuet. inChron. Pic. 3. Deefl tuibato in Edd. priorib.
Epiftola
LlBER TerTIUS. 32I
Epiflola Gregorii Papa.
"Gregorius, fervus f ervorum Dei, Uni- "verfis Chrifti fidelibus ad quos litterse ifbe " pervenerint , Salutem & Apoftolicam bene- "di&ionem. Audita tremendi feveritate judi- " cii, quam fuper terram Jerofolymitanam di- " vina manus exercuit, tanto fumus nos, & fra- " tres noftri horrore confufi, tantis affli&i do- " loribus, ut non facile nobis occurreret, quid " dicere aut facere deberemus, nifi quod Pfal- " mifta deplorat & dicit : ' Deus vemrunt gentes " in hereditatem tuam^ (2>c. Ex occafione quippe "dilfenfionis, quse fnggeftione Diaboli facfa " eft nuper in terra, acceflit Saladinus cum mul- "titudine armatorum ad partes illas, & occur- "rentibus Rege & epifcopis, Templariis & Jio- " fpitalariis, baronibus & militibus, cum populo " terrse & Cruce dominica, per quam ex me- "moria & fide paffionis Chrifti qui pependit, &■ "genus humanum 2 redemit in ea, certum fibi " contra Paganorum incurfus folebat effe tuta- "men, fa&a eftcongreflio inter eos, & fupe- " rata parte noftrorum capta eft crux dominica, " trucidati Epifcopi, captus eft Rex, & univerfi "fereaut ' occifi gladio, aut hoftilibus manibus " deprehenfi : ita ut pauciflimi per fugam dican- "tur elapfi. Ipfi quoque Templarii & hofpita- "larii in ejufdem funt occulis decollati. Nos
1. Pfal. 78. P. ». In ea redemit Edd.pr. 3. Caefi Edd.fr.
S f "autem
322 LlBER TERTIUS.
"autem licetcum Propheta ' dicere habeamus, " Qujs det oculis meu fontem lacrimarum, & plorabo cc die ac notle interfecios populi mei ? non tamen "adeo nos dejicere debemus, utin diffidentiam "decidamus, & credamus, Deum ita populo "fiio iratum, ut quod communium faciente " multitudine peccatorum fieri permifit iratus, "non cito per mifericordiam pcenitentia pla- "catus allevet, & poft lacrimationem, exfulta- " tionem inducat. Quifquis fane in 2 tanta lu- "gendi materia non luget, non tantum fidei " Chriftianas, fed ipfius etiam humanitatis vide- cc tur oblitus i cum ex ipfa periculi magnitudine cc 3 ac feritate barbarica Chriftianorum fangui- "nem fitiente, ac totam fuam in hoc + appo- "nente virtutem, ut * prophanet fancl:a, & cul- c< tum Dei auferat de terra, quod nos tacemus> ccdifcretus quifque valeat seftimare. Sane cum "prophetse prius, ac poftmodum Apoftoli la- cc boraverint, ut divinus cultus efTet in terra illa, cc & ad omnia climata mundi ex ea 6 deflueret ; ccimmo, quod maximum & ineffabile eft, Deus, ccqui ibi voluit falutem operari, per feipfum ccad hoc dignatus fit laborare, nec lingua di- cc cere, nec fenfus cogitare poteft quantum no- ccbis Sc univerfo populo f Chriftiano dolendum ccfit, quod nunc id perpefTa eft terra illa, quod
T. f/ierem. 5. P. 2. Tanti MS. nofter. 3. Et Edd pr. 4. Po- nente Eddpriores. 5. Prophanare MS nofler. 6. Difflueret Edd. triores. 7. Sic etiam MS.Pic* sintex ommittebatnr Chriftiano.
"fiib
LlBER TERTIUS. 32J
" fub veteri populo legitur pertuliife. Nos au- <c tem credere non debemus, quod ex injuftitia "ferientis judicis, fed iniquitate potius populi cCdelinquentis ifta » provenerint. Terra illa tcdevoravit habitatores fuos, Sc nec diu habere cc quietum ftatum, nec tranfgrefTores legis di- "vinas potuit retinere. Porro z nos in tanta cc contritione terrse illius, nori folum peccatum cchabitatorum ejus, fed & noftrum, & totius "populi Chriftiani debemus attendere, ac ve- cc reri, ne quod reliquum eft terrae illius depe- cc reat, & in alias etiam poteftas infidelium de- "fseviat regiones ; cum ex omnibus partibus in- ccter Reges & Principes, civitates & civitates, cc diffenfiones audiamus & fcandala, & cum Pro- cc pheta dicere valeamus : 3 N0n eji veritas^ non "ejl fcientia Dei in terra: furtum & mendacium^ cc + homicidium & adulterium inundaverwit, ^Janztds "fanguinem tetigit. Cogitate itaque filii, qua- "liter tranfeant univerfa, & pariter tranfeatis cc & vos : & date 5 veftra,date quoque vos ipfbs, ccnon in exterminium, fed in confervationem " ei, a quo Sc vos Sc veftra omnia recepiftis ; ccnec dicimus dimittite, fed prosmittite in cce- "lefte horreum quse habetis : & reponite apud cceum, 6 apud quem serugo non demolitur aut "tinea, nec fures efFodiunt aut furantur, labo-
1. Piovenerunt Edd.fr. z. Deeft nosin Edd. priorib. 3. 0/«4. P. 4. Et homicidium, & adult. EM.fr, J. Vcftra3 & date Edd. friorts. 6, Matth. 6. P.
