Crnogorski suverenisti i emigranti Vladimir Đ. Popović i Andrija Prlja o velikosrpskom etnocidu nad Crnogorcima (1924)

Komandant Šćepan Mijušković bio je jedan od najsrčanijih crnogorskih oficira. Učestvovao je u balkanskom i svjetskom ratu i bio je ranjen šest puta. U austrijskim koncentracionim logorima dobio je tuberkulozu. Nakon primirja puvukao se u svoje selo, u koje su Srbi došli da mu predlože da stupi u službu srpske vojske. Odbio je, željeći tako da protestuje protiv nasilne aneksije svoje domovine. 

O brutalnim i masovnim velikosrpskim zločinima nad Crnom Gorom i njenin narodom, izvršenim pod protektoratom vlasti Srbije, odnosno, nove države, KSHS (od 1. XII 1918), te vladajuće u njoj dinastije Karađorđević (kralja Petra i sina mu regenta/kralja Aleksandra) i beogradskih Vlada, njoj potčinjenih, i u kontinuitetu. godinama kasnije, a pogotovo o monstruoznom zločinu, ubistvu crnogorskog oficira, majora, zelenaša, slobodara, patriote - Šćepana Mijuškovića, kojeg je mučila i likvidirala, na bestijalan način, žandarmerija pod komandom zloglasnog srpskog žandarmerijskog, okupacionog, kapetana Milana Kalabića i njegovih pomoćnika (februara 1924. u Nikšiću), pisali su crnogorski egzilanti i zvaničnici crnogorske Vlade u egzilu, ministar i advokat Vladimir Đ. Popović i diplomata Andrija Prlja. 

I to su oni, posve jasno, saopštili u Crnogorskom memorandumu, podnijetom iz Ženeve, 13. septembra 1924. godine - generalnom sekretaru Društva naroda u Ženevi. 

Peto zasijedanje Društva naroda (Lige Nacija), održano je od 1. septembra do 2. oktobra 1924. godine. Tada je zabilježena i diplomastka aktivnost crnogorskih krugova u egzilu i njene izbjegličke Vlade i drugih crnogorskih suverenističkih krugova. Naime, 13. septembra 1924. godine, predata je Crnogorska nota - generalnom sekretaru Društva naroda, podnijeta od strane crnogorskih patriota i zvaničnika - Vladimira Đurovog Popovića i Andrije Prlje, koji su njome nastojali pokušati, da ponovo pokrenu raspravu o crnogorskom pitanju i da ukažu na tragičnu, zlu sudbinu i potlačenost Crne Gore i crnogorskog naroda, pod srpskim (srbijanskim-sinonimi su u pitanju), kopitima, mamuzama i lancima. 

U tome dokumentu, Vladimir Đ. Popović i Andrija Prlja, u ime crnogorske Vlade u egzilu, jasno prave razliku između Crnogoraca i Srba u etničkom i nacionalnom smislu, jasno prezentirajući da postoji zaseban crnogorski narod, u etničkom i nacionalnom smislu, da Crnogorci nijesu Srbi, već samo Crnogorci, a da je nezavisna država Crna Gora, svirepo osvojena, okupirana, anektirana, kao nezavisna i međunarodno priznata država od strane Srbije i da Srbi pod egidom beogradskog režima, sprovode masovni teror i druge zločine u Crnoj Gori nad crnogorskim narodom.

Crnogorsku protestnu notu podnijetu iz Ženeve, 13. septembra 1924. godine, Društvu naroda, potpisali su, dakle, Vladimir Đ. Popović, predsjednik Komiteta crnogorskih izbjeglica, bivši predsjednik cetinjske opštine i ministar pravde u izgnaničkoj crnogorskoj Vladi, i Andrija Prlja, bivši činovnik, te diplomata u crnogorskom Ministarstvu inostranih (vanjskih) poslova, koji se na tome aktu potpisao kao direktor u ministarstvu inostranih poslova Kraljevine Crne Gore u egzilu. 

Ta nota je veoma obimna, studiozno i argumentovano pisana, vrlo je zanimljiva i raznovrsna po svome sadržaju. U tom dokumentu, Vladimir Popović i Andrija Prlja opisuju, između ostalog, situaciju u Crnoj Gori u periodu poslije 1918. godine i teror Srbije, zapravo, njenih vojno-žandarmerijskih trupa i bandi pod njenom kontrolom, vršen konstantno od 1918. nad crnogorskim narodom.

Oni upozoravaju, u toj predstavci (noti), kako relevantne faktore iz Društva naroda u Ženevi, tako i evropsku i uopšte svjetsku javnost, o zločinima koje su velikosrpske agresorske i okupacione trupe izvršile u Rovcima, o pogibiji čuvenog crnogorskog suvereniste, gerilca i oficira Sava Raspopovića, te o ubistvu majora i heroja Šćepana Mijuškovića i njegovog bliskog krvnog srodnika Stevana Mijuškovića, itd. U tome aktu, Popovića i Prlje, citiraju se izvodi iz beogradske štampe, koji govore o okrutnim srpskim represalijamama izvršenim nad crnogorskim stanovništvom. 