S f 2 w rantqs
3 24 t IBER T E R T I U S.
a rantes ad recnperationem terrse illius, in qua " pro falute noftra r veritas de terra orta eft, & "fuftinere pro nobis - crucis patibulum non de- <c fpexit. Et exemplo veftro alios exhortamini, " ut ad ponendas pro fratribus animas confor- "tentur, & a vobis addifcant, qualiter in obfe- <c quium creatoris fui & perfonas & fubftantias "fuas impendant, recolentes non effe novum ccquod terra illa judicio divino percutitur^ fed cc nec efle infolitum, ut flagellata & caftigata "mifericordiam confequatur. Poterat quidem " Dominus fola eam voluntate fervare, fed non "iiabemus ei dicere cur ita fecerit. Voluit enim " fbrfitan experiri,& in notitiam ducere aliorum, "fi aliquis fit intelligens aut requirens Deum, ccqui oblatum fibi tempus pcenitentias hilari- cc ter ampleclatur, & animam ponendo pro fra- " tribus , confummetur in brevi & compleat "tempora multa. Eis antem, qui corde con- cc trito & humiliato fpiritu laborem itineris hu- "jus afTumpferint, & in pcenitentia peccato- ccrum, & fide recla decefferint ; plenam fuo- "rum criminum indulgentiam, & vitam polli- <ccemur asternam. Sive autem fupervixerint, "fivemortui fuerint, de omnibus peccatis fuis, "de quibus re<5tam confeffionem fecerint, im- "pofitse fatisfa6tionis relaxationem de Omni- " potentis Dei mifericordia, & Apoftolorum <c Petri & Pauli audtoritate, & noftra fe nove-
i. Pfal.84. P- *• Patibulum crucis Edd. pr.
"rint
LlBER TERTIUS.
"rint habituros. Bona quoque, • ex quo cru- " cem acceperint, cum fuis famulis fub fanc-tae "Romanas ecclefia;, 2 nec non & Archiepifco- "porum, Epifcoporum, atque aliorum Praelato- " rum Ecclefise proted:ione confiftant j & nul- "lam de 5 hiis qua^ in iiifceptione ^crucis qui- "ete poffederunt, donec de ipforum reditu vel "obitucertiflime cognofcatur, fuftineant qua> " ftionem ; fed bona eorum integra interim ma- " neant & quieta. Ad dandas quoque ufuras, fi " tenentur alicui, redderenon cogantur. Nec "eant in veftibus pretiofis & cum canibus five "avibus aut aliis quse oftentationi potius ? & "lafciviae, quam neceflariis videantur ufibus de- "fervire, fed modefto apparatu & habitu, in " quo poenitentiam potius agere, quam inanem "afFe&are gloriam videantur. 6Data7Feren- "tiniIIIIto. Cal. Novembris."
De tranjitu Gregorii Papce. Cap. XXII.
Hac igitur Epiftola in orbem dire&a, idem reverendus Pontifex pia? fbllicitu- dinis inftin&u Pifas contendit, Pifanos & Janu- enfes, jugi & inveterata difcordia diflidentes, Deo au&ore reconciliaturus, vel ferales illas
i. Ipforum addit MS. Pk. z. Nec non Archiepifcoporum, & *Epifcoporum Edd. fr. 3. His Edd. fr. 4. Sanftae addit MS. Pic. 5. Aut Edd.fr. 6. fJarum literarum meminit nominatim yibbas Ufferg. in Chron, Pic 7. Ferentinae MS. nofter.
ini-
325-
126
LlBER TERTIUS.
inimicitias protenfioribus faltem induciis fuf- penfiirus ; ut, fublatis vel ad tempus fepofitis ftudiis partium, uterque populus ( quorum & opes ampliffimas, & vires erant terra marique ingentes) in Chriftianae expeditionis commu- niter accingeretur negotium. Pifas ' ergo in- greffus, primos Januenfium evocavit, & fecun- dum datam fibi fapientiam, cooperante Ponti^ ficali reverentia feroces hinc inde animos fe- dare curavit. Cumque per religiofam 2 ejus operam opus pacis procederet, jamque arripi- endi melioris propofiti meditatione inveteratas illse ferocium populorum languefcerent fimul- tates, febre correptus poft dies pauciflimos a- pud Pifas valedixit huic mundo, bonis paftori- bus, ut de tali viro credi fas eft, fociandus in ccelo. Cui fiicceffit Clemens, ibidem ele&us & inthronizatus, qui jaclra 3 pacis femina pio ftudio fbvit & ad frudhim perduxit.
Quomodo fleges crucem acceperunt cum nobilibus plurimis.
Cap. XXIII.
Sane triftis ille rumor rerum in Oriente male geftarum, orbem + in brevi pervaga- tus, omnium quidem Chriftianorum cordibus
l. Sicetiam MS.Pic ^nteat quoque^-o ergo. z. Illius Edd.pr. 3. SicetiamMS. Pie.^fnteaomitttbatur pacis. 4. Ita yuoque Edd.fr. sinm omittebantm in brcvi.
ftuporem
LlBER TERTIUS. 327
ftuporem & horrorem invexit ; multorum au- tem id ipfum tanquam prseclara quasdam exer- cendse virtutis occafio ad aemulandum animos erexit. ' E quibus Richardus Comes 2 Pi&aven- fis Regis Anglorum filius, & fucceffor futurus, nuncium forte 3 hujufcemodi inclinato jam die accipiens, abfque ulla deliberatione laudabile propofitum toto mox pe&ore combibit; & fum- mo, ut dicitur, mane in argumentum futurae peregrinationis & expeditionis, * charadfcerem dominicum fblemniter accepit. Qup audito pater filuit ufque ad filii adventum. Et cum adefTet pofl dies aliquot; me, inquit, incon- fulto rem tam arduam * arripere minime de- buifti. pio tamen propofito tuo nequaquamad- verfabor, fed ita illud profequar, ut a te egre- gie impleatur. Erat autem tempus hiemale, & nullus adhuc magnorum Principum fignum Do- mini acceperat ; fed omnes circa 6 hoc ancipites fiuctuabant, cum tamen 1 adhuc divini timoris ftimulos ailidue paterentur. Tandem vero Ar- chiepifcopus Tyrius a partibus veniens Orien- tis, & duriora nuncians ; tam prasfentes, quam etiam imminentes Orientalis ecclefias miferias ita in auribus publicis deploravit, ut duo magni Reges Francorum & Anglorum tradtandi gra- tia quidnam facerent terrae Jerofolymitanas ab
1 . Ex quibus Edd.pr. z. Piftavienfis Ed.yintv. j.Hujufmodi Edd.fr. ^.videNotat. 5. Arripere debuifti? pio, oww^iminiine, Edd. fr. Et tamtn in Cod.fm non, legi monnit Phardnt. 6. Hxc Edd. fr. 7. Ad hoc MS> nojltr.
hoihbus
328 Liber Tertius,
hoftibus liberandaa, ' ad fblenne colloquium 2 in terrarum confiniis cum Epifcopis & Proce- rum fuorum frequentia convenirent. Et qui- dem paulo ante, uti fuperius expofitum eft, ho- ftiliter difcordaverant, nec finierant inimicitias, fed induciis ad tempus fufpenderant. Verum in illo colloquio, dum religiofa intentione non fua, fed quae Chrifti funt qusererent, nulla vel admodum languida priftini rancoris irrepfit me- moria, fed omni propter Chriftum fimultate & quasftione ita 5 confbpita ut fepultam crede- res, paribus votis & ftudiis Chriftiano negotio intenderunt. Itaque in multo devotionis fer- vore furgentes, fignum Regis Regum in ejus mox militiam accingendi per manum memorati Archiepifcopi acceperunt, & non tantum fua, fed etiam feipfos eidem + praxlara? militise de- voverunt. Quprum exemplum Dux Burgundise, Comes Flandrise, & ' Comes Campaniae, cum aliis 6 compluribus utriufque regni nobilibus atque ingenti virorum militarium numero, hi- lari devotione amplexi, ipfi quoque figno Do- mini proprios infignire humeros, feque pro ipfb laboribus periculifque exponere gloriofum du- xerunt. Statuto mox tempore quo iter arri- perent, ad necefTariam provifionem & praspa-
I. Sic etiam MS. Pic sintea emittebantur ad folenne colloquium. %. Terrarum fuarum confiniis Edd. pr. 3. Sic etiam MS. Pic. yinteat fopita. 4. Ita quoqne MS. Pie. ^ntea, clars. j. Senefchallus MS. Pic. 6. Quam pluribus Edd. pr.
rationem
LlBER TERTIUS, 329
rationem tanti itineris atque negotii de com- muni confilio ifta fanxerunt, & redacta ' in fcriptis Epifcoporum per omnes utriufque regni provincias direxerunt.
Statuta J^egum in fufceptione ' Cructs.
Ad audientiam Romanas eccleiias totiufque Chriftianitatis pervenit rumor ille miferabilis de deftru&ione terrse Jerofolymitanse & ca- ptione dominicas crucis. Unde dominus Papa & Ecclefia Romana volens huic miferice 2 fub- venire,optimum remedium omnibus qui crucem acceperint de confueta fedis Apoftolicas cle- mentia ordinavit, videlicet quod a die, qua quiilibet crucem accepent, totius pcena? fibi injunc-be habebit de peccatis fuis, de quibus poenitens fuerit & confeffus, & iimiliter de ob- litis 3 relaxationem. Ordinante igitur provi- dentia Dei, domini Reges Francorum Sc An- glorum cum immenfa multitudine Archiepifco- porum, Epifcoporum, Baronum utriufque ter- rae, crucem Domini fufceperunt : & de com- muni confilio ftatutum eft, quod unufquifque (a) 1 Cen- tam clericus quam laicus decimam omniiim*''' reddituum fuorum unius anni, & mobilium fuo- rum quas nunc poilidet, excepto Blado iftius anni, dabit ad fubventionem terras Jerofblymi-
1. Sic etiam MS. Pic. ylntea^ in fciiptis3 Epifcopis &c. z. Ita quoque MS. Pic. ^/tntea, fubveniri. 3. Deeft relaxationem in MS- nojtro. (a) Notuia; iB<z margmates ad Conjtiiutionum numerum fertinentest dcfiderantur tam in Cod, noftro MS. quam etiam in Fdit. yimverpienfi.
T t tanas;
3 30 Liber Tertius.