Oni, u tome dokumentu, traže pravdu i istinu za crnogorski narod. Taj dokument, odnosno protestna nota i istovremeno i žalba, upućena Generalnom sekretaru Društva naroda u Ženevi, a čiji su autori Vladimir Đ. Popović i Andrija Prlja, sadrži, između ostalog, i tvrdnju da zvanična dokumenta, koja su Crnogorska Vlada u egzilu i crnogorski suverenisti u emigraciji podnijeli Društvu naroda u Ženevi, jasno i uvjerljivo pokazuju i dokazuju, kako oni pišu u tome službenom aktu (slijedi citat iz originalnog akta):

»1. Da je aneksija Crne Gore od strane Srbije bila izvršena protiv volje crnogorskog naroda i da ovaj slučaj međunarodnog razbojništva nije dobio, do sada, od nekog međunarodnog suda, neophodne kazne;

2. Da je stav srpske vlade i njenih saučesnika, vlade Francuske, Italije i Engleske, koje su se smjenjivale do 1924., u pitanju Crne Gore:

a) Očigledno nasilje nad pravdom i moralom civilizovanih naroda;

b) Najviša povreda međunarodnog morala i vlasti okrunjenih ugovorima;

c) Negacija fundamentalnih principa međunarodnog prava i samovoljno ukidanje prava na samoopredjeljenje naroda;

d) Povreda najelementarnijih prava«.

U istome aktu, službenom dokumentu, upućenom Društvu naroda, crnogorski rodoljubi u egzilu Vladimir Đ. Popović i Andrija Prlja, između ostalog, pišu: 

»Srpski oficiri ubijaju crnogorske oficire u njihovim zatvorima: Iznijećemo ovdje i čitulju familije Mijušković, koja je jedna od najpoznatijih u Crnoj Gori. Ova čitulja je bila istaknuta povodom ubistva komandanta Šćepana Mijuškovića i pukovnika Stevana Mijuškovića, koje su u zatvoru počinili oficiri i srpski žandarmi 21. februara 1924. godine. Ovaj slučaj dovoljan je da pokaže više nego tragičnu situaciju crnogorskog naroda. Izložićemo ukratko kako su se stvari dešavale, slijedeći obavještenja koja smo sakupili u pitanju poslanika Mihaila Ivanovića i Mila Dragojevića u parlamentu u Beogradu 11. aprila 1924. godine; u jugoslovenskoj štampi, uglavnom i naročito u najvećem hrvatskom časopisu »Obzor« iz Zagreba (broj od 14. marta 1924.) i u »Politici« najvećem srpskom časopisu iz Beograda (broj od 7. marta 1924.). 

Komandant Šćepan Mijušković bio je jedan od najsrčanijih crnogorskih oficira. Učestvovao je u balkanskom i svjetskom ratu i bio je ranjen šest puta. U austrijskim koncentracionim logorima dobio je tuberkulozu. Nakon primirja puvukao se u svoje selo, u koje su Srbi došli da mu predlože da stupi u službu srpske vojske. Odbio je, željeći tako da protestuje protiv nasilne aneksije svoje domovine. 

Nije želio da prima platu za stan i hranu koju mu je ponudila srpska vlada, i to da ne bi dao zakletvu na vjernost srpskom kralju. Više je volio da živi u svom selu, bolestan i u bijedi, nego da se na bilo koji način solidariše sa zločinom počinjenim protiv crnogorskog naroda. Iz tog razloga, kaže se u gore spomenutim novinama, bio je osumnjičen od srpskih vlasti, koje su ga zatvarale u više navrata, nikada ne mogavši da dokažu da je bio u vezi sa pobunjenim zemljacima. 

Početkom 1924. godine srpska vlada je odlučila da svim sredstvima koje su bile u njenoj moći očisti zemlju od pobunjenika. Stoga je poslala grupu oficira specijalizovanih za ubijanje. Među njima se nalazio kapetan žadramerije Milan Kalabić i pukovnik Grbić (obojica Srbi). Ova dva oficira, na čelu jedne čete žandarma, došli su u selo Bogetići, 21. februara 1924. godine. 

Privezali su odmah komandanta Šćepana Mijuškovića, njegovog rođaka Stevana i seljake Vidaka Magovčevića, Aleksandra Mijuškovića, Radovana Mijuškovića, Đorđa Vukićevića i Nikolu Vulanovića. Tako su ih, sa lisicama na rukama, prebacili istog dana automobilom u kasarnu žandarmerije u Nikšiću. Tu je počelo mučenje žrtava udarcima žezla i vrećama napunjenim pijeskom, da bi ih natjerali da priznaju da su bile u vezi sa pobunjenicima. Komandant Šćepan Mijušković podlegao je tim torturama. Njegovo tijelo je kao upozorenje, noću bačeno u neku pećinu blizu pansiona koji mu je ponudila srpska vojska. Autopsija je dokazala da je imao sedam slomljenih rebara i izvađene bubrege.

Oni koji su uspjeli da izbjegnu smrt ostali su nemoćni kao svjedočanstvo jednog gnusonog zločina počinjenog od strane vlade iz Beograda. Srbijanska vlada nije preduzela nikakve mjere kako bi kaznila zločine! Krvnici Kalabić i Grbić bili su »samo« premješteni«, navode Vladimir Popović i Andrija Prlja u tom crnogorskom memorandumu.

(Vidi kao prmarni istorijski izvor o ovome, a i u cjelini objavljen dokument, t.j, protest Društvu naroda Vladimira Đ. Popovića i Andrije Prlje od 13. septembra 1924. godine, kojeg je istražio i objavio istoričar prof. dr Šerbo Rastoder u knjizi »Crna Gora u egzilu 1918-1925«, tom II, Podgorica, 2004, str. 528-549)

...