tanae ; & de Blado futuri anni dabit fimiliter decimam. Excipiuntur libri & veftimenta, & veftes & tota Capella clericorum, & equitaturae eorum, & ornamenta ecclefiamm, & fimiliter veftes, & equi, & l arma militum, &c lapides
z.conjih. pretiofi utrorumque. Quicunque autem cleri- cus aut laicus crucem acceperit, nihil dabit, & de hominibus terrse fiiae decimam habebit, ex- ceptis burgenfibus & ruiticis, nifi aifenfu do- minorum fuorum crucem acceperint. Omnibus ergo hanc decimam legitime reddentibus de mi- fericordia Dei confiii, medietatem : pcense fibi injundtae condonamus, remiffionem nihilominus 3 facientes & de decimis hucufque non legitime datis, & de peccatis oblitis. Si autem de aliquo dubium fuerit, quod legitimam decimam non dederit, per feptem legales homines de * vineto ejus veritas inquiretur, & 5 hsec legitime fieri
l.confiit. fub anathematis vinculo praecipietur. Statutum eft etiam a dominis Regibus, & ab Archiepifco- pis & Epifcopis 6 & 7 omnibus Baronibus con- ceffum, ut quicunque clericus vel laicus crucem acceperit,fi redditus fuos ante 8 invadiaverat,exi- tus hujus anni integre habeat ; & tranfa&o an- no creditor redditus rehabeat ; ita quod fruc-tus, quos inde * perceperit , in folutionem debiti
i. Armatura Edd.pr. i. Sibi poenae Edd. pr. 3. Facientes de decimis hucufque legitime non datis Edd. priores. 4, Vineto fuo veritas Edd. priores. slt vicenis [/ vicinis] ejus veritas in Cod.fuo legimonuit Picardus. 5. Hoc Edd.pr. 6. Comitibus addit MS. Pic. ■7. Deefi omnibus m Edd.pr. 8. Invadiaverit Edd. pr. 9. Sk etiam MS. Pie. ^inieat acceperif. COttipU-
x
Liber Tertius. 331
coinputentur, ufuris non currentibus fuper de- bitis ante crucem contracl:is, quamdiu debitor in peregrinatione erit. Omnes etiamtam cleri- 4. conjlit. ci, quam laici, qui in hac peregrinatione profi- cifcentur, licite poterunt invadiare redditus fiios live ecclefiafticos, five alios, ufque ad tres annos : ita quod creditores, quicquid de debi- toribus contingat, inde fecuri r erunt. Sed & %.cwp. omnium eorum, qui in hac peregrinatione de- cefTerint ; pecunia fua, quam fecum attulerant, ad fuftentationem fervientium fuorum, & auxi- lium terras Jerofolymitanas, & ad fuftentatio- nem pauperum, juxta confilium difcretorum vi- rorum, qui ad hoc ftatuentur, dividetur. 2 Sta- tutum eft etiam ut nullus enormiter juret, & quodnullus ad aleasvel ad deciosludat; & quod nullus vario,vel * grifio, vel fabellinis, vel efcar- letisutatur; & quod omnes tam clerici quam laici duobus ferculis * ex empto fint contenti, & quod nullus aliquam mulierem fecum in pere- grinatione ducat, nifi lotricem peditem, de qua nulla fufpicio habeatur, & quod nullus habeat pannos decifos vel 5 laceatos.
X. Ttaquoqut MS. Pic ^4nteatettznt. 2-K. i. Conjlit. P. j.Grifo Edd. priores. 4. Ita quoque MS. Pic. ylntea dejlderabantur ex empto. 5 . Laceratos Edd. friores. 3LaCC "vox notijiima ejl ytn^Jis.
Tt 2 De
332 Liber Tertius.
De exaUione decimarum, & quomodo Imperator cum fuis crucem accepit.
Cap. XXIV.
Soluto ergo coetu, inquoReges fumpto chara&ere dominico de afTenfu ommum, qui aderant, Epifcoporum atque nobilium ' ifta decreverunt5illuftris Rex Anglorum in proprium fub celeritate regnum tranfve&us, celebrem lo- co opportuno conventum inftituit ; & ea, quse in partibus placuerant Tranfmarinis, Prsefulum & Procerum Anglias favore promptiffimo ro- boravit. Tunc Archiepifcopus Cantuarienfis, Epifcopi Dunelmenfis & Norwicenfis, multique nobiles regni regio accenfi exemplo, fignum fa- crum fblemniter z fufceperunt ; plures quidem mera devotione, quidam vero minus fincere, id eft, vel regia juilione, vel ut fe Principi propen- fius commendarent, juflionem ejus pra^venien- dam arbitrantes. Nec non 3 & multitudo co- piofa clericorum 8r + fflilitum , Burgenfium & rufticorum, Regis & nobiliumin cundtis Angliae finibus fequi curavit exemplum,cum s & in pro- vinciis eadem fierent Gallicanis. Exigebantur autem decimas juxta formam praefcriptam, tan- tseque peregrinationi fumptus neceflarii ftudio pervigili prasparabantur. Fredericus 6 quoque
l. Ita Eddpr. z. Sufceperunt ; quidam mera Edd. pr. $.Deefl & in Ed. Pic. 4. Militum Burgenfium atcjue rufticorum : Edd.fr. 5. Deefi& inEdd. priorib. 6. V"\de Notas.
Impe-
LlBER TERTIUS.
Imperator Romanus non diu pafTus eft memo- ratis regibus in hac parte, vel indevotior vel legnior inveniri. Convocatis itaque primis im- perii, ingentis animi propofitum declaravit: ornanfque fblemniter figno dominkce humilita- tis imperialis apicem majeftatis, fubditis duci- bus & gentibus fbrmam efficaciflimam praebuit. Tantus enim repente ad ' fufcipiendam pro Chrifto peregrinationem periculofiilimam in magnis Ducibus & ferociffimis Germanise popu- lis fidei & devotionis fervor incanduit,ut dicere fas effet, digitus Dei efl 2 hoc. Itaque fere cunctse nominis Chriftiani provinciae ad maturandum iter propofitum, immenfis apparatibus ftudiif- que fervebant.
De rupto fadere a J^ege Francorum, & confecuta morte Regis Anglorum.
C a p. XXV.
Vekum 3 ita fervente fidelium devotione Principum & populorum, antiqui hoftis tam bona initia corrumpere geftientis malitia non quievit. Cum 4 enim illuftris Rex Anglo- rum in regno proprio quietus confifteret, &", prout tantum decebat Principem, ad futuram expeditionem modis fe omnibus prsepararet j
1. Sufcipiendum pro C. pereg. peviculofam in m. Ducibus, fe*. f ociflimis E dd. priores. i. Sic&v.c. licet videatur legendum hic : fic enim habetur Exod, 8. ytuEloY ntulit. Pic. 3. Deefi ita in Edd. friorib. 4- Deefi enim in MS. Pic
Rex
333
334 Liber Tertius.
Rex Francorum, nefcio unde ftimulatus, rupta fide foederis fblemniter inter ipfos fanciti ufque ad reditum utriufque a partibus Orientis ; & nuila figni dominici,quod focialiter fufceperant, reverentia habita, fubito fiirore excanduit, & caftrum « nobile, quod z Radulfi dicitur, eratque pofTeflio Regis Anglorum, quorundam ( ut dici- tur) nequiflimorum proditione improvifus ufur- pator intravit. Qup fuccefTu elatus, mutato vel potius exufflato expeditionis Jerofolymi- tanse propofito, grandiora moliebatur. Quibus celeriter agnitis, Rex Anglorum fufcepti pii propofiti gratia mitius agere ftuduit, & mature transfretaturus, viros honoratos cum verbis pa- cificis ad prsevaricatorem prsemifit. Verum ille ad omne blandimentum inflexus & rigidus, efc frenatiore fuperbia peftilentibus cceptis incu- buit. Cumque Rex Anglorum transfretaffet, bonorum ftudio virorum ad colloquium folem- niter 3 convenerunt : Rex quidem Anglorum querelam rupti fbederis & illatae fibi injurias ^po- fiturus, Rex vero Francorum tanquam de * hiis rationem redditurus. At fub hac quafi fiducia re&itudinis, myfterium operabatur iniquitatis, uti ex eo, quod confecutum eft, dedit intelligi. Richardus enim 6 Pi&avenfis tunc Comes, Re- gis Anglorum filius, qui fignum Domini (J ut fii-
I. Vide Notas. l. Cha(leau Rous in Diceceji Bituricenfi. Pic. Pro Ra- dulfi veroin Edd, priorib. Rodulphi legitur. 3. Sic etiam MS. Pic yintea% venerunt. 4. Ita quoque MS. Pic. ^fntea, propofiturus. 5 . sintea, his. tf.Pittavienfis in Eddfriorib. T.Cap.ii. bujus libri. P.
pra
LlBER TERTIUS. 335-
pra didtum eft) ' primus acceperat,Francorum,ut creditur, aftutia abftrad:us atque ille&:us,in ipfb fblemni Regum colloquio a patre deficiens, ad partes^tranlivithoftiles. Quo cafu confternatus pater, cum caufe malorum ingravefcerent, ver- bis pacificis cum 3 hiis qui * oderunt pacem aere inaniter verberato difceflit, nefciens penitus cui fe crederet, cum tam infilialem jam filium ex- pertus efTet. Illico bellum utrimque inftruitur, fed viribus animifque difparibus. Idem enim Richardus, quem pater ducatui Aquitanico prse- fecerat, parentem J fibi militiam ad partes Re- gis Francorum traduxit. Plurimi quoque 6 po- tentum Normannias, & Andegavise, five Britan- niae, fide exufflata, manifefte jam a patre defi- cientes ad filium, in ejus gratiam Francorum auxerunt exercitum . Unde fac-tum eft, ut Regi Anglorum praeter ftipendiarios parcior aflifteret numerus,& ipfe quoque circa eum 7 nutabundus. Itaque RexFrancorum cum Comite 8 Pi&avenfi & infinitis copiis terram Regis Anglorum nullo obfiftente ingreffus, ad urbem * Cenomannen- fem, ubi idem Rex cum fuo exercitu moraba- tur, pertendit. Quo ille cognito, cum & inftru- <5hi copiarum ad fubeundum belli difcrimen fe longe imparem cerneret & obfideri ab hoftibus formidaret, incenfa urbe & multa fupelle&ile
1 . Prius Edd. pr. z. Tranfiit Edd.pr. ^.HisEdd.pr. q.Itaqni- dem V. C. licet -videatur legendum,odeiant. Pic. 5. Filii pro fibi in MS. Pic. 6. Votentium Edd. pr. 7. Mutabundus Edd. pr. 8.Sicetiatn MS. Pk.jiMMi Pi&avienfi. 9. Cinomannenfcm MS- nofler.
abjedta
33<* Liber Tertius.
abje&a profugit, & ' ipfe quidem in tutiora fe loca recepit. Porro exercitus, qui eum fequi videbatur, defluxit. Tunc Joannes filiorum ejus minimus, quem tenerrime diligebat, receflit ab eo, ne fratribus diffimilis & minus frater vide- retur. Hoftes autem urbe z Cenomarmefi cum arce potiti, urbem quoque Turonicam cum arce ejus procurrente impetu expugnarunt : de obfidenda quoque urbe Andegavenfi confequen- ter tra&antes. Tot malis Rex Anglorum an- xius, & maxime ex junioris filii defe&ione ani- mo faucius, quem dum ? fpeciali ampledteretur affedtu, ejufque immoderatius promotioni in- tenderet, feniorem filium irritaffe videbatur, vexatione dante intellec-tum, manum Domini contra fe attendit ♦ extentam, eoque aucl:ore ad caftigationem malorum, quse fecerat,tantam rerum mutationem repente circa fe facStam. Denique ex multa moeftitudine febrem accer- fivit, qua invalefcente, poft dies aliquot apud Chinonem vitam finivit. Hunc finem.habuit in- clitus ille Rex Henricus inter Reges 5 orbis ter- rarum nominatiffimus, & nulli eorum vel ampli- tudine opum, vel felicitate fucceffuum paulo ante fecundus. Hoftes vero audito ejus incom- modo mitius agere coeperunt j & maturatis in- duciis bellum 6 fiifpenderant, cum ecce clariffimi
t . Dee(l ipfe in Edd. primb. x .Cinomannenfi MS. nofiro. 3 . Spe- cialiter Edd. fr. 4.Executam MS. Pk. I-Deeft orbis in Edd.priorib. 6. Sufpenderunt Edd. f>r.
olim
Liber Tertius. 337
olim fideris occafus nunciatur. Turbatus nuncio Comes l Pic-tavenfis ingemuit, & ad expiandum quod viventi patri minus officiofus extiterat, in officio paterni funeris vel fero fe filium com- probavit. Hoftes quoque, qui excellenti glorise ejus & virtuti femper inviderant, extinclum la- mentafle & laudaffe dicuntur j omniumque ibn- fibus expofitum erat, quanta fit vanitas atque fallacia z excellentias temporalis, cum illum, qui tantus paulo ante in orbe refulferat, tam mife- rabilis fubito cafus abfumpfifTet. Corpus ejus, prout ipfe in extremis pia devotione didtaverat, ad illud famofiim & nobile monafterium femi- narum (quod fons XEbraudi «-dicitur) deporta- tum, ibidem praefentibus filiis, atque afliftente nobilium multitudine juxta magnificentiam * re- giam, fepultum eft. Idem namque monafterium, celeberrimse religionis titulo inclitum, fpeciali- ter vivus coluerat, & tantis prasvenerat benefi- ciis, ut in eo potiflimum juxta meritum votum- que proprium corpori fuo locum requietionis fub expedtatione finalis refurre&ionis deberet accipere. Silendum vero non arbitror, quod a quodam venerabili viro audifTe 6 me memini afc ferente fe idipfum accepiffe a quodam religiofb ejufdem monafterii fratre ita narrante. Qua?-
i. SicetiamMS. Pic. ^4nteat Pi&avienfis. 2. Gloriae pro excel- lentiae in Edd. priorib. 3. Ebrandi Edd.fr. Ebrardi autem in Cod. fmvet. legi monuit Picardus. 4. Vide Notas ad 200. S. Bernard. Epift. Htnrici autem fepultura vi/itur etiamnum in choro virginum Fonte-Bral- dtnfium. Pic. 5 . Deeji regiam in Edd. priorib. 6. Dteft me in Edd. pr.
Uu dam
338 Liber Tertiu*.
dam noftrse congregationis perfbna laudabilis
1 abundantiorem Regi AngIorum,tanquam prse- cipuo monafterii noftri patrono, afFecliim im- pendens, pro ejus falute Omnipotenti Domino propenlius fupplicabat: cumque defideraret noffe, quse vel de mifericordia, vel de judicio fuperni moderatoris eidem effent Regi even- tura, ante tempus, quo Reges fignum domini- cum fufceperunt, tale a Domino de Rege di- le&o in fomnis refponfum accepit. Signum meum Juper fe Ievabit,fed in tormento tormentum portabit :
2 nam uterus uxoris fuce contra eum intumefcet, (3 ad ultimum 3 cum velatis velabitur. Hujus nimi- rum refponfi veritas declarata eft in ejufdem Principis devotione, qua dominicum fibifignum impofuit, & in * hiis quas hanc ejus devotionem confecuta funt, ufque ad ejus inter velatas (pro- ut fuperior narratio patefecit) fepulturam.
De moribus J{egts Henrici. C a p. XXVI.
Sane idem Rex &: pluribus, quas perfbnam * ornarent regiam, fuifTe nofcitur virtuti- bus prasditus, & quibufdam nihilominus vitiis obnoxius, quse Chriftianum Principem pluri- mum dedecerent. In libidinem pronior, conju- galem modum exceffit, formam quidem in hoc
i . Habundatiorem MS. nofler. z. Sic etiam MS. Pk. ~>4ntea3 jam. 3 . yibefi A MS. Pk. 4- His Edd. pr. $ . Ornant Edd. pr.
tenens
Ltber Tertius. 339
tenens avitam : fed tamcn avo hujus intempe- rantia^ palmam reliquit. Regina pro tempore fufficienter ufus ,ad ibbolem, ea delinente pa- rere, iedfcando voluptatem, fpurios fecit : vena- tionis delicias a:que ut avus plus jufto diligens ; in puniendis tamen pofitarum pro feris legum tranfgreiToribus avo mitior fuit. Ille enim (ut fuo loco dictum eft ) homicidarum & fericida- rum in publicis animadverfionibus nullam vel parvam elTe ■ diftantiam voluit. Hic autem hu- jufinodi trafgrefTores carcerali cuftodia, five ex- ilio ad tempus coercuit. Gentem perfidam & Chriftianis inimicam, Judasos fcilicet foeneran- tes propter largtora qua^ ex eorum percipiebat fbenerationibus commoda, plus jufto fovit : in tantum, ut in Chriftianos protervi & cervicoii exifterent, plurimaque eis gravamina irroga- rent. In exquirendis pecuniis paulo immode- ratior fuit : fed temporis fequentis fupra mo- dum excrefcens malitia juftificavit eum in hac parte, & decentem modum ab eo innuit elTe fervatum : excepto eo, quod vacantes Epifco- patus, ut provenientia perciperet commoda, diu vacare voluit, & ecclefiafticis potius ufibus applicanda in fifcum redegit. Hoc tamen opus minus regium tali excufatione ( ut dicitur) tueri nitebatur. Nonne melius eft, ut pecunice - iftas impendantur neceiTariis regni negotiis, quam in Epifcoporum abfumantur deliciis? Noftri enim
i. Voluit diftantiam Edd.fr. z. Deeft iftae in Edd. priorib.
Uu 2 tem-
34° Liber Tertius.
temporis Prasfules veterum in fe formam mi- nime exprimunt : fed circa officium remiffi & languidi, totis tnundum brachiis ampledtuntur. 1 Hasc dicens, infamem quidem notam noftris Praefulibus inurebat : ad fui 2 vero defenfionem, 3 inanem ratiunculam texebat. Sane in Eccle- fiamLincolnienfem,quae obampliora commoda vacafTe diutius nofcitur, gravius deliquit. verun- tarnen ante fui obitus annos aliquot ad hoc ipfiim expiandum deliclrum, eidem Ecclefise re- ligiofi paftoris follicitudinem ftuduit providere. Clariffimos ex * Alianore Regina filios habuit : fed (ut digefta fuperius relatio declaravit) in filiis clariffimis infeliciffimus ipfe pater fuit. Quod utique Dei judicio ex duplicis caufae me- rito creditur accidiffe. Eadem quippe regina Regi Francorum olim conjun&a, cum ejufdem pertaefa copuke, ad illius nuptias * afpiraret, caufas quaefivit divortii : folutamque a lege pri- oris viri, in facie Ecclefiae, quadam (ut ita di- cam) illicita licentia, ille mox fuo accivit con- jugio. Unde fa&um eft, Deo fubtiliter cuncta librante, ut ex ea in propriam perniciem prae- claram fobolem procrearet. Juftum quoque erat, ut, qui filios nimis tenere diligens, pluri- bus nocuiffe nofcitur, dum filiorum plus jufto promotioni intenderet , eorum vel improbis
i. Hoc Edd. pr. z. V.C nec. P. 3. Refle dixit inanem : cum aliena injuflitia non minuat nofiram, ^tngliacput, fi tot habmQet I\eges, cpiot Epif- c«pos: hs felix & praclara j illis,infelix igwbilifyne, paruiflet.Vic, 4.A- lienora Eddpr. f. Sk etiam MS. Pk. sintea} adfpiraflet.
1 moti-
LlBER TERTIUS. 541
1 motibus, vel immaturis mortibus vapularet. Hoc autem totum accidifle manifeftum eft, fii- perni utique examinis ordinatione pulcherrima. Porro quia nondum (ut credo) fatis defleverat illius infeliciflimse obftinationis rigorem, quem adverfus venerabilem ArchiepifcopumThomam habuerat, tanti Principis tam miferabilem fu- ifle exitum arbitror, ut dum ei Dominus in hac vita z pia feveritate non parceret, in aha illi vita, ficut pium eft credere, mifericordiam prae- pararet. Fuit enim in illo regni faftigio tu- endx & fbvendae pacis publicse ftudiofiflimus : in portando gladio ad vindidtam malefadtorum, quietem vero bonorum 3 minifter Dei multum ldoneus : rerum & libertatum ecclefiafticarum, ficut poft mortem ejus claruit, defenfor & con- fervator proecipuus. Pupiilorum, viduarum, pau- perum, in fiiis * prasceptationibus multam cn- ram habuit, & locis plunbus infignes eleemo- fynas larga manu impendit. Viros religiofos fpecialiter honoravit : & res eorum sequo cum fuis * dominicis jure confervari 6 mandavit. An- tiquam 7 atque inhumanam circa nauf ragos con- fuetudinem in ipfis regni fui initiis eximia pie- tate correxit : atque hujufmodi homimbus ab sequoreo difcrimine liberatis, humanitatis ofli- cium exhiberi praecipiens ; graves in eos pcenas
1. Moribus Edd.fr. z. Sic ttiam MS. Pic sfmea omittebanmr pia fevevitate. 3 . Dei minifter Edd. fr. 4. Ita e AtS. nojiro. Vix- ceptionibus Edd. alix. 5. Sic etiam MS- Pk, ^dntea, dominiis. 6. Praecepit Edd.fr, 7. Deefi atque in Edd. friorib.
fanxit,
342 Liber Tertius,
fanxit, qui forte illis in aliquo molefti effe, vel
de rebus eorum quippiam ufurpare prsefume-
rent. Nullum grave regno Anglorum, vel ter-
ris fuis Tranfmarinis onus unquam impofuit :
ufque ad illam noviflimam decimationem,caufa
expeditionis Jerofolymitanse, quse nimirum de-
cimatio in aliis seque-fiebat regionibus. Tribu-
tum more aliorum Principum fub cujuflibet ne-
ceflitatis obtentu ecclefiis five monafteriis nun-
quam indixit : quibus etiam ab angariis & ex-
a£cionibus publicis religiofb ftudio immunita-
tem fervavit. Difcrimen fanguinis & mortes
hominum exhorrefcens, armis quidem, cum ali-
ter non potuit, fed libentius pecuniis, cum po-
tuit, pacem quserere ftuduit. l Hiis aliifque bo-
nis perfonam ornans regiam, multis 2 tamen,
ad fola ejus mala oculos habentibus, gratus non
fuit. Ingrati homines & converfi in 3 arcum
pravum, proprii mala Principis aflidue carpe-
bant : bona vero nec audire f uftinebant, quibus
utique fequentis temporis fola vexatio jam de-
dit intelledfcum. Quippe prsefentium malorum
experientia, bonorum ejus induxit memoriam :
atque hominem in diebus fuis fere omnibus
tam invifum, egregium & utilem fuiffe Princi-
pem declaravit. Salomonem quoque Regem
pacificum, qui populum Ifraeliticum ad fummi
I. His Edd. pr. i. Tantum ad fola Edd.fr. 3. Animum fro aicum m Edd. priorib. Arcum tamen in fuo Cod. kgi monuit Picardus. Et certe aptius Qntjuh ipfe Picardm :) refpexit enim Auftor illud Pfal. 77. converfi funt in arcum ptavum.
honons
Liber Tertius. 343
honoris faftigium & prasclaras divitias extulit, eidem tamen populo minus placuifTe, verba illa ad filium ejus fatis inlinuant : r Pater tuus ag- gravavit jugum nofirum : tu allevia jugum noJlrumy & ferviemus tibi. Porro quod idem filius con- querenti populo, puerili levitate comminando refpondit, fcilicet : 2 minimus digitus meus groj- Jior eji lumbu patris mei. Pater meus aggravavit jugum vejlrum ; ego addam jugo vejlro. Pater meus cce- cidit vos JlagelliS) ego ccedam vosfcorpionibus. quod, inquam, ab illo leviter dicStum eft, ad tempora noftra non leviter redundat, & noftris aptiflime temporibus congruit: & tamen populus infi- piens cum minori nunc querela fcorpionibus casditur, quam ante annos aliquot flagellis cae- debatur. Obiit autem illuftris Rex Anglorum, 3 Dux Normannorum & Aquitanorum, & Co- mes Andegavenfium, Henricus II. anno regni fui xxxv. anno, ex quo fignum Domini fufcepit, fecundo,biennio Chriftianse in Oriente debella- tionis exadto.
De laboriofa (3 moroja objidione Acrce. Cap. XXVII.
Sane cum juxta digeftam fuperius narra- tionem memorati inter fe Reges conten- derent, & fcedus, quod cum Chrifto paulo ante
I. zParal. 10. &$ ^cg. 12. Pic. 2. F{eff>onfio efl ejufdem ^pboam filii Salomonii ad Judxosfup. Pic. 3. Ita qmque M5. Pic. ^Amea emit- tebamur, Dux Noimannorum & Aquitanorum, & Comes Andega- venfium.
pepi-
344 Liber Tertius.
pepigerant, minus obfervarent, licet ille excu- fabilis videatur, qui a profequendo pio propo- fito non voto eft proprio, fed vi externa de- flexus : Fredericus Imperator Romanus tantas vecordiae jure fuccenfens,eofdem non expe&an- dos cenfuit, fed filio feniori, quem Regem Longobardorum conftituerat, imperii cura com- miffa, cum filio Suevorum Duce per Pannonias Thraciafque iter fa&urus, tempore congruo peregrinationem arripuit, ducens fecum maxi- mas atque fortiflimas Germanicarum gentium copias. De regno quoque Francorum Jacobus de Aveniis, vir fbrtis & nobilis cum aliis pluri- mis, nec non & ex aliis regnis Chriftianis ar- mata manus • non modica, Imperatore Latino propter Grasci Imperatoris perfidiam per fub- ditas illi regiones morofe tranfeunte, liquidi z itineris compendio Tyrum venerunt : atque annitente Marchione, qui eidem urbi pro tem- pore prasfidebat, cum Templariis & hofpitala- riis 3 Tholomaidam (quae nunc Acra dicitur) 4 valido fultam praefidio obfederunt. Et ne ur- bem a facie habentes, hoftilis exercitus impetu a tergo premerentur, vallum fibi firmiflimum circumduxerunt. Saladinus vero mox cum infi- nitis Turcorum copiis affiiit, fixifque circa val- Jrnn tentoriis, s quotiens noftri urbem impete-
i . Iminodica MS. Pic z. Itencris MS- nofier. 3. Ptoleraaidem Edd.fr. 4. Sic etiam MS.Pic >£/«£*, v alido obfederunt exercitu, Et ncdrc. 5. Quoties Ed.Pk.
bant,
Liber Tertius. 34^
bant,Turci in vallum impetum faciebant. Unde fa&um eft, ut cum iiimmo ' noftrorum labore atque periculo diutius obfidio traheretur, dum & noftri maris beneficio fubfidia caperent, & Turci virorum, armorum & ciborum copia ur- bem captata flatuum opportunitate munirent. Quomodo autem eadem civitas tandem expu- gnata fit, poftquam Chriftianum exercitum diu multumque exercuit, quas minimo negotio in manus hoftiles inciderat, fuo loco dicetur.
De morte 2 WiUelmi Regis Sicihce^ 3 & de malis qua per illam contigerunt,
Cap. XXVIII.
o d e m tempore aggravata eft manus Do- __i mini fuper noftros in fummis anguftiis conftitutos: praxipuum ilhs fubtrahendo pa- tronum, illuftrem fcilicet Siciliae Regem & A- puliae ducem Guillelmum, cujus utique religiofa & potenti opera paupercuke illac Chriftianitatis in Syria reliquiae potiflimum confervatas nofcun- tur. Quas profe&o ab initio defolationis, com- petentibus fubfidiis fublevare curavit : cum nec a regnis remotioribus quicquam pofTent perci- pere, & Saladini ob recentem vi&oriam vehe- mentius excandefceret f feritas. Et quidem il- lius fiiblatio tolerabilis utcunque fuiifet, nili
i. Noftro Edd.fr. z. Guillelmi Edd. fr. j. H*c abfttm Z MS. Pk. 4. Severitas MS. Pic*
Xx poft
34<* L I B E R T E R T I-U>S.
pofteum exitialis de regni fucceilione altercatio emerfilTet; qua nimirum regiones clariffimse ita turbatas funt &>defolatas, ut Chriftianis in Syria laborantibus nihil poffet exinde folatii juxtamorempriftinumminiftrari. Hujus autem turbationis caufa nofcitur extitifle, quod idem Kex uxore duda Regis Anglorum filia, & ex ea fobole non fiifcepta deceflit. Porro ejus con- fobrina, cui eo mortuo regni competere vide- batur hereditas, Regi Longobardise, Teutonici Imperatoris filio, nupferat. Verum ' Siculi Apu- lique, Alemannicam execrantes ditionem, virum nobilem de ftirpe Regum priorum Tancredum cum favore fedis Apoftolicas Regem fibi crea- verunt. Unde motus Rex Longobardiae bellum eis indixit ; & paulo poft patre ex hac vita ra- pto, ut fuo loco dicetur, ad apicem fiiblimatus imperii, Italicum atque Teutonicum furore im- placabili immifit eis exercitum. Qualem autem hxc imperatoria expeditio exitum habuerit, a- lius exponendi locus erit. Rerum igitur Sicula- rum Apularumque tanta turbatio, Chriftianis in Oriente reliquiis uberrimum confueti fru- cl:um prsecidit auxilii. Et noftrse quidem hifto- riae librum hic tertium terminamus, ut in ea quartus cum regno illuftris Regis Richardi li- ber incipiat.
Explicit liber tertius. Incipiunt capitula libri quarti,
I. y,C. addit quia. Pic.
«. ftBMw ■ ■■'»■
1
■
8
>*
I
■
£*
**
■ H ■ I
/ 1
■Pffi
|
v . 1 |
||
|
1 |
||
|
H |
||
|
■ |
Hf |
m^SM |
|
■ |
■ 1 |
ffitffil
■
iH
»W
I ■■■■
m ■■
I H
V. •'* 1 1
■
•
p ;■
. . - A
'
- guilielmineubrigOlwil
. ♦ *